Файл қосу
ҚОЙМА ҒИМАРАТТАРЫ
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|СМЖ 3-деңгейдегі құжаты |УМКД | |
| | | |
| | |УМКД 042-18-7.1.33/03-2013 |
| | | |
|УМКД |№ __басылым | |
|«Ұн тарту мен жарма |«__» __2013 | |
|кәсіпорындары өндірісін | | |
|жобалау» пәнінің | | |
|бағдарламасы | | |
«Ұн тарту мен жарма кәсіпорындары өндірісін жобалау»
ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В072800 – «Өңдеу өндірістерінің технологиясы»
мамандығы үшін
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
| |Мазмұны | |
| | | |
| |1 |4 |
| |Глоссарий |4 |
| | |60 |
| | |63 |
| |2 | |
| |Дәрістер |64 |
| | | |
| | | |
| |3 | |
| |Зертханалық сабақтар | |
| | | |
| | | |
| |4 | |
| |5 | |
| |Студенттердің өздік жұмыстары | |
| |«Ұн тарту мен жарма кәсіпорындары өндірісін жобалау» пәнінен | |
| |емтихан сұрақтары | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
1. ГЛОССАРИЙ
рН- ортадағы (қышқыл немесе сілті) сутегінің иондарының көрсеткіштері
0Т – Тернер градусы, 100 мл сүттігі қышқылды нейтрализациялайтын
децинормальды сілті ерітіндісіндегі (мл) мөлшері.
Микроорганизмдер – астық түйірінің қаша алмайтын серіктестігі, олар
астық түйірінің сапасын төмендететін негізгі факторлар болып табылады.
Сорбция – қоршаған орта буларынан әртүрлі газдар мен заттарды сіңіру
қабылетін айтады.
2. ДӘРІСТІК МАТЕРИАЛ
№ 1 Лекция.
1 тарау. Жобалаудың жалпы сұрақтары.
1.1. Кіріспе
Курстық және дипломдық жобалау – инженер-технологты дайындауда
оқу процессінің маңызды бөлігі. Бұл жұмыстар студенттің өзіндік жұмысы
болып табылады, онда олар техникалық тапсырмалардың бір-бірімен байланысты
кешенін шешеді.
Жобамен жұмыс істеу жүйеленуге, негізгі дициплиналар бойынша
теориялық білім мен тәжірибелік жұмытарды тереңдетіп жақсартуға, техникалық
кругозорды дамытады, жалпы білім беретін сабақтар, базалық және профилдеуші
дисциплина білімдерді қолдану арқылы өндірістік-техникалық тапырмаларды
өздік жұмысында дамытады, шығармашылық ойлауға үйретеді және т.б.
Өңдеу өндірісінің негізгі мақсаты шығарылатын өнімнің сапаын
жақсарту болып табылады, себебі өңдеу өндірісі жоғары сапалы өнімге
сұранысы көп азық-түлік тағамдарын шығаруға негізделген. Осыған байланыты
курстық және дипломдық жобалардың тарауларында жобада жоспарланған өнімнің
сапасын арттыруға арналған жағдайларды қарастыру қажет. Диплом алдындағы
тәжірибеде өндірісті оқу барысында, студент өндірітік процесстің кейбір
этаптары өнім сапасына әсер ететініне назар аудару қажет, яғни өндіріті
оқып және өндірітің барлық этаптырының жұмысын бақылау қажет.
Берілген методикалық нұсқауда курстық және дипломдық жобаны орындау
кезінде керек теоретикалық материалдар жүйеленген. Оқулық студентке өзіндік
жұмы барысында әдістемелік және техникалық көмек көрсете алады.
Оқу құралы курстық және дипломдық жобаның орындауына бойынша нұсқау
сияқты жасалған және студенттермен жобаның үстiнде жұмыс iстегенде кездесе
алған теориялық және жаттығу сипатының барлық сұрақтарын қамти алмайды.
Оқулық әрбір тарау бойынша керекті материалдар көлемін дұры анықтауға
және жобаны ғимараттың шарттарына сәйкес дұрыс орындауға мүмкіндік береді.
Курстық және дипломдық жобаға тапсырма кафедрада беріледі. Студент
өзінің тақырыбын да ұсына алады. Сырттай оқитын студентер студенттің жұмыс
істеу орнына байланысты тақырыптарда курстық жобаны орындайды.
Курстық және дипломдық жобаның тақырыптары цехтарды қайта құру,
жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның техникалық жаңарту болуы мүмкін.
Шығарылатын өнімнің ассортименті 3-тен кем болмау керек.
Курстық жобалардың тақырыптары кафедра отырысында, ал дипломдық
жобаның тақырыптары жоғары оқу орнының ректорының бұйрығымен бекітіледі.
| |1.2. Жалпы жағдай, КЖ және ДЖ орындау және рәсімдеу |
|1 | |
| | |
Ұн-құрама, жарма зауыттарын және элеваторды жобалау мәселесі халық
шаруашылығының және өндірістің дамуына байланысты шешіледі.
Оларды құрылыс бойынша негізгі белгіл шарттар бойынша жобалайды,
монтаж, қауіпсіздік және санитарлық техникасы, өртке қарсы шаралар және
т.б. бойынша жобалайды. Типтік және жекелендірілген жобалар болып бөлінеді.
Курстық және дипломдық жобалаудың негізгі шартты ұн –құрама және
жарма зауыттарынының қуаттылығы және орны белгілі ғимараттар немесе тек
қуаттылығы не тек орны белгілі ғимараттар болып табылады.
Дипломдық жобаларға жаңа кәсіпорынның құрылыс жобасы, сондай-ақ екі
кәсіпорындардың жобаларын қайта құру жобалары жатады.
Дипломдық жұмыстың түсіндірме хаттамасында тақырыптың негізі, оның
өзектілігі баяндалуы керек. Түсіндірме хаттамада өндірісті құру мәселесі
туралы тарау болу керек.
Курстық және дипломдық жобалар үшін материалдар тәжірибе кезінде
жинаған материалдар бола алады.
Бұл мынандай материалдар:
- дәннің сапалы мінездемесі, сұрып, тип, өсу ауданы, шынылығы, дән
натурасы, арам-шөп дәндерінің араласпасы мен дәндер араласпасының болуы,
күлділігі, ылғалдылығы, шикі клейковинаның болуы және т.б.
- дәнді қабылдаудан бастап дайын өнім шығатын цехтар арасындағы
байланыс (бас жоба).
- кәсіпорынның технологиялық схемасы және оның мінездемесі,
- шығаралатын өнімнің түрлері және олардың сапалы мінездемесі;
- дәннің ұн тарту сапасының сандық балансы немесе жарма өндірісі;
- технологиялық жабдықтардың жағдайы, оның қолдану дәрежесі;
- берілген кәсіпорынның перспективті дамуы;
- кәсіпорындағы қолданыста жүрген нормативті-техникалық құжаттар;
- су құбыры, канализация, нергиямен қамтамасыз ету жүйесі туралы
мәліметтер;
- травматизм туралы мәліметтер, әртүрлі машиналардың сенімділігі,
еңбек қауіпсіздігі туралы мәліметтер және т.б.
Студенттерге курстық және дипломдық жобалар орындау кезіндегі
ұсынылатын әдебиеттердің барлығын келесі топтарға бөлуге болады:
- мемлекеттік стандарттар;
- құрылыстық нормалар мен ережелер (СНиП);
- «технологиялық жабалаудың»;
- Жоғары оқу орнындағы дипломдық жұмысқа (жобаға) қойылатын талаптар;
- инструкциялар мен нұсқаулар, сондай-ақ техникалық ережелер;
- оқулықтар;
- жабдықтар мен машиналардың альбомдары;
- анықтама әдебиеттер;
- ақпаратттық әдебиеттер;
Дипломдық және курстық жобалар түсіндірмелік хаттамадан және
графикалық бөлімнен тұруы керек. Түсіндірме хаттаманың көлемі тапсырмаға
байланысты және келесідегідей болуы керек:
- курстық жоба – 25 бет және одан көп;
- дипломдық жоба – 60 бет және одан көп;
Оқу жоспары бойынша дипломдық жұмысты орындау 4 курста 15 аптаның
ішінде орындау қарастырылған. Уақыттың бөлінуі мен дипломдық жобаның әрбір
бөлімін орындаудың кезектілігі келесідей:
Технологиялық бөлім (есептеу) - жалпы көлемнен 22 %.
Компоновтық шешімнің таңдалуы - жалпы көлемнен 18-22 %.
Архитектурлық-құрылыстық бөлім - 4 %.
Өндірістік санитария - 10 %.
Жылутехникалық бөлімі - 4 %.
Технологиялық үрдісті автоматтау - 2%.
Электротехникалық бөлім - 4 %.
Өмір қауіпсіздігі - 3%.
Экономикалық бөлім - 8 %.
Жобаны безендіру - 10 %.
Графикалық бөлімді безендіру - 11-15 %
Бітірілген дипломдық жобаны студент кеңесшілер мен жетекшілерге қол
қойғызады, жетекшіден дипломдық жобамен жұмыс істегені туралы пікір алады,
кафедраға көрсетіп қорғау үшін рұқсат алады, жобаны рецензирлеу үшін бағыт
және оны МЕК қорғауға жіберіледі.
Түсіндірме хаттама келесіден тұру керек:
1. Кіріспе.
2. Кәсіпорын құрылысының негізі және ауданның мінездемесі.
3. Технологиялық бөлім:
- өңдеуге кететін дәннің сапалы мінездемесі;
- ұн тарту париясының құрамын анықтау;
- дәнді ұнға тарту схемасының негізі мен таңдауы;
- дайындау бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеу;
- қалдықтарды бақылау схемасын таңдау, жабдықтарды таңдау және
есептеу;
- дәнді тарту схемасының негізі және оны таңдау;
- ұн тарту бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеу;
- дайын өнім цехының жабдықтарын таңдау және оны есептеу, дайын
өнімге мінездеме;
4. Қауіпсіздік техникасы, өндірістік санитария және қоршаған ортаны
қорғау.
5. Кәсіпорынның экономикалық тиімділігін есептеу.
6. Қорытындылар.
7. Қолданылған әдебиеттер тізімі.
8. Қосымшалар.
Жобаның графикалық бөлімінің мазмұны:
1. Бас жоба.
2. Дәнді дайындау және дәнді тарту технологиялық схемалары.
3. Бөлімдердің компоновкалары: дайындау, ұн тарту, дайын өнім цехы.
4. Қиықтар: тігінен А-А, көлденең Б-Б.
Түсіндірме хаттамада және сызбаларда стандартты шарттар сақталмаса,
онда жобаның бағасы төмендеуі мүмкін. Жобаның графикалық бөлімі
«контрукторлық документацияның бірыңғай жүйесінің» шарттарына сәйкес
орындалуы керек.
Курстық және дипломдық жобаның түсіндірме хаттамасы А4 форматтағы ақ
қағаздың бір жағында бір немесе екі интервалда кез келген баспа тәсілімен
жазылуы керек. Шрифт –Times New Roman, кегль 14.
Курстық және дипломдық жобаның түсіндірме хаттамасы рамкада баспа
түрде, келесі жолақ размерлерін сақтай отыра жазылуы керек:
- сол жақ – 2,5см;
- оң жақ – 1,5см;
- жоғарғы жақ – 2,5см;
- төменгі жақ – 2,5см.
Түсіндірме хаттаманың әрбір тарауын жаңа беттен бастау
керек.
2- тарау. Кіріспе
1. Дән сақтау қоймалары
Дән – ауылшаруашылығының негізгі мәдениеті және халықтың негізгі азық-
түлігі. Дәнді өсіру, өйткені дән сақтау қоймаларына 3 айдың көлемінде
түседі, жыл бойы бірқалыпты жұмсалады. Дәнді сақтау үшін сыйымдылықтар
керек:
- астықтың ауыспалы қалдықтарының максимумның орналастыруы үшiн
сыйымдылықтардан;
- жедел жұмысты нормалы орындалуға мүмкiндiк беретiн қосымша
сыйымдылықтан;
- өткен жыл ауыспалы запастар үшiн сыйымдылықтар;
- жыл сайын өзгерiстердiң өнiмнiң географияларының жанында аудандар
не бiр қолданылатын резервтегi сыйымдылықтан.
Дән сақтау қоймаларында дәнді орналастырудың 2 тәсілі бар:
• Еденге төселген (қойманың едендерінде сеуіп немесе ыдыста дән
қабаттарын, 4-5м-ден көп емес, көлбеу едендері бар қоймаларда дәннің
қабаты 8-9м болады
• Сүрлемді, бұл жағдайда дәннің биіктігі 30-40м және одан көп (60м-ге
дейін).
Ауасы бар астықтың жақын болуын аудан сақтау жерде тұратын күйiнде
үлкен, астық дақыл массасының қалыңдығына өйткенi ауаның қоймаларының
желдетуiнде кiруге және жылудың бiр бөлiгi және дым ала алады. Үлкен
дымқылдығы бар дән бұл әдiсте ол кiрбiк орналастыра сақталуға болады. Жерде
тұратын қамбалар сыйымдылықтың бiрлiгiне олардың құнын бағасын көтерiп
жiберетiн ғимараттың көлемiсiнiң аз қолдану коэффициентiмен айырмашылығы
болады. Ғимараттың көлемiсi, арзандау және оңай толық механикаландыруды
сүрлем сақтауында әлдеқайда жақсы қолданылады. Әдеттегiдей өздерiнiң сүрлем
қоймаларының құны дегенмен әлдеқайда көбiрек.
Элеватор өндірісінде өзіндік терминология қалыптасқан:
- дән сақтау қоймасы – дәнді сақтау үшін арналған ғимарат;
- қамба – белгілі биіктіктегі қабырғалармен шекараланған қоймадағы
кеңістік;
- шанақ – қамбадан айырмашылығы оның түбі пирамида түрінде;
- ларь – бұлай кейде қақпақпен немесе торлармен жабылатын шанақты
немесе қамбаны атайды;
- силос – қабырға биіктігі жопардан кем дегенде 1,5 есе биік дән
сақтау қоймасы, ал түбі жай конусты;
- қойма – дән сақталатын ғимарат;
- танк – АҚШ-та таралған дән сақтау қойма түрі, жалпақ немесе көлбеу
түбі бар болаттан жасалатын үлкен резервуар түрінде болады;
- амбар – дән ақтау қоймасының ескі түрі;
- пакгауз – вагон едені деңгейінде орналасқан темір жолы бар қойма;
- сапетка немесе кош – жүгеріге арналған арнайы қоймалар;
- бунт – қалқаншадан, тақтайшалардан, қаптардан және т.б. жасалған
уақытша қоймалар;
- навес – асфальтты полы және қақпағы бар қабырғасыз қойма;
- механикаландырылған – дәнді бірінші ретті өңдеуге арналған
ауылшаруашылығы жағдайындағы ғимарат;
- элеватор (тура мағынасы көтергіш) – қойма ретінде 3 ерекшелігімен
сипатталады:
- дән силостарда сақталады;
- силостарға көтеру үшін стационарлы қондырғыларымен қамтылған;
- қондырғы ретінде өзіндік бірлік болып табылады;
Егерде көрсетілген белгілерінің бірі болмаса, бұл дән сақтау қоймасы
элеватор деп аталмайды, мысалы, егер силостары болып, бірақ дәнді көтеруге
арналған стационарлы қондырғылары болмаса, онда ондай силос қойма деп
аталады.
Әртүрлі жұмыс башнялары бар силостардан немесе қоймалардан тұратын
дән сақтау қоймалары құрылысқа қойылатын негізгі талаптарға, санитарлы
нормаларға сәйке жобаланады. Типтік және жеке (арнайы) жобалар болады.
Студенттер курстық және дипломдық жобаларды орындайды.
Курстық және дипломдық жобаларды орындаудың мақсаты – жалпы білім
беру, техникалық, арнайы пәндерден алған білімдерді бекіту және жүйелеу,
алынған білімді дұрыс қолдана білу.
2. БАС ЖОБА
Бас жоба жасаған кезде келесі негізгі мәселелер шешіледі:
• Өндірістік процеске қойылатын талаптарға байланысты құрылғы мен
ғимараттардың бір-бірімен байланысы және орналасуы.
• Жүктерді кәсіпорын аумағына кіргізу үшін арналған негізгі жолдар. Бір-
бірімен жолдары қиылыспайтын және бір-бірімен кездеспейтін жолдарды
қарау, жолдардың минималды ұзақтығын қамтамасыз ету.
• Өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтау, санитарлы-техникалық талаптарды
орындау.
Өндірістік аумаққа құрылыстар мен ғимараттарды орналастыру кезінде
компоновканың негізгі принциптерін есепке алу керек. Көмекші құрылыстарды
негізгі өндірісті қызмет көрсетуге ыңғайлы етіп орналастыру қажет.
Құрылыстар мен ғимараттарды оқшалауға жол беріледі: силосты
корпустары бар жұмыс ғимараттарын, жеке силостары бар және қабылдап түсіру
құрылысы бар құрылысты, жарма зауытының, жем зауытының, диірменнің
өндірістік корпустары, және дайын өнім мен шикізат корпустары. Осыған
орай олардың арақашықтығы белгіленеді. Сызықта орналасқан ғимараттар мен
құрылыстардың жалпы ұзындығы 400 м аспауы керек, ал ғимараттар мен
құрылыстарды қосқандағы суммарлы ауданы 10 000 м аспауы керек.
Бас жобаны жобалаған кезде оның ары қарай даму мүмкіндігін ұмытпау
керек. Шикізат пен өнімнің жүк айналымы үлкен кәсіпорындары үшін, ереже
бойынша, автокөлікті жолдардан басқа темір жолдарын жобалау керек.
Диірмен-жарма кәсіпорындарының дайын өнім қоймалары мен басқа
өндірістік кәсіпорындардың арасындағы санитарлы қашықтықты ереже бойынша 30
м-ден кем етпеу керек.
Нысанның алаңын міндетті түрде оқшалау қажет, өтуге арналған қақпа
саны 2-ден аспауы керек, жолдың ені 4,5 м кем болмау керек. Алаңның қалған
бөлігі көгалдандырылуы керек. Көгалдандыру тығыздығы 30-35% болу керек. Дән
сақтау қоймаларының жанында ағаштарды отырғызу қарастырылмайды, себебі
олардың ұрықтары ауа арқылы ұшады.
Асфалтьтты жапқыштардың ауданы технологиялық талаптарға сәйкес
минималды болу керек. Асфальтты немесе бетонды автокөлік жолдарын жобалау
көзделген.
2.3. ӨНДІРІСТІК ҒИМАРАТТАР
Дәнді сақтауға және кептіруге арналған ғимараттар мен элеваторларды
жобалау технологиялық процестің белгілі сызбасы бойынша негізделеді. Дәнді
өңдеудің режимдері мен тәсілдерін анықтау кезінде оның мәдениетін, сұрыпын,
биологиялық және сапалық қасиеттерін қарастыру керек, сондай-ақ берілген
ауданның климаттық жағдайын ұмытпаған жөн. Дән сақтау қоймаларын жобалаудың
технологиялық нормалары бойынша келіп түсетін дәннің қасиеттері келесі
кестеде көрсетілгендей болуы мүмкін:
|Дәннің сапалық |Шикі ылғалды дәнді|Орта ылғалды |Құрғақ дәнді |
|көрсеткіштері, % |аудандар, % |дәнді аудандар, %|аудандар, % |
|Құрғақ, W=15,5% |10 |40 |60 |
|W=15,5 до 17% |10 |30 |20 |
|W=17 до 22% |35 |30 |20 |
|W=22 до 26% |30 |- |- |
|W=26 до 30% |15 |- |- |
|Арам-шөп |- |20 |50 |
|араласпасы 1% | | | |
|Арам-шөп |- |60 |45 |
|араласпасы 1-3 | | | |
|Арам-шөп |40 |10 |5 |
|араласпасы 3-5 | | | |
|Арам-шөп |60 |10 |- |
|араласпасы 5 көп | | | |
Дәннің сапалық көрсеткішіне байланысты дәнді кейбір операцияларды
біріктіру арқылы өңдеу қарастырылады. Жобалау кезінде келесі нұсқауларды
қолдану көзделген:
- әртүрлі мәдениеттегі дәндердің өңдеу схемасын көрсетілген сапасы
бойынша, жобаланатын кәсіпорын орналасқан ауданның климаттық
ерекшеліктеріне байланысты анықтайды;
- дәнді бөлек процестер бойынша өңдеу режимдерін (меншікті жүктеме,
жылдамдық, қайнау температурасы және т.б.) әртүрлі мәдениеттегі дәннің
биологиялық көрсеткіштеріне байланысты анықтайды.
- толассыз сызықтың барлық машиналарының бірдей өнімділігі;
- барлық құрғақ және орташа құрғақ дәндерді (тазалау, салқындату,
сақтау және т.б.) бірге немесе бөлек өңдеу керек, мөлшеріне байланысты.
- барлық ылғалды дәндерді ағында тазалау керек және дән
кептіргіштерде кептіріп, белсенді желдетілген қондырғылармен жабдықталған
қоймалардағы кептіргішке орналастыру керек.
- 3% -тен көп арам-шөп коспалары бар дәндерді тағы да тазалауға
жібереді;
- бөлек партияларды қабылдау және сақтау кезінде мезгілді салқындату
үшін кейбір қоймаларда белсенді желдеткіш қондырғыларды орналастыру керек;
Астық сақтау қоймаларын жобалаған кезде 9*6 немесе 6*6м сеткалы
колонналармен көп қабатты қылып, ал қабаттардың биіктігі 4,8 м және 6 м
(өндірістің технологиясына байланысты) болу керек.
Элеваторлардың жұмыс ғимараттарын көп қабатты каркасты қылып
жобалайды, сондай-ақ өндірістік ғимараттармен силосты түрде жобалайды.
2.4. СҮРЛЕМДЕР ЖӘНЕ СҮРЛЕМДІ ҒИМАРАТТАР
Сүрлем деп себілетін материалдарды сақтау үшін арналған вертикальды
немесе призматикалық сыйымдылықты айтады.
Жеке тұрған силостар мен силосты корпустарды жобалаған кезде
келесілерді ескеру керек:
-3 х3тен - Темiрбетон сүрлемдердiң бекiтiлген сүрлем корпустарындағы
орталығы арқылы өтетiн бөлушi өстердi торлар - деп; 6х6; 9х9 және 12 х12 м;
- дөңгелек бөлек тұрған сүрлемдердiң сыртқы диаметрлерi - 6, 9, 12,
18 және 24 м;
- сонымен бiрге, сүрлемдер, сүрлем астындағы және сүрлем үстiндегi
қабаттардың қабырғаларының биiктiгiн - еселi 0, 6 молар сүрлем астындағы
қабаттардың минималды мүмкiнi, сүрлемдердiң қабырғаларының биiктiгiне
биiктiктi қабылдау керек - максимал технологиялық талаптар және алаңның
шарттарының есепке алу.
Технологиялық тапсырмада сүрлемдердің құрылысты бөлігін жобалауда
құрылымның қаттылық және мықтылығын есептеуге, сонымен қатар жүктеудің
көптеп қайталануы мен қабырғалардың қажетті беріктігін анықтау үшін,
температуралық әсерге, абразивтілігі және агрессивтілігі себінді материалды
есептеу үшін көрсету қажет:
а) қабырғаның материалы туралы (тығыздық) меншiктi салмақ, iшкi
үйкелiстi бұрыш және сусымалы материалды үйкелес еселiгi; сүр шөптердiң
сыйымдылығы;
б) сүрлемдердiң пайдаланулары тәртiптiң мiнездемесiн (жүктеу және жүк
түсiрудiң циклдерiнiң сан, жиiлiктi және ұзақтығы);
в) уақытында оның сүр шөптен жүктеу және түсiруiн сусымалы материалды
температураны, сонымен бiрге жылу еткiзудi коэффициент және жылу
сыйымдылық;
г) қысудың модулі және сусымалы материалды Пуассонның коэффициентi;
д) түрпiлiлiк және сусымалы материалды басқыншылықтың дәрежесi.
Екi сүрлем астындағы қабаттары бар диiрмен - жарма және құрама жем
кәсiпорындарының шикiзат және дайын өнiмiнiң сақтаулары үшiн сүрлем
корпустарында және 6 х3 м ұстындар торымен қаңқаны қабылдауға көп рұқсат
етiледi. Әртүрлi өлшемдердiң сүрлемдердiң ұтымды байланысы олардың
сыйымдылығының толық қолдануының шартынан қабылдануы керек, үлкен
диаметрлердiң сүр шөптерi бұл қолдануда болуы керек.
Келесі қатынастағы сыйымдылық өлшемдері ұсынылады (өнеркәсіп барларды
есепке ала отырып): 200 т дейін - 5 %; 600, 800, 1400 және 1800 т - 10 %;
3000 т және одан көп - 55 %, қажет жағдайда сүрлем көлемін үлкейтуге
болады. Сүрлем корпус бекiтiлген сүрлемдердiң әрқайсысы немесе 2400 м3 асу
мiндеттi емес 2400 м3 асу мiндеттi қайта жiберетiн саңылау бiрiккен сүр
шөптердiң тобының көлемнiң 3 х3 мнiң бөлушi өстерiн тормен қабылдау керек
болатын диiрмен - жарма және құрама жем кәсiпорындарының сүр шөптерi.
Темiрбетон сүрлем корпустары қалай жобалау керек, сүр шөптердiң
жоспарында қатардағы орналастырылумен. Дәлелдеу тиiстi күйiнде сүр
шөптердiң орналастырылуының басқа схемаларына рұқсат етiледi.
Сурет 1. Сурет 1. Сүрлемдердің қималары
а – жалпақ түппен және забуткамен; б - жалпақ түппен, темір құйғыш
және забуткамен; в – темірбетонды құйғышпен забуткасыз; в1 – темір құйғыш
және фундамент қабрғаларымен; h – сүрлем қабырғаларының биіктігі; h1 –
сүрлем қабырғаларының үстіңгі бөлігі; h2 – сүрлем қабырғаларының екінші
үстіңгі бөлігі; h3 –сүрлем қабырғаларының астыңғы бөлігі; hmt – ортаңғы
бөлік; d – сүрлемнің ішкі диаметрі.
48 м-ге дейінгі ұзындықты темiрбетон сүрлемді корпустарын деформация
жiктерiсiз жобалау керек. Тасты қоспағанда негiзгі жерлердiң барлық
түрлерiнде, сонымен бiрге қададан iргелердiң қолдануында - ол бағандар,
сүрлем корпусының ұзындығының қатынасы және сүр шөптердiң биiктiгiне болу
керек. 3-ке дейiн бұл ретте сүрлемдердің бiр қатарлы орналастырылуында
үлкейтуге рұқсат етiледi.
Корпустың ұзындығының үлкеюi және көрcетiлген қатынастар тиiстi
дәлелдеуде болуы мүмкiн.
[pic]
2 сызба. Сүрлемді ғимараттардың жоспары
Сыртқы сатыны немесе баспалдақтың торшасына ең жақын шығуға силос
үстiндегi қабаттың өте алып тастаған бөлменiң бiр бөлiгiнен қашықтық 75 м
болуы керек. Әрбiр сүрлем және жұлдызшадан өнiмiнiң дербес шығарылымы,
сонымен бiрге өнiмдердiң шығарылымы жұлдызшадан сүр шөптен арқылы
технологиялық жобаның бiр бөлiгiндегi дәлелдеуiнде жобалауға рұқсат
етiледi.
Сүрлемдер және сүрлем корпустарының жобалары алғашқы және қолдану
кезiндегi жүктеу және сүр шөптердiң жүк түсiруiн тәртiп бойынша нұсқауы бар
болуы, бұл ғимараттардың тұнбалықтарына бақылау бойынша, сонымен бiрге
тұнба маркалар және реперлердiң қоюын ескеруi керек.
Біріншілік жүктеуге жалпы талап және сүрлемді ғимараттардың шөгуін
бақылау 2 қосымшада берілген.
[pic]
3 сызба. Сусымалы материалдың сүрлемнен шығарылуы
а – жүк түсіретін труба арқылы; б – жұлдызша арқылы; в – ішкі сүрлем
арқылы; 1 – енжар сүрлем; 2 – белсенді сүрлем; 3 – жүк түсіретін труба; 4 –
қабырғадағы ойық; 5 - жұлдызша; 6 – өзі ағатын труба; 7 – конвейер.
Жапсарлас сүрлемдер құрама қабырғалардың арасындағы силостарда 3 м,
кемiнде 40 мм-нiң диаметрiнiң 30 мм-нiң енiмен тiк тiгiстi ескеруге
ұсынылады - силостарда 6 м диаметрмен және одан да көп, бұрыштардың
тоғысқан жерлерiндегi тiгiстiң квадрат силостарында кемiнде 30 мм болуы
керек.
Кемiнде 40 мм - Тегiс қабырғалардың шылқыған күйiнделерi құрама
темiрбетон сүр шөптердiң қабырғаларының жуандығын кемiнде 80 мм ескеру
керек, кемiнде 60 мм-нiң енi мен сыртқы қабырғалары бар қабырғаларда,
кемiнде 100 мм- деп, қабырғалар, басқыш шабағыторшалардың қоршаудың
қызметшiлерiнде.
Қабырғаның тегіс беттерін келесі формуламен анықтайды (см),
-[pic],
мұндағы
dе – сүрлемдердің сыртқы диаметрі, м.
Қабырғалардың тоғысқан жерлерінiң орынындағы жуандық (ширекке
тоғысқан жерлерiнiң құрылымымен) су өтiмдiлiктер тоғысқан жерлердiң
конструктивтiк қорғауы бар қабырғаларының жобалауында кемiнде 160 мм болуы
керек.
Қисық сызықты элементтердiң тiк тоғысқан жерлерiнiң сенiмдiлiгiнiң
үлкеюлерi мақсаттардағы дөңгелек сүр шөптердiң құрама қабырғаларының
көлденең кесiндiсiнiң жанында тiк жiктердiң таңғышын ескеруге ұсынылады
(сурет-4) - п. 5.18 қара.
[pic]
Сурет 4. Домалақ сүрлемдері бар сүрлемді ғимараттардың қабырғалары
Көлемдi блоктердi қолданылатын құрама темiрбетон квадрат силостарының
жобалауында тиiстi. Мысалы, сонымен бiрге жолымен жеке элементтердiң
рұқсатнамасы бар силостарының қабырғаларының монтажы және торлы iшкi
қабырғалары бар iрiлендiрiлген силостардың жасауы (сусымалы материалды
сақтауды технологияның есепке алуымен) силостардың бiрiктiруге және
iрiлендiруiне ұмтылу керек (сурет- 6).
[pic]
Сурет- 6. Үнемді жоспарлы көлемді блоктардан тұратын сүрлемді ғимарат
Кемiнде 150 мм, арқалықтардың енiн қабырғалардың жуандығының
жылжымалы дере тұрғызылған бүтiн темiр бетондарынан сүр шөптердiң
жобалауында қабылдау керек - кемiнде 200 мм, арматуралану дәнекерлеусiз
асылымды ұзындықпен тоғысқан жерлердегi екi жақты, көлденең арматураның
айқастыруына ескерiлсiн - кемiнде 60 диаметрлер.
Сүрлемдердiң қабырғаларының жуандығын есептеумен анықтау керек.
Дөңгелек бүтiн сүрлемдердiң қабырғаларының жуандығын шамамен (см) формула
бойынша анықтауға болады:
[pic]
Мұнда,
dе – сүрлемнің сыртқы диаметрі, м, кесте 2 бойынша.
Қабырғалар алдын ала кернеусiз қалай құрастыру керек, (7-шi сызба)
екi есе шығын симметриялық көлденең арматурамен. Әлмендi арматурамен
симметриялық емес арматуралану сыртқы бетте тиiстi дәлелдеуде рұқсат
етiледi.
Алдын ала кернеулi арматурасы бар бөлек тұрған сүр шөптердiң
қабырғалары жеке арматурамен, оралатын немесе керiлетiн қабырғалардың
тiреулерге келесi керiлiсi бар арнайы каналдарда қабырғалардың өстерi
бойынша жинақталатын сыртқы беттерiне арматуралай алады. Қабырғалардың
тұрғызулары үшiн конструктивтiк екi есе шығын арматураны ескеру керек.
Кернеуленетiн арматура ықтынды коррозиядан болуы керек..
[pic]
7 сызба. Домалақ сүрлемдердің монолитті темірбетонды бөлшектерін
арматуралау
а - қабырғаларды арматуралау; б - көлденең арматураны бекітуге
арналған каркас; в – сүрлем астындағы қабаттардың қабырғаларын арматуралау;
г – жапсарлас сүрлемдердің қабырғалары байланысқан жерде қосымша
арматуралар; 1 – көлденең білік көлденең арматураға жатқызуға дейін; 2 –
көлденең білік көлденең арматураға жатқызылғаннан кейін бүгілген түппен; 3
– хомуттар
Бүтiн сүрлемдердiң негiз тақта арқа сүйейтiн қабырғалары 1000 ммдегi
сүр шөптерiнiң днищi ол екi есе шығын тiк арматурасы бар силос астындағы
қабат, батпақ шектерiндегi жоғары жобалау керек. Бұл арматуралар және
дәнекерлiк оның (7-шi сызбаны қара) көлденең сырықтары санитарлық нормалар
талаптарға жауап беруi керек бағаналардың арматуралану көрсетiлетiн.
Бiтелетiн аражабын тақтасының штрабтарында 300-500 мм орналасқан
сырықтармен штрабтың арматурасының шығарылымдарымен байлауы керек.
Орауды әдiстiң сүрлемдерiн жасау және монтажы қабырғалардың
жуандығының жанында 14 ммнан аспайтын орындауға ұсынылады.
[pic]
Сызба 8. Болатты сүрлем
1 – сүрлем қабырғасы; 2 – алдыңғы бөлігі; 3 - конусты воронка;
4 – қатты қабырға тірегі; 5 – қатты қабырға
2.5. СҮРЛЕМДЕР ТҮБІ
Егер сүрлемдердiң қабырғалары негiз тақтаны жоғарғы жақты деңгейден
жылжымалы дерелерде көтерiлсе, онда днище қабырғалардың (пилястрлар)
жуандау жағына да бағанаға арқалана алады. 6 м-ге дейiн диаметрдiң
сүрлемдерiнiң түптері сүрлем астындағы қабаттың қабырға арқа сүйейтiн
арқалықтармен жобалауға рұқсат етiледi. Сүрлем астындағы тоннелдерi бар
жердегi түп құрылымға рұқсат етiледi.
Орталықта орналасатын сүрлемдердiң бiтiретiн саңылаулары тиiстi.
Олар бiрнеше бiтiретiн саңылауларды құрылымдар керек болса сүр шөптiң
өстерi туралы симметриялы орналастыру керек.
2.6. СҮРЛЕМ АСТЫ ҚАБАТТЫҢ БАҒАНАЛАРЫ
Сүрлем асты қабаттың бағаналарын төртбұрышты тор арқылы
орналастырған дұрыс. Сонымен қатар бағаналардың сақиналы орналасулары да
рұқсат етіледі. (сызба 10).
Егер сүрлем асты қабаттан темір жолы өтсе, онда оның өсінен
бағаналардың қырларына дейінгі арақашықтық, құрылым жақындауы габаритін
қанағаттандыруы шарт.
[pic]Сызба 10. Сүрлем асты бағаналары орналасуының сызбасы
2.7. ҚОЙМА ҒИМАРАТТАРЫ
Астық дақыл қоймалары - бұл ғимарат үйiндiнi астықтың сақтауы үшiн
өлшеулi, бiрақ сонымен бiрге қажеттiлiк жағдайда оларларды (былықпалардағы)
астықтың өңдеуiнiң өнiмдерiнiң сақтауы үшiн қолданады. Дән жерде тұратын
сақтау қоймаларында көлденеңге немесе үйiндiнiң көлбеген едендерiн
орналастырады, қабырғаларға түйiстiре отырып, үйiндiнiң биiктiгi
қабырғадағы көлденең қысымның кiшiрейтулерi үшiн қабырғаларда 2-2, 5
моларда әдетте қабылдайды, қойманың бiр бөлiгi орташа - (көлбеген
едендерменнен 10 моларға дейiн қоймаларындағы) 4, 5-5 моларға дейiн. Мұндай
орналастыру астықтың сапасына тиiстi бақылаумен қамтамасыз етiп және (5-6
мың тқа дейiн) iрi бiркелкi партиялар қоймалардағыны сақталуға мүмкiндiк
бередi. Қойма астықтар бiрнеше партиялардың сақтауында тасымал
қалқандарымен бөледi.
Дән қоймалардың ғимараттарын жоспарда бiр қабатты тiк төртбұрыш
түрлерiнде жобалау керек, биiктiктер алмасуларсыз, бiр iзге салған көлемдi-
орналастыру параметрлермен, аралықтар – 6-12 тiректердiң адымы - 6 және
бөлмелердiң биiктiгi қабырғаларда - 3, 6.
Жамылғының көтерушi құралымдарын төменгi жағына астықтың үйiндiсiнiң
жоғарғы жағынан қашықтық кемiнде 0, 5 м қабылдау керек.
Дән қоймалар көлбеген (кемiнде 1:1, 4-шi көлбеуiмен) едендермен
жобалауға рұқсат етiледi, егер құрылыстың алаңының гидрогеологиялық
шарттары тасымалдағыш тоннелдерi ғимаратты судан қорғауды құрылымсыз жұлып
және құрылымға жол берсе, оның жанында бұл технологиялық үдерiс үшiн
баптарда болады.
Дән қоймалардың ғимараттарының ауданы 3000м2 болуы керек. Дән
қоймалардағы дарбазасы есiк ойыққа дейiн дән түйiстiре ұйықтауға мүмкiндiк
бергенi сыртқы ашатын екi жақты жобалау керек. Есiк ойық арнайы
саңылауларда қыстыртатын тақтайлармен қыстырылады. Есiктер қойманың ұзын
бойына қабырғаларында немесе шеттермен орналастырылады. Астықтар толық
түсiрумен көлбеген едендермен дән қоймалардағы өз ағысымен, сонымен бiрге
ғимараттың әр жерiндегi орналастырылатын аэронауа жабдықталған дән
қоймалардағы шығыр екенін ескеру керек. Технологиялық жобаның бiр бөлiгiнде
шығырдың санның көлденең едендерiнде анықталады, бiрақ екiден кем еместігі
ескерiледi. Есiктер арасындағы қашықтық (2, 2 - ені, биiктiк - 2,5) есiк
ойықтың өлшемдерi 12-18 мм.
Дарбазасы сақтаулар үшiн қолайлы дән қоймада екi есе шығын болуы
керек: мм өлшемдi ұяшықтары бар металдық тордың iшкi торлысы 12 х12-ден
аспайтын және (шылқығаны ) сыртқы.
Дән қоймаларын жарық арқылы ойықтарысыз қалай жобалау керек?
Астықтың төгiндiсiнiң сызығының қабырға және одан жоғарыларының жоғарғы
бөлiгiнде орналастыруға рұқсат етiледi. Сақтаудың шарттары бойынша
қоймалардағы табиғи жарықтандыру болуы керек, сондықтан терезелердiң
өлшемдерi (0, 6 х1, 3 молар) ептеген. Терезе ойықтарының ауданы қойма
еденінің ауданынан 0,3 % төмен қабылданбайды.
Ереже бойынша, астық қоймаларында қойма едендерін жабу қалыңдығы 25
мм және 50 мм ыдыс тиеу қоймаларында асфальтбетонмен жобалайды. Астық
қоймаларының жобалары қоймалардың қабырғаларында ашық түзулер мен жазулар
енгізілгені көрсетілуі тиіс, олар астық себінділерінің шекті биіктігін
шектейді.
Бір қабатты қоймаларда 9х6 бағанды торлар; 12х6 және 18х6 м, қабырға
биіктігі 6 және 7,2 м түрінде қабылдау керек. Көп қабатты қоймаларда 6х6 м
бағанды торы бар және қабат биіктігі 4,8 м, үстіңгі қабат үшін сонымен
қатар баған торларын 12х6 және 18х6 м.
Әжетханаларды өндірісті диірмен ғимараттарында, құрама жарма
зауыттарында және ұн қоймаларында орналастыруға рұқсат етілмейді. (бірінші
қабаттан басқа).
3- тарау. Астық сақтау қоймаларының сыйымдылығын анықтау.
3.1. Астық сақтау қоймаларының тұтыну сыйымдылығын есептеу
Жобаланатын астық сақтау қоймаларының паспортты сыйымдылығын мына
формула бойынша анықтайды:
Е пр = (Аф + Сп - Вп ) Кср.в.р. ,
мұнда Аф – физикалық массада дайындалатын дәннің мөлшері, т;
Сп – дайындама басында қалған дәннің қалдығы (жылдық түсімнен орташа
есеппен 15 % ), т;
Вп – дайындама кезінде 1 айға керек жүктеу көлемі. Жобалаудың
тапсырмасымен тағайындалады, ал типтік жобалар кезінде дайындама көлемінің
10%, т;
Кср.в.р. – әртүрлі мәдениеттерді орналастыруға арналған орташа
есептелген коэффициент.
Кср.в.р. коэффициентін мына формуламен анықтайды:
Кср.в.р. = [pic],
Мұнда Аф1, Аф2, … Афп - физикалық массадағы дайындама кезінде
кәсіпорынға келіп түсетін әртүрлі мәдениеттің мөлшері, т;
Кр1, Кр2, …Крп – әртүрлі мәдениеттерді орналастыру коэффициенті
(кесте. 1 анықтайды).
1. Әртүрлі дақылдарды орналастыру коэффициенті
|Дақыл |Кр…Крп |Мәдениет |Кр …Крп |
|Дәндегі бидай және жүгері |1,1 |Күріш-дән қарақұмық |1,5 |
|Қарабидай және бұршаұты |1,2 |Сұлы |1,7 |
|Арпа және тары |1,3 |Күнбағыс және басқа май |1,9 |
| | |мәдениеттері | |
Сыйымдылығы қайта өңдейтiн кәсiпорынның өнiмдiлiгi және қажеттi
астықтың қорынан тәуелдi болатын өндiрiстiк, портты және асулық қамбалар.
Астықтың қоры, өз кезегiнде, астықтың өндiрiсiнiң аудандарының кәсiпорынға
олардың бұл аудандарының астықтың жеткiзуiнiң әдiстерiнен туралы
кәсiпорынның орналастырылуынан тәуелдi болады.
Өңдеу кәсіпорындарының астық сақтау қоймаларының сыйымдылығын мына
формула бойынша анықтайды:
Е = Q / Ко ; Q = qс Т,
мұнда Q – жүк айналымы, мың. т; qс – ұн-құрама зауытының өнімділігі,
т/тәул; Т – жыл бойына кәсіпорынның жұмыс күндер саны (Т=300 күн); Ко –
айналым коэффициенті (Ко =2…4).
Сонымен бiрге мельзаводтар үшiн элеваторлардың жобалауында ұнтақтың
түрiмен сәйкес астықтың үлкен қорлары және арнайы ұн тарту партиялардың
құрастыру әзiрлеуге қатысты ерекшелiктi ескеруге керек. өндiрiстiк
қамбалардың сыйымдылықтың бұл функцияларының орындаулары үшiн тең Т=90
(элеваторлар және қоймалар) әдетте қабылдайды.астықтағы бұл
кәсiпорындардың 120 тәулiктiк өнiмдiлiгi. Жаңа диiрмен элеваторлар
жағдайлар көпшiлiгiнде сыйымдылықпен, кәсiпорынның тең алтыайлық
өнiмдiлiктерiн салады. Қажеттi өндiрiстiк элеватордың сыйымдылығы туралы
ақырғы шешiм жергiлiктi шарттар және перспективаның есепке алуымен
қабылдайды.
Өндіруші элеватордың сыйымдылығын өңдеу өндірісіне қажетті астық қоры
бойынша мына формуламен анықтауға болады:
Е = qс Тқор
Мұндағы Тқор =90 күн – астық темір жолымен түскенде;
Тқор =120…180 күн – астық су көлігі арқылы түскенде;
Тқор =28 тәул – құрама жем зауыттарында.
Асулы элеваторлар.
Навигациялы кезең аяқталғаннан соң астықты жүктеу аяқталғаннан кейін
асулы элеваторлар өндіруші және базисті элеваторлар қызметін атқарады және
астық запасын оперативті сақтайды. Бұл жағдайда навигация кезінде және нан
дайындау компанияларында астық запасының көп имөлшері болуы керек. Асулы
элеваторлар үлкен сыйымдылыққа ие оның көлемін экономикалық іздеулер
негізінде шешеді. Ережеге сай асулы элеватордың сыйымдылығын он бесінші
орта күндік түсім бойынша анықтайды. Сыйымдылығы 50-ден 162 мың т-ға
дейінгі асулы элеваторлар бар, олар монолитті темірбетоннан салынған,
диаметрі 6-8 м және биіктігі 30 м.
Портты элеваторлар. Сыйымдылығы 50ден 200 мың тоннаға дейін портты
элеваторлар, диаметрі 6 м және биіктігі 30-40 м және одан жоғары сүрлемдер
бар. Үлкен партиялы астықты экспортқа дайындау үшін элеватор үлкен
сыйымдылықты болуы керек,ол жылдық жүк айналысын және айналыс коэффициентін
анықтайды:
Еп = Q / Ко ,
Мұнда Ко =8…10, навигация периодына тәуелсіз.
Үлкен партиялы астықты дайындау үшін элеватор үлкен сыйымдылықты болу
керек.
3.2. Сүрлемдер және шанақтардың сыйымдылығын анықтау
Қазіргі уақытта силостардың әр түрлі формасын салады: дөңгелек 6м
диаметрмен, квадраттық көлденең қимамен 3 немесе 4м жақ мөлшерімен.
Дөңгелек және квадрат силостар, силостық корпус сыйымдылығына, оның
жұмыс ғимаратымен үйлесімділігіне және үстіңгі немесе астыңғы силосты
тасымалдауыштың максималды санына байланысты қатарлармен орналасқан. Типтік
жобалар үшін силостар ұзындығы 30 м.
Сүрлем сыйымдылығын Ес, т мына формуламен анықтайды:
Ес[pic]
мұнда : [pic] - табиғат астығы, т/м3 (0,68...0,82 қабылдау);
[pic] - силостың ішкі қимасының ауданы, м2;
[pic] – үстіңгі силостық платиналардан бастан соңғы саңылауларға
дейінгі силостар ұзындығы, м;
[pic] – астыққа толтырылмаған силостың үстіңгі бөлігінің көлемі, м3;
[pic] – силостың астыңғы бөлігіндегінің көлемі, м3;
Центрлік ось бойынша астықты жүктегенде және шығарғанда , силос
сиымдылығын Ес,т былай анықтайды: үстіңгі корпустық бөлігі Е1, ортаңғы
цилиндрлік бөлігі Е2 және астыңғы корпустық бөлік Е3
Ес[pic]Е1+ Е 2 + Е 3
Сүрлемнің үстіңгі корпустық бөлігінің Е1,т сиымдылығы мына формуламен
есептеледі
Е1[pic]
мұнда R- силостың ішкі радиусы,м;
[pic] - сүрлемнің үстіңгі корпустық бөлігінің биіктігі,м;
Сүрлемнің астыңғы корпустық бөлігінің сыйымдылығы Е2,т формула
бойынша анықталады:
Е2[pic]
мұнда Н2 – сүрлемнің цилиндрлік бөлігінің биіктігі,м.
Сүрлемнің цилиндрлік бөлігінің сиымдылығы Е3,т формула бойынша
анықтайды:
Е3[pic]
мұнда: Н3 – силостың астыңғы корпустық бөлігінің биіктігі,м.
Н1және Н3, м биіктіктерін мына формулалар бойынша табады:
Н1[pic]
Н3[pic]
мұнда [pic] - силосты астықпен толтырғандағы оралған астықтың табиғи
бұрышы ([pic]);
[pic] -түп забудкасының бұрышы (құрғақ астық үшін - 36˚, шикі үшін -
45˚).
Сондықтан сүрлем сиымдылығы Ес,т тең болады :
Ес[pic]
Дөңгелек сүрлемнің арасында түзілетін сүрлем – жұлдызша сыйымдылығы
Ес.зв,т, мына формуламен анықталады:
Ес.зв[pic]
мұнда Rэ – эквиваленттік радиус (Rэ[pic] 0,262 D);
[pic],[pic] – үстіңгі, ортаңғы және алдыңғы сүрлем бөліктерінің
биіктігі.
[pic],[pic] мына формулалар бойынша анықтайды:
[pic]э[pic]
[pic]Нс – ([pic]э[pic])
[pic]э[pic]
Егер сүрлем квадраттық пішінді болса, онда оның сиымдылығы сүрлем –
жұлдызшаның анлогтық нәтижесімен анықтайды. Алдымен формула бойынша
эквиваленттік радиусты табады:
Рэ[pic]
мұнда : а – сүрлем маңы,м.
Сүрлем сыйымдылығын мына формула бойынша анықтайды:
Ес[pic]
мұнда : [pic],[pic] - үстіңгі , ортаңғы және алдыңғы силос
бөліктерінің биіктігі.
2. К1 және К2 коэффициенттерінің мәндері
|у/D |К1 (при α1 |К2 (при α2 |у/D |К1 (при α1 |К2 (при α2 |
| |=26˚) |=36˚) | |=26˚) |=36˚) |
|0,00 |0,1278 |0,1902 |0,30 |0,1614 |0,2404 |
|0,05 |0,1288 |0,1917 |0,35 |0,1731 |0,2579 |
|0,10 |0,1315 |0,1959 |0,40 |0,1864 |0,2776 |
|0,15 |0,1364 |0,2031 |0,45 |0,2010 |0,2993 |
|0,20 |0,1429 |0,2125 |0,50 |0,2167 |0,3229 |
|0,25 |0,1512 |0,2253 | | | |
3. К3 коэффициентінің мәндері
| |У мәні |
|Z | |
| |0,0…1,0 |0,1…0,9 |0,2…0,8 |0,3…0,7 |0,4…0,6 |0,5 |
|0,0…1,0 |0,373 |0,344 |0,321 |0,303 |0,293 |0,289 |
|0,1…0,9 |0,344 |0,313 |0,287 |0,269 |0,258 |0,254 |
|0,2…0,8 |0,321 |0,287 |0,260 |0,241 |0,229 |0,225 |
|0,3…0,7 |0,303 |0,269 |0,241 |0,220 |0,208 |0,203 |
|0,4…0,6 |0,293 |0,258 |0,229 |0,208 |0,195 |0,191 |
|0,5 |0,289 |0,254 |0,225 |0,203 |0,191 |0,187 |
4. К4 коэффициентінің мәндері
| |У мәні |
|Z | |
| |0,0…1,0 |0,1…0,9 |0,2…0,8 |0,3…0,7 |0,4…0,6 |0,5 |
|0,0…1,0 |0,556 |0,613 |0,478 |0,452 |0,436 |0,430 |
|0,1…0,9 |0,513 |0,466 |0,428 |0,400 |0,384 |0,378 |
|0,2…0,8 |0,478 |0,428 |0,388 |0,359 |0,341 |0,335 |
|0,3…0,7 |0,452 |0,400 |0,359 |0,328 |0,310 |0,302 |
|0,4…0,6 |0,436 |0,384 |0,341 |0,310 |0,292 |0,285 |
|0,5 |0,430 |0,378 |0,335 |0,302 |0,285 |0,276 |
Келтірілген формулаларды қолданады, егер силос жүктеме мен шығарым
орталық бөлікте болса. Силостың орталық бөлігіне дәнді беріп және
жүктемелесе, онда силостың сыйымдылығын мына формуламен анықтайды:
Ес = Е1 + Е2 + Е3 ,
Мұнда Е1 – жоғарғы конусты бөліктің сыйымдылығы
Е1= у[pic];
Е2 – сүрлемнің орталық бөлігінің сыйымдылығы
Е2 = у π R2 H2;
Е3 - төменгі конусты бөліктің сыйымдылығы, м:
Е3 = [pic];
R – сүрлемнің ішкі радиусы; Н1 , Н2 , Н3 - сәйкесінше жоғарғы
конусты, цилиндрлік және төменгі конусты бөліктің биіктіктері, м;
Н1 = К tg α1 ; Н3 = К tg α2 ;
α1 – силостың толтыруында астықпен астықтың табиғи қиябет бұрышы (α1
=26˚); α2 – днищаның забуткасының бұрышы (құрғақ дән үшін 36˚, шикі дән
үшін 45˚).
Егер α2 = 45˚, онда силостың сыйымдылығының формуласы мына түрде
болады:
Ес = уπR2 ([pic] H1 + H2 + [pic] H3).
Сүрлем-жұлдызшаның сыйымдылығын мына формула бойынша анықтауға
болады:
Е'зв = уπR2 э ([pic]H'1 + H'2 + [pic] H'3),
Мұнда Rэ – эквивалентті радиус (Rэ =0,262D); Нʼ1 , Нʼ2 , Нʼ3 –
силостың жоғарғы, ортаңғы және төменгі бөліктерінің биіктігі, м; Нʼ1 = Rэ
tg α1; Нʼ2 =Нс - Rэ (tg α1 + tg α2 ); Нʼ3 = Rэ tg α2 .
Егер силис квадратты түрде болса, онда оның сыйымдылығы мына
формуламен беріледі. Эквивалентті радуисты анықтайды (Rэ =0,564 а, где а
сторона силоса, м).
Ес = уа2 ([pic]H''1 + H''2 + [pic] H''3),
мұнда Нʼʼ1 , Нʼʼ2 , Нʼʼ3 – силостың жоғарғы, ортаңғы және төменгі
бөліктерінің биіктігі, м; Нʼʼ1 = Rэ tg α1; Нʼʼ2 = Нс - Rэ (tg α1 + tg α2
); Нʼʼ3 = Rэ tg α2
силостың сыйымдылығын мына формуламен анықтайды:
Ес = ȹ ɣ FcHc ,
Мұнда ȹ - силостың қолдану көлемінің коэффициенті.
Силистардың сыйымдылығын анықтағаннан кейін, олардың орналасу
сеткаларын таңдайды, силостардың санын алады және силосты корпустың
өлшемдерін анықтайды. Силосты корпустардың өлшемдерін мына формуламен
анықтайды:
Е с.к. = m n Е кр. с. + (m – 1) (n – 1) Е зв,
мұнда m, n – сәйкесінше корпустың ені мен ұзындығы бойынша силостар
саны Е зв - силос-жұлдызшаның сыйымдылығы, т.
Силосты корпустың ұзындығы мен оның ені мен биіктігіне қатынасы
екеуден аспауы керек, ал бір қатар орналасу кезінде бұл қатынас үшеуге тең
болады.
Шанақтардың сыйымдылығын мына формуламен анықтайды:
Еб = ȹʼ ɣ FбHб ,
Мұнда ȹ1 - көлемді қолдану коэффициенті(кесте. 5); Fб – қардағы
шанақтың көлденең қимасының ауданы, м2; Нб – забутканың биіктігі, м.
ȹ - коэффициентінің мәні
|А |б мәні |
|Мәні | |
| |2,0 |
| |0,83 |
| |0,82 |
| |0,80 |
| |0,79 |
| |0,76 |
| |0,90 |
| |0,87 |
| |0,85 |
| |0,84 |
| |0,82 |
| |0,91 |
| |0,90 |
| |0,88 |
| |0,87 |
| |0,86 |
| |0,92 |0,91 |
| |0,91 |0,90 |
| |0,90 |0,89 |
| |0,89 |0,88 |
| |0,88 |0,87 |
|Тазаланбаған |Бункерлер |Бункерлер |
|астықтың артық | | |
|мөлшерін сақтау | | |
|Мөлшерлеу |Дозаторлар |Дозаторлар |
|Дәнді өлшеу |Таразылар |Таразылар |
|Салқын дәнді |Дәнді жылытуға арналған аппарат |Дәнді жылытуға |
|жылыту | |арналған аппарат |
|Дәнді бірінші |Скальператорлар, аспираторлар, шкаф|Скальператорлар, |
|рет сепарирлеу |типті сеператорлар |аспираторлар, шкаф |
| | |типті сеператорлар |
|Минералды |Тас тазалаушы машина |Тас тазалаушы машина |
|қоспалардан бөлу| | |
|Триерда тазалау |Кукле тазалау, қарасұлы тазалау |Кукле тазалау, |
| |машиналары |қарасұлы тазалау |
| | |машиналары |
|Дәнді бірінші | |Аршу-жылтырату |
|ретті тазалау | |машинасы |
|Сепарирлеу | |Пневмосепаратор |
|Дәнді жуу және | | |
|кондиционирлеу | | |
|Суық |Жуатын машина, ылғалдандырушы |Ылғалдандырушы |
|кондиционирлеу |аппарат. Ағынды жатып қалуға |аппарат. Жатып қалуға |
| |арналған бункер |арналған бункер |
|Мөлшерлеу |Дозаторлар |Дозаторлар |
|Жылдам |Жылдам кондиционирлеу аппараты, |Жылдам кондиционирлеу |
|кондиционирлеу |Бункер, жуу машинасы, ылғал |аппараты, Бункер, жуу |
| |түсіруші, жатып қалуға арналған |машинасы, ылғал |
| |ылғалдаушы машина |түсіруші, жатып қалуға|
| | |арналған ылғалдаушы |
| | |машина |
|Мөлшерлеу |Дозаторлар |Дозаторлар |
|Екіншілік |Ылғалдандырушы аппарат. Жатқызуға |Ылғалдандырушы |
|ылғалдандыру |арналған бункер |аппарат. Жатқықуға |
|және жатқызу | |арналған бункер |
|Мөлшерлеу |Дозаторлар |Дозаторлар |
|Астықтың үстін |Түс қағазды машина |Түс қағазды машина |
|біріншілік | | |
|тазалау | | |
|Екіншілік |Пневмосепаратор, шкаф түріндегі |Шкаф типтес сепаратор |
|сепарирлеу |сепаратор | |
|Астықтың бетін |Щеткалы машина |- |
|екіншілік аршу | | |
|Сепарирование |Пневмосепаратор |- |
|1драналы жүйенің|Ылғалдандырушы аппарат, бункер 1 |Ылғалдандырушы |
|алдында астықтың|дранды жүйе үстіндегі бункер |аппарат, 1 драналы |
|қабығын ылғалдау| |жүйенің үстіндегі |
| | |бункер, бункер |
|Тазаланған |Автоматтты таразылар |Автоматты таразылар |
|астықты өлшеу | | |
Негізінен өңделетін шикізат түріне, тарту түріне, дәнді тасымалдау
әдісіне байланысты болады. Дәнді механикалық тасымалдауда металл цилиндрлі
обоечный машиналарда бетін өңдеу қосымша жүреді, ал дәнді
пневмотасымалдауда бетін өңдеу бойынша қосымша операция қажетсіз, өйткені
пневмотасымалдау қондырғыларынан өткенде дәннің беті аналогты әсерге
ұшырайды.
Сулау ұзақтығын кесте бойынша қабылдау қажет. Бидайдың сұрыпты
тартуларында сулауға арналған бункерлер сыйымдылығы, гидротермиялық өңдеу
әдістеріне тәуелсіз, 36 сағаттан кем емес ұнтақтау бөлімінің үздіксіз
жұмысын қамтуы керек.
Кондиционерлеу түрі ұн тарту зауытының орналасуына және өңделетін
бидай түріне байланысты тапсырмамен беріледі. Қайта жобаланатын
кәсіпорындарға бірінші сулауда 18-200С температураға дейін дәнді қыздырумен
және сумен ылғалдаумен суық кондиционерлеу нұсқасы ұсынылады. Макарон ұнын
өңдеуге қатты бидайды дайындауда тек суық кондиционерлеу қажет. Бірінші
айыруда және минералды қоспаларды бөлуде, триерлерде тазалау үшін дәнді екі
бөлікке бөледі. Дәнді бөлікті тазалауға шкаф сияқты айырғыштарды қолдану
ұсынылады. Дайындау бөлімінен көлікпен (нория, шнек, тізбекті конвейер)
ұнтақтауға дәнді беруде, ылғалдау машинасының алдына ауаның тұйықталған
айналымымен аспираторды орнатады.
Бидайдың сұрыпты тартуларында өндірушілігіне (200т/тәуліктен жоғары)
байланысты екі қарама-қарсы технологиялық жолдарды қарастырады, ал 400
т/тәуліктен жоғары өндірушілікте – ағындардың жеке ылғалдануымен және
сулаумен төмен шыны тәрізді және жоғары шыны тәрізді дән үшін үш және одан
көп. Жеке ағымдарды 1 дранды жүйе алдында немесе кондиционерлеу аяқталған
соң араластырады.
Екі секциялы ұн тарту зауытында әр түрлі технологиялық қасиеттермен
және сәйкесті секция бойынша ұнтақталуымен дән ағындарын ұнтақтау бөліміне
беру, ылғалдау және міндетті түрде үздіксіз сулау. Бұл кезде бункерлерді
жүктеу бірқалыпты болуы керек.
Тазартылмаған дән мен сулауға арналған бункерлер астына әр бункерден
шығарылатын дән мөлшерін реттеу үшін мөлшерлегіштер орнатады. Суық
кондиционерлеуде дәнді ылғалдау үшін жылы суды пайдалану ұсынылады, 1-
драналы жүйеде дән температурасы 250С-тан кем емес болу керек.
4.6. Дайындау бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеу.
Жабдықтарды таңдау және есептеу кезінде мына жағдайларды
қолданады:
- максимальды өнімділіктегі жабдықтарды таңдайды;
- технологиялық жабдықтар оптимальды жүктемеде болуы тиіс;
- жаңа заманға сай және экономикалық тиімді жабдықтарды таңдайды;
- жабдықтардың өнімділігін паспортты мәліметтеріне қарай таңдайды;
- таңдау және есептеу қабылданған схемалар бойынша жүргізіледі.
Машиналар мен аппараттар санына байланысты дайындау бөлімінің
өнімділігін берілген өнімділіктен 10-20% аспай алады. Бұл ұн тарту
бөлімінің жұмысын үзіліссіз қамтамасыз ету үшін, технологиялық схемалардың
икемділігі үшін керек.
1. Дайындау бөлімінің есепті өнімділігі, т\тәул.
Qрасч= К* Q
Q – ұн-құрама немесе жарма зауытының берілген өнімділігі;
К – қор коэффициенті: К=1,1-1,2 – ұн-құрама зауыты үшін,
К=1,15 – жарма зауыты үшін,
К=1,2 – жарма зауыты үшін
(тары, қарақұмық, сұлы, арпа жармалары).
2. Дәнді тазалауға және гидротермиялық өңдеуге керекті жабдықтардың саны:
[pic]
Сп – машинаға келіп түсетін өнімнің мөлшері, %;
g – меншікті жүктеме, т\м2;
Вм – машинаның жұмыс оганының размері (қабылдау ситоның ені, себудің
ауданы), м, м2.
Сп=100% болғанда
n=Qрасч\24• g• Bм
немесе
n=Qрасч\g,
мұнда g – 1 машинаның өнімділігі.
Ұн және жарма өндірісінің схемасына сәйкес жабдықтарды әрбір
технологиялық процесс үшін есептейді.
3. Автоматты таразылар саны:
nв=Qрасч• 1000\24•
60•a•в,
мұнда а – таразылардың ожауының сыйымдылығы (100, 50, 20)кг;
в – минутына өлшеу саны (егер а=50, онда в=180; а=100, онда
в=120).
4. Араластырғыш дозаторлар саны:
n= Qрасч• Cn\100•g,
мұнда Cn – дозаторға жүктеме,
g – чараластырғыш дозаторлардың сағаттық өнімділігі, т\сағ.
5. Барлық бункерлерден дәндерді біруақытта дозирлеу кезіндегі
араластырғыштар саны:
n= Qрасч\m•g •24,
мұнда m – бункерлер саны.
6. Бункерлердің сыйымдылығының есепті мәні, м3
Vp=Cn• Q• T\Y• 24• 100• Ku,
Мұнда Vp – бункерлердің сыйымдылығының есепті мәні, м3;
Cn – дайындау бөлімінідегі дәннің мөлшері, %;
T – дәндердің бункерлерде болу уақыты, 30-50 сағ;
Y – дәннің натурасы немесе көлемдік массасы, т\м3;
Ku – бункерлердің көлемін қолдану коэффициенті
h\в=3 Ku=0,85
h\в=1,5 Ku=0,7
h\в=1,0 Ku=0,6
7. Ылғалдауға арналаған бункерлердің сыйымдылығын есептеу, м3
Vp=Cn• Q•T\Y• 24• 100• Ku,
8. Бір бункердің сыйымдылығы, Vб, м3
Vб= h • а• в,
Мұнда h, а, в – бункерлердің размерлері, м.
6-қабатты ғимараттарда бункерлер 3-қабатты қамтиды, 5-қабатты
ғимараттарда – 2 қабатты қамтиды, қабаттың биіктігі 4,8 м; сетка
колонналар кезінде 6×6; 6×9; тазаланбаған дәндер үшін бункерлердің өлшемі
3,3м; ылғалдауға арналған бункерлер 1,5×1,5м.
9. Бункерлер саны
n=Vр\Vб
10. Бункерлердің фактикалық сыйымдылығы, м3
Vф=n•Vб•γ•Ки ,
Мұнда, n – бункелер саны
Vб - бір бункердің сыйымдылығы
γ - діннің натурасы т\м3
Ки - бункерлердің сыйымдылығын қолдану коэффициенті
11. Магнитті сепараторлардың саны:
n=Lмп\Lм , где
Lмп - норма бойынша магнитті алаңның ұзындығы, м;
Lм - бір магнитті сепаратордағы магнитті алаңның ұзындығы, м.
Lм= Qрасч •Cn• lмп\100•G,
мұнда
G - өнімділікті өлшеу бірлігі.
G - дән және ұн өнімділігін өлшеу бірлігі– 100 т\тәул.
G - жарма және қалдықтарды өлшеу бірлігі– 10 т\тәул.
12. Жууға арналған судан дән компоненттерін ұстау үшін арналған
жабдықтарды таңдау және есептеу
n= Qрасч •Cn•f•1000\100•qr•24 ,
мұнда
f – жуғыш машинада немесе ылғалды қауыздауға арналған машинада 1кг
дәнге кеткен судың шығыны (f=1,5-2,0 кг\кг жуғыш машинада; f=0,3-0,6 кг\кг
ылғалды қауыздауға арналған машинада)
qr - дәндердің компоненттерін ұстауға арналған аппараттың
өнімділігі, кг\сағ.
13. Дәнді жууға кететін судың жалпы мөлшері, Fм (кг\тәул)
Fм= Qрасч •Cn•f•1000\100
14. Дәнді ылғалдауға еткен судың мөлшері, Fув (кг\тәул)
Fув= Qрасч•1000•(ωк – ωн\100 - ωк) , где
ωк – берілген этаптағы дәннің ылғалдылығы, %;
ωн – түскен дәннің ылғалдылығы, %.
15. дайындау бөлімінің барлық мәліметтерін мына кестеге енгізу керек:
|Атауы |Маркасы |Саны |Өнімділігі |
| | | |Паспортты |Фактикалық |
| | | | | |
4.7. Дәнді тарту сызбасының негізі және оны таңдау.
Ұнтақтау бөліміндегі технологиялық үрдіс үздіксіз ұнтақтауда және
ұнтақтау өнімдерін кезекті сұрыптауда жүзеге асады. Технологияның әр түрлі
тапсырмасына байланысты, технологиялық үрдістің жеке кезеңдерінде ұнтақтау
операцияларының физикалық мәні күрт әр түрлі. Дәнді бастапқы және аралық
ұнтақтау, дәннің кебекті қалдықтарын өңдеу, эндосперм бөлшектерін ұнтақтау
жүйелері бар. Жүйелердің әрқайсысына қабықшалар мен эндоспермінің әр түрлі
қатынасы мен өнім түседі. Сондықтан, дәннің крахмалды эндоспермасы мен
жоғары күлді қабықшаларын максималды дәрежеде болу – ұн технологиясының
негізгі мәселесін шеше отырып, әр жүйеде ұнтақтау дәрежесінің бірлігімен
берілген, өнімге әсер етудің қатал белгіленген тәртібін таңдайды.
Технологиялық сызбада бұл електерді жеке таңдауда, сұрыптаудың әр түрлі
сызбаларында, кезеідерде ұнтақтау жолының әр түрлі ұзындығында, ұнтақтайтын
біліктердің әр түрлі параметрлерінде беріледі.
Өндірістік операциялардың сипаты бойынша ұн өндірісінің технологиялық
үрдісінің негізгі кезеңдер қатарына бөледі:
- Ұсақтау (жарма түзуші);
- Байыту;
- Тегістеу;
- Ұнтақтау.
Дәнді ұнтақтау үшін кесетін және бұдырлы біліктерімен білікті
станоктарды, центробежді ұсақтаушылар – энтолейторлады, деташерлер –
қопсытқыштарды, шыбыртқылы және щеткалы машиналарды қолданады. Ұсақтау
өнімдерін көп жақтаулы сепкіштерде, центрифугаларда және електеу
машиналарында сораптайды.
Тартудың белгіленген түріне және зауыт өндірушілігіне сәйкес
жобаланатын сызба негізіне сәйкесті әдебиетте берілген сызбалардың бірін
алады. Бұл сызбаға тапсырма есебімен түзету енгізеді. Технологиялық үрдіс
сызбасын жобалауда көп сұрыпты және бір сұрыпты тартындылар сызбаларының
құрылым көрсеткіштерін пайдаланады.
| |Жүйелер саны |Ұсақтаушы |Еленген дранды |Ұнды |
| | |және |жүйенің елеуіш |бақылау |
|Ұн сапасының | |жылтыратуш|беттің |үшін |
|көрсеткіштері | |ы жүйе |ұсақтаушы және |елеуіш |
| | |біліктерін|жылтыратушы |бет, % |
| | |е дранды |жүйе | |
| | |біліктерді|біліктеріне | |
| | |ң |қатынасы | |
| | |ұзындығына| | |
| | |қатынасы | | |
| |Дранды |Ажарлау| | | |
| | |ыш және| | | |
| | |ұн | | | |
| | |тарту | | | |
|Бидай жемісі | | | | | |
|Екісортты және |…6 |4…16 |1,1…1,3 |1,0…1,2 |10…14 |
|үшсортты 75 және | | | | | |
|78%-дық бірсортты | | | | | |
|72%-дық | | | | | |
|75 және 78 %дық |...5 |10 |1,0…1,15 |0,8…1,0 |10…12 |
|қысқартылған схема | | | | | |
|бойынша бидайдың | | | | | |
|екәсортты сапасы | | | | | |
|85%-дық ұн сапасы |…5 |…5 |0,8…1,0 |0,7…0,85 |12…15 |
|Макарон өндірісі үшін |…6 |…14 |0,7…1,0 |0,6…1,0 |10 |
|ұнды жоғары | | | | | |
|шынылықтағы жұмсақ | | | | | |
|және қатты ұн сапасы | | | | | |
|Қара бидай ұнының | | | | | |
|сапасы | | | | | |
|Бірсортты еленген |...7 |…7 |0,7…0,9 |0,7…1,0 |10…12 |
|63%-дық | | | | | |
|Екісортты 80%-дық |…5 |…5 |0,3…0,7 |0,3…0,7 |14…16 |
|Ерекше тартылған |…5 |…2 |0,2…0,4 |0,2…0,3 |10…15 |
|7%-дық | | | | | |
|Қарабидайдың ерекше |…4 |- |- |- |16,5…25,0 |
|тартылған сапасы | | | | | |
Түсіндірме хаттамада бидайды тарту процесінің бөлек этаптарын,
техника мен ғылымның жетістіктерін, сондай-ақ қабылданған сызбаның
мінездемесін көрсету керек.
Ұнды тарту сызбасында машиналардың бейнесін шартты белгілермен
көрсетеді (білікті станоктар, елеуіштерді, елеуіш машиналарды және т.б.),
сондай-ақ олар қызмет көрсететін барлық жүйелерді, уақытаралық және соңғы
өнімнің бағытын, әр жүйе үшін машиналардың санын, елеуіштің технологиялық
схемаларының нөмірін.
4.8. Ұн тарту бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеу
Ұн тарту бөлімінің жабдықтарын таңдау және есептеуді өңделетін
бидайдың мәдениетіне, ұн тарту сапасының түріне және кәсіпорынның
өнімділігіне байланысты орындайды
1. Білікті сызықты есептеу.
Жалпы меншікті жүктемені қолдана отырып білікті сызықты есептеу
кезінде ұнтақтау операциясын жүзеге асыру үшін білікті сызықтың жалпы
ұзындығын Lо (см) анықтайды.
Lо=Qм•1000\gв , мұнда
gв -білікті сызыққа түсетін меншікті жүктеме, кг\(см•тәул);
Qм – ұн құрама зауытының өнімділігі.
Дәл осылай ажарлау және ұн тарту процесінің ұзындығын анықтайды.
2. Білікті станоктар саны.
n=Lo\Lв.ст. , мұнда
Lв.ст - білікті станоктың мелющей сызықтың ұзындығы, см.
3. Елеуіш бетін есептеу
So=Q•1000\qn , мұнда
So –елеуіш бетінің жалпы есептік мәні, м2;
qn – елеуіш бетіне түсетін меншікті жүктеме кг\(м•тәул).
4. Ұнды бақылау үшін елеуіш бетін есептеу - Sк (м2)
Sк=fк•Sо\100 , мұнда
fк – бақылау үшін елеуіш бетінің саны, %.
5. Ажарлау және ұн тарту процесстері үшін елеуіш бетінің есептік
мәні, м2
Sдр= So- Sк\чс+1;
Sшл.и раз.=чс(So- Sк)\ чс+1 , мұнда
чс – процесстер бойынша елеуіш бетінің қабылданған қатынасы.
Дранный және ұн тарту процесстері арасындағы берілген ауданның
қатынасы келесі қатынасты береді:
чс др: чс раз= 1:1 ден 1:1,2ге дейін. Мысалы: чс др: чс раз= 1:1,2,
чс раз=1,2•чс др табады.
6. Елеуіш беттің фактикалық қатынасы
чс= Sшл.и раз\ Sдр
7. Дранный процесс бетінің жалпы ауданы, м2
Sдр=S1+ S2+ S3+….+ Sn , мұнда
S1, S2, S3…. Sn – 1,2,3 елеуіш бетінің ауданы және т.б. жүйелер.
8. Ажарлау және ұн тарту жүйелерінің суммарлы елеуіш беті, м2
Sш+р=S1+ S2+ S3+….+ Sn , мұнда
S1, S2, S3…. Sn – 1,2,3 ажарлау және ұн тарту жүйелерінің және басқа
жүйелердің елеуіш бетінің ауданы.
9. Елеуіш саны
n=Si\Sn , мұнда
Si – әр жүйенің елеуіш бетінің есептік мәні, м2;
Sn – жабдық маркасы мен сәйкес келетін елеуіш схеманың елеуіш беті,
м2.
10. Дайын өнімді бақылау үшін елеуіш бетін есептеу, м2
Sik= Sk•Ci\Co , мұнда
Ci – белгілі ұн сапсының және сорттың ұн шығымы, %;
Cо – ұнның суммарлы шығымы, %
немесе Sik=К•Sо\100
мұнда, К – бақылау жүйесі үшін елеуіш бетінің саны, %.
11. Елеуіш суырғылы манинаны есептеу
n=Q•1000\go•Bm ,
мұнда, go – қабылдағыш елеуіш машинаға түсетін меншікті жүктеме,
кг\(м•тәул);
Bm – елеуіш суырғылы манинасының қабылдау елеуішінің ені,
см.
12. Қабылдау елеуішінің енін есептеу, см
Bm= Q•1000•Ск\ go•100 , мұнда
Ск – елеуіш суырғылы манинансына келіп түсетін жарма мөлшері, %.
13. Барлық елеуіш суырғылы маниналарының жалпы ұзындығы, м
Во= Q•100\ go , мұнда
go – жалпы меншікті жүктеме, кг\(м•тәул):
go – нан пісіру сапасы үшін, 350-450 кг\(м•тәул)
go – макарон сапасы үшін, 100-120 кг\(м•тәул).
14. Шыбыртқылау, бастыру және щеткалы машиналарды есептеу
n=Q•1000•Сп\24•gм , мұнда
Сп – машинаға келіп түсетін өнім мөлшері, %
gм – машинаның өнімділігі, т\сағ.
15. Ұн тарту бөлімінің барлық есептеулерін таблицаға енгізі керек.
|Атауы |Маркасы |Саны |Өнімділігі |
| | | |Паспортты |Фактикалық |
| | | | | |
4.9. Қалдықтарды бақылау сызбасын таңдау және бекіту
Олардан жылдық астықты бөлуді бақылауға арналған астықты ұнтақтауға
дайындау процесінде 1, 2, 3 категориялы қалдықтар алады. Қалдықтарды
бақылау сызбасын мына кестеге сүйене отырып, жобалайды:
|Технологиялық процестегі операциялар |Машиналар |
|Астықты жуғанға дейінгі қалдықтарды |Бурат, ауасы жабық циклді аспиратор|
|бақылау |немесе |
| |аспирационды бағана |
|Жуғаннан кейінгі астықты тазалауда |Бурат, ауасы жабық циклді аспиратор|
|қалған алынған қалдықтарды бақылау |немесе |
| |аспирационды бағана |
|Қалдықтарды ұнтақтау |Ұнтақтағыш немесе білікті станок |
|Тас бөлу машиналарының қалдығын бақылау |Дірілпневматикалық тас бөлу |
| |машинасы |
|Триерлер қалдығын бақылау |Бақылау триерлері |
|Жуу машиналарының ағынды суларын бақылау|Дәнтұтқы, қалдықтарға арналған |
| |кептіргіш, бак-тұндырғыш |
|Қалдықтарды таразылау |Автоматты таразылар |
|Аршып-жылтырату машиналарының қалдықтары|Көлденең кесіндіде |
Сонымен бірге, алынатын қалдықтардың сипаты мен қалдықтарды бақылау
туралы негізгі ережелерді де көрсетеді. 3-санаттың қалдықтары (қара шаң,
айырғыштың қабылдау електерінің түскендер) бақылау мен өлшеуге жатпайды.
Бақылау сызбасын дәнді тазалау мен тартуға дайындаудың жалпы сызбасында
көрсетеді. Ластайтын өсімдіктердің тұқымдары таралуын болдырмау үшін,
қалдықтар цехтарында немесе шектелген бөлмелерде ұн тарту зауытының
бөлімінде ұсақтағыштарда немесе білікті станоктарда 1, 2 санаттардағы
қалдықтардың ұсақталуын қарастырады. Дайындау бөлімінен цехқа қалдықтарды
пневмотасымалдаумен жібереді. Жалпы цехта зауыттың басқа өндірістік цех
қалдықтарымен бірге бункерлерде 1, 2 санатты қалдықтарды сақтайды. Цехта
қалдықтарды сақтауға арналған бункердің сыйымдылығын 3-5 тәуліктік қорды
сақтау шартынан анықтайды.
Бұл қалдықтардың бақылау жолдарын есептегенде 1-2 санатты қалдықтар
мөлшерін 3% деп алу ұсынылады. Қалдықтардың бақылау жолдарын есептегенде 3-
санатты қалдықтар мөлшері 1%. Қалдықтардың әрбір санаты үшін ұн тарту
зауытының 10-12 сағат жұмысына есептелген жинақтау бункері қажет.
4.10. Қалдықтарды бақылау үшін құрылғыны есептеу және таңдау
1. Қажет құрылғы саны
n=Q• Сп\24•gм•100, мұндағы
Сп – машинаға түсетін азық саны, %
gм – машинаның күндік және сағаттық өнімділігі, т\күн; т\чсағ.
2. Автоматтық таразылар саны
n= Q•1000•Сп\100•24•E•nвз, мұндағы
Сп – өлшеуге түскен азық мөлшері, %;
E – ожау сыйымдылығы (100, 50, 20) кг;
nвз – ожау сыйымдылығы
3. бункер сыйымдылығының есебі
Vp=Cn• Q• T\Y• 24• 100• Ku,
мұнда, Vp – бункер сыйымдылығының есептік мағынасы, м3;
Cn –дайындау бөліміндегі астық мөлшері, %;
T – бункерде астық түскен уақыты время, 30-50 сағ;
Y – 1ші 2 ші категориялы қалдықтар– 0,35 т\м3, 3 категориялы– 0,4
т\м3
Ku – бункер көлемін пайдалану коэффициенті,:
h\в=3 Ku=0,85
h\в=1,5 Ku=0,7
h\в=1,0 Ku=0,6
4.Ұнтақ көлеміне байланысты есептер кестеге енгізілуі керек
|№ |Атауы |марка |мөлшері |Өнімділігі |
| | | | |Паспорттық |фактілі |
| | | | | | |
4.11. Дайын өнімнің бөлімі, дайын өнімнің сипаты
Ұн тарту және жармалық зауыттардың шығару бөлімінде келесі
операциялар қарастырылған: жеке құрамдардан ұн сұрыптарын қалыптастыру;
ыдысқа ұнды (жарманы) шығару; дайын қапталған өнімді сақтау мен жіберу;
ұсақ ыдыстарға ұн мен жарманы бөліп салу және қаптау.
Ұнның ыдыссыз және ыдыста сақтау көлемдерінің қатынасын жобалауға
берілген тапсырмаға сәйкес белгілейді. Ұн мен жарманы шығаруға, бөліп
салуға арналған бөлмені дайын өнімді ыдыста сақтаудың қоймасы мен негізгі
өндірістік бөлмелерінен шектеу қажет.
Кішігірім өндірушілікті ұн тарту зауыттарында ыдыссыз тасымалдауларға
қажетті жағдайлар болмағанда, дайын өнімді босату мен сақтау жобаланбайды.
Көлік механизмдерінің санын қысқарту үшін шығару бөлімі мен ұн тарту
зауытының ұнтақтау бөлімі немесе жарма зауытының аршу бөлімі жағынан
орналастыру керек.
Өндірілетін өнімді ұнтақтау немесе аршу бөліміндегі автоматты
таразыларда өлшейді, одан әрі сұрыпты ұнды немесе жарманы, манка жармасы
мен кебектерді шығару бөліміне жібереді. Шығару бөлімінде өнімдерді
металмагнитті қоспалар құрамына тексеріп, салмақпен шығару аппараттарының
үстіндегі бункерлерге аэронауалармен жібереді. Кебектерді бункерлерге
конвейерлермен жібереді. Мөлшерлегіштермен жабдықталған бункерлерден ұнды
немесе жарманы жартылай автоматты салмақпен шығару аппараттарына береді.
Толтырылған қап конвейерге түсіріліп, тігу машинасына беріледі, одан өтіп
десте қалыптайтын машинаға дайын өнім қоймасына түседі.
4.12.Дайын өнім есебі мен цех құрылғысын таңдау
1. Автоматтық таразылар саны
nв=Qрасч• 1000\24•
60•a•в,
мұнда а – таразы ожауының сыйымдылығы (100, 50, 20)кг;
в – минутына құлау саны (егер а=50, то в=180; а=100, то в=120).
2. дозатор араластырғышының саны
n= Qрасч Cn\100•g,
мұнда, Cn – дозаторға тиеу,
g – дозатор-араластырғышының сағаттық өнімдіоігі, т\с.
3. Барлық бункерден біруақытта ұнды дозирлеу
n= Qрасч\m•g •24,
мұнда m – бункер саны.
4. Бункер сыйымдылығының есептік мағынасы м3
Vp=Cn• Q• T\Y• 24• 100• Ku,
мұнда, Vp – бункер сыйымдылығының есептік мағынасы, м3;
Cn – ұнтақтау бөліміндегі ұн мөлшері, %;
T – бункерге түскен уақыты, 30-50 час;
Y –көлемдік массасы, т\м3;
Ku – бункер көлемін пайдалану коэффициенті:
h\в=3 Ku=0,85
h\в=1,5 Ku=0,7
h\в=1,0 Ku=0,6
5. Бір бункер сыйымдылығы, Vб, м3
Vб= h • а• в,
мұнда, h, а, в – бункер көлемі, м.
6. Бункер саны
n=Vр\Vб
7. Бункердің фактілік сыйымдылығы, м3
Vф=n•Vб•γ•Ки
мұнда, n – бункер саны
Vб - бір бункер сыйымдылығы
γ - астық табилығы т\м3
Ки - бункер сыйымдылығын падалану коэффициенті
8. аппарат салмағаның есептері
n=Q•Cп•Uх• 1000\100•100•g•ρ•τ
мұнда, Cп – азықтың шығуы, %;
Uх – сақталуға салынған өнім мөлшері %;
g –шығару таразысы аппараттың өнімділігі;
ρ – құлама массасы, кг.
9. Зашивочный аппарат сыйымдылығы, n ұн немесе жарма немесе
завод өнімділік санына тәуелді:
n=1000•Q•Cn\100•g•p•τ
мұнда, g –тігін машина өнімділігі (500 мешков\час);
p – қап массасы, кг.
9. Барлық есептерді кестеге енгізу қажет
|Атауы |марка |мөлшері |Өнімділігі |
| | | |Паспортты |фактілі |
| | | | | |
5 Бөлім. Жарма зауытын жобалау
5.1. Дәнді аршуға дайындау сызбасын таңдау
Әр түрлі жарма дақылдарының дәндері морфологиялық, анатомиялық
белгілермен, физика-химиялық қасиеттермен ерекшеленеді, бұл оны аршуға
дайындаудың өндірістік үрдісін құруға және негіздеуге әсер етеді.
Жарма өндірісіндегі технологиялық үрдіс сызбасын әр дақылға және
өңдеу түріне қатысты өңдейді. Жарма зқауытының реконструкциясында бастапқы
мәліметтер негізінде өңделетін дән ерекшеліктерін ескереді және түрлік
сызбаға енгізілуі қажет өзгерістерді белгілейді. Ондай өзгерістерге
элеваторда немесе қиын бөлінетін ластаушы қоспалардың жоғары құрамында
пневматикалық сұрыптау үстелі немесе тас бөлу машиналары арқылы өткелдердің
санын ұлғайтуы мүмкін.
Қоспалардың негізгі массаларын бөлу үшін жарма зауыттарында екі-үш
тізбекті айыруды қолданады. Сұлы, арпа, бидай үшін қуыршақ іріктеулер,
қарақұмық, бидай іріктеу машиналары қолданылады. Бұршақ, жүгері мен күріш
үшін триерлер орнатылмайды. Минералды қоспаларды бөлу үшін әр түрлі тас
бөлу машиналары мен пневмоүстелдер қолданылады. Жарма зауыттарында дән
тазалаудың бөлшектеу әдісін енгізеді, бұл кезде оны бөліктерге бөледі. Бұл
кезде әр бөлік үшін аспираторларда ауа ағынының тәртібін, триер
ұяшықтарының өлшемін т.б. өте дәл алу қажет, бұл әр түрлі қоспаларды өте
мұқият бөлуге мүмкіндік береді. Қиын бөлінетін қоспаларды бөлуге арнайы
әдістер арналған. Сонымен бірге, қоспаларды ұсақ дәнмен алады. Бұл жағдайда
дәннің қандай да бір бөлігі жойылады, бірақ қалған ірі дәнде қоспалар аз
болып, одан стандартқа сай жарма алуға болады. Дәнді қоспалардан тазалау
үрдісінде оны 2, 3 одан да көп бөліктерге бөледі, артынан шикізаттың әр
бөлігін дән ірілігі мен лас қоспалар құрамы есбімен тазалайды. Осылай,
қарақұмықты айыруда, оны тесігі дөңгелек формалы, бірінші түрдегі електерді
қолданып 2-3 бөліктерге бөледі, одан кейін әр бөліктен қиын бөлінетін
қоспаларды бөледі және тесігі үшбұрыш формалы, үшінші түрдегі електі
қолданады. Қарақұмықты бөліктерге алдын-ала бөлу тесігі үшбұрыш пішінді
елек нөмірін өте дәл таңдауға мүмкіндік береді. Осылайша, арпадан жарма
өндірісінде дайындық кезеңінде ұсақ дәнді бөлуге және ары қарай бақылауға
арналған жүйелерді жобалау қажет. Тарыны қайта өңдеуге дайындағанда да осы
әдіс қолданылады. Сұлыны гидротермиялық өңдеу жүргізгеннен кейін, дән
тазалау бөлімінде соңғы өткелде ірі және ұсақ бөлікке бөледі. Бұршақты
қайта өңдеу бөлімінде сепкіштерді қолданып, ірі және ұсақ бөлікке бөледі.
Қарақұмықты аршу операциясының алдында алты бөлікке бөледі.
Дән тазалау бөліміндегі тазалаудың бүкіл үрдісінің технологиялық
тиімділігін тазалауға дейінгі және одан кейінгі дән сапасын салыстыру
негізінде анықтайды.
Бір сызба бойынша жарма дақылдарының келесі дән топтарын өңдеуге
болады:
- қарақұмық-тары;
- сұлы-күріш;
- арпа – бидай – бұршақ – жүгері.
Дән тазалау машиналарының санын кестеге (қосымша) сәйкес қабылдау
қажет. Дәнді бөліктерге айыру үшін және оны қоспалардан тазалауда
машиналардың басқа түрлері де қолданылуы мүмкін. Көрсетілген айырғыштар
жүйесінің немесе өткелдердің саны алдын-ала кезеңде элеваторларда тазалауды
қоспайды. Дән тазалау машиналарының тізбекті өткелдер санын таңдауда
жобалаудың нақтылы шарттарына сәйкес өзгерістер кіруі мүмкін. Осылай,
айырғыштар жүйесінің саны, алдын-ала кезеңде элеваторда дән тазалау
болмағандықтан, ұлғаюы мүмкін.
Дән тазалау бөлімінің сызбаларын жобалауда олардың ерекшеліктері
ескерілсе, бір дақылды өңдеуден зауыттың басқа дақылға ауысуында,
қоспалардан дәнді тазалау ерекше қиындықтар ауырмайды. Дән тазалау
бөліміндегі жабдықтың негізгі жинағы бірнеше дақылдар дәнін тазалау үшін
қолданылуы мүмкін. Дәннің технологиялық қасиеттерін жақсарту, құрылым-
механикалық қасиеттерін өзгерту үшін дән тазалау бөлімінде аршуға дейінгі
гидротермиялық өңдеуді қарастырады. Ол үшін тіпті дәннің бір дақылына
арналған жағдайда да, жабдықты орнатады. Кептіргіштер үстіндегі
бункерлердің сыйымдылығы буландырғыштардың екі-үш есе сыйымдылығына тең
болу керек. Физикалық қасиеттері, пішіні, анатомиялық құрылысы бойынша
жарма дәндерінің үлкен әр түрлілігін ескере отырып, өңдеуге жарма шикізатын
дайындаудың бірыңғай қағидалар қолданылады. Гидротермиялық өңдеуге барлық
дақылдар ұшырамайды. Булаумен, кептірумен және салқындатумен технологиялық
сызба бойынша қарақұмық, сұлы, бұршақ өңделеді. Бидай мен жүгері бір реттік
ылғалдаумен және сулаумен ГТО, суық әдіс технологиясы бойынша өңделеді.
Бидай және қарабидайға қарағанда, жарма шикізатында қоспалар саны көп.
Осылайша, жарма шикізатын өңдеуде әмбебап технологияны өңдеу мүмкін емес.
Бірақ кез-келген дақыл үшін технологиялық сызбаларды өңдеуде тән болатын,
бірнеше жалпы ережелерді білуге болады:
• Қайта өңдеуге дайындалған жарма шикізаты сыйымдылығы зауыттың
тәуліктен кем емес жұмысын қамтитын, тазаланбаған дәнге арналған
сыйымдылықтарда жедел сақталады;
• Жарма шикізатының бетімен берік байланыспаған қоспалар үшін
технология 2-3 реттен кем емес айыруды қарастыруы керек;
• Технология ұсақ дәннің бөлінуін қарастыруы керек;
• Жарма дәнін бөлшектеп тазалау өте тиімді болу керек;
• Триерлер мен концентраторларды қолданумен қысқа және ұзын
қоспалардан дәнді тазалауды қарастыру қажет;
• Соққы әсерлі машиналар алдында, дәндер мен қалдықтарды тексеруде
металмагнитті қоспаларды бөлу, жеңіл және минералды қоспалардан
дәнді айыру, бақылау мен салмақтық есептеу үшін түсетін дән мен
соңғы өнімдерді өлшеу міндетті операциялар болып табылады;
• Пайдалы дәнді алу және оны технологиялық үрдіске қайтару
мақсатымен, технология жемді дән өнімдері мен қалдықтардың
тексерілуін қарастыруы тиіс.
5.2. Жедел бункерлердің сыйымдылығын есптеу
Өндірістік операцияларға қажетті бункерлердің сыйымдылығын зауыт
өндірушілігі, бункерде дән болуының ұзақтығы және бункер көлемін толтыру
коэффициенті есебімен анықтайды.
1. Бункерлер сыйымдылығы, V (м3)
V=Q• τ\24•γ•Ku
мұнда, Q – зауыт өндірушілііг, т\тәу;
τ – бункерде астықтың болу ұзақтығы, сағ;
γ – өнімнің көлемдік массасы, т\м3;
Ku – бункерді пайдалану коэффициенті.
Коэффициент Ku бункердің бүкіл көлемін өніммен толтыру дәрежесіне,
бункердің биіктігі мен қимасына, өнімнің жаратылысты құлама бұрышына
байланысты. Бұл коэффициент бөлшектегі толтырылатын бункердің жоғарғы
бөлігіндегі көлем шығындарын және шығару шұқыршағының құламасынан төменгі
бөлігіндегі шығындарды есептейді.
Максималды еніне бункер биіктігінің Н\В=3 қатынасында Ku =0.85; Н\В=1
болғанда Ku =0,6 деп қабылдайды.
Бір құрама сызба бойынша әр түрлі дақылдар дәнінен жарма өндірісінде,
бункерлердің сыйымдылығы табиғаты азырақ дақылға, ал бункерлер түбінің еңіс
бұрыштары жаратылысты құрама бұрышы көбірек дақылға есептелуі тиіс.
Бункерлер өлшемдерін белгілеп, олардың санын анықтауға болады.
Тазартылмаған дәнге арналған бункерлер көбінесе 2-3 қабат (h=9,6-14,4 м)
биіктігімен, қимасы 3 м өлшеммен жақтарға не квадратты болып алынады.
5.3. Жарма зауытындағы дайындау бөлімінің технологиялық жабдықтары
Дайындау цехтарына арналған жабдықтардың қажет санын жабдықтың
төлқұжатты өндірушілігі бойынша және зауыт пен оның аршу бөлімінің берілген
өндірушілігін сұлыны, қарақұмықты, күрішті, тарыны, арпаны өңдеуде 20%-ға
және бидайды, бұршақты, жүгеріні өңдеуде 15%-ға асатын есептік өндірушілік
Qр (т\тәу) бойынша есептейді.
1. өнімділік есебі Qр (т\сут)
Qр = К•Qзад =(1,15…1,2) •Qзад
Мұнда Qзад – завод өнімділігінің берілуі, т\сут;
К – қосымша коэффициенті.
2. Қажет машина саны
n=Qр\qм ,
мұнда, qм –машинаның паспортты өнімділігі, т\сут. кесте.8. (қосымшаны
қараңыз.)
3. таразылық бункер формуласын пайдалана отырып автоматтық
таразыларды таңдап алады Ев (кг)
Ев= Qр•1000\24•60•n,
мұнда, n – өлшеуге минутына жіберілген саны (2 өлшемнен көп емес).
Күріш, сұлы, қарақұмық, қауыздар үшін ожаудың төлқұжатты сыйымдылығын
25%-ға азайту керек, өйткені ожауға өнімдердің көрсетілген массасы
сыймайды. 20,50 және 100 кг жүккөтергішті автоматты таразыларда сәйкесті
15,40,80кг салмақты гирлер орнатады.
Дәнді сұрыптауға және дән қалдықтарын бақылауға арналған електейтін
машиналар санын әр машинаның електейтін беткі ауданы есебімен анықтайды.
4. Машинаның себулік үсті F (м2)
F=1000•Qзад\q,
мұнда, q – 1 м2 бетіне себулік
Содан кейін сепкіш беттің ортақ шамасын технологиялық процестің
негізгі операцияларына бөледі. Елеуіш машиналардың ауданы 10.(2) қосымшада
келтірілген.
5. Барлық есептерді кестеге енгізу қажет
|№ |Атауы |маркасы |мөлшері |өндірісі |
| | | | |паспорттық |фактілі |
| | | | | | |
5.4. Жарма дақылдарының дәнін аршу сызбасын таңдау және негіздеу
Технологиялық операциялардың ерекшелігі мен даму дәрежесі жарма
дақылдарының қасиеттеріне, дайын өнім түріне, қолданылатын жабдық сипатына
байланысты болады.
Технологиялық сызбаларды жобалаудың жалпы қағидалары келесідей:
1. Бастапқы кезеңде басты технологиялық операцияларды дұрыс таңдау үшін,
оның бөліктік құрамын, жарма дақылына сәйкес дән қасиеттерін жалдау
қажет.
2. Егер дән өлшемдері мәнді ішектерде варьирленсе, онда дәнді алдын-ала
сұрыптау операцияларын қарастыру қажет.
Бұл операцияның болуы аршуға арналған жабдық түріне байланысты.
Осылай, жұмсақ резеңке бетті аршығыштарда дәнді аршу кезінде ірілігі
бойынша сұрыпталмаған дәнді аршуға болады. Ал бұл мақсатта қатты жұмыс
саңылауымен және абразивті жұмыс беттерімен аршығыштарды қолдану жарма
дақылындағы ядроның мәнді ұсақталуына әкеледі.
Дәнді дақылдардың әртүрлілігі және өңделетін жарманың кең
ассортименті аршу бөліміндегі техенолгоиялық операциялардың күрделілігі мен
көлемін анықтайды. Аршу бөліміндегі технологиялық үрдістің сызбасын
таңдауға келесі негізгі факторлар әсер етеді:
- кәсіпорын өндірушілігі;
- өңделетін дәнді дақыл және оның физика-химиялық ерекшеліктері;
- өнім шығымына және сапасына қойылатын талаптар.
Бірінші әдіс негізінде, аршу өнімдерін бөлуде жарма дақылының дәні
мен ядросы таза түрде бөлінеді. Бұл бөлінген дәннің қайта аршылуын жүзеге
асыруға мүмкіндік береді. Технологиялық сызбалардың 2 модификациясын
ажыратады: аршу жүйесінің бастапқы жүйесіне аршылмаған дәндерді қайтарумен
және арнайы төгу жүйесіне аршылмаған дәндерді қайтарумен. Аршу нәтижесінде
таза түрде ядро түзілетін дақылдар үшін аршу үрдісі ядроны аралық бөлумен
технологиялық сызбалар бойынша құрылған. Тарыны аршуда да осылай таза түрде
ядро түзіледі, оны дәндерден бөлу қағидалы мүмкін болады. Бірақ қазіргі
уақытқа дейін физикалық белгілері бойынша мәнсіз айырмашылықтарынан,
тарының ядросы мен дәнін бөлудің сенімді әдісі технологияды жоқ. Сондықтан
тарыны конвейерлі әдіспен аршиды. Алынатын сыртқы қабықшасы ядромен тығыз
байланысқан жарма дақылдарының дәнін де осылайша аршиды.
Конвейерлі әдіс негізінде конкреттік тізбекті аршуды берілген әсерге
жеткенше қайталайды. Ұсақталмаған жармалар технологиясында конвейерлі
әдісті қолдану азырақ тиімді, бұл ядроның жоғары ұсақталуымен және
өнімдердің үлкен айналымымен байланысты..
Ядроны аралық бөлумен әдістің артықшылықтар қатары бар:
- ұсақталуды төмендеу (2-3,5%ға) есебінен, бүтін ядроның шығуы
ұлғаяды;
- өнімдер айналымы 2-2,1 есеге азаяды/өнімдер айналымы айналым
коэффициентімен бағаланады, ол дәннің бастапқы мөлшеріне үрдісте түскен
өнімдердің нақтылы мөлшерінің қатынасына тең/;
- қайта өңдеуге энергияның үлестік шығыны төмендейді.
Операциялардың реттілігі жармаға арналған аршу бөлімінде, негізгі
өнім болып толықтай жарма болып табылады:
Аршу алдында сорттау
↓
Аршу
↓
ұсақталу←Аршу өнімдерінің сортталуы
↓
Тегістеу
↓
Жылтырату
↓
Сапа бақылауы
↓
Операциялардың реттілігі жармаға арналған аршу бөлімінде, негізгі
өнім болып ұсақталған жарма болып табылады:
Аршу алдында сорттау
↓
Аршу
↓
Аршылған өнімдерді сорттау
↓
Тегістеу
↓
Тегістелген өнімдерді сорттау
↓
Тегістеу
↓
Жылтырату
↓
Сапа бақылауы
↓
Ірілігі бойынша дәнді сұрыптау аршу үрдісін жақсартады. Ол үшін
електейтін машиналарды орнатады. Қарақұмықты аршу алдында алты бөлікке
бөледі; күріш, сұлы мен бұршақ-екіге. Аршу әдісін таңдау өңделетін дәннің
анатомиялық құрылысына және құрылым-механикалық қасиеттеріне байланысты.
Қажетті машинаны дұрыс таңдау ядроны минималды ұсақтауда аршудың жоғары
коэффициентін алуға мүмкіндік береді. Қарақұмық пен тарыны білік декті
станоктарда рашиды, арпа, бидай, бұршақ-аршу тегістеу машиналарда, күріш
сұлы – екі білікті аршығыштарда, арпа сұлы жүгері –абразивті цилиндрмен түс
қағазды машиналарда, сұлы аршу астарында. Тегістелген жарма алуда арпа,
бидай, жүгері білікті станоктарад ұсақталады.
Таяқшаларға, арап жармасына арналған ұсақ жүгері жармасын өңдеуде
білікті станоктарда көбінесе ұсақтауды пайдаланады. Жүгеріні ірі ұсақтауға
детерминаторлар қоланады.
Жобалауда екі, кейде, одан да көп жарма дақылдарын өңдеуге болатын
технолгоиялық үрдіс сызбасы ең тиімді екенін ескеру қажет.
5.5. Жарма зауытындағы аршу бөліміндегі құрылғыларды таңдау мен
есептеу
1. Қабықтау машинасын есептеу.
Тарыны және қарақұмықты өңдегенде аршитын таспаның ортақ ұзындығы, L
(см).
L= (Qзад – 100)\ q
Мұнда, q – ұзындығы 1 см білікті таспаға тиеудің техникалық нормасы.
11(2)қосымша.
Күрішті өңдегенде аршитын таспаның ұзындығы , L (см)
L= Qзад \ q
Сұлыны өңдегенде аршитын диірмен тастарының ортақ санын анықтайды.
n=Qзад \ q
Тары, бидай, бұршақ өңдеген кезде машиналарды бір машинаға түсетін
жүктеме бойынша таңдап алады:
n=Qзад \ q
2. Тегістейтін және жылтырататын машиналарды есептеу.
Тегістеу және жылтыру машиналарының санын бір машинаға тиеу арқылы
анықтайды (қосымшаны қараңыз). Алынған тегістейтін машиналар саны барлық
жүйеге ортақ екенін ескеру қажет. Бірнеше тегістеу жүйе анықталған жағдайда
машиналар барлық жүйеге бөлінеді.
n=Qзад \ q
мұнда, q – ұзындығы 1 см білікті таспаға тиеудің техникалық нормасы.
11(2)қосымша
3. Елейтін бетті есептеу
F=1000•Qзад\q,
Мұнда, q –1 м2 елейтін бетке тиелген, кг\ (сут•м2).
4. Жарма бөлу машиналарын есептеу.
Сұлыны аршылатын және аршылмайтын астыққа бөлгенде дискті триерлер
және падди-машиналар қолданады; күрішке – падди-машина. Дискті триерлер бір
машинаға тиегенде таңдалады.
n=Qзад \ q
Падди-машиналарының түрлері көп болғандықтан, тиелгеннен бір каналға
жүктеледі. Зауыт өндірушілігін және каналға тиеуді білу арқылы каналдар
санын табады:
nк=Qзад \ qк
мұнда, qк – каналға тиеу, т\тәу
Сосын, падди-машиналарды анықталған канал санымен m қабылдайды,
машиналар санын есептейді:
n=Kk\m ,
мұнда, К – падди-машина каналдарының жалпы саны;
m – бір падди-машина канал саны.
Астық тазарту машиналары, аспирациялық колонкалар, аспираторлар және
басқа да машиналарды өндірушілікке тәуелді түрде таңдайды және түскен
шикізат мөлшеріне тәуелді болады. Магнитті сепараторлар белгілі формула
арқылы есептеледі.
5. Аршу бөлімі есептерін берілген кестеге енгізу қажет.
|№ |А |марка |к |өндірістік | | |
| | | | |Паспортты |Фактылық | |
| | | | | | | |
6 БӨЛІМ. Ұн тарту және жарма зауыттарының жабдықтарын жинақтау
6.1. Жабдықты жинақтаудың қағидалары
Өндірістік ғимарат қабаттарында жабдықты орналастыру, жобаланатын
технологияға сәйкес оны жинақтау кешенді жүзеге асады. Яғни, бір уақытта
немесе технологиялық, көлікті, аспирациялық, электротехникалық
жабдықтардың, сонымен бірге бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматтандыру
құралдарының өзара байланысында жинақтау қажет. Жабдықты технологиялық
сызба есебімен орналастыру керек, бұл көлікті механизмдердің минималды
санымен өндірістің үздіксіздігін және ағымдығын қамтиды. Техникалық
талаптар қызмет көрсету, пайдалану, жабдықты жөндеу жайлылығын, үрдістің
кешенді механикалануы мен автоматтандырылуы үшін жағдайлар жасауды
ескереді.
Технологиялық үрдісті басқару, жабдық жұмысын бақылау, жабдықты
жөндеу жұмыс орындарының жақсы жаратылысты және жасанды жарықтандырылуын
талап етеді. Басқа тең шарттарда, жаратылысты жарықтандыру көздеріне жақын
кіші габаритті өлшемдерге ие жабдықты орналастыру керек. Жүйелік қызметті
талап етпейтін жабдықты жаратылысты жарықтандыру көзінен үлкен қашықтықта
немесе жабдықтау екінші қатарына орнатуға болады. Мысалы, соратын
сүзгілерді, үлкен биіктікке ие батарейкалық және жалғыз циклондарды
терезеге таман орналастыру өндірістік ғимарат тереңдігінде орналасқан
жабдықпен бөлменің жаратылысты жарықтануын төмендететін болады. Сондай-ақ,
терезе ауданында орналасқан норий құбырлары, өнім жолдары, аспирациялық ауа
жолдары, өздік ағысты көлік бөлшектері жаратылысты жарықтануды төмендетеді.
Үлкен жабдықтарды жаратылысты жарықтану шығындары минималды
болатындай етіп орналастырады. Мысалы, сүзгілерді қабырға жазықтығына
бейімдеп, терезелерге қысқа жағымен орнатуға болады. Жобаның үнемділігі мен
тиімділігі сондай, аспирациялық ауа жолдары мен көлік құрылғыларының
ұзақтығына да байланысты болады. Ауа жолдарының ұзақтығын азайту үшін
аспирациялық жабдықты технологиялыққа жақындатады.
Ұн тарту және жарма зауыттарында еңбектің сау және жайлы жағдайларын
жасау тікелей шу мен вибрация деңгейін төмендетуге байланыты. Сонымен
бірге, вибрация бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматтандыру құралдарының
жұмысына теріс әсер етеді. Ондай жабдықтарды (автоматты таразылар, шығын
өлшегіштер, түс өлшегіштер т.б.) вибрацияның жоғары деңгейін тудыратын
жабдықтар (сілкитін механизммен соратын сүзгілер, жоғары қысымды
желдеткіштер, ауа үрлеу машиналары т.б.) жанына орналастыруға болмайды.
Жоғары қысымды желдеткіштер мен ауа үрлеу машиналары жақсы дыбыс
виброшектеу мен жеке бөлмелерде, бірінші қабатта орнатады. Осындай жабдықты
орнату аэродинамикалық шуды басушылар мен виброшектеу жастықтарын орнатуды
талап етеді.
Жеке бөлмелерде қоршаған кеңістікке артық қысым бөле алатын
жабдықтарды (жуу машиналары, дымқыл аршу машиналары, дән аулағыштар, жуу
қалдықтарын сығатын престер, т.б.) орналастыру ұсынылады. Ондай
бөлмелердегі қабырғалар мен еден гидрошектеуге ие болуы керек.
Машиналар мен механизмдер қызметіне тиімді жағдайлар жасау, еден
деңгейінің үстінен жабдықты орнату биіктігін өзгертуге мүмкіндік беретін,
арнайы құрылымдарды (жақтаулар, станина) пайдалануды талап етеді және ондай
жабдықтарға ылғалдаушы аппараттар, шлюзді қоректендіргіштер, магнитті
аппараттар т.б. жатады. Визуальді бақылауды талап ететін реттеу мен
автоматты басқару құралдары, жабдықтар, аспаптардың тақталары мен шпалдары
еден деңгейінен 1,4-1,6 м биіктікте болуы керек. Егер қызмет физикалық күш
шығындарымен байланысты болса, онда қызметтегі телім еден деңгейінен 0,8-
1,2 м биіктікте болуы керек. Егер еден деңгейінен жетекті білік өсіне
дейінгі биіктік 1,8 м-ден асса, норий бастарының қызметіне арнайы алаңдар
құрылысы міндетті болып табылады. Жабдықты орнатуда жоғары қабатты жабуға,
жүйелі қызметке мұқтаж механизмдер мен машиналарды бекітуді болдырмау
керек.
Өндірістік алаңды үнемдеу үшін, әсіресе, қайта жобалау жобасын
орындауда, жабдықты екі ярустан орнатуға рұқсат. Осылай металомагнитті
қоспаларды бөлуге арналған аппараттарды, аспирациялық бағандарды,
триерлерді орнатуға болады. Стационарлы жабдықтың барлық түрлері арасындағы
минималды рұқсатты өткелдер мен ажыраулар өнеркәсіптік санитария мен
қауіпсіздік техникасы бойынша бекітілген нормаларға сәйкес регламенттеледі.
[pic]
Рис.1. Білікті станоктардың топпен орналасуы
Ұн тарту және жарма зауыттарының барлық қабаттарындағы жабдықтарды 1
м-ден ке емес жол топтары арасында, аралас бөлмелерге немесе баспалдақты
торларға тікелей шығумен байланысты, бос көлденең және бойлық өткелдер
қалдыра отырып орналастырады. Жеке машиналар арасындағы өткелдер 0,7 м-ден
кем емес болуы керек. Өз қызметіне барлық жақтан қатынасты талап етпейтін
машиналарды топтап орнатуға рұқсат беріледі.
Білікті станоктар екі қарама-қарсы жақтардан ұдайы қызметті талап
етеді, сондықтан оларды топпен орналастыруға болады. Топтап орналастыруда
станоктар тобының жалпы ұзындығы 12 м-ден артық болмауы керек. (1 сурет.)
Төрт жақтан қызметті талап етпейтін центрифугаларды, бураттарды
шығару және тегістеу машиналарын 0,25-0,3 м аралықпен топта екі машинадан
орнатуға болады. Бұл кезде машиналар топтары арасындағы өткелдер шамасы 0,8
м-ден кем емес болу керек. Шеңберлі түсетін немесе тура сызықты қайтымды-
түсетін қозғалысқа ие машиналар (тас бөлу, машиналары, шкафты айырғыштар,
сепкіштер, падди-машиналар, т.б.) үшін, машиналар арасындағы өткел шамасын
эксцентриситетке немесе екі эксцентриситетке ұлғайтады.
Аралас бөлмелереге және баспалдақты торға шығумен, сепкіштер
қабатындағы өткелдер 1,15 м-ден кем, қысқа жақта-дестелі сепкіштер үшін 1 м-
ден кем және шкафты сепкіштер үшін 1,25 м-ден кем болмауы қажет.
Қысқа жақтарында шкафты сепкіштер арасындағы қашықтықты ұлғайту
електерді алмастыру үшін ұлғайған өткелге ие болу қажеттілігімен
түсіндіріледі (2 сурет)
А= 0,8+2а,
Мұндағы а - эксцентриситет, м.
Барлық жағдайда өткел үлкендігі 1,2 м-ден кем болмауы керек.
Қозғалыссыз жабдықтар,мысалы нориялар,және турасызықты қайтымды түсу
қозғалысына ие машиналар расындағы өткен шамасы кем емес болуы керек.
А2 = 0,8+а
Ортақ жетекпен екі сұрыптау үстелдерін орнатуда араларындағы
қашықтық 0,6м болу керек.
Жылжымалы електерімен магшиналар қызметінде електерді алмастыру
мүмкіндіктерін ескеру керек,ол үшін ұлғайтылған өткелдерді қарастырады
50,100,одан көп т/сағ. Өндірушілікті ака-електі айырғыштар үшін електерді
алу жағынан өткел шамасы 1,4 мм-ден кем емес болу керек, ауа електі
айырғыштардың 5-20 т/сағ өндірушілігінде өткелдер 1,2-1,0м құрады. Аз
өндірушілікті мен жармасұрыптауларда өткелдер шамасы 0,8м-ден кем емес болу
керек. Шкафты айырғыштарды орнатуда өткелдер өлшемін сепкіштерге секілді
алу керек.
Норийлер, пневмокөлік пен өздікағысты көліктің өнім жолдары және
қозғалысты бөлшектері жоқ, тұрақты қызметті талап етпейтін жабдықтар
бункерелер немесе ғимарат қабырғаларынан 0,15 м қашықтықта орнатылуы
мүмкін. Басқа үш жақтан 0,8-1,0 м ден кем емес өткелдерде, циклон-
шаңбөлгіштерді, циклон-жүктеулерді, желдеткіштерді қабырғаларадан 0,25м
алшақтықта орнатуға болады.
[pic]
Сурет 2. Тұқымды орналастыру (а, б) және падди – машиналарды (в)
Дән мен өнімдердің көлденең жылжуына бұрандалы, тізбекті конвейерлер
мен аэронауалар қолданады. Бұл жабдықтар қабырға жанында орналасуында
бойлық өткел шамасы 0,7м-ден кем емес болу керек, ал параллель орналасқан
жабдық арасындағы өткел 0,8м-ден кем емес болу керек.
Пневмоаспираторлар, дәндер өлшегіштерімен конвейерлер, норийлер,т.б.
қызметі алаңдардан және галерейлерден жүзеге асады. Алаңдар құрылысына
келесі талаптар қойылады:
-алаңнан жабу құрылымына дейінгі қашықтықты 2,0м-ден кем емес деп
алады;
-алаң еден деңгейінен 0,2м биіктіктен терең борт құрылысымен және
1,2м-ден кем емес биіктікпен қоршауға ие болу керек;
-алаңды 10м-ден артық ұзындықта екі баспалдақты марштармен және 10м-
ден кем емес ұзындықта бір баспалдақты маршпен жабдықтайды.
6.2.Жабдықтар арасындағы өткелдердің нормалары
Жабдықтардың орналасуы кәсіпорындардағы өндірістік санитария мен
қауіпсіздік техникасының ережелеріне сәйкес болу керек. Барлық жабдықтарды
монтажы, жөндеуі, қызметі ыңғайлы және қауіпсіз болатындай етіп
орналастырады.
Тікелей баспалдақ торларына немесе аралас бөлмелерге шығумен
байланысты көлденең және бойлық өткелдер, сондай-ақ станоктар немесе
машиналар топтары арасындағы өткелдер ені 1м-ден кем емес болу керек, ал
жеке машиналар мен станоктар арасында 0,8м-ден кем емес кеңдікте болуы
қажет. Қызметке барлық жақтан қатынасты талап ететін сепкіштерді,
айырғыштарды, жармасұрыптау, жуу машиналарын топпен орналастыруға рұқсат
берілмейді.
Егер әр топта электрқозғалтқыштармен бірге 15 м-ден кем емес жалпы
ұзындықты 5 станоктардан көп емес болса және топтағы басқаларын тоқтатпай
ақ, кез келген станокта жұмыс біліктерін ауыстыру мүмкіндігі қамтылса ғана
білікті станоктарды топпен орнатуға болады. Топта орналасқан білікті
станоктардағы шкивтер арасындағы ажыраулар, станокпен бір жабындыда
орнатылған жеке электр қозғалтқыштардан станоктар жетгінде 0,7м-ден кем
емес кеңдікте болуы керек, ал төмен жатқан қабатта орналасқан
электрқозғалтқыштардан жетекте 0,35м-ден кем емес.
Сепкіштер немесе шкафты түрдегі айырғыштар мен ғимарат қабырғалары
арасындағы бойлық және көлденең өткелдерін 1,25м-ден кем емес деп алады,
ЗРШ түрдегі сепкіштер арасындағы өткелдер қысқа жағында 1,15м-ден кем емес,
ұзын жағында 1м /сепкіштердің бірқатармен орналасуында, сепкіштердің
екіқатарлы бойлық орналасуында қысқа және ұзын жақтары бойынша өткелдер
1,5м-ден кем емес болуы керек.
Машиналар мен механизмдер/норий бастары,шнектер, т.б./ қызметіне
арналған алаңдарда, көпіршелер мен галереяларда бойлық және көлденең
өткелдерді 0,8м-ден кем емес кеңдікпен жасайды. Өткелдерде өздік ағысты
құбырларды және басқа жабдықтарды орнатуға рұқсат берілмейді.
Қозғалысты бөлшектері мүлдем немес бір жағынан жоқ және бұл жағынан
қызметті талап етпейтін жабдық /өздікағысты құбырлар, өнімжолдары,
ауажолдары, норий құбырлары,т.б./ 0,25м-ден кем емес алшақтықпен қабырғалар
жанына орнатылуы мүмкін. Таспалы конвейерлер мен шнектерді орналастыруда
келесі негізгі өткелдер болуы керек:
- қабырға мен конвейердің бойлық жақтарының бір-бірімен арасындағы
кеңдік 0,7 м-ден кем емес, басқа жағынан 0,35м-ден кем емес кеңдікпен;
- екі параллель конвейерлер арасында 0,8м-ден кем емес кеңдікті өткел
жасайды.
Жоғары орналасқан жабдық/триерлер, норий бастары, магнитті қоршаулар,
аспирациялық және пневмокөлік құрылғылары,т.б./ қызметі үшін 2м-ден төмен
емес биіктікте баспалдақтармен және 1м биіктікті таяныштармен стационарлы
алаңдарды қарастырады. Бір қабатта ауырсалмақты жабдық/білікті станоктың
біліктерін алуға, жылжытуға, орнатуға арналған/ орналасуында ұстіне
электротельфермен монорельс орнату қажет. Еденнен монорельске дейінгі
қашықтық 0,7м-ден кем емес болуы керек.
Дистанциялық басқарумен ысырмаларды еденнен 2м-ден жоғары емес
орнатады. Өздікағысты құбырдың қызмет бөліктерін-бөлу және аудару
қақпақшаларын, тізелерді еденнен 1,5м-ден артық емес деңгейде жобалау
ұсынылады.көлденең аспирациялық ауажолдарын еден деңгейінен 3м-ден жоғары
емес орнату керек.
6.3. Бункерледі орналастыру және дайындау бөлімінің өлшемдерін
анықтау
Есептердің нәтижесінде алынған технологиялық жабдық бункерде
біртұтас жүйеге біріктірілуі керек, ол дәннің өңдеуге дайындығының
жүрісіне лайықты болуы керек. Жобалаудың алдын-ала нәтижесінің кезеңінде
ауқымды қағазда көлденең сызықтың қатарын жасайды, аралары таңдап алынған
қабаттың санына сәйкеседі. Технологиялық сызбамен сәйкестікте және
ғимараттың қабаттарында шыққан есептерді қатал бақылаусыз барлық
технологиялық жабдықты және бункерді безейді. Үстіңгі және төменгі
қабаттарды көліктің жабдығын (басы және норий кебістерінің,
пневмоқабылдағыш және түсіргіш) орналастыру үшін арнайды.
Технологиялық жабдықтың үстіңгі және төменгі қабаттарда
орналастырылуы оның компоновкасының көліктің жабдығының элементтерімен
бірге өндірілуі керек. Сол себеппен, әзірлеу аулақтануда жеке
технологиялық сызықтар жоғары қабаттан төменгіге дейін болады. Кейін
бункерлер мен бірінші технологиялық сызықтың жабдығының орналастырылуы
дәнді жоғарғы қабатқа тасымалдау көмегімен көтереді.
Дәннің ауыспалылығын суретте тұтас вертикалды сызық түрінде
белгілеген, ол норий құбырдың өтуін немесе пневмотранспорта материалопровод
өндірістік ғимараттың қабаттары арқылы өткенін көрсетеді. Аналогиялық
бейнемен бункердің барлық технологиялық жабдығын орналастырады. Жасалынған
жұмыстың нәтижесінде мынадай технологиялық сызықтың санын анықтауға
болады, қандай қабатта нақты қажетті жабдықты тағайындауға және дәннің тік
өрлеуі үшін көліктің тетіктерінде шынайы қажеттілікті көруге болады.
Ұн-жем зауыттарының орташа өндірісінде мұндай сызықтар саны алтау
немесе жетеу. Демек, сәйкесінше алты, жеті дәннің өрлеуіболу тиіс. Кейін
негізгі жабдықты орналастырғаннан соң қалдықтарды тексеру құрылғысын
орналастыруға көшеді. Тексеру сызықтары бірнеше технологиялық операцияларды
сепарация, металмагнитті қоспаларды белгілеуі, ұсақтау, тарту және шұғыл
сақтауды ескере отырып, жақсы нәтижелерге жетуге болады, қалдықтарды
өңдеуге арналған құрылғыны орналастыра отырып, әзірлеу бөлімшесі ғимараттың
жоғарғы қабаттарынан бастауға болады. Жиынға және бақылау операциясына
қалдықтарды өткізу үшін пневмотранспорттық сызықтарды қайтадан жобалау
қажет. I,II,III санатты қалдықтар, қуыршақтар қалдықтары жеке
жіберіледі. Жуылатын және минералдық қоспалар бақылау операциясына
мүмкіндігінше самотек арқылы жұғады. Ақырында, негізгі дәннің алты,жеті
өрлеуіне қалдықтың төрт-бес өрлеуі қосылады. Суретте сабақтастырылған және
жабдықтың және әзірлеу бөлімшесінің бункерлерін дәннің тік өрлеуінің
санының және қалдықтың санын болжам бойыншакөрсетілген. Ақырында,
дайындықтың ағылмалы үдерісінің орындалуы үшін төрт норки және алты
дәннің және қалдықтың пневматикалық транспорттеуінің материал
өткізгіштігін орнату қажет. Сонымен бірге бидайдың және ржи мен жарма
зауыттар үшін барлық әзірлеу бөлімшелерінің бункер жабдығын біріктіреді.
Дайындау бөлімінің жабдығын алдын-ала орналастыру ғимарат
қабаттарының жоспарларында оның соңғы орналасуымен сәйкес келуі мүмкін.
Соңғысы жобалаудың нақтылы шарттарымен және әртүрлі белгілеудегі
жабдықтардың үлкен санын бірыңғай кешенге байланыстыру қажеттілігімен
байланысқан. Технологиялық жабдықтардың өзара, бункерлермен және тасымалдау
механиздерімен байланысынан басқа, жобалаудың алдын ала кезеңінде дайындау
бөлімінен ұнтақтауға және элеватордан дайындау бөлімінедәннің берілуі
қағидалы өңделуі тиіс.
[pic]
3 сурет. Ұн-жарма заутының дайындайтын бөліміндегі көлденең
транспорттың және құрал-жабдықтың этапты орналасуы.
1-тазаланған астыққа арналған бункерлер; 2- астыққа арналған
өлшеуіштер; 3- автоматты таразылар; 4-жылытқыш; 5- нори кебіс; 6 - нори
басы; 7-сепаратор; 8 –тас бөлетін машина; 9 - триер-қуыршақ саралау; 11-
жылдамдық кондиционері; 12- жуғыш машина; 13-ылғал түсіруші; 14 -
ылғалдандырушы машина; 15 – сақтауға арналған бункер; 16 - магнитті
аппарат; 17- түс қағазды машина; 18-пневмосепаратор; 19-щеткалы машина; 20
- түсіруші циклон; 21 - бурат; 22 - аспиратор; 23 - дробилка: 24-
қалдықтарға арналған бункерлер; 25 – зерноуловитель; 26-кептіргіш; 27-
1драналы жүйелі сақтауға арналған бункер; 28-білікті станок; қысқартулар: О-
овсюг: К –куколь: ЖС-жуатын сулар.
Ұн-жем және жарма зауыттарында бункерлер тазартылмаған дәннің қорын
сақтауға және термиялық өңдеуіне арналады. Одан басқа, кейбір құрылғыларға
жинақтау бункерлеріне орналастырады, ол оның тоқтаусыз жұмысын
қамтамасыздандыру үшін.
Тазартылмаған астықтар үшін бункерлерді көбінесе 3000×3000×1200мм
өлшемді құрама темірбетонды элементтерден жасайды. Бункерлер элементтерін
бірін үстіне бірін жатқызады, құрыш кепілдіктің бөлшектері қайнатады ал
түйістерін монометтейді. Тұтас элементтің биіктігі ғимараттың қабатының
биіктіктеріне еселік, бұл қабаттың шегінде бункерлерді элементтің толық
санынан теруге мүмкіншілік береді. Бункердің биіктікгіне сай элементтің
толық санын орналастырады. Бункердің биіктікгіне сай ғимараттың
қабаттарына, технологиялық процестерінің қиындығына және зауыттың өндіріс
күшіне тәуелді екі, үш қабатқа орналастырады. Бункердің түптерін қиылысқан
пирамидалар немесе конус түрінде жасайды, оның шыңы шығару болып
табылады. Түптің қисықтығының бұрышы дәннің бункерде тоқтаусыз майдалануын
қамсыздандыруға керек, ол жай жағдайда 15̊ С-тан төмен болады.
4сурет.Бидайға арналған бункер түбінің конструкциясы.
а-с бір шығару тесігі бар; б- с бункерді 4 бөлікке бөлу арқылы: в-
бункерді бөлікке бөлмейді.
Соңғы уақытты конструкция түбінің таратуын тапты, ол астық массасын
өздігінен сортталудвнсақтайды. Ол үшін түпте 16 шығару ойықтарын жасайды,
қиылысуы бойынша біркелкі. Астықтың жиыны үшін әрбір бункердің астында
құрама бақыр оймышты жасайды. Бункердің қабырғасының қалыңдығы конструкция
түбіне тәуелсіз. Бір шығаруы бар бункерді тазартылмаған астықтарға
пайдаланады. Сол себептен технологиялық үдеріске сапаның көрсеткіштерінің
уақыт бойынша өзгеретін астықтар түседі. Соңғысы астықтазарту машинасының
жұмысын тиімділігіне кері әсер етеді және оның түпкілікті күйттеуін
сұрайды.
Шығару тесіктерінің жеткілікті үлкен санымен бункерлердің құрылысында
бункер қимасының бүкіл кеңдігімен дәннің бағанмен ағуы қамтылады. Бұл
дәннің өздік сұрыпталуына мен қабырғаларда және түбінде шөгу аймақтарының
түзілуі жояды. Осындай бункерлер тазартылмаған дән үшін және үздіксіз
әдісте дәнді суландыру үшін қолданылуы мүмкін /4 сурет/.
Бункерлер қабырғаларын стандартты темірбетонды элементтерден жасайды,
олардың жалпы түрі 5 суретте берілген. Мұнда құрама элементтерден жасалған
бункерлердің екі және төрт қатарларын жинақтау сызбасы көрсетілген.
Ұн тарту және жарма зауыттарын жеке жобалауда /мысалы, сейсмикалық
қауіпті алаңдарда /бункерлерді мономентті темірбетоннан жасайды. Бұл
жағдайда жоспарда бункерлер өлшемдерін зауыт өндірушілігіне, құрылымына
және ғимарат қабаттығына байланысты таңдайды.
Тазартылмаған дәнге арналған бункерлерді элеваторға қаратып, дайындау
бөлімінің торцінде орнатады. Элеваторлардан дән беруді тасымалдау
галереяларымен немесе өздік ағысты тасымалдаумен жүзеге асырады. Таспалы
конвейерлер көмегімен дән беру ең тиімдісі болып саналады. Бұл жағдайда
дәнді дайындау бөліміне беретін конвейер тазартылмаған дәнге арналған
бункерлерге өздік ағыспен дән таралуын қамтитын биіктікте жүреді. Оларды
дайындау бөлімінің торцінде ғимараттың бүкіл енінде орнатады немесе арнайы
блокта суландыру үшін бункерлермен жинақтайды.
Жалғыз бункерлерге дәнді тазарту көбінесе өздікағысты құбырлар немесе
тырмалы конвейерлер көмегімен жүреді. Сондай-ақ олардың сәйкесуі де
мүмкін.Өздік ағысты құбырлар көмегімен дән таратылуын олрнатуға барлық
бункерлердің бір уақытта немес кезектесіп бірқалыпты жүктелуі қамтылуы
керек.Бұл дән ағымдарын бөлуде аударма қақпақатар немесе өздік ағысты
құбырдың тік теліміндегі ысырмалар құрылуымен жүзеге асады.
Суландыруға арналған бункерлер технолоиялық жабдықпен бірыңғай жүйеге
байланысуы керек.Сондықтан олардың ұнтақтау бөлімінің қабырғасына таман
орналасуы ықтималды, бұл суланудан кейін ұнтақтауға дәннің ыңғайлы /қысқа
бағытпен/ берілуін қамтиды. Осындай шешім ұнтарту зауыттарын жеке жобалауда
және құрылыста мономентті темірбетонды пайдалануда ақталады.
Құрама темірбетонды элементтерден ұнтарту зауыттарын жобалау және
құрылысын салу тәжірибесінде суландыруға арналған бункерлерді тазартылмаған
дәнге арналған бункерлермен бірге дайындау бөлімі жақтан ғимарат торцінде
немесе бөлек тұрған ғимаратта орнатады. Бұл дән беруді біршама
күрделендіріп, қосымша тасымалдау механизмдерін талап етеді. Бірақ бұл
кезде бункерлер мен ғимарат негізін көтерудегі құрылыс монтаж жұмыстарын
мәнді жеңілдетеді. Суретте сулауға және тазартылмаған дәнге арналған
бункерлерді орналастыру мысалдары көрсетілген. Суландыруға арналған
бункерлерді бұрандалы конвейерлер көмегімен жүктейді. Дәннің бірқалыпты
ылғалдануын қамту үшін оның ұзындығы белгілі мөлшерден кем емес болу керек.
Белгіленген ұзындықты бұрандалы конвейерлерді орналастыру мүмкін
еместігінде оларды бір-бірінің үстіне, екі яруста орнатады.
Әзірлеу аулақтанудың ұзындығын есептік жолмен анықтауға болады. Ол
үшін әлдеқайда габаритті технологиялық жабдық орналасатын қабат таңдап алу
керек,кейін оның жоспарда болжама орналастыруынан соң әзірлеу аулақтанудың
ұзындығының жақындатылған мағынасын есептеп шығару қажет. Ереже бойынша,
әзірлеу аулақтанудың ең габаритті жабдығы болып сепаратор, тасбөлу
машиналары, триерлер, сонымен қатар ғимараттың ұзын кіндігінің үлкен
жағымен жуу машиналары орналасады.
Өлшемді анықтағанда негізгі технологиялық жабдықтың габаритті
өлшемдерін ғана ескеру тиіс, қосалқы жабдық ғимараттың еніне сай негізгі
жабдықтың арасында орналасады деп болжайды. Өңдеуші және әзірлеу
аулақтанудың арасында болатын баспалдақтың торы да ескерілуі керек.
Ақырында, әзірлеу аулақтанудың болжама ұзындығының есебінде бункердің,
жабдықтың, норий немесе өнімөткізгіш, сонымен қатар баспалдақтың торының
орналасуын алдын-ала анықтау қажет. L4 әзірлеу аулақтануының ортақ
ұзындығы, сөйлемшеден алынады:
L3 = Lо + Lб + Lл ,
L0 - жабдықты орналастыратын ғимараттың ұзындығы, м; Lб -ғимараттың
бункерін орналастыру үшін ұзындығы, м; Lл - ғимараттың баспалдақтың торының
орналастыру үшін ұзындығы, м .
L0 аумағы басқаратын қабат бойынша анықталады, онда әлдеқайда
габаритті құрылғылар орналасқан. Бұл ретте жабдықтың арасында өтудің
аумақтарын ескереді: n
n
Lо = ∑ l0i +∑ ln
i=1 i=1
l0i - ғимараттың ұзындығы,жалғыз құрылғымен айналысады, м; lпi -
бірліктің өтуінің аумағы, м. Кей жағдайларда арадағы L0 үлкендігін екі
қабат бойынша айқындап алу керек.
Баспалдақтың торын орналастыру үшін ғимараттың ұзындығын баспалдақтың
торының құрылымына тәуелді етіп қабылдайды, көбіне 6 м қабылдайды. 6
суретте ұн-жем зауыттың әзірлеу аулақтануының ұзындығының ұйғарымының
нобайы жабдықтың, баспалдақтың торының бункерінің нұсқасында келтірілген.
[pic]
Сурет.6. Дайындау бөлімшесінің ұзындығын анықтау схемасы:
1- тазартылмаған астыққа арналған, 2- отволаживанияға арналған
бункер, 3- нория, 4- ауа сепараторы, 5- баспалдақты клетка.
Әзірлеу бөлімінің ұзындығының есептік мағынасын үлкен жаққа дейін
дөңгелектейді, еселік 6 м және аумақтың арасында қажетті қадамның санын
қатар-қатар ғимараттың ұзындығы бойынша ескереді. Қабылдаған мағына бойынша
l3 барлық қабаттың жоспарын өшіреді, ұнтақтан аулақтану зауытындағыдай тор
санын қатар бойынша қабылдайды. Бұл ретте қабаттың жоспарларында масштабта
жіңішке немесе пунктирлі сызықтармен ригельдерді, қосалқы өзектерді оның
ақиқаттық құрылыстық өлшемдерімен сәйкес көрсетеді. Бұдан әрі жабдықтың
және бункердің ақырғы орналастырыуына кірісе бастайды. Бұл ретте әзірленген
аулақтанудың ұзындығы нәзік болуы мүмкін.
6.4. Ұн тартатын зауытты майдалау бөлiмшесiне сәйкес орналастыру.
Майдалау бөлiмшесiнде жабдық ұнтақтау аралық өнiм өте қысқа жол
бойымен жылысқандай етiп орналастырады. Жанында негiзгi шарт бұл - бiрөңкей
жабдық бiр қабатта болуы керек. Үлкен iлтипат эстетика жабдықтың қоюын
ықшамдылық, керектi шарттардың жасауына оның жұмысы, жөндеу және техникалық
талаптарында зер салады. Жабдықтың орналастырылуын нұсқа таңдай,
қабаттардың саны ескеру керек. Ұн тартатын зауыт аралықтарды көлденең
тiлiкте, жаншып қақтау станоктардың санына сүйене отырып анықтайды, себу
және басқа жабдықтарға сүйенеді.
12 жаншып қақтау станоктерге дейiн жететiн зауыттың жобалауында
қабылдайды – 2 ұстындар торымен аралық ғимараттары - 6х6м. Үлкен
өнiмдiлiктiң ұн тартатын зауыттары үшiн 3 ұстындар торымен аралық
ғимараттары 6х9м қолдана алады. Өнiм өткiзгiш немесе нория орташа
ғимараттың бөлiгiнде бiр қатарға орнатады немесе ұзына бойына қабырғалардың
жанында. Бұл тетiктердiң қатарларының саны жаншып қақтау станоктарының
қатарларының санынан және себулікпен байланысады. Бұл тетiктер жаншып
қақтау станоктарына және себулікке жақынырақ орналастырылуы керек.
Майдалау бөлiмшесiнде жабдықтар қабаттар бойымен төмендегiдей
орналастырылады:
- бiрiншi қабатта - жаншып қақтау станоктары;
- екiншi қабатта - (таратушы қабат) магниттi бағандар;
- үшiншi қабатта - сүзiп ұшыратын машиналар;
- төртiншi қабатта - себуліктер;
- бесiншi қабатта - түсiрушiлер.
Негiзгi қабаттармен жаншып қақтау станоктерының қабаты немесе
(макарон ұнтағы үшiн сүзiп ұшыратын машиналардың қабаты бола алады) себулік
бола алады. Сондықтан жабдықты сәйкес орналастыру жаншып қақтау және
қабаттардың себулігімен бастайды. Майдалау бөлiмшесiнiң ені және ұзындығын
жаншып қақтау қабат бойымен анықтайды. Сондықтан жаншып қақтау станоктарын
қою үшiн негiзгi шарт қабаттың ауданының қысқартуы үшiн оның орналастыруын
ықшамдылық болып табылады. Жаншып қақтау станоктарында топта 1, 2, 3, 4
қатарда орнатады: 2, 3, 4 станок бойымен; станоктардың тобының аралығында
өтудiң енiмен 1 кем емес және 1ден кем емес, 25 м бойлай көлденең және
ұзына бойына ғимараттың қабырғаларынан енмен өтуі.
Себуліктер топ болып бiрiкпегенiнде емес, 1, 2, 3 және 4 қатарда
қабатта жайласқанында. - ЗРШ себуліктері рамалардың тартпалы Ситовының бар
болуында түрiндегi рама өтудiң шкафтан тарапқа суырғандай етiп орынды
орнату. Бұл өтудi өлшем 1ден кем емес, 25 м қабылдау керек. Жапсарлас
себулік өтудiң тарабына себулікті орналастыруға рұқсат етiледi. Өту бұл
жағдайдада 1ден кем емес, 1 м болуы керек. Себулік қабатында циклон-
түсіруші болады.
Жаншып қақтау станоктардың құрастырылымын ең жақсы нұсқаның таңдауы
және себулік үшiн келесi көрсеткiштер бойымен бiрнеше мүмкiндіктер керек:
- ұзындыққа майдалау бөлiмшесiнiң енiнің қатынасы;
- жабдықты қабаттың ауданы толтырылу коэффициенті;
- жабдық қызмет көрсетудiң оралымдылық;
- өтулердiң қойылған нормаларының жабдықтамасы.
Квадрат ғимараты немесе жақын шаршыға майдалау бөлiмшесiнде жабдықты
орналастыру ең жақсы нұсқа болып саналады.
Қызмет көрсету үшiн сүзiп ұшыратын машиналар барлық тараптармен өтуі
талап етіледi. Сүзiп ұшыратын машиналардың құрастырылымын (өз ағысымен)
гравитациялық көлiктiң қолдануы бар тегiстеттiр және майдалау жүйелерiнiң
олардан жаншып қақтау станокқа және өнiм өткiзгiштер немесе басқа көлiк
құралдарының ең төменгi санымен сонымен бiрге ал себулік әжiктер және
дунсттерiнiң түсуiмен қамтамасыз ету үшiн қорыта келгенде бастайды. Сүзiп
ұшыратын машиналар терезелерге қабылдау құрылғыларымен орналастыруға
ұсынылады, 2 қатарда:
- 1 қатар - жыртық сызықтың себулігінде;
- 2 қатар - майдалау сызығының себулігінде.
Егер оның саны бiрден аспаса сүзiп ұшыратын машиналар себулікпен бiр
қабатта орнатуға болады.
Жуатын машиналарды әдетте сүзiп ұшыратын машиналар орнатылатын
қабатта орнатады, немесе магниттi екшегiштер қабатта. Бұл оларда өнiм өз
ағысымен жiберуге мүмкiндiк бередi. Жуатын машинаның 0 ден кем емес, бір-
бірінен 8 м қашықтықта орналастырады.
Iстеп шығарылған дайын өнiмдi санға жедел бақылау үшiн салмақ жабдық
ұн (магниттi бағандардың қабатындағы таразының қоюына рұқсат етiледi)
таразыға өз ағысымен кiргiзiлетiндей етiп сүзiп ұшыратын машиналарда
болатын қабатта, бақылау себулігінің астында орнатады. Автоматты таразылар
оюшы бөлiмшесiне өнiмдi әперген норияларға жақын болуы керек. Автоматты
таразылар жұмыс үшiн үстiнде бункер орнатуға керек. Бункердiң салмағының
сыйымдылық болуы керек, бiр жарым сыйымдылықтан кем емес болу керек, көтеру
бункерiнiң сыйымдылығы 2-2, сыйымдылық 5-тен асуы керек.
Магниттi сепараторларды жаншып қақтау станоктарының үстiне орнатады.
Магниттi бағандар магниттi бағанның өстерi және жаншып қақтау станоктарының
өстерiне сәйкес келетiндей етiп жаншып қақтау станоктың қабылдау
құрылғысының үстiнде екiншi немесе үшiншi қабатта тiкелей орнатады.
Пневмокөлiк жабдықты 2, 3, 4 қатардың бесiншi немесе алтыншы
қабаттарында орнатады, себуліктің қабылдау құрылғыларының үстiнде тiкелей,
0 ден кем емес, ені 0,8 м топтардың арасында бiрлестiріледі.
Сүзгi, шаң айырғыш ауа құбырылардың ұзындықтарын кiшiрейту үшiн
циклондар және сүзiп ұшыратын машиналар орнатылатын қабатта орналастырады.
Ескеру керек, себуліктегі сүзгiлерiнiң орналастырылуы ұсынылмайды, өйткенi
бұл себуліктен және ағынды тұрбалардың қоюын өнiмдердiң шығарудың шартын
нашарлатады.
6.5. Жарма зауытты қабығын аршитын жабдықты бөлiмшеге сәйкес
орналастыру.
Қабығын аршитын бөлiмшеде жабдықтың орналастырылуын нұсқаның
таңдауында көлiк тетiктерiн ең төменгi сан және қызмет көрсетудiң
оралымдылық, жабдықтың жөндеуi және тағы басқалардың жанында өндiрiстiң
тасқынды процессiн жабдықтама, процесстiң автоматтандыруын өткiзудiң
мүмкiндiгiнiң талаптарымен негiзге алу керек.
Қабығын аршитын бөлiмше әдетте 4-5 қабатты болады. Бұл қабығын
аршитын бөлiмшенiң негiзгi машиналары iшiне салған пневмо қабылдағыштар ие
болмаған ұғындырылады, сондықтан 1 қабаттағы жабдықты орналастырмайды.
Бiрiншi қабатта нориялардың башмағы немесе пневмо қабылдағыштарда болады.
Өте ауыр машиналар қабығын аршитын - екiншi қабатта орналастырылады.
Қабығын аршитын машина бiр немесе екi қатарда орналастырады, олардың
арасындағы өту 1-ден кем емес. Сұлысы арпаның ПНЕВМОКӨЛIК жабдықталған
өңдеулерi үшiн машина бiрiншi қабатта орнатылуға, ол бұл жағдайдада
ПНЕВМОКӨЛIКтiң қоюы үшiн станинаға 0,6-0,8 моларды биiктiкке көтерген бола
алар еді.
Айналуларды тiк өспен қыратын машинасы бiрнеше қатарларда жеке-жеке
орналастырады немесе 2 машина бойымен топтармен орналасады. 0,5 метр топта
машиналар арасындағы қашықтық, 2-2,5 м топтардың арасындағы қашықтық.
Сүзетiн машиналар 4 немесе 5 қабатта орнатады, аспираторлар төменде
құрастырылады, себетіндерді ұн тартатын зауытта орнатады. Машиналардың
арасындағы машиналардың өтулерi астық сорттау орналастыруда 1-1,2 м
қабылдайды.
Шырмауықты жарма, сауырлар алу үшiн жабдық, «әуе» немесе жарылған
астықтар технологиялық сұлбасы бар сәйкестiкте өз бетiмен қозғалатын
көлiктiң ең жоғары қолдануымен орналастырады. Сұлының сулауы үшiн чанды
жоғарғы қабаттарда орнатады, бiрақ шикiзат аппарат немесе сыйымдылыққа өз
ағысымен бiр нәрсеге тиетiндей етiп орнатады. Мысалы сұлыны сауыры өндiру
бойымен зауыттарда әдетте: талқан, сұлы және гүл жапырақшасы жармалардың
өндiруi бойымен цехтарды жобалайды. Чанды немесе қайнату аппарат
орнатылатын үй-жайлардағы бұл жағдайдада, сұлы үшiн булағыштарды
орналастырады. Булағыштардың үстiнде және өнiмнiң қорымен қамтамасыз ету
үшiн цехтың жарты сағаттық өнiмдiлiгiне шағын бункерлер олардан кейiн
орнатады.
№30 Дәрістерге шолу
1. Пән бойынша студенттерге ұсынылатын оқу және оқу-әдістемелік
әдебиеттер
4.1. Негізгі әдебиеттер
4.1.1. Егіншілікте өнім сапасын арттыру. Н. Әлдеков. Алматы, «Қайнар», 1980
ж. 168 б.
4.1.2. Астық сақтау технологиясы. О.Нәлеев. Алматы, Республикалық баспа
кабинеті, 1993 ж. 210бет
4.1.3. Технология муки, крупы и комбикормов. О.Н. Чеботарев, А.Ю.Шаззо,
Я.Ф.Мартыненко. Москва: ИКЦ «МарТ», Ростов н\Д: изд.Центр «МарТ», 2004,
688 с.
4.1.4. Технология и технохимический контроль хлебопекарного производства.
Л.Ф.Зверева, Б.И.Черняков. Изд. «Пищевая промышленность», 1974, 431 стр.
4.1.5. Астық өнімдерін технохимиялық бақылау. А.І. Ізтаев, М.Ж.Казатова,
Алматы. 1994 ж. 178 б
4.1.6. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко «Практикум по
технохимическому контролю производства хлебопродуктов»,-М.: Колос, 1980.-
192с
4.1.7. А.И.Стародубцова, В.С.Сергунов «Практикум по хранению зерна» ,-М.:
Агропромиздат, 1987.-192с
4.1.8. И.И.Василенко,, В.И. Комаров, Справочник, Оценка качества зерна,-
М.:Агропромиздат, 1987.-208с
4.2. Қосымша әдебиеттер
4.2.1. Матюхина З.П., Королькова Э.П. Товароведение пищевых продуктов:
Учебник. – 2-е изд. –М.: ИРПО; Изд. Центр «Академия», 2000. – 272 с.
1. Зертханалық жұмыстар:
Зертханалық сабақта кейбір күрделі сұрақтарды оқып білу және
студенттердің өздік жұмысының қорытындысы болып табылады. Зертханалық
сабақта студенттер көкейкесті мәселелерді дұрыс жеткізе алуға және өз
ойларын, пікірлерін ортаға салып, емін еркін айта алады. Осының бәрі
қазіргі уақыт талабына сай жақсы маман болуда зор үлес қосады.
Зертханалық сабақ №1
Бидайдың біртектілігін анықтау
Жабдықтар: Тесік ені 2,8; 2,5; 2,2; 2,0; 1,7мм болатын илегіш, ВЛТ-200 н/е
ВЛТК-500 техникалық таразы, ЛР-3 зертханалық рассев чашкалар.
Анализ. Навеску зерна массаыс 100г болатын бидай сынамасын 0,5г дәлдікке
дейін өлшейді де, елеуіштерде елейді. Елеу үшін бір елеуіштен екіншісіне
кезекпен ауысып отыратын поддондар құрылған (1,7*20; 2,0*20; 2,2*20;
2,5*20; 2,8*20 мм). Илеуіштер жинағын беті тегіс үстелдерге орналастырады.
Сілкілеусіз илеуіштердің тесіктерінің ұзындығының бағыты бойынша қайтымды
қозғалыс арқылы илеуді жүргізеді.
Илеуіштің ауытқуы – 100 мм. Илеу ұзақтығы 3 мин (110...120 қозғалыс кезінде
1 минут).
Илеу аяқталғаннан кейін әр илеуәште қалған қалдықтардан стандарттарға
сәйкес бидай және арпа қоспалары, соғылған бидайлар және де басқадай
дақылдардың қоспаларын (бидайдың біртектігін анықтау кезінде астық түйірді
аяз шалған болса, оны есептемейд») алады. Сосын әр илеуіштен таза
бидайлардың қалдықтарын және төменгі илеуішке өткен ұсақ бидайларды
өлшейді. Пайызбен көрсетіліп алынған деңгейдегі тұтас бидайлар сынамасына
қоспаларды есептеу үшін салады. Бұл оның, яғни идайдың біртектілігін
көрсетеді.
Есептеу мысалы, 100 г бидайды себу кезінде елеуіште қалғаны
|2,8*20 мм тең |10,0г немесе 10,5% |
|2,5*20мм |18,8 г немесе 19,8% |
|2,2*20мм |40,2 г немесе 42,3% |
|1,7*20мм |20,7 г немесе 21,8% |
|1,7*20м |5,3 г немесе 5,6% |
Барлығы 95,0г 100%
Қоспалары 5,0 г
Қорытынды 100,0г
Астық түйір қосынды массасы бойынша екі аралас илеуіште шығу сынағының
біртектілігін пайызбен үш топқа бөледі;
Жоғары - 80%-тен артық
Орташа – 75-80% дейін
Төмен - 70%-тен төмен
Осымен қоса, бидайлардың қалдығын елеуіштің тесіктерінің өлшемін
көрсетеді. Бидайдың біртектілігі өлшем бойынша бірдей болуымен сипатталады.
Ол ұн зауыттарында өңдеу және отырғызу кезінде үлкен мәнге ие болады.
Зертханалық жұмыс №2
Астық түйір балғындығынның көрсеткіштері.
Жұмыс мақсаты: Астық түйір түсі, жылтырлығы, иісі, кей жағдайда
дәмін ажырата білу.
Сақталатын астық түйір жағдайы мен толық құнды қасиеті оның
балғындық көрсеткіштері түсі, жылтырлығы болып табылады. Жас астық
түйір қалыпты дәм болады. Кеткеннен кейін жылтыр түс пайда
болады. Түс, иіс, жылтырлықтың өзгеруі сақтау, кептіру, тасымалдау,
жинау және жетілдіру кезінде жағымсыз әсерлер болуы мүмкін. Дақ ,
қарайған, түсін жоғалтқан астық түйір массасында көптеген
микроорганизмдерді жетілдіретін қажетіз үрдістердің дамуын
куәландырады. Егер астық түйір түсі өзгеретін болса, тереңірек
қарап биохимиялық және технологиялық өзгерістердің пайда болғанын
көруге болады. Сондада аныктауга алынган сынамалардын барлыгын астык
туйір иісі мен түсінін жағдайын мұқият қарау нәтижесінде астық
тарауда болатын жағымсыз үрдістерден басталын аныктап, астық
саласына нұскап келтірмеу үшін оған шаралар қолданылады. Дәмін
анықтау үшін сынамалы жару арқылы көреді. Ол әрі қарай кері әсерін
тигізеді. Сондықтан астық болғындығын иісі мен түріне қарап қарап
бакылау. Астыктың иісі мен түсін нан қорлары бүлдіргіштермен
зақымданбағанын арналған астыкты түйір партисына сынамаларды алып
анықтайды.
Зертханалық жұмыс №2
Астық түйірді бақылау.
Өнер- кәсіпте технологиялық бақылау цех бастықұрастырған және оны
бас инженер бекітет. Кесте бойынша жүргізеді. Кесте төмендегілерді
анықтау керек:
1) бақылау объектісін ( үрдістерді анықтау этаптарын жүйелерін,
маңыздылыгын астық түйірі мен өнімдерін сақтау орындарын)
2) сынаманың орны мен әдісі.
3) анализ әдістері мен көрсеткіштер.
4) бақылау кезеңділігімен ұзақтыгы.
Астық түйірі мен астық өнімдерінің дәмі мен ұзақтылыгы
зертханадағы жабдықтаған және әдіске байланысты Сонымен қатар
біліктілігі қажетті. Жақсы нәтижесі еңбекті ұйымдастыра береді. Олар
астық түйірін қабылдау, оларды тазартуда да бақылау кезінде
келтіру, сақтау және басқа операциялар кезінде конвейерлі ағымды
әдіс арқылы қолданылады. Ағымды әдіс зертхана жұмысшыларына арнайы
орны жеке жеке тапсырмалармен беріледі. Ол кезде жұмысшыларға тек бір
немесе бірнеше функциясы орындауға тура келеді. Ол жұмыстың
күрделігі мен орындау ұзақтығына байланысты. Сақтау қоймаларын
бақылауды тәжірибелі лаборанттарды тағайындайды. Оның жұмысының
нәтижелі оның тиянақтылығына көп әсер етеді. Әр бақылау нәтижелерін
бақылау журналдарына жазып отыру арқылы қадағалап есептеп шығады.
Нәтижелерді рәсімдеу жүйесі сапасының қарастырып толығымен қадағалау
нан өнімдерін дұрыс сақтауына тура жанама жұмысшылар үшін ыңғайлы
болу тиіс қоймаларда астық түйірдің барлық көрсеткіштер жағдайы
хронологиялық реттеліктері тексеру күні әр қойма секция бойынша
және әр қабат бойынша жеке қадағалау журналдарына түсіп отырады.
Зертханалық жұмыс №4
Клейковина сапасы бойынша бидай ұнының сапасына баға беру.
Жұмыс мақсаты. Клейковина сипаттамасының санымен сапасы бойынша ұн
сапасын бақылау әдістемесін игеру.
Қондырғылар және құрылғылар. 1-ші класты дәлдіктегі техникалық таразы;
ИД1-1 қондырғысыз 25 мл өлшейтін цилиндр; 00С-500С-қа дейін температураны
өлшейтін термаметр. Фарфорлы келі-келсап қақпақты; қалақшаға немесе
пестик; орамал.
Жалпы жағдайы. Клейковина – бұл гидротирленген гель, бидай ұнынан
жасалған қамырды жуған кезде қолда қалып қояды. Клейковина негізінен
ақуыздардан, аздаған крахмалдан, клетчаткадан, майлардан және минералды
заттардан тұрады. Қара бидай ұны нан клейковинаны ерекше әдісті
қолдану арқылы алуға болады.
Ұндағы клейковинаның құрамы созылмалылығы бидай ұнының нан пісіру
қасиеттеріне тәуелді. Сондықтан ұндағы клейковинаның саны мен сапасына
баға беру қажет.
Мекеменің ережелеріне сәйкес, диірмендегі технологиялық үрдісті жүргізу
шарттарына байланысты, клейковина мөлшері төмендегідей: жоғарғы сорт
ұнында – 28%ден төмен емес, 1-ші сорт - 30% аз емес, 2-ші сорт – 25 аз
емес, обойлы - 20% аз емес болуы керек.
Сапасы бойынша клейковина ІІ-ші топтан төмен болмауы керек.
Әдістемелік нұсқаулар. Жұмысты әрбір студент өз бетінше орындайды.
Ұзақтығы 2 сағат.
Ішкі клейковинаның саны мен сапасын анықтауда МЕСТ 9404-60 келтірілген
әдістемені қолданады. Осы стандартқа сәйкес клейковина (желілеме)
сапасы түсі бойынша сипатталады (ашық, сұрт, қою), созылмалығы (қысқа
10 см-ға дейін, орташа 10-20 см; ұзын – 20дан жоғары) және созылмалы
(жақсы, қанағаттанарлықтай және қанағаттанарлықсыздай). Клейковина түсі
жуғаннан кейін бірден анықтайды.
Клейковинаны созылмалыққа анықтау үшін жалпы массадан 4 г өлшенді
алады, саусақтармен жыжиды, шарик жасайды да ыдысқа температурасы 18+-200С
су құйып 15 мин салады. Бұдан кейін ол шарик созылады.
Созылмалығын бастапқы клейковина қалпына келу уақытына байланысты
анықтайды.
Жақсы созылмалы клйековина өзінің бастапқы қалпына толығымен келеді.
Қанағаттанарлықсыз мүлдем бастапқы қалпына келмейді, ал
қанағаттанарлық осы екеуінің ортасында.
Созылмалығына байланысты 3 топқа бөлінеді: І – созылмалығы жақсы
клейковина, созылуы бойынша – ұзын немесе орташа, ІІ – жақсы созылатын
клейковина, созлуы бойынша – қысқа; ІІІ – аз созылмалы клейковина -
созылуы аз, қысқа, созған кезде үзіліп кетуі мүмкін.
Сонымен қатар сапалы клейковина сипаттамасына зертханада ИДК-1
құрылғысын қолданады, бұл қондырғы нақтылы көрсеткіштер береді. Оны
қолданған кезде жуылған клейковинадан 4 г өлшенді алып 18+-200С
температурада 15 мин жатқызып қояды.
Осы уақыт біткенге дейін клейковина шаршы қондырғы үстеменің ортаныса
орналасады, сол кезде «Пуск» кнопкасын басып 2-3 секунд ұстап тұрады.
Осы кезде жүк клейковинаға жайлап түседі. 300С өткеннен кейін
автоматты түрде ауысуы тоқтайды, «Отчет» жанады. Құрылғыдағы нұсқама
шаманы көрсетеді, кей кездері клейковина қасиетін жақсартады.
Клейковинаның градация топ бойынша сапасы 17 кестедегі көрсеткіштер
бойынша жазылуы тиіс.
Сынақтан кейін клейковина шаригін үстелден алынып, үстелді құрғатып
сүртеді. Сынақ алдында қондырғыны ток көзіне қосу керек, жұмыс
бастамасытан 20 мин бұрын қосамыз, жұмыс барысында ол желіге қосылып
тұру керек.
ИД1-1 қондырғысын пайдаланған кезде клейковина сапасы:
|Құрылғы көрсеткіші |Клейковина сапасының|Клейковина сипаттамасы |
| |тобы | |
|45-н төмен |ІІІ |Өте мықты |
|45-65 |ІІ |Мықты |
|68-85 |І |Орташа |
|85-105 |ІІ |Қанағаттанарлықтай, әлсіз |
|105-120 |ІІІ |Қанағаттанарлықсыздай, |
| | |әлсіз |
Жұмысты орындау тәртібі. Әрбір студент ұнның сорты бойынша сынама алу
керек. Осы сынамадан 25 г өлшенді алып фарфорлы ыдысқа салып 13 мл су
қосады.
Біркелкі қамыр массасы алынғанша араластырады. Дайын болған қамырды
домалақтап ыдыста 20 минутқа қояды да үстінен әйнекпен жауып қояды.
Осыдан кейін ақырын ағып тұрған суда клейковинаны жуады.
Клейковинаны жуу оның қабықшалары толығымен жуылып болғанша жүргізіледі.
Қосымша тексеру – «көп сынама» бойынша тамшылары арқылы сынау,
клейковинадан сығу кезіндегі судың құрамында крахмалдың бар болуына бұл
үшін клейковинадан қалған тамшыға KJ қосамыз. Көк түстің жоғалуы
крахмалдың толығымен жоғалуының нәтидесі. Жуылған клейковинаны өлшеу
арқылы анықтайды.
Клейковина құрамының күштілігін анықтау үшін массасы 4 г өлшенді
алады, оны домалақтап біреуін ИДК-1 құрылғысынды сынайды, берілген
әдістемеге сәйкесінше МЕСТ 9404-60 бойынша екіншісін сынайды. Нәтижелерді
18 кестеге еншізуге болады.
1-ші әдісі.
Бидайдың клейковинасын анықтау.
50гр бидайды тазартып,оны лабораториялық мельницада тартып,ұн
аламыз. Ұнның 25 гр электронды таразыда өлшеп алып,оған 14гр су
құйып,тестомесилкамен илейді. Алынған тестаны 20 минут жатқызамыз
(отлежка). Сосын иленген тестаны жылы сумен жуамыз. Алынған затымыз-
клейковина. Клейковинаны өлшеп, 15 минут суға салып,оның ИДК номерін
есептейміз. Ол 25 болуы керек.
2-ші әдісі.
50гр бидайда тазартып, оны лабораториялық мельницада тартамыз. Ұнның
10гр өлшеп алып,оған 4,5мл су немесе 2٪ NaCI қосамыз. Оны глютаматикке
салып, сағыз сияқты күйге келгенше тосамыз. Алынған затты тазартып жуамыз.
Оны центрифугалаймыз. Одан кейін өлшеп, клейковинасын анықтаймыз. Заттың
4гр өлшеп,15 минут суға саламыз,одан кейін ИДК-сы шығарылады.
10гр ұн +4,5% NaCI→2,495
15 минут,ИДК=52
40-75 группа 1,жақсы клейковина алынды.
Ұнның клейковинаның саны мен сапасының нәтижелік бағасы
|Ұн |Клейко-вин|Түсі %|Сапалы баға |
|сорты |а мөлшері | | |
| | | |Созылма-лығы|Созылма-лығы|Стандарт |ИКК-1 |
| | | |, см | |бойынша |құрылғысының |
| | | | | |топ |бірлігі |
Клейковин сапасын анықтағаннан кейін берілген сорт бойынша сапалық –
сандық клейковина көрсеткіштері арқылы, ИД1-1 құрылғысы көмегімен
стандарттық әдіспен алынған бағалармен салыстырады.
Зертханалық жұмыс №5
1000 дән массасын анықтау әдістері
Жұмыстың мақсаты: Осы әдістің негізі бидай өлшендісін өлшеуге негізделген,
толық дәнді бөліп алуға, қалдықты өлшеуге, толық дәнді санауға негізделген,
сосын оның саны бойынша толық дән массасына бөледі, сосын 1000 дән бойынша
әдіс қорытындысы шығарылады.
1.Таңдалынған үлгі алу әдісі.
Таңдау үлгісі- МЕСТ – 13586.3
2. Құрылғылары.
Бөлгіш.
Лабораториялық таразы жалпы қолданылу шегі ±10,00 мг жіберіледі.
Дәнді санауға арналған құрылғы ("Нумиграл" фотоэлектрлі есептегіш және
басқа есептегіштер).
Бөлшектің тақташасы, штамб және пинцет.
3. Анықтауды өткізу МЕСТ 10842-89
3.1 Дәннің фактілі ылғалдылығы болғандағы 1000 дәннің массасын анықтау.
3.1.1. Орташа үлгіден дән өлшемдісін бөліп алады. Оның массасы зерттелетін
мәдениеттің 500 дәнінің массасына жақын, және жіберілетін өлшеу шегі ±10,00
мг өлшемдіден толық, дәндерді теріп алады, ал қалдығын жіберілген шегі ±
10,00 мг өлшейді.
3.1.2. Өлшемді массасынан қалдық массасын алу әдісімен бітеу дән массасын
анықтайды.
3.1.3. Өлшемдіден таңдап алынған бітеу дәндерді құрылғыға тесілі есептегіш
көмегімен немесе қолмен есептейді. Әрбір анықталғанды екі параллель
өлшемдімен жүргізеді.
3.2. Құрғақ затқа 1000 дәннің массасын анықтау.
Егерде құрғақ затқа 1000 дәннің массасын орнатқанда, орташа үлгіден
бір уақытта 1000 дәннің массасын анықтауға алынған өлшемдімен қоса, екі
өлшемді ылғалдылығын МЕСТ – 13586.5 бойынша алынады.
Ал қалған анықтау 3.1-дегідей жүргізіледі.
4. Қорытындыларды өңдеу.
4.1. 1000 дәннен массасын (мор) грамдалған дәннің фактілі ылғалдылығы
бойынша мына формуламен анықтайды:
мор=m*1000/N
мұндағы: m-бітеу дән массасы, г;
N-массадағы бітеу дән, шт.
4.3. Соңғы қорытынды үшін орташа арифметикалы екі 1000 дәннің массасы үшін
қорытынды анықталады, егер айырмашылық пайыз бойынша жоғарыламаса:
10 – 1000 дәннің 25,0 г массасы болса,
6 – 1000 дәннің 26,0 г және одан көп массасы болғанда.
4.2. Грамдағы 1000 дәннің массасын (Mc) құрғақ зат үшін мыны формуламен
анықтайды:
Mc=m(1000-ω)/100
Мұндағы : ω- дән ылғалдылығы.
4.4 Егер айырмашылық жіберілетін нормадан жоғары болса, онда анықтауды
қайталайды және соңғы қорытынды ретінде орташа арифметиканы қорытындының
екіншісін алады. Егер олардың арасындағы айырмашылық жіберілетін нормадан
аспаған жағдайда.
4.5 Алынған қорытындыны домалақтау келесідей болады: егер бірінші
лақтырылатын санымыз 5-ке тең немесе үлкен болса, соңғы сақталатын санды
бірге үлкейтеді. Егер 5-тен төмен болса, онда оны өзгеріссіз қалтырады.
4.6 1000 дән массасының соңғы қорытындысын былай көрсетеді:
- екіншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан төмен
болса;
- біріншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан жоғары
болса, бірақ та 100 г –нан жоғары емес;
- бітеу санға дейін - егер 1000 дән массасы 100 г-нан асса.
Өзгеріс №1 МЕСТ 10842-89 Бидай 1000 дән массасын анықтау әдісі.
Енгізілген күні: 1995.06.01.
|Мемлекет атаулары. |Стандарт бойынша халықтық |
| |орган атаулары. |
|Әзірбайжан |Азпосстандарт |
|Армения |Армгосстандарт |
|Беларусь |Белстандарт |
|Грузия |Грузстандарт |
|Қазақстан |Қ.Р. мемлстандарт |
|Қырғызстан |Қырғызстандарт |
|Молдава |Молдовастандарт |
|Ресей |Госстандарт Ресейдің |
|өзбекстан |узгостандарт |
|Украина |Госстандарт украина |
Стандарт атауларын жаңа редакцияда берілуі: « Тұқымдық және егіндік дән
және майлы мәдениет тұқымы. 1000 дән немесе 1000 тұқым массасын анықтау
әдісі.»
Кіріспе бөлімнің жаңа редакияға берілуі: « Нағыз стандарт егіндік мәдениет
және тұқымдық дәнге таралған, сонымен қатар майлы мәдениет тұқымы және 1000
дән немесе 1000 тұқым массасының анықтау әдісін орнатады.»
1-ші бөлімді жаңа редакцияда берілуі.
1.Таңдаулы үлгі алу әдісі.
1.1. Таңдаулы бидай үлгісі – МЕСТ 13586.3 бойынша;
1.2. Майлы мәдениет дәнінің таңдаулы үлгісі – МЕСТ 10852 бойынша
2-ші бөлім. Екінші абзацты жаңа редакцияға беру. « зертханалық таразы жалпы
қолданылуы жіберілетін шегі ± 0.01 г.
3.1. 3.1.1 тараудың жаңа редакцияға берілуі: 3.1 « 1000 дән немесе 1000
тұқымның фактісіне ылғалдылығы бойынша майлы мәдениеттің массасын анықтау.»
3.1.1. Дәннің орташа үлгісінен немесе майлылы тұқымынан екі өлшемдіні бөләп
алады, әрбіреуінің массасы 500 дән немесе 500 тұқымға жақын, және оларды
екінші ондық белгіге дейін зертханалық татазыда өлшейді.өлшемді массасы
анализ үшін жоғарыда берілген.
Өлшемдіден бәтеу дән немесе тұқымды алады, ал қалды,ын екәншә ондық белгіге
дейінгі дәлдікпен өлшейді.
Ал қалған бөлімдерді жоғарыда берілген.
|Мәдениет атаулары |Анализ үшін өлшем|Мәдениет | |
| |массасы г |атауы | |
|Бобты |250 |Арпа |4,5 |
|Қарақұмық |15 |Рапс |2,5 |
|Жүгері |150 |Күріш |15 |
|Қыша |2 |Рожь |15 |
|Клицевина |150 |Рыжик |0,7 |
|Ас бұршақ |150 |Соя |85 |
|Күнжіт |1,5 |Сурепица |2,5 |
|Майлы |4 |Тритикале |20 |
|Нут |150 |Чичевина |25 |
|Сұлы |20 |Чина |100 |
|Бидай |25 |Ячмень |25 |
|күнбағыс |30 кәдімгі 60 |фасоль |200 |
| |іріге | | |
Зертханалық жұмыс №7
Бидайдың шынылығын анықтау әдістері
Жұмыстың мақсаты: Бидайдың шынылығын анықтау арқылы оның сапасына баға
беруді және әдістеменің қалай жүргізу қажеттілігін меңгеру
Жабдықтар: Диафоноскоп ДСЗ-2 кассетасымен және ДСЗ-2с маркалы счетчигімен,
зертханалық таразылар, шпатель, құрастырылатын тақта, бритва.
Зерттеуге дайындау: бидайдың орташа үлгісінен 50 грамм мөлшерінде бидай
немесе күрішті алып оны бөгде қоспалар мен бидай қоспаларынан тазартады.
17,0% ылғалылықтағы бидайды 500С артық емес температура кезінде ЛСА
зертханалық шкафында немесе термостатта, кептіру шкафтарында кептіреді.
Тазартылған бидайдан 10 г өлшеп алады.
Зерттеуді жүргізу: Диафаноскоп кассетасына жүз бидайды салады да, кассетаны
диафоноскоптағы өз орнына қояды. Диафоноскопты қосқанда кассетаның астынан
жоғары вольтты жарық түсіру арқылы анықтайды. Жарық түскен кезде
шынылықтың үш түрі бойынша ажыратуға болады.
3. Шынылықты
4. Жартылай шынылықты
5. Ұндық
Қолмен анықтаған кезде 100 бидайды бөліп алып, бритва көмегімен екіге
жарады. Бір бөлігіне қарағанда мөлдір болып тұрса, шынылы, жартысы ұнды
болған кезде жартылай шынылы, ал толығымен ақ болғанда ұнды деп ажыратады.
Бидайдың жалпы шынылығын пайыздық қатынаста формула бойынша табуға болады:
[pic]
Мұндағы, Пс – толығымен шынылықтағы бидай саны, дана
Чс – жекеленген шынылықтағы бидай саны, дана
Зертханалық жұмыс №8
Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін
анықтау әдістемесін меңгеру
Зақымдану бидайда ашық формада тірі жәндіктендің бидай аралық кеңістікте
болуы мен түсіндіріледі.
Зақымдануы бидайдың жабық формада – тірі зақымдағыш шикі бөлек дәндерде
болады.
Жәндіктермен зақымдалған деп, егер бидайдың іші немесе сыртындағы зородышты
толық немесе жарты бөлігін кемірсе, қабатын, эндоспермнің бүлінуі болса,
өлі немесе тірі зақымдағыш бидайда бар деп саналады.
1. Үлгі алу әдісі.
1.1. Үлгі алу немесе өлшемдіні таңдау МЕСТ 13586.3-83 бойынша жүргізіледі.
1.1.1. қоймада немесе алаңдарда нүктелі үлгілер алынады, сосын оның ішінен
орташа үлгіні әрбір себінді қабаты бойынша бөлек сұрыптайды. Себінді
бөліктерге 1,5 м төмен болса, екі қабаттан үстіңгі және астыңғы.
1.1.2. Элеваторларда силос толығымен тиелгенде, үлгілер әрбір силостан
қойманы қысқыш көмегімен үстінгі және ортанғы қол жететін тереңдікте шешіле
алады.
1.1.3. Сонымен қатар, үлгілерді зақымдағыштар жиналатын орындарда алады.
Бидай себіндісін ең биік нүктесінде, өте ылғал жіне шаң орында, тез
зақымданады.
1.1.4. Егер бидайды көл және өзендік көліктермен тасымалданса, бидай трюм
және танктан МЕСТ 12430-66 бойынша алады.
2. Реактивтер және құрылғыштар.
2.1. Ластанған және зиянкестермен зақымданған ашық түрдегі қолданылады:
- зертханалық таразы МЕСТ 24104-80 жіберілетін өлшеуі 0.01 г;
- дәндік лупа МЕСТ 9461-74
- торлы матадан жасалған зертханалық сито комплекті МЕСТ 214-77 домалақ
тесік диаметрі 1.5 және 2.5 мм және обечаек диамертрі 30 см.
- бидайды егеуші мехеникаландырылған құрылғы;
- анализ үшін тақташа;
- Құмды сағат МЕСТ 10576-74 1 немесе 2 мин;
- термометр;
- штапель
- сыпыртқы.
2.2. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау:
- бөлгіш;
- фильтрлеуші қағаз МЕСТ 12026-76;
- секундомер;
- сиымдылығы 500 см³ өлшеуіш колба;
- сиымдылыңы 200-500 см² стакан, чашка;
- йодталған калий МЕСТ 4232-74, 1% еріткіш;
- кристалды йод МЕСТ 545-76;
- калий марганецті қышқылы МЕСТ 5777-71.
3. Анализді өткізу.
3.1. Ашық түрде бидайдың жәндіктермен, биттермен ластануы.
3.1.1. Қабатты анализ алуда орташа үлгі бойынша әр қабаттан бөлек алынған
және ластануын үлгі бойынша анықтайды, онда ең көп мөлшерде зақымдағыштар
болады.
3.1.2. Сосын орташа үлгіні өлшемді, диаметрі 1.5 және 2.5 мм тесікті
ситадан өткізеді. 2 мин. Аралығында 120 айнымалы қозғалыс минутына немесе
механикалық әдіспен мазмұны бойынша құрылғыға беріледі.
Егер бидай температурасы 5ºC төмен болса, алынған қалдық және кірісті 25-
30ºC 10-20 мин. Қыздырады, онда өліп қалған жәндіктер тірілуі үшін.
3.1.3. Диаметрі 2.5 мм сито тесігінің өткен шығын анализ тақтасына , өтінді
сито тесік диаметірі 1,5мм қара әйнекке,жұқа қабатпен себеді, 1,5мм тесікті
ситоны лупа арқылы қарайды. Осы себептен ұсақ зақымдағыштарды: күрішті
ұсақшұрындыларды анықтайды.
3.1.4. Өлі зақымдағыштарды, сонымен қоса тірі егіндік зақымдағыштарды
сақтау барысында зиян келтіргіштерді лас араласпа деп алып, зақымдануын
анықтағанда есепке алмайды.
3.1.5. Қорытындыларды өңдеу.
Алынған тірі зақымдағыш санын есептеуді 1 кг бидайға. Битпен,
ұзақшұрындылармен зақымданса, зақымдану дәрежесін орнатып, 1 кг бидайға
есептейді.
|Зақымдану дәрежесі |1 кг бидайдағы зақымдағыш саны |
| |Ұсақшұрындылар |
| |биттер |
|І |1-5-ке дейін |
| |1-20-ға дейін |
|ІІ |6-10-ға дейін |
| |20 жинаушы мүмкін |
|ІІІ |10-нан жоғары |
| |биттер көптен жиналады |
3.2. Жүгерінің пачкадағы зақымдануын анықтау.
3.2.1. Пачкадағы жүгерінің зақымдануын анықтауда әрбір оныншы початокты
қысылған ұлгіні мұқият лупамен қарайды.
3.2.2. Початкадағы жүгіріні битпен ластанғанын анықтау үшін он початканы
алады да, бір-біріне соғып, әйнекке тигізе отырып, әйнектегі битті лупа
көмегімен қарайды. Жәндіктер мен биттер болса, олардың санын анықтайды.
3.3. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау.
3.3.1. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау тесіктерді бояу әдісімен
іске асады.
3.3.2. Бидайды ұсақтау әдісімен зақымдануын анықтау өлшемді, 50 г массалы,
орташа үлгіден алынады. өлшемдіден 50 бүтін бидай алынады, оны скальпи
көмегімен соғып ұсақтайды. Ұсақталған бидайды лупамен қарап, ондағы тірі
жәндіктерді санайды.
3.3.3. 50 гр массалы өлшемдердің тесіктерін бояу әдісі арқылы ластануын
анықтау орташа үлгіден алынған. өлемдіден 250 бүтін бидайды алып торға
салып 1 мин. Суға салады, оның температурасы 30 ºC. Бидай ісиді, сонымен
бірге оның тесіктері де үлкейеді.
Сосын тордағы бидайды 20-30 ºC 1% марганец қышқыл калийға ауыстырады.
Осыдан ол қара түске боялады.
Артық краскадан айыру үшін бидайды суық суға салады. Оны фильтірлегіш
қағазға салып, ондағы зақымданған бидай санын есептейді.
3.3.4. Қорытынды есептеу.
Жабық түрдегі зақымдануын анықтау мына формула арқылы іске асады:
X3=n3*100/n
N3- зақымданған бидай саны, шт
n-анализ үшін таңдалған бидай саны, шт.
4. Қорытынды өңдеу.
4.1. Алынған қорытындыны домалақтау келесі арқылы іске асады.
Егер бірінші қарастырылатын сан 5-тен аз болса онда аяққы сақталатын сан
өзгеріледі, егер 5-ке тең немесе үлкен болса, онда 1-ге үлкейеді.
Анализ қорытындысын анықтауда карточкада салмағы, пайызы өзгеріссіз,
домалақтанусыз қалады.
Қағаз жүзінде қорытындыны анықтау келесідей орындалады:
-бидайдағы битпен ұзақшұрындылар зақымдану діржесі;
- бидайда басқа да жәндіктер болса, 1 кг бидайдағы жәндік санын және
зақымдағыш түрін анықтайды.
Қолданылатын әдебиеттер:
1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО
«Агропромиздат» 1987.
2. Б.А. Карпов. Технология послеуборочной обработки и хранения зерна.
«Аргопромиздат»; Москва – 1987. 276-278 стр
3. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко «Практикум по технохимическому
контролю производства хлебопродуктов»,-М.: Колос, 1980.-192с
4. ОСӨЖ және СӨЖ тақырыптарының тізімі.
Кесте 11
|№ |ОСӨЖ |СӨЖ |
| |Аудиторияда |Аудиториядан тыс | |
|1 |Дәнді-дақылдарды өңдеу |Жарма сипаттамасы |Жарма ассортименттері |
|2 |Дәнді дақылдарды қабылдау |Дәнді дақылдарды кептіру|Дәнді дақылдарды сақтау|
|3 |Ұнның химиялық құрамы |Ақ бидай ұныны |Нан өнімдерін сақтау |
|4 |Нан өімдерін өндіру |Нан пісіру өндірісіндегі|Нан өнімдерінің шығымы |
| |технологиясы |негізгі шикізаттар | |
|5 |Дәнді дақылдарды және ұнды|Нанды пісіруге арналған |Сақтау кезінде ұнда |
| |алғашқы өңдеу туралы жалпы|шикізатты сақтау және |өтетін процестер |
| |мәлімет. |оны өндіріске қосуға | |
| | |дайындық | |
|6 |Тарының биологиялық |Қара бидайдың ұны |Нан пісіру |
| |ерекшелігі | |өндірісіндегі негізгі |
| | | |шикізаттар |
|7 |Ұн сорттарын пішіндеу және|Ұн өндірудің негіздері |Нан пісіру қасиеттері |
| |бақылау | | |
|8 |Уытты алғашқы өңдеу туралы|Қантты сақтау |Уыттың (солод) |
| |жалпы мәлімет. Қант. | |технологиясы |
|Сағ |24 |21 |45 |
5. Емтихан сұрақтары
1. Дәнді дақыл түрлері.
2. Соя және жүгері дақылдарының құрамы.
3. Дәнді дақылдарды қабылдау
4. Дәнді тұқымдастар.
5. Қарақұмық тұқымдастар.
6. Бидайдың түрлері.
7. Жаздық және күздік дәнге сипаттама беріңіз.
8. Жүгері қай аудандарда шоғырланған?
9. Күріштің химиялық құрамы қандай?
10. Жасымық деген не? Қазақстанның қай ауданында өседі?
11. Бұршақ түрлерін атаңыз?
12. Жармаға сипаттама беріңіз?
13. Үрме бұршақ дегеніміз не?
14. Жарма ассортименті
15. Тарының ботаникалық сипаттамасы.
16. Тарының химиялық құрамы?
17. Астық кептіргішті сынау.
18. Нан пісіру өндірісіндегі шикізаттар?
19. Нан пісіру ұны.
20. Ұн сорттарын пішіндеу және бақылау.
21. Астықты жинаудан кейінгі дәнді өңдеу.
22. Дәнді қандай температурадағы суда жуады?
23. Қара бидай дәнінің құрылымы қандай?
24. Ұнның химиялық құрамы?
25. Астық түйірлеріндегі ақуыздар?
26. Ақ бидай ұнының қасиеттері?
27. Нанды дайындаудағы технологиялық үрдістері?
28. Қара бидай ұнының қасиеттері
29. Ұнды қапты және қапсыз қоймада сақтау?
30. Сақтау барысында ұнға жүргізілетін үрдістер?
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz