УМКД

Музыка мұғалімінің тіл мәдениетінің ерекшелігі

5В010600 «Музыкалық білім» мамандығы
САХНА МӘДЕНИЕТІ
пәні бойынша
4 курс оқытушыларға арналған
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Семей 2014

1 ҚАРАСТЫРЫЛҒАН

Құрастырушы ________ «___»________ 2014 г. Айтжанова Ж.Н., «Музыкалық
білім» кафедрасының аға оқытушысы

2 ТАЛҚЫЛАНҒАН

2.1 «Музыкалық білім» кафедра отырысында

Хаттама № ___ «___»_____ 2014 жыл
«Музыкалық білім» кафедрасының меңгерушісі,
п.ғ.к.: ______________ Бодауова Б.К.
2.2 Педагогика факультетінің Оқу - әдістемелік бюросының
отырысында бекітілген «___»________ 2043 жыл. Хаттама №
Төрайымы: ______________ Ахметова Т.Ш.

3 БЕКІТІЛГЕН

Университеттің Оқу Кеңесінің отырысында келісілген және бекітілген
«___»____ 2014 жыл.
Хаттама №

ОӘК төрайымы _________ Искакова Г.К.

4 БІРІНШІ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕ

МАЗМҰНЫ

|1 |Қолдану саласы | |
|2 |Нормативті сілтемелер | |
|3 |Жалпы ережелер | |
|4 |Пәннің оқу мазмұны(модульдер) | |
|5 |Студенттердің өздік жұмыс тақырыптарының атаулары | |
|6 |Пәннің оқу-әдістемелік картасы | |
|7 |Оқу-әдістемелік әдебиетпен қамтамасыздандыру картасы | |
|8 |Әдебиеттер | |

1 Қолдану саласы:
Мұғалімдерге арналған «Сахна мәдениеті» пәні 5В010600 – «Музыкалық
білім» мамандығы бойынша жоғары оқу орының студенттеріне іштей және сырттай
оқитындарға арналған.
.

2. Нормативті сілтемелер:
Берілген оқу жұмыс бағдарламасы мынадай құжаттардың талаптары мен
нұсқаулығының негізіңде әзірленді:
1. ГОСО РК от 10.04.2012 г № 158.

2. ҚР ИСО СТ 9001:2008 «Сапа менеджмент жүйесі. Талаптары».

3. СТИ 154-06-2005 СМПИ Стандарты. Мәтінді құжаттардың безендірілуіне
қойылатын жалпы талаптар.

4. Оқу процесін кредиттік технология бойынша ұйымдастырудың ережелері
(22.11.2008ж. бұйрық №566 .)

5. СТУ 042-ГУ-4-2013Стандарт университета «Общие требования к разработке
и оформлению учебно-методических комплексов дисциплин»;
6. ДП 042-1.01-2013 Документированная процедура«Структура и
содержаниеучебно-методических комплексов дисциплин».

Пәннің оқулық бағдарламасы: - (SYLABUS)

1.3. Пререквизиттер:
Пәнді меңгеру үшін қажет білім әдістемелерінің жиынтығы: Оқушылардың
музыкалақ мәдениетін арттыратын сабақтан тыс уақытта кештер өткізу
шараларын ұйымдастыру.оның әдістерімен және қазіргі заман эстрада
музыкасының негізгі бағыттарымен студенттерді таныстыру.

1.4. Постреквизиттер: Музыкалық тәрбиенің әдістемесі, Музыкалық білім
әдіснамасы, Сөйлеу мәдениеті

1.5. Қысқаша сипаттамасы:
- Пәннің мақсаты – болашақ музыка оқытушысын эстетика жағынан тәрбиелеу;
- болашақ музыка оқытушысының музыкалық түсінігін арттыру;
- болашақ музыка оқытушысының музыкалық талғампоздығын тәрбиелеу;
- сабақтан тыс кештер ұйымдастыру әдістерінің негізгі бағыттарымен
таныстыру.

1.6 Әдебиеттер тізімі.

1. Василенко Г.И. Внеклассная работа в школе. Дни наук в начальной школе
Сценарии предметных праздников и внеклассных мероприятий, посвященных
школьным наукам / Г.И. Василенко, Н.И. Еременко, Н.А. Касаткина. –
Волгоград: Учитель, 2007. – 156 с
3. Сығай, Ә. Қазақтың музыкалық театры. Парасат. Алматы, Ана тілі, 1991
4. Сағымбеков М., Көпбаев А. Мектептерде лекция – концерттерді ұйымдастыру
әдістемесі. Алматы, 1991.
5. Григорьев Д.В. Методические рекомендации по организации внеучебной
деятельности обучающихся начальной и основной школы / Д.В. Григорьев, П.Г.
Степанов - Образовательные ресурсы. Выпуск 79

Оқытушының қатысуымен өтетін өздік жұмыс тест сұрақтары арқылы
тексеріліп отырады. Тестан жинаған балл қорытынды аттестацияға қоса
есептеледі. Әрбір тақырып бойынша семестр аяғында бақылау жұмыстары
жүргізіледі және әрбір 7-ші апта соңында аралық бақылау яғни бір семестрде
екі рет теориялық білім деңгейі қадағаланып отырады. Берілген тапсырмалар
уақытында орындалуы тиіс. Берілген уақыттан кешігіп қалғандардын бағасы
төмендетіледі.
Екінші аттестацияда (15 апта) жинаған балл 30 –дан аспауы
тиіс.Қорытынды аттестацияда 30-дан 60-ға дейін балл жинағандар және курс
бойынша барлық талаптардың емтихан тапсыруға жіберіледі
Жоғарғы оқу орындарының білім Порталының шартты бойынша жеті аптадан
тұратын бір аттестация мерзімінде жинаған балл 30-дан аспауы керек. Егер,
сіз жинаған балл 50 пайыздан төмен болса (15 балл),оңда аттестациядан
өтпеген болып есептелесіз.
Емтиханда алған баллыныз 40-тан кем болмауы тиіс. Осы нәтижеге
аттестацияның 60 пайызы қосылады.
3.1 Курстың қысқыша мазмұны:

“Сахна мәдениеті” пәнінің мақсаты–болашақ маман даярлауды жетілдіру
көбіне кәсіптік іс- әрекетіне тікелей қатысты. Сан алуан коммуникативті тіл
шартына сай жан-жақты тілдік амал тәсілдерін жеңіл игеруге байланысты.
Квалификациялық сипаттамада музыка мұғалімі іс-әрекетінің негізгі
міндеттері ішінде сахна мәдениеті бағытындағы білім, ептілік, дағды, яғни
дұрыс, таза, мағлұматқа бай, және ырғақты көркем сөзді игеру ерекшеленеді.
Образды әсерлі, ырғақты көркем, қисынды құрастырылған сөз мұғалімінің
педагогтік шеберлігі ұштарлауда маңызды фактор болып табылады. Музыка
мұғалімінің кәсіптік сахна мәдениетін қалыптастыру педагогтік
университеттердің музыка факультеті студенттерінің “Сахна мәдениеті” пәні
оқытумен анықталады.
Болашақ мамандарда музыка педагогтік іс-әрекеттің өзіндік талаптарына,
музыка өнері заңдылығына және жеке творчестволық кәсіби мүмкіншілігіне
сәйкес сахна мәдениетінің көптеген мәселелерін шешуге даярлау.
Студенттердің қажетті теориялық білім, мәдениетінің маңызы мен мазмұны
жайында түсінік алумен шектелмей, қазіргі мектептің алдына қойылған
жеткіншек ұрпақтың музыкалық мәдениетін қалыптастырудағы негізгі
мақсаттарды шешуге тікелей қатысумен анықталады.

3.3 Пәнінің негізгі міндеттері:
• болашақ музыка оқытушысын эстетика жағынан тәрбиелеу;
• болашақ музыка оқытушысының музыкалық түсінігін арттыру;
• болашақ музыка оқытушысының музыкалық талғампаздығын тәрбиелеу;
• әдістерінің негізгі бағыттарымен таныстыру.
3.5.Пререквизиттер
Музыка теориясының негізгі, Сольфеджио.Пәнді меңгеру үшін қажет білім
әдістемелерінің жиынтығы: Оқушылардың музыкалақ мәдениетін арттыратын
сабақтан тыс уақытта кештер өткізу шараларын ұйымдастыру.оның әдістерімен
және қазіргі заман эстрада музыкасының негізгі бағыттарымен студенттерді
таныстыру
3.6 Постреквизиттер:
Музыкалық аспап, Хор сыныбы, Хортану, Сольфеджио, Хор шығармаларын өңдеу,
Мектеп хорын ұйымдастыру, Вокал сыныбы.

|Курс |Семестр |Кредиттер |

4. Оқытушыларға арналған оқу жұмыс бағдарламасының құрылымы мен мазмұны
4 курстың тақырыптық жоспары

Мұғалімнің жол көрсету аясында атқарылатын студенттердің өздік жұмыстарының
сабақ жоспары. (ОСӨЖ)

7 ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТПЕН ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ
КАРТАСЫ

|Оқулықтардың және оқу - әдістемелік құралдардың |Дана |Студент |Қамтама-у |
|аттары |саны |саны |пайызы |
|1 |2 |3 |4 |
|Момынов, П. Музыканы тыңдай және түсіне |2 | | |
|білу.-Алматы,1969 | | | |
|Музыкальное воспитание в школе. Вып. 15.- М., |3 | | |
|1982 | | | |
|Музыкальное воспитание в школе. Вып. 12.- М., |3 | | |
|1977 | | | |
|Музыкальное воспитание в школе. Вып. 13.- М., |2 | | |
|1977 | | | |
|Балабеков Е. Қазақтың музыкалық |2 | | |
|фольклоры.-А.,2007 | | | |
|Сарыбаев, Б. Қазақтың музыкалық |2 | | |
|аспаптары=Казахские музыкальные инструменты | | | |
|:Альбом .-Алматы,1978 | | | |
|Султанова Н.К. Музыкалық білім берудің тарихы мен|1 | | |
|теориясы:Оқу-құралы.-Семей,2010.-140 б. | | | |

ГЛОССАРИЙ

Музыкалық білім – музыка өнерін танып-білудің негізін музыкалдық білімнің
келесі екі негізі құрайды: музыка өнері жөніндегі біртұтас ұғымды
қалыптастыруға мүмкіндік беретін білімдер; нақты музыкалық шығармаларды
қабылдауға көмектесетін білімдер.
Музыкант-педагогтың мәдениеті – түрлі педагогикалық көзқарастарды салыстыра
білу, пайымдау және өзінің қорытқан пікірін қорғау, оны ғылыми негіздей алу
қабілеті.
Мәдениет – арабша «маданият»-қала, қалалық, ал латынша cultural - өндеу,
өсіру, жанды немесе рухты тәрбиелеу деген мағынаны білдіреді
Тіл мәдениеті - бұл өзінің ойын дұрыс, дәл және мәнерлі жеткізе алу білігі.

Тілдің нормасы – бұл коғамдық сөйлеу тілі тәжірибесінде қабылданған жалпы
тілдік сөйлеу, грамматика, сөз қолдану ережесі. Ойын жеткізуде дәл әдіс
таба білу ғана емес, сондай-ақ орынды сөйлеу.
Этика – латын сөзі, морал, адамгершілік жайлы философиялық ілім
Қабылдау - әрбір адам өзінің ұлты, нәсілі, саяси және діни сенімі,
дағдылары, мінез-құлқына тәуелсіз, жер бетінде өмір сүруге құқығы бар, ол
құқыққа ешкім шектеу қоя алмайтындығы жайлы сенімділік.
Конгруэнттік – кәсіби түрде өз-өзін көрсетуде үйлесімділіктің болуы, өз-
өзіне толыққанды сай болу. Педагогтардың оқушылармен сырласа алуы, оларға
түрлі сқұрақтар қойып, ашық сөйлесуге жағдай жасау.
Коммуникатор – ақпарат беруші
Креативтік – мұғалімнің шығармашылық сипатта жұмыс істей алуы және
оқушылардың жан дүниесіне кіріп, оның қабілеті мен мүмкіндіктерін бағалай
алуы.
Монолог – бір сөз, бір үн – мұғалім жиі қолданады.
Диалог – қос сөз, қос үн
Музыканы оқыту – екі жақты процесс. Бұл музыкалық білім мазмұнын меңгерту
бағытталған оқытушы мен оқушылардың арнайы ұйымдастырылып, мақсатты
бағытталған өзара әрекеттестігі. Музыканы оқытудың негізін музыкалық білім,
іскерлік, дағдылар, дүниетанымдық көзқарастар құрайды.
Музыкалық іскерлік – меңгерілген білім мен өмір тәжірбиесі негізінде музыка
саласындағы теориялық және практикалық әрекеттерді саналы түрде нақты,
дәлме-дәл орындауға даяр болу. Музыуканы оқытуда жалпы іскерліктер
музыкалық шығарманы эстетикалық тұрғыдан қабылдауға байланысты анықталды.
Музыкалық білім беру – музыкалық тәрбие, оқыту, даму ұғымдарының
бірілігінде қарастырылады. Музыкалық білілімділік мазмұнын қрай келе кәсіби
сферада (сазгерлік, орындаушылық, оқытушылық, музыканы зерттеу және т.б.)
немесе музыкамен әуесқой ретінде өз бетімен шұғылдану әрекеттерін жүзеге
асыруға көмектеседі.
Музыканы оқыту теориясы – музыкалық білім беру педагогикасының заңдылықтары
мен негізгі қағидаларын зерттейтін пән.
Абстракциялау (дерексіздендіру) – Оның екі түрі бар: Талдап қорыту –
көптеген біріңғай заттар мен құбылыстардың жалпы, ұқсас белгілерін
анықтау. Жекелеп бөлу – бір затты немесе құбылысты зерттеп, талдау үшін
зерттеушіге қажетін бөліп алу процесі.
Саралап оқыту – студенттердің топпен, ұжыммен бірлесе отырып, өз беттерінше
іздену, талпыну.
Суггетивтік – педагогтың баланың эмоционалды ортасына әсер ете алуы.
Балаларды өмірге қуана білуге үйрету.
Шаталовтың тірек сызбалары - көрнекілік арқылы оқушылардың көзбен көріп,
қолмен ұстау технологиясы.
Музыкалық іскерлік – меңгерілетін білім мен өмір тәжірбиесі негізінде
музыка саласындағы теориялық және практикалық әрекеттерді саналы түрде
нақты, дәлме-дәл орындауға даяр болу.
Музыкалық дағдылар – музыкалық іс-әрекетпен тікелей байланыстағы музыканы
орындау тәсілдерінің жиынтығы.
Анкета – бұл арнайы сұрыпталған танымдық сұрақтар мен олардың мүмкін деген
жауаптарының логикалық құрылымы.
Реферат – жазбаша түрде немесе көпшілік назарына ұсынылатын, талқыналатын
ғылыми жұмыс.
Эмпатия – педагог баланың уайымын бөлісіп, оған оқушы ғана емес, тұлға
ретінде қарайды. Эмпатиялық қасиеті бар педагог баланы ұялтпайды, оны
басқалармен салыстырмайды, оған өзінің ойын білдіруге шектеу қоймайды.
Ынтымақтастық – адамдардың арасындағы айырмашылық пен байланыс түсіну,
эгоцентризмді жеңу.
Толеранттық – оқушыға, оның құндылық әлеміне, оның «ақиқатына» және
қателіктеріне сабырлылықпен қарау.

Тәжірибелік сабақтардың мазмұны

№ 1 сабақ

1. Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу мәдениеті-жеке адамның білімдік және тәрбиелік
көрсеткіші.

2. Сабақтың жоспары:
1. «Мәдениет» ұғымының мәніне әр түрлі көзқарастар, жеке адамның
даму көрсеткіші
ретінде, іс-әрекет формасының қалыптасу системасы .
2. Тіл мәдениеті туралы ұғым .Тіл мәдениеті ғылымының зерттеу
обьектісі.
3. Әдеби тіл және оның нормалары.
4. Мұғалімге қойылатын жауапкершілік.

3. Сабақтың мақсаты: тіл мәдениеті ұғымын насихаттау

4. Әдістемелік нұсқаулар:
Ежелгі заманнан өмір сүріп келе жатқан түркі тайпалары негізінде
қалыптасқан іргелі халықтарының бірі қазақтар ғасырлар бойында жазба
мәдениеті болмаса да, ауызша әдіспен өзіне тән бай рухани мұра жасай білді
.Ал жазба әдебиеті пайда болғаннан кейін бұл мұра өте үлкен қарқынмен дами
отырып әр қилы ерекшелерге толы күрделі тарихы жолдардан өтті .Осы рухани
мұра жүйесінің негізгі бағыты дүниеге шенайы түрдегі қөз қарасты ,дінді
тану және басқада еркін ойлау процесін, адамдар туралы ілімді
насихаттау,тағы басқа мәселе болды. Ақындармен жыраулар, саясаткерлер мен
батырлар, хандар мен қолбасшылар, айтыскерлер мен ертегішілер, билер мен
серілер, бәрі де өздері өмір сүріп өткен заманының тарихи оқиғаларын,
тұрмыс тіршілігін тілге тиек, ойға өрнек етіп жеткізді.Ауызша халық мәдени
ескерткішімізді зерттеу халхымыздың танымдық, адамгершілік тәрбие жәнеде
дүниеге көз қарас ерекшеліктерін білуге көмектеседі.
Мәдениет (философиялық тұрғыдан қарағанда) ашық жүйе, негізгі мақсаты-
өзін басқаға жеткізу. Мәдениет-халықтың мыңдаған жылдар бойындағы
шығармашылығы, онда адамдардың рухани ізденісі, халықтың даналығы мен
адамгершілік нышаны жинақталады. Адамзаттың рухы иен келбеті, оның ерік
бостандығы мен өмірлік сабағы, діні мен тілі, ділі мен мұраты осының бәрі
мәдениеттпен біте қайнасқан. Мәдениет–дегеніміз адамдардың өзін қоғамдағы,
әлеуметтік қатыныстарды жасау процесі. Кейбір ұлттық мәдениетті алсақ та,
ондағы салт-дәстүр жүйесіне бірден назарымыз ауады.. «Салт –дәстүр »-дейді
белгілі фил. М. Гердер – «тіл мен мәдениет бастауының анасы.»
Мәдениеттің өзекті бөлігі өнер. Өнер мәдениеттің алтын қазынасы,
адамдардың ұлылығын білдіретін ғажап көріністің бірі, оның әсемдікке ,
сұлулыққа ұмтылуы. «Өнер» деп көркем, шығармашылық процесін айтады. Қазақ
мәдениетіндегні алғашқы жүйесін көрсеткен–Жүсіпбек Аймауытов: «Атам
заманында табылған өнер, білімінің барлығы сөз арқылы бұл күнге жетіп,
піскен астай даяр болып , жемісін бүкіл адам баласы пайдаланып отыр.»
Оқымыстылыр өнерді 5 түрге бөледі :
1 Сөз
2 Суреттшілік (живопись)
3 Мүсіншілік (скульптура),
4 Үйшілік (архитектура),
5 Ән-күй (музыка) .
Сөздің аррықшылығы -өзге төртеуін сөзбен суреттеп айтуға болады,басқа
өнер сияқты сөзді суреттей алмайды. Қазақтың «өнер алды- қызыл тіл » дегені
терең терең ақыл- тәжірибемен айтылған сөз. Сөз өнерін жете білген Абай
қазақ фольклорын «толғауы тоқсан тоғысқан,білгенге маржан інжу маржанға
»теңейді .Қазақ мәдениетін тағдыр қысылымынан сақтап қалған құдіретті
күштің бірі–ана тілі. Қазақ болашағы оның тілінің тұрмыстық отбосылық
деңгейден халық аралық қарым–қатынас, өнер мен ғылымның жоғары бітімінің
құралы дәрәжесіне көте алуыменен қатысты .Ана тілі дегеніміз сол тілді
жасаған, жасап келе жатқан халықтың баяғысын да, бүгінгісін де, болашағын
танытатын сол халықтың мәңгілік байлығы.
Қазақ халқы бар тарихын қөшіп жүріп өткізсе де батпаққа батырмай,
жинаған сөз байлығын күй мен жырынбізге жеткізді ; бұл бәрімізге қымбатты
бай қазына мұрат. (Ғ. Мүсірепов) Тілдің негізгі қызметі қарым-қатынас
жасаудың, ойдың жарыққа шығарудың құралы. Қандай ойды болмасын біз тіл
арқылы жеткіземіз.Әсіресе, біздің қазақ тілімізде сезімімізді жеткізетін
мақал-мәтелдер; шешендік сөздер өте көп кездеседі.
Жүйелі сөз жүйесін табар
Жүйесіз сөз иесін табар.
Байлық түбі бақыл
Қазына түбі ақыл.
60 жылдардың аяғында, тіл мәдениеті өнері дүниеге келді. Тіл мәдениеті
дегеніміз-тілдік тәсілдің даму жетілу дәрежесі сонымен қатар ол тіл
жұмсауда ізеттілік сауаттылық қана емес тілдік тәсілдерді фонетикалық,
орфографиялық, марфологиялық, синтаксистік, стилдік құбылыстарды ұқыпты
дұрыс қолдану дағдысы. Сөйлеу мәдениеті, тіл мәдениеті деген ұгым бір
мағынада қолданылады.Тіл мәдениеті ұғымы сөйлеу мәдениетінеқарағанда кең
ұғымды қамтиды, яғни бұл адамдардың ең алдымен тілді дұрыс қолдану, сондай
ақ бір-бірімен байланыстыра білу, құрастыра, орналастыра білу сөйлеу
мәдениетіне қатысты.Тіл мәдениеті жоғары адамдардың әрдайым көз тігетін
жарық жұлдызы-әдеби тіл. Тіл мәдениеті ілімінің негізгі мақсаты -әдеби
тілде барды дұрыс таңдап, талдап сөйлеуге, жазуға, сауаттылыққа үйрету,тіл
мәд-ң сапасын жоғары сатыға көтеру болмақ.
Әдеби тілге қалыптасқан нормалар тән. Халық тілінің байлығы ұшаң теңіз, әр
қилы ;онда жалпы халыққа ортақ дыбыс сөз байланыстарды , граматиқалық
құбылыстары болуымен қатар, диалектілерде, түрліше айтылып, түрліше
ұғылатын сөздер де, бұзылып -құбылып айтылатын граматикалық тұлғаларда бар.
Әдеби тіл керегін ауыз екі сөйлеу тілінен алғанда тыңдап, сұрыптап, әдеби
елегінен өткізіп алады. Олар көркем әдебиетте газет-журналда,
ғылыми–зерттеу жұмыстарында, іс-әрекетімізде дәстүрге айналып, жүйелі
қалыпқа түседі, жалпыға ортақ тілдік әдеби нормалар пайда болады.
Музыкалық білім–музыкалық (ноталық) сауаттылықты меңгеру дәрежесіне
тікелей бағынышты болғанымен, мұндай сауаттылықты талап ететін музыкалық
мәдениет.Оқушылардың музыкалық сауаттылығын қалыптастыруға байланысты
негізгі мәселелерге көшпес бұрын осы мәселелердің ойдағыдай шешілуіне игі
ықпал жасайтын екі түрлі принцпке тоқталамыз. Теориялық білімдерімен қатар
практика жүзінде кәсіптік шеберліктің қыр-сырларын жете меңгерген болуы
керек . Мұғалім ең алдымен балаларды сүйе білуі керек, екіншіден мамандығы
музыка мұғалімі болу адамнан үлкен жігерлікпен шеберлікті талап етеді
.Себебі ол жан –жақты әрі үйлесімді бала тәрбие жұмысына жауапкершілікпен
қарау керек .
Музыка мұғаліміне қойылатын талаптар :
1. Музыка мұғалімінің арнайы оқу орнын бітірген құжат болуы керек.
(диплом)
2. Ол өз пәнін жетік білетін шебер музыкант болуы керек:музыкалық
аспапта еркін ойнауды, ән айтуды , дирижерлауды білуі керек
3. Музыкалық әдебиетпен тарихын білуі керек .
4. Музыка өнерінің қоғамдағы маңызын білуі керек .
5. Оқушылармен мәдениетті түрде сөйлесе білуі керек .
6. Оқушыларға дұрыс талап және әділ талап қоя білуі керек.
7. Оқушылардың қамқоршысы бола білуі керек, себебі оқушылар қашанда
мұғалімнің көмегімен жылы ілтипатына мұқтаж болады .
.
5. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Мәдениет ұғымын қалай түсінесіз?
2. Тіл мәдениеті дегеніміз не?
3. Тіл мәдениеті қай жылдары дүниеге келді?
4. Тіл мәдениеті ілімінің негізгі мақсаттары қандай?
5. Музыка мұғаліміне қолатын талаптар қандай?
6. Музыка мұғалімі қандай жауапкершілікті сезінуі керек?

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
2. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
3. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
4. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
5. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
6. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
7. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.

№ 2 сабақ

1. Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу мәдениеті музыка мұғалімінің кәсіптік
даярлығында қажетті сыңар.
2. Сабақтың жоспары:
1. Музыка мұғалімін кәсіптік педагогтық даярлау жүйесіндегі курстың
мақсаты, міндеті, орны.
2. Музыка мұғалімінің тіл мәдениетінің ерекшелігі.

3. Сабақтың мақсаты: музыка мұғалімінің тіл мәдениетін, творчестволық
талабын дамыту

4. Әдістемелік нұсқаулар::
Музыка мұғалімін даярлау мәселелері арнайы пәндерді меңгеру үрдісінде
кездесетін музыкалық орындаушылық қызметтерді үйрену барысында жасалатын
арнайы дайындықтың мазмұнын талдау арқылы айқындалады. Мысалы, дауыс қою
(Л. Арчажникова, Б.Бекмұхамедов, Г.Падалка және т.б.), әдістемелік дайындық
(Р.Жәрдемәлиева, Л.Исаева және т.б.) және педагогикалық тәжірибе
(Ж.Дебелая, З.Кейлина, К.Төребаева) т.б. арқылы. Болашақ педагог музыкант
тұлғасының маңызды кәсіби қасиеттерінің педагогикалық тәжірибеде
қалыптасатындығын ғалымдар, әдіскерлер, мұғалім–практиктердің зерттеулері
көрсетіп отыр (О.Абдуллина, В.Сластелин). Болашақ мұғалімінің кәсіби
келбетін қалыптастыру үшін оқу педагогикалық тәжірибе өте қолайлы жағдайлар
туғызады.
Музыка мұғалімінің тіл мәдениетінің ерекшелігі: шығармашылдық көркемдік,
эстетикалық, өнегелік мазмұнын аша білу, балалармен байланыс орната білу,
олардың творчестволық талабын дамыту.
Тіл мәдениетін жүзеге асыру шартына қойылатын негізгі талаптар:
• алдағы сөз сөйлеу тақырыбын меңгеру, оның мақсатын анық, тура
түсіну .
• орындаушылық деңгейдегі жеке қызығушылық;
• тыңдаушыға психологиялы –жігерлі мақсатта әсер ету.
• Орындау жоспарын дайындау, кезеңдердің реттілігі, негізгі және
болмашы сұрақтарды табу, олардың байланысы.
• тексті жазбаша көркемдеу.
• Орындау процесінде дұрыс жүріс-тұрыс: логикалы- психологиялық,
өнегелік, тілдік.
«Музыкалық білім»мамандығы бойынша жоғары білім беру мемлекеттік
стандарты болашақ маман–музыка мұғалімін даярлауда елеулі маңызға ие
болып отыр. Квалификациялы сипатамада музыка мұғалімінің іс-әрекетінің
негізгі міндеттері ішінде тіл мәдениеті бағытындағы білім ,ептілік,
дағды, яғни дұрыс таза, мағлұматқа бай және ырғақты көркем, қисынды
құрастырылған сөз мұғалімнің педагогикалық шеберлігін ұштастыруда
маңызды фактор болып табылады.
Болашақ маман даярлауды жетілдіру көбіне кәсіптік іс-әрекетіне тікелей
қатысту сан-алуан коммуникативті тіл шартына сай жан-жақты тілдік амал
тәсілдерін жеңіл игеруге байланысты. Мұғалім сөзі оқулық мазмұнын
түсіндіріп қана қоймай, оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне,
оқып–білгенін терең түйсінуге және психиқалық-зерделік жағдайына әсер
етуі тиіс. Өйткені сөз, анығырақ айтқанда, сезінуден ойлануға, жалқыдан
жалпыға, пақтылықтан шынайлықтан алмасу үрдісіндегі аралық буын болып
табылады. Мұғалім сөзі оқушы үшін тақырыпты ашып беруде, оның игеруде,
бірден–бір әсер ететін педагогикалық күшті құрал болып саналады .Ежелгі
римнің педагогикалық ойшыл ірі өкілі М.Ф. Квинтилиянның «мұғалім дауысы
әрбір оқушыға күн нұрындай әсер етеді»-деуінде үлкен мән жатыр. Эмоцияға
толы сөздер тыңдаушылардың көңіл –күйін көтереді, қызығушылығын
тудырады, сөздің мазмұнын қабылдауға жәрдемдеседі .
Ал педагогикалық техника дегеніміз–мұғалімнің өзін-өзі ұстай білуі ,ең
басты–мұғалім сөзі.Өйткені ,мұғалім сөзінің оқыту–тәрбиелеу үрдісінде
атқаратын қызметі кең ауқымды және ол арнайы зерктеулерді талап етеді.

5. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Музыка мұғалімінің кәсіптік даярлығы дегеніміз не?
2. Музыка мұғалімінің тіл мәдениетінің ерекшелігін, творчестволық талабын
қалай
дамытамыз?
3. Тіл мәдениетін жүзеге асыруда қойылатын негізгі талаптар қандай?
4. Педагогтық техника дегеніміз не?
5. Музыка мұғалімінің оқыту, тәрбиелеу үрдісінде атқаратын қызметі
қандай?

Қолданылатын әдебиеттер:
6. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
7. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
8. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
9. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
10. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
8. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с коллективом
Глазов 1989.

№ 3 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Қазақстанда сөйлеу мәдениеті проблемасының
әлеуметтік– қоғамдық алғышартының қалыптасуы, дамуы.
2. Сабақтың жоспары:
1. Тіл мәдениетінің негізі -шешендік өнер .
2. Шешендік - өнердің даму қайнар көзі .
3. Тіл өнерінің белгілі шеберлері, олардың шығармалары .
4. Қазақ халқының шешендік өнері .

3. Сабақтың мақсаты: тіл өнерінің белгілі шеберлеріне, олардың
шығармаларына тоқталу.
4. Әдістемелік нұсқаулар::
Тіл мәдениетінің негізі-шешендік өнер. Әрбір тарихи дәуір шешендік өнердің
өзіндік эстетикалық–моральдік сипаты, бағыты, стильдік ерекшелігі бар
үлгілерін дүниеге әкелген. Шешендік өнердің өткен тарихынан біз оның ерлік
дәстүрге бай мазмұнды турлерін,әдістрін көре аламыз. Атақты римдік шешен
Цицерон «тіршіліктің тәлімгері тарих» деген сөзі өткен тәжірибеден
әлеуметтік кұны әлі жоғалмаған сөз өнерінің қағидаларын,заңдылықтарын
кездестіруге ,оларды пайдалануға болатындығын ескертеді.
Шешендік өнер ерте дүниенің өзінде ақ қалыптасқан. Ол әуелі ежелгі
Египедтте, Вавилонда Индияда,Қытайда, Грецияда дамыды . Осының арасынан
әсіресе ежелгі Афиндегі (Грецияда )сөз өнерінің даму жолы ерекшелігімен
көзге түседі .Біздің жыл санауымыздан 6 ғасырдай бұрын өмір сүріп өткен
ежелгі Афиннің мемлекеттік қайраткері әрі ақыны Солон құлдық құрылыс пен
сот істерінің демократиялауның реформаларының заңын жасайды .Атақты осы
Солон заңы шешендік өнерінің өркен жаюына үлкен ықпал тигізеді . Солон заңы
бойынша әрбір Афин азаматы өз мақсат –мүддесін өзі қорғауға тиісті болған.
Мұндай қабілеті жоқ адамдар басқалардың көиегіне зәру бола бастайды .
Осыдан келіп сот алдында cөйлер сөзді дайындап беруші – логогрифтер (сөз
жұптаушылар )пайда болды .
Афинде класикалық шешендік өнерін негізін салушылардың бірі ұлы саяси шешен
атанған Демосфен әуелде логогриф болған .Демосфен шешендік өнерінің
арқасында ірі саяси мемлекеттік қайраткерлері дәрежесіне көтерілген .
Тарихи деректерге қарағанда Демосфен шешендік өнеріне қажырлы еңбекпен
қайсар мінезі арқылы жеткен. Өз халқының патриоты болған ұлы шешен елін
бірлікке, татулыққа үндеп ,шашыраңқылықтан іргелі ,қуатты мемлекетке дейін
көтерілуіне септік жасаған.
Ғылыми тілде Риторика (ритор –грекше шешен)-сендіре білу ,яғни тыңдаушының
санасына сезіміне және еркіне әсер ету ,ықпал жасау деген мағынаны
білдіреді .Риторика–психология ,логика,тіл, философия ғылымдарымен тығыз
байланысты болуды қамтиды . Риторика теориясының дамуымен қатар шешен
сөйлеу өнеріне үйретуші кәсібінің түрі ұстаз -ритор пайда болды .
Риторика теориясын негізін қалаушыларының ұлы өкілі Аристотель ежелгі сөз
өнері тәжірибесі негізінде «риторика »деген еңбек жазады. Белгілі дүниеге
сендіруге мүмкін болар әрекетін туғазатын мүмкіндік деп есептейді Жүздеген
жылдар бойы әр кезеңінің шешендік өнер теоретиктері осы қағиданы басшылыққа
алып, уақыт талабына орай жетілдіріп отырған. Рим шешендер өнерінің ұлы
өкілі әуелі адвокат кейін парламент басшысы болған Марк Тулли Цицерон еді
.Ол әлем өнерінде белгілі адвокат ,саяси қоғам қайраткері , философ,
дебиетші ,заңғар ойшыл шешен ретінде қалды. Өзінің ақиқаттығына сенетін жан-
жақты білімді болуы керек, нағыз шешенді ол саяси қайраткер деп санаған.
Цицерон шешендер алдына негізге үш міндет артады .
1. Өзіңнің түйгеніңді жеткізе білу ,ұсынған аргументтер мен
дәлелдемелердің
нақтылығына , ақиқаттырығына нақтылы сену ;
2. Тыңдаушылар шешен сөзінен эстетикалық қанағат табатын болуы ;
3. Тыңдаущының сана –сезіміне, еркіне қозғау салып , олардың
белсенділігін қалау
және арттыру еді .
Рим құлдық қоғамының экономикалық, рухани құлдырау кезінде Римнің ұлы
риторы Марк Фабит Квинтелиан өмір сүріп қызмет етті .Бұл кезеңнің негізгі
ерекшелігі шешендік өнерінің жаңа ағымы іспеттес болған «театрланған стиль»
дами бастады. .Цицеронның жақтаушысы ретінде Квинтелиан өмірінің соңына
дейін өнер мектебін дәріптеумен, жетілдірумен өтті. Ол соңында 12 кітап
жазып қалдырады. Шешендік өнерінің қорытындысы, риторика энциклопедиясы
саналған «Риторика өсиеті » кітабы еді .
Көтеріліс жетекшілері, көсемдері шешендік сөз өнерін жетік меңгерген заңғар
ділмалар болған. Солардың біразын атасақ: ол Франциядан Жакариндер
көтерілісі көсемі Г.Каль, Англиядағы шаруалар көтерілісінің көсемі Уот
Тайлер, Джон Болл, Чехта Гус, Ян Жижка еді .
Орыс шешендері О .Плевако, А .Кони, П.Александров, белгілі қазақ
шешендері Қазыбек би, Төле би, Аяз би, Бұхар жырау сияқты бабаларымыздың
асыл сөздері, тарихымызда қалған інжу–маржандарымыздың даналығы шешендік
өнердің алтын қазығы болып саналады. Сол даналарымыздың айтқан сөздерін
оқып, үйреніп, оны өзіміздің сөздік қорымызға енгізіп, музыка сабағында
орынды қолданғанымыз жөн .
Мұғалім еңбегінің әлеуметтік мәніне, елдің мәдени өміріндегі белсенді
рөліне кезінде қазақ зиялылары көп көңіл бөлген. Ахмет Байтұрсынұлы «Жақсы
мұғалім мектепке жан кіргізеді, басқа кемшілігі болса, мұғалімнің жақсылығы
жабады, біліндірмейді» деген болатын. Мұғалім білім нәін себуші, мұғалім
жақсы білімді болса, білген білімін алдында отырған шәкіртіне үйрете білсе,
ол мектептен бала көбірек білім алып шығады.

Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Қазақстанда сөйлеу мәдениетінің проблемасы қалай шешілген?
2. Ғылыми тілде реторика дегеніміз не?
3. Афинде класикалық шешендік өнерін негізін салушылардың бірі ұлы саяси
шешен кім?
4. Цицерон шешендер алдына негізге қанша артады?
5. Белгілі қазақ шешендері кімдер?

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз
1989.
2.Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
3. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком..,
1980
4. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
5. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 4 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Музыкалық педогогикадағы сөйлеу мәдениеті
проблемасының зерттелу қалпы.

2. Сабақтың жоспары:
1. Музыкалық педагогикада сөйлеу мәдениеті проблемаларына елеулі
үлес қосқан
ұлы музыканттар.
2. Музыка пәні мұғаліміне творчествоның маңызы.
3. Сабақтың мақсаты: сабақ өткізуде оқытудың қазіргі заманғы әдістерін
пайдалану.

4. Әдістемелік нұсқаулар::
Бүгінгі таңда қызметтің қай саласында болмасын жеке адам творчествосының
көрінісіне үлкен маңыз беріліп отыр. Творчество ұғымы мектептегі оқу
тәжірибесінде, сондай ақ тұрмыс жағдайындада қолданылады. Әрбір музыка
пәнінің оқытушысының творчествосы мен творчестволық процесс(оқытушының әр
сабақтағы іс-әрекеті, қызметіне байланысты қаншалықты жанашырлық әкеле
алуымен бағаланса керек). Алайда творчестволық ізденістің бағыты,
мүмкіншілігі шексіз. Әр оқытушы белгілі бір оқу программасына сүйене
отырып, сонымен бірге өзінің ойлары мен сезімін көрсете білгені, яғни өз
пайымынан өткізе білгені керек.
Заманымыздың көрнекті ғалымдары О.А.Апраксина, Н.А.Ветлугина,
Д.Б.Кобалевский, В.Н.Шацкаялар творчестволық ойлаудың қалыптасуында сүбелі
орын алатын-өнер, оның ішінде музыка деп есептеді. Б.М.Теплов балалар
шығармашылығын зерттей және бағлай отырып, олардың творчествосының
ерекшеліктерін анықтайтын үш көрсеткішті айқындап берді.
Б.Я.Яворский балалар шығармашылығын жан-жақты дамыту үшін әр түрлі
музыкалық іс-әрекеттерге сүену керек екендігін ұсынды. Л.Г.Дмитриева өзінің
тұжырымдамасында балалардың шығармашылығын дамыту үшін, яғни шығармашылық
бейне туралы түсінік, белгілі бір әуенге кіріспе, қарапайым сүйемел ойлап
табу дағдыларын қалыптастыру үшін алғашқы кезде бір ғана музыкалық –
тағылымдық материалға жүгінген жөн деп санады.
Бұл ретте әрбір тақырыпты ашудың мәні оқушылардың творчестволық қабілетін
дамытатын, музыкалық ойлауды жетілдіретін, танымдық қызыушылығын
қалыптастыратын, тек бүгінгі күндік емес, болашақтың да кәдесіне жарайтын
музыкалық сауат, тиянақты білім беруде жатыр.
Сабақ өткізуде оқытудың қазіргі заманғы әдістері, түрлері мен қүрал-
жабдықтары пайдалануға тиіс. Оқушы музыканы жүрдім-бардым емес, бар
ынтасымен тыңдауға үйренген жағдайда ғана сабақ ойдағыдай тиімді нәтижеге
жеткізген. Оқушыларды ұдайы музыкалық ойлауға, сергек сезімталдыққа,
танымдық қызығушылығының қалыптасуына, өзіндік белсенділігін арттыруға
тырысуы керек.Бір музыкалық шығарманы бір сабақта талдап, үйретіп қою аздық
етеді, сондықтан берілген материалды сапалы меңгеру үшін оны келесі
сабақтарда пысықтауға тура келеді. Әр қашан қай кластағы қай сабақта
болмасын музыкалық материалды оқытқан кезде музыканың мазмұны негізге алып,
түсінуді де, ынта ықыласты да, сезімдік құбылыстарды да соған бағыттау
керек.Музыкалық сауатты оқытудың методикасы тұтас алғанда музыкалық
оқытудың міндеттеріне сай болуға тиісті. Мектептің міндеті- биік көркемдік
талғамы бар, музыканы сүйетін, оны жанымен түсінетін, музыкалық өмірге
белсенді араласатын музыкалық білімді адамды дайындау.

6. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Музыкалық педагогикада сөйлеу мәдениеті проблемаларына елеулі үлес
қосқан
ұлы музыканттарды атаңыз.
2. Сабақа өткізуде қазіргі заманғы әдіс-тәсілдерді қалай қолдануға
болады?
3. Заманымыздың көрнекті ғалымдарын атаңыз.
4. Б.Теплов балалардың шығармашылығын зерттей келе қалай бағалады?
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз
1989.
2.Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
6. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком..,
1980
7. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
8. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 5 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Сөз құрылымы, оның негізгі және коммуникативті
қасиеті.

2. Сабақтың жоспары:
1. Музыка мұғалімінің педагогикалық қызметі құрылымының түрлері.
2. Педагог-музыканттың ұйымдастырушылық, конструктивтік,
коммуникативтік іскерліктерінің мазмұны.
3. Артистизм.
3. Сабақтың мақсаты: педагог-музыканттың тұлғалық кәсіби қасиеттерін ашу.

4. Әдістемелік нұсқаулар::
Педагог-музыкант тұлғасының кәсіби – педагогикалық қасиеттерін
қалыптастыру болашақ мұғалімдерді даярлауда басты орын алады. Сондықтан,
музыка мұғалімінің педагогикалық қызметі құрылымына жататын келесі
бөліктерді атап кеткеніміз жөн:
ұйымдастырушылық, конструктивтік, коммуникативтік.
Музыка мұғалімінің ұйымдастырушылық қызметіне төмендегідей тұтас
педагогикалық іскерлік кешенін енгізуге болады:
• өз тәртібін ұйымдастыру;
• өзінің айтатын сөздерін мазмұндау;
• балалар ұжымын ұйымдастыру.
Педагог-музыканттың конструктивтік қызмет негізіне келесі кәсіби
мазмұндық іскерліктер жатады:
• оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау;
• оқу-тәрбие материалын іріктеу;
• оқуды дифференциялау;
• оқушыларды жете білу және даралық әдісті жүзеге асыру;
• сабақтағы іс-әрекетті педагогикалық белсенділікпен ойластыру.
Көп жағдайда педагогикалық қызметке табыс әкелетін коммуникативтік
іскерліктер:
- оқушылармен, ата-аналармен, қоғамдық жұмысты атқарушылармен және
әріптестермен дұрыс педагогикалық мақсаттарға жету үшін өзара қарым-
қатынасты орнату;
- мектепте, сыныпта ұжымаралық және ұжым ішіндегі қарым-қатынасты
реттеу және дұрыс жолға қою;
- балалармен жақсы қарым-қатынасты орнату үшін қажетті және іс-
әрекеттік формаларды табу.
Сондай-ақ, болашақ мұғалім тәжірибесінде мына төмендегідей қолданбалы
іскерліктер де қалыптасады:
• ән салу (таза айту, дикция, дауыс тембрі және т.б.);
• билеу (әр түрлі қозғалыстардың элементтерін – вальс, полька, халық
билерін көрсету);
• сурет салу (музыкалық бейнелерді бейнелеу- нота, скрипкалық және бас
кілттері, мелизмдер, көрнекі құралдар және т.б.);
• музыкалық аспаптарда ойнау ( фортепиано, баян, домбыра, шулы аспаптар
және т.б.);
• іс-әрекеттің әртістілігі (музыкалық шығарманың характерін көрсету);
- әр түрлі музыкалық ойындарды өткізу («Соқыр теке» және т.б.).
Қазақ тілінде сөйлем мөлшелерінің орны тұрақты тілдердің заңдылығы бойынша
бастауыш сөйлемдердің басында, баяндауыш соңында, әдетте сөйлемді аяқтап
тұрады да анықтауыш анықтайтын сөзінен бұрын, толықтауыш пен пысықтауыш та
өздері қатысты сөздерінен бұрын орналасады. Бұл тілдегі қалыптасқан
синтаксистік (грек біріктіру – грамматикалық сөз тіркесін, сөйлем жүйесін,
құрылысын зерттейтін саласы) норма. Ал кей жағдайда сөйлем мөлшерінің орны
ауысып қолданылуы белгілі бір мақсатты көздейді. Басым мағынада айту үшін,
жеке ой екпінін түсіре қалыпты орын тәртібін өзгерту жөнімен ауытқу болып
табылады. Инвестицияланатын сөйлем мөлшелері–көбіне бастауыш, баяндауыш
жєне толықтауыш.
Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Педагог-музыканттың атқаратын қызметтері қандай?
2. Педагог-музыканттың кәсіби тұлғасының қасиеттері қандай?
3. Педагог-музыканттың конструктивті қызмет негізіне қандай іскерліктер
жатады?
4. Сөз құрылымы, оның негізгі комуникативті қасиеттері қандай?
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз
1989.
2.Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
9. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком..,
1980
10. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
11. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 6 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Болашақ музыка мамандарының монологтык , диологтык
сөйлеу шартына сай кәсіптік тіл қатынасына ерекшеліктері.

2. Сабақтың жоспары:
1 Кәсіптік тіл қатынасының түрлері .
2 Монологты сөз сөйлеудің бөліктері .
3 Диалогтық сөз құрылымы .

3. Сабақтың мақсаты: диалогтық сөз құрылымының мақсатын анықтау

4. Әдістемелік нұсқаулар:

Көркем әдебиетте екі я оданда көп адамдардың тікелей бір –бірімен сөйлескен
сөзі беріледі. Ондай екі кісінің бір–бірімен тікелей сөйлескен сөзін диалог
дейміз.Әдетте диалогта әрбір кісінің сөзінің алдында сызықша қойылады .
Диалогтық сөз -музыка мұғалімінің негізгі және ең көп қолданатын қатынас
түрі. Диалогтық сөз құрылымы ,мақсаты (жұпты ,топтық, сұрастыру, іздену,
ақыл қосу, өз ойын айту ); оның түрі: әңгіме, диспут т.б . Диалогтық білім
–дағдыларының көрсеткіші :сұхбат мазмұнын түсіну мазмұнының деңгейі-80%,
сұрақ-жауап көлемі ең азы 10-15 сұрақ .

Монолог. Көпшілік, топ алдында белгілі бір тақырып бойынша сөйлеу тілін
дамыту . Музыка мұғалімінің монологтік сөзі, оның функционалды мазмұнының
түрі (баяндау, пікір айту, бейнелеу, анықтау), олардың жанырлық түрлері.
Монологтық сөз сөйлеудің бөліктері (құрылымдық бейнелігі, тақырыптық
бірлігі, мағлұмат қортындысы).
Бұл орайда :
• әр түрлі сипаттағы тақырыптарды баяндап ,толық ақпарат беру білік-
дағдысын жетілдіру .
• қоғамдық ел тану ,мамандыққа қатысты тақырыптар бойынша сипаттама,
хабарлама бере алуы ,сондай-ақ пікір білдіре алуы .
Монологтық сөйлей білу дәрежесіне қөрсетткіштер :
Материалды толық түсініп, мазмұнды баяндауы, баяндауының кисындылығы сөйлеу
барысынында грамматикалық формаларды дұрыс қолдануы ;
Монологтық сөйлеу ұзақтығы –10 минут , студенттің комуникативтік
әрекеттерін іске асыруға қажетті актив етістіктердің минимумы –1,2 кезең
үшін –100, 120 сөз .3-4 кезең үшін 200-240 сөз .
«Тіл мәдениеті» негізінен «сөз мәдениеті», сөзді орынды қолдану деген
ұғымды білдіреді Өйткені тіл мәдениетінің негізгі обьектісі –сөз. Сөзсіз
пікір алысу мүмкін емес. Сөз күші мен құдіреті жөнінде айтылған афоризмдер
(қысқа сөзбен түйінделген тиянақты, бейнелі ой) мен нақыл сөздер өте көп:
Сөз - өмірдің ұлы қаруы (В.Г. Короленко); Сөз – ойдың көрінісі: ой бұлдыр
болса, сөз де бұлдыр. (В.Г. Белинский); Сөз өнері - өнер атаулының ең қиыны
және күрделісі (Онере де Бальзак); Сөз өнерінің сұлулығынан халықтың жан
сұлулығы көрінеді.
(К.Д. Ушинский); Сөз дегеніміз – былайша айтқанда сырт киім; ой киімінің
астында жасырынған дене (Ф.М. Достаевский); Ас-тұзбен дәмді, су - мұзбен
дәмді, ал адамзат салиқалы, саналы сөзімен дәмді (А:Науаи);

Таза мінсіз асыл тас Су түбінде жатқан тас
Су түбінде жатады Жел толқыса шығады
Таза мінсіз асыл сөз Ой түбінде жатқан сөз
Ой түбінде жатады. Шер толқытса шығады

Асан қайғы (1361-1370) жылдар арасында туған сөздің дұрыс айтылуы дұрыс
жазылуы, дұрыс қолданылуы, сол арқылы ойдың айқын, әсерлі жетуі, екі
ұштылықтың, күңгірттіктің болмауы. Соған орай тіл мәдениет ғылымын үлкен
екі салаға: ауызша сөйлеу мәдениеті және сөз қолдану мәдениеті деп бөлуге
болады.
1. Ауызша сөйлеу мәдениеті сөйлеген кезде орфоэпия (грек дұрыс сөйлеу)
қағидаларын сақтап мәнерлеп сөйлеумен байланысты. Сөзді қандай қатесіз жазу
керек болса, оны құлаққа жағымды, әуезді, мәнерлі етіп айту да сондай
қажет. Дыбыстың қырын сындырып айту (құр қол емес құрғол), не керек емес-
негерек), қатар тұрған екі дауысты дыбыстың бірін түсіріп қолдану (сарыарқа
емес- Сарыарқа), ерін үндестігін сақтау (құрық емес- құрұқ, өсім емес-
өсүм) сияқты орфоэпия заңдылықтарына көңіл бөлу міндетті. Сөйлеу үстінде
сөздердің бір-бірімен қиюласып ритмикалық бір топ құрап, бір ырғақпен (қара
қарындаш емес –қарағарындаш, алты ай емес- алтай) айтылуын да қадағалап
отыру қажет.

Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Болашақ музыка мамандарының монологтык, диологтык сөйлеу шартына сай
кәсіптік тіл қатынасына ерекшеліктері.
2. Диалогтық сөз чдегеніміз не?
3. Монолог дегеніміз не?
4. Тіл мәдениеті деген сөз қандай ұғымды білдіреді?
5. Сөз дегеніміз не?

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Сұлтанова М.С. Педагогическая рефлексия в формировании речевых на выков
учитель музыканта поиск., А., 1999.
2. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз 1989.
3. Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
4. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком.., 1980
5. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
6. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 7 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Болашақ музыка мамандарының монологтық, диологтык
сөйлеу шартына сай кәсіптік тіл қатынасына ерекшеліктері.
2. Сабақтың жоспары:
1. Мәнерлі сөйлеу мәдениеті мұғалімнің дауыс ырғағына, интонациясына да
байланысы
2. Мәнерлі сөйлеу мәдениеті
3. Сөз қолдану мәдениеті
3. Сабақтың мақсаты: диалогтық сөз құрылымының мақсатын анықтау

4. Әдістемелік нұсқаулар:
Болашақ музыка маманы ауызша сөйлеу кезінде тілдің ішкі заңдылықтарын
сақтаумен қатар, сөйлеу техникасын да меңгеру қажет. Тақырыптың мазмұнына
қарай музыка мұғалімі өзінің ішкі тебіренісі мен толқынысын көзқарасын
дауыстардың ырғағы, күші, қимыл-қозғалыс арқылы да жеткізіп отырады.
Ым-ишара сабақта екі жақты қызмет атқарады. 1-ден ойды үнемдеп, әсерлі
жеткізудің көмекші құралы ретінде пайдаланылса, 2-ден орынсыз жиі
қолданылған қимыл- қозғалыс оқушыларға кері әсер етеді. Оқушылар сабақтың
мазмұнынан гөрі мұғалімдердің қимыл-қозғалысына еріп кетеді. Сол себепті де
ым-ишара, қимыл-қозғалыс тақырыптарының мазмұнымен астарласып, соның
мақсатын ашатындай қызмет атқарғаны дұрыс.
Мәнерлі сөйлеу мәдениеті мұғалімнің дауыс ырғағына, интонациясына да
байланысты. Өйткені сөйлеу кезіндегі дауыстардың сан түрлі құбылуы
адамдардың сол өзі баяндап тұрған мәселесіне қатысын, эмоциясын, сезімін
білдіреді. Интонация мұғалімдердің әр сөйлеміне жан беріп қана қоймайды,
оның эмоциональдық болуын күшейтеді.
Оқушылардың алдында ауызша сөйлеу мәдениеті сөйлеу темпімен де байланысты.
Мұғалімге тым тез сөйлеуге де тым баяу сөйлеуге де болмайды. Мұғалімнің
айтпақ ойының мақсатына, мазмұнына қарай сөз бірде баяу, бірде жылдам,
бірде көтеріңкі айтылуы тиіс.
Сөз қолдану мәдениеті ең алдымен сөздің емле ережесіне сай жазылуымен
байланысты. Дұрыс жазу талабы – ресми түрде қаблылданған жалпыға ортақ емле
ережесін сақтау. Орфографиялық нормадан ауытқуға, оны өзгертіп жазуға
болады. Себебі емле ережелері заңды түрде бекітіледі, жалпыға ортақ,
міндетті. 1940 жылғы орыс графикасына негізделген жаңа алфавитке көшкеннен
бері де емле ережесіне біраз өзгерістер енгізілген. 1983 жылғы 25 августа
Қаз ССР жоғары Советінің Презендумы бекіткен қазақ тілі орфографиялық
ережелеріне енгізілген өзгерістер мен толықтырулардың орфографиялық
нормалардың бір жүйеге түсуінде маңызы өте зор. Өйткені бұл өзгерістер
қазіргі жазуымызда қиындық туғызып отырған ең бір актуальды мәселеге
сөздердің (терминдік мәні бар сөздік) бірге не бөлек жазылуы мен орыс шет
тілінен енген сөздерге қосымшалардың қосылу заңдылығына арналып отыр.
Мысалы: терминдердің жазылуы туралы: екі, кейде үш түбірден құралып,
терминдік мәнге ие болған атаулар мен ақ-құс, жан-жануар, өсімдік атаулары,
шаруашылық тұрмыс, мәдениет, өнер спорт салаларына қатысты құрал-жабдық,
ұғым атаулары мамандық, кәсіп атаулары сол сияқты екінші сыңары аралық,
тану, сымақ сөздерімен келген атаулары бірге жазылады делінген. Осыған орай
баспасөз бетінде бірде бірге, бірде бөлек ала құла жазылып келген терминдік
мәні бар біраз сөздер: бесжылдық, көзқарас, сутегі, сүтқоректілер,
түйеқыран, ауданаралық, қоғамтану т.б. бірге жазылып бір жүйеге түсті. Сол
сияқты орыс – шет тілінен енген сөздерге де қосымша негізінен жіңішке
вариантқа жалғанып қолданылуда (педагогтік, паркке, офиске т.б.)
Сөз қолдану мәдениеті сөздің мағынасына сай, дәл, сәйкес жұмсауымен тығыз
байланысты. Айқын ойлап, дәл айту үшін сол айтылуға тиісті зат пен оның
санамыздағы көрінісі-сөздің арасындағы байланысты, қатынасты жақсы білуіміз
керек. Ол айқындылығы, мағына дәлдігі логикалық дәлдікпен ұштасады. Сөз бен
оның білдіретін мағынасының арасында қарама-қайшылық, бірін-бірі жоққа
шығарушылық немесе байланыссыздықтың болмауы тиіс.
Сөздер мағынасына қарай бір – бірімен көп мағыналы, омонимдес, мәндес те
болып келеді. Мағыналас сөздерді қолдану арқылы сөздік қорымызды молайта
түсуге болады. Мысалы: биік және жоғары; биік жартас, жоғары жартас т.б.

Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Мәнерлі сөйлеу мәдениеті дегеніміз не?
2. Сөз қолдану мәдениеті дегеніміз не?
3. Сөз қолдану мәдениетінде айқындылықты логикалық дәлдікпен қалай
ұштастыруға болады?

Қолданылатын әдебиеттер:
11. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
12. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
13. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
14. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
15. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
9. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
10. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.

№ 8 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Рефлексия болашақ мамандардың кәсіптік тіл
тәжірибесінің негізі.

2. Сабақтың жоспары:
1. «Рефлексия» ұғымы жалпы сипаттамасы .
2 . Сезім мен ойды бірдей қабылдау қабілеті .
3 . Музыка мұғалімінің сөйлеу дағдыларын қалыптастырудағы
рефлексияның
ролі .
3. Сабақтың мақсаты: қазіргі қоғам дамуында мұғалімнің жеке қасиетіне,
гуманитарлық бағытына, мамандық біліктіліне жоғары талап қоя білу.

4. Әдістемелік нұсқаулар:
Рефлексия дегеніміз –адамның санасын өз-өзіне шоғырландыру .
Басқаша айтқанда Рефлексия дегеніміз –адамның санасының өз-өзіне ,өзінің
бейне тұрпатына ,ой өрісіне ,сезіміне шоғырландыру .Рефлексия бұл адамның
өзінің психологиясын ,және өзінің іс -әрекетін зерттеу .
Қазіргі қоғам дамуы мұғалімнің жеке қасиетіне, гуманитарлық бағытына,
мамандық біліктіліне жоғары талап қойып отыр. Бұл тұрғыда табысқа жету,
көбінесе, ұстаздың оқыту құралын, әдіс-тәсілін, жалпы сабақ өту үрдісіндегі
барлық жиынтық технологиясын кәсіби шеберлікпен меңгеруімен айқындалады әрі
мұның ішіндегі ең бастысы мұғалім сөзі болып табылады.
Соңғы жылдары педагогика ғылымын оқып үйренуде мұғалім сөзінің
құдіреттілігін айқындайтын жаңа тірсектер пайда болады: «оқыту тілі»
(Л. Клинберг), «сөйлеу шеберлігі» ( В. Чихачев), «Оқу –педагогикалық тіл»
(Ю. Рождственский), сондай-ақ Т.Ладыженскойдың зерттеулеріндегі «тірі сөз»
метафора –тіркесі және тағы басқалар. Сондықтан педагогика ғылымында бұл
мәселеге ерекше көңіл бөлінеді және басты назарда адам тұрады. Өйткені,
адам –тілдің сақтаушысы әрі ойлап табушысы. Міне, осыдан келіп мынадай
түсініктер туындап отыр: «тіл даралығы» (Ю.Караулов), «тілдің өмір сүруі»
(Жапония), «лингвистикалық экология» (Л.Скворцов), т.т.
Мұғалім сөзі оқулық мазмұнын тек түсіндіріп қан қоймай, оқушының
шығармашылықпен жұмыс істеуіне, оқып білгенін терең түсінуге және
психикалық-зерделік жағдайына әсер етуі тиіс. Өйткені сөз, анығырақ
айтқанда, сезінуден ойлануға, жалқыдан жалпыға, нақтылықтан шынайылыққа
алмасу үрдісіндегі аралықө буын болып табылады. Бұл жөнінде А. Лосев мына
фактіні атап көрсетеді: адам сөзі өзінің жеке тар шеңберінен шығып, әлемге
үн қатады. Демек, ол-субьект пен обьект арасындағы көпір, қабылдау мен
қабылдатудың -өзара кездесу «айнасы» және бірлігі.
Дидактикада «сөз» түсінігі екі құрылымды элементтен тұрады;
1) мұғалім сөзі (вербальді тәсілі мен оқытуды ұғындыруы),
2) оқушы сөзі (вербальді тәсілі мен оқуды ұғынуы).
Оқыту мен оқудағы вербальді тәсіл деп сабақ кезіндегі мұғалім мен оқушы
арсындағы жан-жақты сөйлеу түрлерін айтамыз (ой-пікірлерін білдіру, әр
түрлі сұрақ-жауаптар алмасу, т.б.).
Ендеше «мұғалім сөзі» және «оқушы сөзі» деп жіктейтін болсақ, онда оны
ғылыми тұрғыдан былай қарастырамыз:
-философия, социология – мұғалімі мен оқушының, жеке мен топтың өзара қарым-
қатынасы;
-коммуникация теориясы, сөз қызметінің теориясы – қатынас түрі, сөйлесу
қатынасы;
- еңбек психологиясы және мұғалімнің жеке қасиеті –мұғалімнің жеке
даралығын жүзеге асыру тәсілі;
- шешендік өнер психологиясы мен сахналық өнері- шешендік өнерінің түрлері.
Көп жағдайда педагогикалық қызметке табыс әкелетін коммуникативтік
іскерліктер:
- оқушылармен, ата-аналармен, қоғамдық жұмысты атқарушылармен және
әріптестермен дұрыс педагогикалық мақсаттарға жету үшін өзара қарым-
қатынасты орнату;
- мектепте, сыныпта ұжымаралық және ұжым ішіндегі қарым-қатынасты
реттеу және дұрыс жолға қою;
- балалармен жақсы қарым-қатынасты орнату үшін қажетті және іс-
әрекеттік формаларды табу.
Сондай-ақ болашақ мұғалім тәжірибесінде мына төмендегідей қолданбалы
іскерліктер де қалыптасады:
• ән салу (таза айту, дикция, дауыс тембрі және т.б.);
• билеу (әр түрлі қозғалыстардың элементтерін – вальс, полька, халық
билерін көрсету);
• сурет салу (музыкалық бейнелерді бейнелеу- нота, скрипкалық және бас
кілттері, мелизмдер, көрнекі құралдар және т.б.);
• музыкалық аспаптарда ойнау ( фортепиано, баян, домбыра, шулы аспаптар
және т.б.);
• іс-әрекеттің әртістілігі (музыкалық шығарманың характерін көрсету);
• әр түрлі музыкалық ойындарды өткізу («Соқыр теке» және т.б.).
Мұғалім мен оқушының вербальді қызметі психология – педагогикалық
әдебиетте бірнеше классификацияға жіктеледі;

Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Рефлекция дегеніміз не?
2. Рефлекция нені зерттейді?
3. Дидактикада «сөз» түсінігі қанша құрылымды элементтен тұрады?
4.Болашақ мұғалім тәжірибесінде қолданбалы іскерліктер қалыптасады?
Қолданылатын әдебиеттер:
7. Сұлтанова М.С. Педагогическая рефлексия в формировании речевых на выков
учитель музыканта поиск., А., 1999.
8. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз 1989.
9. Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
10. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком..,
1980
11. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
12. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 9 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Рефлексия болашақ мамандардың кәсіптік тіл
тәжірибесінің негізі.

2. Сабақтың жоспары:
1.Тыңдаудағы басты механизм
2. Оқытудың дидактикалық мақсаты мен міндеттері
3. Педагогикалық техника
3. Сабақтың мақсаты: мұғалім сөзі оқулық мазмұнын тек түсіндіріп қан
қоймай, оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне, оқып білгенін терең
түсінуге және психикалық-зерделік жағдайына әсер етуі
4. Әдістемелік нұсқаулар:
Мұғалім сөзі оқулық мазмұнын тек түсіндіріп қан қоймай, оқушының
шығармашылықпен жұмыс істеуіне, оқып білгенін терең түсінуге және
психикалық-зерделік жағдайына әсер етуі тиіс. Өйткені сөз, анығырақ
айтқанда, сезінуден ойлануға, жалқыдан жалпыға, нақтылықтан шынайылыққа
алмасу үрдісіндегі аралықө буын болып табылады. Сабақтағы вербальді
қызметті мұғалім және оқушы сөзі деп бөлу қабылданған. Мұнда дидактикалық
қарым-қатынас басшысы ретінде мұғалім сөзіне басты назар аударылады. Біз
мұғалім сөзі деп сабақ үстіндегі және еркін жұмыс кезіндегі ұстаздың шәкірт
сұрақтарына жауап беруін, сондай-ақ сұхбат, дәріс, әңгіме өткізу, сабақ
түсіндіру, т.б. формалар барысындағы сөз жүйелерін түсінеміз.
Сондықтан сабақты тыңдата білудің тиімділігіне жету үшін түсінбеуден
түсінуге бару жолдарын және негізгі механизмдердің бұзылуына әкеп соғатын
кедергілерді анықтап білу керек.
Бірінші кедергі- тыңдатуға көңіл бөлудің жоқтығы. Мұнда оқушының назарын
мұғалімнің аударта алуы айрықша орын алады. Оқушыны бұған тәрбиелеу – оқыту
тиімділігінің алғышарты. Ол үшін оның тыңдау қабілетін жетілдіріп, сабақты
ұғынуды қалыптастыруға жағдай жасау керек. Яғни оқушының бүкіл назарын
мұғалім өзіне және өтіп жатқан дәрісінің мәтініне бағыттай білуі тиіс.
Екінші кедергі – дауысты хабарламаны қабылдата білуді игермеу салдары.
Өйткені, тыңдата білу бір жағынан тіл құралы – сөйлеу мәнері арқылы
түсіндіріп, қабылдатуды, екінші жағынан сөзбен жеткізілген сабақ мазмұны
ойлантып, толғантуды талап етеді.
Барлық фонологиялық тіл құралын қабылдату қабілеттері мен сөз саптау
ерекшеліктері сөйлеу бейімділігі деп қарастырылады. Демек физикалық,
фонетикалық, интонациялық компоненттерді жетілдіру – мұғалімнің дәрісті
тыңдата білудегі тиімді екінші шарты болып табылады.
Тыңдаудағы басты механизм - айтылған сөзге ой жүгірте білу. Мәселен,
Л. Выготский, Н.Жинкин, т.б. психологтердің зерттеулерінің нәтижесінде
сөздің ойға айналатынын білеміз. Ал, ойлау үрдісінде әр нәрсені талдай білу
қажеттілігі ерекше рол ойнайды. Соның негізінде адам ойы одан ары өркендеп,
жетіле түседі.
Оқытудың дидактикалық мақсаты мен міндеттеріне байланысты дәріс кезінде
сөйлеу мәнерінің түрлі жобаларын біліп, қайсысын қолдануды айқындау керек.
Жаңа тақырыпты игертуде хабарлама сөйлем тиімді болса, оны нақтылау мен
терең сіңіртуде мұғалімнің дәлелге толы сөздері әсерлі келеді. Сондай-ақ
педагог өз монологіне сабақ өтудің декларативті және императивті
формаларында пайдалануға болады. Яғни мұнда ауызша сабақ үрдісінде мұғалім
мен оқушы арсындағы дидактикалық міндет мұғалімнің жеке басының қабілеті
ерекше орын алады. Ол үшін мұғалімнің жеке сапалық қасиеттері жоғары болуы
тиіс. Сонда ғана ол оқушыларының ішкі жан-дүниесіне үңіле алады., бойында
бар адамгершілік қасиеттерін оятады және ғылыми көзқарастарын
қалыптастырады, т.т. оқушыларды өзіне тарта, қызықтыра тәрбиелеп басқару
олардың білімге, ғылымға деген құлшынысын күшейтеді, ілгері қарай жылжып,
өркендеуіне өте қажет шығармашылық қабілеттерін ашады. Қысқасы, мұғалім
сөзінің, жалпы бала тәрбиесіндегі өзіндік орны айрықша. Сондықтан бұл
мәселеге ғылыми тұрғдан қарап, әрбір мұғалім өзінің кәсіби шеберлігін
жетілдіріп отыруы, педагогикалық техникаларды толық меңгеруі шарт. Ал
педагогикалық техника дегеніміз- мұғалімнің өзін -өзі ұстай білуі,
байқағыштығы, алғырлығы, сезімталдығы, сөзге шешендігі. Мұның ішіндегі ең
бастысы-мұғалім сөзі. Өйткені мұғалім сөзінің оқыту–тәрбиелеу үрдісінде
атқаратын қызметі кең ауқымды және ол арнайы зерттеулерді талап етеді.
Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Мұғалім сөзі оқулық мазмұнын тек түсіндіріп қан қоймай, оқушының
шығармашылықпен жұмыс істеуіне қандай жағдай жасауға болады?
2. Тыңдаудағы басты механизм дегеніміз не?
3. Педагогикалық техника дегеніміз не?
4. Мұғалім сөзін оқыту, тәрбиелеу үрдісінде қалай қолдануға болады?

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Сұлтанова М.С. Педагогическая рефлексия в формировании речевых на
выков учитель музыканта поиск., А., 1999.
2. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз
1989.
3. Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
4. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком..,
1980
5. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
6. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 10 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Сөйлеу тақырыбын құрастырудағы конструктивті әдіс.
2. Сабақтың жоспары:
1. Конструктивтік қызметтің іскерлік түрлері.
2. Тіл байлығы – сөз байлығы.
3. Сабақтың мақсаты: педагог-музыканттың конструктивтік қызмет негізіндегі
кәсіби мазмұндық іскерліктер
4. Әдістемелік нұсқаулар:
Педагог-музыканттың конструктивтік қызмет негізіне келесі кәсіби
мазмұндық іскерліктер жатады:
• оқу-тәрбие жұмысын жоспарлау;
• оқу-тәрбие материалын іріктеу( сабақ барысын алдын-ала жоспарлау,
материалды меңгерудегі кездесетін қиыншылықтар);
• оқуды дифференциялау;
• оқушыларды жете білу және даралық әдісті жүзеге асыру;
• сабақтағы іс-әрекетті педагогикалық белсенділікпен ойластыру;
• өзінің педагогикалық тәжірибесін және басқа мұғалімдердің
тәжірибелерін қорытындылау;
• оқушылар ұжымы тәрбиесінің және жеке тұлғаларының дамуына әсер
ететін арнайы жағдайларды болжау.
Тіл байлығы – сөз байлығы. Ал сөз байлығы әр адамның лексикасындағы
қолданылатын сөздердің санымен байланысты болғанымен, негізгі байлық–ой
байлығы, сол сөздерді қиюластырып, әсем де әсерлі ой манерасын қалай
білуде. Себебі сөзді көп біліп, оны орынды ойлы, образды жұмсай алмасақ
одан не пайда? Аз сөзге көп мағына сыйғызып, әр сөздің парқын, мән-
мазмұнын, стильдік болуын дөп басып беру ойлау қабілетімен, оның
творчестволық сипатымен ұштасып жатады.
Сөз қолдану мәдениетін арттыратын негізгі шаралардың бірі –тіл
тазалығы. Тіл тазалығы дегенге айтайын деген ойымыздың, сөзіміздің бөтен,
бөгде элементтермен шұбарлануын талап етеміз. Әрине, бөтен тілден сөз
алмай, таза ана тілі материалының негізінде ғана өмір сүретін әдеби тіл
деген болмайды.
Сөз қолдану мәдениеті сөзді мағынасына сай дұрыс қолданумен қатар оны
әсем де әсерлі, көркем, образды етіп жұмсауды да талап етеді. Сөз
әсерлілігі сөзді мәнерлеп айту мен бейнелеу тәсілдеріне тікелей байланысты.
Сөз мәнерлілігі сөйлеген кезде орфоэпия заңдылықтарын сақтаудан, сөздің
екпінін, интонациясын дұрыс қойып айтудан көрінеді. Ал бейнелеу тәсілдері
негізінен көркем әдебиет тіліне тән. Көркем шығарма тілінде сөз өзінің
барлық бояу-нақышымен, сыр сипатымен, құпия астарымен, құдірет-қасиетімен
көрінеді. Теңеу әсірелеу, метафора, мақал-мәтелдер, тұрақты
тіркестер–кейіпкер бейнесін сомдауда, баяндалып отырған әлеуметтік
шындықтың шынайы көрінісін ашық көрсетуде жазушының негізгі қаруы.
Сөйлеу әуезділігі буын екпіні мен сөз екпіні қолайлы орналасуынан
болады. Ең алдымен буын екпіндерінің арасы тым жақын келсе, не алыс келсе,
әуезділігінде кемшілік пайда болады. Тым жақын болып келу өңшең қысқа
сөздер бірыңғай келгенде болады да, тым алыс болыа келу өңшең ұзын сөздер
бірыңғай келгенде болады.
Сөйлеу әуезділігі түрлі сөздердің үндері орайласып, ұнамды құралуынан
болады. Олай құрастыру сөйлеушінің, яғни жазушының шеберлігіне байланысты.
Сөздің кестесін келтіріп айту деген сөз, Абайдың «тілге жеңіл» деген
сөзі–бұлардың бәрі сөйлеу әуезділігіне байланысты айтылған сөздер. Сөз
кестесі келсе құлаққа жағымды болады. Құлаққа жағымды болуы әуезділік
болады. Сондықтан да ондай сөздердің сөйлемдері өрнекті сөйлем деп аталады.

Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Педагог-музыканттың конструктивтік қызмет негізіндегі кәсіби мазмұндық
іскерліктерді
оқу-тәрбие жұмысында қалай жоспарлаймыз?
2. Сөз қолдану мәдениетін арттыратын негізгі шаралардың бірі қандай?
3. Сөз қолдану мәдениеті сөзді мағынасына қарай қалай қолданамыз?

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Сұлтанова М.С. Педагогическая рефлексия в формировании речевых
на выков учитель музыканта поиск., А., 1999.
2. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М.,
Уч.Педгиз 1989.
3. Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз.
Вос. В школе., вып 15., М., 1982
4. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский
ком.., 1980
5.Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
6.Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

№ 11 сабақ

1. Сабақтың тақырыбы: Мәтіндерді құрастыру (лекция, әңгіме, хабар т.б.)
және оқушылармен музыкалық жұмыс барысында сұрақтар қою дағдыларын
қалыптастыру.

2. Сабақтың жоспары:
1. Текстерді құрастыру.
2. Текс түрлері.
3. Көркем текстегі жалпы бейнелік сөздер.

3. Сабақтың мақсаты: Сенім арқылы тәрбиешілер мұғалімдер шәкірттердің сана-
сезіміне әсер етіп олардың әрекеттері мен іс-қимылдарына деген жауапты
қарым-қатынасын дамытуға жағдай жасау.
4. Әдістемелік нұсқаулар:
Композицияны жоспарлау (материалды баяндау әдістері;
композициялық–стилистикалық тәсілі). Текст түрлері (көркемдік, оқулық,
публистикалық).
Сенім-бұл тәрбиеленушінің игі қасиеттерін қалыптастыру және жағымсыз
қасиеттеріне жол бермеу мақсатымен олардың сана сезіміне ерік жігеріне ықпл
жасау.
Мұның өзі әдетте мінез-құлық нормаларымен ережелерін адамгершілік
принциптерін түсіндіру арқылы жүзеге асырылады. Алайда мұғалім мұны тек
ауызша түсіндірумен ғана шектеліп қалмауы тиіс. Тәжірибе практика нақты
істерде айналадағы адамдарға ең алдымен ұстаздың ата-аналарының жеке
өнегесі де сендіреді. Бұл үшін кітаптар, кинофильмдер телевизия және радио
хабарлары пайдаланылады.
Сенім арқылы тәрбиешілер мұғалімдер шәкірттердің сана-сезіміне әсер
етіп олардың әрекеттері мен іс-қимылдарына деген жауапты қарым-қатынасын
дамытуға жағдай жасайды. Өмірге деген дұрыс көз-қарастарды қалыптастырады.
Сенім ұғымының екі мағынасы бар:
1. Ол адамның белгілі бір идеялары негізінде қалыптасқан дүние
танымдығын құрамдас бөлігін айқын көз қарасын бір нәрсеге деген сенімін
білдіреді.
2. Ол тәрбиелеу тәсілдерін белгілеу үшін қолданылады. Бұл тәсілдер
тәрбиеленушінің сана сезіміне жоспарлы және нысаналы түрде педагогикалық
ықпал жасауды, оларды моральдік саяси білімімен қаруландыруды көздейді.
Осы білімге сүйене отырып, оқушылардың мінез құлықтарының дұрыс
бағытын таңдай алады, айналасындағы адамдардың іс қимылымен әрекетін сын
көзбен салмақтап өз мінез құлқын дұрыс бағалай алады.
Мұғалімнің шеберлігі бәрінен де оның қоятын сұрақтарынан айқын көрініс
береді.

7. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Композицияны жоспарлау дегеніміз не?
2. Текс неше түрге бөлінеді?
3. Сенім ұғымының қанша мағынасы бар?
4. Мұғалімнің шеберлігінің айқын көрінісі қандай?

Қолданылатын әдебиеттер:
16. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
17. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
18. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
19. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
20. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
11. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
12. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.

№ 12 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Мәтіндерді құрастыру (лекция, әңгіме, хабар т.б.)
және оқушылармен музыкалық жұмыс барысында сұрақтар қою дағдыларын
қалыптастыру.

2. Сабақтың жоспары:
1. Дайындау сұрақтары арқылы оқушыларға алдын-ала тәжірибе
ұйымдастыру.
2. Демеу сұрақтары оқушылардың ақыл ойын ынталандыра түсетін
негізгі тобы.
3. Мұғалімнің алдына қойған тапсырмасы бойынша демеу сұрақтарын белгілі
жүйелерге топтау.
3. Сабақтың мақсаты: Сенім арқылы тәрбиешілер мұғалімдер шәкірттердің сана-
сезіміне әсер етіп олардың әрекеттері мен іс-қимылдарына деген жауапты
қарым-қатынасын дамытуға жағдай жасау.
4. Әдістемелік нұсқаулар:
Мұғалім қоятын сүйемелдеу сұрақтар оқушы ойына қозғау салатын негізгі
күш. Ол ойға бағыт береді, өзгертеді, шапшаңдатады немесе баяулатады.
Оқушылар ойының бағыты, өріс алуы қандай қорытындыға келуі мұғалімнің
сұрақтарына байланысты.
Мұғалімнің сүйемелдеу әңгімесі үстінде қоятын сұрақтарын дайындау
демеу және жетелеу сұрақтарды бөлуге болады.
Дайындау сұрақтары арқылы мұғалім оқушылардың алдын-ала тәжірибесін
ұйымдастырады, оқығанды талдауға неғұрлым толығырақ пайдалану үшін осы
тәжірибенің сандық және сапалық жәрдемімен мұғалімнің оқушылардың оқыған
шығармаларының мазмұнын негізгі кейіпкерлердің образдарын жеке сөз
өрнектерін және тағы басқаларын мәнді байланыстырады, қарым-қатынастарын
естерінде қалғандарын тексере алады.
Демеу сұрақтары оқушылардың ақыл ойын ынталандыра түсетін негізгі
тобы. Олардың қатарына түбегейлі өз ара байланыстарды аша түсетін және
дәлелдеуге қажетті проблемалық сұрақтар жатады.
Нақты шығарманы талдауға қатысты өлшеу сұрақтары текстің өзінен
туындап отырады. Олардың дайындау сұрақтары сияқты алдын-ала жоспарлауға
белгілі бір ретке келтіруге болады.
Мұғалімнің алдына қойған тапсырмасы бойынша демеу сұрақтарын белгілі
жүйелерге топтауға мүмкіндігі бар.
Импровизация–сөйлеу мәдениетін жандандыруда қажетті. Импровизация – алдын-
ала жоспарланған қатынас түрлерін қадағалаушы және бағыттаушы. Импровизация
кезіндегі іс-қимылдардың реттілігі:
• ситуацияны тез анализдеу, әсер ету қатынас құралын таңдау;
• өз-өзіне әсер ету;
• импровизация нәтижелерін түсіну мен ойлауға қатысты бағалау
ситуациясы.
Жетелеу сұрақтарына деген қажеттілік сабақ үстінде туады. Оларды барлық
кезде алдын-ала ойластыруға болмайды. Бірақ олардың ұтқырлығы мен
тереңділігі қайда – қалай түсетіндігі көбіне осыған байланысты.

5. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Текст құрастыру барысында оқушыларға сұрақ қою дағдыларын қалай
қалыптастырамыз?
2. Дайындау сұрақтары мен демеу сұрақтарының арасында қандай
айырмашылықтар бар?
3. Импровизация дегеніміз не?
4. Мұғалімнің тапсырмасы бойынша демеу сұрақтарын қалай бір жүйеге
топтауға болады?

Қолданылатын әдебиеттер:
21. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
22. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
23. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
24. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
25. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
13. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
14. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.

№ 13 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Музыкалық шығармалардың әдеби мазмұнымен жұмыс.

2. Сабақтың жоспары:
1. Музыкалық шығарманы көркем мәнерлі орындауда әдеби және
музыкалық
текстің байланыстылығы .
2. Интонация сипаттамасы .
3. Сөз және музыка интонациясы .

3. Сабақтың мақсаты: сөз өнері арқылы музыка сабақтарында оқушылардың
шығармашылық белсенділігін ұйымдастыру

4. Әдістемелік нұсқаулар:
Сөз өнері музыка сабақтарында оқушылардың шығармашылық белсенділігін
ұйымдастырудың және арттырудың факторы қызметін атқарады. Музыка мен сөз
өнерінің көмегімен балаға жеткен идеялар, ойлар, сезімдер оның бойында
қызығушылық тудырады, ерік жігерін жұмылдырады, музыкалық есту әрекетіне
тартады, итермелейді. Музыка мұғаліміне қойылатын негізгі міндеттерінің
бірі: өз басының сөйлеу мәдениетін әрдайым жоғарғы деңгейде ұстауы, сол
арқылы ғана оқушылардың музыкаға деген қызығушылығына қолайлы жағдайлар
жасай алады. Сабақтағы музыка тыңдай, талдау, түсіндіру, қорытындылау
әрекеттерінің нәтижелігі мұғалімнің сөз шеберлігіне, икемділігіне,
шығармашылық қасиетіне байланысты. Мұғалім тек белгілі бір шығарманы
орындап қана қоймай, ол туындылар жайлы әңгіме жүргізеді, пікір алысады,
музыканың әсер ету күшінің мүмкіндігін сөз арқылы жеткізе түсеге тырысады.
Мәселен, күй жанры талдау барысында қобызға арналған сан алуан
күйлердің авторы, шебер орындаушы Ы.Дүкенов–халық композиторы өзінің
аспапта ойнау шеберлігі мен тыңдаушыларға ерекше әсер ете білгендігі,
қобызда жан-жануар, құстың дауысына еліктеп әртүрлі дыбыс әуендерін салғаны
жайлы әңгіме жүргізуге болады. «...Бір күні Ықылас қобызда қасқырдың
ұлығанын орындайды. Әуелі жалғыз ішекте бір қасқырдың, одан кейін екі
қасқырдың, ақыр аяғында ұлыған көп қасқырдың үнін келтіреді. Ықыластың
ойынын естіген ауыл иттері қобызда орындалған сазды ұлыған қасқырлар үніне
салып ауылды айнала шауып мазасызданып үре беріпті».
Болмаса, Раздықтың «Аңшының зары» күйін тыңдатпас бұрын төмендегідей
әңгіме жүргізе аламыз. Раздықтың бұл күйінде ағайынды екі жігіт ортасында
өткен тарихи трагедия баяндалады. Аңшылықты кәсіп қылған екі ағайынды бір
себептермен елден кетіп, таудың шатқалын мекендейді. Күндердің күнінде
екеуі қырқада аң аулап жүргенде, ағасы бір құлан атып алады. Құланның етін
қапқа салып, терісін дегдітіп отырғанда, аспанды аяқ астынан бұлт торлап,
қылың нөсер бұршақ құйып кетеді. Аңшы тастың қуысында құланның терісін
күркелеп, паналауға мәжбүр болады. Інісі оны құлан екен деп атып келіп
қараса өзінің ағасы екенін байқайды. Еңіреп жүріп, ағасын арқалап қасына
әкелуге батылы бармай, бір жерге жайғастырып, ауылына келеді. Керегедегі
қоңыр домбыра қолына түсіп, бір мұңды күй шертеді. Сезімтал жеңгесі: «Күйің
зарлы ғой, осы ағаңнан айырылып қалғаннан саумысың?» - депті. Сонда аңшының
қолынан домбыра түсір кеткен екен дейді аңызда.
Мұғалімнің жеткізген бұл көркем, орынды, әсерлі де мәнерлі әңгіме –
сөзі музыканы тыңдай, қабылдай білуге қызықтырып, оларды толғандырып,
ойландырып, жүйелі түрде оны тыңдауға, талдап, салыстыруға бағыттайды.

5. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:

1. Сөз өнерін қолдану арқылы музыка сабақтарында оқушылардың белсенділігін
қалай арттыруға болады?
2. Музыка мұғаліміне қойылатын негізгі міндеттер қандай?
3. Сабақтағы музыка тыңдау, талдау, түсіндіру, қорытындылау әрекеттерінің
нәтижелігі мұғалімнің сөз шеберлігіне, икемділігіне, шығармашылық
қасиетіне байланысты қалай байланыстыруға болады?

Қолданылатын әдебиеттер:
26. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
27. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
28. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
29. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
30. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
15. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
16. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.

№ 14 сабақ
1. Сабақтың тақырыбы: Музыкалық шығармалардың әдеби мазмұнымен жұмыс.

2. Сабақтың жоспары:
1. Музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар
2. Сабақтағы музыка тыңдау, талдау, түсіндіру, қорытындылау кезінде
мұғалімнің сөз шеберлігі.
3. Сабақтың мақсаты: оқушылардың музыкаға деген қызығушылығына қолайлы
жағдайлар жасау
4. Әдістемелік нұсқаулар:
Музыка мұғаліміне қойылатын негізгі міндеттерінің бірі: өз басының
сөйлеу мәдениетін әрдайым жоғарғы деңгейде ұстауы, сол арқылы ғана
оқушылардың музыкаға деген қызығушылығына қолайлы жағдайлар жасай алады.
Сабақтағы музыка тыңдай, талдау, түсіндіру, қорытындылау әрекеттерінің
нәтижелігі мұғалімнің сөз шеберлігіне, икемділігіне, шығармашылық қасиетіне
байланысты. Мұғалім тек белгілі бір шығарманы орындап қана қоймай, ол
туындылар жайлы әңгіме жүргізеді, пікір алысады, музыканың әсер ету күшінің
мүмкіндігін сөз арқылы жеткізе түсуге тырысады.
Құрманғазының «Сарыарқа», «Кісен ашқан» шығармалары Х. Ерғалиевтың
«Құрманғазы» поэмасыман, Ә. Қастеевтың «Құраманғазының өмірімен
творчествосы» атты тақырыптық суреттермен байланыстырылса, Айша бибі
мазары, ол жайлы аңыз әңгіме Айша бибі ою-өрнегімен ұштастырылып,
А.Қоразбаевтың «Айшаның әні» шығармасымен, Махамбеттің күй-термелері,
Наурызбай мүсіншінің туындыларымен, Г.Исмайлованың «Дина» шығармасын
Д.Нұрпейісованың туындыларымен және С.Бақбергеновтың «Қайран шешем»
еңбегімен, К.Байсейітованың орындауында бейнеленген «Қыз Жібек», Шараның
орындауында бейнеленген «Қазақ вальсі» Брусиловскийдің «Қыз Жібек» операсы,
Л. Хамидидің «Қазақ вальсі» әндерімен ұштастырылып, проза-поэзиялық мақал-
мәтел, нақыл сөздерді нақты қолданғанда ғана, оқушының қызығушылығы артып,
сана - сезімі, ақыл –ойы өсіп, жетіліп, музыканың небір құпия сырларына
үңіле алатыны анық.
Н.Тілендиевтің «Аққу» күйімен таныстыру барысында I-курс студенті Арай
композитордың шығармашылық өмірін баяндай келе, аққу тақырыбын өнердің
түрлі салаларымен (кино, театр, ән, күй, поэзия, би, бейнелеумен)
байланыстырып, көркем суретті қолдана отырып, тәкәппар, сұлу, адал киелі
құстың бейнесі М.Мақатаевтың «Аққулар ұйықтағанда» поэмасымен толығымен
шебер аша білді.
«...Аққулар...»
Аққу мойын, сүмбе қанат,
Алаңсыз тарануда күнге қарап.
Айдынның еркелері, білмей тұрмын,
Етермін тағдырыңды кімге аманат?...
Музыка жайындағы осындай әңгімелерден кейін, студенттердің қызығушылығы
артып, музыканы талдау барысында көптеген жетістіктерге жетті.
«Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар,
Әннің тәтті оралған мәні оятар», - деген Абайдан бастап, ән құдіреті,
мазмұн мәні, маңызын талдай келе, күміс көмей, жез таңдай әнші Қазақстанның
халық әртісі, Мемлекеттік сыйлық иегері Жүсіпбек Елебеков жайлы лекция –
концерт өткізуге болады. ... Таудан аққан таза бұлақ сылдырындай ағылып
төгілген сиқырлы үн бірде аспанға өрлеп қалықтаса, енді бірде мұңға толы
сырлы саз сезім қылын тербетіп, тыңдаушысын тербетіп, тыңдаушысын терең
ойға шомдырады. Сыршыл сұлу лириканың иесі Жүсіпбек орындауындағы «Ғалия»,
«Арарай», «Балқұрай», «Сегіз аяқ» т.т. әндер адамның ішкі дүниесін тербеп,
нәзік иірімдерімен, әшекейлі өрнектерімен баурайды. Ж.Елебековтың театр
сахнасындағы сан алуан тұлғаларды кемеліне келтіре жоғарғы дәрежеде
орындауының табыс кепілі, бір жағынан, әншілік өнері болса, екіншіден,
халықтың өмір тіршілігінде кездесетін ірілі-уақты оқиғаларға құрылған
аңыздар мен ән-жырларға қанықтығының маңызы зор еді. Бойындағы барлық
жарасымды қасиетін халықтың рухани азығына айналдырған әнші есімі әрқашанда
ел аузында, көпшіліктің көңілінде сақталып, өнегелі ұрпақ, шәкірттері өлмес
өнерін өзіндей етіп жалғастыра береді.
Расында, мұғалім сөзі музыкалық шығарма алдында және оның мәнерлілігін
талдау барысында қолданған кезде оқушылардың музыканы айқынырақ аңғаруының
белсенділігі артады. Себебі, оқушылардың зейіні шығарманың бейнелілік
жағына аударылып, қызығушылығы артады, қабылдау үшін қажетті дайындық
құрылады, олардың қиялы мен сезімдік жауабы оянады. Сабақтағы музыка
тыңдау, талдау және әрбір әңгіме сайын оқушылар белсенді ізденіске
тартылып, музыкалық бейнелер мен идеяларды табуға қатысады, олардың
музыкалық шығарманы қабылдауы мен орындауы айқынырақ болады.
Сонымен, мұғалім жұмысының нәтижелілігі оның кәсіби даярлығына
негізделе отырып, сөз шеберлігіне тікелей байланысты. Мұғалім сөзі сезімге
бай музыкаға сүйіспеншілікке толы, музыканы түсіне білуге үйретуде ықылас-
ниеті ақын да шынайы болғанда ғана сабақтағы әрбір баланың оқу нысаны -
мәдениеттің биік деңгейінде болуы – музыка пәні оқытушысы үшін қажетті
сапа.

5. Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмыстарының бақылау сұрақтары:
1. Музыка мұғаліміне қойылатын негізгі талаптар қандай?
2. Музыка сабағында сабақты қызықтыру үшін тақырыпқа сәйкес мұғалім сөз
шеберлігін қолдануға бола ма?
3. Музыка сабағында шығарманы қабылдау және орындау кезінде мұғалімнің
сөз шеберлігі қандай роль атқарады?

Қолданылатын әдебиеттер:
31. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
32. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
33. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
34. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
35. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
17. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
18. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.
10. СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫС ЖОСПАРЫ

|№ |СӨЖ – тақырыптары, мазмұны |Кредит, |Бақылау түрі |Әдебиеттер |
| | |сағат | | |
| | |саны | | |
|1. Сөйлеу мәдениеті-жеке адамның білімдік және тәрбиелік көрсеткіші. |
|1.1 |Мәдениет ұғымының мәніне әртүрлі |1 |Коллоквиум |14,16, |
| |көзқарастар | | | |
|2. Сөйлеу мәдениеті музыка мұғалімінің кәсіптік даярлығында қажетті сыңар. |
|2.1 |Музыка мұғалімінің сөйлеу |1 |Реферат |13,4 |
| |мәдениеті анықтамасына сипаттама | | | |
|2.2 |Сөйлеу мәдениетін жүзеге асыру |1 | | |
| |шартына қойылатын негізгі | | | |
| |талаптар | | | |
|3. Қазақстанда сөйлеу мәдениеті проблемасының әлеуметтік – қоғамдық |
|алғышартының қалыптасуы, дамуы. |
|3.1 |Шешендік өнер-сөйлеу мәдениетінің|1 |Коллоквиум |14, 15 |
| |негізі | | | |
|3.2 |Фольклорлық материалға |1 | | |
| |негізделген қазақ халқының | | | |
| |шешендік өнер дәстүрі | | | |
|4. Музыкалық педогогикадағы сөйлеу мәдениеті проблемасының зерттелу қалпы. |
|4.1 |Музыкалық педагогикада сөйлеу |1 |Коллоквиум |11, 12. |
| |мәдениетінің проблемасы | | | |
|4.2 |Сөз шеберлігімен көзге түскен |1 | | |
| |атақты музыка пәні | | | |
| |мұғалім-жаңашылдарының | | | |
| |тәжірибелері | | | |
|5. Сөз құрылымы, оның негізгі және коммуникативті қасиеті. |
|5.1 |Сөз қасиетін бағалайтын ұғымдар |1 |Коллоквиум |2, 4, 8, 11,|
| |системасы | | |12. |
|5.2.|Мәтін мазмұнының анықтылығы | | | |
|6. Болашақ музыка мамандарының монологтык , диологтык сөйлеу шартына сай |
|кәсіптік тіл қатынасына ерекшеліктері. |
|6.1 |Қарым-қатынас, оның кәсіптік |1 |Коллоквиум |5, 8, 13, 15|
| |сөйлеу мәдениетінің | | | |
| |қалыптасуындағы алатын орны мен | | | |
| |ролі | | | |
|6.2 |Педагогтық қарым-қатынас стилі, |1 | | |
| |түрлері | | | |
|7. Болашақ музыка мамандарының монологтық, диологтык сөйлеу шартына сай |
|кәсіптік тіл қатынасына ерекшеліктері. |
|7.1 |Тіл іс-әрекетіндегі қарым-қатынас|1 |Реферат |6, 15 |
| |принципі | | | |
|7.2 |Іс-әрекетте және субьект |1 | | |
| |арасындағы психологиялық байланыс| | | |
|7.3 |Ауызша және музыкалық әдіс арқылы| | |2,3,5 |
| |мәліметтермен алмасу | | | |
|8. Рефлексия болашақ мамандардың кәсіптік тіл тәжірибесінің негізі. |
|8.1 |Рефлекция ұғымы, жалпы |1 |Коллоквиум |15, 13, 9 |
| |сипаттамасы | | | |
|8.2 |Адамның ойлау принципінің жеке |1 | | |
| |формасы | | | |
|8.3 |Адамның ойлау принципінің | | |1,4,5,6 |
| |алғышартын ұғыну және жете | | | |
| |түсінуге бағыталуы | | | |
|8.4 |Білімнің пән ретінде қаралуы, | | |2,3,4,5 |
| |оның мазмұнын сынай талдау және | | | |
| |танып білудің әдісі | | | |
|9. Рефлексия болашақ мамандардың кәсіптік тіл тәжірибесінің негізі. |
|9.1 |Адамның рухани өмірінің |1 |Коллоквиум |13, 9 |
| |ерекшелігі | | | |
|9.2 |Музыка мұғалімінің сөйлеу |1 |Коллоквиум |5,6,7,8 |
| |дағдыларын қалыптастырудағы | | | |
| |рефлекцияның ролі | | | |
|9.3 |Тіл-іс-әрекетіндегі рефлекция |1 |Реферат |12,14 |
| |түрі | | | |
|10. Сөйлеу тақырыбын құрастырудағы конструктивті әдіс. |
|10.1|Анализ, синтез, қорытынды |1 |Коллоквиум |2,4,7,8 |
|10.2|Музыка мұғалімінің сөйлеу |1 |Коллоквиум |2,3 |
| |процесін конструкциялаудың | | | |
| |маңыздылығы | | | |
|10.3|Музыка пәнінің | |Коллоквиум |6,7,12,13 |
| |эмоционалды-мағыналық біртұтас | | | |
| |драматургиясын құрастыру. | | | |
|11. Мәтіндерді құрастыру (лекция, әңгіме, хабар т.б.) және оқушылармен |
|музыкалық жұмыс барысында сұрақтар қою дағдыларын қалыптастыру. |
|11.1|Мәтіннің құрылысы |1 |Реферат |2,4,7,8 |
|11.2|Мәтіннің элементтері, өзара | |Коллоквиум |12,14 |
| |байланысы | | | |
|12. Мәтіндерді құрастыру (лекция, әңгіме, хабар т.б.) және оқушылармен |
|музыкалық жұмыс барысында сұрақтар қою дағдыларын қалыптастыру. |
|12.1|Композицияны жоспарлау |1 |Реферат |12,13,14 |
|12.2|Сұрақтардың түрі, сипаттамасы |1 |Реферат |12,13,14 |
|12.3|Импровизация |1 |коллоквиум |2,4,7,8 |
|13. Музыкалық шығармалардың әдеби мазмұнымен жұмыс жасау. |
|13.1|Әдеби мәтінді анализдеу |1 |Реферат |5,6,7,8 |
|14. Музыкалық шығармалардың әдеби мазмұнымен жұмыс жасау. |
|14.1|Сөз және музыка интонациясы |1 |коллоквиум |12,14 |
| |Барлығы: |31 | | |

12 .ҚОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ
1. Ежелгі заманда бізге жеткен рухани мұрасы қай әдебиет?
А) ауыз әдебиеті
Б) жазба әдебиеті
В) сызу әдебиеті
Г) тас мүсін әдебиеті

2. Оқымыстылар өнерді қандай түрге бөледі?
А) сөз, суретшілік, мүсіншілік, үйшілік, ән-күй
Б) физика, география, математика
В)атмосфера, гидросфера
Г) атом, ядро

3. Қазақ мәдениетін тағдыры қысылымынан сақтап қалған құдіреті күштің бірі
А) ағылшын тілі
Б)неміс тілі
В)француз тілі
Г)ана тілі

4. «Қазақ халқы бар тарихын көшіп жүріп өткізсе де, батпаққа батырмай
жинаған сөз байлығын күймен жырын бізге жеткізді, бұл бәрімізге қымбат бай
қазына, мұрат» кімнің сөзі?
А) Абай
Б)Ғ.Мүсірепов
В) Жансүгіров
Г) Ломоносов

5. Дұрыс сөйлеу нормасы
А) лексика
Б) орфография
В) орфоэпия
Г) синтаксис

5. Тіл мәдениеті өнері қай жылдары дүниеге келді
А) 50-ж
Б) 20-ж
В) 30-ж
Г)60-ж

6. Туған тілім тірегімнің айғағы
Тілім барда айтылар сөз ойдағы
Өссе тілім менде бірге өсемін
Өшсе тілім менде бірге өшемін
А) Ә. Тәжібаев
Б) А.Құнанбаев
В) Ы. Алтынсарин
Г) А. Байтұрсынов

7. Музыка мұғалімнің тіл мәдениетінің ерекшелігі
А) балалар мен байланыс орната білу, олардың творчестволық табаын дамыта
білу т.б.
Б) есеп шығарту
В) сурет салдыру
Г) компьютер ойнау

8. Тіл мәдениетінің негізі
А) футбол өнері
Б) есеп шығару
В) шешендік өнер
Г) сурет салдыру

9. Шешендік өнер ең алғаш қай елдерде қалыптасты
А) Албания, африка
Б) Египетте, Вавилонда, Индияда, Қытайда, Грецияда
В) Малазияда, Ереванда
Г) Австралияда, Америкада

10. Афина мемлекетінің қайраткерлері
А) Солон, Демосфен
Б) Байтұрсынов
В) Ломоносов
Г) Ом, Гепократ

11. Грек шешендерінің сөз теориясы қалай аталады
А) Арифметика
Б) Ритор
В) Модуляция
Г) Тон, Полутон

12. Риторика теориясының негізін қалаушы?
А) Геракль
Б) Енесей
В) Пушкин
Г) Аристотель

13. Қай шешен өз алдына үш міндет артты?
А) Квинтелиан
Б) Каристо
В) Цицерон
Г) Гепократ

14. Квинтелиан неше кітап жазып қалдырды?
А) 10
Б) 13
В) 12
Г) 5

15. Ресейде қай ғасырда шешендік өнер қолға алынды?
А) XIIғ
Б) XVIIғ
В) XVғ
Г) VIIғ

16. Ғылым саласында шешендерден кім еңбек еткен?
А) М.Ломоносов
Б) В.И.Ленин
В)Сталин
Г)Квинтелиян

17. Орыс шешендердің шеберлері кім?
А) М.И.Лядов, А.Р.Луночарский, Джержинский, Калинин
Б) И.Зайцев, Лужков
В)Зюганов,Титов
Г)Н.Киров,Алдар көсе

18. Қазақ халық ауыз әдебиетінің бір түрі
А)Сәулет өнері
Б)Музыка өнері
В)Шешендік өнер
Г)Мүсіншілік өнер

19. Шыңғыс ханның бас уәзірі кім?
А) Дәулеткерей
Б) Ш.Уалиханов
В) Асан қайғы
Г) Майқы би

20. (XIV-XVғ.) тұсында өмір сүрген шешендер
А) Демосфен
Б) Жиренше шешен,Әз – Жәнібек хан, Асан қайғы
В)Квинтелиян, Цицерон
Г) Қорқыт

21. Қасқа жол, ескі жол ережелері кімдерге қатысты?
А) Жәнгір хан
Б) Әз-Жәнібек
В) Қасымхан, Есімхан
Г) Жиренше шешен, Аяз би ъ

22. XVIIғасырдың аяғы мен XVIIIғасырдың басында қандай заң жарияланды?
А) Жеті жарғы
Б) Он жарғы
В) он төрт жарғы
Г) Бес жарғы

23. Қазақ әдебиетінің классиктерін ата?
А) Бұхар, Махамбет, Абай
Б) Цицерон
В) Кастеев, Сверидов
Г) Ломоносов

24. Тіл мәдениетінің негізі
А) Ойын
Б) Сөз
В) мимика
Г) Фонтомимо

25. Тіл мәдениет ғылымының екі үлкен саласы
А) Ауызша сөйлеу мәдениеті, сөз қолдану мәдениеті
Б) Сурет мәдениеті
В) Сәулет мәдениеті
Г) Ым-ишара

26. «Интонация» дегеніміз не?
А) Нота ерекшеліктері
Б) Дауыс ерекшеліктері
В)Аспап ерекшелігі
Г) Адам ерекшелігі
27. Диалог дегеніміз не?
А) екі кісінің бір-бірімен тікелей сөйлескен сөзі
Б) айтылуы бір мағынасы әртүрлі сөздер
В) мағынасы бір айтылуы әртүрлі сөздер
Г) бір-бірімен қарама-қарсы сөздер

28. Музыкалық жұмыс барысында сұрақтар қою
А) есеп шығаруға арналған сұрақ
Б) сурет салу
В) дайындау, демеу жетелеу сұрақтары
Г) демеу сұрақ - жауап

29. Ынталандыра түсетін сұрақ
А) оқығанда неғұрлым ойға түсіретін сұрақ
Б) сұрақ-жауап
В)Демеу
Г) ойластырылған сұрақ

30. Алдын-ала ойластыруға байланысты сұрақ
А) Жетелеу
Б) Көрініс арқылы сұрақ
В)Сұрақ-жауап
Г) демеу сұрақ

31. «Музыка» пәніне қойылатын талаптар
А) Сурет үйірмесін ұйымдастыру
Б) Музыкалық үйірмелер ұйымдастыру
В) Шаңғы тебу үйірмесі
Г)Циркке бару

32. «Дикция» дегеніміз не?
А) Дұрыс жүру
Б) Нотаның анықтылығы
В) Дыбыстың анық айтылуы
Г) Аспаптың анық үнделуі

33. Әрбір ортаның сөйлеу емлесі
А) Жаргон
Б) Дикция
В) Антоним
Г) Амоним

34. «Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар, әннің тәтті мәні оятар» кімнің өлеңі?
А) Кобалевский
Б) Шоқан
В) Жамбыл
Г) Абай

35. Қазақ шешендерінің үш биін ата ?
А) Аязби
Б) Абай
В) Қазыбек би, Төле би, Әйтеке би
Г) Жәнгір хан

36. Заманның көрнекті ғалымы музыка саласында
А) Демосфен
Б) О.А. Апракцин, Д.Б. Кобалевский, Н.А. Ветлугина
В) Ж.Жабаев
Г) А. Зайцев, Сверидов

37. Әртүрлі сипатта музыка ойнау
А) Жаңылтпаш
Б) Марш, би, күй, вальс, полка
В) Би, мақал-мәтел
Г) қара сөз оқу

38. Музыкаға сай талап бойынша іс-әрекетке айналысы
А) Суретшілік, сәулетшілік дене ойыны
Б) футбол ойнау
В) Хор, музыка тыңдау, музыкалық ырғақтық қимыл, муызкалық сауат
Г) муз коньки тебу

39. Музыканың негізі
А) Мүсіншілік
Б)Әуен, ырғақ, динамика, екпін т.б.
В) Сәулетшілік өлең айту
Г)Дене ойыны, серуен

40. Сөз дегеніміз не?
А) Тұтас не бірінші буынды екінші жолға көшіру
Б) Жай сөйлем, құрмалас сөйлем
В) Бір-біріне қарама – қарсы
Г) Белгілі заттың құбылыстың, оқиғаның сапа белгілерінің қимылдың т.б
ұғымының атауы
11.ПАЙДАЛАНАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР

36. Айтбаев О. Мақал-мәтелдердің жазуымыз бен сөйлеуіміздегі қызметі А.,
1978
37. Адамбаев Б. Казахская народные ораторское исскуство. А., Ана тілі
1994.
38. Апресян Г.З. Ораторское исскуство. М., Из-во МГУ 1984.
39. Зимняя И.А. Проблемы речевой деятельности. М., знания 1983.
40. Бейсембаева З.Б. Тіл байлығы – ой байлығы. Жинақ А., 1983.
8. Кеселова Л.А. Вопросы теории ревевого воздействия Л., 1978.
9. Тухмачова М.И. Подготовка будещего учетеля музыке к общению с
коллективом Глазов 1989.
10. Петрушин В.И. Музыкальный психология М., Владос 1994.
11. Сұлтанова М.С. Педагогическая рефлексия в формировании речевых на
выков учитель музыканта поиск., А., 1999.
12. Формановская Н.И. Речевой этикет и культура общения М., Уч.Педгиз
1989.
13. Апраксина О.А. О праве учетеля музыканта на эксперимент муз. Вос. В
школе., вып 15., М., 1982
14. Кобалевский Д.Б. Как рассказать детям о музыке М., советский ком..,
1980
15. Сорокин Ю.А. Культура, общение, текст М., Знание., 1988
16. Яковлева Г.В. Самостоятельная работа на музыкалными произведениями
Саратов 1970., вып 2

Оқу - әдістемелік материалдар
« Концерт пен мейрамдар ұйымдастыру»
050106 «Музыкалық білім» мамандығы
4 курс

Семей

2013

Кіріспе

Қазақстанның саяси, экономикалық, ғылыми – техникалық, мәдени
өміріндегі түбегейлі өзгерістер жас ұрпақтың тәлім – тәрбиесіне тікелей
әсер етуде. Республикамыздың егемендік алып, ұлттық сана – сезімінің оянуы,
тіліміз бен дініміздің, мәдениетіміздің қайта жаңғыруы азаматтың жоғары
саналылығы, өркениеттілігі, имандылығы мен адамгершілігіне деген
қажеттілігін арттырып отыр.
Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім беру тұжырымдамасында
орта мектеп атқаратын міндеттеріне сәйкес өзіне қойылатын гуманитарлық –
эстетикалық талаптарға қол жеткізу және осы бағыттағы пәндерді кеңінен
еңгізу керек екендігін көрсетеді. Эстетикалық тәрбие орталықтары, өнер
мектептері, көркем сурет студиялары барынша дамытылуға тиіс делінген.
Өнердің, соның ішінде музыканың адам санасына әсер етуде үлкен рухани құрал
екені белгілі.
Қазіргі таңда жастарға отандық және дүниежүзлік мәдениеттің үлгілері
арқылы эстетикалық тәрбие берудің маңызы ерекше. Эстетика мен музыка
тәрбиесінің ортақ мәселелері, зерттеу салалары – адамды табиғат пен
өмірдегі әсемдікті қабылдап, бағалауға және түсінуге тәрбиелеп оқыту –
пәннің басты мақсаты. Жастар аудиториясындағы музыкалық мәдениетінің
деңгейіне анықтама беру үшін классикалық және қазіргі музыканың үздік
туындыларын жастар өміріне және тұрмысына толық еңгізуі керек.
Қазіргі заманға сай музыка сабағының оқытушысына әр түрлі бағыттағы
және ағымдағы эстрада музыкасы туралы мағұлматтар білуі керек.
Жас буын өкілдері рок-, поп,джаз музыкаларын жақсы қабылдайды,бірақ
олардың музыка өнерінің бұл аймақтары жағынан білімдерінің төменгі
көрсеткіште екендігін аңғаруға болады.Сондықтан да жас жеткіншектерді
қазіргі заман эстрада музыкасынан түсініктерін арттыру үшін оқытушының өзі
бұл саланы жақсы меңгеруі қажет.
Пәннің мақсаты:
Оқушылардың музыкалақ мәдениетін арттыратын сабақтан тыс уақытта кештер
өткізу шараларын ұйымдастыру.оның әдістерімен және қазіргі заман эстрада
музыкасының негізгі бағыттарымен студенттерді таныстыру.

Пәннің міндеттері:
- болашақ музыка оқытушысын эстетика жағынан тәрбиелеу;
- болашақ музыка оқытушысының музыкалық түсінігін арттыру;
- болашақ музыка оқытушысының музыкалық талғампоздығын тәрбиелеу;
- сабақтан тыс кештер ұйымдастыру әдістерінің негізгі бағыттарымен
таныстыру.

Курстың өту аралығында студент:
1. Қазіргі заман эстрада музыкасының ағымдарына тез ыңғайлануды үйрену
керек.
2. Кез-келген эстрадалық топтардың біреуінің пайда болу тарихы және
шығармашылығы туралы қысқаша мәлімдеме дайындауы керек.
3. Сабақтан тыс кештер ұйымдастыру және өткізу әдістерін меңгеруі керек.

Тақырыбы
Мектептен тыс кештер ұйымдастыру әдісі.
Дискотека.Музыкалық кештер.
Жоспары:
1. Музыкалық кештер
2. Дискотека

Мектептен тыс кештер – тәрбие жұмыстарының өзегі. Ол мектеп оқушылары
ғана емес, мұғалімдердің өзін де шығармашылыққа баулиды, рухани өсіреді.
Мектеп кештерін дұрыс ұйымдастыра білу білімділікті, ең бастысы шеберлікті
қажет етеді. Әр пән бойынша әр түрлі ғылым саласына қарай кештер өткізуге
болады. Солардың барлығындағы ортақ қасиет - өз халқының адами ұрпағын
тәрбиелеу. Жан – жақты білімді, мәдениетті, дені сау, сезімтал өнерпаз
ұрпақты тәрбиелеу үшін алдына мақсат қойған ұстаз сыныптан тыс жұмыс
жөнінде өзі де көп ізденіп, материалдар жинайды, шәкірттерін де қызықтыра
біледі. Сондықтан да, мектеп бойынша мынадай кештер өткізу тиімді болады
деп ойлаймын.
1. Кездешу кештері. Көрнекті ғалымдар, ақын – жазушылар, еңбек
озаттары, қарт ардагерлермен кездесу. Бұл адамгершілікке, еңбекке
баулудың өте тиімді әдісі. Кездесуде келген қонақтардың және
оқушылардың ортақ қызығушылығына сай сценарий құрып, сқрақтар
ұйымдастыру кештің қызықты өтуіне ықпал етеді. Тақырыпқа сай
немесе келген қонаққа қатысты кітап, сурет көрмелерін жасауға
болады. Мектеп оқушыларының өнерлерін де осы тақырыпқа сай
орайластырып ұсынуға болады.
2. Мерекелік кештер. Әрбір тарихи оқиғаға байланысты өткізілетін
аналар күні, мамыр мерекелері, жаңа жыл, ойын – сауық кештері.
Салт – дәстүрге байланысты наурыз тойы тәрізді ұлттық мереке
түрлеріне арналған дәстүрлі кештер. Сол сияқты «Алтын күз»,
«Табиғат ана», «Алғашқы қоңырау», «Соңғы қоңырау», «Қош, аяулы
мектебім», «Ұстаздарды құттықтаймыз», «Төрт түлік мал мерекесі»,
«Әліппемен қоштасу», т.б..
3. Жарыс – сайыс кештері. Спорттық ойындар, мектеп олимпиадасы
бойынша «Кім күшті?», «Шебер қолдар», «Жас тілші», «Жас
конструктор», «Әлемдік спорт
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

4. апталығы», «Салтын сүйген – халқын сүйер», «Жас термеші»,
«Ұлттық ойындар», «Шағын әңгімешілер жарысы», т.б. бүкіл
мектепішілік тәрбие жұмысына байланысты кештер өткізу де тиімді
болады. Сыныпаралық жұмыстар баланы жылдамдыққа, тапқырлыққа,
өнерге жетелейді және ұлт намысы үшін күресе білуге
дағыландырады.
5. Әдеби оқырмандар кеші. Жырды жатқа айту, мәнерлеп оқу және шежіре
клубының кеші, өз әңгімесі мен өлеңдерін, мақалдарын, ел аузынан
жинағандарын, жаттаған мақал – мәтелдердерін, диалог, монолог оқу,
көркем прозадан үзінді оқу, т.б..
6. Cырласу кештері. Біздің педагогикадағы үлкен бір қателігіміз –
бала мен ұстаз арасындағы адамгершілік қатынастың әміршілдік -
өктемдік қатынаспен ауысып жататындығы. Біреу бағындырушы да
екіншісі – бағынугы болатындығы. Айғай мен қорқытудың бағасы
тәрбиенің әлсіздігінде. Шәкірт өзі ынталы болған нәрсесіне
құрметпен қарайды, әдетте өне бойынан ізгілік пен адамдық
төгіліп тұрған ұстазын шәкірт аңсап, сағынып тұрады. Ұстаз бен
тәлімгер, ата – ана мен бала, сан тарау мінез – құлық
тақырыптарында пікір алысса, шынайы адамдық тұрғыда сырласа
білсе, талай жұмбақтар шешілер еді, дұрыс бағыт – бағдар беру
жолы оңай көрінер еді. Ұстаз, шәкірт, ата – ана арасындағы қамал
еркін ашылар еді. Сол үшін мектептерде әр тоқсанда бір рет
сырласу кештерін өткізген абзал. Ұлдар кеші – болашақ әке, қамқор
аға, немесе кенже ұл, сүйікті жар, отау иесі, ел қорғаны, т.б.
мәселелер төңірегінде сырласу. Мұндайда пікір алысуға өнегелі
аталар, әкелер мен ағалар қатысқаны жақсы. Мектептегі тәрбие
тиімділігін арттыратын бір жұмыс - әжелермен, жеңгелермен сырласу.

Мысалы «Сырымды айтсам деген кеші». Бұл арада қыздар
аналарымен, сынып жетекшісі қыздармен сырласады. Сондай – ақ,
ұлдар мен қыздар сырласады. Оның тақырыбын мектеп тәрбиесінің
меңгерушісі мен сынып жетекшісі ойлап табады. Мұғалімнің
шығармашылығ дегеніміздің өзі өлең, жыр шығару емес, тәрбиенің
тиімді әдісін табу. Мектептегі бұзықтық, теріс жолға түсу осындай
тәлім – тәрбиенің жетіспеуінен болады.
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

7. Ата – аналар мектебі атты арнаулы клубтың іс – шаралары. Бұл
мектептен тәлім алған қыздар түрлі тамақ жасаудан, сырмақ, қошма,
оюдан, ши тоқудан, тоқыма өнерінен, киім пішіп тігуден, ұлттық
тағам пісіруден, жас нәресте күтімінен, ұлттық қонақ күту
рәсімдерінен алған үлгі - өнерлерін ортаға салады. Кейде
отбасылық спорттық жарыстар әр жерде өтіп жатады. Ал өзге
нерлерден мұндай жарыстардың өтуі кемде – кем. Біз өзіміз
өткізген «Әкелер сайысы» атты кешті мысалға келтіре кетейік.
Алдымен, кештің бағдарламасын жасап алдық. Әкелердің ішінен
өнерпаздар, мақал – мәтелдерді көп білетін, күлдіргіштер,
қамшы өргіштер, ауа райын болжағыштар, бата бергіштер, термешілер
сарапқа түсіп, өз өнерлерін көрсетті. Көбісі бата мен мақал –
мәтелді Дискотека. Ол сенбі күндерінің бірін пайдаланып, музыка
әлемін қамтыған тақырыптарға арналады. Әсіресе, халықтық
музыканың ғажайып сыры мен қырын жас адамның жан дүниесіне
жеткізу, жастарды ұлттық қазынаға құрметпен қарауға, арлылық пен
инабаттылық, кішіпейілділік пен адалдық сезімдеріне тәрбиелейді.
Дискотека тақыптары: әлем музыкасы, классикалық музыка, қазіргі
заман әндері, халық әндері, би кеші, халық композиторларының
өмірі, ғажайып жұмыбақ пернесі (скрипка, қобыз үні туралы,
симфониялық шығарма тыңдату), қазақ композиторлары, операны тыңдап
үйрену, қазақ балеті (мазмұны мен тақырыбы)

әдістемесі. Алматы, 1991.
5. Әлібеков Ә. Баланың көңілі батыста. «Егеменді Қазақстан», 27.01.2001.
Ткаченко Г.А. Космом. Музыка. Ритуал. М., 2001.

Тақырыбы
Лекциялар-концерттер.
Лекция-концерттерді құрастырудың негізгі принциптері.
Сабақтың мақсаты: музыка мұғалімін сыныптарда, мектепте лекция –
концерттер ұйымдастыруға баулу.
Жоспары: лекция – концерттің түрлері, ұғымы
Лекция – концерттерді дайындап өткізуде мұғалімге қоятын ұлкен талап
бар. Ол «сегіз қырлы бір сырлы» болса, істеген іс - әрекеті сапалы болмақ.
Мұғалім өзінің орындаушылық мүмкіндігіне сүйініп қана қоймай, сөзді сөйлеу
шеберлігін ұстатқаны. Сондықтан лекция – концерттерді өткізу кезінде
сөзбен саздың үйлесімдігіне, үндестігіне қатты назар аудару керек. Осы
орайды совет педагогы В.Сухомлинский былай деді: «Сөз ешқашанда музыканың
шын мәніндегі тереңдігін шегіне жеткізуге түсіндіре алмайды, бірақ сезім
дүниесінің осы бір өте нәзік саласын сол сөзбен ғана сезініп түсінесіз.
Сөз жүректің аса сезімтал қылын басып, құлақ күйін еліктіруі тиіс, музыканы
түсіндіру поэтикалық тұрғыда, сөзбен музыканың байланыстылығы негізінде
жүзеге асады». Ендеше лектор – музыкантқа творчестволық ізденіс, тапқырлық,
зеректік қажет.
Әрине лекция – концертті сапалы өткізу маманға бірден жеңіл беріле
қоймайды. Ол институт қабырғасында жүргенде – ақ өзін осы жұмысқа ыңғайлату
керек. Ол үшін студент өзінің ой - өрісін кеңейту үшін, жалықпастан білім
мен өнердің барлық дерлік саласынан хабардар болғаны жөн. Ол кино, театр,
көркемдік галереялармен музейлерге жиі барып одан көргендерін
қорытындылай, түйіндей білуге және талдай білуге машықтануы керек.
Музыкалық әдебиеттермен таныс болып, музыкалық ликторилердің,
лекциялардың белсенді тыңдаушысы болғаны жөн. Өнер шеберлерімен көркем
әдебиет саңылақтарының өтетін кездесулерде болашақ ұстазға үлкен сабақ
боларлық, үлгі тұтарлық шаралардың бірі болмақ. Фонетика байлығы музыка
әлеміне саяхат жасаудың бірден – бір қажетті құралы. Бұл айтылған
талаптар болашақ музыка мұғалімінің кәсби – мамандық шеберлігінің,
мәдениетінің қалыптасуына зор ықпал тигізбек.
Лекция - концерттердің тартымды болуы, тыңдаушыларды қызықтыруы,
олардың келесі лекция – концертке деген ынтасын артуы лектордың сөйлеу
шеберлігіне көп байланысты. Сөзді тыңдаушыларға айқын, әрі әсем, әсерлі
етіп жеткізу сөйлеу
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

техникасымен логикасына көңіл қою амалдарын қамтамасыз етсе, саздың
әсемділігімен іскерлігі сөзбен бірге қауышып үндестік табу арқылы жүзеге
асады. Құлаққа естілер сөздің көркемдік белгілерінің бірі – оның
музыкалығы. Дыбыстар гармониясын сақтау шешен сөзінің көркемдік
шарттарының бастысы. Ал орындалатын музыкалық шығарма өзінің әсемдігімен
ғана емес, жүрекке әсер ететін мағыналы сөзімен, үндеуімен қымбат. Бұларға
сөзді анық, бұзбай жеткізетін тамаша дауысты әншілер аспапта орындаушылар
қосылса ол лкеция – концерт тыңдаушылардың жүрегіне жол табады.
Болашақ ұстаздың тілінің, музыка мәдениетінің деңгейін көтеруде
оларды дайындайтын оқу орны, факультет, бөлімдер күш салу керек. Ол үшін
музыка мамандарын оқыту, үйрету процесінде әдеби тілдің заңдылықтарын, әр
алуан нормалық ережелерін арнайы факультатив, арнайы сұрақтар ретінде
оқытуды ескерген жөн. Ал орындалар ән, ауызша айтылудың көрсететін және
соған үйрететін ұрал. Сонымен, сөйлеу және ән айту кезінде орфоэпиялық
заңдылықтарды сақтау, лкеция – концерттерді мыңдаушылар құлағына жағымды
болуды қамтамасыз етеді.
Ендігі айтылар сөз лекция – концерттердің ғылымдылығында.
Айтылатын тұжырымдар ғылыми негізде дәлелді болумен қатар
тыңдаушылардың түсінігіне жеңіл, әрі оңай жеткізілуі керек. Лекция кезінде
кейбір ұғымдардың түсінігіне жеңіл, әрі оңай жеткізілуі керек. Лекция
кезінде кейбір ұғымдардың қай әдебиеттен, қай автордың қандай еңбегіне
алынғаны туралы мәлімдеп тұрғаны жөн, және шешеннің келтіріп тұрған
мысалдары, музыкалық суреттемелері нанымды да шыншыл болғаны абзал. Осы
айтылғандар шешен шеберлігінің іс - әрекетінің ұтымды болуына ықпалын
тигізуі хақ.
Болашақ музыка мамандарының шешендік өнерге баулудың қыры мен сыры
әлі де болса зерттелетін мәселе. Музыка мамандығының студенттері оқу
кестесінде шешендік өнерге баулу сабағы тұрғандықтан олар дербес немесе өз
бетімен шұғылданады. Тағы айтарым, лекция – окнцертті дайындаудың мынадай
қажеттіліктері бар: тақырып таңдау, әдебиеттерді ретімен орынды пайдалану,
музыкалық шығармаларды іріктеу және дайындау, ұйымдастыру жұмыстарын
қадағалау.
Лекция – концерт бөлімнің эстетикалық талғаммен безендірілуі
тыңдаушылармен өткізушілердің көңіл – күйіне жағымды әсер қалдырады. Бөлме
іші жарық, қабырғалары таза, қойылған мүліктер ретті болу қажет. Тақырыпқа
сәйкес бөлме ішін тәрбиелік мәнге толы нақыл сөздер, нақты әрі ұтымды
суреттер салынған плакаттар ілсе
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

артық болмас еді. Бір бұрыштан жаңа әдебиеттер көрмесін ұйымдастыруға
болады.
«Әуелетіп ән салса сырнайменен» - деп аталатын лекция – концерттің қысқаша
үлгісі.
«Гәккудің» шығу тарихы бар. Отырған жұрт 17 жасар Какиманың әнін
тыңдап тамашалап жатыр.... «Үкілі Ыбырай келеді» деген хабар жетісімен ел
орындарынан ығысып, есіктен кірген Ыбырайды төрден орын берген еді. Аман –
саулық сұрағаннан кейін Ыбырай қолына домбырасын алып, қағып – қағып
жіберіп Арқаның бірнеше әндерін айтты.

Әдебиеттер тізімі.
1. Уметенок А. Чем досуг интересен? Правда, 1985.
2. Яшкин В.К. ВИА. М., 1990.
3. Балтабаев М.Х Қазақ музыкасы және студент жастар. Алматы, Ана тілі, 1991
4. Сағымбеков М., Көпбаев А. Мектептерде лекция – концерттерді ұйымдастыру
әдістемесі. Алматы, 1991.
5. Әлібеков Ә. Баланың көңілі батыста. «Егеменді Қазақстан», 27.01.2001.
6. Ткаченко Г.А. Космом. Музыка. Ритуал. М., 2001.

Тақырыбы
Дискотека.
Дискотека өткізуге арналған музыкалық материалдарды таңдау принціпі.
Сұрақтар, тапсырмалар: Қазақстан және шет елдердің дискотека жүргізуімен
танысу (музыкалық репертуарлар, залды безендендіру, техникалық жабдықтары
және т.б.)
Әдістемелік нұсқаулар: дискотека ұйымдастыруда бөлменің безендіру жайын
қарастыру керек. Слайдымен, жарықтандыру аппаратымен, пульттермен жұмыс
істей білу керек.
Әдебиеттер тізімі:
1. Квасница Н., Коленчук В. Дизайн дискотеки. Клуб и художественная
самодеятельность. М., 1981
2. Основы театрального искусства. М. 1991
3. Балтабаев М.Х Қазақ музыкасы және студент жастар. Алматы, Ана тілі,
1991

Тақырыбы
Музыкалық кештер.
Кештердің дайындығына және өткізілуіне оқушылардың атсалысуы.
Сабақтың мақсаты: Сыныптан тыс жұмыстарды, мектепішілік іс-шараларды,
музыкалық кештерді ұйымдастыру.
Әдістемелік нұсқаулар: музыкалық кешетерді ұйымдастыруда бөлменің безендіру
жайын қарастыру керек. Слайдымен, жарықтандыру аппаратымен, пульттермен
жұмыс істей білу керек.
Музыкалық кештер – тәрбие жұмыстарының өзегі. Ол мектеп оқушылары ғана
емес, мұғалімдердің өзін де шығармашылыққа баулиды, рухани өсіреді.
Музыкалық кештерді дұрыс ұйымдастыра білу білімділікті, ең бастысы
шеберлікті қажет етеді. Әр пән бойынша әр түрлі ғылым саласына қарай кештер
өткізуге болады. Солардың барлығындағы ортақ қасиет - өз халқының адами
ұрпағын тәрбиелеу. Жан – жақты білімді, мәдениетті, дені сау, сезімтал
өнерпаз ұрпақты тәрбиелеу үшін алдына мақсат қойған ұстаз сыныптан тыс
жұмыс жөнінде өзі де көп ізденіп, материалдар жинайды, шәкірттерін де
қызықтыра біледі.
Әдебиеттер тізімі:
3. Квасница Н., Коленчук В. Дизайн дискотеки. Клуб и художественная
самодеятельность. М., 1981
4. Основы театрального искусства. М. 1991
3. Балтабаев М.Х Қазақ музыкасы және студент жастар. Алматы, Ана тілі,
1991

Тақырыбы: Эстрадалық вокалды – аспапты музыкалық дамуының негізгі
кезеңдері.

Жоспар:
1. 20 жылдардағы вокалды- аспапты шығармашылықтың әлеуметтік
аспектілері мен музыкалық стильдері.
2. Вокалды – аспапты ансамбльдердің көркемдік ерекшеліктері
3. Жаңа жанрдағы жетекші музыкантар мен орындаушылар.

Қазіргі кездегі телевизияның, радионың, киноның, электрдегі
машиналардың барған сайын дами түсуі музыкалық сол жағынан өсе
тусуін ғана емес, сонымен бірге музыка өнерінің барлық сан алуан
стильдері мен жанрларымен, басқа халықтардың фолкьлорымен
композиторлардың және алуан түрлі мектептермен көркем бағыттардың
орындаушыларының творчествосымен танысуға мүмкіндік береді. Өте қысқа
уақытта музыка өнері саласындағы аса жаңа
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

эксперименттер мен сәтті жаңалықтар тек мамандардың шағын ортасының
ғана есем, сонымен бірге халық тыңдаушысы қауымының да игілігіне
айналады. Қазіргі өнердің таңдаулы неғұрлым қызықты құбылыстары түрлі
ұлттық топырақтан нәр алып, сол халықтың музыкалық тілінің өзіне тән
өрнегінен өз бояуын тауып, жаңа әуезбен байып отырады. Эстрадалық
музыка жанры барлық жаңалыққа бәрінен бейім тұратыны белгілі. Қазіргі
замани рухына сай келетін әсерлілік құралдарын іздестірудің үздіксіз
процесі нақ осында барынша айқын байқалады. Эстрадалық музыканың
жастардың эстетикалық талғамын қалыптастыруда маңызды рол атқаратынын
мойындаған жөн.
Эстрадалық музыкаға да, оның алдындағы жанрлар – үрмелі аспаптар
оркестарлеріне арналған музыка, тұрмыстық романс және лирикалық әндер
сияқты ұлттық белгілер қажет. Ұлттық белгілер музыкалық толып жатқан
әсерлілік құралдарында - әуендер, ырғақта, гармонияда және т.б. көрілуі
мүмкін.
Ауыз екі тіл секілді, музыка өнерінің тілі де уақыт өтуімен
байланысты өзгеріске ұшырап отырады. Ой мен сезімнің жиынтығын
қазіргі заманғы суреткер өткеннің ұзақ- солар ырғағы мен бере алмайды.
Ол форманың жасқалығын айтпақ ойдың айқындылығын, тұжырымдылығы мен
нақтылығын талап етеді. Міне, сондықтан да қазір шағын музыкалық
формалар үлкен табысқа жетіп отыр.
Қазіргі эстардалық музыка, сан алуан болғанына қарамастан, үш
негізгі бағытқа ие болып отыр. Олар: таза фольклорлық қазіргі
заманғы және фольклорлық қазіргі заманғы стильдегі бағыттар.
Фольклорлық бағыт – репертуары халық әуендері мен аспаптық
шығармалардан тұратын солистер мен ансамбльдің алынған аспаптары,
тиісінше халықтық болып келеді. Қазіргі эстрадалық музыка -
қазіргі заманғы композиторлардың әндері мен пьессалары. Ал бұл
бағыттағы ансамбль мен оркестрлердің аспаптарының құрамында да,
музыкалық белгілер басым болады. Бұл жағдай осы бағыттың өкілдеріне
жұртшылққа тез танылатын әрі дәл сондай тез ұмытатын, айшықты
көркемдік жағынан тартымды шығармалар жасауға көмектеседі.
Фольклорлық қазіргі заманғы стиль бағыты, музыкалық терналді
өзінше біріктірумен сипатталады. Эстардалық музыка стилінің
тақырыптық мазмұнының және көркемдік әсер құралдарының сарқылмас
қоры бар.
Қазақстан да, Орта Азия республикаларында сияқты профессионалдық
музыка өнері, оның ішінде эстарда да бірқатар обьективті тарихи
себептерге байланысты сабақтан кейінгі жиындарда ғана белсенді
дами бастады.
Біздің республикамызда Мемлекеттік республикалық «Гүлдер» жастар
–эстардалық ансамбльі, «Дос-Мұқасан», «Айгүл» вокальдық-аспаптық
ансамбльдері, «Серпер», «Алматы әуендері» және т.б. сияқты
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

фольклорлық қазіргі заманғы стильдегі өзіндік бет-бейнесі
қалыптасқан ұжымдар өз репертуарын жасаған кезде бұл ансамбльдер
қазақ халық музыкасының бой әуені мен ырғағын табысты пайдаланып,
ұлттық пластика дәстүрлерін творчестволық ой-елігінен өткізіп отырады.
20 жылдардан бастап ондаған жылдар бойы Джаз стилі қажеттілікті
қанағаттандырды. Мұның бәрі жас ырғақтық, әуендік және гормониялық
құрылымдар мен вокальдық жаңа мәнерімен электронды аспаптардың елумен
үйлесімді 60 жылдардың басында қазіргі заманғы көпшілікке танымал
музыканың пайда болуына негіз болды. Біздің елімізде, олардың бір түрі
ретінде, вокальды аспаптық ансамбльдер пайда болды.
Қазіргі ырғақтар, жалпы би әуені, барлық воальды аспаптық
ансамбльдердің стильдік қолтаңбаларына тән. Алайда түрлі ән және
фольклор дәстүрлеріне байланысты түрлі елдер мен аймақтардың
вокальдық ансамбльдері, рок және поп топтары орындаған музыканыңекпін-
әуен негізі бір-біріне ұқсамайтын кейде тіпті күрт ерекшеленетін
болып шықты.

Тақырыбы: Кеңестік вокалды –аспапты ансамбельдердің
шығармашылығы.

Жоспар:
1. 60-жылдардың екінші жартысындағы кеңестік эстраданың
орпидауимглары,
2. Поющие гитары ВАА-ның жауапшылығы,
3. «Песняры”, “Ариель” шығармашылығында ұлттық фольклорды
пайдалану.
4. Эстрадалық әндердің кеңестік танымал орындаушылары.

Вокальдық –аспаптық ансамбльдердегі тәрбие процесінің өн бойында
студенттердің музыкалық - эстетикалық ой-өрісін кеңейту шығарманың
мазмұны мен сипатын сын көзбен бағалай білуді көркемдік талғам мен
музыканы қабылдай білу мәдениет қалыптастыру .

Көптеген вокальдық-аспаптық ансамбльдер стилінің қалыптасуына совет
әндері, ал кейбір ансамбльдерде фольклор үлкен роль атқарады 60-
жылдардағы таңдаулы ұжымда –«Пеняры» (Белоруссия), «Сомоцветы» (Москва),
«Ариэль» (Свердловськ), «Ялла», (Өзбекстан), «Гунем» (Түрікменстан),
«Орера» (Грузия), «Гая» (Азербаижан), (Досмұқасан»,

«Арай», «Яшлык», «Айгул» (Қазакстан) және т,б фольклордың қазіргі
заманғы әннің және фольклороктың арсеналынан мұқият іріктеліп алынған
құралдың табиғи ұжымдасуына құрылған біртұтас музыкалық - оброзды

жүйе пайда болды .Өзінің алғашқы қадамынан-ақ бұл вокальдық –аспаптық
ансамбльдер фольклорға батыл ден қойды. Бұл ұжымдар өз халқының ән-
аспаптық мұрасына құрметпен қарап, ұлттық асыл қазынадан ансамбльдің
орындаушылық стиліне мейлінше табиғи үндестік әуендерді ғана іріктеп алып
отырды. Өздерінің музыкалық өңдеулерінде олар өз халық әндерінің ладтық
және гармониялық құрылысын сақтауға және сонымен бірге оларға эстрадалық
сипат беруг ұмтылады.

Халық әндерін өңдеуге бет бұрып, сәтті интерпретация үлгілерін берген
алғашқылардың бірі белорустің «Песняры» вокальдық –аспаптық ансамбльі
болды. Оның фольклорды өңдеуге халықтың ән әуенімен симфонизімнің қазіргі
тәсілдері , дамыған полифония және рокмузыкаға тән композиялық
тәсілдерден шығатын созылмалы остинатты үн налымды біріктірілген. Вокальды
партиялар динамикалық және колористикалық реңктердің қарама-қарсыласымен
баурап алып, мінсіз дауысымен, гармониялық күрделілігі мен шаттыққа
бөлейді.Өңдеулердің сезімдік образдылығы көп көңілінен шықты.

Вокалдық –аспаптық ансамбльдердің негізгі міндеті электр музыкалық
аспаптарда ойнаудың, ансамбльдік әнңің вокальдық техникасын, практикалық
дағдысын игеру, көркем репертурды іріктеп алу принциптіқазіргі
асапатармен дыбыс күшейткіш аппаратураның барлық әсерлілік
–орындаушылық құралдарын салалы түрде түсіне пайдалануды үйрету. Вокальдық
–аспаптық ансамбльдердің аспаптары тура партитураларды творчестволық пен
құру теориясы мен практикасы туралы эстрадалық вокальдық – аспапты
жанрдың тембрлік-регистрлік ерекшеліктер, техникалық мүмкіндіктері туралы,
«микрфолдық» ән айту және алуан түрлі электронды дыбыстардың өзіне тән ән
айту және алуан түрлі электронды дыбыстардың өзіне тән ерекшеліктерін
білу туралы қажетті мәліметтер беріледі.

Қазақстандағы «Яшлык» фольклорлық ұйғыр ансамбльінің халық әндерін
өңдеуі сүйсіндіреді .Бұл ансамбльді тыңдап отырып, ұйғыр халық әндері
динамикалық өңдеулер мен электрлі аспаптар үшін баяғыда
«бағдарламаланғанба» деп ойлайсың. Орындаушы мен электргитаралар мен
синтезаторларға көңіл әзілге толы, лирикалық әндерді ұлттық дауыспен айтып
үйретіп қойғандай. «Милыктың» фольклормен тығыз тасуы ұйғыр аспаптарын
(раваи, тамбур, най, дап) пайдалануынан да аңғарылады. Бұл аспаптар
гитаралармен соқпалы аспаптардың арасында ешбір жоғалмайтын
ансамбль үніне шығыс әріп береді.

Вокальдық – аспаптық ансамбльдегі кез-келген жаңалық тез арада
жұртшылықтың игілігіне айналатыны аян. Халық әндерінің табысқа
жетуі оған өңдегіш эпигондардың назарын аударды. Олар неғұрлым

оңай жолды таңдады: кеңінен танымал әндерді алып, әуенді қазіргі
заманғы ырғаққа тез жетіп жатыр.

1982 жылы Н.Тілендиевтің жеткешілік етуімен қазақ фольклорлық-
этиографиялық «Отырар сазы» оркестрінің құрылуы қазақ халқының музыка
мұарсын кеңінен, жан-жақты пайдалануға көңіл қойғанын тағы да
дәлелдеп берді. Орекстрде түрлі музыкалық аспаптардың дыбысы жарасымды
үйлесім табуы дыбыс күшейткіш арқылы сәтті түрлі аспаптардың
оркестрде пайдалауныа мүмкіндік туды. Осының бәрі бұрын халық
оркестрлерінде пайдаланылған аспаптардың жаңа колористік
мүмкіндіктерін ашып берді. Қазақ халқының аспаптық творчествосы
бірегей халық аспаптарымен музыкалық шығармаларын пайдалану ғана
емес, сонымен бірге халық аспаптарының орындаушылық мәнерінің өзіндік
ерекшелектерін сақтау арқылы да көзін тапты.

Тақырып: Қазіргі зонг-опера вокалды аспапты ансамбльдердің көңіл көтеруші
шоу бағдарламалары.
Жоспар:
1. Қазіргі кездегі рок музыкасының бағыттары.
2.Опера, балет,концерттердің жаңа бағыттары.

Қазіргі кездегі рок музыканың бағыттары сан алуан. Атап айтар болсақ:
хард-рок, поп-рок, арт-рок, поп-рэп, диско, фанк, фьюжн, фольк-джаз т.б.
Рок музыка стилінің кейбір бағыттары оның музыканың басқа түрлерімен
сабақтасуынан пайда болып, әрі қарай дами бастады. Ағылшынның «Gream»,
Американың «Chicago » топтарын алатын болсақ, олардың шығармаларындағы рок
пен джаздың үйлесімділік тапқаны соншалық, қай стильдегі орындаушылар
екенін ажырата алмайсың. Кейінгі кезде джаз музыка өнерінің балгілі
қайраткерлері М.Дэвис, Э. Фитцджеральд, Дж. Смит, Д. Брубек те рок музыкаға
бет бұрып, осы стильдегі шығармаларды орындады.
Сондай-ақ, рок-музыканың әсері байыпты музыканы да, оны жазушы
композиторды да шет қалдырған жоқ. Ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан
опера, балет, симфония, концерт формаларынан да көрініс тапты. Оның мысалы
ретінде « Иисус-Христос-суперзвезда» - рок операсын, « Волосы » - рок
мюзиклін, Бернстайнның рок - мессасын, Қазақстандық А. Серкебаевтың
«Маугли» рок-балетін т.б. алуға болады.
Қорыта келе айтпағымыз, рок-музыка стилі қазір шарықтау шегіне жетті.
Әрі қарай қалай дамитынын заман ағымы көрсетеді. Дәл қазіргі 2004 жылы,
жұрт құлағы таза, үнді, табиғи дыбысты іздей бастағандай...

Тақырыбы: Мектептегі вокальды-аспаптық ансамбльдерді ұйымдастыру және
оқу тәрбиелеу жұмыстары.

Жоспар:
1. Оқу процесін аспаптармен қамтамасыз ету жағдайлары.
2. Оқу жоспары және бағдарлама.

Мектептегі вокальді- аспапты ансамбльдерді ұйымдастыру, музыкалық-
эстетикалық тәрбие берудің толық құндылығы оқу процесінің мазмұны мен
ұйымдастырулыуна тікелей байланысты екені белгілі. Олар бірқатар
жолын педагогикалық және дидактикалық талаптарға сай келуі тиіс. Атап
айтқанда бүкіл оқу процесінің нысаналы жүргізілуі; оның жүйелілігі,
түсініктілігі, көрнекілігі, өмір мен байланыстылығы, оқыту мен тәрбиедегі
сабақтастығы, әрбір адамды терең құрметтей отырып, ұжымның барлық
мүшелеріне қойылатын талаптардың бірлігі, творчестволық ізденіс, өзін-
өзі көрсету үшін оңтайлы жағдайлар жасау және ұжымның, оның
жетекшісінің талаптарына міндетті түрде бағыну, жоғары тәртіптілік.
Ансамбльде орындау дағдыларын қалыптастыру жолдарын түсіну –
тәсілдер мен әдістерді дұрыс таңдауға, қажетті техниканы игеруге
бастар жол. Ансамбльдік орындау- күрделі қызмет, өйткені онда білім
жатады. Ал творчество көркемөнер міндеттерін шешу жолдарын ой-елегін
өткізуден, жаңа оңтайлы әдістерді табудан, ең бастысы инициатива
көрсетуден, халық музыкасы негізінде жатқан бай қазыналы пайдалану
арқылы өзін-өзі көрсетудің неғұрлым жақсы формаларын әрбір
қатысушының өз бетімен ізденуінен көрінеді.
Жоғарыда аталған тәрбие міндеттерін шешу едәуір дәрежеде
вокальдық-аспаптық ансамбль қызметінің мазмұнына репертуар саясаты
мәселесінің дұрыс шешуіне байланысты.
Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарының вокальдық-аспаптық
ансамбльдері мен оқушы жастарды біріктірген ансамбльдердің
репертуарына талдау жасау репертуар саясатының көптеген ансамбльдерге
тән мынадай бірқатар оңды тенденцияларын көрсетіп берді.
1. Көкейтесті тақырыптарды игеруге, қатысушылардың адамгершілік және
эстетикалық мұраттарға көзқарасын бейнелеуге ұмтылуы
2. Вокальдық- аспаптық ансамбль мүшелерінің творчестволық және
қоғамдық белсенділігі, жергілікті тақырыптарға шығармалар тудырып,
орындауға ұмтылыс.

3. Музыкалық білімге құлшыныс; музыкалық сауат негіздерін игеруден
кәсіптік мектепте білім алуды жалғастыра беруге дейін
ұмытылыс.
4. Көптеген вокальдық-аспаптық ансамбльдердің халық әндерін орындауға
зейін қойды.

Тақырып: Вокал мен аспап қызметі.

Жоспар:
1. Ансамбльдегі аспаптардың үнін келтіру.
2. Шығарманың орындау ерекшелігі.

Практикада динамиканың ( қатты, жәй, дыбыс күшін арттыру немесе
азайту) және агогиканың ( жылдамдату, баяулату, аялдау ) негізгі
элементтерін орындау шығарманың сипатына байланысты әсіресе қазақ халқының
музыкалық шығармаларында өзінің реңктері жағынан толып жатқан әрі өте нәзік
сипаттамаларға ие болады. Ансамбльдің жалпы үнін реттеу жұмысы дыбыс
күшейткіш аппаратураны, электракустикалық түрлендіргіштерді жақсы білу,
оларды тиісінше ретке келтіре білу маңызды. Мысалы, «ва-ва» (бақа) эффекті
негізгі тонның энергиясы мен оның төменгі обертендарының арасындағы
арақатынастың үздіксіз, бірақ айтарлықтай жылдам өзгеруі; «ФАЗЗ» - негізгі
тонға көп мөлшерде обертондарды қосу, бұл ызыңдаған, дірілдеген дыбыстар
беріп, аспаптың табиғи тембрін адам танымастай өзгертіп жібереді, «МОУЛ» -
соңғыдан төмен жатқан жоғары жиіліктерді алып тастайды. Мұның өзі
«органның» өте жуан дыбысы шыққандай әсер тудырады; «СКРЕМИНГ БЕРД» (сөзбе-
сөз аударғанда - шыңғырған) – орта жиіліктегі дыбыс шыңы, гитараға немесе
басқа аспапқа жасалады; «БЛЕК- ФИНГЕР» - гитара шегін бір шертіп қалғаннан
кейін дыбысты бір деңгейде ұзақ ұстай отырып, оған, тиісінше, шиқылдаған
әуез немесе қоңырау дауысы сипатын беруге мүмкіндік туғызады.
Шығарманың орындалу ерекшелігін ескере отырып, вокальдық-аспаптық
ансамбль жетекшісі белгілі бір көркемдік міндеттерге жету үшін техникалық
құралдарды пайдалану жөнінде қандайда бір шешім қабылдайды. Ол
қатысушыларды аса ірі дыбыс пландарын, дауыстар мен аспаптарды
коррекциялаудың арнаулы жиілігін, «жаңғырық» эффектін жасанды жолмен
ревербациялау (дыбыстың біртіндеп өшуі) және қазіргі заманғы дыбыс
күшейткіш аппаратураның басқа да мүмкіндіктерін пайдаланған кезде белгілі
бір көркемдік және техникалық нормаларға үйретеді.

Тақырыбы: Өзін-өзі сүйемелдеп ән айту тәжірибелері.

Жоспар:
1. Орындаушының естуді бақылау ән айту мен сүйемелдеу кезінде
дыбыстық теңдікті сақтау мүмкіндігін қалыптастыру.
2. Орындаушылық дағдыға сәйкес болып келетін вокальды аспапты
іс- әрекеттің нақты үйлесімділігін жасау.
3. Сүйемелдеу партиясын бірте-бірте күрделендіру.

Музыка туралы әңгіме тыңдай отырып, балалар композитордың
өмірі, шығармашылығымен танысады. Осылайша муызкаға деген
қызығушылығы, эмоциялық көзқарасы, қалыптасады. Және шығарманың
мәнерлік құралдары болатынын ажырата алатын болады.
Халқымыздың музыка тілін терең түсінетіндігі ертеден –ақ аңыз
болып тараған. Оған мысал ретінде «Ақсақ құлан» т.б. көптеген күй
аңыздарын алуға болады. Бүгінгі таңда музыка мамандарының алдында
тұрған мәселелердің бірі осы ата-бабаларымыздай музыканың құдіретін
терең түсініп, оны өзінің рухани азығы етіп, адам өмірін
нұрландыруға, ат салысатын музыканың білімді азамат тәрбиелеу. Оның
түп-тамыры, негізі музыканы қабылдай білуде жатыр.
Баланы музыка тыңдауға, тыңдай отырып оны сапалы түрде
қабылдауға, баулу музыкалық тәрбие беру жұмысындағы міндеттердің
бірі. Өйткені ол оқушының музыкалық мәдениеттілігін қалыптастырудың
алғы шарты болып есептеледі.
Музыканы тыңдаған кезде бала еркін отыруы керек, бұл тәсіл
орындалып, жатқан шығарманы қозғалмай байсалды тыңдауына мүмкіндік
береді. Сондай-ақ музыка тыңдап отырған кезде, сөйлеуге, мұғалімге
сұрақ қоюға болмайтынын білу керек. Бірте-бірте мұғалім балалардың
музыканы тыңдай білу мәдениетін қалыптастырады. Музыка тыңдау
барысындағы мұғалімнің жүріс-тұрысы, өзін ұстауы өте үлкен рол
атқарады.
Мұғалім тыңдауға ұсынған шығарманы өзі орындаса, мүмкіндігінше
нотасыз ойнауға тырысу керек.
Вокальдық педагогикалық талаптарына сай балаларды ән өнеріне
баулуда тәжірибеде қолданылатын арнайы ән жаттығуларының алатын
орны ерекше. Сабақтың мақсатына сай өз орнын тауып қолданылған.
Жаттығулар тек дауыс аппаратын ән айтуға дайындап қана қоймай,
белгілі бір орындаушылық шеберлікті дамытуға байланысты дағдылы
қалыптастырады.
Музыкалық шығарманы игеру, оның мәніне терең бойлай ену дәйекті
де ұзақ процесс. Музыкалық шығарманы ұжымдық үйренуге
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

кірісе отырып, шығарманың музыкалық тексін дәлме-дәл орындау,
шығарманың жалпы сипатын формасын, ладтық-гармониялық негізін, ритм
мен әуенінің сипатын анықтау, музыка дыбысын шығарудың барлық
тәсілдерін белгілеу, бүкіл пьесса бойына дыбыс күшін бөлу,
вокальдық және аспаптық топтарының және топтығы әрбір партияның
дыбысының тепе-теңдігіне қол жеткізу, ансамбльдің орындаушылық
шеберлігінің дәлдігіне жету қажет.
Шығармашылық мазмұнын ашу бөліп-бөліп орындаудан біртіндеп негізгі
мағынасын және оның көркемдік детальдарын тұтас біріктіруге дейін
жүреді. Осыдан келіп шығарманы үйрену методикасы мынаған саяды. әдеби
және музыкалық тексті, шығарманың әсерлілік құралдарын, музыкалық
образдың сипатын талдау; шығарманы орындаудағы қиын тұстарды
анықтау; ансамбльдің орындаушылық мүмкіндігімен оны «өлшеп-пішіп»
көру; қиын тұстарды ойлап үйрену жөніндегі жұмыс әдістемесін
анықтау; көркемдік – орындаушылық ой-тұжырымды әзірлеу.
Шығарманы үйрену үстінде оның ұлттық ерекшелігін оның ұлттық
ерекшелігін анықтап алу қажет. Бұл көркем образдың мәніне терең
бойлай ену үшін маңызды. Халық музыкалық творчествосының
элементтерін; халық аспаптарының өзіндік ырғақтарын, ладтарын,
тембрларын, халықтық орындаушылық өнер тәсілдерін пайдаланып үйрену
керек.
Сондықтан біз халық-музыкалық творчествосын үйренуді шартты түрде
бірнеше кезеңдерге бөлеміз. Вокальдық – аспаптық ансамбльдің оқу
сабақтары ән айтудан, вокальдық – есту және аспаптық құлақ күйі
келтіруден басталады. Шағын жаттығуларды, репертуардағы әндерден
үзінділерді әндету, ансамбльдік орындау дағдыларын жетілдіруді көздейді.

Тақырып: Репертуармен жұмыс.

Жоспар:
1.Шығарманы талдау оның мазмұнын шығармашылық тұрғыдан сараптау.
2. Репертуарға қойылатын талаптар.

Жоғарыда аталған тәрбие міндеттерін шешу едәуір дәрежеде вокальдық-
аспаптық ансамбль қызметінің мазмұнына репертуар саясаты мәселесінің
дұрыс шешуіне байланысты.
Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарының вокальдық-аспаптық
ансамбльдері мен оқушы жастарды біріктірген ансамбльдердің
репертуарына талдау жасау репертуар саясатының көптеген
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

ансамбльдерге тән мынадай бірқатар оңды тенденцияларын көрсетіп берді.
5. Көкейтесті тақырыптарды игеруге, қатысушылардың адамгершілік және
эстетикалық мұраттарға көзқарасын бейнелеуге ұмтылуы
6. Вокальдық- аспаптық ансамбль мүшелерінің творчестволық және
қоғамдық белсенділігі, жергілікті тақырыптарға шығармалар тудырып,
орындауға ұмтылыс.
7. Музыкалық білімге құлшыныс; музыкалық сауат негіздерін игеруден
кәсіптік мектепте білім алуды жалғастыра беруге дейін
ұмытылыс.
8. Көптеген вокальдық-аспаптық ансамбльдердің халық әндерін орындауға
зейін қойды.

Тақырыбы: Дайындық өткізудің әдісі мен түрлері. Эстардалық
музыкалық репертуарды дайындау.
Жоспар:
1. Жұмыс жоспарын құру.
2. Музыка материалымен және ән мәтінінмен танысу.
3. Шығарманы орындауды талдау.

Эстрадалық қатысушыларға музыкалық – эстетикалық тәрбие берудің
толық құндылығы оқу процесінің мазмұын мен ұйымдастырылуына тікелей
байланысты екені белгілі. Олар бірқатар жалпы педагогикалық және
дидактикалық талаптарға сай келуі тиіс. Атап айтқанда бүкіл оқу
процесінің нысаналы жүргізілуі. Оның жүйелілігі, түсініктілігі,
дәйектілігі, көрнекілігі, өмір мен байланыстылығы, оқыту мен тәрбиедегі
сабақтастығы, әрбір адамды терең құрметтей отырып, ұжымның барлық
мүшелеріне қойылатын талаптардың бірлігі, творчестволық ізденіс, өзін-
өзі көрсету үшін оңтайлы жағдайлар жасау және ұжымның оның жетекшісінің
талаптарына міндетті түрде бағыну, жоғары тәртіптілік.
Ансамбльде орындау дағдыларын қалыптастыру жолдарын түсіну – тәсілдер
мен әдістерді дұрыс таңдауға қажетті техниканы игеруге бастар жол.
Ансамбльдік орындау - күрделі қызмет, өйткені онда білім жатады. Ал
творчество көркемөнер міндеттерін шешу жолдарын ой елегінен
өткізуден жаңа оңтайлы әдістерді табудан, ең бастысы –инициатияға
көрсетуден, халық музыкасы негізінде жатқан бай қазыналы пайдалану
арқылы өзін-өзі көрсетудің неғұрлым жақсы формаларын әрбір қатысушының
өз бетімен іздестіруінен көрінеді.
Қазіргі заманғы әндер туралы мәселені талқылаған кезде текстердің
көркемдік сапасы туралы образдардың салалығы, көркемдігі туралы,
теңеулердің саналылығы, жаттандылығы туралы көп жағдайда қызықты
пікір-сайыстар туды, бірақ қайсыбір өзінің музыкалық

әсерлілігі туралы, оның көркемдік артықшылығы, оның идеялық және
солай бағыты туралы мәселелер өте көп.
Халықтың музыкалық творчествосын игеру, оның мәніне бойлай ену-
қыруар еңбекті талап ететін дәйекті де ұзақ процесс. Мұны жүзеге
асыруда түрлі әдістерді пайдалануға болады. Мысалы: қазақ күйлерінің
үлгілерімен танысу домбырада ойлаған және қазақтың көне халық
аспаптарын қоса отырып, вокальдық-аспаптық ансамбльде ойнаған
фотожазбаны зерттеуден басталды.
Педагог ұйымдастырушы тәрбиеші ретінде жетекші өзінің педагогтық
шеберлігін арттырып, барлық жағынан үлгі болуға міндетті. Ол дайындықты
ұйымдастырудың барлық мәселелерін шешуге, оның жоспарын жасауға,
музыкалық шығармамен жұмыс істеудің мазмұны мен әдістерін, жеке-дара
және топтың сабақтардың формаларын, тәсілдері мен әдістерін құралдарын
динамикалық келісімділігін және т.б. мұқият ойластыруға тиіс.
Концерт қойылымдарын ұйымдастыру, байқауларға, конкурстарға, көркем
өнерпаздар үйірмесінің фестивальдарына қатысу – «кері байланысты»
жүзеге асырудың, қол жеткен нәтижелерді бақылаудың білімді іске
жаратудың, оқыту мен тәрбие тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық
тиімділігі есепке алудың маңызды жолы.
Теориялық практикалық оқу, репетициялық сабақтарды және т.б.
ұйымдастыру арқылы түрлі ұйымдық формаларда өтетін музыкалық
бөлімдердегі оқу процесі педагог пен тыңдаушылар қызметінің алуан
түрлерін қамтиды.
Педагог-музыкант студенттердің білімді, шеберлік пен дағдыларды
игеруде белсенділік пен дербестікті дамыту және халық музыкалық
творчествосының негіздерін оқып үйреніп, оларды оқумен көркемөнер
практикасында қолдануы жөнінде жүйелі жүргізуді қамтиды.
Педагог эстетикалық тәрбие ретінде вокальдық -аспаптық ансамбльдің
музыка өнеріндегі алатын орны мен ролін анықтап, вокальдық- аспаптық
жанрдың көркемдік атқару бағыты мен стилін ашуы, вокальдық және
аспаптық топтардың жеке-жеке ансамбльдік орындау дағдыларына ие
болуы үшін жүйелі жұмыс жүргізеді. Бұл орайда оқу-тәрбие шараларын
ұйымдастыру мен өткізудің көпқырлы және маңызды мәселелерін шешіп,
оқу-тәрбие жұмысының мазмұны мен формаларын нақтылайды, ансамбльде
творчестволық және еңбек тәртібін нығайтады.
Вокальдық – аспаптық ансамбль сабақтарында қатысушының қаншалықты
дәрежеде эмоциялық жағынан баурағанын, оның ой-пікірі, қиялы, есте
сақтауы қалай қалыптасып, дамып отырғанын білу маңызды.
Тіпті концерт кезінде орындау сапасы шығарманы игеру, оған
көзқарас дәрежесінің толық «обьективті» көрсеткіші сияқты.

Тақырып: Концерттік қойылым.

Жоспар:
1. Концерттік қойылымға дайындық.
2. Сахнада орналасу, жарық киім, режиссер кеңестері.

Концерт қойылымдарын ұйымдастыру, байқауларға, конкурстарға, көркем
өнерпаздар үйірмесінің фестивальдарына қатысу – «кері байланысты»
жүзеге асырудың, қол жеткен нәтижелерді бақылаудың білімді іске
жаратудың, оқыту мен тәрбие тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық
тиімділігі есепке алудың маңызды жолы.
Теориялық практикалық оқу, репетициялық сабақтарды және т.б.
ұйымдастыру арқылы түрлі ұйымдық формаларда өтетін музыкалық
бөлімдердегі оқу процесі педагог пен тыңдаушылар қызметінің алуан
түрлерін қамтиды.
Педагог-музыкант студенттердің білімді, шеберлік пен дағдыларды
игеруде белсенділік пен дербестікті дамыту және халық музыкалық
творчествосының негіздерін оқып үйреніп, оларды оқумен көркемөнер
практикасында қолдануы жөнінде жүйелі жүргізуді қамтиды.
Педагог эстетикалық тәрбие ретінде вокальдық -аспаптық ансамбльдің
музыка өнеріндегі алатын орны мен ролін анықтап, вокальдық- аспаптық
жанрдың көркемдік атқару бағыты мен стилін ашуы, вокальдық және
аспаптық топтардың жеке-жеке ансамбльдік орындау дағдыларына ие
болуы үшін жүйелі жұмыс жүргізеді. Бұл орайда оқу-тәрбие шараларын
ұйымдастыру мен өткізудің көпқырлы және маңызды мәселелерін шешіп,
оқу-тәрбие жұмысының мазмұны мен формаларын нақтылайды, ансамбльде
творчестволық және еңбек тәртібін нығайтады.
Вокальдық – аспаптық ансамбль сабақтарында қатысушының қаншалықты
дәрежеде эмоциялық жағынан баурағанын, оның ой-пікірі, қиялы, есте
сақтауы қалай қалыптасып, дамып отырғанын білу маңызды.
Тіпті концерт кезінде орындау сапасы шығарманы игеру, оған
көзқарас дәрежесінің толық «обьективті» көрсеткіші сияқты.

Тақырып: Музыкалық театрдың дәстүрі мен жаңашылдығы.

3. Қазақстандағытеатр өнерінің қалыптасуы және дамуы.

Театр (грек. Theatron – ойын – сауық орны) – қоршаған ортаны актер
ойыны және драмалық іс-қимыл арқылы бейнелейтін өнер түрі.
Театр негізі – драматургия. Драматургия театр өнерінің даму бағытын,
мазмұнын, оның жанрлары мен көркемдік құралдарының жетілуін айқындайды.
Теарт үшін драматургия қандай қажет болса, драматургия үшін театр да сондай
қажет. Драматургиялық шығарма ең алдымен көрермен үшін жазылады. Театрсыз
драматургия өзінің барлық мазмұндық байлығын ашып көрсете алмайды.
Театр өнерінің туындысы – спектакль. Театрда творчестволық процесс пен
оның нәтижесі – спектакльді ажырату мүмкін емес. Спектакльді кітап немесе
картина, басқаша айтқанда, аяқталған шығарма деп қарастыруға болмайды, ол
үзіліссіз, бітпес шығармашылық. Сондықтан актер әр спектакль сайын жаңа
рөлге еніп, көрермен алдында кейіпкер образын жасайды.
'Тұңғыш театрдын шымылдығы 1926 жылы 13 қаңтарда Қызылорда қаласында
М.Әуезовтін "Енлік - Кебек" трагедиясымен ашылды. 1926-30 жылдары
М.Әуезовтің "бәйібше - тоқал", "Қаракөз". Б.Майлиннің "Шаніпар молда",
"Неке қияр", Ж.Шаниннін "Арқалық батыр", "Баян батыр" пьесалары бойынша
қойылған спектакльдерде қазақ халқының әр дәуірдегі өмір-тұрмысы, тағдыры
көрсетіліп, әйел теңсіздігі мен ескіліктін кертартпа қылықтары өткір
сыналды. Ол кезде эпостық тақырыптағы немесе тарихи оқиғалар негізінде
жазылған драмалық шығармаларда актерлер еркінірек ойнады. Өйткені мұндай
туындылардағы оқиғалар оларға бала жастан таныс еді. Эпостық тақырыптағы
драмалық шығармалар бойынша қойылған спектакльдерде, әсіресе ақындық пен
шешендік сайыстардағы диалогтар, оның мәні мен мазмұнын ашу, қимыл-
қозғалыс, қарым-қатынас, психологиялық толғану сәттері, тіптітартысқа
түскен екі жақтын жарыла отырып, бар зейін-ықыласымен беріліп, өздерінің
көңіл күйін білдіруі, сөз нышанын әркімнің өзінше сезінуі, бағалауы.
928 жылы қазақ драма театры Алматыєа көшіп келгеннен кейін мұнда
творчестволық жўмыс жүргізуге айтарлықтай жағдай жасалды. Театрға арнайы үй
беріліп, костюм, декорациялық буйымдар жасайтын цехтар ұйымдасгырылып,
дарынды да талантты жастармен театр труппасы толықтырыла тусті. Олардың
ішінде тамаша әншілігі мен драмалық таланты қатар дамыған Күләш
Байсейітова, бірнеше пьеса жазған Қанабек Байсейітов, биші Шара Жиенқұлова,
әншілер Жүсіпбек Елебеков, Манарбек Ержанов, Жұмат Шанин болды. Бїл
кезендегі театр сахнасына қойылған драмалық шығармалардың дені - қазақ
ауылындаєы келенсіз жайттарды әшкерелейтін пьесалар.
1934 жылы Алматыда музыкалық театр (қазіргі опера және балет театры),
Ақтөбе, Қарағанды, Петропавл, Орал, Семей және Шымкентте облыстық қазақ
театрлары ашылып, халыққа мәдени қызмет көрсете басгады. Облыс
орталықтарында шаңырақ қөтерген театрлар өз репертуарларын Мұхтар Әуезов
драматургиясынан бастады, әрі актерлік пен режиссерлік өнер саласында
жеткен биігін де осымен межеледі.
¥лы Отан соғысы жылдары театрлар репертуарынан бұрыннан қойылып келе жатқан
пьесалармен қатар әскери тақырыпқа жазылған Мұхтар Әуезовтін "Сын сағатта",
Мұхтар Әуезов пен Әлжаппар Әбішевтін "Намыс гвардиясы", Сәбит Мұқановтык
"Жеңіс жыры", Әлжаппар Әбішевтің "Найзагай" мен "Қырағылық" атты және тағы
басқа драмалық шығармалар орын алды.
1944жылы Алматыда Қазақтың балалар мен жасөспірімдер театрының құрылуы
республикадағы аса елеулі оқиғалардың бірі болды. Театр екі группадан
тұрды. Қазақ группасы сахналық жолын Островскийдін "Мысыққа күндетой бола
бермес" атты пьесасын қоюмен бастады. Алғашқы мектеп бағдарламасына сәйкес
пьесалар мен аныз-ертегілер, инсцировкалар қойды.
50-ші жылдары аударма пьесалар мен тарихи-фольклорлық тақырыпқа жазылған
драмалық шығармалар ұлттық театрлар репертуарынан мол орын алды. Осы
жылдары театрлар сахнасында Ғабит Мүсіреповтін "Қозы Көрпеш - Баян сұлу",
"Ақан сері -Ақтоқты", Мұқтар Әуезовтің "Еңлік -Кебек" сияқты драмалық
шығармалары сахнаға қайта қойыла бастады.
Қазақ драма театрларының 60-жылдардағы репертуарлық қоры мазмұндылығымен
әрі оған енген шығармалардың әр алуандылығымен ерекшеленді. Тахауи
Ахтановтын, Қалтай Мұхамеджановтың, Қуандық Шаңғытбаев пен Қанабек
Бәйсейітовтің, Қапан Сатыбалдиннің, Зейтін Ақышевтің шығармалары орын алды.
Қазақ драма театрының 60-жылдардағы зор жетістігіне Шыңғыс Айтматовтын "Құс
жолы" повесі негізінде қойылған "Ана '- Жер-ана" спектаклі жатады.
70-жылдардың басында Қазақ драма театрының репертуарынан ақын Құдаш
Мұқашевтың қазақ поэзиясының көрнекті өкілі Ілиястын жастык, шағы, туып-
өскен ортасы мен жаңа өмірге деген көзқарасының бірте-бірте қалыптасуы
туралы сыр шертетін "Дала дастаны" атты тарихи-ғұмырнамалық драмасы орын
алды.

Тақырып: Режиссер – театрдың көркемдік жетекшісі және шығармашылық іс-
әрекетті ұйымдастырушы.
Жоспар:
1. Музыкалық театрдың әйгілі режиссерлары.
2. Актерлармен жұмыс.

Театрдың табиғаты жағынан – ұжымдық өнер. Режиссураның пайда болуы да
театрдың осы табиғатынан туындаған. Режиссура драматургияны белгілі бір
тұрғыда интерпретациялау және театр ұжымының күш жігерін
|042-18.1.32/01-2013 |28.08.2013 ж. №1 ред. |9 беттің 3-ші беті |
|ОӘКП | | |

спектакльдегі идеяны, ойды ашып, іске асыруға жұмылдыру қажеттілігінен
қалыптасады.
Спектакльді дүниеге келтіруші – режиссер. Спектакльді ұйымдастырушы,
қоюшы, актердің талантын ашушы ретінде режиссердің алатын орны ерекше.
Бірақ ол спектакльді бір өзі жасамайды. Қалай десек те, актер театр
өнерінің басты тұлғасы және өнердің бұл түрінің ерекшелігі де актермен,
оның шеберлігімен тығыз байланысты. Қайталанбас театр туындысы тек бір-
бірін терең түсінетін, ауыз бірлігі бар ұжымды ғана дүниеге әкеледі.

Тақырып: Режиссураның педагогикалық негіздері.

Жоспар:
1.Спектакльді қоюдың жоспары.
2. Пьесаны тыңдау және талқылау.
3. Театр үйірмелерін ұйымдастыру.

Мақсатқа жету жолындағы ізденіс – педагогикалық практикада негізгі
методологиялық, яғни әдістемелік қиындықтардың бірі.
Мәтіннің иерархиялық құрылымы бар. Оның барлық ішкі , сыртқы жақындығы
өзара белгілеп, өзара ескертіп және режиссерлық-педагогикалық шешіммен
тығыз байланысты болады.
Мәтін – автордың ниетіне, ойына тереңдей түптеп бойлаудың жолы.Автордың
шығармасын ынтамен оқу, авторлық мәтінді жаттау – шығармамен жұмыс жолында
автордың ойына, ассоциациясына енуге талпыныс болып табылады.
Ақынның бұл өлеңін оқи отырып, алғашқы сәттен-ақ үмітсіздікті, өмірге
деген, қыздарға деген ренішін, бақыт пен қуаныштың басынан кеткендігін
аңғарғандай боласың.
Сонда бұл өлең не үшін жазылды? Автордың айтайын деген ойы не? Мүмкін,
ақын бұл өлеңді үмітке қол созу сәтінде, жалғыздықтан шаршаған кезде жазған
болар? Өлеңнің әр жолында ақын өзінің бақыт құсына қол жеткізе алмағанын
жазады. Ал өлеңнің аяғында өзінің армандаған аққуына бәрібір қол
жеткізетінін, соған сенетінін айтада.
Сонда ақынның кейіпкеоріне сенім қайдан пайда болды? Оған өз өмірін
жалғастыруына не көмектесіп отыр?
Автордың ойын түсінуге тырысқан сайын бұл сұрақтар біздің алдымыздан
кесе-көлденең шыға береді. Орындаушының алға қойған мақсаты не?
Кейіпкердің мұңын қалай айқындауға болады, жалпы, өлеңді қалай оқу керек?
Өлеңнің мағынасын қалай түсінуге, кейіпкермен бірге мұң жетегіне жүруге
тырысайық. Бұл өлеңде құштарлықтың, сезімнің, алаңдаушылықтың іздері,
өткеннің және бүгіннің байланысы бар.

Иә, өмір де, адам да өзгереді. Сондықтан бұл өлеңнің идеясы кейіпкердің
мақсатына жетем деген үмітінің қашан да биік тұратындығында. Осындай шешім
өлеңнің алдына қойған мақсатын тыңдаушыға жеткізе алады.

Б А Қ Ы Л А У Т Ү Р Л Е Р І
Тестік сауалнамалар

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

1. Дискобағдарламадағы материалдың композициялық құрылымының негізгі
әдісі.
А) миниатюра.
Ә) монтаж
Б) интерпритация
В) сюжет.

2. Тынығу, қарыма-қатынас нығайту,көңіл көтеру ұымдарының жұмыстарын ата?
А) дискотека
Ә) қол өнер
Б) би өнері
В) шеберлік.

3. Мектеп сахнасына арналған кітап жинақтар.
А) «Мектеп кеші көңілді» «ойнайықта ойлайық» т.б.
Ә) «Алдар көсе »
Б) «Аяз ата.» «Балдырған »т.б.
В) «Көңілді балалар кеші.»т.б.

4. Рок –музыкасы алғаш қай елде пайда болды?

А) Америкада
Ә) Бразилияда
Б) Африкада
В) Аргентинада.

5. Рок-н-рол королі атағын алған кім?
А) Филип Киркоров
Ә) Боб Дилонд
Б) Элвис Пресли
В) В.Высоцкий.

6. «Биг-бит» немесе «бит» қандай ұғымды білдіреді?
А) соғу, ырғақ, қағу.
Ә) екпін, өлшем.
Б) үрлеу, ритм.
В) темп.

7. Кантри-энд вестерн тақырыбының мазмұны қандай?
А) ән, би, күй.
Ә) вальс
Б) марш, полька
В) жол, саяхат, матрос, ковбойлар.

8. «Фольк -рок» бағытындағы қандай ансамбілді жатқызуға болады.
А) «Гая»
Ә) Беолр. «Песняры», Укр. «Кобза» , «Ариэль»
Б) «Қоғалай»
В) «Битлз»

9. «Бит» музыкалық көрнекті өкілі .
А) «Айгөлек»
Ә) «Гая»
Б) «Самоцветы»
В) «Битлз.»

10. Аңыз күйлерін ата?
А) «Ария»
Ә) «Сонатина»
Б) « Партия күйі»
В) «Ақсақ құлан»

11. Вокалды-аспаптық ансамбілдердің оқу сабақтарының кезеңдері.
А) ән айту, есту, құлақ келтіру,шағын жаттығу.
Ә) би билеу
Б) дискотека
В) серуен құру.

12. Музыкалық шығармаларды игеру.
А) тембр
Ә) тыңдау
Б) көңіл қою
В) мукалық тексті орындау, ладтың негізі, ритм мен әуен.

А) тыңдағанда
Ә) орындаушыға байланысты
Б) әннің әсерлігі, көркемдік артықшылығы.
В) естуде көп мән бар.
14. Халық музыкасының творчестаосын игеру.
А) күйлердің үлгілерімен танысу.
Ә) ән-күй
Б) би элементі
В) вальс.

15. Педагог ұйымдастырушы ретінде.
А) күйші
Ә) әнші
Б) жоспар құрушы, сценарист
В) барлық мәселелерді шешуге, жоспар жасауға шығарманың мазмұны мен
әдістері т.б.

16. Көркем үйірменің жүзеге асыру.
А) бау-бақша теру
Ә) сабақ оқу
Б) ққызығушылық, өз бетінше жұмыс.
В) байқау, конкурстарға, фестивальдарға қатыстыру.

17. Оқу жоспары және бағдарламасы.
А)жүйелігі, түсініктілігі, дәйектілігі, көрнектілігі..
Ә) әуеқойлық, қызығушылық.
Б) билеу, серуендеу,т.б
В) ән айту, аспапта шебер орындау

18. Репетиторға қойылатын талаптар.
А) идеялық, көркемдік, өңдеудің жоғары сапа деңгейі.
Ә) әуеқойлық, қызығушылық.
Б) билеу, серуендеу,т.б
В) ән айту, аспапта шебер орындау

19.Вокалды аспаптың орындаушылық түрлері.
А) шеберлік, білім, дағды.
Ә) әуеқойлық, қызығушылық.
Б) билеу, серуендеу,т.б
В) ән айту, аспапта шебер орындау.

Ә) Опера балет театры.
Б) Драма театры.
В) Қуыршақтар театры.
21. Әсерлілік құралдары.
А) әуенде, ырғақта, гармонияда
Ә) әсерлі орындауда.
Б)темпте
В) лад, фригилік, дорилік.

22. Қазіргі эстрадалық музыка үш негізгі бағыты.
А) Рок-н-рол
Ә) таза фольклер, қазіргі заманғы және фольклерлық қазіргі заманғы
Б) Класика.
В) ерте заманғы, орта ғасырғы

23. Жастар музыкалық ансамбльдері.
А) Аврора
Ә) Роп-и-рол
Б) Айғөлек, Яшлык .
В) Дос-Мұқасан, «Айгүл», «Серпер»

24. 20 жж-да қай стиль етек жайды.
А) вальс
Ә) польс
Б) Джаз
В) сонатина

25. Қай жылы қазақ драма театры Алматыға көшіп келді.
А) 1928ж
Ә) 1930ж
Б) 1940ж
В) 1918ж

26. С.Сейфуллиннің революция қозғалысының тұңғыш спектаклі.
А) «Перизат-Рамазан»
Ә) « Айша», «Көзілдірік»
Б) «Ана жер Ана»
В) «Қызыл сұңқарлар»

В) «Қызыл сұңқарлар»

28. Төлепбергеновтың шығармасы.
А) «Перизат-Рамазан»
Ә) « Айша», «Көзілдірік»
Б) «Ана жер Ана»
В) «Қызыл сұңқарлар»

29. Алматыда,Ақтөбеде, Қарағандыда, Оралда, Шымкентте қай жылдары қазақ
музыка театры ашылды.
А) 1928ж
Ә) 1934ж
Б) 1940ж

В) 1918ж

30 .Алғаш театрдың жас әнші түлектері.
А) Күляш Байсейітова, Қаныбек Байсейітов.т.б
Ә) Шара Жиенқұлова
Б) Алла Пугачева
В) Л.Гурченко.

31. Алғашқы музыка театрының бишісі.
А) Күляш Байсейітова, Қаныбек Байсейітов.т.б
Ә) Шара Жиенқұлова
Б) Алла Пугачева
В) Л.Гурченко.

32. Алматыда Қазақстан балалар мен жасөспірім театры қай жылдары құрылды?
А) 1928ж
Ә) 1934ж
Б) 1940ж

В) 1944ж

33. 60 жылдағы Ш.Аймаутов «Құс жолы »повестінің негізі қай спектакілден.
А) «Перизат, Рамазан »
Ә) «Айша »
Б) «Ана-жер Ана»

В) «Қызыл сұңқарлар»

34. Алғашқы сахна актерлері.
А) Қ.Жандарбеков,Қуанышбаев, Ә.Қашаубаев,Ж.Шанин.
Ә) Шара Жиенқұлова
Б) Алла Пугачева
В) Л.Гурченко Күляш Байсейітова, Қаныбек Байсейітов.т.

35. Театр сөзі (ойын сауық орны) қай тілден аударылған?
А) грек
Ә) араб
Б) француз
В) ағылшын

36. Театр өнерінің туындысы.
А) инсценировка
Ә) спектакль
Б) дискотека
В) қолөнер
37. Интерпретация негізгі тұлғасы.
А) шофер
Ә) актер
Б) суретші
В) шахтер
38. Спектакльді дүниеге келтіруші.
А) режиссер
Ә) актер
Б) драматург
В) жазушы
39. Театр түрлерін ата.
А) опера-балет театр, драма театр, қуыршақ театр.
Ә) ансамбль театр
Б) самодеятельный театр
В) қол-өнер театр
40. Мектеп сахнасынан қай ақындардың шығармасын білесің?
А) Ж.Жабаев
Ә) Абай Құнанбаев
Б) Мағжан Жұмабаев
В) Ә.Табылдиев, Т. Боранғалиев.

П А Й Д А Л А Н А Т Ы Н Ә Д Е Б И Е Т Т Е Р

1. Аравин П.В. народное творчество-основа реалистической музыки. А.,
1959.
2. Ахметов М.М. Песня и современность. А., 1968.
3. Абилов З. Эстетическое воспитание учащихся средствами искусства во
внекласной работе. А.,1970.
4. Абдуллин Э.Б. Избаранные статьи о музыкальном просвещении и
оброзовании. Л.,1972.
5. Ахметова М.Традиции казахской песенной культуры. А., 1984.
6. Әлібеков Ә. Баланың көңілі бастыста. «Егеменді Қазақстан» 27.01.2001.
7. Балтабав М.Х. Программа и учебной план подготовки руководителей ВИА на
ФОПЕ вузов. А.,1979.
8. Балтабаев М.Х. Қазақ халық музыкасы және студент жастар. А., 1991.
9. Вызго Т.С. Музыальные инструменты Средней Азии. Ист.очерки. М., 1980.
10. Вопросы истории и теории музыка Казахстана. Сб.статьей.А., 1984.
11. Гизатов Б. От кюя до симфонии. А., 1976.
12. Гольдхылд Г. Дискомода. М., 1981.
13. Ерзакович Б.Г. Псеннная культура казахского народа. А., 1966.
14. елеманова С.О. О социологической специфике устного профессионального
музыкального фольклора. А., 1978.
15. Инструментальная музыка казахского народа. А., 1985.
16. Канапин А.К. варшавский Л.Н. Искусство Казахстан. А., 1958.
17. Культурное строительство в казахстане. А., 1965.
18. Кабалевский Л.Б. Эстетическая культура в школе.. М.,1971.
19. Казыханова Б. Эстетическая культура казахского народа. А., 1973.
20. Квасница Н.Коленчук В. Дизаин дискотеки. М., 1981.
21. Краткий солварь по эстетике. М.,1983.
22. Кабаев Л.С. Жастардың музыкалық талғамы. А., 1989.
23. Кабалевский Д. Музыка туралы әңгіме. А., 1989.
24. Қазақ театрының тарихы. А., 1975.
25. Құндақбаева Б.Уақыт және өнер. А., 1981.
26. Қазақтың музыкалық фольклоры. А., 1982.
27. Қазақ музыкасының мәселелері. А., 1994.
Мендіаяқова К.М. Қарамолдаева Г.Ж. Мектепте музыка тәрбисін беру
әдістемесі. А., 1997.

[pic]

Пәндер