УМКД

Көліктік түйіндер

«Көліктер түрлерінің өзара әрекеттестігі»

пәнін оқыту-әдістемелік кешені

5В090100 - «Тасымалдауды, қозғалысты ұйымдастыру және көлікті пайдалану»
мамандығына арналған

Оқу-әдістемелік материалдар

Семей
2013.
МАЗМҰНЫ

1. Дәрістер
2. Практикалық сабақтар
3. Курстық жоба
4. Студенттердің өздік жұмыстарының жоспары
1. Дәрістер
Дәріс сабақтарының құрылымы

1-дәріс. Көліктік түйіндер. Негізгі ұғымдар.
Дәріс жоспары:
1. Көліктік түйін анықтамасы
2. Көліктік түйіннің құрамы
3. Көліктік түйіннің негізгі құрылғылары

Көліктік түйін жүктер мен жолаушыларды транзитті, жергілікті және
қалалық тасымалдарын қамтамасыз ететін үрдістерді бірігіп атқаратын
бірнеше магистраль көлігінің әсерлесу пунктеріндегі көліктік жабдықтар
кешенін айтамыз.
Көліктік түйіннің құрамына мыналар кіреді: темір жол станциялары және
магистралды темір жол кірістері; өзен порттары және су түйіндері;теңіз
порттары және оларға кірістер; магистралды және жергілікті маңызы бар
автомобиль жолдарының түйіндері; өндіріс көлігінің жабдықтары; әуе жайлар
және әуе көлігінің басқада жабдықтары.
Көліктік түйінде бір көлік түрінен екінші көлік түріне жүк ауысулары
жүргізіледі және жолаушылардың көшулері жүзеге асырылады. Сондықтан әрбір
көлік түйінінде жаңағы үрдістерді жүзеге асыратын бірнеше түйісу пунктері
болады. Жолаушы түйісу пункттеріне темір жол жолаушылар станциялары және
тоқтау пунктері, автовокзалдар, әуе жайлар, теңіз және өзен порттары,
метрополитендердің түйінді станциялары жатады, ол жүк түйісу пункттеріне
жалпыға қолданылатын жүктік темір жол станциялары, порттық құйылғыш және
басқа да арнайы станциялар, мамандандырылған базалар, әуежайлар және т.б.
Көлік түйінінің негізгі жабдықтары болып мыналар табылады темір жол
көлігінің ғимараттары станциялар, біріктіргіш жолдар және басқада темір жол
түйініне біріктірілетін жолдар.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Көліктік түйін деп нені айтамыз?
2. Көліктік түйін құрамына не кіреді?
3. Тоғысатын пунктер не үшін қажет?

Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов
транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г
2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного
транспорта с другими видами транспорта

2-дәріс. Көліктік түйіндердің классификациясы мен түрлері

Дәріс жоспары:
1. Көліктік құрам бойынша көліктік түйіндердің классификациясы
2. Пайдалану жұмысы бойынша көліктік түйіндердің классификациясы

Түйінге қызмет етуші көлік түрінің саны бойынша 3 топты атап айтуға
болады:
темір жол жолдары - автомобиль жолдары;
темір жол жолдары - су – автомобиль жолдары;
су – автомобиль жолдары.

Пайдалану жұмысының сипаты бойынша түйіндер мынандай болады:
• транзитті түзу және аралас қатнас жолдарындағы транзитті ағымдарға
қызмет көрсетеді.
• Үлкен жергілікті жұмысы бар транзитті және жергілікті қызмет
көрсететін ағымдар;
• Жергілікті және соңғы.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Кеме жүрмейтін өзендердегі түйіндерді қай топқа жатқызуға болады?
2. Су-автожолдық түйіндер қай топқа жатады?
3. транзитті тасымалды қамтамасыз ететін түйіндер қай топқа жатады?

2-дәріс. Көліктік түйіндер классификациясы.
Дәріс жоспары:
1. Қызмет көрсетілетін кәсіпорындардың өндіріс салалары бойынша көлік
түйіндерінің классификациясы.
2. Геометриялық салу бойынша көлік түйіндерінің классификациясы.

Экономика – географиялық белгісі бойынша құрлықтық теңіздер жағасында
орналасқан және кеме жүретін жерлерде орналасқан түйіндерді танып білуге
болады.
Түйін қызмет көрсететін қала тұрғындарының санына байланысты көлік
түйіндері 3 топқа бөлінеді:
1. Кіші және орташа-100 мыңға дейін халық саны және аз дамыған өндірісі бар
қала;
2. Үлкен және ірі - 1 млн.дейін тұрғыны және дамыған өңдейтін, қазып
шығаратын өндірісі бар қала;
3. Өте үлкен – 1 млн. астам тұрғыны және дамыған өндірісі бар қалалар.
Көлік жабдықтарының орналасуы бойынша түйіндер мыналарға бөлінеді:
1. Негізгі көлік түрінің жабдықтарының бірігіп орналасуы бар бір
комплектілі;
2. Жолаушылар және жүк тасымалдайтын аудандарды бөлек орналастыратын бір
жинақты;
3. Негізгі көлік түрінің жабдықтарының бірігіп орналасатын көп
комплектілі;
4. Жолаушылар және жүк әр түрлі көлік түрлерінің жабдықтары бөлек
орналасқан көп комплектілі;
5. Аралас түрдегі көп комплектілі.
Бір комплектілі көлік түйіні кіші, орташа және үлкен жинақты түрдегі
үлкен қалаларға жақын орналасады және оларға мыналар жатады: бір-бірінен
станция, осы станция қызмет көрсететін бір өнеркәсіп ауданы және біріккен
темір жол, автомобиль жол бекеті. Үлкен қалаларда бір комплектілі
түйіндерді жолаушылар және жүк аудандарында бөлуге болады. Көп комплектілі
түйіндер ірі және өте ірі қалаларға тән. Оларға жүк станциялары қызмет
көрсететін бірнеше өнеркәсіп аудандарды, бір-екі сұрыптау станциялары,
қаланың әртүрлі аудандарында орналасқан және көліктердің әр түріне арналған
бекеттері бар біріктірілген жолаушылар кешені бар темір жол, автомобиль
жолы және су көліктердің тоқтау пунктері.
Геометриялық пішіні бойынша түйіндерді тұйық, тарамдалған, ұзындыққа
созылған, тарамдалған жарты айналымды, тарамдалған айналымды және аралас
деп бөлінеді.
Тұйық көлік түйіні теңіз, үлкен өзендер, таулы жерлердің маңында
орналасады. Осы түйіндер үшін біраз темір жол және автомобиль жолдарының
жанасуы тән. Әдетте соңғы түйіндер тығыз және ішкі түйінді жолдар және
бірігулер 2-6 км. Қашықтықта болады. Өндіріс орындарының бытыраңқылығында
бірігулер қашықтығы тез өсіп кетеді, 45-60км. Оларды пайдалануда тұйық
түйіндер ыңғайсыз, сондықтан оларды тура жүретін жолдарға ауыстырып жатыр.
Тұйық түйіндер үлкен емес қалаларға қызмет етеді.
Тарамдалған түйіндер КСРО –ың көлік жүйесіне тән. Олар 500 мыңға
дейінгі халық саны бар қалаларға қызмет көрсетеді.Тарамдалған түйіндерде
магистралдың көлік түрлері қаланың бір ауданына сәуле - радиустарымен
бірігеді. Екі орталығы бар түйіндер болады, біреуінде автомобиль жолдары
бірігетін, ал екіншісінде темір жол жолдары тарамдалған көлік түйінінде
темір жол жолдары тарамдалған үш бұрыш крест тәрізді сызбалар бойынша
орналасады.
Ұзындыққа созылған түйіндер топографиялық жағдайы қиын аудандарға тән.
Олар өзендердің, теңіздердің жағасында немесе таулы жерлерде орналасады.
Осындай түйіндер тік бұрышты жоспарланған, ұзақтыққа созылған қалаларға
қызмет етеді. Осы түйіндерде темір жол және автомобиль жолдарының
кірістерінің диаметрлері қарама-қарсы соңғы орындарында орналасады, осының
нәтижесінде оның ұзындықтары 20км, ао ішкі түйіндік бірігулердің қашықтығы
100-150 км құрайды. Қалаға кіреберістегі темір жол жолдарының бірігу
орындарында бірінен кейін бірі орналасқан бірнеше станциялар кіріс жолдарға
қызмет көрсететін жұмыстар және поезд құрау, ұрғыш ағымдарын өңдеу
жұмыстары орындалады жүк (жолаушылар) поездарының бару жолдарының бағыттары
ішкі түйін жолдарының бағытымен бағыттас болмағанда олардың жүрісі өте
үлкен болады. Мұндай түйінді жоспарлау кезінде минималды бұрыш ағымын
қамтамасыз ететін жолдарының жанасуын ескеру керек. Қарастырылатын көлік
түйінінің сызбалары түйінде темір жол көлігі болмасада қолданыла береді.
Тарамдалған-айналымды көлік түйіні үлкен және астаналар орналасқан
қалаларға тән. Олар әдетте бірнеше айналымы бар қала ішінде радиусы және
диаметрі бар темір жол және автомобиль жолдары болады.
Тарамдалған- жарты айналымды көлік түйіні теңіз, үлкен көлдер немесе
жасанды су қоймалары маңында орналасқан қалаларға тән, және де бір кездерде
үлкен өзендер маңында да орналасқан қалаларға да, бір айналымы немесе
бірнеше жартылай айналымы болады. Тарамдалған-айналымды және тарамдалған
жарты айналымды көлік түйіні пайдалануда
өте ыңғайлы және қалалардың жоспарларына жақсы келеді. Кейбір
тарамдалған- жарты айналымдарда және тарамдалған-айналымдарда темір жол жоқ
болуы да мүмкін.
Аралас көлік түйіні тік бұрышты және тарамдалған жоспарлы көше жүйесі
бар тұйық темір жол және тарамдалған автомобиль жол түйінінің, параллель
жолдары бар темір жол түйінінің және тарамдалған автомобиль жолдарының
түйінінің, параллель жолдары бар ұзындыққа созылған темір жол түйінінің
немесе тарамдалған автомобиль жолдарының түйінінің үйлесуін көрсетеді.
Көлік түйінінің бір типінің бірнеше сызбасы болуы мүмкін. Көлік
түйінінің даму үрдісі кезінде ауыспалы форма болуы мүмкін.
Қалада әр түрлі көлік түрінің және өндірісінің дамуы темір жол
түйінінің, порттардың, автомобиль жолдарының түйінінің сызбалары мен
түрлерінің өзгеруіне әкеледі. Сонымен байланысты көлік түйінінің толық
сызбасы өзгереді. Тарамдалған түйіндер тарамдалған жартылай айналымды және
тарамдалған-айналымды болып бөлінеді, ал сонан кейін араласқан бөлінеді.
Көлік түйінінің қатнас жолдарының барлық жүйесінде орналасуы өндіріс
күшінің және қалалардың жоспарларына олардың тарихи даму жүйесіне
байланысты анықталады. ТМД-да біркелкі емес орналасқан 650 көлік түйіні
бар. Көлік түйінінің көбі Балтық елдерінің және Донбасстың аудандарында
орналасқан, ал ең аз орналасқаны Алыс Шығыс және Шығыс Сібір аудандары.
Көлік түйінінің шекарасы болып түйінге келетін жолдардың және пунктері
табылады, бұл пункттерге келетін поездарды, машиналарды, кемелердің басты
болады, айналымдар, айналмалар және түйін ішілік бірігулерге бөліну арқылы
жүзеге асады. Әрбір көлік түрі бойынша өз шекарасы белгіленеді. Темір жол
көлігі үшін – түйін алдындағы посттар , станциялар, су көлігі үшін айлақ
станциялар, айлақтар бөлек каналдар және басқада жабдықтар, автомобиль үшін
посттар (темір жол түйінінің шекарасы сияқты), ал автомобиль жолдарының
айналмалы жолдары, айналып өтулер және бірігулері жоқ болса – қала маңында
болады, жолаушылар көлігі үшін – қала маңындағы жолаушылар көлігінің соңғы
пункттері.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтары
1. 50 ден 100 мың адамға дейінгі тұрғыны бар қалалар түйіндерін қалай
классификациялауға болады?
2. Тарамдалған көліктік түйіндерді қалай классификациялауға болады?
3. Тарамдалған-айналымды түйіндер қалай дамиды?

Ұсынылатын әдебиеттер
1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов
транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г
2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного
транспорта с другими видами транспорта

4-дәріс. Көліктік түйінінің жұмыстарының негізгі технологиясы.
Дәріс жоспары:
1. Көліктік түйінінің жұмысының технологиялық үрдісін құрудың
принциптері
2. Жолаушылар және жүк тасымалдарын қамтамасыз ету үшін түйінде көлік
түрін таңдау
Көлік түйінінің жұмыс істеуінің технологиялық процессі пайдаланудың
жаңа әдістері және тәсілдерін есепке ала отырып жасалады. Біріккен
тхнологиялық процесс түйінде бар болатын, әр түрлі көлік түрінің жеке
жұмысын істейтін технологиялық процесстерін біріктіреді.
Көлік түйінінің жұмыс істеуінің технологиялық процессі келесі
принциптерден құралады:
1. балық көлік түрінің координациясы және әсерлеуі;
2. жүк тасымалы үшін араласқан қатнас түрлерін максималды қолдану;
3. түйісетін көлік түрлерінің жұмыс істеуін бірігіп ұштасқан графигін
және біріккен технологиялық процессін ұйымдастыру;
4. жолаушыларға қызмет көрсетуде және жүктерді тасымалдауда алдыңғы
қатардағы еңбек әдістерін кеңінен қолдану.
Ғылыми дәлелденген технологиялық үрдіс кезінде түйісу пункттерінде
қозғалмалы составтың әкелінуі, жүктерді түзу нұсқа арқылы, вагон – көлік,
вагон – кеме және керісінше жүктерді беру әртүрлі көлік түрлерінің
техникалық құралдарын қолдану; жолаушылардың орын аыстыруы барысында және
жүктерді түсіру пункттерінде жедел түрде ақпараттандыру мен жоспарлауды
ұйымдастыру. Алыс жергілікті және қала маңындағы байланыстарда жолаушыларды
тасымалдау үшін қолданылатын көлік түрін таңдауда құрылыс және пайдалану
шығындары жолаушылардың ыңғайлылығы үшін және жүрулері үшін кететін уақыт
шығындары ескеріледі.
Түйінде жолаушыларды тасымалдау үшін келесі көлік түрлерін
пайдалануға болады:
1. темір жол магистральі жолдардың маңында орналасқан тұрғын пункттердің
тұрғындарына қызмет көрсету үшін және темір жол диаметрлері немесе
радиустары болған жағдайда қалалық тасымалдар үшін;
2. авто көлік жолдар - темір жол маңында және одан алыс жерлерде
орналасқан қала маңында және қаладағы аудандардағы жолаушыларды
тасымалдау;
3. қалалық көлік - қаладағы жолаушыларды тасымалдау немесе үлкен
жолаушылар ағымы бар жолаушыларды жердегі қала маңындағы аудандардағы
тасымалдаулар үшін;
4. өзен көлігі – жолаушыларды қала ішінде тасымалдау, қала шетіндегі
аудандардағы және дем алыс орындарына тасымалдаулар;
Көлік түйіндегі жүк тасымалына қызмет көрсету кезінде темір жол, авто
көлік, су және құбыр жол көлігі қолданылады.
Көлік түрін таңдау кесілермен анықталады: жүк және жолаушылар
ағымының құрылымымен; технологиялық құралдарымен тиімді пайдалану;
жүктерді тасымалдауға кеткен шығындармен; темір жол көлігі барлық жүк
түрін тасымалдауы мүмкін.
Жүкті темір жол және су көліктеріне және оларды қабылдаушыларға
жеткізу үшін қалалық, жергілікті және қысқа қашықтықтағы тасымалдар үшін
авто көлікті пайдаланады; ал өзен көлігі түйінге жаппай жүктерді жеткізу
үшін құбыр жолдары мұнай тасымалдау үшін пайдаланады.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. КТ жұмысының технологиялық үрдісі қандай принциптерде құрылады?
2. Көлік түрін таңдаудың мақсаттылығы немен анықталады?

5-дәріс. Көлік түйінінде әртүрлі көлік түрлерінің жабдықтарын
орналастыру.
Дәріс жоспары:
1. Жолаушыларға қызмет көрсету құрылғылары
2. Автокөлік үшін құрылғыларды орналастыру орнын таңдау
3. Әуе көлігі үшін құрылғыларды орналастыру
Көлік түйінінде әртүрлі көлік түрлерінің жабдықтарын орналастыруы
экономикалық потенциалға және қаланың географиялық орналасуына, оның бас
схемасына және болашақтағы дамуына көлік түйінінің әртүрлі көліктің жұмыс
көлемін байланысты болады.
Көлік түйінінде темір жол жабдығының орналасуы темір жол түйінінің
схемасына байланысты.
Теңіз және өзен көліктерінің жабдықтарының орналасу орны мыналар
ескерумен белгіленеді: құрылысқа минималды шығындар және түйіндегі порттық
жабдықтарды пайдалану; ішкі түйіндегі жолдардың, бірігулердің, көпірлік
өтулердің және көліктік кешеннің басқада элементтердің салыстырмалы
салынуы; қысқа маршруттар бойынша жүк ағымы түйін арқылы өткізу; автомобиль
жолдарының және порттық бұтақтардың арнайы станцияларға оңай кірістері;
түйіннің станциялармен тиімді әрекеттесулері.
Жолаушыларға қызмет көрсететін жабдықтар қалаға шығатын жолдары
ыңғайлы жерлерде, сонымен қатар жолаушылардың темір жолдан айлақ аумағы
бойынша қауіпсіз өтетіндей орналасуы керек. Темір жол айлаққа тиімді
жолдары үшін біріктірілген темір жол - теңіз және темір жол - өзен
вокзалдары салынып жатыр. Кейбір вокзалдардың арасындағы қашықтық 300-500м
немесе орын ауыстырып жүрген жолаушылар үшін ыңғайсыздық тудырады.
Автокөлік жабдықтарын орналастыру орны басқа көлік түрлерімен
байланыса отырып таңдалады. Автовокзалдарды темір жол, теңіз және өзен
вокзалдарымен байланысып салған дұрыс, бұл кезде жолаушыларға ыңғайлылық
жасалынады және құрылыс салуға шығындар аз кетеді. Темір жол – автожол
вокзалдары үлкен қолданыс тапты, олардың саны қала маңындағы және
халықаралық байланыстардағы автокөліктегі жолаушылар ағымының өсуіне
байланысты өсіп келеді. Автовокзалды салу кезінде қала көшелерінің толуында
ескеру керек.
Әуе көлігінің жабдықтарын орналастыру көлік түйінінің бас схемасында
қарастырылады және мыналарды ескере отырып жобаланады: ауданы үлкен,
рельефі тыныш жерде (200-400г а және одан үлкен), аэродром алдындағы
қауіпсіздік аумағы 2,5 км болатындай ердің болуы; аэропорттың дамуына
резервті территория болу керек.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Теміржол құрылғыларын КТ орналастыру неге тәуелді?
2. КТ құрылғыларды орналастыру ненің есебінен жобаланады?

6-дәріс. Көлік түйінінде әртүрлі көлік түрлерінің жабдықтарын
орналастыру.
Дәріс жоспары:
1. Қаладан жолаушыларды, багажды және поштаны тасымалдау
2. Аэрофлот агенствасын орналастыру орнын таңдау
3. Қала көліктері құралдарын орналастыру
4. Құбыр өткізгіш көліктер құралдарын орналастыру

Жаңа технологиялық жабдықтармен жабдықталған аэропорттарды қаладағы 30
км қашықтықтағы қала маңындағы аумақта орналастырған дұрыс, ұшақтардың ұшу
және түсу қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Жолаушыларды қаладан аэропортқа
тасымалдау үшін тікұшақтар пайдаланылады. Тікұшақ станциялары қала шетінде
тұрғын жайлардан алыс жерде орындалады.
Көлік түйінінің жолаушылар тасымалдауын игеру жұмыстары қаланың
жобасына және магистральді көшелердің жүйесіне байланысты болады. Көлікті
тиімді пайдалану режимдерін қамтамасыз ету үшін магистральді көшелер
жүйесінде мыналар болу керек:
1. қала сыртындағы автомобиль жолдары мен және сыртқы көлік
жабдықтарымен жақсы байланыста болу керек,
2. қаланың басты элементтерімен ыңғайлы байланыс жолдары және оның Құбыр
жолдарың аудандарымен қысқа бағытта байланысу жолдары;
жабдықтары қала және оған қызмет көрсететін көлік түйіннің сыртында
орнатылады. Құбыр жолының мұнай құятын танкерлерге келуі теңіз астымен
немесе арнайы эстакадамен жүз.ас. теңіз айлақтарында қоймалық ыдыстар қала
шетінен және көлік түйінінен 10км және одан да үлкен қашықтықта шығарылады.
Су және темір жол көлігіне қатысты өндірісті порттық жабдықтарға жақын
аудандарда және де сұрыптау станциялары бар темір жолдарға жақын
орналастыру керек. Темір жол көлігі қызмет көрсететін өндірісті қала
сыртына шығару керек және көлік түйінінің түріне байланысты орналастыру
керек:
1. соңғы түйіндерде –сұрыптау станцияларына жақын жерде;
2. тарамдалған – негізгі радиустарда;
3. ұзындыққа созылған түйінге кірістерде;
4. тарамдалған – айналмалы және тарамдалған – жартылай айналымды
кірістерде, ал өндірістің станцияларымен байланыс үшін дөңгелек
және жартылай дөңгелекті жолдарды пайдалану.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Тікұшақ станциялары қайда салынады?
2. Аэрофлот агентствасы қайда орналасады?
3. Құбыр өткізгіш көліктер құралдары қайда жабдықталады?

7-дәріс. Көліктік түйінін жүйелері
Дәріс жоспары:
1. КТ жүйелерінің негізгі ұғымдары мен анықтамалары
2. КТ ішкі жүйелері
3. КТ элементтері
Көліктік түйіндер келесі ерекшеліктерімен сипатталады: халық
шаруашылығына жүктерді жеткізудегі және жолаушыларды тасымалдаудағы
талаптарды қамтамасыз ететін барлық түрдегі көліктердің бір мақсатта қызмет
етуі; қызметтердің және болып жатқан үрдістердің күрделілігі (әртүрлі
көліктердің өзара әрекеттесу үрдістері, жүктерді сұрыптау, тиеу-түсіру,
жолаушыларға қызмет көрсету және т.б.); қызметтері жалпы мақсатқа бағынышты
ішкі жүйелерге бөлу мүмкіндіктері; түйіннің жекелеме ішкі жүйелері және
қызмет ету сапасының критерилері байланыстарының иерархиялық құрылымы;
өзара байланысты және өзара әрекеттесетін ішкі жүйелер мен элементтердің
үлкен саны (мысалы, өзара байланыс: көлік түйіні - қоршаған орта; ішкі
жүйелер деңгейіндегі өзара әрекеттер: теміржол көлігі – автомобиль,
теміржол көлігі – көлге арналған көлік, өзенге арналған көлік - көлге
арналған көлік; элементтер деңгейіндегі өзара әрекеттесу: магистральдар
арасында, станция парктері және басқа элементтермен); техникалық
құрылғыларды интенсивті қолдануды, тасымалды аз шығынмен қамтамасыз ететін
басқару жүйесінің бар болуымен; жүйелер ретінде көліктік түйіннің үлкен
өлшемімен. Көліктік түйін жүйе ретінде – екі немесе бірнеше магистралды
көлік түрлерінің тоғысуы орындарында көліктік үрдістердің және тәсілдердің
қалыптасып дамуы үшін олардың жиынтығы. Осыдан, көліктік түйін ұғымы
тасымал үрдісін (жолаушыларды және жүктерді тасымалдау), техникалық
құрылғылар (станциялар, порттар, магистральдар, складтар т.б.) бақылау және
басқару тәсілдерін қамтиды.
Көліктік түйін жүйесі - бірқатар элементтердің жиынтығын
көрсететін және бүкіл түйін қызметінің біртұтас мақсатына бағынудан
ерекшеленетін жүйенің бөлігі (мысалы, ішкі жүйесі).
Көліктік түйін элементі – ары қарай бөлшектенуге жатпайтын
объект (мысалы, сұрыптау станциясының паркі).
[pic]
1 сурет. Көліктік түйінді басқарудың сызбасы.
Көліктік түйін 5 енулер және 7 шығулармен сипатталады. Олар
поездар, автомобильдер, жүктер және жолаушылар ағыны болып табылады.
Көліктік түйін қиыншылықтарда да қызмет етеді 6 (техникалық құрылғылардың
істен шығуы және т.б.), компенсациялар үшін басқарушы әрекеттер қолданылады
4, олар әлдеқайда жоғары деңгейдегі жүйелерден келетін 1 ақпараттар
негізінде өңделеді, және кері байланыс каналы бойынша 8 алынатын, түйін
ақпаратынан өңделеді. Сонымен қатар басқа жүйелермен ақпарат алмасу
жүреді. Кері байланыс каналдары бойынша әртүрлі көлік түрлерінің өзара
әрекеттесуі шарттары өзгерген жағдайда (3) түйінді үрдістерді басқару іске
асады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. КТ ішкі жүйесі деген не?
2. КТ элементі деген не?
3. Кері байланыс каналы деген не?

8-дәріс. Көліктік түйіннің ішкі жүйелерінің иерархиялық құрылымы

Дәріс жоспары:
1. Көліктік үрдістің технологиялық тізбегі
2. Иерархияның төменгі баспалдағы
3. Жолаушылар ішкі жүйесінің төменгі деңгейі

Қазіргі заманғы көліктік түйіннің жұмыс режимдерін оқып – біле келе,
оның өзара байланысқан ішкі жүйелерінің бағыныштылықтарын орнатуға болады.
(2-сурет).
Типтік технологиялық бөлімдерден тұратын, көліктік үрдістің
технологиялық тізбегінің анықталған бірлігі түйінді ішкі жүйелерге бөлуде
негіз болып қызмет ете алады.
Иерархияның төменгі деңгейін белгілі бір техникалық жабдықталған
типтік үрдістер мен басқарудың жергілікті жүйелері құрайды. Жергілікті
ағындарды қызмет ету бойынша ішкі жүйенің төменгі деңгейі келесі түрде
көрінуі мүмкін: қалыптастыру станциясы – жүк станциясы – жүретін жол –
кәсіпорынның түсіру орны; қалыптастыру станциясы – вагоннан түсіру орны –
конвейер – бункерлік сиымдылық - кәсіпорынның түсіру орны (3-сурет.)
Жергілікті ағындар келген қызмет ету ішкі жүйесінің технологиялық
тізбектерінің варианттары 4- суретте көрсетілген. Алыстан келетін
жолаушылар ағынына қызмет ететін жолаушылар ішкі жүйесінің төменгі деңгейі:
жолаушылар станциясы – вокзалдағы алаң – қалалық жолаушылар көлігі. Қалған
барлық төменгі деңгейдегі ішкі жүйелер және жолаушылар ағынына қызмет ету
бойынша қалған категориялар көліктік түйінде осыған ұқсас қалыптасады.

[pic]
2-сурет. Көліктік түйіннің негізгі ішкі жүйелерінің иерархиялық
құрылымы:
Гр—жүк; Тр—транзитке қызмет көрсету бойынша; П—жолаушылар;
М—жергілікті ағындарға қызмет көрсету бойынша; ДМ—алыс және жергілікті
жолаушылар ағынына қызмет көрсету бойынша ішкі жүйе; Пр— сол сияқты, қала
сыртындағы; Трс — аралас көлік ішкі жүйесі (бірнеше түрдегі көліктердің
қатысуымен): Tpбn— қайта өңдеусіз көлік; Трсп — сол сияқты, қайта өңдеумен;
ТР—бір түрлі көлік шеңберінде транзитті жолаушыларға қызмет көрсету
бойынша; ПР, О—Келу және жөнелту ішкі жүйелері.
[pic]
3-сурет. Келген жергілікті ағындарға қызмет көрсету бойынша өзара
байланыстың құрылымдық сызбасы.
ПП—қабылдау паркі; ПС—сұрыптау паркі; ПО—жөнелту паркі; ГС—жүк
станциясы; n/п – жүретін жол; ФВ – темір жол көлігінен түсіретін орын; ФВП—
кәсіпорынның түсіру орны; ГД—жүк ауласы; ОБ—багажды жөнелту.
[pic]
4-сурет. Келген жергілікті ағындарға қызмет көрсету бойынша өзара
байланыстың құрылымдық сызбасы.
РСС—ауданнық сұрыптау станциясы; РП—аудандық парк; РБ—бөліп тұрушы
база.

Ранглік корреляцияның статистикалық әдістері көмегімен ТМД-ң
экономикалық аудандары бойынша халық саны және көліктік түйіндер арасында
жоғары дәрежедегі корреляциялық тәуелділікті айқындалды. Спирмэн
корреляциясы коэффициенті келесі формуламен есептеледі:
[pic] (1)

Мұнда, п —объектілер саны (экономикалық аудандардың); d —
қарастырылатын рангтар айырмасы

Экономикалық аудандағы халықтың жалпы санының үлесі мен оның көліктік
түйіндері үлестерінің арасындағы көптеген рангтық сәйкессіздігі (айырма)
Балтика жағалауындағы (d=—10) және Орта азиялық (d=+10) аудандарда
байқалады. Сондықтан да, егер осы аудандарды қарастырмаса, халықтың жалпы
санының үлесі мен оның көліктік түйіндері үлестерінің арасындағы рангтық
корреляция коэффициенті әлдеқайда жоғары болып табылады: p1=0,84.
Көліктік түйіндерді орналастыру мен халықты орналастыру арасындағы
рангтық корреляцияның жоғары коэффициенті олардың өзара байланысын
көрсетеді, ол халық пен көліктік түйіндердің тең шамада орналасуын
әлдеқайда жоғары шамада басқарады. Қазіргі уақытта түйіндерді орналастыр
мен экономикалық аудандар ауқымы арасында рангтық корреляция байқалмайды
(р2 = 0,09), бұл 100 мың. км2 территорияда түйіндер санының ауытқуын
(0,4—27,4) дәлелдейді.
Көліктік түйіндерді екі топқа бөлуге болады: 1) шектеулі капиталда
және шектеулі құрылыс бағдарламаларында халық шаруашылығы талабын
қанағаттандыруға мүмкіндігі бар, қалыптасқан түйіндер; 2) қалыптасу
кезеңінде болатын, түйіндер.
Бірінші топтағы түйіндердің дамуы қаланың көлемді және көлемді емес
территориялық дамуымен іске асуы мүмкін.
Қаланың көлемді емес территорияда дамуындағы көліктік түйіннің
жаңартылуы (реконструкция) іргелі құрылыстың болуымен күрделенеді, себебі
тарихи қалыптасқан түйіннің жоспарлау сызбасын бекітеді. Мұндай жағдайда
пайда болған «каркасты» максималы түрде қолдану қажет.
Қала территориясының көлемің үлкен болған жағдайда көліктік түйінді
жаңарту әлдеқайда күрделі болып табылады. Қайтадан өңделіп жатқан
аудандарда көлік құралдарын орналастыру брондалған территория жүйесін
құруға әкеліп соғады.
Қаланың көліктік түйіндер бар бөліктерінде түйіндердің негізгі
элементтерінің пропорциясының дұрыс болуын қадағалау қажет.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Иерархияның төменгі баспалдағы қалай қалыптасады?
2. Жолаушылар ішкі жүйесінің төменгі деңгейі қалай қалыптасады?
3. КТ қалай орналасады?

9-дәріс. Өзара әрекеттесу үрдістерінің негізгі сипаттамалары
Дәріс жоспары:
1. Детерминделген және стохастикалық үрдістер
2. Ағын жылдамдығына байланысты көліктік үрдістерді бөлу
3. Орта жылдамдық үрдістері
4. Баяу жүретін жылдамдықтар

Әртүрлі көліктердің барлық өзара қарым-қатынастары детерминделген,
стохастикалық және олардың үйлесуі деп бөлінеді. Анықталған шамалар
анықталған заңдылықтарға байланысты өзгеретін үрдіс, ал көліктік үрдістің
шығуы алдын-ала белгілі болатын, детерминделген деп аталады. Мысалы,
станцияға поездардың келуі, поездардың график бойынша қозғалысы.
Анықталған шамалардың өзгеруі кездейсоқ болатын үрдіс, ал ол өтетін
шарт анықталмаған элементтерді қамтуы мүмкін, яғни алдын-ала белгілі емес,
стохастикалық деп аталады. Мысалы, жүк поездарының сұрыптау станцияларына
келуінің аралығы, олардың ұзындығы, массасы, жүру уақыты және т.б.
Күрделі жағдайда орналастыру заңдарын алу мүмкін емес, себебі қатарды
тұрғызу үшін статистикалық тұрақтылықпен болатын сәйкес мәліметтердің
жоқтығынан; технологияның перспективалы өзгеруінің сипатының және
түйіндер мен олардың элементтерінің жұмыстарының режимдерінің
азықсыздығынан; көліктік түйіндердің жабдықтарының перспективалы
конструкциялары бойынша қажетті мәліметтердің жоқтығынан (мысалы,
ақырындатқышқа енудің максималды жылдамдығы) және ұйымдастырушылық
сипаттағы параметрлерді анықтайтын қатарлардың болмауынан (поездарды
перспективаға жоспарлаудағы кызметтер саны);
[pic]
5-сурет. Көліктік түйінде болатын үрдістердің жалпы сызбасы, және
олардың түйін параметрлерімен, ішкі жүйелермен, элементтермен байланысы.

Көліктік үрдістер жүру жылдамдығына байланысты ақырын жүретін, орташа
жылдамдықтағы және жылдам жүретін деп бөлінеді. (Сур 5.).
Жылдам жүретінге оптимизациясы оперативті жоспарлау және басқару
жүйелері көмегімен іске асатын үрдістер жатады
Орташа жылдамдықтағы үрдістер екі уақытша деңгейді қамтиды:
Жылдық немесе мезгілдік, көліктік түйіннің жұмысын бір жылда немесе
мезгілде сипаттайды.
Айлық немесе апталық
Ақырын жүретін үрдістер уақытша деңгейді қамтиды:
Перспективалы, көліктік түйіннің болашақта дамуын болжайды (20-30 жыл).
Бұл деңгей ең маңызды және ең анықталмаған болып есептеледі. Осы аралыққа
көліктік түйіндерді болжау әлеуметтік факторларды талап етеді, себебі
көліктік түйіндердің перспективалы дамуын қалалардың, өндірістердің дамуын
және адамдардың санын есептемей мүмкін емес;
5-15 жылға жоспарлау;
Қарастыратын көліктік түйіннің дамуын 2-5 жылға жоспарлау және болжау.
Ақырын жүретін үрдістерді оптимизациялау ұзақ мерзімді болжау және
жоспарлау жүйесі бойынша іске асады, олар келесілерді қамтиды:
Ғылыми-техникалық үрдістердің әсерінен техникалық үрдістердің қазіргі
заманғы заңдылықтардан перспективалы заңдылықтарға өту әдістерін дайындау;
Көліктік түйіндер құрылымының ары қарай даму жолдарын (әртүрлі жылдам
жүретін жолаушылар көлігін қолдану, жұмыстың перспективалы технологиясын
жайында, жаңа шешімдер қабылдау және т.б.)
Көліктік түйіндерді басқарудың орталықтандырылған жүйесін құрастыру
(автоматтандырылған).

Максималды тиімділікті және жоғары санмен болатын нәтижені қамтамасыз
ететін түйін қызметтері режимдеріне әркет ету тәсілдерін алу үшін,
жалпылама параметрлерді тағайындау керек. Өзара әрекет үрдістерін
сипаттауда параметрлердің үш тобын тағайындауға болады:
Көліктік түйін параметрлері (Lт), оған жататындар:
▪ Түйіндегі өзара қатынаста болатын көліктер саны;
▪ Жеке ішкі жүйелермен орындалатын, типтік технологиялық тізбектер
саны (звенолар): транзитті жүк лектеріне және жолаушыларға қызмет
көрсету бойынша технологиялық тізбек; көліктің бір түрі шеңберінде
орын ауыстыратын жолаушыларға қызмет көрсету; өндіруші қоймаларынан
тұтынушы қоймаларына жүктерді жеткізу; қозғалмалы составтың
техникалық жағдайын бақылау, тұрып қалуы және жөндеу бойынша
технологиялық тізбек;
▪ Көліктік ішкі жүйелермен орындалатын типтік технологиялық тізбек
саны: жолаушылардың көліктің бір түрінен екіншісіне орын
ауыстыруларына қызмет көрсету бойынша технологиялық тізбек;
түйіндегі өзара қарым-қатынаста болатын әртүрлі көлік түрлері
арасында жүктерді жеткізу бойынша технологиялық тізбек;
▪ Фазалар саны (егер элементтердің немесе ішкі жүйелердің жекелеме
топтары бірінен кейін бірі жұмысқа кіріссе, жүйені көп фазалы
дейді, мысал 6 суретте көрсетілген);
▪ Фазалар және ішкі жүйелердегі элементтер арасындағы байланыстар
саны,
[pic]
6-сурет. Көліктік түйіндегі қызмет көрсетудің көп фазалы жүйелерінің
мысалдары.

Элементтер параметрлері (Lэ): егер сұрыптау станциясы элемент болып
табылса, онда оның негізгі параметрлері – қайта жаңарту мүмкіндігі, жол
тораптарының қуаттылығы және т.б. Егер келу паркі элемент болып табылса,
онда оның параметрлері – жолдар саны, олардың қосылу сызбалары, жолдың
толық және пайдалы ұзындығы, т.б.
Енетін және шығатын көлік лектерінің параметрлері (Lл), оларды
түйіндерді есептеуде негізгі топта көрсету керек. Жалпы жағдайда көліктік
түйін көп параметрлі, көп номенклатуралы, біртекті емес лектерге қызмет
көрсетеді. Көліктік лектің негізгі параметрлеріне жататындар: уақытша
біркелкіліксіздік (тәулік ішілік, апта ішілік, мезгілдік және өндіріс
көлемінің басқа да ауытқуларынан болады); өндірістік біркелкіліксіздік;
лектердің интенсивтілігі және т.б.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Детерминделген және стохастикалық үрдістерге анықтама беріңіздер
2. орта жылдамдықтағы үрдістерде неше деңгей болады?
3. баяу жүретін үрдістерде неше деңгей болады?

10-дәріс. Түйіндердегі әртүрлі көлік түрлерінің өзара әрекеттері
үрдістерінің классификациясы

Дәріс жоспары:
1. Кеңістіктік өзара байланыстар сипаты бойынша өзара әрекеттесу
үрдістерінің классификациясы
2. Жоспарлау аралығының ұзақтығына байланысты өзара әрекеттесу
үрдістерінің классификациясы
3. Өзара әрекеттесетін ішкі жүйелер рангісі бойынша өзара әрекеттесу
үрдістерінің классификациясы

Көліктік түйіндердегі өзара әрекеттер үрдістерін кеңістіктік өзара
байланыстар, өзара әрекеттер режимдерін жоспарлау периодының ұзақтығы,
өзара әрекеттесетін ішкі жүйелер шеңбері және өзара әрекеттер формалары
сипаттамалары бойынша классификациялауға болады.

Кеңістіктік өзара байланыстар деңгейіндегі сипаттаманы есепке алу
өнеркәсіптік объектілерді және ауылшаруашылық өндірісті дұрыс орналастыруды
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді: еңбек орындары мен демалыс аймақтарының
ыңғайлы байланысын; көліктік жүйелер мен инженерлік құрылғылардың
(электрмен жабдықтау, сумен жабдықтау) өзара байланысты дамуын;
территорияны дұрыс пайдалануға.
Өзара әрекеттер режимдерін жоспарлау периодының ұзақтығы бойынша
үрдістерді классификациялау қоғамның қазіргі заманғы даму деңгейі
талаптарын ескере отырып өзара әрекеттер режимдерінің болашақтағы және
ағымдағы жоспарының үйлесуін іске асыруға мүмкіндік береді
Жоспарлау периодының ұзақтығына байланысты ұзақ мерзімді, орта
мерзімді және ағымды (жедел) жоспарларды бөліп қарастырады.
Өзара әрекеттер режимдерінің ұзақ мерзімді перспективалы жоспары жеке
көлік түрлерінің стратегиялық міндеттерін және олардың іске асуының маңызды
бағыттарын сипаттайды:
▪ Бірыңғай көліктік жүйедегі жеке көлік түрлерінің рөлін және
техникалық құралдардың болашаққа құрылымын;
▪ Көліктік түйіндердің тұрақты жабдықтарының (станциялар, қоймалар,
порттар және т.б.) дамуының бағдарламасын және технологиялық
үрдістердің алға жылжуының бағыттарын;
▪ Техникалық құралдар мен еңбек ресурстарын дұрыс пайдаланудың
бағдарламасын;
▪ Көліктік түйіндердің жұмыс көлемдерін және перспективалық
құрылымын, сонымен қатар олардың жоспарлаудың есептеу периоды
шеңберінен тыс даму тенденциясын.
Жоспарлар жүйесі мына түрде құрылған: бір жоспар екіншісінен туындайды
және оның бөлімі болады. Бірыңғай көліктік жүйенің ортамерзімді жоспары
(бес жылға құрылады) ұзақ мерзімдіден туындайды, оның дамуы және нақтысы
болып табылады. Ағымдағы жоспар орта мерзімді және ұзақ мерзімді
жоспарлармен сабақтасқан және бір жылға дейінгі мерзімдегі интервалда шешім
қабылдау үшін қызмет етеді.
БКЖ жұмыс жоспарларында кері байланыс та болады.

Ағымдағы және орта мерзімдегі жоспарлардың орындалуы кезекті
перспектива үшін база қалыптастырады.
ұзақ мерзімді, орта мерзімді және ағымдық жоспарларды даярлау,
олардың теңкелуі-әртүрлі көлік түрлерінің өзара әрекеттерінің бірден бір
көкейкесті және күрделі міндеттерінің бірі. Оны шешу үшін ең алдымен
жоспарларды дайындаудың үздіксіздігін қамтамасыз ету қажет; жеке көлік
түрлерінің дамуының экономикалық негізделуі және оларды пайдаланудың
оптималды ортасын тағайындау; тиімді емес тасымалдарды жою т.б..
Өзара әрекеттесетін ішкі жүйелер ранг бойынша классификацияға сәйкес
көліктік түйінді мынадай ішкі жүйелер түрінде көрсетуге болады: енетін
көліктік ағындар және тұрақты жабдықтар. Төменірек рангтерде классификация
түрлер аралық, түрлер ішілік және элементтер аралық өзара әрекеттерді
сипаттайды.
Барлық рингтерде әртүрлі көліктердің өзара әрекеттері үшін жағымды
шарттарды құру көліктік түйіннің ұлттық тиімді құрылымын қалыптастырудың
бірыңғай методологиясын дайындауға мүмкіндік береді; операциялар арасындағы
тұрып қалуларды, көліктік шығындарды қысқарту және жүкті жоғалтуды азайту;
көлікті кешендік басқаруға көшуге жағдай жасау.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Өзара әрекеттесу режимдерінің ұзақ мерзімді перспективалы жоспары
қандай стратегиялық міндеттерді сипаттайды?
2. Түр ішілік және элементтер арасындағы өзара әрекеттер қай рангке
қатысты?
3. Түр аралық өзара әрекеттер қай рангке қатысты?

11-дәріс. Өзара әрекеттесу формалары

Дәріс жоспары:
1. Өзара әрекеттесудің техникалық формасы
2. Өзара әрекеттесудің технологиялық формасы

Техникалық өзара әрекеттесу әр түрлі көлік түрлеріндегі техникалық
құралдар параметрінің унификациясын, стандартизациясын және келісуін
болжайды. Оның мақсаты — көліктік ағымдарды өңдеуде қолайлы шарттарды құру.
Техникалық өзара әрекеттесуді толық жетілдірудің бірден-бір маңызды бағыты
жүк тиелмейтін техниканың , контейнерлі және пакетті тасымалдаудың дамуы
болып табылады.
Техникалық өзара әрекеттесу түйіндердегі әр түрлі көлік түрлерінің
тұрақты құрылғыларының максималды біріккен орналасуын және функционалды
біртекті құрылғылардың бірігуін қамтамасыз етеді. Техникалық өзара
әрекеттесу көлік ағымдарының өлшеміне тәуелсіз құрылғыларды көшіруге тыйым
салады, интенсивтік құрылғылар мен техниканы пайдалануда үнемдеуді және
жұмысшы сандарының азаюын қамтамасыз етеді.
Түйіндерде біріккен функционалды біртекті құрылғыларға станциялар,
(жалпы қолдануда сұрыпталған және өнеркәсіптік, біріккен жүк станциялары),
вокзалдар, әр түрлі көлік түрлеріне билет сататын қалалық кассалар,
өнеркәсіптік және магистралды көліктерді жөндеу құралдары, жүктерді ұзақ
және қысқа мерзімді сақтау қоймалары және т.б.

Технологиялық өзара әрекеттесу технология мен технологиялар
стандартизация бірлігі болғанда, түйіндердегі әр түрлі көлік түрлеріндегі
жұмыстың комплексті жоспарлануы мен өзара байланысқан графиктері болғанда
ғана болады. Ол өңдеудің оптималды режимін қамтамасыз етуге және көліктік
ағымдарды жіберуге бағытталған.
Әр түрлі көлік түрлерінің технологиялық өзара әрекеттесуі түйіндерге
мына жағдайларда жетеді:
▪ Теміржолдық, автомобильдік, судағы және басқа да көлік түрлеріне
бірлескен қозғалыс графигін қолдану;
▪ Бірыңғай жоспарларды құруды енгізу және өзара әрекеттесетін көлік
түрлеріне тасымалдаудың басып өтетін маршрутизациясын ұйымдастыру;
▪ Қайта тиейтін пункттердегі жұмыстардың бірыңғай технологиясын өңдеу,
аралас жолдардағы жүк тасымалдаудың күнтізбелік жоспарын енгізу;
▪ Тиеп-түсіру пункттерінің жылжымалы құрылымда беруді жоспарлау
нормасының аз мөлшердегі жүк жұмыстарының концентрациясы және барлық
көлік түрлерін айқын байланыстыру;
▪ Транспортты-экспедициялық қамтамасыз етуді толық жетілдіру,
автокөлікпен жүкті әкелу мен әкетуді орталықтан ұйымдастыру;
▪ Жүктердің тікелей нұсқасын пайдалану аймағын кеңейту;
▪ Жұмыстың байланыс графигін қолдану;
▪ Жүктерді тасу пункттерінде жұмысты диспетчерлік басқаруда
автоматталған жүйені қолдану;
▪ Көлік түйіндерінің жұмыс тәжірибесін алмасуды кең түрде енгізу.
Технологиялық өзара әрекеттесудің толық жетілуінің маңызды
мүмкінділігі көлікпен автоматты басқарудың комплексті жүйесін енгізуді
ашады (АСУЖТ, АСУ «Морфлот», АСУ «Речфлот», АСУ «Автотранс», АСУ
«Аэрофлот», АСУ «Промтранспорт», АСУ қалалық жолаушылар көлігі, ірі көлік
түйіндерінің АСУ ).

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Өзара әрекеттесудің техникалық формасына анықтама беріңіз
2. Өзара әрекеттесудің технологиялық формасына анықтама беріңіз

Ұсынылатын әдебиеттер
1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов
транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г
2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта
с другими видами транспорта

12-дәріс. Өзара әрекеттесу формалары

Дәріс жоспары:
1. Өзара әрекеттесудің ақпараттық формасы
2. Өзара әрекеттесудің құқықтық формасы
3. Өзара әрекеттесудің экономикалық формасы

Өзара әрекеттесудің ақпараттық формасы ақпараттың сәйкес келуін
қосады
- мазмұны бойынша:бұл шығыста біреумен және кірісте басқамен жүйе
ішіндегі түйінмен өзара әрекеттесетін біріккен көрсеткіштер;
- форма бойынша ұсыну:онымен өзара әрекеттесетін шешімді қабылдау
уақыт бойынша, жылдамдық және өз уақытында бір жүйе ішіндегі
ақпаратты шығару;
- классификаторлар - құжаттар бойынша, онда көптеген түйін объектілері
кластарға, топтарға және т.б. бөлінген.
Маңызды құжаттар, өзара әрекеттің құқықтық формасының негізін
құраушы болады, олар: су көлігінің ішіндегі Жарғы, темір жол
Жарғысы,теңізде жүрудің сауда Кодексі.Сонымен қатар жүк және жолаушы
тасымалдау ережесі бар , сөздіктер және тарифтік басшылық ету,
министрілікпен өңделген.
Бірыңғай рет бойынша тәулік - алмастыру жоспарлауы, кеме мен
вагондарды өңдеу процесін қадағалау, ақпаратты ауыстыру мерзімі мен тәсілі,
диспетчерлік басшылық ұйымы, станция және порт арасындағы міндеттемені
бөлу, сонымен қатар біріккен жұмыстың қорытынды анализ ретін және өзара
міндеттемелерін бұзғанда қолданылатын санкцияларда т ү й і н д і к к е л
і с і м орнатылады.
Қызметтің төлемі, жүкті жіберуші көлігімен және халықпен
көрсетіледі, ол тариф бойынша шығарылады,ол жүктің номенклатурасынан,
тасымалдау түрі және оның қашықтығына тәуелді.
Жетілген өзара әрекеттік құқықтық формасы қарастырылады:
- Бірыңғай көлік Жарғысын бекіту және өңдеу
- Көліктің барлық түрлеріне бірыңғай жүйелі көрсету жұмысын
құру,бірыңғай жүк құжаттарымен;
- Көліктің барлық түрлеріне бірыңғай экономикалық негізде
тарифтік жүйеде өңдеу.
Жоғарыда көрсетілген форманың өзара әрекеттері базасы(негізі)
болады, олар экономикалық өзара әрекеті үшін көліктің барлық түрлерін
оптималды тәртіп жұмысының соңғы таңдауын алдын ала анықтайды.
Жобалау сатында ықшамдалған тапсырмалар тізіміне қосылады:
- Өткізу резервін және көліктік ағымдардың тербелуін есептегендегі
көліктік түйіндердің мүмкін қайта өңделуін және перспективті жұмыс
көлемін болжау қателіктерін анықтау;
- Көліктің барлық түрлері түйінде дамуын басты жоспардың негізінде
қалалардың комплексті схемаларын жасау;
- Магистралды желіні таңдау және көліктің сызықтарын өткізу
мүмкіндігі,түйіндер арасындағы байласты қамтамасыз етеді;
- Құрылымды жасау және көліктік түйіндерін басқару құрылғыларын таңдау
және оларды орналастыру.
Тасымалдау деңгейінде мына тізім келесідей:
- Бірыңғай жүк және жолаушылар тасымалдау жоспарын өңдеу, көліктің бөлек
түрлеріне көлемі бойынша тасымалдау оптималды бөлу, келісілген
тарифтермен орнатылған
- Көліктік ағымдарды өңдеу техникалық және ұйымдық өлшемдерді нұсқау
бірыңғай технологиялық процесс түйін жұмысын өңдеу;
- Технологиялық сызықтар бойынша жүкті қайта өңдеу көлемдік жоспарлары ;
- Бөлек өңдеу операцияларымен және нормативті уақытпен оларды орындау
жұмыс технологиясы ;
- Қозғалмалы құрамның қозғалу графигі мен реті;
- Элемент түйіндері арасында қайта тиеу жұмысын бөлу;
- Техникалық құрылғыларын және еңбек ресурстарын қолдану және
орналастыру;
- Қайта тиеу пункттерін технологиялық параметрлермен ықшамдау;
- Қайта конструкциялау графиктерін құрып және көлік тиіндеріндегі
негізгі жабдықтауды жөндеу;
- Оперативті шешімдерді ықшамдау және басқару.
- Соңғы жылдары экономикалық өзара әрекеттесуде қатар сұрақтары
құрылған әр түрлі көліктің үйлестік жұмыстарын жақсартуға көмектесті.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. Өзара әрекеттесудің ақпараттық формасына анықтама беріңіз
2. Өзара әрекеттесудің құқықтық формасына анықтама беріңіз
3. Өзара әрекеттесудің экономикалық формасына анықтама беріңіз

Ұсынылатын әдебиеттер
3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов
транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г
4. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта
с другими видами транспорта

13- Дәріс. Функционалды белгілері бойынша көліктік түйіндерінің
жіктелуі

Дәріс жоспары:
1. КТ қаладағы тұрғын санына байланысты бөлінуі
2. КТ қаланың халық шаруашылығы профиліне байланысты бөлінуі
3. КТ қаланың халық шаруашылық құрылымына байланысты бөлінуі
4. КТ өзара әрекеттесетін көлік түрлеріне байланысты бөлінуі

Функционалды белгілері бойынша көліктік түйіндерінің жіктелуі негізін
көлік түйіндеріне қызмет ететін қаланың халық шаруашылық профилін және
мөлшерін құрайды, олар түйінің жоспарланатын сызбасын және жұмыс
көлемін анықтайды.
Көлік түйіндері қаладағы тұрғын санына байланысты 6 классқа
бөлінеді (2-кесте).
Қаланың халық шаруашылық профиліне байланысты көлік түйіндерін
бес топқа бөлшектеу (3-кесте).
Қаланың халық шаруашылық құрылымының тәуелділігінен қызмет
ететін түйіндерді ерекшелеуге болады: Өңдеуші өнеркәсіп орталығы; табушы
өнеркәсіп орталығы; көп салалар орталығы.
2-кесте. Көлік түйіндерінің тұрғын санына байланысты бөлінуі
|Қала халқының негізгі |Қала топтары |Класс |Халық саны мың. адам |
|категориялары | | | |
|Үлкен |Жоғарғы ірі |1 |1000 нан жоғары |
| | |2 |500-1000 |
| |Ірі |3 |250-500 |
| | |4 |100-250 |
|Орташа |Орташа |5 |50-100 |
|Кішкене |Аздаған |6 |50-ге дейін |

Қаланың халық шаруашылық профилі жұмыстың эксплуатациялық
мінездемесінің бір шама мөлшерін және елдегі көлік жүйесінің бірлігіндегі
көлік түйінінің орынын анықтайды. Осылармен байланыста мыналарды
ерекшелейді:
• Транзиттік жолаушылық өнеркәсіптік қызмет көрсететін транзиттік
түйіндер, және тура және аралас жолдардағы жүктік тасымалдаулар;
• Транзиттік ағындар қаланың өнеркәсіптік қызмет көрсету бойынша
үлкен жұмыстар орындалатын қатардағы түйіндер (көп функционалды
қалалар, өнеркәсіптік қалалар);
• Көлік ағындары жоқ болатын транзиттік операциясының соңғысы.
Берілген топтастырудағы бірлесіп әрекет қылатын транспорт түрлері
бойынша түйіндер үш топқа бөлінеді: теміржолдық – автожолдық, теміржолдық
– су-автожолдық, су- автожолдықжолдық.
Мұндай топтастыру БКЖ-нің толық құрама бөлімдерін көрсете алмайды.
Түйіндерді барлық әрекет етуші транспорт түріне атап айтсақ,
қайталанылатына (аз ақпарат болса да, түйіндерді толық сипаттайды) және түр
түзушіге (сирек кездесетін,бірақ аз ақпараттан тұрады). қарап топтастыру
тиімдірек.
[pic]

7- Сурет. Түрлеріне байланысты мүмкін болатын транспорт
түйіндерінің графы .
Іс жүзінде барлық ТМД елдерінің барлық түйіндері үшін келесі
транспорт түрлері белгіленген: А, В, П, Г, Э, ал айнымалылар Ж, М, Р, Т, Н.
Ормандық және теңіздік, құбырлы және газ өткізетін (топтастыруды
жеңілдету үшін) сияқты мүмкін болатын транспорт түйіндерін граф түрінде
көрсетеміз (7-сурет) олардың төбелері топтастырылған жиындар болып
табылады. Граф төбелері транспорт түйіндерінің түрлерін көрсетеді.Шеткі оң
жақтағы осьта орналасқан төбенің 8 саны түйіннің сегізінші топқа жататынын
көрсетеді.

14- Дәріс. КТ топологиялық белгілері бойынша классификациясы

Классификациялық топологияның белгілермен келеді: Қаланың жобалық
құрылымы; Өнеркәсіпті аймақтардың орналастырулары және селитьбалары; көлік
түйіндерінің құрылымы және т.б.
Граф теориясының көмегімен топологиялық белгілерді талдау көліктік
түйіндерді құрудың заңдылықтарын көрсету және оларды классификацияда
қолдану .
Жекелеген көлік түрлерінің даму түйнерінің процессінде төрт сатыны
бөліп көрсетуге болады (8 сур.) .
А сатысы - құрылғылардың бір комплексті орналасуы қарапайым
технологиялық көлік тізбегінің алғашқы шығуы.
Д сатысы - тізбектің бөлінуі жаңа транспорттық тізбектердің
байланысымен пайда болуы.

Г сатысы - шимақталған тізбек бұтақтары және жабық контурда
графтың құрылуы.
[pic]

8 сурет. Көліктік түйіндердің теориялық даму сатысы.

S сатысы - тізбектердің шимақталуы және құрылымның құрылуы, бір
немесе әртурлі көлік турлері құрылғыларының көп комплексті тізбекте
орналасуы .
Көлік түйіндерінің құрылуында барлық теориялық сатылардың дамуы
міндетті емес.Мысалы өзен , теңіз немесе таулы аймақтардың жағалауында
орналасқан күрделі топографиялық шартты қалалар үшін А және Д сатылары
ұзақ мерзімді алады.Мұндай қалаларға әдетте ұзындығы бойынша созылған
көліктік түйіндер қызмет етеді , ішкі түйіндік қадамда подъездік жолдарды
және транзитті ағымдарға қызмет ететін амалдарды орындайтын бірнеше
станциялар орналасады. Г және S сатылары үлкен қалалардағы көлік
түйіндеріне арналған.
А сатысы біртекті өнімдерді шығаратын және маңызды емес жүк айналымы
болатын сонымен қатар бір бірінен алыс орналасқан кәсіпорындарға қызмет
ететін өнеркәсіптік түйіндерге арналады. Мұндай түйіндердің кемшілігі екі
жақтық қозғалыс арқылы шақырылған подъездік жолдардың төмен жіберу
мүмкіндігі болып табылады.
Түйіннің ары қарай дамуында әдетте А сатысынан Д ға өтеді. Өзіндік
станциялары бар (сұрыпталған және жергілікті жұмыстарының көп көлемде және
өнеркәсіптің дамуында ) бір станция түйінінің пайда болуы нәтижесінде
радиалды, шашыраңқы жолдардың қабысуы.
Мұндай типтегі түйіндерде жолаушы қызметіне әдетте қалалық
магистралдармен жақсы байланыс жасайтын станциялар қызмет етеді. Д
сатысының дамуында орналасқан түйіндердегі сұрыптау жұмыстары негізгі
станцияда жасалады. Осы алаңда ары қарай дамуы мүмкін болмаған жағдайда
жаңа сұрыпталған станциялар түйіндерінде құралдардың болуы. Радиальдық
түзуде орналасқан жергілікті жүктік жұмыс станцияларда құрылады, мұнда
ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарға қызмет ететін подъездік жолдардың
максималды саны болады. Түйіндердің бір немесе бірнеше станцияларында
қаланың өнеркәсіптік аудандарымен ыңғайлы байланысты қамтамасыз ететін
жүктік алаңдар құрылады.
Д - сатысының түйіндері маңызды жіберу мүмкінділігі бар және Г
сатысынан S сатысына жеңіл өту мүмкіндігі бар. Бұндай түйіндердің
кемшілігі қала ортасындағы құрылыста орналасқан негізгі станциялардың
дамуы болып табылады; станциядағы түсіру қозғалыс кезінде қайта өңдеуден
кейін (негізгі станцияда ) жергілікті вагондардың артық болуы; бұрыштық
ағымды жіберудегі қиындықтар және негізгі станция арқылы барлық транзиттік
поездарды жіберу қажеттілігі. Мұндай кемшіліктер Г стадиясынан 5 -ке
түйіндердің өту кезінде алынып тасталынады.
Д-сатысының дамуында орналасқан өнеркәсіптік түйіндер, ереже
бойынша өнеркәсіптің әртүрлі салаларында жататын кәсіпорындар қызмет
етеді. Бұлардың кішкене өлшемдері болады және қаланың территориясында
орналасады. Мұндай түйіндерде кәсіпорынның өзінің қабысу станцияларына
арналған подъездік жолдар болады. Д-сатысының өнеркәсіп түйіндері
өнеркәсіптің белгілі бір салаларына қызмет етеді.

Өзін өзі тексеруге арналған сұрақтар
1. А -сатысы түйіндерінің қандай пайдасы бар?
2. Д -сатысының қандай кемшіліктері бар?

Ұсынылатын әдебиеттер
1. Правдин Н.В., Негрей В.Я. и др. Взаимодействие различных видов
транспорта. Минск. «Высшая школа», 1983г
2. Пиньковецкий С.У., Шишков В.И., Взаимодействие автомобильного транспорта
с другими видами транспорта

15- дәріс. Топологиялық нышандары бойынша КТ–ді топтастыру .

Дәріс жоспары:
1. Г сатысының түйіндері.
2. S сатысының түйіндері.

Г сатысының түйіндері Д сатысының түйіндерінің кезеңдік дамуының
салдары болып табылады (жаңа станциялардың құрылысы, қиылысқан жолдар,жол
өтпелердің түйіндері және т.б.). Бұл түйіндердің схемалары жер бедерімен,
қаланың жоспарлық құрылымымен,вогон үздіксіздігінің ерекшелігімен
анықталынады. Г сатысының түйіндері Д сатысының түйіндерімен салыстырғанда
транспорттық толассыздығының ептілік және үздіксіз қызмет көрсетуіне ие
болған.
S сатысының транспорттық түйіндері едәуір күрделі болып
табылады, олар ірі қалаларда немесе ірі өндірістік аудандарда қызмет
көрсетеді. Бұл көп санды магистральдағы қиылысқан жерлердегі біріктіруші
сызықтармен байланысқан түйіндер; олар Д сатысында бар сәйкес сызықтардың
бірігуімен және жеке станциялардың дәйекті даму жолымен жасалған этаптар
бойынша түйіндерден жасалады. S сатысының ең көп күрделі түйіндері болып
айналма түйіндері табылады.
S сатысының түйіндері өткізгіштік амалдың жоғарылығын және
жоғарғы ептілікті сондай-ақ транспорттық толассыздықтың бұрыштық
қиылысуысыз бір сызықтан келесіге өткізуге мүмкіндік беруді қамтамасыз
етеді. Бұл түйіндердің қарапайым бірнеше мамандандырылған станциялары бар:
жолаушылық, сорттайтын және жүктік,орналасқан жері, сондай –ақ қаланың
жоспарлық құрылымын ескерумен, жұмыс көлемдерімен, жергілікті топологиямен
және т.б. факторлармен арнайы есептеулер саны анықталынады. S сатысының
түйіндеріндегі сорттайтын станциялар күшті техникалық жабдықталуға ие және
көбінде жанасқан түйін бойынша вагон үздіксіздігін маневр жасауда
ыңғайлылығын оларды беру кезінде керекті бағытта жанасқан сызықтарға қызмет
етуді қамтамасыз етеді. Бұндай түйіндерде бірнеше жолаушылық станциялар жиі
топтастырылады;олар көбінде қаланың орталық бөлігінде орналасқан және
қалалық магистралдармен ыңғайлы байланысы бар.S сатысының түйіндерінде
ерекше қиындықты жолаушылық тасымалдауды қызмет ету көрсетеді.

Өз-өзін тексеруге арналған сұрақтар
Г сатысының түйіндерінің қандай артықшылықтары бар?
S сатысының түйіндерінің қандай кемшіліктері бар?

2. ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР

1-практикалық сабақ. Автокөліктермен жүкті тиеу мен тасуға кететін
шығынды анықтау.

Практикалық сабақтың мазмұны:

1. Эксплуатациялық шығындарды анықтау.
2. Жүкті тиеу- түсіру жұмыстары және қоймалық операциялары.
Сабақтың мақсаты: студенттерді ПРМ есептеуді оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Келтірілген сомалық шығындарды қалай есептейді?
2. Жүкті тасымалдаудағы эксплуатациялық шығындарды қалай есептецйді?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

2-практикалық сабақ. Автокөліктермен жүкті әкелу мен шығаруға
кететін шығынды анықтау.

Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Эксплуатациялық шығындарды анықтау.
2. Жүкті тиеу- түсіру жұмыстары және қоймалық операциялары.
Сабақтың мақсаты: студенттерді ПРМ есептеуді оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Келтірілген сомалық шығындарды қалай есептейді?
2. Жүкті тасымалдаудағы эксплуатациялық шығындарды қалай есептецйді?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

3- практикалық сабақ. Көліктіктің магистралды түрімен жүктерді
тасымалдау шығынын анықтау.

Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Эксплуатациялық шығындарды анықтау.
2. Капиталдық салымдарды анықтау.

Сабақтың мақсаты: студенттерді магистралды транспорт түрімен
есептеуге оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Эксплуатациялық шығындарды қалай анықтайды?
2. Күтуші капиталдық салымдарды қалай анықтайды?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

4-практикалық сабақ. Көліктің магистралды түрімен жүктерді
тасымалдау шығынын анықтау.
Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Эксплуатациялық шығындарды анықтау.
2. Капиталдық салымдарды анықтау.

5-практикалық сабақ. Факторларды талдау және графиктерді салу және
олардың оптималдық шарттарына әсері.
Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Қозғалмалы амалдар есебі.
2. Бастапқы және соңғы амалдардың есебі
Сабақтың мақсаты: Студенттерге қозғалмалы, бастапқы және соңғы
амалдар есебін есептеуді оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Қозғалмалы амалдар бойынша есептеуді қалай жүргізуге болады?
2. Бастапқы және соңғы амалдар бойынша есептеуді қалай жүргізуге
болады?

Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

6-практикалық сабақ. Факторларды талдау және графиктерді салу және
олардың оптималдық шарттарына әсері.

Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Қозғалмалы амалдар есебі.
2. Бастапқы және соңғы амалдардың есебі
Сабақтың мақсаты: Студенттерге қозғалмалы, бастапқы және соңғы
амалдар есебін есептеуді оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Қозғалмалы амалдар бойынша есептеуді қалай жүргізуге болады?
2. Бастапқы және соңғы амалдар бойынша есептеуді қалай жүргізуге
болады?

Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

7-практикалық сабақ. Автокөліктік технологиялық жұмыс графигі.
Практикалық сабақтың мазмұны:
1 Автокөлік транспортының жұмыс графигі.
Сабақтың мақсаты: студенттерге автокөлік транспортының жұмыс графигін
құруды оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Жүк жолда болған кездегі шығынды қалай табуға болады?
2. Автокөлік транспортының технологиялық жұмыс графигін қалай құруға
болады?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

8-практикалық сабақ. Автокөліктік технологиялық жұмыс графигі.
Практикалық сабақтың мазмұны:
1 Автокөлік транспортының жұмыс графигі.
Сабақтың мақсаты: студенттерге автокөлік транспортының жұмыс графигін
құруды оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Жүк жолда болған кездегі шығынды қалай табуға болады?
2. Автокөлік транспортының технологиялық жұмыс графигін қалай құруға
болады?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

9-практикалық сабақ. Аймақтық регионалдық көліктік қамтылуындағы
негізгі көрсеткіштерін анықтау.
Практикалық сабақтың мазмұны:
1.Халықты көлікпен қамтудағы зерттеу жұмыстарын анықтау.
Сабақтың мақсаты:
-регион халқын көлікпен қамту тәсілдерін оқыту;
- зерттеу жұмыстарын жүргізуді дамыту;

Бақылау сұрақтары:

1. Халықты көлікпен қамтуды қалай анықтауға болады?
2. Халықты көлікпен қамту көрсеткіштерін жазыңыздар.
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

10-практикалық сабақ. Автокөлік кәсіпорнының жұмыс қарқынын анықтау.

Практикалық сабақтың мазмұны:

1. Автокөлік кәсіпорнының өзіндік құны.
2. Автокөлік кәсіпорнының жұмыс қарқыны.
Сабақтың мақсаты:
автокөлік кәсіпорнының жұмыс қарқынының көрсеткіштерін оқу.
Бақылау сұрақтары:

1. Қандай көрсеткіштер көліктік жұмыс көлемін бағалауға мүмкіндік
береді?
2. Қандай техникалық - экономикалық сипаттамаларды білесіз?

Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

11-практикалық сабақ. ТЖК-ға рұқсат және масса есептеуі
Практикалық сабақтың мазмұны:

1. Құрамды есептеу.
2. ТЖК –ену есептеулері.
Сабақтың мақсаты:
ТЖК-ға рұқсат және массаны есептеуді оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Еңбек өнімділігін қалай анықтайды?
2. Жолдың өткізу көрсеткіштерінің маңызы?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

12-практикалық сабақ. Берілген полигонда белгілі бір жүк түрін
тасымалдауда көлік түрін таңдау.
Практикалық сабақтың мазмұны:

1. Эксплуатациялық шығындарды анықтау.
2. Капитал салымдарын анықтау.

Сабақтың мақсаты:
Жүктерді тасуда белгілі бір транспорт түрін таңдау тәсілі.
Бақылау сұрақтары:
1. АК бойынша шығындарды қалай есептейді?
2. ТЖ бойынша шығындарды қалай есептейді?
3. МК бойынша шығындарды қалай есептейді?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

13-практикалық сабақ. Жолаушыларды тасуда тиімді тарифті есептеу.

Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Көлікке және көліктік шығындарды анықтау.
2.Транспорттық тарифты анықтау.
Сабақтың мақсаты:
Жолаушы тасымалдауда оптималды тарифты есептеуді оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Келтірілген шығындарды қалай есептейді?
2. Тарифтер қандай көрсеткіштермен есептеледі?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

14-практикалық сабақ. Контейнерлік аудандар жұмыстарының экономикалық
қарқынын анықтау.

Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Контейнерлік аудандар жұмыстарының экономикалық қарқынын
оқыту.
2. Контейнерлік аудандардың ауданын анықтауға арналған тапсырмаларды
орындау, ТТӘ-нің жұмыс қарқынын анықтау.

Сабақтың мақсаты: Контейнерлік аудандар жұмыстарының экономикалық
қарқынын оқыту
Бақылау сұрақтары:
1. Контейнерлік терминалдардың ауданы қандай тәсілмен анықталады?
2. Контейнерлік ауданның экономикалық жұмыс қарқынын қандай
тәсілдермен есептейді?
Ұсынылатын әдебиеттер :
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

15-практикалық сабақ. Контейнерлік ауданның экономикалық жұмыс
қарқынын анықтау.

Практикалық сабақтың мазмұны:
1. Контейнерлік ауданның экономикалық жұмыс қарқынын анықтау
тәсілдерін оқу.
2. Контейнерлік аудандардың ауданын анықтауға арналған тапсырмаларды
орындау, ТТӘ-нің жұмыс қарқынын анықтау.

Сабақтың мақсаты : контейнер ауданын есептеудің экономикалық
маңызды тәсілдерін оқыту.
Бақылау сұрақтары:
1. Контейнер терминалының ауданы қандай тәсілмен анықталады?
2. Контейнер ауданын есептеудің қандай экономикалық маңызды тәсілдері
бар?
Ұсынылған әдебиеттер:
1. Госплан ССР Институт комплексных транспортных проблем под ред. В.И.
Дмитриева. Методика расчетов и экономические показатели для распределения
перевозок между видами транспорта. М.: Транспорт.
2. Троицкая Н.А., Чубуков А.Б. Единая транспортная система. –
М.:ACADEMA, 2003.
3. Шафиркин Б.И. Единая транспортная сеть и взаимодействие различных
видов транспорта,- М., 1983.
4. Магамадов А.Р. Координация работы различных видов транспорта,- М.,
1982.

3. КУРСТЫҚ ЖОБА

3.1.Курстық жобаның тақырыбы: «Көліктік түйіндердегі қарым-қатынастық
процесті оптимизациялау».

Берілген жоба 6 бөлімнен тұрады, ол бүкіл оқу жылындағы
практикалық және материалдық курс.
1. Жүкті тасымалдауға арналған экономикалық негізделген көліктер
түрін тандау.
2. Жүкті автомобильді түрде жеткізудегі кеткен шығын.
3. Жүкті темір жол арқылы тасымалдаған кездегі кеткен шығын.
4.Қарым-қатынастық пункттердегі көліктік құралдарды өңдеу ретін
оптимизациялау.
5. Портқа келетін көліктік бірліктерді өңдеудегі оптималдық ретін
анықтау.
6. Түйіндерде жүкті әкеліп-әкетуін оптимизациялау.

3.2. Курстық жобаны орындаудағы әдістемелік нұсқаулар.
Өндіріс масштабының интенсивті өсуі, оның көшірмесі, Қазақстан
Республикасының экономикалық потенциалың өсіру, сыртқы сауданың дамуы
көліктік байланыстардың кеңейтілуін және реттелуіне сұранысты жылдам
өсіреді.
Көліктің әртүрлі түрінің қарым-қатынасы және жұмысты координациялау,
тасымалдау құралдарының жақсы қолдануына жұмсалған, көліктік шығынды
қысқартуға және жүкті жеткізуді жылдамдатуға арналған.
Тасымалдау жұмысының өспелі көлемі, оның сапасын және тиімділігін
арттыру көліктердің әртүрлі түрлерінің қарым-қатынасын және жұмысты
координациялау және ерекше формаларының құрастыру және дамуын қалайды.

Тасымалдауларды жіктеу өзіне құрастырылған тапсырмалардың көбісін
қосады. Тапсырмаларды теңестіруде ағымдарды шығындарды есептеу қажет және
өңделген құралдарды. Көліктік кәсіпорындардың өңделген құралдарының
құрамында еңбек заты және дайын өнім болмағандықтан, кәсіпорындарда
өңделген құралдардың баланстық сомасы заттандырмаған және көліктік
тапсырманы шешудегі экономикалық немесе басқа да жағдайларға практикалық
әсері жоқ. Сонымен қатар тасымалдауға ұсынылған еңбек бір күндегі жүктің
өңделген құралдардың көп бөлігін құрайды және көбінесе көліктік құралдардың
сапалы жұмысына байланысты болады және тасымалдауға арналған көлкітін түрін
таңдаумен байланысады. Жүкті тасымалдауға арналған көлік түрін экономикаға
негізделіп таңдау тасымалдаудың бірнеше түрін теңестіру жолымен орындалады.
Шығынның сомалық түрі анықталады, жөнелтуші қоймасынан алушы қоймасына
дейінгі жүкті жеткізумен байланысты, шығының эксплуатациялық түрі
есептеледі, капиталдық салым.

КҚ-тын жүктік пунктке келу барысында келген көліктік бірліктерді
өңдеудегі оптималдық ретін орнатылуы тиіс. Әрбір келген көліктік бірлік
қызмет көрсетудің реттелген екі базасын өтуі тиіс – жүкті түсіру және тиеу.
Автомобильдік және теміржолдық көліктердің дәстүрлі технологияларын
ұйымдастырды жүктік фронттарда қойма секцияларына автомобильдердің баруын
оперативті реттеуін қарастырмайды.

3.3. Курстық жобаны орындаудағы әдістеме.

3.3.2. Жұмыстың есептілік бөлігін орындаудағы реті
Курстық жоба, заты бойынша болашақ маманның бірінші өзіндік жұмысы
болып табылады (Көлік бакалавр), жобаны шешудегі қабылданған дұрыстықтарға
байланысты, оның квалификациясы анықталады.
Курстық жоба курстағы пәнді оқудың соңғы кезеңі болып табылады, және
сондықтан орындаудың сапасы көбінекей студенттің алған білімін практикада
қолдануды үйрету.
Курстық жобаны жобалау кезінде студент жобаланатын жұмысты зерттеуге
ерекше көңіл бөлуі тиіс. Анықтамалық, технологиялық нормативтік материалдар
жинау ғана емес, және де оларды критикалық анализден өткізу керек.
КЖ – ны жобалау кезінде студент белгілі көлемдегі графикалық жұмысты
орындайды. Графика - техника тілі. Сондықтан курстық жобаны жобалауда
графикалық өңдеуде көп назар аударады.
Курстық жобаның есептілік бөлімінің негізгі тапсырмасы болып барлық
көрсеткіштердің есептемесі болып табылады, жұмысты орындаумен байланысты,
жобаның техникалық бөлімде анықталған.
Осыған орай курстық жобаның есептілік бөлігін келесі пункттерге бөлуге
болады:
1. Жүкті тасымалдауға арналған көліктің экономикалық негізделген
түрін таңдау екі нұсқаның теңестіру жолымен орындалады;
2. Нұсқалардың әрбір түрінен шығынның сомалық түрі анықталады,
жөнелту қоймасынан алушы қоймасына дейін жүкті жеткізумен
байланысты;
3. Тасымалданған жүктің 1т. көрсетілген шығының бағасы;
4. Портқа келген жүктік теплоходтың(Т), баржи(Б), вагондарды беру(П)
өңдеудің оптималдық ретін орнату;
5. Порттағы кемелермен вагондардың өңдеу реті өзгермегенін екенін
анықтау, егер 1 сағат тұрғандар шығындар вагондарды беру және
жүктік теплоходтың – 35%; + 50% схемасы бойынша ауысса;
6. Көліктік бірлікті өңдеудегі техникалық графиканы ерекшелеу;
7. Реттеу жүйесін есептеу , жүктік фронттардағы автомобильдерді
орналасуы туралы информацияны сақтау және жинауды
қамтамасыздандыру, жүктік фронттардағы тиеу-түсіру механизімінің
жағдайы;
8. Жүктік фронттарды автомобильдер арқылы қызмет көрсету кезеңдерін
құру;
3.3.3. Алынған қорытындылардың әдістемелік анализі.
Барлық жобаның элементтері өндірістік талаптарға сай орындалуы тиіс.
Жобаны орындаудағы жұмысты барлығы студенттер мойынына жатады, жобаның
жетекшісінің нұсқаулары мен кеңестерін қолдана алады. Студент өз жұмысына
ұқыпты қарауы тиіс, жоба жетекшісі оның қатесі түзейді деген үміті болмауы
керек. Садықтан жобаны жобалау кезіндегі қабылданған шешімді ойланып және
оның дәл рационалды екеніне көз жеткізу керек.
Студент барлық графикалық жұмысты және анықтамалық хатты уақытында
бітіруі тиіс. Сызба беті және анықтамалық хат мұқият тексеріліп және
орындаушы және жобаның жетекшісінің қолы қойылып, тапсырылуы тиіс, содан
кейін курстық жобаны қорғауға дайындалуына болады.
3.3.4. Түсіндірмелік хаттың толтырылу реті
Студент курстық жұмыс жазғанда назарын оның мағынасына ғана емес,
жобалық құжаттаудың толтырылу ретіне аударуы қажет.
Курстық жұмыстың техникалық құжаттауы екі бөлімнен тұрады:
түсіндірмелік хат және сызба. Курстық жұмыстың техникалық құжаттауы 1-2 А1
форматтағы сызба мен 20-30 беттік түсіндірмелі хаттан тұрады.
Курстық жобаға кіретін сызба қарындашпен орындалады немесе жақсы сызба
қағазында (ватманда), плоттерде сызылады. Ереже бойынша А1 форматтағы қағаз
алынады. Бұл форматты қолдануда және оны бірнеше ұсақ форматтарға (А2, А3,
А4 және т.б.), сондай-ақ қосымша форматтарды қолдануда бөлу сызығы ЕСКД-ға
сәйкес өлшемде орындалады.
Сызбаның әрбір форматында рамка болуы қажет: сол жағынан 20, оң,
төменгі, жоғарғы жағынан 5мм болу керек.
Әрбір беттің оң жақ төменгі бөлігінде бұрыштық мөр (негізгі жазба)
басылады. Сызбадағы барлық жазбалар мен сандар сызылуға қатысты стандартта
жазылуы керек, сонымен қатар сандар мен әріптердің қалыңдығы, қисаюы,
әріптер, сөздер және жолдар арасындағы арақашықтығы стандартқа сәйкес болуы
керек. Студент сызбада жазу жазғанда оқулықтарда, анықтамаларда және
«Сызбалар және машинажасау» жинағындағы ГОСТ-да берілген қаріптердің
үлгісін қарастыруы керек.
Сызбаларды сәйкес инженерлік программаларда орындау ұсынылады:
"AutoCad", "Компас"," CorelDraw " және т.б.
Қорғауға ұсынылған барлық сызбаларда студенттің және жоба жетекшісінің
қолы қойылуы қажет.
Студенттің түсіндірмелік хаты 210 X 294мм (А 4 форматта) өлшемдегі
қатты қағазда орындалуы керек. Мәтін беттің тек бір жағында
жазылады.Беттің сол жағынан 20мм, оң жағынан 5мм қалдырылады.
Тақырыптар үлкен қаріппен теріледі. Хат сауатты жазылуы керек. Сонымен
қатар хаттың әдебиеттік стиліне көңіл аудару қажет. Хатта қысқарған сөздер
болмауы керек.
Түсіндірмелік хат жобаның негізгі техникалық құжаты болып табылады.
Онда жобаның барлық бөлігінің есептемелері мен түсіндірмелері болуы керек.

Түсіндірмелік хаттағы материалдың құрамы мен орналасу ретін мынадай
түрде ұсынуға болады:

• Титулдық бет;
• Курстық жоба тапсырмалары ;
• Алғы сөз (мазмұны);
• Кіріспе;
• Теориялық (аналитикалық) бөлімі;
• Техникалық бөлімі;
• Экологиялық бөлімі (еңбекті қорғау және кәсіпорындардың
техникалық қауіпсіздігі);
• Қолданылған әдебиеттер тізімі;
• Қосымша;
• Жобаның ведомості.

Түсіндірмелік хат компьютерде 14 қаріппен теріледі, интервал –
біржарым.
Курстық жобалау тапсырмалары қосымшада келтірілген бланк түрінде
беріледі.
Алғы сөз жобаның бет нөмірі бойынша көрсетілген бөлімдердің
тақырыптарын қамтиды.
Кіріспе көлемі бойынша көп болмауы керек (1-2 бет). Онда жобаның
негізгі мақсаттарымен есептері көрсетіледі. Кіріспе мазмұны міндетті түрде
курстық жобаның жұмысына қатысты болуы керек. Егер кіріспеде тарихи
мәліметтер,қандайда бір сандар берілсе ол жобаға қатысты болуы керек.
Қолданылған әдебиет тізімдері жобалау кезіндегі студенттің
пайдаланылған негізгі кітаптары мен журналдардағы мақалаларының, сондай-ақ
Интернет сайттарынан тұрады. Тізімде қолданылған кітап аты, автордың аты-
жөні, баспа мен шыққан жылы көрсетілуі керек. Журнал мақалаларында мақала
авторы, шыққан жылы, журнал нөмірі жазылады.
Все данные, на которых основываются расчеты, объяснения или
доказательства того или иного положения, должны в пояснительной записке
иметь ссылку на соответствующий ГОСТ, учебник, книгу, журнальную статью или
какой-либо другой официальный источник с указанием автора, названия, года
издания и страницы. Если этот материал указан в списке использованной
литературы, можно вместо названия указывать в (квадратных) скобках цифру,
соответствующую порядковому номеру в списке.
Түсіндірмелік хаттар кестелерінде, графиктерінде және сызбаларында
есептеулер мен әртүрлі сандық мәліметтер қолданғанда студент бірлік өлшемді
көрсетуді ұмытпауы керек.
Хат аяқталғаннан кейін және студент пен жетекшінің ұқыпты тексеруінен
кейін барлық беттер арнайы папкаға тіркеледі. Папкаға жобаның орындалған
жылы, группасы, фамилиясы, студент аты-жөні және курстық жобаның тақырыбы
көрсетілген жазба жабыстырылады. Осыдан кейін түсіндірмелік хатқа студент
пен жетекшінің қолдары қойылады.

3.4. Кеңестерді жүргізу әдістемесі
Студент міндетті түрде жоба жетекшісінің кеңесіне келуі керек. Әрбір
кеңеске қатыспау сабаққа қатыспау ретінде қаралуы қажет.
Курстық жоба бойынша кеңес оқу жоспарының көлемінде және сабақ
кестесіндегі жоба жетекшісінің сағаттарына сәйкес өткізіледі.
График-жоспар бойынша курстық жоба жетекшісі әрбір студенттің жобаны
орындауын қадағалау керек. Кредиттік оқудағы студенттер үшін семестр бойы 2
рет аттестация өтеді.
5.5. Курстық жобаны қорғау реті

Курстық жобалаудың барлық ұйымдастыру және әдістемелік жұмыстары
кафедра меңгерушісіменде қадағаланады. Кафедра меңгерушісі мен жоба
жетекшісі дипломдық жоба бойынша тәжірибесі және білімі бар маман болуы
керек.
Кафедра меңгерушісі курстық жобалауға жалпы жетекшілік етеді, сондай-
ақ:
▪ Курстық жобалаудың жетекшісін тағайындайды;
▪ Курстық жобалаудың тапсырмаларын бекітеді.

Кафедра меңгерушісі міндетті:
▪ Курстық жобалауды, кеңестің жүргізілуін және студнттердің
қатысуын қадағалауға;
▪ Курстық жобаны дайындауды ұйымдастыру мен өткізуді бақылау және
орындалған жұмыс көлемінің көрсетілген тапсырма графигімен сәйкес
келуін қадағалауға.

Курстық жобаның жетекшісі міндетті:
▪ Курстық жоба тематикасының қалыптасуына қатысуға;
▪ Курстық жобалаудағы студенттерге тапсырмалар құрастыруға және
беруге;
▪ Курстық жобамен жұмыс жасауға студенттерге негізгі ұсынылатын
әдебиеттер тізімін беруге;
▪ Диплом алдындағы практикада студенттердің үйренетін және
зерттейтін негізгі сұрақтарын құрастыруы керек;
▪ Курстық жобалау сұрақтары бойынша кеңес өткізу бекітілген
графикке сәйкес келуі қажет;
▪ Түсіндірмелік хатты бөлімдерінің дайындығы мен мазмұнын және
жабаның графикалық бөлігін және бекітілген график бойынша
жүргізілген жұмыстарды тексеруге;
▪ Курстық жобаның сапасын тексеруге және дайындығын бақылауға
қатысу;
▪ Жобаның жалпы бағытын анықтауға, тапсырма көлемінің сәйкестігін
және әдістемелік көрсеткіштер мен нормативтердің орындалуын
қадағалауға.
Курстық жұмыспен уақытта студенттерде үлкен жауапкершілік, тәртіптілік
және жұмыс істегіштік қасиеттермен ерекшелену керек. Күн тәртібі режимін
қатаң қадағалау, жобамен жұмыста мақсатты жүйелік бағыттылық, үнемі
кеңестерге қатынасу – курстық жобаны қазіргі заманғы сай және дұрыс
дайындалуының, студенттің жобаны жақсы қорғауының маңызды шарттары.
Курстық жоба үшін әр оқу орнында арнайы жабдықталған кабинет болуы
қажет, онда қатаң орнатылған график бойынша жетекші кеңестер жүргізу қажет.
Кабинет жұмысына бақылау және кеңесберушілердің кезекшілік графигі бойынша
келуін кафедра меңгерушісі қадағалайды
Студент тапсырмалармен орнатылған мерзімде (қорғауға 5-7 күнен кеш
емес) толық көлемде курстық жобаға қол қояды (түсіндірме хатқа және
графикалық бөлімнің әрбір бетіне) және жоба жетекшісіне өткізеді.
Жоба жетекшісі курстық жоба бойынша қорытынды береді, онда студенттің
дайындық деңгейі және оның практикалық тұрғыдан есептерді шеше алуы
бағаланады, сонымен қатар курстық жобаға жалпы баға қойылады.
Жоба жетекшісінің қорытындысында студенке мінездеме болады және оның
жобасына келесі сұрақтар бойынша:
▪ Жобаның барлық бөлімдері бойынша жобаның орындалуының сәйкестігі
(жобаның әлдеқайда нашар және әлдеқайда толық жақтарын көрсету
арқылы);
▪ Студенттердің жобада есепті шешулерінің технологиялық бағасының
дұрыстығы;
▪ Студент білімінің теориялық дайындығы және оны практикалық
есептерді шешуде қолдануы;
▪ Жобада алдыңғы қатарлы өндірістік және ғылыми тәжірибелерді
қолдануы және есепті шешуге өзінше жзасаған қатынасы.;
▪ Жобада қабылданған ұйымдастырушылық-техникалық шешімдердің
экономикалық негізделуі;
▪ Түсіндірме хатты және графикалық материалдарды өңдеудің сапасы
және есептерді шешудің дұрыстығы;
▪ Жобаның практикалық бағалығы жәе оның өндірісте қолданылуы;
▪ Курстық жобаның бес балдық жүйедегі жалпы бағасы.

Курстиық жобаны студенттер оқу орнында курстық және дипломдық жобалар
бөлмесінде қорғайды.
10-15 минут аралығында студент жобаның мақсаты мен міндеттерін нақты
және қысқаша айтып беру қажет, жобалау объектісіне сипаттама беру қажет,
онымен қабылданған жобалық шешімдердің тиімділігі мен негізділігін баяндау
және проектінің практикалық мақсаттылығын және экономикалық тиімділігі
туралы қорытындылау қажет
Баяндамадан кейін жоба жетекшісі өз қорытындысын айтады және
студенке қойылған сұрақтар мен ескертулерге жауап беру үшін сөз беріледі.
Комиссия мүшелері жобаға қатысты және басқа да көлік бакалавры
мамандығына қатысты сұрақтарды қоюына болады. Жалпы бағаны жоба жетекшісі
қояды және студенке жарияланды.

4. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ

4.1 Студенттердің өздік жұмысты ұйымдастыру бойынша әдістемелік
нұсқаулар.
Оқушылардың өздік жұмыстары СОӨЖ және СӨЖ ден тұрады.
СОӨЖ ретінде оқытушының студентпен аудиторияда жүргізетін
тапсырмалары қарастырады. Жалпы түрде СОӨЖ сабақтарында жоғарыда
мазмұндалған курстық жобалар қарастырылады.
Өзіндік үй жұмыстары (СӨЖ) дәріске, семинар сабақтарына дайындықты
қарастырады, сонымен қатар рефераттар, баяндамалар жазу және ғылыми-
практикалық конференцияларға қатынасуды қамтиды.
Студенттер білімін тексеруге арналған рефераттар мен бақылау
тапсырмаларының тақырыптары

|№ темы|Сабақ тақырыбы, негізгі сұрақтар |
| |Мемлекеттің бірыңғай көліктік жүйесінің құрылымы |
| |Нарықтық экономика шарттарындағы көлік |
| |Әртүрлі көлік түрлерінің негізгі көрсеткіштері |
| |Жердегі көлік түрлерінің ерекшеліктері |
| |Су және әуе көлік түрлерінің ерекшеліктері |
| |Өндірістік көліктің ерекшеліктері |
| |Арнайы және дәстүрлі емес көліктердің қызмет ету аясы |
| |Қазіргі заманғы қала жағдайындағы көлік |
| |Қала территориясында жолаушылар легіне қызмет көрсету үшін |
| |транспорт түрлерін таңдау қағидалары |
| |Біріңғай көліктік жүйеде көліктік үрдістерді ұйымдастырудың |
| |ерекшеліктері. |
| |Көлік және көліктік шығындарды жұмсауды анықтау |
| |ҚР көлікте мемлекеттік бақылаудың ерекшеліктері. |
| |ҚР көлікте құқықтық қатынастардың ерекшеліктері |
| |Көліктің ғылыми және экономикалық проблемалары |
| |Көлікте қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ерекшеліктері |
| |Аудиториялық сабақтарға есептеулерді, графиктерді және сызбаларды |
| |орындау |

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы