Файл қосу
Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері
| |
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
| | | |
|3-деңгейдегі СМЖ құжаты |УМКД | |
| «Ғылыми педагогикалық |№ басылым _ | |
|зерттеу әдістері | |УМКД |
|» пәнінің | | |
|оқу-әдістемелік кешені | | |
« Ғылыми – педагогикалық зерттеу әдістері » мамандықтарына арналған
пәнінің
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
СЕМЕЙ-2013
Мазмұны
1
Глоссарий...................................................................
.......................................
2
Дәрістер....................................................................
.........................................
3 Тәжірбиелік
сабақтар....................................................................
................
4 Курстық жұмыстар мен дипломдық
жоба...............................................
5 Студенттердің өздік
жұмысы......................................................................
..
1 ГЛОССАРИЙ
«Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістемесі» пәні бойынша глоссарий
Өзара байланыс анализі-бақылаудың бір түрі, оның көмегімен адамдық
тәрбиенің, коммуникациясының, ақпарат алмасуының сыртқы көрінісін,
коллективке және жеке тұлғаға қарым-қатынасын, келісуі мен келіспеуінің
көрінісін зерттейді.
Анкеталау-анкета көмегімен жаппай мәлімет жинау әдісі.
Анкета-толтырған адам туралы мәлімет беретін сұрақ қағазы.
Зерттеу нәтижелерін енгізу және апробациялау-кез келген ғылыми зерттеудің
соңғы кезеңі; зерттеу қызметінің соңғы нәтижесі.
Әңгіме-қажетті ақпаратты алу мақсатымен қолданылатын зерттеу әдісі.
Таңдамалы орташа арифметикалық-бар таңдаудың жұп мәндері бойынша
анықталатын кейбір өлшемдердің орташа мәні.
Психодиагностика процесіндегі әдістерді таңдау
Мақсаттардан, міндеттерден, болжамдардан зерттеу проблеманың жағдайын
зерттеуге мүмкіндік беретін арнайы әдістердің комплексіне келеді.
Жетекші идея-зерттеудің нақты позициясы немесе концептуалды негізі.
Болжам-бірнеше факторлар негізінде объекті, құбылыстың байланысы немесе
себептері туралы қорытынды жасалатын ұсыныс, бұл қорытындыны дәлелді деп
айтуға болмайды.
Құжаттық сұхбат- фактілер мен құбылыстарды нақтылайтын сұхбат.
Дисперсионды анализ-қарастыратын объекті кездейсоқ шамалардың дисперсиясы
болып келетін математикалық-статистиаклық анализ әдістерінің жинағы.
Дискретті бақылау-бақылау объектісі уақыт ішінде ұзақ дамитын кезде
қолданылатын бөлінетін бақылау.
Дидактикалық бақылау-бақылау объектісі ретінде оқу процесі толығымен
қолданылады.
Дисперсия-осы таңдамалыда жеке мәндердің орташа шамадан қаншалықты
бөлінетінін сипаттайтын статистикалық шама.
Сенімділік пен тиянақтылық-жұмыстың теориялық және практикалық маңыздылығын
анықтайтын критериилер.
Тапсырмалар-ұйымдастырудың кезекті кезеңдері және зерттеуді басынан аяғына
дейін өткізу.
Жабық анкеталар ұсынылған формада ғана бір немесе бірнеше жауаптарды
таңдау.
Жабық бақылау-бақылаудың көрінбейтін немесе құпия процесі.
Практика және әдебиет проблемасымен байланысты зерттеу -бұл кезең ғылыми,
әдістемелік, арнайы әдебиеттің анализін, сол проблеманың дайындық жағдайын
анықтау мақсатында практикалық тәжірибені зерттеуді болжайды.
Зерттеу көздері-ғылыми және арнайы әдебиет, мұрағаттық құжаттар мен қызмет
өнімдері.
Озат педагогикалық тәжірибені зерттеу-мұғалімнің педагогикалық міндеттерін
атқару кезінде қолданатын кәсіби біліктілігінің деңгейін, педагогикалық
қызметінің нәтижелерін көрсететін әдіс.
Сұхбат-ауызша сұрақ қою арқылы ақпарат алу әдісі.
Пікірлер сұхбаты адамдардың қандай да бір құбылысқа арақатынасын анықтауға
бағытталады.
Сұхбаттасу-әңгіменің бір түрі; зерттеуші алдын ала дайындалған сұрақтарды
ғана қояды.
Құжаттарды зерттеу-білім процесіндегі қалыптасқан практиканы сипаттайтын
зерттеушіні кейбір объективті мәліметтермен қамтитын әдіс.
Конференция-тәжірибені жинақтау және зерттеу формасы. Конференция
тақырыбына сәйкес мұғалімдер әдебиетпен танысады және өздері мен
әріптестерінің тәжірибесін талқылайды.
Корреляционды анализ-корреляция коэффициенттерін зерттеу және есептеумен
байланысты математикалық-статистикалық анализдің әдісі.
Дөңгелек үстелдер-нақты проблема бойынша пікір алмасуды бейнелейтін
педагогикалық тәжірибені зерттеу формасы.
Контент-анализ-текстік және сөздік хабарламалардағы ақпараттың бағасын
сипаттайтын және шығаратын әдіс.
Медиана-берілген белгінің шамасы бойынша нақтылайтын таңдауды бөлетін
зерттелетін белгінің мәні.
Тәжірибе мәліметтерін алғашқы статистикалық өңдеу әдісі-бұл оның көмегімен
тәжірибедегі өлшеулердің нәтижесін бейнелейтін көрсеткіштерді алуға болатын
әдіс.
Тәжірибе нәтижелерін екінші рет статистикалық өңдеу әдісі-бұл оның
көмегімен алғашқы мәліметтер негізінде ондағы жасырын статистикалық
заңдылықтарды көрсететін статистикалық өңдеу әдісі.
Педагогикалық зерттеу әдісі
Зерттеу нәтижесі эмперикалық деңгейде тәжірибе жинағында, ережелер
тұжырымдамаларында, олардың анализі мен жүйелеуінің фактілерін алуда
көрініс табады.
Зерттеу әдістері-зерттеу қызметінің мерзімдері, негізгі кезеңдері.
Методологиялық және теориялық негіз-зерттеу негізінде жатқан негізгі
теориялық және методологиялық жағдай.
Өзін-өзі бағалау әдісі-тұлғаның өзін өзі, өзінің басқа адамдар ішіндегі
мүмкіндіктерін, қасиеттерін және орнын анықтауға көмектесетін әдіс.
Мәліметтерді статистикалық өңдеу әдісі-зерттелетін құбылыстар арасындағы
сандық байланыстарды орнататын тәсіл.
Тәуелсіз сипаттамаларды жинақтау әдісі-бақыланған адамға әр түрлі адамдар
баға беретін тиімді әдіс.
Сән-таңдамалыда жиі кездесетін зерттелетін белгінің сандық мәні.
Монографиялық бақылау өзара байланысты әр түрлі шамадағы сандарды қамтиды,
олардың дамуын бақылайды.
Моделдеу-педагогикалық процесс туралы теориялық түсінік. Модель
педагогикалық процестің қызметінің шарттарын, байланысын, элементтер
жүйесін бейнелейді.
Бақылау-процесс нәтижесінде зерттеуші нақты мәліметтер алатын белгілі бір
педагогикалық құбылыстың мақсатқа бағытталған көрінісі.
Ғылыми жаңалық-бұрын ешкім зерттемеген алғаш рет алынған нәтижелер.
Тура бақылау
Зерттеуші бақылау кезінде көрген фактілерді тура тіркейді.
Үздіксіз бақылау педагогикалық құбылыс бірге және қысқа уақыт аралығында
өтетін кезде болуы мүмкін.
Стандартталмаған сұхбат зерттеуші алдын ала қойылатын сұрақтарды
дайындайды, алайда әңгіме барысында оны өзгерте алады.
Шолыма-сыни зерттеу
Зерттеуде проблема бойынша жасалған қорытындылардың сыны толығымен және
анық көрсетіледі.
Шолыма-аналитикалық зерттеу
Зерттеу өңделген мәліметтерді, әдебиетті тақырып бойынша зерттеу және
сұрыптау көрсетіледі.
Ашық бақылау
Зерттеуге оны қызықтыратын құбылыстың барлық жақтарын қамтуға мүмкіндік
береді.
Ашық анкеталар-жауаптардың саны мен сипаты, олардың түрі мен формасы алдын
ала дайындалмаған анкета.
Мерзімі ұзартылған бақылау-объектіні белгілі интервал арқылы бақылау,
сонымен қатар педагогикалық процестің жеке нәтижелерінің көрінісін бақылау.
Бағалау/Рейтинг-берілген шкала бойынша белгілі бір құбылысқа субъективті
баға беру.
Бағалау/Рейтинг-арнайы адамдардың көмегімен тұлғаның қасиеттерін бағалау
шкаласы.
Зерттеу объектісі-бұл проблемелық жағдай тудыратын құбылыс немесе процесс.
Педагогикалық тәжірибе-белгілі бір әдістің, оның педагогикалық тиімділігін
анықтауға арналған жұмыс тәсілінің арнайы дайындалған тексеруі.
Педагогикалық жағдай-адамның қасиеттері туралы, оның сипатталған
педагогикалық жағдайдан жол табуын анықтауға мүмкіндік беретін зерттеу
әдісі.
Педагогикалық бақылау-оның ұзақ мақсатқа бағытталған көрінісіне негізделген
педагогикалық процестің танымдық әдісі.
Педагогикалық экспедиция-мақсаты қысқа мерзімді көптеген мектептер немесе
басқа тәрбие мекемелерінің белгілі бір проблема бойынша нақты мәліметтер
алу немесе озат педагогикалық тәжірибені жинақтау және комплексті зерттеу.
Педагогикалық оқулар мұғалімнен жинақтаудың жоғары деңгейін, эмперикалық
тәжірибенің анализін талап етеді.
Ізденушілік бақылау зерттеушіні қызықтыратын құбылыстар мен фактілерді
іздеу мақсатында қолданылады.
Жобалық әдістеме-жоба нәтижесін психологиялық интерпретация негізінде
тұлғаны толығымен зерттеу әдістемесінің жинағы.
Проблема-арнайы тәжірибелік ғылыми зерттеу өткізусіз жауап табу мүмкін емес
және шешім табуды талап ететін өмірлік маңызы бар актуалды мәселе.
Қайшылық-дамудың қозғаушы күші; зерттеудегі карама-карсы жақтардың болуы.
Зерттеу заты-бұл объектілер шекарасындағы объектінің нақты қасиеттері,
олардың арақатынасы, объектілер мен қасиеттердің белгілі бір жағдайда
тәуелділігі.
Жартылай жабық анкеталар-респондентке бір немесе бірнеше жауаптар беріледі.
Тәжірибені тұжырымдайтын әдістемені жасау
Нақты болжамдарды дәлелдеуге қажет әдістемелерді таңдау және апробациялау.
Мұндай әдістемелер сенімді, дәлелді, зерттелетін құбылыстың жағдайын
өзгертуге, немесе білім сапасын арттыруға мүмкіндік беретін болуы керек.
Жоспарды жасау және тәжірибені өткізу бағдарламалары
Ғылыми болжамдарды тексеру мақсатында қойылған сұрақтарға дәлелді жауаптар
алу үшін тәжірибе бағдарламасы мен жоспары жасалады. Жоспар мен бағдарлама
көбіне жүргізілетін зерттеудің негізгі кезеңдері анықталатын хаттық
құжаттар болып келеді.
Регресионды анализ-көптеген жеке тәуелділіктерді өзгермелі және олардың
үздіксіз сызықтық тәуелділігінің жеке мәні арасындағы тәуелділікті
анықтауға мүмкіндік беретін математикалық статистика әдісі.
Өзін бақылау-өзін өзі бақылау.
Стандартталған сұхбат нақты кезекпен көрсетілген сұрақтардан тұрады.
Арнайы бақылау-бұл зерттелетін құбылыстың суретін аналитикалық қарастыруға
әкелетін саты.
Социометрия-топтағы өзара тұлғалық қарым-қатынастардың құрылымын сандық
және графикалық көрсетуге мүмкіндік беретін әлеуметтік психология әдісі.
Шығармашылық семинарлар-озат педагогикалық тәжірибе мәселелері қаралатын
педагогикалық тәжірибені зерттеу формасы. Бұл формаға өткізу кезіндегі
ерекшелік тән.
Теориялық зерттеу
Әдебиеттің шолуы мен сынау анализінен басқа сол проблеманы шешуге
бағытталған автордың теориялық шамалауы кіреді.
Тестілеу-тұлғаның индивидуалды-психологиялық қасиеттерін, білімдерін,
дағдыларын белгілі шамада өлшеуге арналған стандартталған тапсырманы өзіне
қосатын әдіс.
Зерттеу болжамдарын тұжырымдауды нақтылау
Болжам проблема тұжырымынан шығады және өткізілген тәжірибеде дәлелдеуді
қажет ететін кейбір қаулылар болады. Жалпы болжамнан кейін оның мазмұнын
ашатын нақтылаушы, жеке, деталдық, болады.
Арнайы маманданған бақылау зерттелетін бір құбылыстың оның өз шекарасында
көрініс беруін көрсетеді.
Факторлық анализ-кездейсоқ корреляциондық шамалардың анализіне негізделген
және кездейсоқ шамалардың топтарын шығаруға бағытталған математикалық
статистика әдісі немесе процедурасы. Мұндай әдіспен шығатын корреляцияның
математикалық-статистикалық негізі фактор деп аталады.
Жеке әдістемелік бақылау-ғылыми көріністің объектісі нақты оқу процесі
болуы мүмкін.
Мақсат-зерттеудің қажетті соңғы нәтижесі.
Зерттеудің кезеңдері мен процедуралары-бұл теориялық болжамдар мен
практикалық ұсыныстардың тиімділігіне қатысты шынайы ақпарат алуға
мүмкіндік беретін психология мен педагогикадағы зерттеу.
Эмперикалық түсіндірмелі зерттеу
Алынған фактілерді анализдеу мен жинақтау ғана емес, сонымен қатар оларды
түсіндіру.
Эмперикалық сипаттамалық зерттеу
Бұл зерттеуде тәжірибе жолымен аз зерттелген құбылыстар мен объектілердің
жаңа фактілері сипатталады және алынады.
Адекватты-тепе-тендік немесе пара-пар.
Азаматтық болмыс- адамдардың көптеген ұрпағының еңбегі және
жасампаздық ұмтылысынан туындаған қоғамдық тәжірибе.
Биологизаторлық бағыт-адамның табиғи жетілуінің барысында дене құрылымы мен
рухани қасиеттерінің қалыптасуы.
Педагогика-тәрбиелеу, жетектеу, бағу.
Педагогикалы эксперимент-арнайы ұйымдастырылып, алдын-ала зерттеу мақсаты
белгіленген мұғалім мен оқушылардың педагогикалық іс-әрекеті.
Психоаналитикалық бағыт- жеке адамдық қалыптасуда қоғам зиянды.
Тәрбие-адамды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау мақсаты көздеп,
жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжірибені беру процесі.
Түсіндіру-тәрбиеленушіге эмоционалды сөзді әсер ету әдісі.
Гуманистік-адам сүйгіштік, адам мен қоғамдық қасиеттерге құрметпен қарау
Технология-материалды өндеудің тәсілдері мен құралдары туралы білімнің
жиынтығы.
Дидактика-грек сөзі, білім беру мен оқытудың теориясы.
Даралық-бір адамның екіншісіне ұқсамайтын, өзіндік ерекшелігі мен
өзгешелігі.
Даму- жеке адам сапалары мен қасиеттеріндегі сандық өзгерістер жүйесі.
Дәстүрлер-тәрбиеленушілерді эмоцианалды қабылдайтын әдет-ғұрып,
Ниет арқылы жасалатын ұжым өмірінің тұрақты формасы.
Демократизм-ересктер мен балалар арасындағы рухани қатынастар
теңдігін қалыптастыру.
Диффериенцалдық қатынас-әрбір пәннің ерекшелігін, жекеленген
бөлімдерін, сонымен бірге оқушылардың жеке-дара қасиетін ескеріп, соған
сәйкес бақылау дың әртүрлі әдістері мен мұғалімнің педагогикалық әдеп
сақтауын талап етеді.
Жеке адам-адамның қоғамдық сипатын танытып, оның өмір барысында өзіне
топтаған әлеуметтік сапалар мен қасиеттер жиынтығын білдіреді.
Жеке-дара қатынас-әрбір оқушының ерекшелігін бағалау.
Креативтік-бала қабілетінің кедергісіз өз бетінше дамуы.
Қалыптасу-жеке адам дамуының нәтижесі ретінде кемелденуі мен тұрақты
сапалар мен қасиеттерді иеленуі.
Мақсаттық принципі-оқыту мен тәрбие жұмыстарының мақсаттылығы, мұғалім мен
оқушының іс-әрекетін үйлестіріп, ұйымдастырып жоспарлы түрде өткізу.
Мектептің өмірімен байланыс принципі-мектеп тәрбие мен білім беру ісін
қоғамдық өмірімен байланысты жүзеге асыру.
Мораль-адам санасының формасы және адамзат мәдениетінің бөлігі.
Ғылымдық принципі-оқушының таным қабілетін дамуына, жоғары адамгершілік
қасиеттерінің қалыптасуына ықпал жасау.
Ретроспективтік-халықтық педагогика дәстүрлері негізінде жүргізілетін
тәрбиеге арқа сүйеу.
Түсініктілік принципі-жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге, белгіліден
белгісізге көшу, оқушының таным процесін бірте-бірте үйрету арқылы нақты
фактілерден жалпы қорытындыға көшу ұғымы.
Жүйелік және бірізділік принципі-оқу материалын бірізділікпен белгілеп
жүргізу.
Сапалық пен бірізділік – білімді саналылықпен белсене қабылдап, өмірмен
байланыссын тереңдете отырып оқыту
Көрнекілік пинципі-сабаққа оқушының дүние танымыны негізінде оқуды
көрнекілік арқылы жүзеге асыру
Бағыттылық принципі-жеке адамның жан-жақты дамуына оқыту мен тәрбиені
үйлесімділігіне ықпал жасау
Оқыту процесінің формасы:
1.Білім беру
2.Тәрбие беру
3.Дамытушылық
Эстетикалық сұхбат-тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің пікір аалысуға екі жақты
кірісуін керек ететін жүйелі әдіс түрі.
Субьект(әрекет иесі) –белгілі зат жөніндегі ой .
Предикат(р)-заттың жаңа белгісі жөніндегі ой
Бейімделу (адаптация)-тіршілік ету жағдайына адамның өз тұлғасын қолайлау
әрекеті.Тарбиелену және оку барысында байланыста қоғамда белгіленген
ережелерге оқушылардың өз тәртібін сәйкестендіру болып табылады.
Библиография-басылымдарды оқырмандардың саяси,ғылыми тәрбиелік мақсатта
тиімді пайдалануы үшін хабар беруді қамтамассыз ету жолдарын зерттейді
Библиография әдебиеттердің басылып шығу мерзіміне , аймақтық белгісіне
мемлекет, өлкелік жергілікті т.с.с. тақырыптық ауқымына қарай болінеді.
Болжам(гипотеза)-құбылыстардың өмір сүру себептерінің шындығын қасиеттерін
түсіндіру мақсатында алға қойған негізделген жорамалды көрсететін ғылым
түрі
Ғылыми абстрактілеу(научная абстракция)-заттардың белглі бір қасиеттерін
немесе қатынастарын ойша бөлуді өз бетімен қарастыруды қамтитын танымның
бір жағы, турі.
Ғылыми тәжірибелік конференция-оқыту және тәжірибелеу жұмыстарының өзекті
мәселелерінің тәжірибесін ұжым болып зерттеу және талқылау түрі.
Инновация педагогикалық (жаңаны енгізу)- білім беру ортасына оның жеке
бөліктерін,компоненттерін және тұтастай білім беру жүйесінің сипаттамаларын
жақсартуға бағытталған тұрақты элементтерді енгізетін,мақсатты көздейтін
өзгеріс.
Инновация - оқу-тәрбие ісін алдыға қарай жылжыту немесе өзгерту.
Модификациялық инновация – педагогикадағы әдіс – тәсілдерді жетілдіру.
Комбинаторлық инновация – белгілі әдістердің элементтерін бір – біріне
қосу.
Түбірлі инновация– мектепке білімнің мемлекеттік стандарттарының енгізілуі.
Модуль - бір ғана оқу пәннің шеңберіндегі ұйымдастыру-әдістемелік
құрылымының бірлігі.
Педагогикалық технология – оқытуда пайдаланылатын материалдық және идеалдық
(білімдер) құралдар жүйесі және осы жүйені қолданысқа енгізу тәсілдері
(Е.И.Машбиц).
Технология – (грек-techne-өнер, шеберлік, іскерлік және логия – ілім,
білім) – дайын бұйым алу үшін пайдаланылатын тәсіл.
Технология - бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың
жиынтығы.(орыс тілінің түсіндірме сөздігі)
Оқыту моделі – адам оқыту процесінің негізіне алынған модель.Оқыту
моделінің екі типін қарастырады-дескриптивті және нормативті.Оқытудың
дескриптивті моделі адам оқитын іс-әрекет рпоцесін сипаттау негізінде
құрылады.Оқытудың нормативті моделі алдын-ала жасалып беріледі. Нормативті
типтегі оқытуды – мұғалімді оқыту деп атау қабылданған.
Моделдеу – зерттеу объектісі өзімен ұқсастық қатынастағы басқа бір
объектімен алмастырылатын зертеу әдісі.
Конъюнкция (лат.conjunction- одақ байланыс) ережесінде қолдануға болады,
бұл ереже бойынша екі немесе одан да көп пікірлерді бір күрделі сөйлемге
біріктіруге болады.
Курстық жұмыс – ғылыми зерттеу жұмысының элементі бар студенттің өзіндік
оқу еңбегінің бір түрі.
Рецензия (орысш.: обзор, ағылш.: review, лат.: recensio) — талдау, саралау,
көпшілік назарына ұсынылған жарияланымдарға (кітап, кино, т.б.), әдеби
шығармаларға, өнімдерге баға беру.
Ақиқат фактілері – бұл болатын немесе негізінде болып жатқан құбылыстар,
оқиғалар, зерттелетін объектілердің әр түрлі жақтары, қасиеті, қатынасы.
Ғылыми фактілер – бұл санамен бейнеленген ақиқат фактілері, олар ғылым
тілінде, эмпирикалық пайымдаулар түрінде тексерілген, яғни міндетті түрде
тексреліген фактілер жиыны.
Педагогикалық тәжірибені зерттеу әдістері – білім беру процесін
ұйымдастырудың көз алдымызда қалыптасқан тәжірибесін зерттеудің жолдары.
Бақылау – зерттеу барысында дерек материал жинақтау мақсатымен қандай да
педагогикалық құбылыстың назарға алынуы.
Сұхбат әдісі – қажетті ақпаратты алу немесе бақылау барысында түсініксіздеу
болған құбылыстың мәнін аша түсу мақсатымен дербес не қосымша қолданылатын
зерттеу тәсілі.
Анкеттеу – ауқымды материал жинақтау үшін қолданылады. Сұрақ жауаптары
жазба күйінде қабылданады.
Эксперимент - белгісіз және анық емес нәтижелермен түсіндірілетін ғылыми-
зерттеу жұмысы.
Индуктив әдіс – ойдың жеке пікірлерден жалпы ойға өтуі.
Дедуктив әдіс – жалпы пікірден жеке қорытынды жасау.
Реферат – жалпы тақырып бойынша бір не бірнеше ғылыми еңбектің қысқартылып
берілген мазмұны.
Конспектілеу – жұмыстың маңызды идеялары мен тұжырымдарына байланысты жан –
жақты материалдарды мұқият қамтыған жазбалар.
Аннотациялау – кітап пен мақаланың жалпы мазмұнын қысқаша ақпар жазу.
Сілтеме (цитата) беру - әдеби деректе келтірілген ой, пікір не санды
өзгертпестен мәтінге ендіре жазу.
2.1 Дәріс тақырыптары және оның қысқаша мазмұны.
Тақырып 1 Ғылыми іс - әрекет (ғылыми процесс ретінде).
Мақсаты: Ғылыми іс әрекет дегеніміз не, оның таным процесінің ерекше
формасы екенін көрсетіп, мақсаттары мен ерекшеліктері, маңызы мен мазмұны
жайлы ақпарат беру.
Жоспар:
1. Ғылым – таным процесінің ерекше формасы.
2. Ғылыми шығармашылық.
3. Ғылыми іс - әрекет, оның мақсаты мен ерекшеліктері.
4. Студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстары – курстық және дипломдық
жұмыс.
1. Ғылым – таным процесінің ерекше формасы.
Ғылым – адамдардың табиғат, қоғам, ойлау туралы білімдерінің жүйесі. Осы
үш саланың әрқайсысына қатысты ғылымдардың жеке салалары және олардың даму
заңдылықтары бар.
Қазіргі заманғы ғылым – жаңа білім өндіру және мақсатқа сай оны беріп
отыру жөніндегі әлеуметтік бағдарлы қызмет, қоғамдық өндірістің өзіндік
түрі, жиынтығында дүниенің ғылыми бейнесін құрайтын білімдер жүйесі, аса
маңызды әлеуметтік қару. Қоғамдық сананың түрлерінің бірі әрі ерекше қызмет
бола отырып, ғылым, К.Маркс айтқандай, қоғамның идеалдық және практикалық
байлығын білдіреді.
Қазіргі жағдайларда ғылым ұжымы жетекшісінің рөлі артып отыр.
Социологиялық зерттеулер ғылыми – зерттеу жұмыстардың төмен нәтижелілігі
ғылыми кадрларды орналастыру мен пайдаланудың дұрыс еместігінен, жеке
салалар мен қызметкерлердің, ең алдымен жастардың жұмысына ғылыми
жетекшіліктің нашарлығынан екендігін дәлелдейді. Маманданған ғылыми
жетекшіліктің маңызы әсіресе қысқа мерзімді зерттеулер бағдарламаларында
арта түседі.
Ғылыми еңбектің тиімділігін арттырудың және ғылыми қызметті
интенсивтендірудің басты жағдайларының бірі зерттеулерді ақпараттық қамтуды
жақсарту, ғылыми коммуникация жүйелерін, ғылыми ұжымдар арасындағы
байланыстарды одан әрі дамыту болып табылады.
Ғылымтану мәселесі төңірегінде қазіргі заманғы ғылымның логикалық –
гносеологиялық, әлеуметтік, экономикалық, құқықтық және басқа көптеген
зерттеулер топтасуда. Ғылыми білім мен ғылыми қызмет дамуының нақтылы
процестері мен бағыттары туралы маңызды эмперикалық (тәжірибелік)
мәліметтер қорланды және қорлануда. Қазіргі ғылымтануда социологиялық
проблематика неғұрлым үлкен орын алып келеді.
Ғылымтану алдымен ғылымды зерттеудің алуан түрлі бағыттарының, типтерінің
жалпы атауы, олардың ішінен негізгі алтауын бөліп көрсетуге болады.
Біріншіден, ғылымды логикалық – гносеологиялық зерттеу, оның пәні ғылыми
білімнің өзі, оның құрылымы, оның дамуының логикасы мен диалектикасы болып
алады. Екіншіден, тұтасынан алғанда ғылым дамуының нақтылы тарихи процесіне
және оның жеке көріністеріне көңіл бөлетін тарихи – ғылыми зерттеулер.
Төртіншіден, ғылым дамуының экономикалық проблемаларын зерттеулер.
Бесіншіден, ғылым творчествосының психологиясын зерттеулер. Алтыншыдан,
ғылымды сан тұрғысынан түсіндіру методы ретінде ғылым өлшеу зерттеулері.
Сонымен, ғылым – күрделі көп өлшемді әлеуметтік құбылыс әрі білімнің түрлі
салалары, алуан түрлі нақтылы тарихи жағдайларда оны алуан түрлі жақтарынан
зерттейді.
Қорыта айтқанда, ғылым қоғамдық өмірге, әсіресе техникалық –
экономикалық дамуға, әлеуметтік басқаруға, білім жүйесін және адамның
дүниеге көзқарасын қалыптастыруға белсене қатысатын әлеуметтік
институттардың біріне айналды.
2. Ғылыми шығармашылық.
«Шығармашылық» сөзі жалпыға мәлім іздеу, табу, бұрынғы жеке және
қоғамдық тәжірибеде болмағанды жасау деген ұғымды білдіреді. Осыған сәйкес
оқушылардың танымдық шығармашылық іс - әрекеті де дербес ізденіс және
жаңаны жасау немесе құрастыру (оқушының жеке тәжірибесі негізінде оған жаңа
белгісіз білім немесе әдіс, бірақ қоғамдық тәжірибеде ол бұрыннан белгілі).
Яғни оқушының танымдық іс - әрекетіндегі шығармашылықтың негізгі
критерийлері: дербестік, ізденіс және мақсатқа жетуде мүмкін варианттарды
таңдау, мақсатқа жету үрдісінде жаңа өнімді жасау.
Дербестіктің, ізденістің, жаңаны жасаудың дәрежесін шығармашылықтың
деңгейі анықтайды: төмен, орташа, жоғары.
Шығармашылық іс - әрекет іздеу мақсатын түсінбесе, бұрын меңгерілген
білімді белсенді түрде жаңғыртпаса, дайын білім көздерінен өзіне қажетіні
ала алмаса, дербес ізденбесе мүмкін емес.
Кез – келген шығармашылық іс - әрекеттің негізінде болжам, мүмкін
нәтижені алдын – ала көру жатыр.
Бастауыш сыныптарда оқушылардың шығармашылық іс - әрекетін дамыту үшін
негізгі іс - әрекеттерінің (оқу – танымдық, қоғамдық пайдалы, еңбек,
эстетикалық және спорттық) тиімді арақатынасын орнықтыру өте маңызды. Ол
қазіргі қоғамның әлеуметтік сұраныстарына, мектеп бітірушілердің жан –
жақты даярлығының деңгейіне қойылатын жоғарғы талаптармен айқындалады.
Шығармашылықтың дамуында жеке адамның ерекшеліктері өте маңызды орын
алады. Себебі, шығармашылық бар жерде қиял бар. Қиял шығармашылықтың
негізгі бір психологиялық құрамы болып табылады. Шығармашылық күнделікті
оқу процесі негізінде жүзеге асырылады. Келесі саналы іс - әрекеттің бір
түрі оның белсенділігі. Сонымен, әрекет дегеніміз – түрлі қажеттіліктерді
өтеуге байланысты белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған процесс.
Шығармашылықтың көлемі әр оқушыда әр түрлі, сондықтан шығармашылық
дәрежесін тұрақтандыру мұғалімнің алдында тұрған міндет. Себебі, ол
оқушының бастапқы деңгейін, түсініктерін, соңғы нәтижелерімен салыстырады,
ал оның өзі диагностика жүргізуге мүмкіндік туғызады.
3. Ғылыми іс - әрекет, оның мақсаты мен ерекшеліктері.
Ғылыми жұмыстың мақсаты – іргелі және қолданбалы міндеттерді шешу.
Іргелі ғылым табиғат пен қоршаған әлемнің ғалами мәселелерін қарастырады,
оның зерттеу пәні ретінде әлем мен бүкіл жаратылыс құрылымының жалпы заңы
мен ортақ заңдылықтары табылады. Бұл ғылымның маңызы ешқандай
критерийлермен өлшенбейді, одан алынған нәтижелерді жақын уақытта қолдану
мәселелері қойылмайды.
Қолданбалы ғылым іргелі ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, өмірге
жақын түсінікті міндеттерді қарастырады. Мұнда ғылыми нәтижелерді іс
жүзінде пайдалану негізгі міндет болып саналады, сондықтан бұл салаға
жататын зерттеулерді бастар алдында «бұл кімге қажет ?» деген сұрақтар
қойылады. Іргелі және қолданбалы ғылымның арасында айқын шекара жүргізу
мүмкін емес, себебі қолданбалы ғылым өзінің даму барысында және
жетістіктерін қорытындылай келе бірте – бірте зерттеудің іргелі түріне
айналады. Ал керісінше, іргелі ғылым тапқан жаңалықтарды пайдалана отырып,
қолданбалы ғылым өндіріс пен шаруашылықтың ірі мәселелерін шешуге көп ықпал
жасайды. Жүргізіліп отырған жұмыстың түріне қарай қолданбалы ғылым
теориялық немесе эмпирикалық (тәжірибе) сипат алады.
Теория сипатына ие ғылыми жұмыс жүргізу барысында соңғы нәтижеге жету
үшін әдебиет көздерінен ақпарат жинақталады, талданып қорытылады, өңделеді,
есептеледі, жаңа ой – пікір ұсынылып, болжау жасалады. Ғылыми жұмыстың
мұндай сипаты дедуктивті әдіс деп аталады. Ғылыми іс - әрекеттің бұл
түрінде зерттеушінің шығармашылық қабілеті, оның ақпараттық толықтығы,
ақпараттың зор ағымынан тиісті қажет бөлігін дер кезінде табу қабілеті аса
маңызды. Сырттан қарағанда мұндай іс - әрекет көзге көрінбейді. Ал шын
мәнінде зерттеуші дәл сол кезде басымен, яғни миымен күшті жұмыс жасайды.
Дәл осылай ғылымның көптеген негізгі заңдары қалыптасқан, мысалға физикада,
математикада т.б.
Мұндай іс - әрекеттің түрі, нәтиже алуда белгілі қауіп – қатер
әкеледі, себебі көп жағдайда, жоғарыда айтқандай, адамның өзіне оның
шығармашылық қабілетіне, қиялына күнделікті құбылыстарды түсініксіз,
әдеттен тыс фактілерді байқауында, одан жаңа идеяны ойлап табуына
байланысты. Сондықтан кейбір жағдайда орасан зор уақыт өткізіп, зерттеуші
ешбір қорытындыға келмеуі немесе теріс нәтиже алуы да мүмкін.
Теория ғылымы өз кезегінде аналитика және өнертапқыш түріне бөлінеді.
Аналитикалық ғылым белгілі түсініктер мен заңдарды математикалық
өңдеудің есептеу әрекетінен құралады, мұның мақсаты аталған заңдармен
құбылыстардың сандық сипаттамасын беру. Бұл зерттеулердің мақсаты, зерттеу
объектісін жүзеге асырудың түрлі жағдайында бет алысын болжамдап
математикалық байланыстылығын табу.
Теория ғылыми жүзеге асуда арнайы жабдық пен бөлмелер қажетсінбейді,
зерттеуші ешкімнің көмегіне зәру емес, керек нәрсені өзі – ақ қамти алады.
Өнертапқыштық іс - әрекет бұған дейін беймәлім, белгі мен қасиеттер
ашу арқылы зерттеу объектісіне қажетті сапалы дәреже (индикатор) мен санды
деңгейін (параметр) аса зор өлшемге көтеру мүмкіндігін туғызатын жаңашылдық
сипатындағы ерекше шешімдер іздеп табудан құралады. Мұндай іс - әрекет
жүргізу үшін, тек қана ақпараттық қамсыздандырумен шектелуге болмайды, ол
үшін көп білу керек, зор шығармашылық қабілеттерді, қиялды өз бойында
қалыптастыру қажет, ерекше ойлау дағдысын тәрбиелеу - қалыпты пікір
шешімге бағынбай, өз көзқарасын байыту қажет. Дәл осындай шешімдер ғылыми
ой - өрісті ілгері жылжытады, жаңа көкжиек, бағыт ашады, ескірген идеялар
тоқырауынан алып шығады.
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым жаңа жетістіктер мен идеяларды шығару
үшін көлемді практикалық жұмыс өткізуі керек. Ақпараттың негізгі ағымын
тәжірибе барысында лабораторияларда, арнайы қондырғыларда өткізілген
жұмыстардан алынған нәтижелер құрайды. Ғылыми жұмыстың мұндай түрінде үлкен
төзімділік, мақсаттану, сәтсәздәкке мойымау қабілеті, жылдар бойы көлемді,
бір сарынды жұмыстарды жүргізе беру ниеті аса қажет.
Ғылыми іс - әрекеттің бұл түрінде шығармашылық, қиялдану элементтері
теориялық іс - әрекетіне қарағанда әлдеқайда қарапайым. Жеке зерттеушінің
енші – үлесі мұндай жұмыста аздау болып келеді. Теория мен эмпирика
ғылымдары бір – бірін толықтырады, байытады.
4. Студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстары – курстық және дипломдық жұмыс.
Курстық жұмыс – ғылыми зерттеу жұмысының элементі бар студенттің
өзіндік оқу еңбегінің бір түрі.
Курстық жұмысты орындау студенттердің теориялық білімін тереңдете
түсуіне, ғылыми зерттеу жұмысына қызығушылықты арттыруына, түсінуіне,
берілген облысындағы алғашқы дағды мен біліктерін, меншікті позициясын
тудыруға септігін тигізеді. Курстық жұмыста студент талдау жасауға, ғылыми
машықтық материалдар арқылы педагогикалық – психологиялық зерттеу жұмысын
жүргізуге, қорытындылар мен талдаулар жасауға үйренеді.
Зерттеу іскерлік технологиясының негізі болып, ізденушілік негізгі
саты бойынша зерттеу логикасы болып табылады.
1. Тақырып таңдау – анықтаушы негізінен тақырып көкейкестігі студенттің
ізденушілік жұмысына қызығушылығы негізінде уақыттағы ғылыми жұмыс
тақырыбы белгіленеді. Көкейкестілігі күнделікті мәселеге сай болуы
керек.
2. Зерттудің мақсаттарын анықтайды.
3. Міндеттерін айқындайды.
4. Психологиялық – педагогикалық зерттеу.
Дипломдық жұым бітірушілердің болашақ мамандығына және теоиялық,
практикалық міндеттерді шешуге даярлығын көрсетеді. Дипломдық жұмыстың
мақсаты:
- таңдаған мамандығы бойынша теориялық және практикалық білімдерін жүйелеу
және тереңдету, оларды нақты практикалық міндеттерді шешуге қолдану;
- өздігінен жұмыс істеу дағдысын;
- зерттеу әдістемелерін меңгеру;
Студент дипломдық жұмысында келесі мәселелерге мән беруі керек:
- таңдаған тақырыбы бойынша берік теориялық білімге және теориялық
материалды тұрғыда баяндауға;
- әдебиет деректерін зерттеу және жалпылау іскерлігіне, практикалық
міндеттерді шешу, шешімдер мен ұсыныстар жасай білуге;
- талдау жасау дағдысы, эксперимент жүргізе білу және қазірге есептеу
техникасын меңгере білуге;
- зерттеу әдістерін тиімді қолдана білу іскерлігіне.
Дипломдық жұмыс орындауға қойылатын жалпы талаптар:
- мақсатқа бағыттылық;
- құрылымының анық болуы;
- материалды – логикалық бірізділікпен баяндау;
- зерттеу тереңділігі және сұрақтардың жан – жақты қарастырылуы;
- аргумент және фактілердің сенімділігі:
- ойдың ашық және нақты жүргізілуі;
- жұмыс нәтижесін жеткізудің нақтылығы.
Дипломдық жұмыстың тақырыптарын бітірушілерді даярлайтын кафедра әзірлейді.
Дипломдық жұмыстын тақырыптары студенттердің болашақтағы мамандығына сәйкес
болуы және көкейкесті, бүгінгі күн талабына сай болуы керек.
Студенттердің дипломдық жұмыстың тақырыптарын еркін таңдауға құқылары бар.
Көпшілік жағдайда дипломдық жұмыстардың тақырыптары курстық және басқа да
ғылыми зерттеу жұмыстарының жалғасы болып табылады.
Студент тақырыпты таңдаған соң, оны жазу үшін рұқсат алуға өзін даярлап
отырған кафедра меңгерушісінің атына өтініш жазады. Дипломдық жұмысының
тақырыбы, ғылыми жетекшісі және кеңес берушіні бекіту кафедра сұранысы
бойынша факультет деканының бұйрығымен жүзеге асырылады. Тақырыпты бекіткен
соң, студент ғылыми жетекшімен бірге отырып, оны орындау жоспарын
қарастырады. Оған ғылыми жетекшісі және студент өз қолдарын қояды, соңында
кафедра меңгерушісі бекітеді.
Тапсырма екі данамен даярланады: біреуі студенттің қолына беріледі, ал
екіншісі кафедрада сақталады.
Дипломдық жұмыс тақырып бойынша ғылыми деректерді және әдебиеттерді
терең зерттеу негізінде орындалады. Арнайы әдебиеттер тақырып бойынша
сұрақтарды негіздеу және нақтылау үшін қолданылады.
Эксперимент жүргізілетін мекеменің практикалық материалдарын міндетті
түрде қолдану керек.
Дипломдық жұмысының құрылымдық элементіне мыналар жатады:
1) сыртқы беті;
2) дипломдық жұмысты орындауға тапсырма;
3) мазмұны;
4) кіріспе;
5) негізгі бөлім;
6) қорытынды;
7) пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
8) қосымшалар;
9) графикалық материалдар.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Қазіргі таңда ғылымға берілетін анықтама?
2. Ғылыми шығармашылық деп ненін түсінеміз, оның ерекшеліктері?
3. Ғылыми жұмыстың мақсаты қандай?
4. Теориялық, аналитикалық және эмпирикалық ғылым деген ұғымдарға анқтама
беріңіз.
5. Курстық жұмыстың мәні?
6. Дипломдық жұмыс дегеніміз не, оның құрылымы, мақсаты?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Бабаев Б. Жалпы педагогика. – Алматы, 2006.
2. Педагогика және психология сөздігі. – Алматы, 1995
3. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
4. Герасимов И.Г.Структура научного исследования. – М.,1985.
5. Педагогика. Педагогические теории, системы, технологии. Под
ред.С.А.Смирнова. 3-еизд. – М.: «Академия», 1999.
6. Қоянбаев Р.М,Қыяқбаев Ұ.Қ.бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесінен
диплом жұмысы. – А., 2004.
Тақырып 2: Ғылыми педагогикалық зерттеу және оның әдіснамалық
принциптері.
Мақсаты: Ғылыми – педагогикалық зерттеу әдіснамасы, педагогикалық
зерттеу құрылымы мен логикасы жайлы жалпы ақпарат беру, педагогика
ғылымының әдіснамасымен таныстыру.
Жоспары:
1. Ғылыми – педагогикалық зерттеу – жаңа педагогикалық білімді
қалыптастыру процесі.
2. Педагогика ғылымының әдіснамасы.
3. Педагогикалық зерттеудің құрылымы мен логикасы.
4. Зерттеулердің негізгі кезеңдері (этаптары).
1. Ғылыми – педагогикалық зерттеу – жаңа педагогикалық білімді
Ғылым дамуының басты шарты – жаңа деректермен үздіксіз толығып бару. Ал
деректердің жинақталуы мен олардың түсініктемесі ғылыми негіздлеген зерттеу
әдістеріне тәуелді келеді, әдістер, өз кезегеніде, ғылым аймағында әдіснама
атауын алған теориялық принциптердің бірлікті тобымен міндетті байланыста
болады.
Қазіргі заман ғылымында әдіснама деп ғылыми – танымдық іс - әрекеттердің
түзілу принциптері, формалары мен тәсілдері жөніндегі білімді айтамыз.
Ғылым әдіснамасы зерттеу жүйесіндегі құрылымдық бірліктердің нысаны, талдау
пәні, зерттеу міндеттері, зерттеу құралдар тобы т.б. сипаттамасын береді.
Сонымен бірге зерттеу міндеттерінің шешімін табу процесіндегі әрекеттер
бірізділігін белгілейді. Осыдан, педагогика әдіснамасын педагогикалық таным
және болмысты қайта жасаудың теориялық ережелер топтамасы ретінде
қарастырған жөн.
Әрқандай әдіснама қалыпты көрсетпе – нұсқау және реттестіру қызметтерін
атқарады. Дегенмен, әдіснамалық білім екі күйде іске асырылуы мүмкін:
дескриптивтік не прескриптвтік.
Дескриптвтік әдіснама – ғылыми білімдердің құрылымы мен ғылыми таным
заңдылықтары жөніндегі білім ретінде зерттеу процесіне бағыт – бағдар
береді. Ал прескриптвтік әдіснама – зерттеу іс - әрекеттерін реттеп барудың
жол жобасын белгілеп, көрсетеді. Дәстүрлі әдіснамалық талдауда ғылыми іс -
әрекеттерді жүзеге асыру тиімділігімен танылған ұсыныстары және ережелеріне
байланысты құрастыру міндеттері басымдау болса, ал дескриптивті талдауда
ғылыми таным процесінде іске асырылған зерттеу әрекеттерін қайталап
баяндау, түсіндіру қызметтері атқарылады.
2. Педагогика ғылымының әдіснамасы.
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейлі келеді. (Э.Г.Юдин). Философиялық,
жалпы білімдік, нақты ғылымдық және технологиялық. Әдіснаманың ең жоғары
философиялық деңгейі танымның жалпы принциптері мен бүкіл ғылымның
категориялар құрылымын негіздейді. Осыдан философиялық білімдердің барша
жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. Екінші – жалпы ғылымдық - әдіснама
деңгейінде ғылымдардың баршасында не көпшілігінде қолданылуы мүмкін
теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей – нақты ғылым әдіснамасы
қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу әдістері мен
принциптерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы белгілі саладағы
ғылыми тануға тән болған проблемаларды, сондай – ақ жоғарылау келген
әдіснамалық деңгейлерге байланысты алға тартылатын мәселелерді де қамтиды,
мысалы: педагогикалық зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу)
проблемалары. Төртінші деңгей – технологиялық әдіснама – зерттеу әдістері
мен техникасын белгілеп, деректі эмпирикалық материалдарды жинақтап,
алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін оларды ғылыми білімдер өрісіне қосу
қызметтерінен хабар береді. Бұл деңгейдегі әдіснамалық білім нақты көрсетпе
– нұсқау сипатына ие. Әдіснаманың барша деңгейлері күрделі жүйеде бірігіп,
өзара сабақтастықпен байланысты келеді. Ал әрқандай әдіснамалық деп
танылған білімнің мазмұндық негізі философиялық деңгейден іздестіріледі,
себебі таным процесі мен болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным,
көзқарас бағдары осы философиямен айқындалады.
Педагогиканың жалпы ғылымдық әдіснамасы.
Жалпығылымдық әдіснама қоршаған болмыс құбылыстары мен процестерінің
жалпыланған байланысы және өзара шарттастығына негізделген жүйеліліктен
танылуы мүмкін. Ол әрбір зерттеуші мен практикті белгілі құрылымға, сондай
– ақ өзінің жасау заңдылықтарына ие өмір құбылыстарының белгілі жүйесіне
бағдарлайды.
Жүйелілік мәніне орай әрқандай салыстырмалы дербес бірліктер өз
бетінше шектелмей, өзара байланысқан даму мен қозғалыста қарастырылады.
Осдан ол жүйені құраушы элементтерде көріне бермейтін біріктіруші жүйе
қаситтері мен сапалық белгілерді анықтауға көмектеседі. Жүйеліліктің
заттасқан және тарихи қырлары келесідейзерттеу принциптерін бірлікте іске
асыруды қажет етеді: тарихилық, нақтылық, көптарапты, байланыстар мен
дамуды ескеру.
Жүйелілікті білуден педагогикалық теория, эксперимент пен практика
тұтастығы орындалады.
Теориялық негізде жобаланған экспериментте біршама тексерілген ғылыми
білімдер мен тұжырымдардың шынайлылығы практика міндеті мен талаптарына
орай өлшестіріледі. Практикадан білімнің жаңа іргелі проблемалары
туындайды. Сонымен, теория практикалық шешімдердің дұрыстығына арқау
болады, ал білім тәжірибесіне байланысты ұланғайыр проблемалар мен
міндеттер іргелі дәстүрлерді қажет ететін сұрақтардың туындауына жол ашады.
Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық принциптері
Ғылыми – педагогикалық зерттеулер жүргізуде төмендегідей принциптерді
басшылыққа алу қажет:
- педагогикалық құбылыстардың шынайлылығы мен шарттасқандығын ескеру,
себебі дүниедегінің бәрі өзінің ішкі объектив заңдары, қарама –
қарсылықтары және себепті – салдарлы байланыстарына орай жасайды әрі
дамиды;
- құбылыстарды даму барысында зерттеу;
- бір құбылысты екіншілермен өзара қатынаста байланыстыра зерттеу;
- зерттеу процесіндегі қалаған ғылыми проблеманың шешімі бірін – бірі
толықтырып отырушы көптеген әдістер кешенімен орындалатынын естен
шығармау;
- зерттеу әдістері зерттелетін құбылыстың мән – мағынасына сай келуі;
- даму процесін сол дамудың қозғаушы күші және даму көзі саналатын оның
қарама – қарсылықтарына негізделген өзіндік қозғалыс және өзіндік даму
ретінде қарастыру;
- сынақталушыға, білім – тәрбие процесіне зиян келтіретін, адамгершілік
– инабаттылық талаптарына қайшы болатын эксперименттерді өткізбеу.
3. Педагогикалық зерттеудің құрылымы мен логикасы.
Педагогика саласындағы зерттеулер – бұл білім заңдылықтары, оның
құрылымы мен механизмдері, мазмұны, принциптері мен технологиясы жөніндегі
жаңа мәліметтерді алуға бағытталған ғылыми ізденіс процесі және оның
нәтижесі. Педагогикалық зерттеулердің міндеті – деректер мен құбылыстарды
түсіндіру және оларды алдын ала болжастыру.
Бағытталу тұрғысынан педагогикалық зерттеулер іргелі (фундаменталды),
қолданбалы және болжам – жобалау деңгейіндегі болып үш топқа бөлінеді.
Іргелі зерттеулер нәтижесінде педагогиканың теориялық және практикалық
жетістіктерін қорытушы жалпы тұжырымдамалар алынады немесе болжам
жобалаумен педагогикалық жүйелерді дамытудың моделдері ұсынылады.
Қолданбалы зерттеулер – бұл педагогикалық процестің кейбір тараптарын
тереңдей тануға, алуан қырлы педагогикалық қызметтің заңдылықтарын ашуға
бағдарланған істер. Болжам жоба – бұрыннан белгілі теориялық көзқарастарға
негізделген нақты ғылыми – практикалық ұсыныстар дұрыстығын дәлелдеп,
оларды практикалық айналымға қосу бағытында істелетін жұмыс.
Қалаған педагогикалық зерттеу көпшілік қабылдаған әдіснамалық
тиектерге орай жүргзізіледі. Педагогикада олардың қатарына – зерттелуге
тиіс проблема, тақырып, нысан және оның дені, мақсат, міндеттер мен
болжамдар, қорғалуы тиіс идеялар – кіреді. Педагогикалық зерттеулер сапасын
танытушы негізгі көрсеткішер: зерттеу көкйкестілігі, жаңалығы, теориялық
және практикалық маңыздылығы.
Зерттеу бағдарламасы, әдетте, екі бөлімнен тұрады: әдіснамалық және
іс - әрекеттік (орындау - процедуралық). Алғы бөлімде тақырып
көкейкестілігі негізделеді, проблема нақтыланады, зерттеу нысаны мен дені,
мақсаты мен міндеттері айқындалады, негізгі ұғымдары белгіленеді, зерттеу
нысаны бастапқы жүйелі талдауға салынып, қызметтік болжам жасалады. Ал
екіншіде – зерттеудің стратегиялық жоспары түзіледі, сонымен бірге ідер
алды деректерді жинақтау мен оларды іріктеудің реті және негізгі шаралары
жасалады.
Зерттеу көкейкестілігін негіздеудің мәні – оқу мен тәрбиенің теориясы
және практикасын бұдан былай да дамыту үшін тиісті проблемалардың
қажеттігін, дер кезінде зерттеліп, шешімін табудың маңыздылығын түсіндіру.
Көкейкесті зерттеулер белгілі кезеңдегі аса күрделі де қажет мәселелердің
жауабын береді, педагогикалық ғылымға қойылатын қоғамның әлеуметтік
тапсырысын бейнелейді, практикада орын алған келелі қайшылықтарды ашады.
Көкейкестілік тиегі өзгермелі, қозғалысты, уақыт пен нақты әрі ерекше
жағдайларға тәуелді. Жалпыланған күйде көкейкестілік ғылыми идеялар мен
практикалық ұсыныстарға болатын сұраныс пен дер кезіңдегі ғылым мен
практиканың мүмкіндігі арасындағы айырмашылық деңгейін сипаттайды.
Зертттеу тақырыбы шешімі қалтқысыз табылуы қажет, өте күрделі де қоғамдық
маңызға ие болған проблемалармен ұштасқан әлеуметтік тапсырыс нақты
тақырыптың негіздеме дәйегін талап етеді. Ал бұл, өз кезегінде, қойылған
мәселенің ғылым аймағында зерттелу дәрежесінен туындайды.
Егер әлеуметтік тапсырыс педагогикалық практиканы талдаудың
нәтижесінде ұсынылатын болса, ғылыми проблеманың өз негізі басқаша. Оның
міндеті ғылым құрал – жабдықтарын пайдалана отырып, негізгі қарама –
қарсылықтарды баяндап беру. Әдетте, проблема шешімі зерттеу мақсатын
құрайды. Мақсат – қайта түзіліп, өрнектелетін проблема.
Проблема нақтыланып, өрнектелгеннен соң, зерттеу нысанын таңдау кезегі
келеді. Нысанға педагогикалық процесс, педагогикалық болмыстың бір саласы
немесе қайшылықтарымен жүз берген қандай да педагогикалық қатынас алынуы
мүмкін. Басқаша айтсақ, өз ішінде нақты не әлі де күмәнді қайшылықтарды
қамтып, проблемдік ситуацияларды туындатқан жағдайлардың баршасы нысан
есептелінеді. Танымдық процесс бағытталғанның бірі – нысан. Зерттеу дені
(предмет) – нысан бөлшегі, бір тарапты, яғни бұл түбегейлі зерттеуді қажет
еткен нысанның теориялық не практикалық тұрғыдан өте маңызды сапа –
қасиеттері, қырлары мен сырлары.
Зерттеу мақсаты, объекті және деніне сәйкес, әдетте, болжамды
(гипотезаны) тексеру мен дәйектеуге арналған зерттеу міндеттері
белгіленеді. Гипотеза – бұл шынайлылығы әлі дәлелденуі қажет теориялық
негізі бар болжамдар жиынтығы.
Ғылыми жаңалық тиегі аяқталған зерттеулердің сапасын бағалау үшін
қолданылады. Ол қазіргі кезеңде әлі белгісіз, педагогикалық әдебиеттер
тобына енбеген білім заңдылықтары, олардың құрылымы мен механизмдері,
мазмұны, принциптері мен технологиясын сипаттаушы теориялық және
практикалық қорытындылардың мазмұнын өрнектейді.
Зерттеу жаңалығы қаншалықты теориялық маңызға ие болса, соншалықты
практикалық қажеттілікке ие. Зерттеулер нәтижесінде түзілген
тұжырымдамалар, алынған гипотезалар, ашылған заңдылықтар, әдістер,
бағыттар, көзқарастар, проблеманы айқындау моделі орындалған ғылыми
істердің теориялық маңызын танытады. Ал зерттеудің практикалық маңызы жаңа
ұсыныстар, нұсқаулар және т.б. дайындауға арқау болуында.
Жаңалық тиектері, теориялық және практикалық маңыздылық зерттеу типтеріне
орай бір – бірімен ауысып барады, сондай – ақ жаңа білімдердің пайда болу
уақытына тәуелді келеді.
4. Зерттеулердің негізгі кезеңдері (этаптары).
Зерттеу ізденістерінің логикасы мен қозғалысты өзгермелілігі бірнеше
сатылық – эмпирикалық, гипотетикалық, эксперименталды – теориялық немесе
теориялық, прогностикалық – жұмыстар орындауды қажет етеді.
Зерттеудің эмпирикалық сатысында зерттеу нысанының қызметтік бағамы
алынады, шынайы оқу – білім тәжірибесі, ғылыми білімдер деңгейі мен құбылыс
мәнін түсіну қажеттігі арасындағы қарама – қарсылықтар көрінеді, ғылыми
проблема өрнектеледі. Эмпирикалық талдаудың басты нәтижесі – зерттеудің
алғашқы тұжырымдамалары ретінде қабылданған, бірақ әлі тұтастығы
тексеріліп, бекуі қажет болжамдар мен шамалаулар жүйесінен түзілетін
зерттеу гипотезасынан көрінеді.
Гипотетикалық сатыдағы ізденіс жұмыстарының мәнін зерттеу объекті
жөніндегі деректік болжамдар мен олардың мәнін айқындап алу қажеттігі
арасындағы қарама – қарсылықтарды шешіп алу, содан соң зерттеудің
эмпирикалық деңгейінен оның теориялық деңгейіне өтудің дайындық жағдайларын
жасау.
Теориялық саты зерттеулерінде назарға алынған нысан жөніндегі
функционалдық және гипотетикалық болжамдар мен ол туралы жүйелі шамалаулар
қажеттігі арасындағы қайшылықтарды үйлестіру жұмыстары орындалады.
Теорияның белгілі қалыпқа келуі прогностикалық сатыға жол ашады,
осының нәтижесінде тұтастай құрылым болып танылған зерттеу нысаны жөніндегі
соңғы алынған идеялық ақпараттар мен олардың ендігі, жаңа жағдайларда даму
мүмкіндіктерін көрегендікпен алдын – ала жобалау қажеттігі арасындағы
текетіресті шешу талабы қойылады. Теорияның міндеті – осы сан қилы
талаптардың объектив шешіміне негіз болу.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Ғылыми әдіснама дегеніміз не және оның түрлері?
2. Педагогика ғылымының жалпы әдіснамасы дегеніміз не?
3. Педагогика саласындағы зерттеулерге не жатады?
4. Бағытталу тұрғысынан педагогикалық зерттеулер қалай жіктеледі?
5. Зерттеу бағдарламасының құрылымы қандай?
6. Зерттеудің негізгі кезеңдерін атаңыздар.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
2. Безрукова В.С.Как написать реферат,курсовую,диплом. – СПБ,2004.
3. Загвязинский В.И.,Атаханова Р.Методология и методы психолого
педагогического исследования. – М.,2003.
4. Қоянбаев Р.М,Қыяқбаев Ұ.Қ.бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесінен
диплом жұмысы. – А., 2004.
5. Скалкова Я.И др.Методология и методика педагогического исследования. –
М.,1986.
6. Нағымжанова.Қ. Педагогикалық инновацияның зерттелуі //Бастауыш мектеп.-
№3 1999ж
Тақырып 3: Зерттеудің мәселесі мен тақырыбын анықтау – ғылыми ізденістің
алғашқы кезеңі.
Мақсаты: Зерттеу тақырыбын анықтау мәселесінің маңыздылығымен, тақырыптың
көкейкестілігін ескереу қажеттілігімен таныстырып, қазіргі педагогикалық
зерттеулердің мәселелері жайлы ақпарат беру.
Жоспар:
1. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі.
2. Зерттеу тақырыбын негіздеу.
3. Проблеманы қою және дамыту
1. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі.
Әлеуметтік өзгерістер білім технологиясы мен әдістемесінің
мақсаттарын, мазмұнын жаңартуды алға тартып отыр. Соның нәтижесінде
педагогке жаңа талаптар қойылуда. Ол тек оқытушының, тәрбиешінің
функцияларын ғана емес, оқыту мен тәрбие берудің әдістерін зерттеушінің
функциясында атқаруы тиіс.
Бұл жұмысты ғылыми және ғылыми әдістемелік зерттеудің әдіснамасын меңгеріп,
оны іс жүзінде пайдалана алатын педагог қана атқара алады.
Жаппай педагогикалық ізденіс өткен ғасырдың 90 – жылдарында пайда
болды. Педагогтік кәсіп шығармашылықпен тікелей байланысты. Педагог үнемі
ең жақсы әдіс – тәсілдерді іздестіріп, әртүрлі әдістер мен құралдардың
тиімділігін салыстырып отыруы тиіс. Қазіргі заман педагогтің зерттеушілік
жұмысының мақсатқа сай және кәсіби деңгейде болуын қажет етіп отыр.
Зерттеу жұмысының нәтижелі болуы үшін педагог мынадай талаптарды
орындауға міндетті:
- ізденіс әрекетінің сипаты шығармашылық, өнімді екендігін, тек ақпарат
алуға бағытталмағандығын, керісінше оның мән – мағынасын ашуға, оны
жасауға өзіне ғана тән тиімді шешімдерді іздестіруге бағытталатындығын
ұғыну;
- жалпы ғылыми және пәндік білгірлік, сондай – ақ жалпы мәдени
дүниетаным болуы;
- тұлғалық шығармашылық әлеуеттің, стандартты есем тәсілдер мен шешімдер
жасауға қабілеттілік, ерік – жігер және моральдық психологиялық
сапалардың: адалдық, табандылық, барынша беріліп қызығушылық, сыни
көзқараспен қарауға қабілетті болу;
- ғылыми ізденістің теориялық және практикалық әдіснамасын меңгеру.
Зерттеу тақырыпты таңдау мен проблеманы анықтаудан басталады. Зерттеудің
неғұрлым ретті түрде, терең негізделіп және қатаң құрылымдалған түрде
жүргізу оның нәтижелі болуына мүмкіндіктер ашады.
Алғашқы қадам пәндік саланы таңдаудан басталады. Ол үшін «блоктік» тәсіл
қолдану тиімді.
Бірінші блок – байланыс: тақырып – проблема. Жас зерттеушіге даяр
тақырыпты ұсыну мүлде дұрыс емес. Зерттеуші бірнеше тақырыптардың ішінен
өзін және ұжымын қызықтыратын, өзіне жақын тақырыптың бірін таңдауына
болады. Бірақ, ең дұрысы, өзін толғандырып жүрген тақырыпты өзінің
ұсынғаны. Осылай еткеннің өзінде тақырыпты нақтылау, түзету, акцент жасау,
тұжырымдарды қарапайымдау және нақтылау қажет.
1. Зерттеу тақырыбын негіздеу.
Тақырыпты таңдау және нақтылау – ұзақ уақытқа созылатын қиын жұмыс.
Тақырып көздері тәжірибе немесе теория жазықтығында болуы мүмкін. Алғашқы
кездерде қарама – қайшылықтар, іс жүзінде ұнамсыз болуы сияқты кедергілер
болуы мүмкін.
Тақырып – проблема: тақырыпты таңдауға қойылатын талаптар:
- Өзектілігі, көкейкестілігі (өткірлігі, шешілудің пісіп жетілуі).
- Теория және тәжірибе үшін маңыздылығы (аса маңызды ғылыми және
практикалық міндеттерді шешуге қолдануға болатындығы).
- Перспективалы (болашағы) болуы (қарастырылып отырған кезең үшін өзекті
және маңызды болуы);
- Проблемалылығы (шешілуінің белгісіз болуы, теориядан іздеу қажеттігі,
тәжірибеде қиындықтарды шешу).
- Адам мен қоғамның даму концепцияларымен үндес болуы (ізгілікті –
тұлғалық немесе әлеуметтік тұлғалық бағдар).
- Ізденушінің тәрбиесі мен мүдделі болуы (бастан кешіру, қатысы болуы).
Аталған талаптардың бәрі де маңызды, бірақ өзектілік, проблемалық және
осы заманғы тұжырымға сәйкес келуі сияқты бөліктер айрықша түсіндіруді
қажет етеді. Өзекті (көкейкесті) тақырыпқа «мәңгі жасмыл», «ұзаққа кететін»
деп аталатын тақырыптар жатады. Тақырыпта проблема анық немесе жабық түрде
болуы тиіс. Оның көздері іс жүзіндегі қиындықтардан көрінеді. Егер
теориялық білімде сәйкес түсіндірмелер мен шешімдер болмаған жағдайда
проблема туындайды. Міне, осы кезде ғылыми проблема пайда болып қалыптасуы
жүреді де, «білмегенді білу», «белгісіздің белгілі болуы».
Тақырыпты шектеу және нақтылау, оған жақын тақырыптардан жігін ашу, оның
зерттеу аясын және жағдайларын дәл көрсету де аса маңызды.
Тәжірибенің көпқырлылығын, жұмыстың барлық бағытындағы педагог, психолог
немесе басшы маңызды оқиғалар мен фактілерді әрдайым есте ұстау қажет.
Зерттеу үнемі шектеліп отыруы тиіс, себебі солай өткенде ғана зертеліп
отырған үрдіске терең бойлау мүмкіндігіне ие болуға, ақырына дейін жетуге
болады.
Сондықтан зерттеудің проблемалық алаңы көлемі және шешілетін нақты
міндеттері бойынша шектеліп отыруы тиіс. Тақырыптың аталуы проблеманы,
ізденіс пәнін, әсіресе бағытын, ізденістің жетекші аспектісін білдіреді.
Кейбір жағдайларда негізгі тақырыптың аталуы қосымша сөздер арқылы
нақтыланып беріледі. (жақша ішінде немесе жақшасыз).
3. Проблеманы қою және дамыту
Тақырыппен жұмыс кезеңдері:
- педагогикалық үрдістегі қарама – қайшылықтар мен қиындықтарды анықтау.
- Проблеманы анықтау және тақырыпты проблемалау.
- Нақты пәндік зерттеуді анықтау.
- Тақырыптың аталуындағы өзгерістер бағытымен пәнді бейнелеп көрсету.
- Тақырыпты нақтылау және ықшамдау.
- Жақын тақырыптардан жігін ашып бөлу.
- Тақырыпты тұжырымдау (алғашқы анықтамасы), осы түзету және зерттеу
үрдісі барысында нақтылау.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігінің маңызы неде?
2. Зерттеу жұмысының нәтижелі болуының шарттары?
3. Тақырыпты таңдауға қойылатын талаптар?
4. Проблеманы қою және дамыту мәселелері?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Асқаров Е.С., Балапанов Е.Қ., Қойшыбаев Б.А. Ғылыми зерттеулердің
негіздері. оқу-әдістемелік құрал Алматы 2005ж. (5-15 бет).
2. Қасқабаева Ф. Ғылыми жұмыстарды жазуға жаднама. Қазақстан тарихы.
-2007. - № 2
3. Өмірова С. Педагогикалық зерттеулер тақырыбы. - Қазақстан мектебі.
2009. -№12. (61-64 бет).
4. Тотанова А.С.Методика научно – педагогического исследования. –
Алматы,2005.
5. Новиков А.М.Методология образования. – Москва.,2002
.
Тақырып 4: Зерттелетін мәселенің жағдайын талдау.
Мақсаты: Зерттелетін тақырып бойынша әдебиеттермен жұым істеу тәсілдері
жайлы, библиографиялық деректер көзі мен ғылыми мәтін жайлы жалпы мағлұмат
беру.
Жоспар:
1. Ғылыми әдебиетпен жұмыс.
2. Әдеби көздердің библиографиялық деректері.
3. Ғылыми мәтін.
1. Ғылыми әдебиетпен жұмыс.
Жұмыстың бұл кезеңінің мақсаты оқушылардың бойында тақырып бойынша
әдебиеттерді таңдай білуді, библиографиялық тізімді сауатты құра білуді
қалыптастыру. Осы жұмысты орындаған кезде келесі тақырыптар ескерілу керек:
1.Библиографиялық тізімде өзіне тән ең кем дегенде 15 түрлі жұмыс болу
керек, олардың қатарында монографиялар, жинақ мақалалары және әртүрлі
ғылыми журналдар, диссертациялық авторефераттар, арнайы зерттеулер мен
басқа да жұмыстар болу керек.
Мәселелердің жаңашыл мен көкейкесті қағидалары- соңғы 3-5 жыл
ішіндегі әдебиеттермен жиі жұмыс жасауды, ал мәселелердің жан- жақты және
кешенді қарастыру қағидалары қазақстандық, ресейлік, әлемдік әдебиеттермен
жұмыс жасау болжайды.
2. Тізімге енген барлық жұмыстар алфавиттік тәртіппен орындалу керек.
3. тақырыпты сипаттау кезінде автордың тегі, аты- жөні, жұмыстың аты, шығу
мәліметтері: шыққан жері, баспасы, жылы, бет саны көрсетілуі керек. Журнал
мақалалары сипатталса, онда осы мақала жарияланған журнал атауы, шыққан
жылы, нөмірі көрсетілу керек. Жинақ мақалаларын сипаттау кезінде жинақ
атауынан кейін оның редакторының тегі келтіріледі.
2. Әдебиет көздерін сипаттау үлгілері:
1. Жексембекова В. Қазақстандағы этникалық қарым- қатынастар: прогресс үшін
бірігу // Саясат, 2002, №11. 30-32 б.
2. Борисова Б.М. Даралық және кәсіп.- М: Білім, 1991. 116 б.
3. Қысқаша психологиялық сөздік. / ред. А.В. Петровский. Ростов Н/Д:
«Феникс» баспасы, 1998. 81-82 б.
Интернеттен алынған мақалалар, дәйексөздер әдебиеттердің жалпы
тізімдерінде төмендегідей көрсетіледі:
Авторы (егер көрсетілсе), мақала атауы, электрондық мекен- жайы,
(интернеттегі сілтеме).
Ғылыми жұмыстарда пайдаланылған әдебиеттерге сілтеме төртбұрышты
жақша ішінде келтірілген әдебиеттердің нөмірін көрсете отырып беріледі.
Нөмірлеу сілтемесі мәтінде келуіне байланысты рет- ретімен келу керек.
Мысалы, «тәрбие әдістері...» [ 5 ].
Ғылыми жобаның кіріспесін ресімдеу.
- Кіріспеде (кемінде 2 бет): таңдалған зертеу тақырыптарының
көкейкестілігі, мақсаты, тапсырмалары келтіріледі;
- Кіріспе жаңа беттен басталады, 3- ші бет болып нөмірленеді;
- Бет нөмірлері беттің төменгі бөлігінің, оң жағында көрсетіледі.
Мәтінді рәсімдеудің жалпы ережесі.
- Мәтін компьютерде терілу керек.
- Сызық көлемдері: сол жақ-2,5 см, оң жақ – 1 см, жоғары – 2 см,
төменгі – 2 см.
- әріп- Times New Roman KZ Times New Roman 14 кегль;
- абзац болу керек;
- жол арақашықтығы- бірқатарлы;
- кіріспе, әр жаңа тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі, қосымша жаңа
беттен басталады;
- тарау тармақшалары жаңа беттен басталмайды, бірінен кейін бір
жазылады, олар аздаған арақашықтық арқылы ажыратылады;
- ғылыми жобаның әр бөлімнің атауы майлы әріптермен, ортаға жазылады.
Тараулар мен тармақшаларды жазу кезінде міндетті түрде олардың нөмірі
(1.2., 1.1.,1.2. ) көрсетіледі.
- Ғылыми жобаны жазу кезінде беттердің нөмірленуі және жобаның жекелеген
бөлімдерінің орналасу реттілігі сақталу керек,
- Мәтінде міндетті түрде пайдаланылатын әдебиеттерге сілтеме берілуі
керек. (төртбұрышты жақшада).
- Теориялық бөлімнің бет саны 20 беттен кем болмау керек;
- Қорытындыда (кемінде 1 бет) жұмыстың негізгі нәтижелері және олардың
негізінде жасалынған қорытындылар, жұмыс нәтижелерін ғылыми және
практикалық мақсатта пайдалану бойынша ұсынымдар болады;
- Пайдаланылған әдебиеттер жұмыс соңында жалпы тізіммен келесі тәртіпте
беріледі:
автордың тегі, аты- жөні,
мақала және журнал атауы(журнал мақалалары үшін),
журнал және кітап атауы
шыққан жері және баспасы (кітаптар үшін),
шыққан жылы, шығу нөмірі, беттері.
- әдебиеттер алфавиттік тәртіппен орналасады;
- қосымша (егер қажет болса) әдебиеттер тізімінен кейін орналасады және
карталар, суреттер, сызбалар, кестелер, диаграммалар, мәлімет
кестелері болуы мүмкін. Қосымшалар да мәтінде кездесуіне қарай
орналасады және нөмірленеді.
3. Аннотацияның (абстрактының) жазылуы.
- Абстракт (аннотация) (кемінде 250 сөз) жобаның қысқаша мазмұнын
көрсетеді және оған:
- зерттеу мақсаты, тапсырмалары;
- зерттеу объектісі, заты
- гипотезасы
- зерттеу кезеңдері , процедурасы;
- эксперимент әдісі;
- зерттеу жаңалығы және өз бетінше жұмыс істеу дәрежесі;
- жұмыс нәтижелері және қорытынды;
- нәтижелерді практика жүзінде пайдалану саласы кіреді.
Жетекшінің пікірі.
Әр жұмысқа жетекшінің пікірі берілу керек, онда таңдалған
тақырыптың көкейкестілігі, автордың жұмысқа қосқан өз үлесі, жұмыстың
кемшіліктері және нәтижелерді одан әрі пайдаланудағы ұсынымдар көрсетіледі.
Пікір ғылыми жетекшінің жеке қолымен расталады.
Рецензия (орысш.: обзор, ағылш.: review, лат.: recensio) — талдау,
саралау, көпшілік назарына ұсынылған жарияланымдарға (кітап, кино, т.б.),
әдеби шығармаларға, өнімдерге баға беру. Рецензия материалдық заттарға да
жасалады. Сондай-ақ қоғамда болып жатқан жағдайлар мен оқиғаларға да
жазылады.
Ғылыми тұрғыдан алғанда рецензия — белгілі бір туындыға, еңбекке не болмаса
шығармаға қатысты сарапталған, қорытылған ақпараттардың жиыны, оған
берілген сараптамалық баға. Рецензия көбінде әр саланың мамандарының
арасындажасалады. Мысалы, әдебиетке жақын адам, сауатты оқырман дегендей
адамдар рецензия жазуға жақын болады. Және бір мысал ретінде ескеретіні,
жаратылыстану ғалымы әдебиет саласында жаратылыстану ғылымындағы көзқарасы
бойынша бағалау жасай алмайды. Әр саланың өзіндік ерекшеліктері мен
қасиеттері мен саралау критерийлері болады.
Рецензияның көлемі әр түрлі болады. Бір беттен бастап бір кітапқа
дейін жазып шығуға да болады.
Рецензияның түрлері
Рецензия әр түрлі жағдайда, әр түрлі затқа байланысты жазылатындықтан
оның түр-түрі болады. Мысалы: Тұтынушының рецензиясы, саудасаласындағы
рецензия, өнер саласындағы (ән-күй, концерт, т.б.) рецензия, сауда-саттық
өнімдеріне қатысты рецензия, әдеби туындыларға қатысты рецензия, газет-
журналдардағы мақалаларға қатысты рецензия және арнайы мамандар беретін
сараптамалық-салыстырмалық рецензия.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Ғылыми әдебиетпен жұмыс кезеңінің мазмұны?
2. Библиографиялық тізімнің құрылымы қандай?
3. Әдебиет көздерін сипаттау үлгілерін келтіріңіздер.
4. Мәтінді рәсімдеудің жалпы ережелерін атаңыз.
5. Ғылыми мәтіндерге не жатады.
6. Аннотация дегеніміз не?
7. Рецензия дегеніміз не?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
2. Усачева И.В.Курс эффективного чтения учебного и научного текста. –
М.,1993.
3. Краевский В.В.Методология педагогического исследования. – Самара 1994
4. Брежнова Е.В,Краевский В.В.Основы учебно-исследовательской деятельности
студентов. – М.,2005.
Тақырып 5 : Ғылыми педагогикалық зерттеулердің алғашқы қойылу кезеңі.
Мақсаты: Ғылыми педагогикалық зерттеудің алғашқы қойылу кезеңі, оны құрудың
логикасы, зерттеу пәні, зерттеу объектілері жайлы ақпар беру.
Жоспар
1. Зерттеу пәнін анықтау.
2.Теориялық кезең және зерттеу деңгейі.
1. Методологиялық принциптер жүйесіне сүйене отырып, зерттеуді анықтайды:
- зерттеу объектісін және пәнін
- оларды шешу реттілігін
- қолданылатын әдістерді
Шартты түрде ғылыми зерттеулердің екі негізгі кезеңі ажыратылды:
А) эмпирикалық
Б) теориялық
Эмпирикалық кезең фактіге негізделген қорытынды материалды алумен және
бірінші реттік өңдеумен байланысты. Әдетте ақиқат және ғылыми фактілерді
бөледі.
Ақиқат фактілері – бұл болатын немесе негізінде болып жатқан
құбылыстар, оқиғалар, зерттелетін объектілердің әр түрлі жақтары, қасиеті,
қатынасы.
Ғылыми фактілер – бұл санамен бейнеленген ақиқат фактілері, олар ғылым
тілінде, эмпирикалық пайымдаулар түрінде тексерілген, яғни міндетті түрде
тексреліген фактілер жиыны.
Эмпирикалық кезең жұмыстың екі сатысынан тұрады:
Бірінші сатысы – бұл фактілерді алу және табу процесі
Екінші сатысы – олардың өзара байланысында фактілердің бағасын және бірінші
реттік өңдеуді өзіне қосады (енгізеді):
- ғылыми тіл терминінде алынған фактілерді ойластыру және қатаң бақылау;
- әр түрлі негіздер бойынша фактілер классификациясын және олардың
арасындағы негізгі тәуелділікті айқындау.
Бұл кезең барысында зерттеуші жүзеге асырады:
А) маңызды емес және кездейсоқ қоспалардан оларды тазарта отырып, әрбір
фактінің тексерісін және сындық (критикалық) бағасын;
Б) зерттеу жүргізілетін ғылымның айналасында анықталған терминді, әрбір
фактіні сипаттау;
В) негізгі даму тенденцияларын көрсететін және неғұрлым қайталанатын барлық
типтік фактілерді сұрыптау;
Г) оларды жүйеге келтіретін маңыздылығы бойынша, үйретілетін құбылыс
түрлері бойынша фактілер классификациясын;
Д) үйретілетін құбылысты сипаттайтын заңдылықтарды
Эмпирикалық деңгейде зерттеу, яғни іріктелген фактілердің өзара байланысын
көрсетеді.
2. Теориялық кезең және зерттеу деңгейі.
Ол құбылыс түсіндірмелерімен, заңдарды сандық және сапалық формадағы
тұжырымдамасымен және танумен, зерттелетін құбылыстың мәніне өтумен,
фактінің терең анализімен байланысты.
Ары қарай бұл кезеңде мүмкін болар оқиғаларды болжау және оқытылатын
құбылыстардағы өзгерістер жүзеге асырылады, осы құбылыстарға тәжірибелік
әсер ету ұсыныстары, әрекет принциптері өңделеді.
Периодты заңды бірінші ашқан ұлы Менделеев ғылымми зерттеу
тапсырмалары туралы былай айтты:
«Үйрену - бұл»:
А) жай бейнелеу немесе сипаттау емес, белгіліні үйренуге қатысын білу;
Б) өлшеуге жататындардың барлығын өлшеу;
В) сандық және сондай – ақ сапалық мәліметтерді қолданып, белгілі жүйеде
үйретудің орнын анықтау;
Г) заңды табу
Д) үйретілетін оқиғалар арасында себептік байланыс болжамдарын құрастыру;
Е) гипотезхаларды тәжірибеде тексеру;
Ж) үйренудің теориясын құрастыру.
Теориялық кезең өзіне жалғастырушы жұмыс кезеңдерінің қатарын қамтиды.
Эмпирикалық және теориялық кезең арасындағы байланыстырушы топ мәселе
құрылымы болып табылады.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Зерттеу пәнін қалай анықтаймыз?
2. Шартты түрде ғылыми зерттеудің кезеңдерін ата ?
3. Эмпирикалық кезеңді сипаттаңыз?
4. Теориялық кезеңнің қызметі?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Асқаров Е.С., Балапанов Е.Қ., Қойшыбаев Б.А. Ғылыми зерттеулердің
негіздері. оқу-әдістемелік құрал Алматы 2005ж. (5-15 бет).
2. Қасқабаева Ф. Ғылыми жұмыстарды жазуға жаднама. Қазақстан тарихы.
-2007. - № 2
3. Загвязинский В.И.,Атаханова Р.Методология и методы психолого
педагогического исследования. – М.,2003.
4. Методология педагогических исследований ( Под
ред.Г.А.Пискунова,Г.В.Воробьева). – М.,1980.
Тақырып 6 : Ғылыми педагогикалық зерттеудің жүргізілу процесі және
қорытынды кезеңі.
Мақсаты: Педагогикалық зерттеудің жүргізілу кезеңдерін ажыратуға
дағдыландырып, қорытынды кезеңнің жазылуы жайлы жалпы мағлұмат беру.
Жоспар:
1.Ғылыми педагогикалық зерттеуді жүргізу процесі.
2. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарының басқа түрлері.
1. Қазіргі жоғары оқу орындарының алдында тұрған күрделі
міндеттердің бірі – студенттердің ғылыми ойлау дәрежесін барынша
шығармашылықпен, өзіндік жұмыстармен байланстыра отырып дамыту. Яғни,
студенттер жоғары оқу орындарында білім алып жүрген кездің өзінде – ақ
ғылыми зерттеу жұмыстары, оның түрлері, оны жүргізу әдістемесі, әрбір
жұмыстың негізі, тұп нұсқасы неде жатқанын анықтай алу үшін ғылыми –
зерттеу жүргізудің маңызы зор. Бұл міндеттерді шешуде студенттер рефераттық
жұмыстыр жасау, ғылыми баяндамалар әзірлеу, эксперимент жүргізу,
кітапханаларда картотека, библиографиямен жұмыс істей білу, курстық және
дипломдық жұмыстар орындаудың әдіс – тәсілдерін, жүргізу ерекшеліктерін өз
дәрежесінде меңгерулері қажет.
Осыдан келіп, студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстарын ұйымдастырудың
оңтайлы әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын іздестіру
өзекті сипатқа ие болады. Сондықтан, студенттердің ғылыми – зерттеу
жұмыстарын орындауда олардың дағдыларын қалыптастыру жүйесін оқу және
оқудан тыс арнайы ұйымдастыру – білім беру үдерісін жетілдірудің негізгі
шарты болып табылады.
Студенттердің ғылыми – зерттеу жұмысы – алынған білімдерді, біліктер
мен дағдыларды тәжірибеде қолдана алуға қабілетті, жоғары білімді мамандар
даярлау сапасын арттырудың маңызды құралдарының бірі. Студенттерді ғылыми –
зерттеу жұмысына тарту олардың шығармашылық және интеллектуалдық әлеуетін
қазіргі ғылымның көкейкесті міндеттерін шешу үшін пайдалануға мүмкіндік
береді.
2. Ғылыми баяндамалар – аудиторияда оқылатын немесе мақала ретінде
жарияланатын ғылыми – зерттеу мен тәжірибелік эксперимент жұмысының
мазмұнын баяндайтын ғылыми құжат.
Рефераттық жұмыс – ғылыми еңбектер, ғылыми зерттеулердің қысқаша
мазмұнын сипаттайтын, жазбаша немесе басылым түрінде берілетін жұмыс.
Реферат ғылыми – ақпараттық бағытта болады. Тақырыпты объективті тұрғыда
толық баяндаумен қатар рефератта ғылыми теориялар мен ғылыми қорытындыларға
талдау жасалып, сын айтылады. Реферат ғылыми мекемелер мен жоғары оқу
орындарында қолданылады.
1. Ақпараттық рефераттар. Мұнда автор бір немесе бірнеше жұмыстың мазмұнын
қысқаша баяндайды.
2. Бағалаушы рефераттар белгілі бір проблема бойынша бірнеше ғылыми
әдебиеттер негізінде жазылады және проблемаға түрлі көзқарастар, түрлі
жұмыстардағы ғылыми тұжырымдамалардың сыни талдамасы келтіріледі, реферат
авторының ұстанымы анықталады.
Студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстарының негізгі міндеті – барлық
студенттерді таңдаған мамандығы аясында ғылыми – зерттеу жұмыстарын
жүргізудің теориялық негіздерімен және практикалық дағдыларымен таныстыру.
Бұл функциялардың орындалуына оқу үдерісіне енгізілген, сондай – ақ оқудан
тыс уақытта орындалатын ғылыми – зерттеу жұмыстарының түрлі формаларының
үйлесімі арқылы қол жеткізіледі.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Студенттер үшін ғылыми зерттеу жұмыстар жүргізу маңызы?
2. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарын сипаттаңыз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жайлауова М.К., Керейбаева А.Ө. Студенттердің ғылыми – зерттеу
2. жұмыстары. Үздіксіз педагогикалық практика: дәстүрлер мен
инновациялар. Республикалық ғылыми – практикалық конференция
материалдары. – Ақтөбе, 2009
3. Керейбаева А.Ө. Асылбекова Ж.О. Студенттердің зерттеушілік
4. мәдениетін қалыптастыру. Оқыту үрдісінде жаңа инновациялық
технологияларды қолдану мәселелері. Халықаралық ғылыми – практикалық
конференция еңбектері. І том. Ғылыми басылым. – Шымкент, 2009
5. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
6. Скаткин М.Н.Методология и методика педагогического исследования. –
М.,1986.
7. Краевский В.В.Методология педагогического исследования. – Самара 1994.
Тақырып 7: Ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері.
Мақсаты: Зерттеу әдістерімен таныстырып, оларды іріктеп алу кезеңін
ұйымдастыру мен сүйенетін принциптерін көрсету.
Жоспар:
1. Зерттеу әдістері және олардың жіктелуі..
2. Зерттеу әдістерінің жалпы сипаттамасы.
3. Эксперимент әдісі және оны жүргізу принциптері.
1. Зерттеу әдістемесінің дайындығы ғылыми ізденіс логикасына орай
жүргізіледі. Бұл әдістеме өте күрделі де сан қилы қызметтермен байланысты
нысан болған білімдену процесін аса жоғары шынайлылықпен зерттеуге
мүмкіндік беретін теориялық және эмпирикалық әдістер тобынан құралады.
Әдістердің тұтастай бір бөлігін қолдануда назарға алынған проблема жан –
жақты айқындалады, оның біршама қырлары мен шектері түгелдей зерттеуден
өтеді. Педагогикалық зерттеу әдістерінің әдіснамадан өзгешелігі – бұл
педагогикалық құбылыстарды зерттеу, олар жөніндегі ғылыми ақпараттарды
жинақтап, заңдылықты байланыстар, қатынастарды анықтау, оның нәтижесінде
ғылыми теория қалыптастыру мақсатымен жүргізілетін іс - әрекет жолдары мен
тәсілдерінің өзі. Әдістер көп түрлі де сан қилы, бірақ жүйелестіре
келгенде, бұлардың бәрі үш топқа ажыралады: 1) педагогикалық тә»жірибені
зерттеу әдістері; 2) теориялық зерттеу әдістері, 3) математикалық әдістері.
Педагогикалық тәжірибені зерттеу әдістері – білім беру процесін
ұйымдастырудың көз алдымызда қалыптасқан тәжірибесін зерттеудің жолдары.
Зерттеуге озат тәжірибе, яғни танымал мұғалімдер мен қатардағы тәлімгерлер
қызметтері бірдей алынады. Олардың жұмыстарында кезігетін қиындықтар
педагогикалық процесс қайшылықтарымен, пайда болған не енді туындауы
мүмкін проблемалармен байланысты келеді. Педагогикалық тәжірибені зерттеу
барысында келесідей әдістер қолданылады: бақылау, әңгімелесу, интервью,
анкеттеу, оқушылардың жазба, графикалық және шығарма жұмыстарын көзден
өткеру, педагогикалық құжаттармен танысу.
2. Бақылау – зерттеу барысында дерек материал жинақтау мақсатымен қандай да
педагогикалық құбылыстың назарға алынуы. Бақыланған құбылыстар міндетті
түрде хатталады. Бақылау нақты нысанмен жете танысуға орай алдын ала
белгіленген жоспар бойынша жүргізіледі. Бақылау жұмысы келесі кезеңдерге
бөлінеді:міндеттері мен мақсаттарын айқындау;
1) бақыланатын объект, оның элементтерін және ситуацияларын тандастыру;
2) бақылау және оның барысында ақпарат топтастыруға оңтайлы әрі тиімді
тәсілдерді іріктеу;
3) байқалғандарды хатқа түсіру формасын ойластыру;
4) жинақталған ақпараттарды өңдеу және дәйектеу.
Бақылау түрлері: араласа бақылау – ізденуші зерттеу жүргізіп жатқан
топтың мүшесі ретінде қатысады; сырттай бақылау – зерттеуші ізденіс
жұмыстарына тікелей араласпайды; ашық және жасырын бақылау; тұтастай және
таңдамала ыбақылау.
Бақылау – орындалуы тұрғысынан ең оңай әдіс, бірақ өзіндік кемшілігі де
жоқ емес: көп жағдайларда бақылау барысындағы не соңғы нәтижеге
зерттеушінің тұлғалық - әлеуметтік жеке – дара бітістері (көзқарасы,
мүддесі, жан толғанысы) ықпал жасап, оның қандай да шынайлылықтан ауытқуына
себепші болуы мүмкін.
Сұхбат әдісі – қажетті ақпаратты алу немесе бақылау барысында
түсініксіздеу болған құбылыстың мәнін аша түсу мақсатымен дербес не қосымша
қолданылатын зерттеу тәсілі. Сұхбат айқындалуы тиіс нақты сұрақтар бойынша
күні ілгері түзілген жоспармен орындалады. Әңгімелесу еркін жүргізіліп,
сұхбаттас кісінің жауаптары хатталмайды. Сұхбаттасудың екінші бір түрі
педагогикаға әлеуметтану саласынан – интервью алу. Бұл әдісте сұрақтар
алдын ала түзіліп, бірізділікпен қойылып барады. Интервью жауаптары анық
жазылып, хатталады.
Анкеттеу – ауқымды материал жинақтау үшін қолданылады. Сұрақ жауаптары
жазба күйінде қабылданады. Сұхбаттасу мен интервью алу бетпе – бет
әңгімелесумен жүргізіледі, ал анкеттеу – сырттай орындалады. Аталған
әдістердің нәтижелі болуы қойылатын сұрақтардың мазмұны мен құрылымына
тәуелді. Сауалнама түзуде ескерілетін жәйттер: 1) алынатын ақпараттың
сипатын анықтап алған жөн; 2) қойылатын сұрақтың бірнеше баламалы өрнегі
болғаны қажет; 3) сауалнаманың бірнеше жоспары түзіліп, ол алғашқы
тексеруден өткізілуі тиіс; 4) сауалнама кемшіліктері түзетіліп, пайдалануға
ақырға редакциясының ұсынылуы тиіс.
Құнды материал оқушылардың шығармашылық туындыларын зерттеу әдісімен
де алынады. Олар: шәкірттер орындаған жазба, графикалық, шығармашылық және
бақылау жұмыстары; балалардың суреттері, сызылмалары, жасалған қосалқы
бөлшектер, кейбір пән дәптерлері. Мұндай жұмыстар оқушылардың даралық
қабілеттерінен дерек береді, олардың қандай да бір саладағы ептілік және
дағды жетістіктерінің деңгейін көрсетеді. Мектеп құжаттарымен танысу әдісін
қолдана отырып, оқушының жеке ісі, дәрігерлік карта, күнделік, жиналыс не
отырыс хаттамалары және сол секілді мектеп хат – қағаздарымен танысу арқылы
зерттеуші оқу – тәрбие, білім игеру процесін ұйымдастыру практикасында
нақты қалыптасқан объектив жағдайлар ақпараттармен қаруланады.
3. Эксперимент - белгісіз және анық емес нәтижелермен түсіндірілетін ғылыми-
зерттеу жұмысы.
Білім беру жүйесінде эксперимент деген түсінік-«іздену», «іздену
жұмыстары», «тәжірибе», «тәжірибелі эксперименттік жұмыс», «зерттеу
жұмыстары» т.б.
Педагогикада эксперимент деп нені атайды ?
Эксперимент- болжауды (гипотеза) тексеру.
Эксперимент-бір ізденушімен шығарылған әдістеме немесе жаңа шарттармен
жасалған технология , өлшем жүйесі.
Эксперимент- білім мекемесіндегі іздену жұмыстары.
Эксперимент-мектепті басқарудағы, балаларды дамытудағы, тәрбиедегі,
жаңа технологияларды апробациялау және бағыттау, бақылау.
Эксперименттеу ,демек ол даму, қазіргі уақытта білімдегі принциптерді
дамыта алатындар және білім саласында ізденушілер.
Эксперименттік алаң- бұл болашақта мектептің дамуына жол сілтейтін ,
бірақ қазіргі уақыттағы қажеттілігі байқалмайтын процесс.
Эксперименттік жұмыс білім мекемесіндегі кешенді көп функциялы
әдістердің әртүрлі міндеттерді шешуді және шығармашылық қабілет деңгейлерін
көрсетеді:
Модификациялық- белгілі әдіс –тәсілдерді өзгеіске ұшыратып,
түрлендіріп, жаңашаландырып көрсету.
Комбинаторлық- жаңа элементтерді танымал бұрынғы әдістермен
кіріктіру. ( бұл тиімді эффект береді немесе жаңа технология туындайды)
Радикалдық - (инновациялық) принципті түрде жаңашылдықты тудыратын
наваторлық жағынан қарау,бұрын –соңды қайталанбаған жоба.
Эксперимент деңгейі
Зерттеу жұмысының сұрау деңгейі мен білімінің дамуы үшін нәтиженің
маңыздылығы деңгейімен анықталады. Бір ғана білім беру ордасында бірнеше
эксперимент жүргізілуі мүмкін. Мысалға қазіргі таңдағы көкейкесті мәселе
бейіндік білім беру және бейін алды дайындау. Бейін алды дайындау бірнеше
деңгейде өтуі мүмкін.
Республикалық, облыстық – Қазақстан субъектілік деңгейінде бейіндік
оқытуды енгізуді басқару.
Облыстық,қалалық – оқушылардың бейін алды дайындығын ұйымдастырушы
білім ордаларының тығыз байланыс моделдерін құру және апробациялау.
Қалалық, аудандық – бейіндік, бейін алды дайындау бойынша оқушылардың
оқудағы нәтижелерін бағалау жүйесін құру.
Мектепішілік – білім ордасында бейін алды дайындықты оқушы іске
асыруына арналған жеке оқу жоспарын құру және апробациялау.оқушылардың
бейін алды дайындығы үшін таңдалынған курс бағдарламалары, оқыту
әдістемелері, формалары мен мазмұны, моделдері жасалуы керек.
Егер сіз өлкелік – эксперименттік аймақ мәртебесін таңдасаңыз, онда
эксперименттің проблемалық шешімдері өлкетану бағдарламасын дамытудағы
білімге арналуға міндетті. Ал егер басқасын таңдасаңыз, қалалық – аудандық
деңгейге сай бағдарлама құрасыз.
Белгілі бір білім ордасында эксперименттік аймақ ашу үшін, басқару
ұйымдары міндетті түрде ұсыныс жасаған авторлардың эксперименттік
құжаттарына экспертиза жүргізу керек.Эксперименттік аймақ ашу үшін сұраныс
жасалынып, таңдалынған эксперименттік жұмыс бойынша бағдарлама құрылуы
керек.
Бұл екі құжатта эксперименттің толық мазмұны ашылып, негізгі сұрақтары
алдын – ала өтетін экспертизаға ұсынылады.
Егер бұл документтердің біреуі жоқ болса немесе эксперименттік жұмыстың
нәтижесімен болмысын толық деңгейде көрсете алмаса, онда эксперт
материалдарды толықтыру үшін қайтарып тастауы мүмкін.
Автор эксперттік топтың құрамына ене алмайды. Сұраныстың және
бағдарламаның алдын – ала экспертизасы – эксперименттік істің құндылығын
болжайтын процесс. Сұраныс - бұл ұсынылып отырған эксперименттік жұмыстың
жарнамасы,сондықтан ол сұраныс берушілердің ойынан шығуы тиіс.Ұсыныс
жасаушы автордың жобасын іске асыру үшін, нақты уақыт берілуі керек және
материалдық - техникалық қамсыздандыру керек, экспериментке дейінгі
жағдайымен салыстырылып отыруы керек.
Экспертиза жүргізуші маманның міндеті:
- жобаның ерекшілігі
- белгілі технологиялардың ұсынылуы
- жобаның жаңалығы
- ұсынылатын мониторингі
- бағалау механизмі
- жобаның болжамы
- жобаның нәтижесі
Эксперттерге нақты сараптама жасау үшін төмендегі сұраныс және
бағдарлама мәтінін төмендегі ұсынытарға бағыттай отырып жасауға болады:
Сұраныс ережесінің мазмұны
· білім жүйесін дамыту үшін эксперименттің маңыздылығы
· экспериментке келісім берген нақты білім ордасы туралы мәлімет / заңды
және факты бойынша мекен – жайы, байланыс телефоны, электронды поштасы/
· автор туралы мәлімет / аты-жөні, қызметі, жұмыс орны, пошталық мекен-
жайы, байланыс телефоны, басқа да байланыстары/
Эксперименттік бағдарлама құрылымы:
· эксперименттік жұмыстың тақырыбы
· эксперименттік жұмыстың мақсаты
· негізгі идеялары
· гипотезасы
· экспериментті бастаудағы қажетті басқарушылық – ұйымдас-тырушылық,
педагогикалық және басқа шарттар негіздері
· эксперименттік шығармашылықты қамтитын, оқу- методикалық жоспарлары,
зерттеу жұмыстары, нәтижелерді қамтамасыз ететін бақылау әдіс-тәсілдері
және эксперимент этаптары, олардың мазмұны мен мерзімі
· алдын-алу өнімі /эксперименттік жұмыстың нәтижесінде алынған ғылыми, оқу-
методикалық және басқа өнімдер/
· эксперименттің идеясын таратуда, практикалык қорытындысында пайда болуы
мүмкін жағымсыз жағдайлар және білімдегі кемшіліктер мүмкіндігі
· эксперимент нәтижелерін тарату мүмкіндіктері
· қажетті қаржыландыру көзі және материалды- техникалық , ғылыми, кадрлық
есеп
Проблеманың қойылымы:
Сұраныстың кіріспе бөлімінде «Ұсыныстың қай негізге сүйенетіндігі»,
«Негізгі идеялары», «Эксперименттің концепциялық негізі» т.б,
эксперименттің көкейкестілігі берілуі керек. Сіз осы жобаның көмегімен
қандай нақты проблемены шешетініңізді ұсынасыз. Эксперименттік бағдарламаны
іске асыру үшін проблеманы білу маңызды. Проблема Сіздің сұраныс
берушілеріңіздің (білім алушылар) қажеттілігін шешу керек. Бірақ, егер
сіздің кадрларыңыздың потенциалы, мектебіңіздің материалды – техникалық
базасы жоқ болса, ол проблемаға жатпайды. Бұл эксперимент қандай жалпы
педагогикалық проблеманы шешетінін нақтылау керек. Ол үшін статистикалық
дәлелдер, үкімет органдарының өкілдерінің құжаттары (әсіресе локальды ),
нақты қандай міндеттерді шешетіндігіңізді анықтаңыз.
Проблеманы суреттеу барысында:
· сіздің шешкелі отырған проблемаңызды сол оқу орнының міндеттерімен
логикалық байланыстыру
· сіздің қолда бар ресурстарыңызбен нақтыланған мерзімде, барлық
проблемаларды шешуге шамаңыз жететіндігіне сенімді болуыңыз керек
· қосымша материалдардың көмегімен проблемалардың санын нақтылайсыз:
статистикалық мәліметтер, мониторингтер, мамандарды зерттеу т.б.
· проблемаға реалистік көзқараспен қарау: барлық проблеманы бірден 2-3
жылда шешіп тастаймын деп ойламаңыз.
Алдын – ала баға беру немесе сұранысқа экспертиза жасау
Бұл процесс барысында, сіз ұсынған проблеманың барысын болжау және анықтау
жүргізіледі. Сіз эксперименттік жұмысты ұйымдастыруды жоспарлай отырып,
белгілі бір өнім /продукт/ құрудың нәтижесін қарастырасыз.
Құжаттарды толтыру барысында мынадай ұсыныстар береміз:
- Сөйлемдері қысқа, және сол саладағы маман емес адамдарға түсінікті болу
керек, ғылыми терминдерді пайдаланбау керек.
Эксперимент тақырыбын қалай таңдау керек немесе көкейкестілігі
Сіз экспериментті бастау үшін негіз болған проблемалар ортасын
анықтадыңыз (мысалы ):
· ұсынылған эксперименттік тәжірбиелік жұмыстың қажеттілігі қандай
сұраныстан туындайды
· дәстүрлі жолдан шығып жаңаша ізденуге мәжбүрлейтін қарама – қайшылықтар
Енді эксперимент тақырыбын құрастырамыз.Тақырып – эксперименттік
зерттеудің бейнесі. Бір проблеманы эксперименттік жұмыста бірнеше
тақырыппен көрсетуге болады. Сондықтан тақырыпты нақтылап алу керек.
Эксперименттің негізгі сатылары мен жобалау бағдарламасы
(сатылы бағдарлама, мониторинг)
1. Диалностикалық – экспериментті өткізу барысында проблеманы анықтау және
сараптау;
2. Болжау – Экспериментальды жұмыстың мақсатын нақтылау, ЭЖ бағдарламасының
жоспарын толықтыру, сараптаудың критерилерін көрсету (мониторинг
бағдарламасы), нәтижесін болжау; жобаның ішкі және сыртқы сараптамасын
жүргізу;
3. Ұйымдастыру – экспериментальдық жұмыстың мерзімдеріне түзетулер егізіп
отыру,кадрларды дайындай, әдістемелік қамсыздандыру және қатысушылар
арасындағы қызметтерін бөлу;
4. Практикалық - өзіндік экспериментік жұмыстың мониторингі (бастапқы,
соңғы және ағымдағы өлшемдер)
5. Жалпылау - Алынған мәліметтерді талдау, сипаттау және басылымдарға
шығару;
6. Енгізу (Внедренческий) – тәжірибе алмасу, құрылған технологияларды
тарату.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Педагогикалық тәжірибені зерттеу әдістері дегеніміз не?
2. Бақылау әдісі, оның түрлері, жүргізілуреті қандай?
3. Эксперимент дегеніміз не, оның міндеті, мақсаты, түрлері?
4. Эксперименттік бағдарлама құрлымы қандай?
5. Эксперименттің негізгі сатыларын сипаттаңыз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
2. Брежнова Е.В,Краевский В.В.Основы учебно-исследовательской деятельности
студентов. – М.,2005.
3. Загвязинский В.И,Поташник М.М.Как учителью подготовить и провести
эксперимент. – М.,2004.
4. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
5. Беспалько.В.П.Слагаемые педагогической технологии-М.,Педагогика 1989ж
Тақырып 8 : Теориялық және тарихи педагогикалық зерттеудің әдістері.
Мақсаты: Теориялық және тарихи педагогикалық зерттеудің әдістері, олардың
түрлері, деңгейлері жайлы жалпы мағлұмат беру.
Жоспар:
1. Теориялық зерттеу әдістерінің мәні.
2. Теориялық деңгей әдістері.
3. Тарихи педагогикалық зерттеу әдістері.
1. Теориялық талдау – педагогикалық қбылыстың кей тараптарын, белгілерін,
ерекшеліктері мен қасиеттерін біліп, қарастыру үшін қажет. Жеке деректерді
талдаумен оларды жүйелі топтарға біріктіреміз, әрбіріндегі жалпылық пен
даралықты ескере отырып, ортақ принциптер мен станымдарға келеміз. Талдауды
біріктіру (синтез) процесімен қатар жүргізе отырып, зерттеудегі
педагогикалық қбылыстың мән – жайына енеміз.
Индуктив және дедуктив әдістер – эмпирикалық жолмен алынған ақпаратты
қорытындылаудың логикалық әдістері. Индуктив әдіс – ойдың жеке пікірлерден
жалпы ойға өтуін байқаса, дедуктив – жалпы пікірден жеке қорытынды жасауға
қолданылады.
Теориялық әдістің қажеттігі проблема анықтауға, гипотеза белгілеп,
жинақталған деректердің бағасын шығарудан туындайды. Теориялық әдіс
көптеген әдебиеттермен таныс болуды талап етеді:
- жалпы адамтану, соның ішінде педагогика классиктерінің еңбектері;
- жалпы және арнайы педагогикалық әдебиеттер;
- педагогикалық мерзімді басылымдар;
- мектеп, тәрбие, мғалім жөніндегі көркем шығармалар;
- педагогикалық анықтама қралдары:
- педагогика және онымен сыбайлас пәндер бойынша оқулықтар мен
әдістемелік – қолданбалар.
Әдебиеттермен танысудың арқасында ары қай проблеманың қандай тақырыптары
жақсы зерттелгенін, қандай проблемалардың дау – дамайлы және қай
мәселелердің әлі тың жатқанын білуге болады.
Әдебиеттермен жұмыс істеу әдістерінің түрі сан алуан. Олар арасында
көбірек қолданылатындары: кітапдерек (библиография) түзу – зерттелетін
мәселеге байланысты іріктеліп алынған деректік әдебиеттер тізімі; реферает
жазу – жалпы тақырып бойынша бір не бірнеше ғылыми еңбектің қысқартылып
берілген мазмны; конспектілеу – жмыстың маңызды идеялары мен тжырымдарына
байланысты жан – жақты материалдарды мқият қамтыған жазбалар; аннотациялау
– кітап пен мақаланың жалпы мазмнын қысқаша ақпар жазу; сілтеме (цитата)
беру - әдеби деректе келтірілген ой, пікір не санды өзгертпестен мәтінге
ендіре жазу.
Теория педагогикалық қбылыстардың кез келген әдіснаманың негізі болып
табылады және сол әдістеменің көмегімен табылған фактілер арқасында
кеңейеді. Теория – таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса сол танымға
жету мен оны қру тәсілі болып табылады. Бл – теориялық және практикалық
ғылыми – танымдық іс - әрекетті йымдастыру мен қрастырудың негізі мен
тәсілдер жүйесі, бл – осы жүйені тану жолы.
Зерттеу жмыстарына жаңадан араласқан зертеушіге ғылыми талдау
жүргізіп, ғылымдағы трақты философиялық және теориялық тжырымдар мен
қорытындыларға сүйенудің пайдасы мол. Бл зерттеліп жатқан саладағы жаңа
жүйелік ттастық білімдерін алуға көмектеседі. Эмперикалық деңгейдегі білім
қайта қрылып, теориялық білім мен нақты шындықтың өзара қатынасы
саласындағы теориялық қорытындылар мен нақтыландырулардың негізін қрастыру
қажет. Теориялық білім, сөздің жалпы мағынасында, дегеніміз белгілі бір
педагогикалық қбылысты талқылауға, қолдануға және түсінуге бағытталған
ғылыми көзқарастар, түсініктер, идеялар жиынтығы. Ал тар және арнайы
мағынасында, ол дегеніміз педагогикалық іс - әрекеттің зерттелініп жатқан
саласының заңдылықтары мен байланыстары туралы ттас түсінік беретін ғылыми
білімді йымдастыру формасы. Бл ттас білім жүйесіндегі ішкі шектеу, ол бір
элементтердің басқа элементтерге тәуелділігін сипаттайды, ал теория мазмны
пікірлер мен түсініктер жиынтығынан трады. Теория көбінесе жеке тлғаны
тәрбиелеу, оқыту және қалыптастырудың қалыптасқан тәжірбиесін
шығармашылықпен қайта қрумен байланысты. Осылайша, ол педагогикалық
тәжірбиені қортындылап, жеке тлғаның болашақта қалыптасуы мен дамуының
жоспарын анықтайды.
Теориялық өзара байланысты білімдер жиынтығы ғана емес, сонымен қатар,
ол осы білімдердің белгілі бір зерттеу бағдарламасы түрінде қрылуының
механизмі. Теория шынайы өмірде жоқ, бірақ теориялық - әдіснамалық
білімдерге сүйеніп жүзеге асыруға болатын нәрсені қрастыруға көмектеседі.
Осының бәрі ғылыми білімдердің жалпы жүйесі ретінде педагогикалық теорияның
ттастығын қрайды.
Теориялық білім зерттеушіге оның не нәрсені біле алатынын көрсетсе,
практикалық білім оның не істеуінің керектігіне бағыттайды. Кез – келген
теорияның ақиқаттылығының белгісі – болмыстың практикалық өзгерісі. Қазіргі
замандағы ғылымның әдіснамасы білімнің жеке саласы ретінде дамып келе
жатыр, оған нақты ғылыми деңгейде өткізілген зерттеулер сүйенеді. Кейде
әдіснаманың философиялық және нақты ғылыми деңгейлерді теңдестіріледі, ал
олардың шынайы мүмкіндіктері мен шектерін ғылыми зерттеулердің әдіснамалық
негізі болып табылатын материалистік диалектика ғана анықтай алады.
Қазіргі ғылыми – педагогикалық және әдіснамалық зерттеулер ғылыми
білімнің жалпы қрылысында ерекше орын алып, диалектикалық материализмнің
дамуына белгілі бір әсер етіп отыр. Бл ретте әдіснамалық зерттеулер әртүрлі
философиялық мектептер мен бағыттар негізінде жүзеге асырылады. Алайда
ғылыми нәтижелер көп ретте, зерттеушінің философиялық бағыттылығына
байланысты болмайды, олардың жалпы ғылыми әдістемесінің дамуына өз
үлестерін қосулары қажет.
Педагогика ғылымы сияқты педагогикалық зерттеу әдістерінің қазіргі
жүйесінің көлемі кең. Ғылыми – педагогикалық зерттеудің әртүрлі әдістері
мен зерттеуші ойлауының шығармашылық сипаты ғылыми зерттеудің барлық
әдістері мен олардың өзара байланысын сипаттайтын ортақ теорияны
қарастыруда біршама қиындықтарға әкеледі. Осыған орай, таным әдістерінің
көптеген жіктемелері бар, оларды қолдану мақсатқа, объектіге және пәнге,
сонымен қатар зерттеу әрекеттеріне және ғлыми іс - әрекет пен зерттеу
жорамалдары жүзеге асатын жағдайларға негізделеді.
Ғылыми зерттеудегі әр түрлі әдістердің өзара байланысы мәселесі
көкейкесті мәселеге айналып отыр. Бл мәселе аспектілерінің бірі – ғылыми
танымдағы философиялық әдістердің орны туралы мәселе. Зерттеушінің
теориялық ойлауының негізінде материалистік диалектика әдісі жатыр, ол
ізденушіні ғылыми фактілерді жинастыру мен түсіндіруге субъективті
көзқарастан, олардың біржақтылығынан босатып, зерттеушіні зерттеу
мәселесіне тарихи анализ жасауға, оның даму тенденциясы мен заңдылықтарын
табуға, таным мен болмыстағы қарама – қайшылықтарды шешудің тәсілдерін
ашуға шақырады. Бл объективті заңдылықтармен анықталатын білім мен
ақиқаттың әр түрлі формаларының өзара байланысын анықтауға, қоғамдық және
жаратылыстану ғылымдарын дамытатын ойлаудың басқа да диалектикалық
әдістерін тереңірек түсінуге көмектеседі.
Ғылымның қазіргі әдістері, соның ішінде педагогикалық әдістер мен
теорияның негізін қрайтын бірнеше компоненттерден трады; а) фактологиялық
материалдың бастапқы эмперикалық негізі, ол теориялық түсіндірмені талап
етеді; ә) бастапқы теориялық негіз, ол зерттеу обьектісін суреттейтін
алғашқы жорамалдардан, аксиомалардан, болжамдардан және теориялық
пайымдаулар жиынтығы; б) теорияның логикасы мен қрылысы; в) эмперикалық
дәлелдері бар теориялық пайымдаулар жиынтығы; и г) педагогикалық теорияны
қалыптастырудың әдіснамалық негізі, ол дәріптелінген обьект пен оның
теориялық моделін суреттеумен байланысты. Бл ретте дәріптелген обьектіні
қрастыруды кез – келген педагогикалық теорияны, оның байланыстарын,
заңдылықтарын, жорамалдарын, дәріптеушілігін, анық білімдерге жету
принциптері мен механизмін қрастырудың қажетті шарты ретінде қарастыру
керек. Нақты ғылымдардың әдістерімен қатар жалпы ғылыми сипаттағы әдістер
де кездеседі, олар барлық дерлік ғылымдарда қолданылады; байқап-бақылау,
теңдеу, анализ және синтез, дәріптеушілік, өлшеу, эксперимент, абстрактіден
нақтыға қарай өрлеу, индукция мен дедукция,; блардың әрқайсысы жеке
ғылымдарда нақтылана түседі. Сонымен қатар, ғылыми әдістер ғылыми танымның
эмперикалық және теориялық әдістері болып екіге бөлінеді.
Зерттеу әдістерінің мәні зерттеудің таным операцияларының іске
асуының белгілі бір тәртібін белгілейтін әртүрлі әдіс – тәсілдерінің
жиынтығынан трады. Әдісті қрайтын тәсілдер зерттеу тәртібінің
феномологиялық суреттемесін, оның қрамындағы элементтердің эмперикалық
бөлінуін, эмперияның зерттеу обьектісі мен оның психологиялық –
педагогикалық сипаттарын жүйелі түрде түсіну мақсатында зерттеу
элементтерінің қрылымдық – қызметтік анализін қамтамасыз ететін анализ
бірліктеріне әдістемелік бөлінуін қамтамасыз ету керек.
Зерттеу әдістері педагогикалық ғылым дамуының басты қрамды бөлігі болып
табылады. Педагогикалық ғылым мен ттас педагогикалық білімнің дамуы
педагогикалық зерттеу әдістерінің даму деңгейіне байланысты. Кез – келген
педагогикалық зерттеу белгілі ғылыми білімдерді дәлелдеу емес, ол жаңа
білімдерді табу процесі. Ол адамның зерттеу обьектісі, заттар мен
қбылыстардың мәнін ашуға бағытталған жан – жақты танымдық іс-әрекеттердің
бір түрі.
Теориялық әдістің қажеттілігі проблема анықтауға, гипотеза белгілеп,
жинақталған деректердің бағасын шығарудан туындайды.
Теориялық әдістері ол зерттеушіге зерттеу әдістері мен ғылыми нәтижелер
арасындағы себеп – салдарлық тәуелділікті айқындауға, эмперикалық
деректерден теориялық қорытындыларға көшу барысындағы педагогикалық
заңдылықтарды анықтауға көмектеседі.
2. Теориялық деңгей әдістері;
1.Әдебиет көздерін зерттеу зерттеудің бастапқы қрамды бөлігі болып
табылады. Бл кез-келген ғылыми іс-әрекеттіњ алѓашқы кезені. Зерттеуші
ѓылымныњ осы саласында оѓан дейін қандай мәселелер зерттелгенін анықтау
үшін, зерттеу мәселесініњ бұрынѓы мен қазіргі жай -күйін және оѓан қатысы
бар барлық мәселелерді түсіну үшін тањдап алѓан тақырыбы бойынша
әдебиеттермен танысу қажет.
Зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді білу зерттеуші мәдениетініњ,
оныњ ѓылыми адалдыѓы мен зерттеу нәтижелерініњ құндылыѓыныњ шарты болып
табылады. Ғылымныњ зерттеліп отырған саласыныњ жай-күйі мен дамуын тану
үшін зерттеуші әртүрлі педагогикалық бфғыттар, көзқарастар, ғылыми
мектептер, отандық және шетелдік баспалардыњ арасынан өзіне керекті
әдебиетті тањдап алып, көптеген авторларға ортақ және білім беру
процесіндегі заманға сай тенденцияларды анықтайтын жалпыны табуы қажет.
Әдебиеттерді зерттеу кезіңде оларға талдау жасау, оларды салыстыру,
теңестіру, жалпыға ортақ ғылыми әдістерді анықтау сияқты жұмыстар
жүргізіледі, ол қоршаған болмысты тануда үлкен рөл атқарады. Әдебиет
көздерін зерттеу әдісі ғылыми танымның белгілі бір кезеңіндегі зерттеудің
нақты мақсаттар мен міндеттерімен анықталады. Бұл әдістің қажетті
әдебиеттерді іздеу, әдебиет материалдарына алдын-ала талдау жасау, оқу мен
жазып алу техникасын ескеру, тақырыпты белгілері бойынша жеке картотеканы
құру, әдебиеттерді бір жүйеге келтіріп қолдану, әдебиеттерді зерттеу сияқты
сатылары бар.
2. Анализ және синтез. Талдаудың эмперикалық материалды механикалық бөлу;
тұтастың құрамындағы элементтердің өзара қатынасы формаларын анықтау; білім
құрылысын ашу; зерттеу обьектісін сипаты мен динамикасын анықтау сияқты
түрлері бар. Талдау элементарлы сипатта болуы мүмкін, бұндай талдауда
элементтердің бір-біріне және тұтастай бастапқы жүйеге қатысы анықталмайды.
Сондай-ақ ол қатыстық – қисынды сипатта болуы мүмкін, мұндай талдауда
элементтердің бір-біріне қатысы көрініс табады. Талдау барысында зерттеу
нәтижелерін бағдарламалар, кестелер, жоспарлар, жүйелер түрінде жинақтауға
болады, бұл ретте аулақтату ережесі қолданылады, яғни күрделі пікір болған
жерде оның құрамды сөлемдері де керек. Конъюнкция ( лат. одақ, байланыс)
ережесін қолдануға болады, бұл ереже бойынша екі немесе одан да көп
пікірлерді бір күрделі сөйлемге біріктіруге болады. Анализ бен синтез
диалектикалық түрде бір – бірімен тығыз байланысты, «талдау» термині
көбінесе зерттеу процесін тұтастай зерттеу кезіңде қолданылады. Сондай-ақ
белгілі бір нәтижелері бар деректерге жүйеге кірерде және одан шығарда
талдау жасап, салыстыруға болады.
3. Абстракциялаудың (дерексіздендіру) екі түрі бар; талдап қорыту және
жекелеп бөлу. Талап қорыту – көптеген біріңғай заттар мен құбылыстардың
жалпы, бірдей белгілерін анықтау. Жекелеп бөлу – бір затты немесе құбылысты
зерттеп, талдау үшін зерттеушіге қажетті бір қасиетін бөліп алу процесі.
Дәріптеушілік – дерексіздендірудің бір түрі, оны ғылыми танымның жеке
тәсілі ретінде қарастыруға болады. Дәріптеушілік процесі барысында
зерттеуші ой жүзінде заттың барлық шынайы қасиеттерінен бас тартып, оның
мазмұнына іс жүзінде мүмкін немесе жаңа түсінік пен белгі береді.
Дәріптелген обьектінің зерттеушіге теория жүзінде шынайы обьектерді,
әсіресе, материалдық обьектілерді зерттеу мен санада сақтауда тигізер
пайдасы мол.
4. Тұжырым жасаудың индуктивті және дедуктивті әдістері; бұл әдістің
көмегімен эмперикалық деректер қорытындыланып, жекеден жалпыға қарай және
керісінше жалпыдан жекеге қарай қисынды салдарлар анықталады.
5. Ұқсастыру әдісі заттар мен құбылыстардың жалпылығын анықтау үшін
қолданылады.
6. Теория жүзінде мүмкін жағдайдың, құбылыстың немесе заттың модеоін жасау
әдісі. Модельдеу – зерттеу обьектісі өзімен ұқсастық қатынастағы басқа бір
обьектімен алмастырылатын зерттеу әдісі. Бірінші обьект түпнұсқа болады да
екінші обьект оның моделі болады.Зертеуші модельді зерттеп, алған
нәтижелерін ұқсастық және үйлестік заң бойынша түпнұсқаға көшіреді. Модель
және модельдеу әдісі түпнұсқаны зерттеу қиын емес немесе мүмкін емес
болғанда немесе түпнұсқаны зерттеу үлкен қаражат шығынын талап еткен
жағдайда қолданылады. Модель мен түпнұсқа арасында бір ұқсастық болуы
керек. Мұндай ұқсастық зерттеушінің модельді зерттеу кезінде алған
ақпараттарын түпнұсқаға көшіруге мүмкіндік береді, ал көшіру үшін
ұқсастықтың, анализ бен синтездің әртүрлі формалары қолданылады. Модельдің
физикалық табиғаты тұпнұсқаның физикалық табиғаты сияқты болуы керек.
Модельдің түпнұсқадан айырмашылығы оны зерттеу оңай, алайда оның бойында
моднльге де, түпнұсқаға да тән негізгі сипаттары мен өлшемдері болуы
қажет. Модель ұқсастық ретінде түпнұсқа, оны жетілдіру, қайта құру және
оны басқару туралы білімді зерттеу, сақтау және кеңейту үшін қолданылады.
Модельдеу ауызша, логикалық, физикалық, математикалық, заттық, белгілік
болады. Модеоьдің түрін таңдау зерттеу обьектісінің күрделігіне
байланысты болады
7. Болжау әдісі зерттеушінің қатынасынсыз педагогикалық жүйе немесе білім
беру жүйесінің қозғалысын көрсету үшін қолданылады. Зерттеу нәтижесінде
алынған нақты ғылыми деректерді сандық көрсетерге, кеселерге, графиктерге,
сызбаларға, диаграммаларға, формулаларға, түсініктер мен заңдарға
айналдыру зерттеушінің ойлау абстракциясының жоғары деңейі мен дәрежесі
қажет.
8. Математикалық және статистикалық әдіс педагогикалық құбылыстар мен
олардың сапалық өзгерістері арасындағы сандық тәуелділікті анықтау үшін
қолданылады. Бұл әдіс зертеу жиынтығын өңдеу үшін, орташа арифметикалық
қате мен оның мөлшерін айқындап, осы ауытқуларды, әртүрлілік
коэффиценттерін есептеу үшін қолданылады.
Теориялық әдіс деректерді теориялық негізде құрастыруға ықпал етуіне
терең талдау жасап, ондағы заңдылықтарды ашуға, сыртқы факторларды және
олардың ішкі мазмұнының факторларын түсіндіруге бағытталған. Зерттеу
обьектісінің мәнін теориялық түрде тану оның даму заңдылықтарын ашуға
көмектеседі.
Тарихи педагогикалық зерттеу әдістерінің әдіснамадан ерекшелігі – бұл
педагогикалық құбылыс зерттеу, олар жөніндегі ғылыми ақпаратты жинақтап,
заңдылықты байланыстар мен нәтижелерін анықтау.
Әдістер көп түрлі де, сан қилы, бірақ жүйелестіре келгенде, бұлардың
бәрі үш топқа ажыратылады. 1) педагогикалық тәжірбиені зерттеу әдістері; 2)
теориялық зерттеу әдістері; 3) математикалық әдістер;
3. Тарихи педагогикалық зерттеу әдістері білім беру процесін
ұйымдастырудың көз алдымызда қалыптасқан тәжірбиені зерттеудің жолдары.
Тарихи педагогикалық зерттеу әдістері педагогикалық процесс
қиыншылықтарымен, пайда болған не енді туындауы мүмкін проблемаларды шешуде
қолайлы рөл атқарады.
Теориялық талдау – педагогикалық құбылыстың кей тараптарын, белгілерін,
ерекшеліктері мен қасиеттерін біліп, қарастыру үшін қажет. Жеке деректерді
талдаумен оларды жүйелі топтарға біріктіреміз, әрбіріндегі жалпылық пен
даралықты ескере отырып, ортақ принциптері мен ұстанымдарға келеміз.
Талдауды біріктіру процесімен қатар жүргізе отырып, зерттеудегі
педагогикалық құбылыстың мән-жайына енеміз.
Тарихи педагогикалық зерттеу өдісікөптеген әдебиеттермен таныс болуды
талап етеді;
- Жалпы адамтану, соның ішінде педагогика классиктерінің еңбектері;
- Жалпы және арнайы педагогикалық әдебиеттер;
- Тарихи педагогикалық ресми деректер мен құжаттар;
- Педагогикалық мерзімді басылымдар;
- Мектеп, мұғалім, тәрбие жөніндегі көркем шығармалар;
- Педагогикалық анықтама құралдары;
- Педагогикалық және онымен сыбайлас пәндер бойынша оқулықтар мен
әдістемелік қолданбалар;
Әдебиеттермен танысудың арқасында қай проблеманың қандай тараптары жақсы
зерттелген, қандай проблемалардың дау-дамайлы және қатысты мәселелердің әлі
тың жатқанын білуге болады.
Педагогика ғылымында жас зерттеушілердің араласуын күтіп жатқан, әлі
анықталмай жатқан елеусіз болған құбылыстар байланысы мен тәуелділіктері
ұланғайыр, тың ретінде. Педагогиканың жемісті дами түсуінің басты шарты –
ғалымдар мен педагог-практиктердің бірлікті іс-әрекеті. Егер осы теориялық
және тарихи зерттеу педагогикалық әдістер жүйесін жете білумен жүргізілетін
болса, педагогтың өз тәжірбиесі де, басқалардың да педагогикалық ұсыныстары
мақсатты бағытта зерттеліп талданады, соның нәтижесінде оқу-тәрбие
ұйымдастыру жолындағы табыстары мен жаңалықтары ғылыми тұғырға орнығуы
сөзсіз.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Теориялық талдау дегеніміз не?
2. Индуктивті және дидуктивті әдістерді сипаттаңыз.
3. Теориялық деңгей әдістеріне қай әдістерді жатқызамыз?
4. Абстракциялау дегеніміз не?
5. Анализ және синтезді талдаңыз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Асқаров Е.С., Балапанов Е.Қ., Қойшыбаев Б.А. Ғылыми зерттеулердің
негіздері. оқу-әдістемелік құрал Алматы 2005ж. (5-15 бет).
2. Қасқабаева Ф. Ғылыми жұмыстарды жазуға жаднама. Қазақстан тарихы.
-2007. - № 2
3. Загвязинский В.И.,Атаханова Р.Методология и методы психолого
педагогического исследования. – М.,2003.
4. Методология педагогических исследований ( Под
ред.Г.А.Пискунова,Г.В.Воробьева). – М.,1980.
5. Тотанова А.С.Методика научно – педагогического исследования. –
Алматы,2005
Тақырып 9: Эмпирикалық зерттеу әдістері.
Мақсаты: Эмпирикалық зерттеу әдістері дегеніміз не, бұл топқа қандай
әдістер жататындығын көрсетіп, олардың ерекшеліктерін сипаттау.
Жоспары:
1. Бақылау әдісі.
2. Педагогикалық эксперимент.
3. Сұрақ – жауап әдістері.
4. Мұғалімдердің, жаңашыл педагогтардың тәжірибесін зерттеу.
5. Педагогикалық құжаттарды зерттеу.
1. Педагогикада зертеудің үш деңгейі бар: эмпирикалық, теориялық,
әдіснамалық.Эксперименталды-эмпирикалық деңгей әдістерінің тұтас бір тобы
бар.
1.Бақылап зерттеу – заттар менқұбылыстарды мақсатты зерттеу, мағлұматтарды
іріктеп жинау, көзбен көргенді сезім мүшелерімен қабылдау және санада бұл
ақпаратқа талдау жасау; зерттеу обьектісінің сыртқы жақтары,қасиеттері мен
белгілері туралы мәлімет алу.Бақылап зерттеуге, ең алдымен, бақылаушының
өзі, зерттеу обьектісі, бақылап зерттеу шарттары, сондай-ақ бақылап зертеу
құралдары – видеоаспаптар, аспап-құралдар мен өлшеу құрал-саймандары.
Бақылаушының бастапқы мақсаты нені бақылау керек және қандай
құбылыстарға көңіл бөлу керектігін анықтайды.түйсік, сезім арқылы қабылдау
мен түсініктерден басқа бақылап-зерттеуде зерттеушінің ұтымды жақтары да
қатысады.Зерттеу барысында бақылап-зерттеу түрлерінің әр алуан жіктемесін
ажыратуға болады:
- тікелей бақылап –зерттеу, мұғалім-зертеуші оқу-тәрбие жұмысының тікелей
басшысы; сонымен қатар ол тікелей куәгер бола тұра бейтарп адм; мұғалім
зерттеу мүшесі ретінде зертеушілер тобына кіргізілуі.Оның рөліне
байланысты эмпирикалық фактілерді жинақтаудың техникасы мен әдісі
таңдалып алынады;
- жанама бақылап-зерттеу, ол тікелей бақылап-зертеуді толықтырады және ол
зерттеушімен бірге және оның бағдарламасы бойынша жұмыс істейтін өкілдер
арқылы жүзеге асады.Зерттеуші біреу туралы немесе бір нәрсе туралы
жанама деректер алады;
- жасырын немесе елеусіз бақылап-зерттеу тұйық теледидар желісі және сынып
бөлмелерінде телекамералы бар мектептерде жүргізіледі.Сабақты жасырын
бақылап-зерттеу оқушылардың танымдық іс-әрекетінің және мұғаліммен
арақатынасы туралы мәлімет алуға мүмкіндік береді.Жасырын бақылап-
зерттеу зерттеушіге құнды мәліметтер береді, егер оқушылар өздерін
бақылап отырғанын көрсе өздерін басқаша ұстайды.
- Үздіксіз бақылап-зерттеу оқыту процесін, екі- үш
оқушыныcабатағы,ойындағы,сыныптан тыс,мектептен тыс оқу-тәрбие процесі
физикалық қолайлы уақыттағы мінез-құлқын зерттеу үшін қолданылады;
- Дискретті бақылап-зерттеу обьектіні ұзақ уақыт бақылайтын кезде
қолданылады.Бақылап-зерттеу ұзақ уақытқа созылуы мүмкін – жарты жыл
немесе бір жыл.бақылап-зерттеу белгілі бір уақытқа үзіліп, кейін
қайтадан жалғастырылады;
- Монографиялық бақылап-зерттеу бір адамды немесе бір заты бақылау кезінде
қолданылады;
- Бір бағытты бақылап –зерттеу жалпы тұтастықтан бақылап-зерттеу жалпы
тұтастықтан бақылап-зерттеу мақсатына сай бір құбылысты немесе деректі
бақылау кезінде қолданылады;
- Бақылап-зерттеу және іздеу көп деректер арасынан зерттеуші өзіне керек
деректер мен құбылыстарды іздеген кезде қолданылады.Мұндай бақылап-
зерттеу үшін біршама уақыт пен зерттеушінің аналитикалық жұмыс жасауы
қажет.
Педагогикалық құбылыстар мен деректердің сандық және сапылық
суреттемесі мен өлшемінің тәртібі бақылап-зерттеу негізін құрайды.Өлшем –
зерттеу обьектісін сипаттайтын белгілі бір өлшем шамасының бірлік
ретіндегі басқа біртекті шамаға қатынасын анықтау процесі.Сандық бақылап-
зерттеулер мен өлшемдер оларды мтематикалық өңдеуге жолашып, теориялық
болжамдардыңэксперименталды тексеруін тиімдірек жүзеге асыруға мүмкіндік
береді.
2.Педагогикалық эксперимент танымның эмпирикалық деңгейіндегі зерттеудің
негізгі әдісі болып табылады, ол құбылыстарды олардың өту
барысыныңтіркелгенжағдайларында зерттеуше бағытталған.Эксперимент
жағдайларында құбылыстың күнделікті жағдайларда бақылап-зерттеуге болмайтын
қасиеттерін ашуға болады.Эксперимент зерттеу құбылыстарын басқа шарттар мен
жағдайлардан бөліп алып, құбылстар мен деректерді «таза» күйінде зерттеуге
мүмкіндік береді.
Эксперимент пен практикалық іс-әрекеттің басқа формалары арасындағы
шектеулер әр түрлі, сондықтан да эксперимент таным әдісі де, оқу-тәрбие
процесін үйлестіру әдісі де бола алады.
Педагогикада эксперименттің бірнеше түрі бар: қалыпты, оқыту мен
тәрбиенің күнделікті жағдайларында жүзеге асады.Сондай-ақ, эксперименттің
белгілеп-анықтайтын түрі бар, ол зерттеу обьектісінің педагогикалық
жүйесінің бастапқы күйін белгілеп, көрсетеді; қалыптастыратын түрі –
зерттеу обьектісін қайта құруға бағытталған.Ол тәжірибе арқылы теориялық
болжамдарды тексеру, ол бұл болжамдарды растауы немесе жоққа шығаруы
мүмкін.Педагогикалық эксперименттің ерекшелігі – зерттеуші оқушылармен
жұмыс істейді және оның, әсіресе оқытуда, теріс нәтиже алуына болмайды,
өйткені зерттеушінің құрастырған сәтсіз бағдарламасынан оқушылар
жапашегуімүмкін.Бұлқоғамның құқықтық және адамгершілік қалпыларыныңбұзылуы.
Педагогикалық зерттеулерде эксперименттің ойдағы эксперимент
деген түрі болады, алайда оны эксперимент деп шартты түрде ғана атайды,
өйткені эксперимент дегеніміз тәжірибе, практика.
3.Сұрақ-жауап әдістері. Олардың ерекшелігі педагогикалық жағдайлардың
элементтерінің обьективті қасиеттерімен қоса өзара байланысты «субъект –
субъект» жүйесінің қасиеттері танылып, есепке алынады.Эмпирикалық зерттеу
тәртіптерін құрастыру кезінде субъектінің өз іс-әрекетінің жағдайын оның
сол іс-әрекет туралы түсінігі ретінде қабылдайтынына сүйену керек.
«Түсінік» ұғымында субъектінің танымдық педагогикалық жағдайды қабылдау
ерекшелігі дұрысырақ беріліп, нақты-сезімдік пен абстрактілі-түсініктемелік
бейненің бірлігі жақсырақ белгіленеді.Сұрақ-жауап әдісінің мақсаты бірлі-
жарым және жекелегендер жоғалып кетпесін, өйткені олар жоқ болса жалпы
абстрактіге айналуы мүмкін.
Сұрақ-жауап әдісінің мынандай түрлері бар:
а) Әңгіме-сұқбат. Бұл ұйымдастырылуы мен мазмұны жағынан еркін диалог,оның
кезінде әңгімелесушілер арасында бейресми және еркін қатынастар
орыналады.Әңгіме-сұқбат алдын ала дайындалуы мүмкін, зерттеуші оның
жоспарын құрып, өзіне қажет мәселелерді бөліп алады, әңгіме-сұқбатты
тіркейтін құралдарды дайындайды, бұлар көбінесе әңгімелесушіні ашық
әңгімеге тартуға кедергі жасауы мүмкін.
Әңгіме-сұқбаттар әңгімелесушілердің әртүрлі шеңберлерінде
жүргізіледі.Олардың білім беру саласының жағдайы мен ондағы өзгерістерге
кәсіби баға беруі басқа әдістер арқылы алынған ақпараттарға маңызды қосымша
болып табылады.
ә)Сұқбат-әңгіме-сұқбаттың бір түрі.Әңгіме-сұқбаттың бұл түрі зерттеу
обьектісінің өз іс-әрекеті туралы өзінің түсінігінің динамикасын белгілеуге
көмектеседі, ол өзіндік пікірімен қоса психологиялық-педагогикалық
анализдің тақырыбы болып табылады.Сұрақ-жауаптың бұндай түрінде
зерттеушінің сұрақ-жауап мәтінінде белгіленген іс-әрекет туралы жорамал
түсінігі зерттеу ақпаратына аз ғана әсер етеді.Зерттеушінің міндеті зерттеу
обьектісінің әңгімесін қолдау.Сұқбат зерттеушінің жоғары кәсібилігін және
тәжірибесін қажет етеді.Сұқбаттың мақсаты – зерттеу обьектісінің
педагогикалық жағдайға деген көзқарасын қайта құру, зерттеушінің сұрақ-
жауап алынғандардың міндеттері мен мәселелері арқылы ішкі және сыртқы
байланыстарының ерекшеліктерін зерттеу.Зерттеуші күрделі кәсіби-
педагогикалық іс-әрекеттің жалпы заңдылықтарын түсіну сұрақ-жауап
обьектісімен терең қарым-қатынас жасай отырып, оның жекелік-мотивтік,
когнитивтік және операционалды компоненттерін түсіну арқылы ғана мүмкін
екенін ескеруі қажет.Көптеген мамандарға сұрақ-жауап жүргізу арқылы
тенденциялар мен құбылыстар дамуынң заңдылықтарын қорытындылап түсіну мен
анықтау мүмкіндігі туындайды.
Хаттамаларда тіркелген мәліметтерге сапалық және сандық тұрғыдан
талдау жасау қажет.Талдау барысында сұрақ-жауап алынған адамның іс-әрекеті
обьектісінің шынайы сипаттамасын, жұмысындағы білім беру міндеттерін шешуде
пайда болған қиындықтарды, оларды жеңудің тәсілдерін анықтау қажет.
б)Анкета. Бұл арнайы іріктелген танымдық сұрақтар мен олардың мүмкін деген
жауаптарының варианттарының катологикалық құрылысы.Анкета құрастырушы
ұсынған алдын ала белгіленген бірнеше мүмкін деген жауаптары бар жабық
сұрақтардан тұрады.Егер анкетадағы сұрақтардың жауаптары болмаса, онда ол
ашықсұрақтар деп аталады.Жабық сұрақтарға қарағанда
ашықсұрақтарғастатистикалық талдау жасауқиынырақ.
Анкета әдісі көбінесе адамдардың бір-біріне, оқиғаларға, іс-әрекет,
пікірлерді зерттеу түрлеріне деген қатынасын анықтау үшін қолданылады.
4.Мұғалімдердің, жаңашыл педагогтардың тәжірибесін зерттеу өсіп келе жатқан
ұрпақты оқыту және тәрбиелеумен байланысты.Тәжірибе дегеніміз педагогтің
ұзақ жылдар бойындағы практикалық-педагогикалық іс-әрекет нәтижесінде
жинастырған шеберлігі, ол практик-мұғалімнің тәжірибелігі.Практика ұғымының
мәні кең, өйткені онда мұғалімнің оқу-тәрбие жұмысының озат, мазмұны тар
тіпті теріс тәжірибесі жиналуы мүмкін.Басқа адамның педагогикалық
тәжірибесін толық зерттеу оңай шаруа емес.Мұғалімнің баяндамалары, ғылыми
мақалалары, әдістемелік жұмыстары, көрнекілік құралдары, компьютердегі
педагогикалық тәжірибе мағлұматарын зерттеу, сабақтарға, педагогикалық
оқуларға, сыныптан тыс шараларға қатысу, сынып жетекшісімен, ата-анамен
әңгіме оны зерттеудің көзі болып табылады.Мұғалімдердің озат педагогикалық
тәжірибесін зерттеу керек, бірақ оны оқушылармен жұмыс кезінде орынсыз
қолдануға болмайды.
5.Эмпирикалық әдіс ретіндегі дәрігерлік-педагогикалық тексеру медикалық-
пеадгогикалық кестені жаппай дайындаумен байланысты.Ол кестелер оқушыларға
қатысты жеке дара қолданылады, оқушылар әртүрлі ғылыми мамандар
текссеруінен өтеді.Тексеру барысында оқушылардың өмірбаяны, психологиялық-
педагогикалық сипаттамасы, олардың үлгерімі, жеке тұлғалық дамуынң
генезисі,ауырған ауруларының сипаты, олардың туа біткен кемшіліктері,
оқушылардың, олардың ата-аналарының денсаулығы, таным процесі барысының
ерекшелікктері зерттеледі.
Оқушылардың жазбаша, графикалық және шығармашылық жұмыстарын зерттеу
зерттеушіге оқушылардың интеллектуалды-даралық ерекшеліктер мен қабілеттері
туралы мағлұмат беретін әдістің бірі.Оқушылардың жеке дара іс-әрекетінің
нәтижелерін зерттеу олардың жазбаша, графикалық және де басқа да
жұмыстарына талдау жасау зерттеушіге оқушылардың мотивтері, іс-әрекет стилі
мен оларды орындаудағы жетістіктер туралы, сондай-ақ сол іс-әрекеттің
сыныпта, сыныптан тыс және басқа уақытта әр түрлі көрініс табуы туралы жан-
жақты мәлімет береді.
Оқушылардың даралық-психологиялық ерекшеліктеріне,ынта-
талаптарына,мақсат-мүдделеріне,бейімділігі мен қабілеттеріне талдау жасау
олардың оқыту, тәрбие, дамыту процестеріне деген қатынасын анықтауға
мүмкіндік береді, жеке тұлғаның танымдық процестері мен қабілеттерінің
қалыптасу деңгейін көрсетеді.Оқушылардың психологиялық-педагогикалық
мінездемелерімен жеке құжаттарымен, оқушылардың медикалық-педагогикалық
тексерулерінің, педгогикалық кеңес мәжілісінің, әдістемелік кеңес
хаттамаларымен таңысу сынып журналдарымен есеп беру құжаттарын зерттеу
зерттеушіге оқушылардың оқу – танымдық қызметінің даму деңгейімен ақыл – ой
іс - әрекеттерінің ерекшеліктері, олардың жұмысқа жарамдылығы туралы
пайдалы объективті мәлімет береді, оқушылардың жеке тұлғасының дамуының
дәрежесі, деңгейімен құрылысындағы сандық және сапалық өзгерістерін
көрсетеді.
Педагогикалық құжаттарды зерттеу білім беру жүйесі қызметінің негізгі
бағыттарының жағдайы мен даму теңденцияларын көрсетеді. Оқу жоспарлары,
бағдарламалары, оқулықтар, оқу - әдістемелік оқу құралдары, мұғалімдердің
сабақ жоспарлары, жалпы білім беретін мектептердің ,лицейлердің,
колледждердің оқу – тәрбие бағдарламалары мен жоспарлары, сынып журналдары,
мұғалімдердің есеп беруі, тәрбиелеу мен дамытудың мазмұндық компонеттері
тіркелетін басқа да құжаттар зерттеудің ең мағызды негіздері болып
табылады. Мектеп іс- әрекетінің нәтижесіне баға беру үшін тесттердің
эмтихандардың, эсселердің, жобалардың, суреттердің ерекшелігін зерттеудің
маңызы зор. Бұл зерттеушіге мектептің іс жүзіндегі іс- әрекетінің
шыңайлығын анықтауға, себеп салдардық байланыстарды, оқушы жеке тұлғасының
дамуына әсер ететін факторларды айқындауға мүмкіндік береді.
Мәліметтермен зерттеудің басқа да әдістері парадигмалық түсініктер мен
зерттеудің концептуалды сорабын құрастырудың әдістемелік ерекшеліктері
жүйесінде талдау жасалуы тиіс алғашқы эмперикалық ақпаратты алуға
бағытталған. Зерттеу – белгілі бір мәселені шешудің ақыл – ой, концептуалды
жекелік және практикалық процесі. Алайда бұл мәселені тек эмпирикалық
деңгей әдістерін қолдана отырып шешу мүмкін емес. Зерттеуші нақты ғылыми
деректерден олардын теориялық қорытындыларына көшуі қажет. Сонда ғана
оларды негіз деп санап, зерттеу мәселесінің теориясын құрсатырудағы дәлел
ретінде педагогикалық ғылымға еңгізуге болады.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Эпирикалық зерттеу әдістерінің тобына қандай әдістер жатады.
2. Бақылау әдісінің ерекшеліктері.
3. Педагогикалық құжаттарды зерттеу қалай жүргізіледі?
4. Жаңашыл мұғалімдердің тәжірибесімен танысу дегеніміз не?
5. Сұхбатқа қойылатын талаптар?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
2. Брежнова Е.В,Краевский В.В.Основы учебно-исследовательской деятельности
студентов. – М.,2005.
3. Загвязинский В.И,Поташник М.М.Как учителью подготовить и провести
эксперимент. – М.,2004.
4. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
5. Беспалько.В.П.Слагаемые педагогической технологии-М.,Педагогика 1989ж
Тақырып 10 : Озық педагогикадық тәжірибені зерттеу және жинақтау.
Мақсаты: Озат педагогикалық тәжірибеге нені жатқызатынын, оған қойылатын
талаптармен таныстырып, инновация ұғымы жайлы жалпы ақпар беру.
Жоспар:
1. Озат педагогикалық тәжірибе туралы ұғым.
2. Озат педагогикалық тәжірибенің белгілері, оған қойылатын талаптар.
3. Инновация.
1. Мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау ісі күрделі және
шығармашылық мәселелердің бірі болып табылады. Педагогикалық тәжірибе –
оқыту, білім беру және тәрбие тәжірибесі, дәлірек айтсақ нәтижесі оқушының
жеке тұлғалық сапаларынан көрінетін, белгілі бір мақсатпен ұйымдастырылатын
педагогикалық процесс.
Көпшілік мұғалімнің педагогикалық тәжірибесі – бұл педагогика
ғылымының жетістіктерін қолданып жұмыс істеп жатқан білім беру ұйымдарының
тәжірибесі.
Озат педагогикалық тәжірибе сөзін түрліше түсінеміз. Кең мағынада
педагогикалық тәжірибе – мұғалімнің шеберлігінің жоғары деңгейі, тұрақты
педагогикалық нәтиже беретін оқыту және тәрбие тәжірибиесі. Мұғалімнің
тәжірибесінде жаңалық болмауы мүмкін, бірақ ол ғылымда белгілі бір
принциптерді, әдістерді табысты түрде қолданып, басқа мұғалімдерге үлгі
болып, озат тәжірибесі басқа мектептерге таратылады.
Педагогикалық озат тәжірбиенің тар мағынасы: шығармашылық ізденіс,
жаңалығы бар тәжірибе, жаңашылдардың тәжірибесі. Мұндай педагогикалық
тәжірибе өте құнды, себебі ол мектеп тәжірибесіне жаңалық енгізеді.
Сондықтан, бірінші кезекте осы тәжірибені талдап, баға беріп, тарату керек.
Жай шеберлік пен жаңашылдық арасындағы айырмашылықты көру қиын, себебі
мұғалім ғылымда белгілі принциптер мен әдістерді қолданып, қол жеткен
жетістіктермен шектелмейді, жаңа әдістерді қолданып, немесе ескі әдіс –
тәсілдерді тиімді етіп ұштастырып, бірте – бірте жаңашыл болады, олай болса
кез келген жақсы тәжірибені мектептің тәжірибесіне енгізуге болады, бірақ
жаңашыл мұғалімдердің іс – тәжірибесін жан – жақты талдап, қорытындылап
тарату керек.
2. Бірінші белгісі – қоғам дамуының бағытына, әлеуметтік сұранысқа
сәйкестігі. Озат мұғалімдер мен білім беру ұйымдарының қызметкерлері өмір
талаптарына сай жұмыс істеп, педагогикалық процесті жетілдірудің тиімді
жолдарын табады.
Озат тәжірибенің екінші белгісі – педагогикалық қызметтің тұрақты, жақсы
нәтижелері. Педагогикалық «өнім» - оқушылардың білім, іскерлік,
дағдыларының, жалпы дамуының, тәрбиелігінің деңгейі.
Мұғалім сабақтарын дұрыс бағалап, оқушылардың білім сапасын тексеріп,
жауап алынатын сұрақтар:
- оқушылардың бағдарламадағы оқу материалын меңгеруі;
- өз беттерімен білім ала білуі;
- білімдерін шығармашылықпен тәжірибеде қолдануы;
- оқушылардың жалпы дамуы.
Білім сапасы оқушылардың байқампаздығынан, талдау, жинақтау, абстракциялау
іскерлігінен, оқу материалымен жұмыс істеу жолдарын анықтаудан, іс -
әрекеттің жүйесін белгілеуден, өз іс - әрекетін бақылап, оған керек
жағдайда түзетулер енгізуінен көрінеді. Оқушылардың тәрбиелілігі олардың
пікірлерінен, мінез – құлқынан, жүріс – тұрысынан байқалады. Озат
тәжірибенің үшінші белгісі – оқыту, тәрбие, дамуда тұрақты, жақсы
нәтижелерге жету үшін мұғалімдер мен оқушылардың өз күштері және құралдарын
орнымен жұмсауы. Оқушыларға шамадан тыс қоысмша тапсырмалар беріп, басқа
пәндерді меңгеруге зиян келтіріп, білім сапасын көтеретін тәжірибе озат
тәжірибе деп есептелмейді.
Жаңалық – озат тәжірибенің төртінші белгісі.
Педагогикалық озат тәжірибе оқу – тәрбие жұмысын үнемі дамытып және
жетілдіріп отырады. Сондықтан, әрбір мұғалім еліміздегі жаңашыл ұстаздардың
бай тәжірибесін, белгілі педагогтар мен психологтардың ғылыми еңбектерін
терең зерттеп, олардың ұсынбаларын өз ісінде шеберлікпен пайдаланғаны жөн.
Мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеудің кейбір жолдары бар. Олар:
мұғалімнің өз тәжірибесін өзі зерттеп жинақтауы, педагогикалық еңбек
шеберлерінің жұмыс жүйесін зерттеу және жинақтау; бір педагогикалық тақырып
бойынша бірнеше мұғалімдердің іс – тәжірибелерін зерттеу және жинақтау,
жаңашыл мұғалімдердің озат тәжірибесін тарату және оны оқу – тәрбие
процесіне енгізу, педагогикалық ғылыми – зерттеу институттарының
басшылығымен оқу және тәрбие салаларында орын алып отырған мәселелерді
тауып, оны шешуге ат салысу.
Оқыту мен тәрбиенің тиімді тәсілдері мен әдістерін табуда мұғалімнің
өз тәжірибесін өзі зерттеп, жинақтау ісі - әрі қиын, әрі күрделі
мәселелердің бірі. Мұғалім оқыту мен тәрбие саласындағы орын алып отырған
бір мәселені шешу үшін әдіс – тәсілдерді таңдап алып, олардың оқушыларға
ықпалын сабақ және тәрбиелік іс – шаралар арқылы байқалады. Мұғалім зерттеу
арқылы түскен материалдарды талдап, қорытындысын үнемі дәптерге жазып,
оқушылардың ынтасы мен таным қабілетін дамыту жолдарын іздестіріп, өз
жұмысындағы жетістіктер мен кемшіліктерді көріп, оларды жоюдың тиімді
жолдарын табу үшін педагогикалық әдебиеттермен танысады.
Мұғалім өз мектебіндегі немесе көршілес мектептердегі тәжірибелі
мұғалімдердің тәрбие жұмыстарымен танысып, сабақтарына қатысып, олардың
оқыту мен тәрбие әдістерін өзінің әдістерімен салыстырып, тиісті
қорытындылар жасап, зерттеу жұмысының құжаттарын, атап айтсақ, сабақ
жоспары, күнтізбелік – тақырыптық жоспар, оқушылардың жазба жұмыстары,
дәптерлері, оқушылардың баяндамаларын жинақтайды.
3.Инновация – педагогикалық процесс оқыту мен тәрбиенің жаңа
тұжырымдамаларын, оқу жоспарларын және бағдарламаларын, түрлерін,
әдістерін, құралдарын енгізіп, мақсатқа жету.
Инновациялық процессіз мектептің дамуы мүмкін емес. Мектептің
тарихында оқыту мен тәрбиенің ескі түрлері, құралдарының орнына жаңа, озық
үлгілер келген кездер көп болды. Мысалы: 20 – жылдары мектеп тәжірибесіне
жобалау әдісі бойынша топқа үй тапсырмалары берілді. Осы тәсілді жаңашыл
мұғалім Н.П.Гузик өзгертіп қолданды.
70 – 80 жылдары Ш.А.Амонашвили, И.П.Волков, С.Н.Лысенкова,
В.Ф.Шаталовтардың жаңашылдық іс – тәжірибесі сол кездегі ұстаздар қауымының
тарапынан үлкен қолдауға ие болды.
Инновациялық мектептердің мақсаты – жеке тұлғаны жан – жақты дамыту.
Н.Нұрахметов инновацияны мынадай топтарға бөледі:
- білім мазмұнындағы инновация;
- оқу – тәрбие процесінің әдістемесі, технологиясы, түрі, әдістері және
құралдарындағы инновация;
- оқу – тәрбие процесін ұйымдастырудағы инновация;
- мектептегі басқару жүйесіндегі инновация.
Жаңалықтан кейін болған өзгерістердің сипатына қарай топталған инновацияның
түрлері:
- жеке, бір – бірімен байланысы жоқ;
- модульдық (бір – бірімен байланысты): бір – біріне жақын пәндерге және
жас деңгейлері бірдей оқушылармен жүргізілетін оқу – тәрбие
жұмыстарына енгізілген жаңалықтар;
- жүйелі: барлық мектептерде болатын өзгерістер.
Инновацияның түрлері: модификациялық, комбинаторлық, түбірлі.
Модификациялық инновация – педагогикадағы әдіс – тәсілдерді жетілдіру.
Мысалы. А.С.Макаренконың қиын балаларды тәрбиелеу әдістерін А.Ысқақов осы
заманға лайықтап қолданды.
Комбинаторлық инновация – белгілі әдістердің элементтерін бір – біріне
қосу. Инновацияның бұл түрін қазіргі кезде тілдерді оқыту әдістемесімен
айналысатын ғалымдар қолдануда.
Түбірлі – мектепке білімнің мемлекеттік стандарттарының енгізілуі.
Инновациялық іс - әрекет – қоғамның әлеуметтік – экономикалық жағдайына
сай мектеп жұмысын дамытатын, мектеп өміріне оң өзгерістер әкелетін іс -
әрекет. Әрбір мұғалім өзінің оқу – тәрбие жұмысын дамыту үшін түрлі
құралдар арқылы өзінің іс - әрекетін саналы түрде өзгертеді.
Инновациялық процестің кезеңдері:
- инновацияның себептері;
- жаңалықты жобалау;
- жаңалықты жүзеге асыру.
Инновациялық іс - әрекетке орта да әсер етеді. Мектеп жаңалықтың себебін,
жобасының дұрыстығын дәлелдеп, жаңалыққа мұғалімдерді, оқушыларды, ата –
аналарды қызықтыра білген жөн. Инновациялық процесті күшейтетін бес фактор:
- мектеп басшыларының шығармашылығы, оқытудың жаңа технологияларын
жасауға қабілеттілік, педагогикалық процеске қатысушылардың бір –
бірімен өзара әрекеті және қарым – қатынасы.
- Инновациялық процестің жоспары, бағдарламасы;
- Бағдарлама, жоспар бойынша мектепке ғалымдардың кеңес беруі, керек
жағдайда инновациялық процеске түзетулер енгізуі.
- Әлеуметтік – экономикалық жағдай;
- Инновациялық процеске қатысушылар: бастама көтерушілер,
көмектесушілер, қарсы тұрушылар.
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
1. Озат педагогикалық тәжірибе деп нені атаймыз?
2.Озат педагогикалық тәжірибеге қойылатын талаптар?
3. Инновация ұғымы мен түрлер.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. . Нағымжанова.Қ. Педагогикалық инновацияның зерттелуі //Бастауыш мектеп.-
№3 1999ж
2. Методологические и теоритические проблемы изучения,обобщения и
использования передового педагогического опыта. – М.,1978.
3. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
4. Введение в научные исследования (Под ред.В.И.Журавлева). – М.,1988..
3 ТӘЖІРБИЕЛІК САБАҚТАР
Тақырып 1. Ғылыми іс-әрекет(ғылыми процесс ретінде).
Сабақтың мазмұны: Ғылым дегеніміз не, ғылыми процесс деп нені
айтатынымызды, анықтау, студенттердің негізгі ғылыми - зерттеу жұмыстарына
сипаттама беру.
Практикалық сабақты оқуда қарастырылатын сұрақтар:
• Ғылыми шығармашылық.
• Педагог тұлғасының қалыптасуы мен дамуындағы зерттеу іс-әрекетінің рөлі
• Бастауыш сыныптың болашақ мұғалімдерін даярлау жүйесіндегі студенттің
ғылыми зерттеу жұмысы
• Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысы – курстық және дипломдық жұмыстарды
орындаудың негізі
• Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі нәтижелері:студенттердің ғылыми
конференцияларындағы баяндамалары, курстық және диплом жұмыстары,
мерзімді басылымдардағы мақалалар, ғылыми еңбектер жинақтарындағы
мақалалар.
Негізгі қолданатын әдебиеттер:
1.Бабаев Б. Жалпы педагогика. – Алматы, 2006.
2. Педагогика және психология сөздігі. – Алматы, 1995
3. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
4. Герасимов И.Г.Структура научного исследования. – М.,1985.
5. Педагогика. Педагогические теории, системы, технологии. Под
ред.С.А.Смирнова. 3-еизд. – М.: «Академия», 1999.
6. Қоянбаев Р.М,Қыяқбаев Ұ.Қ.бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесінен
диплом жұмысы. – А., 2004.
Тақырып 2. Зерттелетін мәселенің жағдайын талдау.
Сабақтың мазмұны: ғылыми әдебиетпен, жұмыс істеуді, ғылыми
мәтіндерді құрастыру, библографиялық деректермен жұмыс істеуді
үйрету.
Практикалық сабақты оқуда қарастырылатын сұрақтар:
• Ғылыми әдебиетпен жұмыс
• Әдеби көздердің түрлері
• Библиографиялық деректер оларды құрастыру талаптары.
• Библиографиялық ізденіс, каталогтармен жұмыс.
• Ғылыми мәтіндер құрастыру (рецензия, анотация, цитата, конспект, көшірме,
тезис)
• Ғылыми терминология
• Ғылым және тәжірибе деректерін жинау
Негізгі қолданатын әдебиеттер:
1. 1.Елеукенов Ш. Кітаптану негіздері. Алматы, 1997
2. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. 1 том. 369 бет. Алматы, 1998
3. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
4. Усачева И.В.Курс эффективного чтения учебного и научного текста. –
М.,1993.
5. Краевский В.В.Методология педагогического исследования. – Самара 1994
6. Брежнова Е.В,Краевский В.В.Основы учебно-исследовательской
деятельности студентов. – М.,2005.
Тақырып 3. Ғылыми педагогиканың зерттеу әдістері
Сабақтың мазмұны: ғылыми педагогикалық зерттеу әдістерімен
таныстыру.
Практикалық сабақты оқуда студентер мынандай сұрақтарды
қарастыра алады:
• Зерттеу әдістерін іріктеу кезеңі
• Зерттеу әдістерін топтастыру.
• Зерттеу әдістері және олардың жіктелуі..
• Зерттеу әдістерінің жалпы сипаттамасы.
• Эксперимент әдісі және оны жүргізу принциптері.
Негізгі қолданатын әдебиеттер:
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
2. Брежнова Е.В,Краевский В.В.Основы учебно-исследовательской деятельности
студентов. – М.,2005.
3. Загвязинский В.И,Поташник М.М.Как учителью подготовить и провести
эксперимент. – М.,2004.
4. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
5. Беспалько.В.П.Слагаемые педагогической технологии-М.,Педагогика 1989ж
Тақырып 4. Эмпирикалық зерттеу әдістері.
Сабақтың мазмұны: Эмпирикалық зерттеу әдістерінің тобына сипаттама
беру.
Практикалық сабақта студенттер мынадай сұрақтарды қараструы тиіс:
• Бақылау әдісі.
• Педагогикалық эксперимент.
• Сұрақ – жауап әдістері.
• Мұғалімдердің, жаңашыл педагогтардың тәжірибесін зерттеу.
• Педагогикалық құжаттарды зерттеу
Негізгі қолданатын әдебиеттер:
1. Жексенбаева Ү.Б.Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын
ұйымдастыру.А.,2005.
2. Брежнова Е.В,Краевский В.В.Основы учебно-исследовательской деятельности
студентов. – М.,2005.
3. Загвязинский В.И,Поташник М.М.Как учителью подготовить и провести
эксперимент. – М.,2004.
4. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
5. Беспалько.В.П.Слагаемые педагогической технологии-М.,Педагогика 1989ж
Тақырып 5. Озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жинақтау.
Сабақтың мазмұны: Озық педагогикалық тәжірибе дегеніміз не,
мысалдары, озық педагогикалық тәжірибеге қойылатын талаптарды
талдау.
• Озат педагогикалық тәжірибе туралы ұғым.
• Озат педагогикалық тәжірибенің белгілері, оған қойылатын талаптар.
• Инновация.
Негізгі қолданатын әдебиеттер:
1. Нағымжанова.Қ. Педагогикалық инновацияның зерттелуі //Бастауыш мектеп.-
№3 1999ж
2. Методологические и теоритические проблемы изучения,обобщения и
использования передового педагогического опыта. – М.,1978.
3. Кухарев Н.В.Педагог-мастер,педагог-исследователь.Гомель,1992.
4. Введение в научные исследования (Под ред.В.И.Журавлева). – М.,1988..
5 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
5.1 Студенттердің өздік жұмыстарының ұйымдастырылуына әдістемелік нұсқаулық
Студент «Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі» пәнінде тәжірибе
жүзінде кең қолданылатын, әрі жан-жақты игерілген талдаудың негізгі
әдістерін білуі қажет.
СОӨЖ №1. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау жүйесіндегі
студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстары.
Мақсаты:студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстарымен таныстыру.
Өткізілу формасы:Конспект.
СОӨЖ №2. Ғылыми – педагогикалық зерттеудің нақты-әдіснамалық
принциптері.
Мақсаты: ғылыми – педагогикалық зерттеудің әдіснамасымен таныстыру.
Өткізілу формасы: реферат
СОӨЖ №3. Қазіргі заманғы педагогикалық зерттеулердің мәселелері.
Мақсаты: Қазіргі таңдағы көкейкесті педагогикалық мәселелерді
талдай білу.
Өткізілу формасы: конспект.
СОӨЖ №4. Зерттеу тақырыбын негіздеу
Мақсаты: Зерттеу тақырыбын негіздеуді үйрену. .
Өткізілу формасы:баяндама
СОӨЖ №5. Библиографиялық ізденіс,түрлі каталогтармен жұмыс істеу
Мақсаты: библиографиялық ізденіс жұмыстарын жүргізуді,
каталогтармен
жұмыс істеуді оқып үйрену.
СОӨЖ №6. Зерттелетін процестер мен құбылыстардың жайы мен
мүмкіндіктерінің дамуын диагностикалау
Мақсаты: Зерттелетін құбылыстар мен процестердің дамуының
диагностикасын
жүргізуді оқып үйрену. .
Өткізілу формасы: коллоквиум
СОӨЖ №7. Ғылыми – педагогикалық зерттеу әдістерін топтап бөлу.
Мақсаты: ғылыми педагогикалық зерттеу әдістерін таптап бөлуді
меңгеру және
оларды іс – тәжірибеде қолдануды үйрену.
Өткізілу формасы: реферат
СОӨЖ №8. Зерттеудің эмпирикалық әдісінің педагогика ғылымындағы рөлі.
Мақсаты: Эмпирикалық әдістің педагогикадағы рөлін білу, оның
құрамындағы
әдістерді ажырата білу.
Өткізілу формасы: бақылау сұрақтары.
СОӨЖ №9. Тестілердің типтері мен формалары.
Мақсаты: Тестілерді құруды үйрену, әр типтегі тестілерді құрудың
талаптарын
меңгеру, бұл әдісті іс – тәжірибеде қолдану үлгілерін талдау.
Өткізілу формасы: конспект, тест үлгілері
СОӨЖ №10. Педагогикалық тәжірибенің түрлері,оларды топтап бөлу.
Мақсаты: педагогикалық тәжірибе дегеніміз не, озат педагогикалық
тәжірибенің
ерекшелігі неде, оның белгілірен талдай білу.
Өткізілу формасы: реферат.
Бөлім 6. "Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістемесі" пәнінен бақылау
сұрақтары
1. Қазіргі таңда ғылымға берілетін анықтама?
2. Ғылыми шығармашылық деп ненін түсінеміз, оның ерекшеліктері?
3. Ғылыми жұмыстың мақсаты қандай?
4. Теориялық, аналитикалық және эмпирикалық ғылым деген ұғымдарға анқтама
беріңіз.
5. Курстық жұмыстың мәні?
6. Дипломдық жұмыс дегеніміз не, оның құрылымы, мақсаты?
7. Ғылыми әдіснама дегеніміз не және оның түрлері?
8. Педагогика ғылымының жалпы әдіснамасы дегеніміз не?
9. Педагогика саласындағы зерттеулерге не жатады?
10. Бағытталу тұрғысынан педагогикалық зерттеулер қалай жіктеледі?
11. Зерттеу бағдарламасының құрылымы қандай?
12. Зерттеудің негізгі кезеңдерін атаңыздар.
13. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігінің маңызы неде?
14. Зерттеу жұмысының нәтижелі болуының шарттары?
15. Тақырыпты таңдауға қойылатын талаптар?
16. Проблеманы қою және дамыту мәселелері?
17. Ғылыми әдебиетпен жұмыс кезеңінің мазмұны?
18. Библиографиялық тізімнің құрылымы қандай?
19. Әдебиет көздерін сипаттау үлгілерін келтіріңіздер.
20. Мәтінді рәсімдеудің жалпы ережелерін атаңыз.
21. Ғылыми мәтіндерге не жатады.
22. Аннотация дегеніміз не?
23. Рецензия дегеніміз не?
24. Зерттеу пәнін қалай анықтаймыз?
25. Шартты түрде ғылыми зерттеудің кезеңдерін ата ?
26. Эмпирикалық кезеңді сипаттаңыз?
27. Теориялық кезеңнің қызметі?
28. Студенттер үшін ғылыми зерттеу жұмыстар жүргізу маңызы?
29. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарын сипаттаңыз.
30. Педагогикалық тәжірибені зерттеу әдістері дегеніміз не?
31. Бақылау әдісі, оның түрлері, жүргізілуреті қандай?
32. Эксперимент дегеніміз не, оның міндеті, мақсаты, түрлері?
33. Эксперименттік бағдарлама құрлымы қандай?
34. Эксперименттің негізгі сатыларын сипаттаңыз.
35. Теориялық талдау дегеніміз не?
36. Индуктивті және дидуктивті әдістерді сипаттаңыз.
37. Теориялық деңгей әдістеріне қай әдістерді жатқызамыз?
38. Абстракциялау дегеніміз не?
39. Анализ және синтезді талдаңыз.
40. Эпирикалық зерттеу әдістерінің тобына қандай әдістер жатады.
41. Бақылау әдісінің ерекшеліктері.
42. Педагогикалық құжаттарды зерттеу қалай жүргізіледі?
43. Жаңашыл мұғалімдердің тәжірибесімен танысу дегеніміз не?
44. Сұхбатқа қойылатын талаптар?
45. Озат педагогикалық тәжірибе деп нені атаймыз?
46. Озат педагогикалық тәжірибеге қойылатын талаптар?
47. Инновация ұғымы мен түрлері.
-----------------------
Бейне (нәтиженің жобасы)
3. Проблеманы анықтау
Кішігірім проблемалар, міндеттер
Ізденіс бағыты және нәтижелері
Негіздер (алғышарттар)
Теориялық білімнің және табылған тәсілдердің жетімсіздігін анықтау
Қарама – қайшылықтарды тіркеу
2. Проблеманы негіздеу
1. Проблеманы қою
Сұрақтар
Студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстарының түрлері
Дипломдық жұмыс орындау
Ғылыми мақала, эссе жазу
Рефераттық жұмыстар жазу
Ғылыми жоба дайындау
Курстық жұмыс жазу
Эксперимент жүргізу
Ғылыми баяндама, пікір жазу
Педагогикалық озат тәжірибені зерттеу, жинақтау және тарату
Педагогикалық практиканың мақсат – міндеттерін зерттеу
Педагогикалық мәдениетті жетілдіру
Оқу – тәрбие процесін ұйымдастыру және басшылық
Негізгі бағыттары
Жаңалығы
Күш, құралдардың орнымен жұмсалуы
Озат педагогикалық тәжірибе мен инновация
Мұғалімдерді кәсіптік оқу орындарында оқыту
Мұғалімдердің біліктілігін көтеру
Ғылыми – практикалық конференциялар
Нәтижелердің енгізілуін бақылау
Жаңа әдіске мұғалімдерді үйрету
Қорытындылар мен таныстыру
Ұсынбаларды енгізу
Деректерді талдап, практиканы жетілдіруге ғылыми ұсыныстар жазу
Педагогикалық тәжірибеден деректер жинау
Педагогикалық проблемаларды зерттеу
Педагогикалық тәжірибені зерттеу
Тұрақты, жақсы нәтиже
Озат педагогикалық тәжірибе белгілері
Қоғам сұранысына сәйкестігі
Оқыту, білім беру, тәрбие практикасы
Педагогикалық тәжірибе
Формалары
Жолдары
Кезеңдері
ИННОВАЦИЯ
Жаңа жобаны іске асыру
Жаңалықты жобалау
Инновация түрлерін анықтау
Мектепті басқарудағы инновация
Құралдарындағы инновация
Әдістеріндегі инновация
Оқу – тәрбие процесінің формаларындағы инновация
Білім мазмұнындағы инновация
Түбірлі
Комбинаторлық
Модификациялық
Кезеңдері
Топтары
Түрлері
Ұғым
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz