УМКД

Сөйлеу және тіл

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Педагогикалық факультеті
Педагогикалық психология кафедрасы

5В010100- Шет тілі: екі шет тілі мамандығы бойынша
3 курс студенттеріне «МДҰ әдістемелік жұмыстары» пәнінен
оқу-әдістемелік кешені (УМКД)

Семей 2013 ж

Құрастырған: педагогикалық психология
кафедра оқытушысы
Оспанова К.Ш.

МАЗМҰНЫ

1. Пән бойынша глоссарий

2. Дәріс сабақтарының тақырыптары, түсініктер

3. Семинар сабақтарының тақырыптары, түсініктер

4. Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындалатын өздік
жұмыстарының тапсырмасы және орындауға (СОӨЖ
әдістемелік нұсқаулар

5. Студенттердің өздік жұмыстарын орындауға әдістемелік
ңұсқаулар

6. Әдебиеттер тізімі

7. Бақылау түрлері

Пән бойынша ГЛОССАРИЙ
Әдіс (метод; грек. methodos – теория, ілім, зерттеу жолы) көздеген
мақсатқа жетудің бірыңғайланған тәсілдерді тәртіпке келтірілген қызмет
жүйесі. Ғылыми негізделген әдістерді саналы түрде қолдану – жаңа
мағлұматтар алудың аса маңызды шарты. Тәрбие мен оқыту әдістерін жасап,
топтастыру тәлім-тәрбиедегі негізгі міндеттердің бірі.
Әдіскер (Методис) –оқу – тәрбие әдісін жетік меңгерген ұстаз. Оның
міндеті- пәннің оқытылу жағдайын бақылайды: озат мұғалім мен мектеп
тәжірибесін жинақтап таратады. Ұстаздарға әдістемелік көмек көрсетеді.
Әдіснама (методология; грек methodos- зерттеу жолы, теория, ілім
және ...логия) - 1) ғылыми таным әдісі, 2) ғылымда қолданылатын негізгі
принциптер. Педагогика теориясына лайықты танымның ұстанымы, әдіс, нысаны
мен таным амалдары арқылы педагогикалық болмысты өзгеріске түсіру, 3)
дүниенің, қоғамның объективтік заңдылықтары мен құбылыстарын практика және
теория жүзінде игеруге және өзгертуге бағытталған таным принциптерінің
жиынтығы.
Әдістеме (Методика) – 1) әдістер жиынтығы; 2) оқыту немесе ғылымды
зерттеу әдістері туралы ілім; 3) педагогиканың жеке пәндерден берілетін
юілім көлемі мен маөмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін
зерттейтін саласы. Жалпы алғанда жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқыту
процесінің заңдылықтарын дидактика зерттейді.
Білім беру – қоғам мүшелерінің адамгершілік, зиялық, мәдени және дене
дамуы мен кәсіби біліктілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізуді мақсат
ететін үздіксіз тәрбиелеу мен оқыту процесі Білім беру ісі (жалпы және
арнаулы жүйесі) шеберлікке, дағдыға баулудын өсіп, өрбіп, белгілі, бір
кәсіпке, мамандыққа үйретумен тиянақталады. Іске асырылатын білім беру
бағдарламаларының сипатына қарай білім беру жалпы білім және кәсіптік білім
беру болып бөлінеді.
Оқу (Учеба) – оқушының алдағы іс-әрекеті үшін білім, білік,
дағдыларды мақсатты түрде меңгеру процесі. Мектеп жағдайында О. Оқытумен
өзектес жүреді. О. Оқушының ақыл-ой (байқау, оқу, тапсырма орындау, т.б.)
және дене (шеберханада, мектеп жанындағы үлескіде жұмыс істеу, т.б.)
жұмысының жиынтығын бейнелейді.
Оқыту, Оқу (Обучение) – білім, білік, әрекет дағдыларын үйрету мен
меңгеру процесі, өмір мен еңбекке бейімді етіп даярлаудың негізгі құралы.
Оқыту әдісі, үйрету әдісі (Метод обучения) – білім мазмұнын
меңгеруді қамтамасыз ететін мұғалім мен оқушының өзара байланысты жүйелі
әрекет жүйесі.
Әрекет – дегеніміз түрлі қажеттерді өтеуге байланысты белгілі
мақсатқа жетуге бағытталған процесс. Адам іс-әрекеті – күрделі процесс.
Оның құрамына жеке амалдар мен қозғалыстардың әрекеттердің жүйесі кіреді.
Еңбек – адам психикасын қалыптастыруда шешуші роль атқаратын
әрекеттің бірі. Еңбек адам тіршілігінің арқауы, оның өмір сүруінің басты
шарты.
Дағды – алғашқыда саналы орындауды қажет ететін іс-әрекеттің
бөліктерінің қайталап жаттығудың нәтижесінде автоматталынуы.
Икемділік – адамның қандай нәрсені болмасын орындай білу қабілеті.
Икемділік білім мен тәжірибеге негізделеді. Кімнің білімі мен тәжірибесі
көбірек болса, сол адамның икемділігі де артық болады.
Адаптация – сезім мүшелерінің сезгіштігі әсер етуші
тітіркендіргіштерге біртіндеп бейімделуге байланысты өзгеріп отыртын
құбылыс. Адам сезгіштігінің артуын немесе төмендеуін көрсетеді.
Білім беру-жеке тұлға мен қоғам мүддесі үшін жүргізілетін
педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылған әлеуметтендіру процесі
Білім беру-адам, қоғам,мемлекеттік мүддесіне, мақсатына
бағытталған тәрбие және оқыту процесі
Білім беру(образование)-жүйеге келтірілген білім ,білік және
дағдыларды игеру барысы және нәтижесі , оқушы өмірге және еңбекке
дайындаудың қажетті шарты , білім берудің негізгі жолы мектепте оқыту б
ілім берудің мектепке дейінгі бастауыш, ора, жоғары тағы сол сияқты
сатылары бар.
Білім беру әдістемесі(методика образование)-ғылыминегізделген
оқудың әдістері, ережелері, тәсілдері,, жүйесі осының арқасында
оқушының дуниеге көз карасын қарастырып алған білімдерін тәжірбие жүйесі
осының арқасында оқушыеның дүниеге көзқарасын қалыптастырып алған
білімдерін тәжірбиеде өз бетімен қолдану дағдыларымен қаруландыру
Білімді адам- өмірге бейімделген, белсенді,шығармашылық тұрғыдан
ойлай алатын, және өзін-өзі адамгершілік, ақыл-ой жағынан дамытуға
қабілетті адам

Дәріс тақырыптары және оның қысқаша мазмұны.

1-дәріс тақырыбы: 1 бөлім. Шетел тілдерін оқыту психологиясының пәні мен
мазмұны.
Шетел тілдерін оқыту психологиясының пәні, психологиялық ғылым
жүйесіндегі орны. Шетел тілдерін оқыту психологиясыньң даму кезеңдері. Оньң
дамуының негізгі жолдары мен бағыттары.
Шетел тілдершн оқыту психологиясының мазмұны және жүйесі. Шетел тілін
оқыту психологиясында мұғалімнің жеке тұлға болып қалыптасуындағы және
педагогикалық еңбектің саласын арттырудағы ролі.
Білімнің түрлі ғылыми жүйесінің арасындағы шет тілдерін оқыту
психологиясы. Шетел тілдерін оқыту психологиясының жалпы, әлеуметтік, жас
ерекшеліктер психологиясы, педагогикалық, медициналық психология,
психолингвистика, психосемантика, сонымен қатар, педагогика мен шетел
тілдерін оқыту әдістемесі мен пәнаралық байланыстар.
Негізгі ұғымдар: шет тілдерін оқыту психологиясы, педагогикалық жұмыс,
психологиялық дамыту және оқыту, психологиялық білімдер.
2 бөлім. Ағылшын тiлi пән ретiнде ең алдымен ана тiлiмен, содан кейiн басқа
да пәндермен байланысты:
1.мақсат-амал
2. пәндiк
З. шексiздiк
4. бiртектiлiк
5. бiлiм мен тiлдiң үйлесiмдiлiгi
6. тiлдi меңгеру кезiндегi қиындығы мен қуанышына субъектiлiк жан ашуы.
Әрине, ағылшын тiл мұғалiмi ешқандай зерттеусiз сабақ бағытын, қалпын сезiп
отырады. Ағылшын тiлiн қарастыру және меңгеру процесiнде оның толық және
анық үйренуiне зейiнi мақсатты оқыту бағдарламасының құрылуына әкелiп соғуы
мүмкiн. Мұндай бағдарламада оның артықшылықтарын алдын-ала ескеру қажет
және жасын ескере отырып тiлдi меңгерудi қиыншылығын болжау керек.
Шет тілі пәнінің басқа пәндер сияқты өзінің методикасы бар. Егер, шет тілін
басқа пәндерімен салыстырсақ (тарих, әдебиет, химия, биология т.с.с.)
олардың өздерінің бip тематикалық бөлімі болады. Осыдан айта аламыз, ал ол
тек Ежелгі Рим тарихын біліп қана қоймады, бүкіл пәнге деген қызығушылығын
арттырумыз керек. Шет тілін үйрете отырып оқушыға сол тілде сөйлеуге шарт
қоюға болмайды. Ceбeбi, ол грамматиканы, лексиканы бағдарлама бойынша білуі
керек. Мысалы, лексикалық; стилистиканың тілдік жоспары әртүрлі. Бұл
жағдайда тілді оқыту мағынасыз. Стревенсу бұл тұрғыдан бiз бүкіл шет тілін
үйрене алмаймыз. Тек шет тілін жоспарда қалай берілген сол бағытта үйрете
аламыз. Методика психологиясында шет тілінде оқытудың өзіндік бip жолы бар.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Алхазишвили А.А. Основы овладения устной иностранной речью.
М.,1988.
2. Андриевская В.В. Возрастные особенности деятельности
старшеклассников на уроках иностранного языка. ИЯШ.
3. Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М.,
1965.
4. Белянин В.П. Психолингвистика. Учебник., М., 2003.

Сөздік:
Этноцентризм — басқа ұлттың тыныс тіршілігіне мән бермей, тек өз этносының
жәй-кұйіне ерекше мән беру.
Лақан — алып-қашпа сөз, жалған хабар, қауесет.
Астар сана - подсознание
Алдану - иллюзия
Әрекет - действие
Бейсана - бессознательное
Бейтараптық - нейтральность
Дара - индивид
Қиял — воображение

1 бөлім. Оқу процесінің психологизациясы және шетел тілдерін оқытудағы
қазіргі заманғы үрдістер. Оқытудьң психологиялық теориялары. Психологиядағы
оқыту теориясы туралы ұғым. Дамыта окыту. Жетілдірген әдіспен оқыту
психологиясы. Оқыту шығармашылығының психологиялық теориялары. Оқушылардың
білім, қабілет, тәжірибелерде қабылдауының негізгі бөлімдері: сезім,
қабылдау, түйсік, уғыну, бекіту және шет тілдерін оқуда қолдану.
А.С.Выготскийдің мәдени-тарихи тұжырымдамасы. П.Я.Галпериннің теориясы.
Е.И.Пассованың қатысымдық әдісі. Когнитивті психолог Дж.Брунердің оқытудың
спирал түрдегі (біртіндеп қиындатылған) бағдарламасы.
Шетел тілдерін оқытудьң дәстүрлі жолы – оқытудың ассоциативті теориясы
(оқу процесінің сыныптағы сабақты ұйымдастыру, білім оқу мақсаты ретінде
білімді қабылдау, көрнекілік – жетекші тәсіл ретінде). А.А.Самаринаньң
ассоциативті түйсік теориясы;
Түрлі модификациялы дамытушы оқудың теориясы (В.В.Давыдов,
Д.Б.Эльконин, З.И.Калмыкова, Н.А.Менчинская, Л.В.Занков, т.б.) Проблемалық
оқытудьң теориясы. (Г. В.Кудрявцев, И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин, М.М.Махмутов,
т.б.) К.Бабанскийдің оқытуды оптимизациялау теориясы.
Оқытудың кибернетикалық тұжырымдамасы (Н.В.Кузьмина, Е.И.Машбиц,
Ю.Н.Кулюткин, Н.М.Пейсахов, т.б.). Г.К.Лозановтың суггестопедиялық бағыты
(тәжірибені интуитивті қабылдау). Жобалап оқыту теориясы (білімге
мәдениетті енгізу негізінде пайда болған оқушылардың жобалау
шығармашылықтарын қалыптастыру). Контекстті оқыту (А.А.Вербитский). Болашақ
кәсіби шығармашылықтың оқытумен байланысы. Окытудьң белсенді түрлері және
тәсілдері.
Негізгі ұғымдар: Оқыту теориясы, оқытудың ассоциативтік теориясы,
бихевиоризм және гештальтпсихология, алгоритмдік оқыту, когнитивтік
стратегия, қатысымдық әдісі, ми жұмысын біртіндеп қалыптастыру теориясы.
2 бөлім. Шетел тiлі - өз тілінен қиынырақ болады. Шетел тілін терец ұғыну
оқушының санасына байланысты. Шетел тілі көп ізденісті талап етеді.
Л.В Щерба ұсынған «Шетел дұрыс ұғыну ой-қабілетіне байланысты». Шетел тілін
үйрену, дамыту диалектикалық ой-қабілеті болып табылады. Оқушыларға қатысты
сабақ жүйесімен, бағдарламамен тығыз байланысты. Шетел тілін үйрену
интеллектуалдық өзіндік ұғыну немесе оқушының дұрыс меңгерілмегені,
сондықтан шетел тілі меңгеру өте қиын. Қандай функция жалпы тілге қатысты,
өз тілінен оқушыларға шетел тілін оқып үйрену жеңіл ме?
Бағдарламаны бірнеше топқа бөлуге болады:
-Баланың өзіндік ой-қабілеті
-Баланың жалпы тарихи дамуы, сыртқы ортамен байланысы.
-Баланың мәдени тарихи құндылықтармен тілмен байланыстыру.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Горолев И.Н., Седов К.Ф. Основы психолингвистики. М.,1998.
2. Ейгер Г.В., Рапопорт И.А. Языки речь Харьков 1991.
3. Жинкин Н.И. Язык и речь. Творчество. М.,1998.
4. Залевская А.А., Медведева И.Л. Психолингвистические проблемы
учебного двуязычия. Т.,2002.
5. Зимняя И.А. Психологические аспекты обучения говорению на
иностранным языке. М.,1985.
6. Зимняя И.А. Психология обучения неродному языку. М.,1989.

Сөздік:
Аламан — елдік сезімінен гөрі рушылығы басым, менмендігі күшті топ.
Әдет-ғұрып — әр этносқа тән біртіндеп дәстүрге айналған қоғамдық салт —
сана.
Ақыл - ум
Арақатынас - общение
Ақпарат - информация
Аймақ - зона
Адам аралық - межличностное
Ашық сана - ясное сознание

2-дәріс тақырыбы: 1 бөлім. Сөйлеу әрекетінің психологиялық ерекшелітері
және оқытудың әр кезеңіндегі шетел тілді меңгеру. Сөйлеу функииялары.
Сөйлеу және психикалық феномендер. Сөйлеу және тіл. Сөйлеуді эмпирикалық
зерттеу. Сөйлеу тіл механизмінің екінші шартты жүйесі. Сөйлеудің адамның
психикалық дүниесін көрсету мүмкіндігі. Сөйлеу – субъект психикасына
енгізілген, яғни адамның өзгелерге түсінікті болуына мүмкіншілік беретін
психологиялық функциялардың негізгілерінің бірі. Сөйлеуді зерттеуде ойдың
сөзге және сөздің ойға көшуі бастапқы проблема болып табылады. Мінез-
құлықтың көрсеткіші – сөйлеу. Тілдің жүйелілігі (структурализм).
Шетел тілін оқыту процесіне психологиялық түсініктеме беру. Шетел тілді
меңгерудегі негізгі жолдары, тәсілдері және кезеңдері. Шетел тілінде
ойлаудың психологиялық ерекшелігі. Шетел тіліндегі ауызша және жазбаша
сөйлеуді меңгерудегі психологиялық ерекшелітері. Шетел тілінде грамматика,
лексика, фонетикалық психологиялық негіздері.
Шетел тілін меңгерудегі түрлері. Шетел тілдік-сөйлеу қабілеттері және
олардың дамуы. Шетел тілді оқытудағы қазіргі заманның құралдары мен
амалдары.
Негізгі ұғымдар: сөйлеу, тіл дамыту, екінші шартты жүйе, құрамдылық,
психолингвистика, ішкі сөйлеу, сөйлеу үлгілері, сөйлеу жағдаяттары, шетел
тілін меңгерудегі түрлері, шетел тілдік-сөйлеу қабілеттері.
2 бөлім. Рефлекстік адамның ақыл-eсi тілсіз icкe аспайды. Адамньң ішкі
дүниесінде өз тіліне деген «мені» қалыптасады. Бұл процесс әдейі шет тілін
үйренген бағытта ұзақ, және оның орындалуын қальштастырады.Тілдің мінезіне
қарай оның коммуникативтік ойларын, сезімін, еркіндігін ескеру қажет. Ана
тілі және шет тілі осы тұрғыда үлкен роль атқарады. Сондай-ақ адамда ана
тілі біpiншi қалыптасады. Басқа өзге тілдер ана тілмен салыстырғанда орны
бөлек, осыньң кyәci ретінде бірнеше тілде сөйлейтін адамдар тек өзінің ана
тілінде жеткізеді.
Мектепте баланың өз тіліне деген қызығушылығын арттырумен қатар,баланың шет
тілге де қызығушылығын дамыту керек. Л.С.Выготскийдің түciнігi бойынша бала
5 жасқа дейін тілге байланысты ережелерді білуі қажет. Психологтардың айтуы
бойынша балаға шет тілін ерте жастан үйрету қажет, бұл олардың сол тілді
жақсы меңгеруіне, және оның ерекшеліктерін толық білу қажет. Сонымен қатар
шет тілі ана тілімен бipгe дамып отыруы қажет. Яғни 5-6 жаста, мектепке
дейінгі жаста және одан әрі мектепте жалғасу қажет. Шет тiлi басқа
пәндермен салыстырғанда,ол оқытудың мақсаты және әдісі болып табылады.
Л.С Выгодский керсеткендей:
1) игеру жолындағы бағыт
2) Тығыз қарым-қатынас
3) Анықталған функцияның жиынтығы
4) Тілдің пәндік - коммуникативтік қосылуы
5) Баланың сөздік қорының дамуының сентизивті кезеңмен байланысы.
Әр турл! багытты сипаттай отырып, ана тілі мен шет тілін игеру жолында
Л.С.Выгодский бұл жолдарды өз ана тілінде « төмен — жоғары» жол ретінде
анықтады. Ал «төмен — жоғары» жолы шет тіліне тән. Шет тілін игеру жолы ана
тіліндегі даму жолымен тепе-тең деп айтуға болады. Бала өз ана тіілн
санасыз және байқаусыз игереді, ал шет тілін саналы түрде және байқау
арқылы игереді. Сондықтан ана тілінің дамуы төменнен жоғарыға қарай жүреді
деп айтуға болады. Ал шет тілін игеру жоғарыдан төменге қарай жүреді. Тілді
игеру жолын, әр түрлі жағдайды мектептің оқу iciнің меңгерушісі ескеруі
қажет. Осы меңгеруші «жоғары — төмен» жолын анықтайды. Сонымен қатар,
оқушылардың шет тілін терең ұғыну құралы мен ойды қалыптастыру, мазмұнын
ұғыну оқу компонентінің міндеттері болып табылады. Тілдік құралды сезіну,
оқу процесінде қандай орын алатыны және уақытша созылуымен тұжырымдалады.
Сонымен қатар тілдік құралды сезіну бекітуге қайшы емес, тілдің өзіндік
ақыл-ой процесінде жоспар мазмұны бақыланады. Түрді білдіру ойы фондық
механизмдер деңгейінде
анықталады. Өзгерістер қатарындағы бағытты игергенде ағылшын тілі ауысады
және тығыз байланысты. Баланың қоршаған ортадағы балалармен және ересек
адамдармен ана тілінде тығыз қатынасы өлшеулі коммуникативті мөлшерде
ұштасады және және әр қайсысының ішінде мөлшерлі айтулар шет тіліне
қарағанда өте жоғары. Бұл салыстырмалы анализ жолын игеру негізінде
ескерілген. Шет тіліндегі қарым — қатынас жағдайымен қатар, қатынас сферасы
тарылады және адамдармен қарым - қатынас азая түседі.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Ейгер Г.В., Рапопорт И.А. Языки речь Харьков 1991.
2. Жинкин Н.И. Язык и речь. Творчество. М.,1998.
3. Залевская А.А., Медведева И.Л. Психолингвистические проблемы
учебного двуязычия. Т.,2002.
4. Зимняя И.А. Психологические аспекты обучения говорению на
иностранным языке. М.,1985.
5. Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. М.,
1965.

Сөздік:
Дәстүр — әр халықтың әдет-ғұрпына әбден сіңген әдет-ғұрып.
Дін психологиясы — әртүрлі діндердің адам сана-сезіміне, наным-сеніміне
қалайша әсер етіп, із қалдырып отыратынын зерттейтін психология саласы.
Ел басы — ел, жұрттың сеніміне ие болған басшы.
Бақылау - наблюдение
Бағыт-бағдар - направление
Белсенділік - активность
Дағды - навык
Дәрісбаян - лекция
Дедуктивтік - дедуктивный
Дерексіздендіру - абстракция

1 бөлім. Шет тілі мұғалімінің педагогикалық жұмысының психологиялық
негіздері. Шет тілі мұғалімінің педагогикалық жұмысының жалпы мінездемесі.
Педагогикалық жұмысты мотивацияландыру. Педагогакалық жұмыстың негізгі
функцияларының психологиялық мінездемесі. Педагогикалық қабілет.
Педагогикалық жұмыстың стилі. Стилъдің негізгі функциялары: инструметальды,
компенсаторлы, жүйеорнатқыш және интегративті. Педагогикалық жұмыстың
стилінің түрлері: авторитарлы, демократиялық және либералды.
Шет тілі мұғалімінің кәсіпкерлігі. Педагогтың бағытталушылығы және
педагог түрлері. Педагогикалық қоғамдық перцепция.
Негізгі ұғымдар: педагогикалық жұмыс, мұғалімнің педагогикалық функциялары,
педагогикалық қабілет, педагогикалық жұмыстың стиль.
2 бөлім. В.Риверс тауып айтқандай «Tiлді оқыту жөнінде қандай да бip шешім
қабылдамас бұрын алдыменен тіл деген ұғымның анық ерекшелігін қарастыруымыз
дұрыс болар eдi» Бұл ұғымның негізгі мәні: Тіл күрделі де жүйeлi деңгейдегі
білім нeгiздepiн, ойлау жүйесін қалыптастыратын, жоғарғы дәрежелі жүйке
қызметінің, яғни адамдардың арасындағы негізгі қатынас құралы (В.Гумбольдт,
Ф.Де Соссюр, А.А Потебня, Л.С.Выготский, Л.В.Щерба, С.Л.Рубинштейн және
т.б.).
Шетел тілін оқу пән ретіндегі ерекшелігі кез-келген жалпы тілге тән белгілі
бip жүйе болғанмен, ана тілден үйренуімен қолданылуы жөнінен көптеген
epeкшeлiктepi жағынан дараланады. Сонымен бірге кез-келген мектеп
оқулығынан сипаты жөнінен epeкшeлeнeдi. Шетел тілінің оқу пәні ретіндегі
ерекшелігі оқытушылар мен оқушылар түйсік арқылы сезінеді (тек шетел тілін
ғана емес). Бұл жағдай оқушылардың мектепте пәнге деген сыни тұрғыдан тiптi
кейде қарсы көз қарасының қалыптасуына да негіз болуы мүмкін: «Оқы, оқы
бipaқ нәтиже шықпайды», «Басқа тілді үйренуге ебім жоқ», «Бұл тілде
сөйлеуге қажеттігім болмайды», «Өте ауыр тіл» және т.б. Біріншіден шетел
тілі оқу пән ретіндегі ерекшелігі оны оқып үйренем деген адамдарға объект-
субьектілігі белгілі бір қиындықтар тудырады. Әуелгі шетел тілінің -жалпы
тілге қатысты немесе негізгі тілді сипаттамасының тұтастай алғанда пайда
болуы Сонымен шетел тiлi кез-келген тіл жүйесі секілді тарыхынан,
әдебиетінен, мәдениеттен, элеуметтік ара қатынасынан, дәстүрден көрініс
беретін тарихи өнім.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Привалова И.В. Понимание иноязычного текста. С.,2001.
2. Румянцева И.М. Психология речи и лингвопедагогическая психология.
3. М, 2004
4. Домолов А.Г. Психология личности.М.,1990.
5. Мягкова Е.Ю. Структурные споры при обучении пониманию и переводу
иностранного текста. // Психолингвистические исследования: слово и
текст-Т., 1995.

Сөздік:
Жеті жарғы — қазақтың күн нормаларын белгіелген Тәуке ханның заң жиынтығы.
Кісілік — тұлғаның аса жарасымды иланымдылығы мол қасиеті
Жалпы - общий
Жүйе - система
Жас сатылары - возрастные ступени
Икемділік - склонность
Индуктивтңк - индуктивный
Кеңістік - пространство
Көңіл-күй - эмоция

3-дәріс тақырыбы: 1 бөлім. Тіл дамытудағы жеке тұлға. Сөйлеудің дамуы.
Сөйлеу кезіндегі адамның өзіндік ерекшелігін тілі, калыпты мінез
ерекшеліктері бойынша танып білу мүмкін. Сөйлеудің формалды-динамикалық
(қарқыны, коммуникациялық ерекшеліктер, т.б.) және құрамдық мінездемесін
(сөйлеу тақырыбы, проекция) зерттеу.
Ерте кездегі сөйлеу онтогенезі. Сөйлеу алдындағы немесе сөйлеуге
дейінгі кезең (Ж.Пиаженің сенсомоторлы интеллектінің деңгейі). Сәбидің бір
айлық кезіндегі рефлекстің қолданылуы. Екі-төрт айлык сәбидің айналмалы
жауап беру». Алгашқы вокализация.
Бір жастан мектеп жасына дейінгі тіл дамыту. Дыбыс кешені – сәбидің
алғаш сөздері. Бір жасар баланың тіл дамытуындағы телеграфтық стиль. Бала
тілінде грамматикалық қалыптастыру (синтетикалық типтегі тілде флексияның
пайда болуы). Баланың сөздік шығармашылығы (неологизмдер). "Эгоцентрикалык
сөйлеу "(Ж.Пиаже, 1932ж.).
Ішкі қалыпты экстеризациялаудың принципі ретіндегі сөйлеу процесенің
ішкі мотивінің көрсеткіші. Тіл дамуыньң "сензитивті кезеңі". Шетел тілін
ерте жастан окытудың психологиялық негіздемесі.
Мектеп жасындағы балалардың тілдік дамуы. Оқу және жазбаны оқытумен
байланысты тіл дамытудың рефлексиясы. Жоғарғы дережедегі жалпылаудың
негізгі ұғымдары.
Сөздерді қолдануды ұғыну. Жалпылаушы категориалды сөздік құрамның
орнатылуы (сөз өзгерісінің және құрамының парадигмалары).
Негізгі ұғымдар: Сөйлеудің формалды-динамикалық мінездемесі, құрамдық
мінездеме, сөйлеу проекциялары, сөйлеу алдындағы немесе сөйлеуге дейінгі
кезең, дауыс қарқынының айналмалы формалары, дыбыстық сөйлеу көрсеткіштері
дыбыс кешендері, эгоцентрикалық сөйлеу, жалпылаушы категориалды сөздік
құрам.
Сөздерді қолдануды ұғыну. Жалпыдаушы категорияларды сөздік құрамының
орнатылуы (сөз өзгерісінің және құрамының парадигмалары).
Негізгі ұғымдар: сөйлеу алдындағы немесе сөйлеуге дейінгі кезң, сөйлеу
қарым-қатынасының айналмалы формасы, эгоцентрикалық сөйлеу, сензитивті
кезең.
2 бөлім. Тіл-бұл сөйлейтін қоғамның, халықтың санасында тіршілік eтeдi.
Сондай-ақ тіл халықты тұрақтандырып және біріктіреді. Өздігімен біртұтас
халықтың мінезіне, адамзат қауымына мән береді және олар өздерінің
қалыптасуымен бірге гетерогенді.
В.Гумбольдтың анықтауы бойынша, тіл - бұл үлттың жаны, онда бүкіл «Халықтың
мінезі» көрініс береді. Әлеуметтік-тарихтық, азықтың бола отырып, тіл
сонымен қатар осы тілде сөйлейтін өзге ұрпақтармен байланысты іске асады.
«Тіл-бұл нағыз тipi, маңызды және тұрақты байланыс, өткенді өмір cүpiп
жатқанды және болашақ халықтың ұрпағын ұлы тарихи біртұтасқа
байланыстырады. «Рубинштейннің айтуы бойынша тілдің гносеологиялык табиғаты
жөнінде айтқанда алдымен оның болмыс ретінде қызмет ететін ескеру қажет.
Лениндік теорияның контекстінде бұл мазмұнмен формалардың активті көрініс
өзара қатынасы болып табылады. Мазмұны ретінде мұнда ең әуелгі сөз мағынасы
және пікірдің мәні орындалады. Сонымен қатар негізгі мағынасы - бұл заттың
өздігінен пассивтік емес көpiніci сыртқы тәжірибесін әсершіл адамның оған
деген қатынасы. Сөздің мағынасы, заттың атауын беретін, бұл заттың қызметін
анықтайтын жүйе, адамзаттың бағытын және олардың бip-бipінe қарым-қатынасын
білдіреді.
Тілдің мінезі бұл жекеше жэне қоғамнан жекешеге берілетін формасы. Тіл –
бұл жеке адамдарға және қоғамдық-тарихи адамзатқа берілетін тәжірибе. Бұл
тұлға тәжірибесі жағдайын иемденеді сонымен бірге олардың тіршілік сана
формасы болып табылады. А.Н.Леонтъевтің әдістемелік маңызды бағыттарымен
салыстырғанда тіл – бұл адамзаттың адамға деген демиургі болып келмейді
дейді. Леонтьев бойынша басқа адаммен байланысқа түскен процесс бұл нақты
заттық-практикалық бағыт. Жалпы мәлімдеме бойынша, тіл – бұл адамзаттың
маңызды зат құралы.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Алхазишвили А.А. Основы овладения устной иностранной речью.
М.,1988.
2. Андриевская В.В. Возрастные особенности деятельности
старшеклассников на уроках иностранного языка. ИЯШ.
3. Зимняя И.А. Психологические аспекты обучения говорению на
иностранным языке. М.,1985.
4. Зимняя И.А. Психология обучения неродному языку. М.,1989.
5. Зимняя И.А. Психология обучения иностранным языкам в школе.
М.,1991.

Сөздік:
Қазақылық — кеңпейіл, дархан, той думанға жаны құмар, жомарттық, орынсыз
ашылып-шашылу.
Қара шаңырақ — әке-шешенің түтін түтетіп отырған үлкен үйі.
Ерік - воля
Ерекшелік - особенность
Жеркену - брезговать
Жұлдызнама - гороскоп
Жан - душа
Жауапкершілік - ответственность
Жантану - психология

Сабакты жүргізу мен ұйымдастырудың психологиялық-педагогикалық негіздері.
Шетел тілінде грамматика, лексика, фонетиканың психологиялық негіздері. Шет
тілін оқытудағы жеке-даралық тәсілдер психологиялық негіздеме ретінде және
оньң теориялық болжамы мен сипаттамасы.
Шет тілін оқытудағы танымдық процесстер және қабілеттілік. Оқытуды
ұйымдастыру кезіндегі танымдық процесстердің заңдылығы мен жекелігінің
жалпы мінездемесі. Оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуын ескере отырып
жасалатын психологиялық талдау бойьнша ұсыныс.
Шет тілін оқытудың, эмоционалды-ерікті аумағы. Сабақ кезіндегі
психологиялык күй және оның оқу бірлестігіне тигізетін әсері.
Окушылардың эмоционалды-ерікті аумағын ескере отырып жасалатын
психологиялық талдау бойынша ұсыныс.
Негізгі ұғымдар: шет тілін оқытуды жекешелендіру, танымдық процестер және
қабілет, эмоционалды-ерікті аумақ, сабакты психологиялык талдау

Қолданылған әдебиеттер:
1. Домолов А.Г. Психология личности.М.,1990.
2. Успанов К.С. Теория и ппрактика формирования профессионально
значимых качеств у будущих учителей.- А., 1998.
3. Познавательные процессы и способности в обучении. М.,1990.
4. Жашкуревич. Л.Г. Формирование универсальных умений билингва.
М.,2002.
5. Мягкова Е.Ю. Структурные споры при обучении пониманию и переводу
иностранного текста. // Психолингвистические исследования: слово и
текст-Т., 1995.

