УМКД

Түзету символдары

«Журналистика» мамандығына арналған
«Медиадизайн» пәнінің

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ 2014 ж.

1 ҚҰРАСТЫРҒАН
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Қазақ филологиясы
кафедрасының аға оқытушысы Тілеубердиев Дәулетхан Рамазанұлы

2 КЕЛІСІЛДІ:
2.1 Қазақ филологиясы кафедрасының отырысында қаралып, талқыланды.
Хаттама №___ «___» ___________20__жыл.

Кафедра меңгерушісі: _______________ Сейітова Ш. Б.

2.2 Гуманитарлық факультеттің оқу- әдістемелік бюросында талқыланып,
бекітілді.
Хаттама №___ «___» ___________20__жыл.

Төрайымы:_________________Колмогорова Г.Б.

3 БЕКІТІЛДІ:
Университеттің оқу-әдістемелік бюросында бекітілді.
Хаттама №___ «___» ___________20__жыл.

Бірінші проректор:_________________Молдажанова А.А.

4 20__ж. «____» __________ шыққан ПОӘК-нің
№2 БАСЫЛЫМЫ

1. Баспахана ісіне дейінгі технологиялық процесстер
Қандайда бір кітап бастырып шығармас бұрын, ол ғылыми бола ма, әлде
сый папкасы бола ма, баспахана ісіне дейінгі технологиялық процесті
жетесіне дейін білу керек.
Осының арқасында көптеген шығындардан өзінді аулақ ұстауға болады.
Мысалы үшін оны түзету үшін көптеген уақыт, еңбек,қаражат мәселесі. Осы
бөлім баспа мен электронды басылым ісімен айналасатын мененджерлер мен
проект жетекшілеріне арналған.
.
Ең алдымен макет пен жұмыс істемес бұрын, тапсырыс беруші адаммен
оның ұсыныс жөнінде бастан аяқ шешіп алып, типографиямен сөйлесу қажет. Осы
келіссөз арқасында бөлінген қаражатты не істеу керек және осы көлемде не
істей алатыннын шеше алады.
Қазіргі кезде баспахана ісіне дейінгі дайындық жөнінде рынокта үлкен
бәсекелестік бар. Сондықтан келіссөздің өзі емес, келіссөзді қандай
деңгейде жүргізу үлкен рөл атқарады. ОСы келісім сапасына қарай жұмыс
барысы,жауапкершіліктің бөлінуі, және төлемақысы сапасы белгілі болады.
Үлкен және көлемді типографияларда осы міндеттерді менеджер атқарады,
яғни клиенттермен келіссөзді өзі жүргізеді, бірақ көптеген жағдайларды
версталші өзі сұраныс берушілермен келіссөз жүргізеді.
Жақсы көрсеткіш көрсету үшін мұнандай принципті ұстанған жөн.
• Тапсырыс беруші адамның қаражаты аз болғанымен, оның сапалы газет
және журнал шығаруы мүмкін емес деп айтудың қажеті жоқ. Білікті
маманның міндеті де сол қолда бар қаражат пен максималды сапалы
өнім шығару болып табылады.
• Еге р тапсырыс беруші адам баспаның технологиялық терминдерін тағы
басқа жақтарын білмей жатса, оны түсіндіріп, баспахана ісіне дейінгі
жұмыстарды айтып қажеті жоқ. Өйткені олш түсінбей оны алдап кетуі
мүмкін деген ой туып қалар.
• Жұмыты жеңілдету мақсатында тапсырыс беруші адамға шығарылатын
өнімнің үлгілерін көрсетіп оның пікірін тыңдап алған жөн.
• Тапсырыс беруші адамға макеттің екі немесе үш нұсқасын ұсыну керек
• Тапсырысты алу мақсатында қолдан келмейтін жұмысқа кірісудің қажеті
жоқ
• Екі жақтың да атқаратын міндетін қарастырып алған жөн. Атқарылған
жұмысқа қанша ақша төленеді, тапсырыс қанша уақыт ішінде аяқталады,
осы жөнінде екі жақта келісім шартқа қол қоюды тиісті. Өте маңызды
тапсырыс болса, тапсырыс беруші адаммен типографияның ұжымын
кездестірген жөн. Тапсырыс берушімен толық сөйлесіп болғаннан кейін
макет жасауға кіріседі.

2. Ұжымдық жұмысты ұйымдастыру.
Кітап басып шығару мен бірнеше адам айналысады. Олар әрине өз жұмысын
білумен қатар бүкіл баспаның, өнімнің жұмысын білуі шарт. Бұл ұжым
ішіндегі ынтымастақты, бірлікті қамтамасыз етеді.
Басылым деңгейіне байланысты онда екіден ондаған немесе жүздеген адам
жұмыс істеуіә мүмкін. Сонымен қатар баспа бір уақыт ішінде бірнеше
басылыммен жұмыс істеуі мүмкін. Мұндай жағдайда жетекші осы уақытқа
берілген тапсырыстардың бәрін жоғарғы сапады және уақытылы бітіруі қажет.
Көп жылдық практика көрсеткенде баспа қазір біренеше талаптарды орындауы
қажет. Редакция құүрамына мынандай манмандар енеді.
• Бас редактор – баспаның жалпы бағыт бағдарын, істелген, атқарылған
жұмыс барысын қадағалайды.
• Редактор - шығарманың мазмұны тақырыпқа қатыстығын тексереді,
авторлық текстке түзетулер енгізіледі. Авторлармен жұмыс жүргізед.
Жәнеде редактор бұрында осындай басылымдар мен жұмыс жасау тәжірибесі
болуы, ұсынылған жұмыс жоспармен таныс болу қажет . Мысалы үшін нақты
ғылымдармен жұмыс жасағанда ( математика, физика,медицина) осыған
қатысы бар ғылым редактырлары қатыстырылады.
• Корректор – бірнеше тіл білімді адам болу керек. Өйткені ол мәтіндегі
грамматикалық, орфографиялық қатейлерді, беттеу қателіктерін сонымен
қатар стилистикалық коррекция жасайды (түзетулер, жөндеу – коррекция)
• Дизайнер – макетке қатысты жұмыс жасайды, жарнамалық блоктарды,
графикалық материалдарды жасайды. Беттеу мен жұмыс жасай білуі шарт,
сонымен қатар компьютерлік графикамен, принтермен,сканермен жұмыс
жасай білу керек.
• Вестальшик – текстік және графикалық жұмыс материалы макетпен сәйкес
келуін қадағалайды. Кішігірім ұйымдарда дизайнер жұмысында атқарады.
Компьютерлік беттеу пакетімен, переферейлік құрал – жабдықтармен
жұмыс жасай біууі шарт. Білімді болуы керек, өйткені редактор жасаған
түзетулерді мәтінге енгізе білу керек.
Жоғарыда көрсетілген мамандықтардан басқа баспаның бағытталған
бағытына қарай тілмаш, техникалық консультант, журналитстер аналитиктерді,
Web – сайтпен жұмыс істейтін адамдарда болу мүмкін.
Барлық адамдар жұмыс процесінде бір – бірімен қарым – қатынаста
болады, сондықтан ұжым арасында психологиялық аура дұрыс болған жөн.
Баспада кездесетін үлкен бір проблема бұл мамандардың кетуі.
Көптеген жағдайларда бұл жалақының төмендігінен және баспа ісіне дейінгі
рыноктағы бәсекелесімен болады. Беттеу мен және көріністі жөндеумен жұмыс
істейтін адамдар көп – ақ , бірақ білікті мамандар аз. Білікті маман өзінің
жұмысын өте сапалы әрі аз уақыт ішінде бітіреді. Кейбір жетекшілер аз
жалақы төлеу мақсатында жаңа ғана, яғни енді ған жұмыс істеп жүрген
вестальшиктерді алады. Енді ғана жұмыс істеп жүрген верстальшиктер тәжірибе
жинап азған ақша табуына жол ашса, жетекшілеріне бұл «үнемдеуі» терісінен
шығып жатады, яғни тапсырыстың кешігуі, қатенің көбейуі және қаржылық
шығынға әкеп соғады. Верстальшиктер көбінесе қай жерде қаражат көп болса
сол жерге кетіп қалуы мүмкін. Сөйтіп ұжымға үнемі жаңа адам келіп отыруға
байланысты бірлік, түсінушілік болмауы мүмкін, осының кесіріненде өнімнің
сапасы төмендейді сондықтан жетекші өзінің фирмасына жоғарғы білімді
қызметкерлер алу керек. Осыдан шығатын қорытынды баспада тым құрғанда
беттеумен, көрсеткіштің сапалы болуымен жұмыс істейтін маманнан – біреу,
бір білікті редакторлар болса, олар қалған қызметкерлерді басқара алады.
Бір материалды басып шығармас бұрын оны алдымен жазу керек.
Материал алудың бірнеше жолы бар.
• Авторлы қол жазба – редакцияға автордың өзі алып келеді. Бұл
категоряиға көркем, арнайы мамандарға арналған кітаптар, ғылыммен
айналысатны адамдар және журналитстер дайындаған мақалалар
жатады. Авторлық қол жазбаның қаншалықты бағалы,құнды екенін білу
үшін оны алдымен редактор оқып шығуы қажет . Автор мен жұмыс өте
күрделі әрі қиан. Адамдармен тіл табысуды, білімділікті қажет
етеді. Қол жазба баспаға кетеме , әлде толықтыруды қажет етеме,
әлде мүлде басылмай оны редактор шешеді. Баспаға әзірлеу және
басып шығару үшін көптеген қаражатты қажет етеді, сондықтан қате
кететін жағдайда көптеген шығынға ұшырайды. Жәнеде шығарылған
өнімнің сапасына қарай баспахананың алдағы жұмысы шешіледі.
Көпшілік жағдайда бас редакторды пікірі шешуші болады. Мененджері
жоқ кейбір ұйымдарда нарық жағдайын және ұсынысты болжау
редактордың міндетіне жүктеледі.
• Аударылған шығарманың ағылшын тілінде түп нұсқасы болса, онда
авторлық құқық жөнінде сөз болады. Осы авторлық құқық жайындада
көптеген автор құқығы аяққа тапталып жататыны көптеп кездеседі.
Кез – келген публикацияны немесе материалды бастырып шығару үшін
авторлық келісім алу қажет. Редактор дұрыс шешім шығару үшін
материалды оқып шығуы қажет, ол үшін тілмашта болу керек.
Редактор жаңағы матераилдың аудырмасын жасағанда оның қатейлерін,
жөндеулер енгізгенде, беттеу және басып шығаруға кеткен уақыт
ішінде жаңағы материалдың маңызы кетпейтіндігіне сенімді болуы
керек . Аударма әдейбиет, авторлы қолжазбаға қарағанда қысқа
мерзім ішінде жазылады, бірақ мұнда аудармашының жоғарғы білімді
болуы үлкен рөль ойнайды.
• Тапсрыс беруші адамдардың материалдары – осы типтегі
материалдарға қандай да бір инстетуттар, зауыттар, фирмалар
берген жарнамалық өнімдер, жаршылар,афишалар болып табылады.
Бұнадй материал бізге белгілі жағдай, бұлар көбіне дайын күйінде
келіп түседі. Олар текспен және графикалық материалдармен қоса
жүреді. Мысалы фирмалық белгі,жарнамалайтын өнімнің фоталары.
Осындай жұмыстармен көбінесе дизайнерлер айналысады. Түскен
материалдың жұмысын жеңілдету үшін қолжазбаның ұйымдастыруы
талапты авторда ұжымда орындау қажет. Барлық берілген мәтін
.*doc, немесе * r+1 форматтағы дискетте берілу керек, лазерлік
немесе струйный принтерде орындалған. Егер автор қандай да бір
суреттерді немесе кестелерді, басқа элементтнрді электронды түрде
көрсете алмаса, ол басқа бетке суретін анық етіп салуы керек.
Егер ұсынылған материал барлық ережеге сай келмесе, онда артына
көп уақытты оның қатейлерін түзеуді қажет етеді. Ескерту . Егер
автор қолжасбасы тек мәтінннен тұратын болса ол алдына ала
терілуі қажет. Кейбір жетекшілердің салғыртығынан макетінін
сапасы, шрифтер сәйкес келмейді,түрлі – түсті гаммасы дұрыс
келмей жатады.Кей – кезде орфогравиялық қатейлерде кездесіп
жатады. Осындай ол қылықтар кездесіп жатқанда жетекшілер өзінің
қызметкерлерін кінәләй салудан да тайынбайды. Сондықтан
тәжірибелі жетекшінің міндетінен осындай қаьейліктерді болдырмау
немесе қатейліктердің аз кездесуінің қадағалау қажет. Ескерту.
Компьютерге дейінгі кітап шығару кезіндегі кітаптарға қарасағ
қателіктер мүлдем кездеспейді, кездессе кітап соңынан беттер
бөлініп сонда қате кеткен сөздер көрсетіліп отырған. Көп қатей
кетуіне жол бермеу үшін мынаны үстанған жөн.
• Шығатын материалдарды дайындау жөн - өзінің ішіне тексті теру ,
көрсетілімнің дайындығы, талапқа сай графикпен кестелер енеді.
• Редактор оқуы – жалпы бағалау үшін қажет. Мүмкін авторлар
түзетулер енгізеді.
• Макеттің үлгісі автор мен раедактормен ақылдаса отырып дизайнер
жасайды. Макет үлгісі түрлі – түсті немесе ақ – қара принтерде
шығарылады.
• Корекктордың оқуы – грамматикалық,орфографиялық, басуда
кеткенқатейлерді түзейді. Оқу макетінің жұмысын жасаумен паралель
жүреді.
• Беттеу (верстка) – оқылған, қатейлерін түзетілген материал
верстальшикке келіп түседі, макетепен сәйкестіріле отырып беттеу
жасайды. Одан кейін баспаға жөнелтіледі.
• Коректордың қайта оқуы – бірінші оқуда еленбей кеткен қаьейлерді
және беттеу кезінде кеткен қайтелерді жөндейді. Корректор
жөндеген қатейлерді верстальшик публикация кезінде жөндейді.
• Пленка макетке енгізілген барлық түзетулерден кейін сервистік
бюрода шығарылатын болады.
• Пленканы корректор тексереді. Пленкада жіберілген қатейлер болса
верстальшикпен корректор қайта тексеріп, қате табылса пленка
қайта қатейлерлерді түзетіліп шығарылады.
• Пленкаларды типографияға тапсыру. Осымен баспаға дейінгі жұмыстар
аяқталады.
Ескертетін жағдай. Егер пленка сервистік бюрода жасалатын болса қайта
пленка шығару қымбатқа түседі. Сондықтан қайта пленка шығару қажетпе жоқпа
алдын – ал шешіп алған жөн. 15 – ші суретте баспаханаға дейінгі жұмыс
схемасы көрсетілген.
[pic]Жұмыста файылдарды дұрыс орналастыру маңызды рөль атқарады. Материал
сақталғанда тауып алуға жеңіл болу тиіс. Файлдарды орналастыруда бірнеше
кезеңдер бар.
• Папка құрылымының үлгісі – барлық публикацияны сақтайтын өіне арналған
жеке бір папка болу шарт. Сол бір папканың ішінен біренеше папкалар
ашылады, біреуі – фотолар үшін, біреуі шығарылатын мәтін үшін, енді
біреуі сервистік бюуроға жөнелту үшін арналған, енді біреуі барлық
материалды жөнелту үшін арналған. Көшірме файлдарды көптеп ұстау өз
кедергісін тигізу мүмкін. Өйткені өз файлдарын тауып алуға қиынға
түседі.
Бұл локальды сеттердің актуальді проблемалар. Өйткені мұнда кіру
шектеулі. Бұл локальді жүйеге тек бугалтерлер немесе қаржы бөлімі,
жетекшілер ғана ене алады. Бұл шектеулер коммерциялық құпияны сақтау үшін
және де әр – түрлі қолайсыз жағдайлардың алдын алу үшін қажет.
• Файлға ат қою. Файлға ат қойғанда бұл құжат қай басылымға жататынын
тез ажыраттып алатындай етіп қою қажет. Файлдарды сандармен сақтап
қажеті жоқ. Қатты дискпен жұмыс істегенде онда көптеген файлдармен
материалдар сақталады. Оларды өшіруге де келмейді. Мүмкін артынан
қажетіне жарап жатар, бір жағынан дискіде көп орын алады.Мұндай
жағдайда файлдарды сидиге жазу қажет, сонда қажет материалды сақтаулы,
жұмыс істеу дискісіндеде орын мол болады. Мұндай жұмысты жүзеге
асырушы СД – ге жазу құралы өзіңде болу міндет емес. Осы ретте
мамандандырылған фирмалар жұмыс істейді. Олар сол құралды алып келіп
жинақталған информацияны жазып келеді. Бұл үшін оларға қаражат төлеу
қажет. Комерциялық құпиялық құжаттар болса, олардан копия жасап алуға
ұрықсат берілмейді, барлығы заңды түрде өтеді. Бір есте сақтайтын
жағдай сапалы бөлім алу үшін типографиямен тығыз қарым – қытынаста
болу керек, басылым дұрыс басылып жатырма , сапасы жағынан қайта –
қайта қадағалап отырған жөн.

Баспа ісіне қажетті құралдар
Әрине қандай жұмыс факторы болса да, баспа ісіне дейінгі
жұмыста құрал жабдықтар жұмысты сапалы әрі уақытында аяқтауға өз әсерін
тигізбей қоймайды. Қолданылатын құрал қуаттылығы жұмыс уақытына артығымен
жетуі тиіс және оның күш қуаты бірнеше жылға жетуі керек. Қазіргі
компьютерлерді үш – төрт жыл бұрынғы құралдармен салыстыруға келмейді.
Қазіргі кезде ғылыми техниканың даму кезеңі болғандықтан цифрлық
технология шығару кең қанат жайып келе жатыр, сондықтан қандай да бір
баспаға дейінгі жұмысқа араналған құралды басып айтуға қиынға түседі.
Бірақ соған қарамастан басып шығаруға арналған құралды сатып алуаға өте
көп қаражатты қажет етеді, құралдың сапалы болуы жұмысқа әсер етеді.
Құралды сатып алмай тұрып оған қаншалықты қаражат кетеді соның суммасын
анықтап алу керек.
Жұмыс істеу станциясы: заман талабына сай компьютерді жылда бір рет
жаңартып отыру керек. Егер өңдеу жұмыстарынан беттеу жұмыстары көп болса,
онда үлкен көлемді қатты диск қажет. Жедел жатқа келер болсақ онда 64 мв
шектеле тұрған жөн, артынан оның да көлемін үлкйту қажет болса үлкейтуге
болады.
Монитор таңдауға қиынға соғады. Бір жағынан модельдер өте көп, бір жағынан
монитор бағасы, компьютерге қарағанда қымбат және ондаған жыл жұмыс істей
алады. Монитор жайында толығырақ айтып, қандай параметрлеріне байланысты
ажыратылатынын қарасақ.
• Диагональ ұзындығы – экранның қарама – қарсы жатқан бұрыштар ара
қашықтығы дюйм бойынша есептеледі. Стандартты ұзындықтар –
14,15,17,19,20,21.
• Максималдық кеңейтілуі көлденең және тік жағдайдағы нүктелер саны.
Түрлі үлкейтулер 640х480,800х600,1024х1200,1280х1024,1600х1200.
• Кадрлар жиынтығы немесе экранды жаңалау жиынтығы. Бұл монитордың бір
секунтта көрсете алатын кадрлар саны. Толқында герц арқылы өлшенеді.
• Маска типі – щеловой экран маскасының конструктивті орындалуы, ол
электрондық түтікшесінің ортасында тұрады және электронды құрылғы мен
люминафор қабатының ортасында болады.
• Экран зерносының размері – екі бөлек нүктенің басқаша айтқанда
люминафордағы екі нүктенің арақашықтығы. Миллиметрмен өлшенеді. Типтік
мағыналары – 0,29,0,28,0,26,0,25,0,24,0,22. Зерноның размері кішкене
болған сайын суреттің көрінісі анықталады.
• Баға – монитор бағасына диагональ размеріне байланысты, 17 дюймдік
монитор 15 диюмдіктен екі есе қымбат болады. Үлкен размер экранға көп
ақпарат шығаруға мүмкіндік береді. Бұл жұмыстың өнімділігін
арттырады.17 диюмдік модельдермен 1024х768 ұрықсатпен жұмыс істеуге
болады, ал 17 диюмдік монитормен 1280х1024 жұмыс істеуге болады.
Қазіргі кезде стационарлық компьютерлерге арналған және географиялық
станциоларға арналған сұйық кристалды монитор жарнамаланып жүр. Бірақ
сұйық кристалды мониторлар бағасы қымбат болғанмен сапасы жағынан
электронды сәулелі мониторға қарағанда суреттерді анық салмай төмен
болады. Монитор түстерді анық көрсету керек. Яғни мониторда қандай
түрлі – түсті бояу болса қағазға түскен жағдайда да сол сақталып қалу
керек. Ең сапалы монитор BARGO Display Systeme Optisense.
Сканер. Коптеген проблемалар шешу үшін планшетті сканер болса болды.ең
жақсысы Umax,Agla,Microtek фирмаларыныкі орташа баспаханаға планшетті
сканер слайд – приставкасымен қажет.
Принтер. Егер пленкаларды өзің шығаратын болсаң лазерлік монохромдық
принтер қажет болады. Оған 600 gpi көрсетіледі. Принтерге ұрықсат
етіледі.Принтерге ұрықсат етілген gpi жоғары болса ол соғырлым анық
шығарады. Ауыстырмалы мағлұмат тасушы. Өте көп түрде мөлшерде ақпаратты
ауыстырушы үшін қатты дисктер қолданылады, жазу құрылғысы CD – RW,
магниттік – оптикалық дисклер және жинақтағыш Omega – zip. Қандайда бір
қондырғыны принтірге қарасты алу керек. Ауыстырмалы қатты дискте 1
мегабайт сиымдылығы өте экономды болып табылады. Бұл диск басқа
принтрлерге де келе береді және ақпарат тасымалдамай бос тұрғанда басқа
да жұмыстарға да қолдана береді, бұл осы дискінің ерешелігі.
Корректура және редактырлау. Қате жөндеуге де күнделікте қолданып жүрген
компьютерге арнайы орфографиялық қатейлер жөндейтін программалар енгізсе
болғаны.
Беттеу. Беттеу үшін мониторының диогоналы үлкен жадынада көп ақпарат
сақтай алатын қуатты компьютер керек.
Дизайн. Дизайнерге арналған компьютер өте қуатты болған жөн. Екі сканер 1
– планшеттік,2 – пленкалық.
Сервер. Бұған аранайы машина немесе станция болуы мүмкін.
Кейбір жағдайда локальдық сеть интернетке қосылу мүмкін. Бұл
ақпаратты жедел алып отыруға мүмкіндік береді, екіншіден сеть арқылы
ақпарат жіберуге болады.Интернетке қосылу көптеген пайдалы жақтарын
әкелген мен системаға вирус енгізп алуының мүмкін. Сондықтан интернетке
қосылмас бұрын оның дұрыс және бұрыс жақтарын сарапта алған жөн.
[pic]

4. «Компьютерлік верстка» дегеніміз не?
Компьютерлік верстканың мақсаты – материалдарды макетке сәйкес
орналастыру. Сондықтан да «верстка тексті теру» деген қате пікір.
Версткамен жұмыс істеуші (верстальщик) дайын текст және дизайнерлер жасаған
графиканы алады да материалды макетке сәйкес қояды.
Типографтық терминдер
Цифрлық жүйенің дамуына байланысты типографтық терімдердің саны
көбейді. Енді бұл жүйені барлық кішігірім типографиялар мен баспа орындары
қолданады.
• Шрифт – белгілі бір өлшемдегі символдардың терімі және сызбасы
• Кегль – шрифт өлшемі. Қол терімінде металдық литерлер
қолданылды. Әсіресе олар жазба машинкаларында қолданатындарға
ұқсас келеді. әріп салынған пластинканың өлшемі «кегль» деп
аталды.
• Гарнитура – бір суреттің барлық өлшемдегі символының жиынтығы.
• Шрифтік сызба – төрт нұсқадан тұрады: қалыпты, жартылай майлы
(полужирный), курсивтік (курсивный) және жартылай майлы курсив
(полужирный курсив). Кейбір гарнитураларда қосымша түрлері
кездеседі.
Өлшеуіш бірліктер.
• Пунктер (рt) – пункт – 0,353 м-ге тең. Пунктерде көбіне кегль мен
интерлиньяж өлшенеді.
• Пики (Р) – бір пика – 12 пункке тең, немесе 1/6 дюйма (0,168
дюйма)
• Цицеро (С) – бұл өлшеуіш бірлік еуропада қабылданған және шамамен
бір пикаға тең.
• Дөңгелек шпация – Қарапайым пробелден ұзынырақ және көлемді
(Фиксированный пробел)
• Жартылай дөңгелек шпация – дөңгелек шпациядан жартылай кішкентай
болып келеді. Көбінесе бұл цифрлардың көлемімен сәйкес
келгендіктен, сандарды түзетуге қолданылады.
• Жұқа (жіңішке) шпация – төрт дөңгелек шпацияға тең. Бұл пробелдің
түрі алдыңғы символдан леп белгісі немесе сұрақ белгісін ажырату
үшін қолданылады.
Пробелдер.
• Интерльяж – абзац жолдарындағы тігінен жасалған қашықтығы
• Трекинг – символдар мен сөздер аралығындағы қашықтық
• Кернинг – анықталған символ жұптардың арасындағы интервал
Абзацтар
• Отступы – абзац алдындағы пробелдер (азат жол)
• Отбивки – абзацқа дейінгі және абзацтан кейінгі пробелдер
• Выключка – абзацтарды бетке түзету. Ол сол жақ шетінде, оң жақ
шетінде, ортасында, формат бойынша болуы мүмкін.
Макет элементтері:
• Колонкалар – бетті вертикаль бойынша бөлу типі. Колонкалар
арасындағы аралық – «средник» деп аталады.
• Поля – мәтін аймағындағы бос орын. Жол жиегі жеткілікті мөлшерде
үлкен болуы керек. Сонда оқуға ыңғайлы келеді.
• Колонтитулдар - әр бетте қайталанып отыратын мәтіндік және
графикалық элементтер. Мысалы: словарьлер (сөздіктер) мен
журналдарда оқып отырып тынығуға жасалған графикалар.
• Колонцифрлар - әдетте бұл бет номерлері.
• Бағыттаушы (направляющие) – қосымша бағыттар. Бұлар арқылы
мәтіннің текстік және графикалық элементтері түзетіледі.
• Модульдік сетка – ұзын немесе жалпақ түрдегі колонкалар мен
жолдар жасау үшін қолданылады. Линия жиынтықтарын осы модульдік
сетканың файлында сақтап, кейін пайдалануға әбден болады.
Өндірістік терминдер
• «Плашечные цвета» - бір түстің әр түрлілігі, бұны алдын ала
дайындау арқылы алады. әрбір түстің өз нөмері болады.
• «Цветоделение» - әр түсті жекелеп басуды айтамыз. Бұны
типографиялық баспада қалып жасау үшін пайдаланады.
• «Фальцовка» - басылған қағаз беттерін бүктеу мақсатында
типографияда жасалатын операция
• «Спуск плос» - кіші форматтағы беттердің шығарылуы және
фальцовкадан, брошюровкадан, қиындыдан толық бір кітап шығарылуы
(номерленген беттермен)
• «Растискивание» - баспа нүктесінің өлшемінің ұлғаюы бұл процесс
қағазға бояу сіңген кезде болады.
Корректорлар мен редакторлар «түзету» ретінде арнайы белгілерді
қояды, міне, осыған қарап верстальщик мәтінге түзетулер енгізеді.
Түзету символдары
|Символдар |Бағыттары |
| |Домалаққа қоршаған сөзді немесе символды алып |
| |тастау |
| |Сөз қою |
| |Жаңа абзац қою |
| |Абзацты алып тастау |
| |Беттің жиегінде көрсетілген символды қою |
| |Сөздердің аралығындағы қашықтықты азайту |
| |Пробелді жою үшін қолданылады |
| |Айыру (жыртылу). Бір пробел керек жерде қойылады |
| |Сөздердің орнын ауыстыру |
| |Курсивтік кескіндеме |
| |Жартылай майлы кескіндеме |
| |Түзу кескіндеме |
| |Жартылай кескіндеме |
| |Разрядка |

5. Баспаның негізгі түрлері
Баспа версткалары бір-бірінен жасалу жолдарымен ерекшеленеді. Мысалы:
Ғылыми кітап версткасының күнделікті газет версткасынан айырмашылығы бар.
А4 форматтағы қымбат емес газет.
Ең белгілі баспалардың бірі. Бұндай газет 16-24 беттен тұрады және бір
немесе екі түсте басылады. Міне осындай газеттен версткамен айналасушы
жұмысын бастауға болады. Өйткені бұл қарапайым, әрі жеңіл келеді. Бұл
газетке арзан газеттің беті қолданылады, ал пленкалар лазерлік принтерде
шығарылады. Сондықтан верстка жасауда бейнефотоларды және күрделі блоктарды
беруге болмайды. Өйткені, тіпті ең анық деген суреттердің өзі бір түспен
газет бетіне басылғандықтан нашар көрінеді. Егер фотаны басу керек болса,
онда олар «Photoshop» - та өңделуі тиіс.
Ал макетке келетін болсақ, версткамен айналасушы бұл іске жауапты адам.
Макет жасауда шрифт кеглін азайтуға болмайды және аралық интервалды сақтау
керек. Егер материалды қысып жіберсек, онда оқырманның оқуына қиынға
түседі.
Газета – «таблиод». Таблоид деп А3 форматтағы үлкен газетті айтамыз.
Мысалға мұндай газеттерге «Комсомольская правда», «Теленеделя» т.б. жатады.
Осындай газеттерді әлбетте үлкен редакциялық ұжым, яғни, оның құрамында:
редактор, корректор, дизайнер және версткамен айналасушы болады.
«Үлкен» газетті шығаруда мынадай жағдайларды есте сақтау керек.
• Верстканың жоғары жылдамдығы – газет уақытында шығуы керек, ал
материал ол шыққан сәтке дейін де қабылдана береді.
• Макеттің қайта өңделуі – макет бір рет жасалады. Бірақ кей-кезде
өзгеріп жатады. Сондықтан газеттің өз стилі болуы керек. Макетті
қайта жасап уақыт кетірмеу үшін версткамен айналасушы өз ісін
толық меңгеруі абзал. Шрифт таңдауда, колонканы таңдап бөлгенде
т.б.
• Верстка қиындығы – версткамен айналасушыға таблоид ең қиын
тапсырма болып табылады. Бұнда бір материалды бірнеше бетке
орналастыру міндетті түрде тұрады. Мысалы: мақаланың басы бірінші
бет, ал жалғасы бесінші бетте. Ал орналасқан материалдарды
оқырманға дұрыс жеткізу үшін барлық қағидаларды орындау керек.
• Ғылыми журнал. Украин ғылыми баспасының соқтығысатын басты
мәселесі – шектеулі бюджет. Осы себепті ғылыми журналдар бір түсте
басылады да, ал сыртқы бетінің оформлениясына 1-2 «плашечный»
краска кетеді.
Ғылыми баспаларда формула, кесте, графика және шет тіліндегі мәтіндер
көп кездеседі.
Ғылыми журнал версткасын жасау үшін кестелік редакторды мысалы, ТАBLE
EDITOR (PAGE Maker ішіндегі) Microsoft Word-н формулалар мен таблицаларды
алып мәтіндерге қоя білу тиіс.
Белгілі журнал. Бұл журналдың форматы – А4. («Компьютерлік шолу»,
«ЧиП», «За рулем» т.б.). бұндай типтегі журналдар толық түсте жылтыр
қағазға басылып, қазіргі заманғы полиграфияның жетістіктерін қолданады.
Журнал макеттері әр түрлілігімен ажыратылады. Олар төмендегідей болып
табылады:
Мөлшерден тыс түстің жасалуы. Кей кезде дизайнерлер өте көп мөлшерде
түстерді пайдаланады. Алайда бұл оқырманның оқуына қиынырақ түседі. Бұндай
беттер жай көруге арналған.
Макет күрделілігі – түрлі-түсті журналдарда күрделі колонтитулдар,
үштік өлшемдегі графика, фотаны айналдырып жасау (бір бетінде фотаның
жартысы, келесі бетінде жартысы), текстті ұзарту т.б.
• Кең көлемді баспа файлдары. Жоғары сапалы фотоларды компьютерде
жылдамдатып өңдейді. Публикацияға ондаған, жүздеген мегабайт
кетеді, сондықтан, жоғары жылдамдықты – ZIP, CD-R және CD-RW
сияқты магниттік дискілерді файл ауыстыру үшін қолданады.
Түрлі-түсті журналдардың версткасын жасауда «түсті» (цветной) баспа
технологиясын, компьютерлік графика пакеттерін, дизайн принциптері мен
суреткерге тән талғамның болуы абзал.
Кітап. Кітаптар әр түрлі форматта болуы мүмкін. Кітап сапасы көбіне
оның сыртқы мұқабасына байланысты. Оның әртүрлілері: қаттысы, жұмсағы да
болады.
Әдетте кітап жасауда газеттік немесе офсеттік қағаз қолданылып, жылтыр
пленкалы қағаздар бағасының қымбаттығына байланысты аз қолданылады.
Көп жағдайларда кітаптың ішкі жағын версткамен айналасушы жасайды да,
ал сыртқы бетін – дизайнерлер әсемдейді.
Кітап версткасының мынадай сипаты бар:
• Верстка қарапайымдылығы – кітап верстка жасауда көп қиындық
туғызбайды. Кітаптың макеті мен версткасын жасауға жеткілікті түрде
уақыт кетеді (егер байыппен, асықпай жасағаңыз келсе). Сонымен
қатар, бір рет стильдік жағын өңдеп, параметрлерін қойғаннан кейін,
версткашыға текстк пен сурет, кескіндерді баппен (байыппен) қою
керек.
• Макетке жоғарғы сапыл талаптар – кітап версткасы жылдам әрі сапалы
шығу үшін, макет жұмысын қайта өңдеуден өткізеді.
• Көп мөлшердегі бет саны – кітапта ең аз дегенде 100 бет болады;
көбінесе кітаптар бірнеше жүздеген беттерден тұрады. Жұмысты тезірек
аяқтау үшін кітапты бірнеше бөлікке бөліп, оларды (яғни бөлінген
бөліктерді) жеке өңдеу дұрыс.
Кітап макетін жасауда қырларын, түптерін, қағаз қалыңдығын ескеріп,
тираж шығарылатын типографияда алдын ала келісіммен шығарылады.
Балаларға арналған әдебиеттер – Бұл кітаптар, бір жағынан өте
көркемделіп жасалып, түрлі түске боялып тұруы дұрыс, әлбетте бұндай
кітаптар бағасы жоғары. Балаларға арналған әдебиеттердің мынаған талаптары
жоғары: көбінесе бұндай әдебиеттерді жасауда суретшінің рөлі үлкен. Кітап
ішіндегі өнімдерді – кітапша-бояғыш, комикстер, жұмбақтар, гүлдер, аңдар
т.б. суреттерінің жоғары талғамын талап етеді.
Оқулықтар – негізгі мектептерде, жоғары оқу орындарына арналған осындай
кітаптар жасауда жоғары дәрежедегі авторлар, редакторлар мен корректорлар
аса қажет. Бұл кітаптарды безендіру әртүрлі жағдайда болады, яғни бір
түспен, кейбір беттерін түрлі-түсті атласта (яғни жылтыр қағазға) басылады.
Негізгі талаптар: ұқыпты, мағыналы кітап шығарумен қатар, шрифт анықтылығы,
бояудың дұрыс сіңуі өте қажет.
Верстканы қолдану ережелері
Жалпы, верстканың міндеті мәтіндік және графикалық материалдарды
тиіс удандарға орналастыру. әрине, кітап жасауда жақсы нәтижеге жету үшін,
мынадай ережелерді ескеру керек:
Жол ұзындығы. Жол ұзындығын 60 символмен шектеу керек. Алынған беттің
жол ұзындығын белгілегенде аралық интервалды дұрыс сақтау жөн.
Колонка аумағын анықтау. Текст жасауда колонкаға бөлуде мынадай
жағдайларды ескеру керек. Колонка алынатын жолға дұрыс шрифті белгілеп
алады. Символардың көлеміне қарай, кегль мен шрифтке байланысты колонка
санын анықтап алуға болады.
Выключка – деп бетке байланысты абзац түзетуді айтады. Версткада кез
келген абзац мынадай тәсілдермен түзетіледі: сол жаққа, оң жаққа, орта
тұсынды және формат бойынша. Бұл әдістер жолға қанша сөз сиятынын анықтауға
көмектеседі.
|Сол жақ жаққа; |Оң жақ жаққа; |
|Бұл әдіс жіңіщке колонкаларды |Бұл әдіс тізім жасауда және жіңішке |
|жасауда, сонымен қатар таблицаларда |колонка жасауда да қолданылады |
|қолданылады | |
|Орта тұсына қарай; |Формат бойынша |
|Бұл әдіс тақырып, тақырыпша қоюда |Бұл түзеу әдісі барлық кітаптар, |
|қолданылады. |журналдар мен газеттердегі |
| |мәтіндерді түзету үшін |
| |пайдаланылады. |

Кернинг. Ағылшыннан аударғанда «Kerning» символдар арасындағы аралық.
Яғни екі әріп аралығы. Кернингтік жұптар, мысалы – AW, Ta, HR, А4 және
басқалар. әрбір шрифтке түзету енгізіп отыру керек. Өйткені А мен 4 – П мен
Н-ға қарағанда аралықтары кішкене болып келеді.
А Ч П Н
А Ч П Н
Егер кернигтік түзету жасалмаса, әріптер арасы алшақтап, кей жері
бірігіп кетеді. Соның салдарынан оқырман шатаса бастайды. әр жұп
символарының арақашықтығын шрифт жасайтын суретші айқындайды.
Трекинг – символар арасындағы арақашықтық. Трекинг аралары неғұрлым
алшақтау болса, соғұрлым материал түсі ашық та айқын болады.
Ескерту! Трекингті кернингтен шатастыруға болмайды. Трекингтің
өзгеріске ұшырауы интервалдың үлкеюіне немесе кішіреюіне әкеп соғады. Бірақ
кернигтік жұптар өзгеріссіз қала береді.
Трекингті пайдаланғанда орыс оқырман қауымның қабылдау жақтарын да
ескеру керек. Мысалы, үлкен шрифтіде терілген мәтін жақсы көрінеді.
Трекингтік түзету мәтінді ұйғарылған сызыққа қою үшін қажет.
Интерлиньяж – бұл көрші базовый линиялар арасындағы қашықтық.
Интерлиньяжды аралық интервалмен шатастыруға болмайды. Интерлиньяж пункпен
өлшенеді және жол аралықтары мен шрифт кеглінде орналасады.
Мына суреттерде интерльяж, кегль және аралық интервал берілген.
Мысалы базалы
Мысалы интерлиньяж
Мысалы Кегль аралық интервал

6. Баспаға өнімді шығарудағы макеттің негізгі принциптері

Мен осы жазып отырған рефератымда отандық баспаның бүгінгі күндегі
шығарылуы, таралуы туралы сөз етемін.
Тоқсаныншы жылдардың басында социалистік жүйенің жойылуымен жаңа
нарықтық экономикаға негізделген демократиялық қоғам құру мәселесі бірінші
орында тұр. Алайда нарыққа өту оңай болған жоқ. Кез келген баспаның нарық
экономикасына бейімделуінің бірден бір тетігі кітап тарату ісін дұрыс жолға
қою болып отыр. Жалпы, тарату - өнімді дайындау мен шығару процесінің ең
соңғы сатысы болып табылады. Қызықты да әсерлі, мазмұнды да өнімді шығаруға
болады, алайда ол таралмай қалса, оны дайындау мен басуға жұмсалған күш
босқа кетеді емес пе? Бұл орайда тарату стратегиясына көңіл бөлу маңызды.
Тарату стратегиясы кез келген баспаның мақсаттары мен оның жолдарын
анықтайды. Мақсаты -басылымның таралымын толық өткізу және нәтижесінде
үлкен табыс алу. Жемісті басылым өнімін толық өткізу жоспарына байланысты
ең алдымен дұрыс жүргізілген маркетингтік зерттеу өнімінің таралымы мен
өткізу жолдарын анықтауға мүмкіндік береді. Ал, онда баспаға шығарудағы
макеттеудің негізгі принциптері деген тақырыпқа баспа жоспары,таблица құру,
макеттеудің принциптері, өнім беттерін орнықтыру.т.б. кезендер кіретін
болады.
Баспаға дейінгі дайындықтың соңғы кезеңі басылымды бастыру болмақ.
Пленкаға немесе қағазды басылым макеті беттеушінің шеберлігін танытады.
Макетті дайындауда басылымның нұсқасы калька түрінде принтерде дайындалады.
Осы жұмыстардың барлығы Page Maker программасы арқылы жасалады.
Page Maker – де басудың басты принциптері Ctrl + P клавиштерін басу
арқылы жүзеге асады. Печать – печатать документы (автоматты түрде ашылады)
– документ – принтер (керек принтерді таңдау). Документ қоспасында
басылымның ретін және кейбір сапасын анықтау.

Бағандардың, текстік блокноттарды, графикалық материалдардың, бөлуші
сызықтардың, рамалардың және т.б. безендіру әдістерінің орналасуы басылым
макеті деп аталса, қалып, масштаб, прапорционалдық, түстің ескерілуі
макеттеу деп аталады. Технологиялық ерекшеліктеріне байланысты басылымдық
және электрондық макеттерінің айырмашылықтары болады. Онда қағаздың
тығыздығы, сапасы, типі, иісіне дейін рөл атқарады.
Безендірудің стилі баспалардың бағытына байланысты. Макетті құру
күрделі шығармашылық процесс. Бұл құбылыс дизайн саласындағы біліктілікті,
ауқымды уақытты талап етеді. Макетті жоспарлау оның сәтті шығуына тікелей
байланысты. Яғни оқырман қолына сәтті тиюі о бастағы макетке байланысты
болмақ.
Макетті жасаудың ең басты мақсаты баспаға тапсырыс берушінің немесе бас
редактордың жоспарлы талқылауынан басталады. Оны бөлімді жоспарлау деп
атайды. Жоспарлауда келешек газеттің параметрлері, парақ саны, қағаздың
сапасы мен тығыздығы, тиражының сандары сияқты мәселелер қолға алынады.
Осыдан кейін барып түбіртек макеттің іске қосылуы қолға алынады. Осы
бөлімде құрылымын ойластырып, таблица құру керек. Ол қателерді түзеуге
мүмкіндік береді. Баспаға берілетін материалдардың келісімімен дайын болуы
оның уақытты үнемді пайдалануына көмегін тигізеді. Тапсырыс беруші мен
дизайнер дұрыс қарым – қатынаста болуы тиіс.
Дизайнер тапсырыс алмас бұрын тапсырыс беруші ұйым туралы білімі,
қаражат мәселесін де алдын – ала шешуі тиіс.
Макеттің компановкасын анықтау үшін бірінші элемент формат болып
саналады. Европадағы баспаханаларда белгілі стандарт - А сериясындағы
формат. Ондағы размер 1189 х 841 мм. DIN А5, А4, А3 форматтары танымал
форматтар.

|Формат DIN |Миллиметры |Дюймы |
|А0 |841 х 1189 |33,1 х 46,8 |
|А1 |594 х 841 |23,4 х 33,1 |
|А2 |420 х 594 |16,5 х 23,4 |
|А3 |297 х 420 |11,7 х 16,5 |
|А4 |210 х 297 |8,3 х 11,7 |
|А5 |148 х 210 |5,8 х 8,3 |
|А6 |105 х 148 |4,1 х 5,8 |

Беттердегі жолдар әр қалай орналасуы мүмкін.

Альбомная ориентация Портнерная ориентация

Рис. 1.18. Ориентация печатного листа

Горизонтальді плакатта жазулар ірі беріледі. Ол көбіне жарнамалық
баспаларда қолданылады.Вертикальді макеттер кітап, газет, журнал істеріне
қолайлы. ТМД елдерінде кең тараған формат А3 болып саналады.

[pic]
Место для размещения типографических методок размером 24 мм
(считая от края листа до линии обреза)

Жолдарды, бағандарды оқырманға ыңғайлы, әдемі етіп орналастыру керек.
Жолдардың пішінін мынадай жолмен анықтайды.[pic]

Беттерде тек мәтін ғана емес, безендіргіш суреттер тағы басқа
ақпараттар барын ұмытпауы тиіс.

Таблица құру

Формат анықталғаннан кейін таблицаларға көшу туады. Компьютерден түрлі
әрекеттер арқылы жазу көлемін өзгертуге болады.
Басылымдарда мәтіннің мынадай стильдері бар.
1. Үлкен көлемдегі жазу.
2. Мәтін шрифтінің кіші болуы.
3. Майлы жазылуы (журналдарда кездеседі)
4. Басты мәтін.
5. Колентитул – Arrial немесе Pragmatica шрифтері қолданылады.
6. Суреттерге жазылатын мәтін.
Әр басылымдарда құрылым түрліше болады.

7. Макеттеудің міндеттері

Макеттің сәтті шығуы дизайнердің біліктілігіне байланысты. Макеттеудің
басты ережелері:
- жасалған дүниені талдап отыру;
- болашақтағы макеттерге жоспар құру, безендіруді ойластыру;
- қарапайым және түсінікті етіп ойластыру;
- жаңашылдыққа ұмтылу;
- баспахананың мүмкіндіктерімен санасу.

Кез келген макетте тақырып, азат жол, сурет т.б. материалдар арақашықтық
оқырманға түсінікті болуы тиіс.
Электрондық құжаттарда міндетті түрде мәтін шеттерінен орын қалдыру
керек.
Беттерде бағандарға бөлу құрылысының өзіндік үлкен рөлі бар. Шрифтер
оқырмандар көзін ауыртпауы қажет. Жаңалықтар жариялау үшін 3 – 4 бағанаға
бөлеміз. 4 бағанаға бөлгенде А4 форматында 27 – 30 белгі болуы тиіс.
Сөздердің арасындағы қашықтық аса ірі болмауы тиіс. Шрифтер,
фотосуреттердегі түстерді дұрыс таңдау – басты міндет.

- Таңдамалы көшірме – бұл басылымда бірнеше көшірме жасауға мүмкіндік
береді. Осы жағдайда баспаға алдымен бірінші оқырманның барлық
беттері, содан кейінгілердің беттері беріледі.
- Кері тәртіп – бұл басылымның баспаға шаққандағы дұрыс ретін анықтап,
қолмен тәртіптеу мен реттеуді талап етпейді.
- Беттер – біріншіден, баспаға шығатын парақтардың диапозонын,
екіншіден, парақ нөмірлерін дұрыс тәртіпке қоюға мүмкіндік береді.
Ал бөлек парақтардың нөмірлері және диапозондары бір – бірінен үтір
арқылы ажыратылады.
- Басып шығару – баспаға тек тақ не жұп санды парақтарды шығарады. Ал
барлығын толық шығару үшін бәрін (подряд) командасын шақырамыз.
- Кітаптық басылым
- Бос парақтар – бұл команда бос парақтарды қоса басып шығарады. Егер
оны алып тастасақ, онда ешбір элементі жоқ беттер қалтырылып отырады.
- Формат бірімен тізімде стандарттық формат беттерін немесе стандарттық
еместерді белгілеп, Заказной пунктін таңдаймыз.
- Типографиялық дәлдіктер бұл типографияда түзету және дәлдікті енгізу
үшін қосымша кеңістік қажет, оның ені 0,75 дюйм (22,2 мм).
- Беттің сипатталуы – бұл қызметтік ақпарат таратылуда қолданылады:
файльдің аты, беттің нөмері, бүгінгі күнді белгілеп береді. Осы
ақпараттың барлығы сол жақ астыңғы бұрышта беріледі.
- Подача (берілуі) – принтер моделіне қарай қағаздардың, яғни беттердің
берілуін таңдаймыз.
- Только выход за обрез – қыйылған дәлдік басылып жазылады. Бұны енгізу
үшін қосымша тік кеңістік 0,5 дюймдік (15 мм) қажет.
- Беттерді орталықтандыру (страница по центру) бетті материалды
орталықтандырады.
- Разбиение (бөлу) беттерді автоматты не командалы түрде жарады. Бұл
баспадағы беттерді кешірек форматтарға орналастыру үшін қолданады.
- Масштаб – бетте орналасқан материалдың масштабын анықтайды.
А) Масштаб по формату
Б) Полный масштаб.

Соотношение размеров (өлшемдердің сәйкестендірілуі) – берілген материалдың
қандай форматта қалай шығатынын анықтайды. Кейбір формат өлшемінде
ұлғайтылады, кейбіреулерінде кішірейтіледі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. // ҚазҰУ хабаршысы. Журналистика сериясы 121 – 125 беттер.
2. «Жас Алаш» газеті, 27 маусым 2002 жыл.- 4 бет.

8. Adobe Page Maker -ге қысқаша шолу
Қазіргі таңда Adobe Page Maker программасы үлкен қолданысқа ие.
Page Maker арқылы текстік және графикалық материалды қолдана отырып кез-
келген қиын жұмыстың макетін жасауға болады.
Aldus Page Maker фирмасымен 1984 жылы жасалған. Кейіннен Aldus
фирмасымен сатып алынды. Осыдан кейін бағдарлама көптеген өзгерістерге
ұшырады. Сондықтан интерфейс және функцияналды Aldus мүмкіндіктері Page
Maker -5 жэне Adobe Page Maker 6.52 өте ұқсас келеді. Көптеген
фирмалар (әсіресе лицензионды бағдарламаларды қолданатын) әлі күнге дейін
Page Maker -дің ескі түрін колданады. Бұл пакетпен жұмыс жасау өте
қолайлы және тиімді.
Өкінішке орай Adobe - тің мықты мамандары әлі күнге дейін бағдарламаға
өте маңызды функцияларды енгізе алмай келеді (мысалы таблицалармен
формулалармен жұмыс жасау т.б )
Page Maker ең тиімдісі ауқымды публикацияда кең функционалды
мүмкіндіктерді қолдана отырып, кириллиция шрифтармен жұмыс жасау өте
қолайлы және жылдам.
Page Maker енгізу операциясы
Page Maker бағдарламасымен жұмысты бастамас бұрын ең алдымен оны қатты
дискке инсталляция жасау керек. Инсталляция процессі автоматты түрде
орындалатынына қарамастан, ең алдымен компоненттердің қайсысы керек немесе,
қандай компоненттердің керек емес екендігін білу кажет. Пакет күрамына
толық утилиттер мен ұсыныстар енеді. Әрқайсысының атқарар міндеті бар.
Программа ашылғаннан кейін тұңғыш диалог терезесі экран бетінде пайда
болады. Осыдан кейін Next тетікшесін басу керек.
Осыдан кейін кeлeci терезе ашылады. Бұдан біз ары қарай жалғастыру
мақсатында қажетті тілді таңдап аламыз. Бұл терезеден тағы Next батырмасын
шерту қажет.
Келесі диалогты терезеде папка тандау мүмкіндігі туындайды. Бұл жерде
Page Maker орналастырылады. Құрудың 3 нұсқасының бipeyiн таңдау керек:
1. Типтік (Typical)
2. Компакты (Compact)
3. Тапсырмалы (Custom)
Page Макег-Д1 орналастыратын папканы өзгерту тетікшесін басу қажет
және Choose Directory терезесінен керекті жолды таңдап аламыз.
Choose Directory диалог терезесі
Орналасатын компоненттер тізімін қарастырып шығу Custom орналастыру
типін таңдаймыз. Бұл нұска компоненттерді орнықтыру үшін өте ыңғайлы. Осы
типті таңдағаннан кейін Next тетікшесі басылып, Select Components терезесі
ашылады. Бұл терезеден орналасатын компоненттерді таңдап алу мүмкіндігі
туындайды.
Әр компоненттердің жанында дисктің бос орны көрсетіледі. Ал терезенің
төменгі жағында дисктің толық орны көрсетіледі.
Сонымен қатар Adobe Type Manager программасын да енгізген жөн. Ceбeбi,
утилита Type 1 шрифтімен жұмыс жасаған өте ыңғайлы.
Керекті компоненттерді таңдап алғаннан кейін Next тетікшесін басып
қаламыз. Қойылым мастерi қатты дискке Page Макег-дің инсталляциясын
енгізеді.

9.Page Maker интерфейстің элементтері
Page Макег-ді орналастырғаннан кейін экран бетіне бос жұмыс тақтасы
пайда болады. Соның көмегімен дайын публикацияны пайдалануға немесе жаңадан
ашуға болады.
Жұмыс үстінде орналаскан: Page Maker интерфейстің элементтері
орналасқан:
• Құрал-жабдықтар палитрасы - сурет салуға немесе
редакциялауға арналған барлық керекті құралдары бар палитра
• Стиль палитрасы - бұнда стиль базасы орналасқан. Соның көмегімен өзгерту
енгізуге немесе редакциялауға болады.
• Бағытталған палитра - текстті форматтау және объектімен жұмыс жасау үшін
арналған (масштабтау, позициялау және айналдырып әкелу)
Саймандардың барлық түpi саймандар тақтасында орналасқан. Саймандар
тақтасынан басқа 5 қажетті (стиль, түс, шаблон, қалыңдық және
гипербайланыс) 2 қосымша тақта (кітапхана және сценарий) бар.
Палитраларды экран бетіне өз ыңғайына сәйкес шығарып қарауға болады.
Әр палитра миниатюрл1 терезеде орналасқан. Оларды айналдырып қарауға немесе
жабуға болады. Палитраның көлемін тышқанның көмегімен модифицирлеуге
болады. Алайда әр палитраның өзінің минимальды көлемі бар.
Керекті палитраны көрсету немесе жауып тастау үшін төмендегідей
пернені пайдаланамыз:
• Бағыт беру палитрасы - Ctrl+
• Стильдер - Ctrl+B
• Түстер
* Шаблондар
• Қалыңдық
• Гипербайланыс
- Shift + Ctrl+8
- Ctrl+8
- Ctrl+9
Инструменттер палитрасын көрсету немесе тығу үшін мына командаларды
орындауға болады: терезе - саймандарды тығу. Ал қосымша кітапхана мен
сценарий палитраларын мәзір - терезе - қосымша палитра – кітапхана
сценарий.
ЕСКЕРТУ: Инструменттер палитрасымен барлық палитраларды тығып тастау
үшін және экран бетін босату үшін Tab пернесін басуға болады. Инструменттер
палитрасын қалдырғыңыз келсе Shift + Tab пернелерін басамыз.
Саймандар палитрасы және Page Maker мәзipi
Бағдар – мәтінді және графикалык объектіні бөліп алуға, қысқартуға,
масштабтауға арналған.
Мәтін - текстті өңдеу үшін қолданылады.
Қию - кескінді қиюға арналған.
Айналдыру – мәтіндік блок пен кескінді айналдыруға арналған.
Сызықша - сызықтарды салуға арналған.
Перпендикуляр - вертикальды, горизонтальды кескін түcipy үшін
арналған.
Тікбұрышты фрейм - тікбұрышты фреймдерді салу үшін қолданады.
Тіктөртбұрыш - текшелер мен тікбұрыштарды салу үшін пайдаланылады.
Сопақша - шеңберлер мен элипстерді салу үшін арналған. Көпбұрыш -
көпбұрыштарды салу үшін қолданылады. Қол - кескіндерді, мәтінді кеңейтілген
түрді көрсету.
Масштаб- кескіндердің көлемін өзгерту.

10. Мәтінді форматтау
PageMaker бағдарламасы мәтінді теру мен түзетуге арналмаса да,
көпшілік жағдайда мұндай жұмыстар жасауға тура келеді. Бұл жұмысты жеңіл
атқаруға PageMaker бағдарламасындағы форматтау мен редакциялау әдісі
көмектеседі.
Шрифт параметрін түзету, я өзгерту. Мәтінді форматтау кәдімгі
мәтіндік процессордағыдай жүзеге асады. Пайдаланылатын негізгі командалар
басқару тақтасында шоғырланған.
Мәтіндік блоктар мен фреймалардағы мәтінді тек мәтін құралының көмегімен
ғана форматтауға және түзетуге болады. Мәтіннің ішіндегі қатені жөндеу
үшін бағдар құралымен белгілеп аламыз. Толық мәтіннің бір бөлігін ғана
белгілеп алу үшін құралдар тақтасынан мәтін құралын аламыз-дағы,
белгілеген бөлігін жеке қалғанша түймені басу арқылы жеке бетке
көшіріп аламыз.Немесе мәтін
құралымен бөлікті белгілеп алып, Shift пернесін басу арқылы да бөліп
алуға болады. Сол сияқты Ctrl пернесі арқылы жеке сөзді де бөліп алу
мүмкіндігі бар.
Түймені 2 рет бассаңыз бір сөзді, 3 рет бассаңыз бір абзацты бөлуге болады.
Мәтінді бөліп алғаннан кейін түзету командасын ашып бәрін
белгілеу командасын шығарамыз. Шрифт параметрін 2 тәсілмен
өзгертуге болады; басқару тақтасынан Шрифт режимін ашу арқылы; не
түйменің оң жақ пернесін басып Шрифт параметрі терезесін ашу
арқылы.
Шрифт параметрі терезесінің көмегімен шрифттің түсін,
көлемін т.б өзгертуге, символдардың орынын, әріптердің түрін,
символдардың сызылу я сызылмауын көрсетуге болады. Бұл параметрлер
басқару тақтасында бар.
Қажет жағдайда басқару командасын ашып, қосымша шрифт
параметрі терезесін таңдап алуға да болады.
Индекстердің өзгеруін іске асырып отырған кезде мәтіннің
басқа бөлігі белгіленіп тұрмағанын ескеріп отыру қажет. Егер өзгеріс
бүкіл абзацқа керек болса, төмендегідей стильді пайдалану қажет:
-капительдер өлшемі-шрифт көлеміне байланысты пайызбен көрсетіледі;
-жоғарғы индекстің орналасуы-негізгі сызықтан қанша жоғары
болуын көрсетеді;
-төменгі индекстің орналасуы-негізгі сызықтан қанша
төмен болуын көрсетеді;
-негізгі сызықтың орналасуы-интерлиньяжбен кегльді өзгертпей-ақ
негізгі сызықты өзгертуге болады. Арнайы өзгертуші арқылы негізгі сызықты
жоғары я төмен орналастыруға болады.
Көпшілік жағдайда шрифт параметрін өзгерту басқару тақтасымен
қатар «жылдам пернелер» арқылы да жүзеге асылылады. Басқару тақтасын алу
үшін көрсету-басқару тақтасын көрсету командасын пайдалануға болады.
Тақтаны түйменің көмегімен экранның кез-келген жеріне орналастырып алуға
мүмкіндік бар.
Басқару тақтаны Шрифт режимінде төмендегідей элементтерге ие:
1-басқару тақтасын жабатын перне;
2-Шрифт режимін қосатын перне;
3-гарнитура түрлерінің тізімін ашатын перне;
4-шрифт өлшемдерін ашып көрсететін перне;
5-трекинг таңдауын көрсететін перне;
7-модификация пернесі. Белгіленген мәтінге тапсырылған форматты
әкелу үшін қолданылады;
8-абзац режимін қосуға арналған перне;
9-символдарды өзгерту, сондай-ақ регистрді өзгерту, индексті
өзгерту;
10-интерлиньяжды өзгерту тізімін ашады. Тігінен түскен бағаналардың
ара қашықтығын өзгертеді. «Авто» нұсқасы қалыпты 120%
интерлиньяжды шығарады. Өзгерту 0,1 пункт қадаммен жасалынады.
11-символдар көлемін өзгерту. Ені 5-250% дейін болады.
Қалыпты шрифтте символдар ені 100% тең. Қадам-1%.
12-негізгі сызықтың орынын өзгерту қадамы 0,01 пункт.
Пернетақтадағы пернелер арқылы өзгертулер енгізгіңіз келсе,
төмендегі нұсқаларға назар аудару қажет:
-Tab пернесін басу арқылы басқару тақтасынан келесі параметрге
көшесіз;
-Enter пернесін өзгерту енгізу үшін басады.
-Басқару тақтасының сол жағында орналасқан модификация
пернесін басыңыз.
Сондай-ақ, Ctrl пернесін басу арқылы қалыпты өлшенеді, 10
есеге дейін үлкейтуге болады. Символдар енгізген сайын
PageMaker өздігінен бар варианттарды экранға шығарып отырады. Мысалы:
«T» символын енгізсеңіз, нұсқау «Tahoma» немесе «Ti» символын енгізсеңіз
нұсқау «Times» болуы мүмкін.
Ескерту: шрифтті тез өзгертудің жақсы бір амалы әр түрлі пернелерді
аралас қолдану болып табылады.

11. Абзацтарды форматтау
Абзацты жөндеу қосу, табуляция, абзацқа дейін және кейін
енгізілетін өзгертулер деп форматтала береді.
Абзацты форматтауға басқару тақтасындағы абзац режимі немесе абзац
параметрі терезесі қолданылады. Ол үшін форматтауға қажетті абзацтың
үстінен түймемен басып көрсету қажет.
Параметрлер терезесін Мәтін/абзац командасы арқылы немесе Ctrl+M
пернесі арқылы шығаруға болады:
Түсірулер-оңнан не сол жақтан түсіру, алғашқы жолды түсіру я
көтеру;
Көтерулер-абзацтан соң не абзацқа дейінгі көтерулер;
Өшіру-мәтінді өзгертуге арналған;
Сөздік-тексеруге арналған. Негізінен ағылшын сөздігімен
тексеріледі. Дегенмен PageMaker-ға әр түрлі сөздіктер енгізуге болады.
Барлық жолдар бірге-абзацтың барлық жолдарын мәтінге енгізу;
Жаңа бағана-әр бет басталғанда мәтін абзацпен басталады. Мысалы:
кітаптың бөлімдерін, журналдағы материалдың атауын көрсетуге арналған.
Тарауға қосу-PageMaker автоматты түрде тарауларды айшықтап,
көрсетіп отырады;
Келесі жол абзацын «ұстап қосу»-келесі абзацты мүмкіндік береді;
Абзац басындағы «ілулі» жолдар – жекелеген жолдардың максималды
санын көрсетуді, бұл жолдарды «ілулі» жолдар деп те атайды.
Абзац соңындағы «ілулі» жолдар-абзац соңындағы «ілулі» жолдардың
санын көрсетеді.
Ескерту: «ілулі» жолдар тек абзац соңында не басында ғана болады.
Мәтінді жөндеуге абзацтың төменгі не жоғарғы жағына сызық қосу
керек болады. Мұнда сызық немесе тік сызық құралдарын қолдануға болады,
бірақ абзац атрибуттарын пайдаланған тиімдірек.
Абзац үстіне не астына сызық қосу үшін абзац параметрі терезесін Ctrl+M
пернесін басу арқылы ашамыз да, сызық пернесін басамыз. Абзац сызықтары
терезесінде сызық қай жерде орналасқанын қалайтыныңызды көрсетесіз және
жіңішке я жуан болуын таңдайсыз. Сызық бүкіл мәтін немесе бағана
ұзындығымен созылуы мүмкін.
Сызықты тігінен қою керек болса, нұсқаулар пернесін басып, абзац
сызығының орналасуы терезесін ашамыз.
Егер жасалған жұмыстар ойыңыздан шықпаса, онда қайта келтіру арқылы
жасауға болады. Жаңа енгізулер де осы командамен бекітіледі. Тігінен
орналасатын сызықтарды келесі абзацты түзету параметрімен жөндеуге болады.
Ол үшін келесі абзацты түзетуге деген флажокты алып, абзац сызығының
орналасуы терезесінде жұмыс жасаймыз.
PageMaker кейбір жағдайда қателерді түзете алмайды, бірақ экранға
параметрге сәйкес келмейтін жолдарды айшықтап көрсетіп береді.
Microsoft Word-тың барлық компьютерлеріне мәтіндік процессорлар
мәтінді барлық жағдаймен түзетуге мүмкіндік береді, бірақ сапалы жөндеу
үшін арнайы бағдарламалар керек. Әріптер, сөздер арасындағы ара қашықтықты
интервалдар терезесін ашу арқылы түзетуге болады.
Ара қашықтықты максимум немесе минимум етіп жасауға болады. Сөз арасындағы
интервал 0-500% дейін, ал әріп аралық интервал -200-ден +200%-ге дейін
болады. Қалыпты жағдай: сөз арасы-100%, әріп арасы-0% интервал болу керек.
Әріптер мен сөздер арасындағы интервалдарды жасауда қиыншылықтар
кездесіп жатуы мүмкін. Ондай жағдайларда PageMaker төмендегідей қызметтер
ұсынады:
-PageMaker жолдағы соңғы сөзді сидыру үшін автоматты түрде
интервалдар азайтады;
-егер берілген интервалдарға сай сөз жолға сыймай жатса, өздігінен
төменгі жолға түсіп отырады;
-егер сөз аралық интервал максимумнан асып кетсе, PageMaker
сөздерді орналастырудың жаңа нұсқауын іздестіреді;
-егер аралық интервалды жөндеу керек болса PageMaker интервалды
ұлғайтып немесе кішірейтіп көрсете алады.
Егер жолға түсірулер өте көп кездесіп жатса сөздер дефиспен
аяқталса PageMaker басқа да режимдер қолданады.
Жылжытулар жасау үшін төмендегі 3 нұсқауды пайдалануға болады:
Қолмен-жасаушы қолмен «жұмсақ» не дискретті жылжыту жасайды.
PageMaker-де Ctrl-пернесін басады;
Қолмен және сөздік-сөздіктегідей сөздерді дұрыс, символдарды
қатесіз жылжыту;
Қолмен және алгоритм-алгоритмді пайдалана отырып жылжытулар жасауға
мүмкіндік береді.
Ескерту: дискретті жылжыту жасағанда қиындықтар кездесуі мүмкін.
Мұндайда PageMaker өздігінен жылжытулар нұсқауларын қарастырады. 12.

12. Қаріптермен жұмыс
Microsoft Word пен жұмыс істеген әрбір адам қаріпті өзгерту ісімен таныс.
Бұл үшін мәтін бөлігін ерекшелеп алып көрінген тізімнен кедекті қаріпті
таңдау қажет. Алайда кәсіп қой үшін мұның бәрі соншалықты оңай емес. Көп
жағдайда қаріпті мәтінді теруде жоғалып кетуі, немесе мүлде қалағандай
басылмауы мүмкін,онда бүкіл жасалған жұмыс текке кетеді.
Қаріп дегеніміз – белгілі көлемді және пішінді символдар жиыны. Ал
гарнитура – бір суреттің барлық көлемдері, қанықтығы аен пішіндерінің
символдарының жиынтығы. Көптеген гарнитуралардың 4түрлі жазылу пішіні
болады; олар обычный,полужирный,курсив,полужирный курсив. Декоративтік және
символдық гарнитуралар бір немесе екі ғана пішінді болып келеді.
Қаріптер саны өте көп, олардың ішінде шынында жақсы, әдемі
гаурнитуралар көр. Бірақ кейде Word-та жақсы жұмыс істеп тұрған гарнитура,
Page Maker-дa кенеттен бос шаршылаға айналып кетіп немесе оқылуы мүмкін
емес мәтінге айналуы мүмкін. Сонымен қатар мәтінде басылымда қолданылған
гарнитуралар бір-бірімен үйлесіп, жеңіл оқылуы және жағымды әсер беріп
тұруы шарт. Тіпті кейбір қаріп түрлері жеке алып қарағанда өте жақсы
көрінгенімен, бәрі бірдей бір-біріне үндесе бермейді.
Жалпы айтқанда, жарнамалық листовка ма, кітап па немесе Web-парақ
па, қайсы болсын, басылымның басты элементі болып табылады. Мәтін ең
маңызды мән мағынаға ие, сондықтан да мәтіннің безендірілуі құжаттарда өте
маңызды рөл атқарады. Мәтін безендіру үшін, әдетте көлеңкелер, көлемді
әріптер, мәтіннің бұрылысы, мәтін ішінде сурет орналастыру тәрізді арнайы
эффектілер қолданылуы керек. Қазіргі күні мәтіннің орналасуы, бір сөздің
әріптерінің көлемінің әр қилы болуы, кей әріптердің « құлап» немесе
«секіргенін» бейнелеу кең қолданыста.

Компьютер қаріптерінің
типтері
Компьютерлік верстка жүйелерінде қаріптердің 2 түрі
пайдаланылады,Type 1 және True Type. Type 1 қаріптерінің негізгі
дайындаушысы - Post Script беттерінің суреттеу тілінің де құраушысы боп
табылатын- Adobe фирмасы. Бұл қаріптер компьютерлік верстканың алғашқы
пакеттерінде қолданылды.
Type 1 типінің әрбір қаріпі экрандағы бейнелеу үшін және Post Script
принтерлерінде баспаға шығару үшін қолданылатын 2 компоненттен тұрады.
Принтерде басып шығару үшін және фототерімді автоматтарда Post Script
тілінің негізінде жасалған арнайы векторлық қаріптер қолданылады.
Type 1 қаріптерінің Windows аймағында қолданылуы үшін арнайы қаріптер
диспетчері қажет (Ең кең тараған Page Makerмен қатар қойылатын Adobe Type
Manager). True Type қаріптері Type 1 –ге қарағанда Windows көптеген
артықшылыққа ие.
Осы күнге дейін баспаға дейінгі әзірлік мамандары арасында Type 1
немесе True Type қаріптерінің қайсысы жақсырақ деген талас туып келеді.
Мәселе, True Type қаріптерінің пайда болып қолданылуы барысында көптеген
ыңғайсыздыққа тап болды (мәтін жолдарының түсіп қалуы, символдардың қате
басылуы). Сондықтан мамандар аталған қаріп типіне сенімсіздігі туды.
Алайда, қазіргі кезеңде барлық баспа құрылғылары True Type қаріптерімен
жақсы жұмыс істейді әрі олар көптеген тұтынушылар үшін стандартқа сай десе
де болады.
Компьютер тек сандық мәліметтермен ғана жұмыс істей алады. Сондықтан
экранда символдар бейнесі шығуы үшін олардың сандық эквиваленттерін немесе
кодтарын қолдану керек. Бұл жерде символдардың телеграфияда, компьютер
пайда болғанға дейін кодталғанын айта кету керек.
Алғашында әр символды 7 битпен кодтау пайдаланылады. Нәтижесінде 128
символға дейін сыйғызуға болар еді. Дәл осы уақытта кодтар мен символдардың
сәйкестігінің кестесі - ASCII стандарты жасалды. Аз уақыт өткен соң, ол
256 символға дейін кеңейтілді және оны қазіргі күнге дейін қолданылады.
Алайда, компьютер өндірісіндегі дамуға байланысты ( әсіресе Интернет)
негізгі қаріптік стандарт талап етілді. Бұл мәселенің шешімдерінің бірі
Unicode стандартының жасалуы болды. Ол қазір Windows 95 операциялық
жүйесінде қолдау тапты.
Unicode стандарты 256 символды кодтауға мүмкіндік беретін әр оимволды 1
байтпен кодтамайды, ол бір мезгілде 65536 әр түрлі символдарды кодтауға
мүмкіндік беретін 2 байтпен кодтайды. Алғашқы 128 символ, сол ASCII
стандартындағыдай қалды. Бұлар латын алфавитінің әріптері. Орыс
символдарына 1025 – тен 1112- ге дейін код сәйкес келеді. Одан басқа грек,
араб, шығыс еуропалық тілдердің символдары да бар.

Гарнитура типтері
Барлық қаріптерді (True Type секілді Type 1 де) мынадай негізгі
бірнеше топтарға бөлу белгіленген: рубленые (Sans Serif) ,ррррр,
декоративті қаріптер. Сондай- ақ әртүрлі арнайы қаріптер бар, оларда
әріптердің орнына символдар мен картинкалар бар.

Макетті дайындау кезінде қаріптік гарнитураны бір- бірімен жақсы
үйлесім тауып, қанық болуы үшін дұрыс таңдай білуі керек. Тақырыптарды
және негізгі мәтінді безендіру үшін ұқсас гарнитураларды пайдаланбай – ақ ,
не бір ғана гарнитураны (академиялық стиль) немесе тақырыпқа рубленый
қарпін, ал негізгі мәтінге пайдаланған оңтайлы.
Әрбір гарнитура оқырманды белгілі әсерге бөлейді. Бұл белгілі бір
мақсатқа байланысты плакаттарда мәтінді ірі майлы әріптермен безендіреді,
ал өлең жолдарын әдетте курсивпен жазады. Бұған көпшіліктің көзі үйренген.
Рубленый гарнитурасы – тік, ер мінезділіктің, тәжірибеліктің,
қарапайымдылықтың , сондай –ақ декоративті қаріптер әдеміліктің,
нәзіктіктің, салтанаттың белгісін көрсетеді. Дизайнерлердің бұны өзгертем
деп тырысушылығы сәтсіздікке ұрындыруы мүмкін, сондықтан қалыптасқан
дәстүрді аса қажеттілік болмаса бұзбаған дұрыс.
Көптеген басылымдарда басылымның атауына таңдалып алынған гарнитура –
ол журналды шұбар –ала көптеген басылым арасынан бірден көзге түсіреді.
Кейбір басылымдарда үлкен мөлшерде тақырып , айдарлар үшін мәтіндік
элемент қажет болады. Соның әрқайсысына гарнитура таңдағаннан гөрі 3 – 4
әртүрлі пішін беріп, көлемін өзгертіп түрлендіру керек.

Қаріптерді ұйымдастыру
Жақсы қаріптердің едәуір көлемділігіне қарамастан басқа ұнаған
қаріптерді орналастыру үшін жүйені ауырлатып қажеті жоқ. Мәселе қаріптердің
көлемділігі операциялық жүйенің іске қосылу уақытын ұзартады және
қаріптердің ұзақ тізімін қарап шығуға көп уақыт кететіндіктен гарнитура
таңдауды қиындатады.
Тәжірибелі дизайнерлер жүйеде қаріптердің аз мөлшерде болуын
құптайды, әртүрлі мақсаттарға бірдей қолайлы, бір- бірін толықтырып
тұратын, бірнеше декоративті және символдық гарнитураларды таңдайды.
Гарнитура саны 25 – 35 қаріптен артық емес болса дизайнер әр қаріптің атын
да жаттап, әрқайсысының ерекшеліктерін жетік меңгереді, бұл өз кезегінде
дизайнердің күткен еңбегінің жемісін береді.
Сонымен қатар, қайталанып қолданылған гарнитура басылымның өзіндік
кескін- келбетін қалыптастыруға септігін тигізеді.
Windows жүйесінде жаңа қаріп орналастыру үшін мына командаларды
орындау қажет.
Пуск- Настройка – Панель управления – Fonts (Шрифты) екі рет шерту
арқылы ;
Файл – Установить шрифт. Нәтижесінде 3- суретте көрсетілген сұхбат терезесі
ашылады. Мұнда қажетті қаріп бар буманы көрсетіп, керектісін ерекшелеп ОК-
ді басу керек. Таңдалған қаріптер Fonts бумасына көшіріледі де,
Windowsтың барлық қызметтеріне қолжетімді болады.
Ескерту: әдетте қаріптер дискіге қойылады, бір дискіде 100- деген
қаріп болуы ықтимал. Егер бірден компакт- дискіні корсетсек, бірнеше минут
( егер қаріптер көп болса жарты, тіпті бір сағат ) күтуге тура келеді.
Себебі қаріптер табылып, сұбат терезесінде көрінгенше уақыт кетеді. Бұл
сұхбат терезесінде қаріптерді көру мүмкін емес, сондықтан қаріп таңдаудың
бұл жолы күрделі де уақыт талап ететіндіктен тиімсіз. Процессті жылдамдату
үшін, компакт- дискті қарап шығып, ұнаған қаріп түрін алып оны қатты дискке
көшіру керек. Сосын керекті қаріптер көшіріле салысымен, «қаріптерді қосу»
сұхбат терезесін шақырамыз, буманы ашып, « бәрін ерекшелеу» командасын
басып ОК пернесі арқылы таңдалған қаріпті орналастырамыз. Қаріптерді
орналастырып алғасын буманы өшіре беруге болады. Бұл тәсіл қаріпті іздеп,
орналастыруға кететін уақытты шектеуге мүмкіндік береді. « Қаріптер »
бумасы қаріптерді орналастыуға ғана емес, сондай- ақ өшіруге де мүмкіндік
береді. Қаріпті өшіру үшін оны ерекшелеп, Файл - Өшіру командасын береміз.

Егер қаріп түрінің атын таңдауға болса, « Қаріптер» бумасында
Arial, Arial Курсив, Arial Полужирный, Arial Полужирный Курсив дейтін 4
түрлі қаріп бар. Мұндай қаріп түрін орналастырғанда олардың барлығының
түгел болуын қадағаламаса жұмысқа кедергі келтіреді. Бақылау үшін алдын-
ала көру командасын береміз (ол үшін Проводниктегі қаріп атауын екі рет
басамыз).
13. Corel Draw және интерфейстің негізгі мүмкіншіліктері
Corel Draw – ең қуатты пакеттердің бірі, векторлық графиктер жасауға
арналған. Ол көптеген қасиеттерге ие болады, егер келе-келе сіз белгілі бір
себепке байланысты басқа жүйені пайдалансаңыз, жұмыстың негізгі принциптері
өзгеріссіз қалады.

Интерфейс
Бағдарламаны іске қосқаннан кейін біз терезе-бет басын көреміз,
бірнеше амалдардың ішінен бір таңдау жасауға рұқсат етіледі– жаңа суретті
жарыққа шығару, соңғы редакцияланатын сурет ашу, сурет ашу, белгіленген
үлгілерден жаңа суретті жарыққа шығару, көмекшіні іске қосу және т.б. Мынау
бет басы тек қана біздің ыңғайлылығымызға арналған, бірақ егер сіз оны өте
ыңғайлы деп есептемесеңіз, терезенің төменгі жағында белгінің сөндірілуін
келесі іске қосуда оның пайда болуынан қорғай аласыз.
Сонымен, бағдарлама іске қосылды, жаңа құжат жасалынды.
Ашылған терезенің ортасында біз таза қағаз парағын көреміз – жұмысшы
облысы. Ереже бойынша, бұл беттің форматы А4, дәл осылай көпшілік
принтерлер нақ мына форматпен жұмыс істейді. Форматтың көмегімен макетті
өзгертуге болады. Corel-дің бір қасиеті – жұмысшы жиегінің шексіз көлемі
(145x145 м).
Жұмысшы облысының сол жағында «жәшік» аспаптар болады. Қандай да
болмасын аспап таңдау үшін, оның үстіне тінтуірмен басу керек. Әрбір
аспапқа сай талап болады, аталмыш «қасиеттер панелі» арқасында қай аспапқа
болмасын қосымша қасиеттер беруге көмектеседі. Мысалы, Text (мәтін) аспабын
таңдағанда қасиет панельдерінде әріптердің мөлшерін таңдау терезесі, ал
Polygon Tool (көпбұрыш) таңдағанда бізге қажетті бұрыштардың санын тапсыру
мүмкіншілігін береді. Кейбір пиктограммалардың төменгі бұрышының оң жағында
кішкентай қара үшбұрыш бар. Оған шертсеңіз – тағы да бірнеше аспаптар
пайда болады, олар қосымша мүмкіндік береді.

Негізгі меню
Негізгі меню жолағы терезенің жоғарғы бөлімінде, тақырыптың астында
орналасады. Мынау элемент бағдарлама терезесі, панельдерден айырмашылығы,
тіркелген жағдайы бар және өз бетімен орынға ауыстыра алмайды. Негізгі меню
бастапқы 11 пункттен тұрады.
Егер де қалаған негізгі менюдің кез келген пунктін шертсе, тап осы
пунктке тиісті командалардың тізімі ашылады. Мысалы, егер Effects (күшті
әсерлер) менюін шертсе, барлық күшті әсерлерді жасау командаларын таңдауға
қолайлы болады. Менюді таңдау тінтуірді шертуімен, не курсорлық
пернелерімен және Enter, не басумен пернелерімен, тиісті команданың асты
сызылған символына. Мысалы, егер Layers Manager (Диспетчер қабаты) диалог
терезесін ашу қажет болса, Layout (Макет) меню атына шертуге болады, содан
соң L пернесін басу керек.
Одан басқа, мысалы, Blend (Ағым) докерін көрсету үшін ALT+C
клавиштерін басуға болады, ал Effects (Күшті әсерлер) менюін ашу үшін В
шақыру Blend командалары (Ағым) перенесін басу керек.

Аспаптар панелі
Аспаптардың стандартты панелі басты менюде орналасады, Corel DRAW
ыңғайлы және жылдам негіз функцияларына кіруіне рұқсат етеді. Егер тышқан
көрсеткіші біраз уақыт бойы жібермесе, көрсеткіштің жанында (Tool Tip) сөзі
қалқып шығады. Қосымша хабар функциясы туралы, экранның төменгі бөлімінде
көрінеді.
Панель орталығында екі тізім болады: View Quality (Көрсету сапасы)
және Zoom (Масштаб).
View Quality (Көрсету сапасы) белсенді құжат терезесінде
объектілердің елестету сапасын қойылатын талап арқылы деңгейін күйге
келтіруге рұқсат етеді:
• Simple Wireframe (Қарапайым каркас). Базалық каркас сурет объектілерін
көрсетеді.. Түрлі-түсті құюлар, әр түрлі күшті әсерлерді суреттемейді.
Сурет сапасы нашарламайды, ал қолданылған күшті әсерлер жоғалып
кетпейді;
• Wireframe (Каркас). Бұл режимде түрлі-түсті құюлар көрінбейді, бірақ
экструзия, ореол күшті әсерлерімен көрсетіледі;
• Draft (Эскиз). Бұл режимде бірыңғай түрлі-түсті құюлар көрсетіледі.
Оңайлатылған биік рұқсат құюлары , өрнекті және градиентті құюлар
көрінеді , линзалардың күшті әсерлері біркелкі құюлармен ауыстырылады
. Ұсталушы фигуралықтардың кесінді көрсетуден жасырынады ;
• Normal (Қалыпты). Бұл режимде құюлардың барлық үлгілері, объектілері
суреттеледі;
• Enhanced (Жақсару). Жоғары сапалы бейнелерді көруге арналған,
Supersampling типі. Бұл режимді қолдану үшін, Tools/Options
(Сервис/Параметрлер) командасын таңдаңыз, Display (Дисплей) қосымша
бетіне шертіңіз және Use Enhanced View (Жақсарған көрсетілімді
қолдану) кішкене жалауын орнатыңыз.
Zoom (Масштаб) құжат терезесінде масштабтау суретінің 12 деңгейінен
біреуін таңдауға рұқсат етеді:
• To Page (Тұтас бет) - бағдарлама терезесі шекарасында бетті
орналастыру.
• To Width (Енімен) – сурет енімен тиісті орналасу керек, ал биіктігі
пропорционалды болады;
• To Height (биіктікпен) – сурет биіктікпен тиісті орналасу керек, ені
пропорционалды болады;
• To Selected (белгіленген объектілер) - көзге көрерлік міндетті режим
тек қана бөлінген объектілер барынша көп мүмкіндік береді;
• To Fit (барлық объектілер) – терезе шегінің азаюы арқасында барлық
объектілерді орналастыру. Беттің бос облыстары көрінбейді;
• 10%, 25%, 50%, 75%, 100%, 200%, 400% - масштабтау жөніндегі бастапқы
(100%) мөлшері.
аспаптардың стандартты панель бүркеншектегі шегелері санап шығамыз ,
қондырылғандар үндемеумен , олардың ретінде орналастырудың әрбір функционал
тағайындау түсіндірулерімен сол жағында оңға олардан:
New (Құру). Жаңа графикалық құжат жасайды;
Open (Ашу). Графикалық құжат файлын ашады;
Save (Сақтау). Белсенді құжатты файлда сақтайды. Егер файл оған дейін
сақталмаған болса, Save As диалог терезесі пайда болады (қалай сақтау);
Print (Баспа). Print (Баспа) диалог терезесін көрсетеді.
Cut (Буферге алып тастау). Экраннан бөлінген объектіні өшіреді және
оны айырбас буферіне орналастырады;
Copy (Көшіру). Бөлінген объектілердің көшірмесін айырбас буферіне
орналастырады;
Paste (Қою). Айырбас буферінің ішіндегісін CorelDraw суретіне қояды;
Undo (Жою). Соңғы операцияны жояды. Redo (Қайталау). Соңғы жою
әрекетін жояды. Import (Импорт). Import (Импорт) диалог терезесін
көрсетеді. Export (Экспорт). Export (Экспорт) диалог терезесін көрсетеді;
View Quality (Көрсету сапасы). Сапа деңгейінің тізімін ашу белсенді
құжат терезесінде объектілердің кескінін көрсетеді;
Zoom (масштаб). Сурет масштабы деңгейін ашу тізімі;
Application Launcer (Қосымшаны іске қосу).CorelDraw қосындысын іске
қосуда тізімдерді ашуға мүмкіндік береді;
Scarpbook Roll-up (Шиыршық қағаз, альбом). Scarpbook (альбом)
шиыршық қағазын көрсетеді;
Symbols Roll-up (Шиыршық қағаз символдары). Symbols (символдар)
шиыршық қағазын көрсетеді;
Script and Preset Roll-up (Өте ірі шиыршық қағазын реттеуші және
дайындаушы). Script and Preset Manager шиыршық қағазын көрсетеді;
What’s This Help (Анықтама). Контекстік анықтама тәртібі;
Corel TUTOR (Corel оқулығы). Интерактивті оқулық;
Hints (Кеңестер). Аспаптарды және CorelDRAW күшті әсерін қолдану
жайындағы кеңестер.

Контекстік меню және қасиеттік панель
Тәуелділік жағдайға байланысты, әрекеттердің құрамын контекстік
менюден таңдауға болады. Ең алдымен, фокуста қандай да болмасын объектілер
экранда немесе олардың тобында курсор жоғын аңғару тиіс.
Қасиеттердің панелі (Property Bar) - контекстік-тәуелді. Құрам және
қасиеттердің панель аспаптық құралдарының тағайындалуы тәуелділікке
алмастырылады. Қасиеттік панель әдетте аспаптардың стандартты панелі
астында орналасады.
Мысалы, егер бізде ағымдағы объект парақ болса, қасиеттердің панелі
оның форматын және басқа күйге келтіруге, өзгертуге рұқсат етеді. Егер
ағымдағы объект тікбұрыш болса, онда қасиеттердің панелі арқылы оның
мөлшерлерімен және басқа параметрлерімен жұмыс істеуге болады.

Қаріпті алдын- ала көру терезесінде қаріп туралы (атауы, файл
көлемі, жасаған адамның авторлық құқығы, т.б.), онымен қоса қаріптегі
барлық символдар жайлы мәлімет толық беріледі. Егер терезе бүкіл экран
бетін алса, қаріп символдарын кириллица құрай ма, жоқ па, соны көру жеңіл.
Fonts бумасында қаріп бейнесінің төрт түрін пайдалануға болады.
1) крупные значки- қаріптің әрбір файлы ірі белгіше түрінде кескінделеді.
Бұл режим аз ғана қаріп көлемі көрсетілетіндігімен қолайсыз( - сурет).
2) Список- қаріптер тізім түрінде кескінделеді. Бұл режимде терезе
көлеміне қарай біршама қаріп саны көрсетіледі( - сурет).
3) Группировать схожие шрифты- бұл команда қаріптерді қандай да бір
таңдалған қаріппен ұқсастығына қарай қояды( - сурет).
Таблица- бұл режимде қаріп атымен қоса ол туралы қосымша мәліметтер
беріледі: көлемі, жасалған уақыты мен датасы ( - сурет).

15. Интернет және БАҚ
Заманауи ақпараттық және комуникационалдық технологиялар 1971 ж АҚШ-
тың ARPANET Қорғаныс Министірлігі әртүрлі спутниктік және радиотораптарымен
байланысқа түсе бастады. Бұл Басқару желілерінің қызметіне мыңдаған
серверлердің ақпарат алмасуының тиімділігімен, ақпараттың адресатқа
жеткізілуі кіреді. Бастапқыда мұндай байланысты тек әскери орталықтар
арасында жүзеге асыру керек болды. Кейіннен әскерилер, ғалымдар және басқа
да тұтынушылар әртүрлі ақпарат алмасудың пайдасын көре бастады. Желі жылдам
қарқынмен өсе отырып, әртүрлі платформадағы компьютерлерді біріктіріп, енді
біркелкі стандарт керек болды. Бұл мәселенің шешімі үшін TCP/ LP; осы
бағдарлама берілетін және қабылданатын ақпараттың толықтығын қамтамасыз
етіп, ал LP мәліметтер пакетінің фарматын анықтады. Бұдан кейін желіге
университеттер де қосыла алатын болды, Интернет серверлеріндегі ақпарат
көлемі жылдам қарқанмен өсіп, ақыр аяғында желілер мәліметтер алмасуды
көтере алмады. Желінің жұмыс істеуі қиындады.
1987жылдан бастап, Mirim Network Inc фирмасы жедел жұмыс істейтін
телефон линиясын ойлап тапты. Содан барып, ақпарат алмасу жылдамдығы 20
есеге өсті. Желі жұмысының қиындау себебі университеттер негізгі
компьютерлік серверлермен өте қашықта орналасқан желілерге телефон
линиялары байланысқан еді. Бұл мәселенің де шешімі табылды;
Суперкомпьютерлік орталықтарды әрбір аймаққа орнатты. Университеттер
көршілеріне қосылды, одан әрі негізгі серверге қосылды, осылайша
суперкомпьютерлер бір жүйеге біріктірілді. Жеке тұлғалардың интернетке
қосылуы үшін әдеттегі қарапайым телефон желілер қолданылды. Бұл желілер
әлемдік кеңістікте біршама кең территорияны алып жатты. Ақпарат алмасудың
телефон желілері арқылы жүзеге асуына модем пайдаланылды. Интернет
тәулігіне 24 сағат бойы бір-бірімен байланыста болатын түрлі желілердің
біріккен түрі. Әрбір сервер TCP/LP хаттамасы бойынша кез-келген сервермен
ақпарат алмаса алады. Әрбір компьютердің интернетке артынан сандар жүйесіне
айналатын адресі болады. Желі мұншалықты қанат жаймай тұрғанда, файл өзара
біріккен компьютерлерге(тұтынушыларға) жиі беріліп тұратын. Тұтынушылардың
саны өсуіне байланысты жаңа аттар жүйесін құруға тура келді. Белгілі бір
аты бар серверге жауапкершілік жүктеледі. Электронды адресті жазғанда
домендер бір-бірінен нүкте арқылы ажыратылған. Доменнің соңғы символдары
осы сервердің қай елдікі екендігін корсетеді;
Au - Австралия
`fr - Франция
De - Германия
Jp - Япония
Ru н/се su - Ресей
Gb н/се( uk) - Ұлыбритания
Доменді есімнің әрбір бөлігі адресат жайлы ақпарат бере алады. Интернетегі
бетті ашу үшін, оның URL (Uniform Resource hocator- ресурсқа әмбебап
нұсқаушы) деп аталатын адресін білу қажет. Мәсенлен, егер сіз Мәскеу
мемлекеттік университеттінің журналистика факультетінен ақпарат алмақ
болсаңыз, сізге келесі адресті теру қажет; http //w.w.w jorn msu ru
http //w.w.w – адрестің web – беттің адрестері екенін көрсетеді, jorn
–(jornalizm ) – журналистика факультеті екндігін білдіреді.
MSU - (Moscow state University) - Мәскеу мемлекеттік университеті.
Ru – (Russia) – аталмыш сервердің Ресейдікі екенін көрсетеді.
Немесе, мысалы, қажет болса, басылымның авторына мәлімет жібергіңіз
келсе, e-mail сервисіне жіберуге болады;
sitnika @ jorn. msu. ru
` Sitnikov дербес почита жәшігінің (тұтынушының) аты
Қазіргі кездегі интернет айтарлықтай кең көлемде қызмет көрсетеді.
Редакциялық- баспагерлік процестерді ұйымдастыру да көбінесе e-mail және
w.w.w сервистеріне сұраныс көп. Көптеген сервистер ақпарат алудың уақытына
қарай жіктеледі; оқылуы шегерілген және интерактивті (яғни ақпаратты жедел
қадылдау) сервистер. Интернет құрылымындағы өте кең тараған сервис бұл e-
mail электронды почтасы. Мұндағы мәліметтер кейінге қалдырылып оқылады.
Мұнда келіп түскен ақпарат пен тұтынушы өзіне қалайлы уақытта таныса алады.
Қазіргі уақытта e- mail сервисіеде ақпаратты жөнелтудің құны қарапйым
почтаға қарағанда, анағұрлым арзанырақ. Ақпарат жеткізу жылдамдығы бірнеше
минуттан –бірнеше сағатқа дейін ғана созылуы мүмкін.
Көптеген тұтынушыларға аталмыш сервиске қосылу үшін модем қажет. E
– mail сервисінде ақпаратты бір уақытта бірнеше адресатқа жіберуге болады.
Алайда осы интернет қызметінің бір кемшілігі ақпараттың жеткілікті
қорғалмайтындығында. Сондықтан аса құпия мәліметтерді e-mail почтасымен
жібермеген абзал.
Өте тез дамып келе жатқан интернет сервисінің бірі – W.W.W.
(Word wide web) – ғалам тор интернеттегі үлкен көлемдегі ақпаратты жедел
қабылдап оқуға мүмкіндік беретін құрал. W.W.W – серверлерінің мөлшері үнемі
өсіп отырады. Аталмыш сервис тұтынушы –сервер принцпі бойынша жұмыс
істейді,яғни тұтынушы тәулік бойына гипермәтін тілінде ақпарат алады.Бұл
дегеніміз ақпараттың кез келген түрін оқиды(мәтін,видео,дыбыс).Ғалам
тордың жасалуы ауқымды ақпарат мөлшерін сақтау мәселесін шешуге
көмектесті.Алайда қажетті мәліметті іздестіру әлі күнге дейін шешілмеген
мәселе болып келеді.
Бұл мақсатта жұмыс істейтін арнайы новигатор программалар бар
(браузерлер).Журналистің сұрауы бойынша We6-браузер басқа серверлерде
орналасқан ақпаратты іздейді.Мәтіндік ақпарат алынған мәліметтер пакетінде
елеусіз ғана орын алады, алайда файлдар ішінде графика немесе видеоақпарат
болса,мәліметті беру жылдамдығы үлкен мағынаға ие болады(бұл телефон
линиялары мен модемнің сапасына да байланысты).Көптеген редакцялар интернет
қызметін пайдалануда арнайы берілген IDSN линияларын пайдаланады.Бұндай
линялардың жылдамдығы телефондікін басып кетеді,себебі сигнал сандық
формада беріледі. Бұл жүйеде саны жағынан жыл сайын артып келе жатқан
ресейлік іздеу ресурстары да бар.Олардың ішіндегі көптеген танымалдылыққа
ие w .w .w-ramble ru , w .w .w yandex .ru, w .w .w аport .ru және
басқалары.Бұдан басқа ресейге ірі әлемдік Yahoo парталдары келеді. Жаңа
іздеу технологияларын игеру мақсатында,тек осы Yahoo соңғы жылдары екі
миллиард доллар шығындады.Қазіргі кезде ақпарат іздеуді робот прогпаммалары
орындайды.Олардың кез келген «жасырын» сайттарды өздігінен іздестіру
қабілеті бар.Қазіргі күнгі мәлімет ізднушілер өте құпия ведомостылеріне
кіре алады(2001 жылдың 11 қыркүйекке дейін робот программалар бүкіл желі
ауқымына Пентагоннан ақпарат таратып отырған.
Интернет сондай - ақ танымал қызмет түрлерін ұсынады,бірақ
редакциялық баспагерлік өндірісте E-mail электрондық почтасы маңызды рөл
атқарады. E-mail-ді әдетте журналистер мен редакциялар арасында материал
алмасуға пайдаланады,ал w .w .w-анықтамалық мәліметтерді іздестіруде
қолданады.Жердегі коммуникациялық жүйелер үнемі дамып отырады. Бірақ
қазіргі уақытта оларды жер шарының 10% ғана пайдаланады. Осыған байланысты
қазір кезде спутниктік жүйелер ойлап табылды. Олардың көмегімен планетаның
кез келген нүктесіндегі абонентпен байланысқа шығуға болады. Желісіз
коммуникацияның қазіргі жүйелері журналистерге әдеттегі ұялы байланыс
арқылы ғана редакциялармен ғана байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Қазіргі
уақытта бір - біріне қашықтағы компьютерлерде бір желіге байланыстыруға
мүмкіндік беретін радиомодемдер танымал бола бастады. Желісіз адаптерлердің
көмегімен интернетке шығу қиялдан шындыққа айналды.

-----------------------
Пленканы тексеру

Мәтін теру

Макет үлгісі

Көрсетілім дайындылығы

Редактор оқуы

Корректордың оқуы

Беттеу

Корректордың оқуы

Пленканы дайындау

Пәндер