УМКД

Мәтін мен дискурс талдаудың лингвистикалық бағыттары

5 В 020500 - « Филология: қазақ тілі » мамандығына арналған
« Салғастырмалы грамматика» пәнінің
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ
2014

Мазмұны

1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Практикалық сабақтар
4 Курстық жұмыс
5 Студенттердің өздік жұмысы

1 ГЛОССАРИЙ

1.1 СӨЙЛЕУ – бір мезгілде болатын нақтылы сөйлеу. Сөйлеудің дыбыстық
және жазба түрлері бар. Сөйлеуге сөйлеу қызметі және сөйлеу нәтижесі
жатады. Әдетте, сөйлеу мен тіл қарама-қарсы қойылады. Тіл – араласу
құралы болса, сөйлеу – осы құрал арқылы араласуды жүзеге асырады.
Сөйлеу арқылы тіл қолданыс табады. Сөйлеу әрқашанда нақтылы болады, тіл
– абстрактілі болып қайталануы мүмкін. Сөйлеу – кеңістік пен уақытта
жасалады, оның шегі болмайды, сөйлеу – материалды құбылыс, ол есту
мүшелері арқылы қабылданады.
1.2 ДИАЛОГ – ( грек. dialogos – әңгіме, екі адамның сөйлесуі) – екі немесе
бірнеше адамның сұрақ-жауап ретіндегі сөйлесіп, тіл қатысуы. Диалогтың
сөздік құрамына әсер ететін факторлардың негізгі сөзді қабылдау не
қабылдамау.
1.3 ДИСКУРС – (фр.discours – сөйлеу)– экстралинвистикалық, яғни,
парадигматикалық, әлеуметтік, мәдени, психологиялық факторлармен байланыста
болатын мәтін. Белгілі бір оқиғаны баяндайтын мәтін. Дискурс – өмірдің
тілі, сондықтан да дискурс термині «мәтін» терминімен салыстырғанда
көне, басқа да бүгінгі өмірмен байланысы жоқ текстерге қолданылмайды.
1.4 ПАРАЛИНГВИСТИКА – (грек. para – қасындағы, маңындағы және лингвистика)
– 1. Сөйлеуде қолданылатын мағыналы хабар жеткізуші, бірақ тілге
жатпайтын құралдар; 2. тілдік байланысқа қатысатын тілдік емес (вербальды
емес) құралдардың жиынтығы.
1.5 РИТОРИКА – (грек. rhetorike – шешендік өнер) – прозалық қара сөз және
ауызекі көркем сөздің жасалуын зерттейтін филологиялық пән. Поэтикамен,
стилистикамен тығыз байланысты болады.
1.6 МОНОЛОГ – (грек.monos – бір және logos – сөз, сөйлеу) – белсенді
сөйлеудің нәтижесінде пайда болатын сөйлеу түрі. Монологқа
интраперсональды сөйлеу деген анықтама береді.
1.7 ӘДЕБИ ТІЛ – орныққан, тұрақты нормалары бар, жалпыға бірдей түсінікті,
ортақ, қоғамдық қызметі әр алуан, жалпы халықтық тілдің екшеленген,
сұрыпталған, сымбатталған жүйелі түрі. Әдеби тіл жалпыхалықтық тілдің бір
түрі.
1.8 МОНОЛОГ– (грек. monos – бір және logos – сөз, сөйлеу) – белсенді
сөйлеу нәтижесінде пайда болатын сөйлеу түрі. Кейде монологқа
интраперсональды сөйлеу деген анықтама береді. Монологқа көлемді мәтін
бөліктерінің болуы тән. Бұл бөліктердің мағынасының жақын болуы, дұрыс
композициялық орында тұрған сөйлемдерден құралуы шарт.
1.9 ТАБУ – (полинезия сөзі) – кейбір сөздерді, есімдерді, сөйлемдерді
атауға тиым салу. Т. құбылысы тілдің магиялық қызметімен байланысты,
яғни, сөз арқылы қоршаған әлемді өзгертуге болады деген нанымнан
туындайды. Т. Барлық тілдерде бар. Ең көп тараған Т. адам есімімен
байланысты: туыстардың атын айтуға тиым салынған, сонымен қатар құдайдың,
патшаның атын атауға болмайды. Т. эвфемизм түсінігімен тығыз байланысты
болады.
1.10 ЭВФЕМИЗМ – (грек.euphemis –mos, eu – жақсы және phemi – сөйлеу)-
эмоция жағынан бейтарап сөздер. Э. құлаққа ерсі естілетін сөздердің
синонимдері ретінде жұмсалады. Мысалы: «семіз-толық, кәрі-егде, өлді-қайтыс
болды» және т.б, эвфемизм– дисфемизм сөздерге қарсы қойылады.
Дисфемизмде керісінше, эмоциялы бейтарап сөз орнына әдейі тұрпайы
сөздер қолданылады.

2 ДӘРІСТЕР

Дәріс 1. Мәтіннің тіл біліміндегі ролі
Дәріс сабағының мазмұны:
1.Мәтіннің тіл білімінде зерттелуі
2.Мәтін анықтамалары
Ұзақ жылдар бойы тілдік жүйені зерттеуге ден қойып келген лингвистер
кейінгі кезде тілдік жүйенің сөйлеу кезіндегі көрінісін зерттеуге бет
бұрды. Антропологиялық ізденістердің нәтижесінде адам, оның іс-әрекеті
бірінші кезеңде тұрды. Адам өзін қоршаған ортаны мәтін арқылы танып
біледі. Өзіне қажетті ақпаратты мәтін арқылы алып, мәтін арқылы жібереді.
Мәтін әрқашан коммуникативтік жағдайларға, сөзді айтушы мен тыңдаушыға
байланысты болады. Ол адамдар қарым-қатынасының алғышарттары мен
ұйымдастырылуын сипаттайды.
Мәтін лингвистикасы ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап қалыптаса
бастаған, соңғы жылдары қарқынды дамып келе жатқан тың сала. Ол барлық
гуманитарлық, философиялық ойлаудың негізі болумен бірге мәтін
лингвистикасы пәнінің шығуына түрткі болған. Мәтін лингвистикасы пәнінің
филология ғылымдарының бір саласы болып қалыптасуы қазіргі лингвистиканың
даму бағытын көрсетеді.
Қазірде мәтін ұғымы жаңаша сипатқа ие болды. Соның нәтижесінде, мәтін
терминін дискурстық терминологияға, мәтіннің статикалық қалпынан динамикаға
көшіріп, басқаша зерттеуді қолға алды. Ғылымда дискурс, дискурсивті талдау
сияқты ұғымдар көрініс тапты. Екі негізгі бағыт белең алды. Олар: мәтін
лингвистикасы және дискурс. Аталған дискурс терминін қолдануда осы кезге
дейін бірізділік жоқ. Соған орай дискурске түрлі анықтамалар беріліп,
тұжырымдар жасалуда.
Мәтін туралы ілім – мәтіннің мағыналық, құрылымдық жақтарынан зерттейтін
тіл білімінің іргелі саласы. Мәтін лингвистикасының өзге пәндермен
байланысы. Мәтінді лингвистикалық талдау аспктілері: әдебиет теориясы,
психология, мәдениеттану.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Мәтінге берілген анықтамаларды саралап, өзіндік тұжырым жасаңыз
2. Мәтіннің анықтамаларына сүйене отырып, белгілерін жазыңыз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ.- М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2. Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3. Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост.
Л.Н. Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 2. Мәтін және дискурс және оның дефиницалары.
Дәріс сабағының мазмұны:
1.Тіл біліміндегі дискурске берілген анықтамалар
2.Дискурс белгілері туралы.

Қазақ тіл білімінде дискурстың кейбір негізгі белгілерін Қ. Жұбановтың
30-жылдардағы зерттеулерінен аталмыш терминді қолданбаса да кездестіреміз.
Ғалым: «Сөз бұйымын жасап шығару үшін де оның жасалу жолын, материалының
сыр-сипатын білу керек. Сөзді дұрыс құраудың жолын білу – жазылатын сөзге
ала-бөтен қарау. Өйткені, ауызекі сөйленетін сөздердің андай-мұндай қисығын
елетпейтін басқа жағдайлар бар. Дауыстап сөйлеген сөздердің олқысы көбінесе
ыммен толады. Дұрыс айтылмағанын сезсе сөйлеушінің өзі де сөзін қайта түзеп
айтып, түсінікті қылады. Мұның бәрі де жеткіліксіз болса, ауызба-ауыз
сөйлескен адам қайта сұрап алуына болады. Жазулы сөзде бұл кемшіліктердің
бірі де жоқ. Кітаптың сөзі қисық болсын, дұрыс болсын, қалай жазылған
болса, солай оқылады, солай түсініледі немесе түсініксіз күйімен қалып
қояды. Мұнда жазған кісіден қайта сұрап алуға болмайды. Сөзді қалай құрудың
тетігін білу ауызекі сөз үшін де аса керекті»,– деп көрсетеді
Ал қазіргі қазақ тіл білімінде дискурс термині соңғы кезде сөйлеудің
дәстүрлі ұғымын модификациялап, мәтін, диалог, стиль аясында тіл ғылымында
ерекше орын ала бастады.
Шешендік сөздер табиғаты айырықша феномен болғандықтан, мәтін ретінде
лингвистикалық талдауға негіз болады.
Мәтін – қимыл әрекеттегі тіл. Тілдің негізгі бірлігі сөз, сөйлем емес –
мәтін. Мәтін лингвистикасын дискурсивті талдаудың бір бөлімі, компоненті
ретінде тану, сөйлеу мен мәтіннің өзара байланысы – дискурс мәтін талдаудан
басталады. Ғалым Н.Уәлиев атап көрсеткендей, «Мәтін – дискурстық әрекеттің
өнімі, нәтижесі, туындысы
Дискурс туралы түсінікке берілген сан алуан пікірлер. Дискурс
типологиясы. Дискурс құрылымы.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Дискурс ұғымын шешен сөйлеумен байланыстырыңыз.
2.Дискурс ----сөйлеу сызбасын нақты мысалдармен көрсетіңіз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 3. Дискурс пен мәтін бірлігінің ерекшеліктері.
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Мәтін бірліктері
2.Дискурс бірліктері
Мәтін жазбаша түрде ғана емес, сөйлеу әрекеті жағдайында да пайда
болады. Сондықтан қарым-қатынас үстіндегі сөйлеу әрекеті өзіндік
ерекшеліктері арқылы даралана отырып түрлі қасиеттерге ие болады. Ол термин
ретінде тіл білімінде « дискурс», «дискурстық талдау» деп беріліп жүр.
Осыған орай Ю.А. Левицкий: «Речь можно осуществляться в двух
формах–устной и письменной. Следовательно и тексты могут быть устными и
письменными» ,– деп атап көрсетеді
Сонымен тіл білімінде дискурс, дискурсивті анализ (талдау) сияқты
ұғымдар қалыптасты. Екі негізгі бағыт белең алды. Олар: мәтін лингвистикасы
және дискурс.
Дискурс туралы ойлар қазақ тіл білімінде де, дәл сол терминмен аталмаса
да қолданыста болған деуге болады. «Дискурс» сөзінің алғашқы мағынасы
«ақылды ойлану» (разумные размышление) деген ұғымға да жақын. Дискурс
терминінің жан-жақты кеңеюіне, әр түрлі сипатқа ие болуына Д. Ван Дейк
мектебі әсер етті. Мектеп өкілдері дискурс табиғатын толық ашуда когнитивті-
прагматикалық әдіс-тәсілдерді пайдалануға болатынын айтқан. Бүгінде дискурс
сөйлеуші---- мәтін-----тыңдаушы тұрғысында қарастырылып, тыңдаушының
қабылдауына айрықша көңіл бөлініп отыр.
Дискурс ХХ ғасырдың 70-80 жылдарынан бастап лингвистикада алғашында
«сөйлеу»мағынасында қолданылса, жалпылама түрде «коммуникативтік оқиға»,
«коммуникативтік жағдай» терминдерімен берілуде.Сондай-ақ, дискурс дәстүрлі
стиль ұғымын ары қарай нақтылау үшін және жеке жазушы, ақынның мысалы,
Абай тілі, Әуезов стилі дейтін бұрыннан қалыптасқан тіркес мағынасын
жаңалап айтатындар. Мәселен, қазіргі орыс саяси дискурсы, ғылыми дискурс,
педагогикалық дискурс, публицистикалық дискурс, көркем әдебиет дискурсы,
әдеби сын дискурсы деп аталып жүр.
Мәтіннің қатысымдық табиғаты – дискурс. Дискурс – тілдік әрекет,
сөйлеудің жолы, тәсілі. Дискурс – іс-әрекет, сұхбаттасушылардың өзара қарым-
қатынасы.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Мәтін мен дискурстың ұқсас жақтарын көрсетіңіз
2. Сұхбаттасушылардың арасындағы дискурс орнын түсіндіріңіз.

Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. .- М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ.- М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы .-
Орал, 2007.- 1 эл.диск

Дәріс 4. Мәтін талдаудың әдістері мен аспектісі.
Дәріс мазмұны:
1. Мәтін талдаудың әдістері
2. Мәтін талдау аспектісі

Онтологиялық аспект
| 1. Статика ( пассив түрде ) |1.Динамика (актив түрде) |

Сөйлеу кезінде сөздер тілде қалыптасқан тура мағынада ғана қолданылып
қана қоймай, тек мәтін арқылы ғана түсінуге болатын ауыспалы, келтірінді
мағынада қолданыла береді.
Мәтін мен дискурс теорияларының негізгі нысандары болып табылатын
прагмалингвистика да тіл білімінде айрықша көрініс табуда. Осы уақытқа
дейін мәтін тек жазбаша материалдарға қатысты қолданып, жазуға байланысты
қарастырылып келді. И.Р. Гальперин, Л.М. Лосева сияқты зерттеушілер мәтінді
тек жазба тілге тән деп көрсетіп келді. Ол кезде дискурсқа мән берілмеген.
Мәтіннің ауызша және жазбаша формада келуіне А.А. Залевская былай деп
пікірін білдіреді: «Как отмечается в работе (О.Б. Сиротинина и др.) это
один из дискуссионных вопросов, по-разному решаемый лингвистами: некоторые
из них признают текст только в письменной речи, другие допускают
существование текста и в устной, но только монологической речи, третьи
считают возможным говорит о тексте в диалогической речи как реализации
любого речевого замысла. Большинство ученых все же считает текстом только
определенным образом построенную, организованную речь»
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Гносеологиялық, онтологиялық аспектілер тұрғысынан зерттеуге мысал
келтіріңіз.
2. Прагматикалық аспект тұрғысынан зерттеуге мысал келтіріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 5. Мәтіндегі көркемдеуіш құралдар қызметі
Дәріс мазмұны:
1.Бүгінгі тілтанымдағы негізгі бағыттар
2.Мәтін талдаудың лингвистикалық бағыттары.

Тіл білімінің аумағына кіретін жас сала прагмалингвистика өткен ғасырдың
70-жылдары қалыптаса бастады. Прагматика (гр. іс-әрекет) – лингвистиканың
бір саласы. Ол тілдегі белгілер қызметін зерттейді. Бұл терминді ХХ
ғасырдың 30 жылдарында Ч.У. Моррис ұсынған. Прагматиканы лингвистикалық
зерттеу 60-70 жылдарда Ч.С. Пирс идеяларынан кейін басталады. Оған игі
әсерін тигізген Дж. Остин, Дж. Р. Серл, З. Вендлердің логика-философиялық
сөйлеу актілері туралы теориясы, П.Грайстың мағыналардың прагматикалық
теориялары және Л. Линский, П.Ф. Строссоның референцияның прагматикалық
теориясы болатын. Лингвистикалық прагматиканың нақты белгіленген шекарасы
жоқ, оған сөйлеуші мен тыңдаушы арақатынасынан туындайтын мәселелер кіреді
.
Прагматика адамның коммуникативтік іс-әрекетінің ауызша (дискурс) және
жазбаша (мәтін) екі формасын да қарастырады. Дискурс пен мәтіннің негізгі
мәселелерінің қатарынан прагматика да орын алады.
Осыған орай ғалым З.Ш Ерназарова: «Қазіргі сөйлеу тілі синтаксистік
бірліктерінің прагматикалық негіздер» атты еңбегінде мәтіннің ауызша,
жазбаша да формасында сөйлеуші пен тыңдаушының сұхбаттасуы, коммуникацияға
түсуі, қандай мақсатта қолданылуына, пайда болуына алып келеді.
Коммуникация бейвербалды, вербалды түрде екі немесе одан да көп тұлғаның
бір-бірімен ақпарат алмасуы прагматикаға қатысы арқылы жүзеге асады.
Прагматиканың негізгі зерттеу саласының бірі – дискурс. Прагматика –
динамикадағы мәтін – дискурсты оны дүниеге келтіруші адаммен байланысты
қарастыратын ғылым деп, атауға болады – деген тұжырым жасайды .
Дискурсты сөйлеу тұрғысынан алып қарастырсақ та, сөйлеу ең алдымен
ауызша формада жүзеге асырылатыны мәлім.
Мәтін талдаудың негізгі бағыттары: мәтін лингвистикасы, мәтіннің
лингвостилистикасы, поэтикалық лингвистика.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Мәтін талдаудың лингвистикалық бағыттарына мысал келтіріңіз
2. Бүгінгі тілтанымдағы бағыттың бірнешеуіне мысалдар келтіріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы.-
Орал, 2007.- 1 эл.диск

Дәріс 6. Мәтін мен дискурс талдаудың лингвистикалық бағыттары
Дәріс мазмұны:
1.Көркем мәтінді сатылы талдау
2.Стилистикалық әдістер

Мәтін лингвистикасын соңғы 10-15 жыл ішінде қарқынды дамып келеді
деуіміздің бір реті – лингвистика мен мәтін стилистикасының аражігін ашып,
бірін-бірі толықтыратын тең дәрежелі ғылым деп ұсынуға болатындығы. Мәтін –
күрделі категория. Оны бір әдіс шеңберінде зерттеп, тануға келмейді. 1985
жылы 25-27 қыркүйекте Қазан университетінде мәтін стилистикасы бойынша
өткізілген бүкілодақтық мәжілісте профессор М.Н. Кожин мәтін лингвистикасын
«лингвистиканың перспективалы бағыты » ретінде бағалап, мәтін
лингвистикасын функционалды стилистика дамуының заңды жалғасы деп таниды
Сонымен, қазірде мәтінді түрлі әдістермен, әр қырынан алып қарастыру
кең өріс алып отыр. Мәселен:
– Онтологиялық тұрғыда – мәтіннің болмысы, алатын орны
– Лингвистикалық тұрғыда – мәтіннің тілдік ұйымдасуы
– Психологиялық тұрғыда – мәтінді қабылдау
– Прагматикалық тұрғыда – мәтін авторының обьективті болмысқа және
мазмұнға деген қатынасы сипатталады.
Мәтін талдау – таксономдық жүйелеуден басталады. Мәтіннің хабарламалылығы.
Семантикалық әдіс. Стилистикалық әдіс. Стильдік маркерлер қызметін анықтау.
Синтездеу.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Көркем мәтінді сатылы талдауға мысал келтіріңіз
2. Стилистикалық әдіс түрлеріне мысалдар келтіріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 7. Мәтіндердің функциональды-стильдік типологиясы. Мәтін мен дискурс
талдаудың стильдік ерекшеліктері
Дәріс мазмұны:
1. Типология. Мәтін типологиясы
2. Мәтіндердің функциональды-стильдік типологиясы.
Мәтін лингвистикасын соңғы 10-15 жыл ішінде қарқынды дамып келеді
деуіміздің бір реті – лингвистика мен мәтін стилистикасының аражігін ашып,
бірін-бірі толықтыратын тең дәрежелі ғылым деп ұсынуға болатындығы. Мәтін –
күрделі категория. Оны бір әдіс шеңберінде зерттеп, тануға келмейді. 1985
жылы 25-27 қыркүйекте Қазан университетінде мәтін стилистикасы бойынша
өткізілген бүкілодақтық мәжілісте профессор М.Н. Кожин мәтін лингвистикасын
«лингвистиканың перспективалы бағыты » ретінде бағалап, мәтін
лингвистикасын функционалды стилистика дамуының заңды жалғасы деп таниды
Сонымен, қазірде мәтінді түрлі әдістермен, әр қырынан алып қарастыру
кең өріс алып отыр. Мәселен:
– Онтологиялық тұрғыда – мәтіннің болмысы, алатын орны
– Лингвистикалық тұрғыда – мәтіннің тілдік ұйымдасуы
– Психологиялық тұрғыда – мәтінді қабылдау
– Прагматикалық тұрғыда – мәтін авторының обьективті болмысқа және
мазмұнға деген қатынасы сипатталады.
Мәтіндердің ең ауқымды және лингвистикалық типологиясы оның
функционалдық стилі болып табылады. Кез-келген мәтін түрін белгілі бір
стиль түріне негіздеуге болады.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Мәтіндердің функциональды-стильдік типологиясына мысал келтіріңіз
2. Сөйлеу мәтініне мысал жазыңыз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 8. Мәтін құрылымы.Көлемі. Басталуы. Аяқталуы туралы мәселелер
Дәріс мазмұны:
1.Мәтін талдау түрлері
2.Көркем мәтінді талдау түрлері

Ал ХХ ғасырдың соңғы ширегінде тіл білімінде мәтін лингвистикасы
қарқынды дами бастады. ХХI ғасырда, әлемдік лингвистикада мәтін
лингвистикасының ілгері қадамдар жасайтынына сеніміміз мол.
Қазіргі мәтін лингвистикасында мәтіннің бірнеше даму бағыттары
көрсетіліп жүр. Олардың бірнешеуі төмендегідей болып келеді:
– мәтінді жоғары дәрежедегі жүйе деп қарап, оның басты белгілері
тұтастылық пен байланыстылық екендігін назарда ұстау;
– лингвистикалық белгілерге сүйене отырып коммуникативтік параметрлер
бойынша мәтін типологиясын құру (айтып жеткізу мен мазмұн бірлігі);
– мәтінді құрайтын бірліктерді анықтау;
– негізгі мәтіндік категорияларды анықтау.
Мәтінді аспектілі талдау, мәтінді тақырыптық талдау, мәтінді кешенді
талдау, мәтінді филологиялық талдау.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Көркем мәтінді талдау түрлеріне мысал келтіріңіз
2. Шағын мәтінге кешенді талдау жүргізіңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания и
практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 9. Мәтіндегі күрделі синтаксистік тұтастық. Абзац мәселелері
Дәріс мазмұны:
1.Мәтін талдау түрлері
2.Көркем мәтінді талдау түрлері

Ал ХХ ғасырдың соңғы ширегінде тіл білімінде мәтін лингвистикасы
қарқынды дами бастады. ХХI ғасырда, әлемдік лингвистикада мәтін
лингвистикасының ілгері қадамдар жасайтынына сеніміміз мол.
Қазіргі мәтін лингвистикасында мәтіннің бірнеше даму бағыттары
көрсетіліп жүр. Олардың бірнешеуі төмендегідей болып келеді:
– мәтінді жоғары дәрежедегі жүйе деп қарап, оның басты белгілері
тұтастылық пен байланыстылық екендігін назарда ұстау;
– лингвистикалық белгілерге сүйене отырып коммуникативтік параметрлер
бойынша мәтін типологиясын құру (айтып жеткізу мен мазмұн бірлігі);
– мәтінді құрайтын бірліктерді анықтау;
– негізгі мәтіндік категорияларды анықтау.
Мәтінді аспектілі талдау, мәтінді тақырыптық талдау, мәтінді кешенді
талдау, мәтінді филологиялық талдау.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
3. Көркем мәтінді талдау түрлеріне мысал келтіріңіз
4. Шағын мәтінге кешенді талдау жүргізіңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Баранов А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания и
практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.
2 Дуличенко, А.Д. История интерлингвистики: учеб. пособ. - М.: Высш. шк.,
2007.- 183 с.
3 Актуальные проблемы современной лингвистики: Учебное пособие / Сост. Л.Н.
Чурилина.- 4-е изд.- М: Флинта-Наука, 2009.- 411с.
4 Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы [Эл.ресурс]: электр. оқу құралы -
Орал, 2007.- 1 эл.диск.

Дәріс 10. Мәтіндегі мағына бірліктері
Дәріс мазмұны:
1.Бүгінгі тілтанымдағы негізгі бағыттар
2.Мәтін талдаудың лингвистикалық бағыттары.

Дәріс 11. Мәтіндік таңба
Дәріс мазмұны:
1.Бүгінгі тілтанымдағы негізгі бағыттар
2.Мәтін талдаудың лингвистикалық бағыттары.

3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР

1-тәжірбиелік сабақ. Мәтіннің тіл біліміндегі ролі
Сабақ мазмұны:
1. Тіл біліміндегі мәтінге берілген анықтамалар.
2. Жалпы тіл біліміндегі мәтін зерттеушілердің еңбектеріне шолу.
3. Бүгінгі қазақ тіл біліміндегі мәтінді зерттеушілер еңбегіне шолу.
Сабақтың мақсаты: Қазақ тіл біліміндегі мәтін мәселелеріне қатысты ойларды
саралай отырып, осы бағыттағы ғалымдардың еңбектерімен танысу.
Бақылау сұрақтары:
1.Дискурс, мәтін дегеніміз не?
2.Осы бағытта зерттеулер жүргізіп жүрген қандай қазақ зерттеушілерін
білесіз?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Тіл біліміндегі мәтін мен дискурске берілген анықтамалардың бірнешеуін
жазып, салыстырып, өзіндік тұжырым жасаңыз.
2. Бүгінгі қазақ тіл біліміндегі зерттеушілер Р.Сыздық, Б.Шалабай,
Г.Смағұлова еңбектерімен танысып, мәтінге қатысты ойларын конспектілеу.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы- Орал, 2007.- 1
эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы - Алматы:
Ғылым, 2002.- 182 б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с

2- тәжірбиелік сабақ. Мәтін және дискурс.Дискурс және оның дефиницалары
Сабақ мазмұны:
1. Мәтін құрастыру белгілері
2. Мәтін мен дискурс белгілері
Сабақтың мақсаты: Мәтін туралы ұғымдармен толық танысу, саралау. Мәтін
бірліктерін ажырату.
Бақылау сұрақтары:
1.Мәтіннің негізгі белгілері қандай?
2.Мәтін мен дискурс бірлігі неде?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Мәтін белгілерін сызба жасау арқылы көрсетіңіз
2. Дискурс белгілерін сызба жасау жасау арқылы көрсетіңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы.- Орал, 2007.- 1
эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. .- М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

3- тәжірбиелік сабақ. Дискурс пен мәтін бірлігінің ерекшеліктері
Сабақ мазмұны:
1. Дискурстың негізгі белгілері
2. Мәтіннің негізгі белгілері
3. Мәтін мен дискурстың бірліктерінің өзара байланысы
Сабақтың мақсаты: Мәтін мен дискурстың негізгі белгілерін анықтау.
Бақылау сұрақтары:
1.Дискурс белгілеріне не жатады?
2.Мәтін мен дискурстың өзара байланысы неде?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Мәтіннің негізгі белгілерін лингвистикалық сөздіктің көмегімен жазыңыз
2. Дискурс терминімен тіркесіп қолданылып жүрген атауларға мән беріңіз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы.- Орал, 2007.- 1
эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

4- тәжірбиелік сабақ. Мәтін талдаудың әдістері мен аспектісі.
Көркем мәтінді лингвистикалық талдау әдістері
Сабақ мазмұны:
1. Тіл білімі және А.Байтұрсынов туралы
2. А.Байтұрсыновтың « Тіл-құрал» еңбегіндегі мәтінге қатысты ойлар
Сабақтың мақсаты: Тіл білімінің атасы А.Байтұрсыновтың « Тіл-құрал»
еңбегіндегі мәтінге қатысты ойларды түйіндеу.
Бақылау сұрақтары:
1.А.Байтұрсынов мәтін туралы қандай тұжырым айтты?
2. Мәтін туралы тағы кімдердің тұжырымдарын білесіз?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. А.Байтұрсыновтың «Тіл-құрал» еңбегіндегі мәтінге қатысты ойларды
конспектілеу (112-119 бб)
2. А.Байтұрсыновтың «Тіл-құрал» еңбегіндегі мәтін бірлігі күрделі
синтаксистік тұтастық қатысты ойларды конспектілеу (211-250 бб)
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы.- Орал, 2007.- 1
эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

5- тәжірбиелік сабақ. Мәтіндегі көркемдеуіш құралдар қызметі
Сабақ мазмұны:
1. Қазақ тіл білімі және Қ.Жұбанов еңбектері туралы
2. Қ.Жұбанов – мәтін туралы
3. Қ.Жұбанов – дискурс туралы

Сабақтың мақсаты: Қазақ тіл біліміндегі Қ.Жұбанов еңбектерінің орын мен
ғалымның мәтін мен дискурс туралы ойларын түйіндеу.
Бақылау сұрақтары:
1. Қ.Жұбановтың еңбектерінің тіл біліміндегі ролі қандай?
2. Қ.Жұбановта дискурс элементтері қалай көрінеді?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Қ. Жұбановтың «Қазақ тілі білімінің өзекті мәселелері» атты еңбегіндегі
мәтінге қатысты тұстарын конспектілеу (221-225 бб)
2. Қ. Жұбановтың «Қазақ тілі білімінің өзекті мәселелері» атты еңбегіндегі
дискурске қатысты тұстарын конспектілеу (236-323 бб)
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы / М.К. Ахметова;
БҚМУ.- Орал, 2007.- 1 эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. / А.Н. Баранов.- М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

6- тәжірбиелік сабақ. Мәтін мен дискурс талдаудың лингвистикалық бағыттары
Сабақ мазмұны:
1. Ауызекі сөйлеу мәтінінің тілі
2. Ғылыми мәтін тілі
3. Ресми мәтін тілі
Сабақтың мақсаты: Мәтіндердің функциональды-стильдік типологиясы туралы
ойларды тұжырымдау.
Бақылау сұрақтары:
1. Ауызекі сөйлеу мәтінінің тілі дегеніміз не?
2. Мәтіндердің функциональды-стильдік типологиясы дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Сөйлеу стиліне тән мәтін үлгісін құрастырыңыз
2. Терминжасамдағы морфологиялық тәсілдерге талдау жасаңыз
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы.- Орал, 2007.- 1
эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.-

7 тәжірбиелік сабақ. Мәтіндердің функциональды-стильдік типологиясы. Мәтін
мен дискурс талдаудың стильдік ерекшеліктері
Сабақ мазмұны:
1. Мәтін түрлерінің лингвистикалық маңыздылығы
2.Мәтін, дискурс түрлеріндегі лексика-грамматикалық, тілдік единицалардың
қызметін анықтау
3. Подтекст категориясы. Қосымша мағына жасау техникасы
Сабақтың мақсаты: Мәтін мен дискурс талдаудың стильдік ерекшеліктері
жайында мағлұматтар беру.
Бақылау сұрақтары:
1. Подтекст категориясы дегеніміз не?
2. Қосымша мағына жасау техникасы дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау талаптары қандай?
2. Подтекст категориясы дегеніміз не? Анықтамасын жазыңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы .- Орал, 2007.-
1 эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

8 тәжірбиелік сабақ. Мәтін құрылымы.Көлемі. Басталуы. Аяқталуы туралы
мәселелер
Сабақ мазмұны:
1. Мәтін түрлерінің лингвистикалық маңыздылығы
2.Мәтін, дискурс түрлеріндегі лексика-грамматикалық, тілдік единицалардың
қызметін анықтау
3. Подтекст категориясы. Қосымша мағына жасау техникасы
Сабақтың мақсаты: Мәтін мен дискурс талдаудың стильдік ерекшеліктері
жайында мағлұматтар беру.
Бақылау сұрақтары:
3. Подтекст категориясы дегеніміз не?
4. Қосымша мағына жасау техникасы дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау талаптары қандай?
2. Подтекст категориясы дегеніміз не? Анықтамасын жазыңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы .- Орал, 2007.-
1 эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

9 тәжірбиелік сабақ. Мәтіндегі күрделі синтаксистік тұтастық. Абзац
мәселелері
Сабақ мазмұны:
1. Мәтін түрлерінің лингвистикалық маңыздылығы
2.Мәтін, дискурс түрлеріндегі лексика-грамматикалық, тілдік единицалардың
қызметін анықтау
3. Подтекст категориясы. Қосымша мағына жасау техникасы
Сабақтың мақсаты: Мәтін мен дискурс талдаудың стильдік ерекшеліктері
жайында мағлұматтар беру.
Бақылау сұрақтары:
5. Подтекст категориясы дегеніміз не?
6. Қосымша мағына жасау техникасы дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау талаптары қандай?
2. Подтекст категориясы дегеніміз не? Анықтамасын жазыңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы .- Орал, 2007.-
1 эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

10- тәжірбиелік сабақ. Мәтіндегі мағына бірліктері.
Сабақ мазмұны:
1. Мәтін түрлерінің лингвистикалық маңыздылығы
2.Мәтін, дискурс түрлеріндегі лексика-грамматикалық, тілдік единицалардың
қызметін анықтау
3. Подтекст категориясы. Қосымша мағына жасау техникасы
Сабақтың мақсаты: Мәтін мен дискурс талдаудың стильдік ерекшеліктері
жайында мағлұматтар беру.
Бақылау сұрақтары:
7. Подтекст категориясы дегеніміз не?
8. Қосымша мағына жасау техникасы дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау талаптары қандай?
2. Подтекст категориясы дегеніміз не? Анықтамасын жазыңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы .- Орал, 2007.-
1 эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

11- тәжірбиелік сабақ. Мәтіндік таңба
Сабақ мазмұны:
1. Мәтін түрлерінің лингвистикалық маңыздылығы
2.Мәтін, дискурс түрлеріндегі лексика-грамматикалық, тілдік единицалардың
қызметін анықтау
3. Подтекст категориясы. Қосымша мағына жасау техникасы
Сабақтың мақсаты: Мәтін мен дискурс талдаудың стильдік ерекшеліктері
жайында мағлұматтар беру.
Бақылау сұрақтары:
9. Подтекст категориясы дегеніміз не?
10. Қосымша мағына жасау техникасы дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулық:
1. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау талаптары қандай?
2. Подтекст категориясы дегеніміз не? Анықтамасын жазыңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Ахметова, М.К. Мәтін лингвистикасы: электр. оқу құралы .- Орал, 2007.-
1 эл.диск.
2. Смағұлова Г., Күркебаев К.,Жұмағұлова Ә. Шешендік сөздердің дискурсы.–
Алматы: Арыс, 2008.– 184 б.
3. Сыздық, Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау: оқу құралы / Р. Сыздық;
Б. Шалабай, А. Әділова.- 2-ші бас., өңд. толықт.- Алматы: Ғылым, 2002.- 182
б.
4. Баранов, А.Н. Лингвистическая экспертиза текста. Теоретические основания
и практика: учеб.пособ. - М.: Флинта: Наука, 2007.- 591 с.

5. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
5.1 Студенттің өздік жұмысының ұйымдастырылуына әдістемелік нұсқаулық
Студент « Мәтін лингвистикасының өзекті мәселелері» пәнінде тәжірибе
жүзінде кең қолданылатын, әрі жан-жақты игерілген мәтін талдаудың негізгі
әдістерін білуі қажет. Ғылыми ой-өрісті қалыптастыруда дискурс пен мәтін
лингвистикасының ғылыми білім ретінде пайда болуы ерекше роль атқарады.
Мәтін лингвистикасыи мен дискурс қазіргі тіл білімі ғылымының әр
сатысындағы философиялық дүниетаныммен және ғылыми методологиялық таныммен
терең байланысын, тіл теориясының әр түрлі мектептерге, бағыттарға және
концепцияларға тән процестерге тәуелділігін түсінуге мүмкіндік береді. Пән
бойынша жүргізілетін өздік жұмыстар мәтін линвистикасы мен дискурс әр
кезеңдегі ғылым алдына қоятын қоғамдағы әлеуметтік-мәдени шарттардың шектес
ғылымдармен және олардың практикалық шешімдерімен тікелей байланысы
постулатын түсінуге көмектеседі.

2. Реферат тақырыптары
1. Өлең мәтіндеріне синтаксистік талдау
2. Мәтін түзудегі ұлттық-мәдени коннатация
3. Аударма мәтіндері
4. Мәтіндегі грамматикалық категориялар
5. Көркем мәтінді талдау бағыттары
6. Көркем мәтінді лингвистикалық талдаудың басты аспектілері
7. Мәтін құрамындағы кейбір лексикалық топтар
8. Мәтіндегі қайталама түрлері
9. Мәтін талдаудың стилистикалық ерекшеліктері
10. Мәтіндегі мәдениремалар

12 ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТІРКЕУ ПАРАҒЫ

Пәндер