Сөздік:
Магия — наным-сенімдердің жүйелі ритуалы.
Психологиялық антропология — этностық, мінез-құлық ерекшеліктерін
зерттеумен айналысатын америкалық ғылыми бағыт.
Даралық - индивидуальность
Кейіп - состояние
Қарқындылық - интенсивность
Құмарлық - страсть, наслаждение
Қызығу - интерес
Қуаныш - радость
Қасірет - страдание
Каһар - гнев

4-дәріс тақырыбы: Шетел тілдерін оқытудағы жас ерекшеліктеріне қарай тіл
дамытудағы психологиялық ерекшеліктер.
1 бөлім. Ерте кездегі сөйлеу онтогенезі. Сөйлеу алдындағы немесе
сөйлеуге дейінгі кезең (Ж.Пиаженің сенсомоторлы интеллектінің деңгейі).
Сәбидің бір айлық кезіндегі рефлекстің қолданылуы. Екі – төрт айлық сәбидің
айналмалы жауап беруі. Алғашқы вокализация.
Бір жастан мектеп жасына дейінгі тіл дамыту. Дыбыс кешені – сәбидің
алғаш сөздері. Екі жасар баланың тіл дамытудағы телеграфтық стиль. Бала
тілінде грамматиканы қалыптастыру (синтетикалық типтегі тілде флексияның
пайда болуы). Баланың сөздік шығармашылығы (неологизмдер). «Эгоцентрикалық
сөйлеу» (Ж.Пиаже, 1932ж.)
- ішкі қаліпті экстеризациялаудың принципі ретіндегі сөйлеу
процессінің ішкі мотивінің көрсеткіші. Тіл дамуының «сензитивті
кезеңі».
Шет тілін ерте жастан оқытудың психологиялық негіздемесі.
Мектеп жасындағы балалардың тілдік дамуы. Оқу және жазбаны оқытумен
байланысты тіл дамытудағы рефлексиясы. Жоғарғы дәрежедегі жалпылаудың.

2 бөлім. Сөйлеу әрекеті онтогенезінде лексикалық мағынаның қалыптасуы және
дамуы бұл жұмыстың "Адам баласы сөйлеу әрекеті онтогенезінің ғылыми
теориялық негіздері" деп аталатын бірінші тарауы «Отандық және шетелдік
ғалымдардың сөйлеу әрекеті онтогензін зерттеу бағыттары», « Сөйлеу әрекеті
компоненттерінің алғашқы шығуы, қалыптасуы және олардың дамуындағы тілдік
ортаның рөлі» атты тараушылардан тұрады. «Отандық және шетелдік ғалымдардың
сөйлеу әрекеті онтогенезін зерттеу бағыттары» атты бірінші тараушада тіл
білімінде сөйлеу әрекетінің (онтогенезі) зерттелу тарихы мен оның тіл
білімінде алатын орны, оған берілген анықтамалар, зерттеудің теориялық
принциптері, қазіргі тіл білімінде бала тілін зерттеулердегі жаңа бағыттар,
мәселен, тіл мен сөйлеу ара қатысы, сөйлеу әрекеті онтогенезінде тілдін
негізгі қызметі және оның жүйесі, тіл мен ойлау ара қатысы, алғашқы
сөйлемдердің шығуы т.б. бағыттары сипатталады. Сөйлеу әрекеті-кешенді
құбылыс, бірнеше ғылым салаларының зерттеу объектісі. Адам баласы сөйлеу
әрекеті онтогенезін жалаң лингвистикалық тұрғыдан зерттеу мүмкін емес,
өйткені бала тілінің шығуымен дамуының себеп салдары адма баласының
физиологиялық дмауы және өзінің тілдік ортасымен қарым қатыстың дмауымен
тікелей байлансты болады.Ғалымдар сөйлеу әрекетін тіл мен сөйлеудің
біртұтас бірліг деп тапса, сөйлеу әрекетінің басты ерекшелігін
Л.С.Выготский:"единство общения и обобщения",- деп атайды, адам баласы
қоршаған ортасымен қарым-қатынасқа тіл арқылы түседі, екінші адамға
айтатынын ойлап, пайымдап барып жеткізеді, яғни тек адам баласына тән
жоғарғы психологиялық қарым-қатынас формалары адам баласының ойлауы арқылы
шындықты пайымдаумен жүзеге асырылады.Отандық ғалым М.М. Копыленко тіл мен
сөйлеудің филогенездегі арақатысын лексема негізінде қарастыры отырып, тіл
жүйені құраса (фонема, сөздік,фразеология және грамматика), сөйлеу-сол
жүйемен құбылысты шығарушы тіл мәселесі бойынша ғалысдар арасындағы
пікірталасты саралай келе , тіл мен сөйлеу бүтін аймақты құрайтын екі бөлек
құбылыс деп тауып, «сана» мен «ойлауға» берілген философиялық сөздіктегі
сиппатаманы сараптау арқылы тілді жүйеретінде санамен сөйлеуді үрдіс
ретінде ойлаумен сәйкестіндіреді.Сөйлеу әрекеті онтогенезі дегеніміз-,бала
тілін зертттеуші ғалымдардың сипаттауы бойынша, баланың алғашқы өз ана
тілінде тілінің шығуы, оның сөйлеп үйренуінің даму жолы, яғни адамның
алғашқы сөйлеу тілінің шығатын кезеңі,түп тамыры.Бала тілін теориялық
тұрғыдан жүйелі түрде зерттеу XYIII ғ. Аяғынан бастау алып, XX ғ. Басынан
бері үрдісті түрде зерттеле бастады.Бала тілінің шығуы мен дамуына арналған
психологтардың, лингвистердің, нейрофизиологтардың жүргізген бақылаулары
мен эксперименттерім көрініс берді. Бұны Ф. Де Соссюр, И.А.Бодуэн де
Куртэне бастап кеткен адам баласының сөйлеуін психологиялық және әлеуметтік
тұрғыда тілдік нәтижесі деуге болады.
«Сөйлеу әрекеті компоненттерінің бірі лексикалықмағынаның қалыптасуы
жүйесі» деп аталатын екінші тарауы «Сөз мағынасы онтогензі», «Сөз
мағынассның адам баласы тіліпде алғашқы даму барысы», эксперименттік
бақылау сипаттамасы мен нәтижелері, «Алғашқы лексикалық мағынанның дамуына
әсер ететін факторлар және оның қалыптасуындағы ұлттық ерекшеліктердің
алғашқы көрінісі» тақырыптары қамтиды. Бұл тарауда ғалысдардың сөз
мағынасына қатысты тұжырым пайымдауларына сипаттама беріліп, сөз және оның
ұғысы мен мағынасының филогенездік және онтогенездік негіздері
қарастырылады.Сөз мағынасының қалыптасуы және дамуы кезеңдері мен сатылары
дәлелді жағдаяттармен сараланады. Эксперименттік бақылау сипаттамасы мен
нәтижелері ұсынылып, алғашқы лексикалық мағынаның дамуына әсер ететін
факторлар және оның қалыптасуындағы ұлттық ерекшеліктердің көрінісі
дәйектеледі.Сөз мағынасының филогенезде алғаш зерттелуі, дәлірек айтқанда,
тілдегі семантикалық қатынастардың заңдылықтары, мағынанын кеңеюі мен
таралуы, өзара теңдік ауысуы, мағынаның білінуі IX ғ.француз тілшісі
М.Бреаль есімімен байланысты болса,сөз мағынасының пайда болуы, оның
қалыптасу жолы адам баласының түйсігінің даму негізінде болатын алғаш рет
1930 ж. Л.С. Выготский еңбегінде қарастырылған.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Успанов К.С. Теория и ппрактика формирования профессионально
значимых качеств у будущих учителей.- А., 1998.
2. Познавательные процессы и способности в обучении. М.,1990.
3. Жашкуревич. Л.Г. Формирование универсальных умений билингва.
М.,2002.
4. П.Кузнецова Т.Д. Роль установки в формировании
правильного и ошибочного речевого действия в условиях билингвизма
и филингвизма: автореферат дис. к. психол.н. Тбилиси.1982.
5. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М.,1977.

Сөздік:
Пассионарлық — әрбір этностың географиялық ортасына, экологиясына орай
қалыптасқан тылсым күштері.
Тайпа — аталас, аралас-құралас отырған екі-үш рудың бңрлестігі.
Тектілік — ру, тайпалардың туыстан берілетін өнегелі мінез-құлқы.
Қорқыныш - боязнь
Қабылдау - восприятие
Қабылдау тұрақтылығы - постоянство восприятия
Қабылдаудың тұтастығы — целостность восприятия
Қабылдаудың мағыналылығы - содержательность восприятия
Қажеттілік - необходимость
Қабілет - способность

Шет тілі мұғалімінің психологиялық біліктілігі. Шетел тілді оқытудағы
негізгі жолдары, тәсілдері, кезеңдері.
Оқытудың психологиялық тұжырымдамалары.
- Оқытудың ассоциативті теориясы. Сезімталдық таным оқытудың
түсіндірмелі-көрсеткіш түрінің негізі ретінде.
- Бихевиоризм және гештальтпсихология: түсінуге оқыту. Оқытудың
бағдарламалық және алгоритмдік үлгілері.
- Когнитивті психолог Дж.Брунердің оқытудың спирал түрдегі
(біртіндеп қиындатылған) бағлдарламасы. Р.Ганьенің ақпарат
әдістемесі. Моторлы және ойлау дағдыларының иерархиялық құрылысы.

- Л.С.Выготскийдің жоғарғы психикалық функциялардың дамуының тарихи-
мәдени тұжырымдамасы және соның негізінде П.Я.Гальпериннің түйсік
жұмысының кезеңмен орнытылу теориясы туған:
- Ю.А.Самаринаның, З.И.калмыкова, Н.А.Менчинская, Л.В.занков, т.б.)

- Проблемалық оқытудың теориясы (Г.В.Кудрявцов, И.Я.лернер,
А.М.Матюшкин, М.М.Махмутов, т.б.)
- Ю.К.Бабанскийдің оқытуды оптимизациялау теориясы
- Оқытудың кибернетикалық тұжырымдамасы (Н.В.Кузьмина, Е.И.машбиц,
Ю.Н.Култкин, Н.М.Пейсахов, т.б.)
- Г.К.Лозановтың сууестопедиялық бағыты (тәжірибені интуитивті
қабылдау)
- Жобалап оқыту теориясы (білімге мәдениетті енгізу негізінде пайда
болған оқушылардың жобалау шығармашылықтарын қалыптастыру)
- Контексті оқыту (А.А.Вербитский). Болашақ кәсіби шығармашылықтың
оқытумен байланысы.
- Оқытудың белсенді түрлері және тәсілдері.
Негізгі ұғымдар: ассоциативті теория, бихевиоризм және
гештальпсихология, когнитивті және ақпараттық әдістер,
Л.В.выготскийдің тарихи-мәдени тұжырымдамасы, дамыта оқыту, мәселелі
оқыту, жобалы және контексті оқыту.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Белянин В.П. Психолингвистика. Учебник., М., 2003.
2. Выготский Л.С. Орудие и знак в развитии ребенка.// Выготский
Л.С.Собр.сочин.М.,1998
3. Горолев И.Н., Седов К.Ф. Основы психолингвистики. М.,1998.
4. Ейгер Г.В., Рапопорт И.А. Языки речь Харьков 1991.
5. Успанов К.С. Теория и ппрактика формирования профессионально
значимых качеств у будущих учителей.- А., 1998.
6. Познавательные процессы и способности в обучении. М.,1990.
7. Жашкуревич. Л.Г. Формирование универсальных умений билингва.
М.,2002.

Сөздік:
Ұлт – біртұтас территориясы, экономикасы, мен мемлекеттік тілі, ұлттық
болмысы (психика) қалыптасқан халықтар жиынтығы.
Ұлтшылдық — өз ұлтының көсегесін көгерту жолында аянбай әрекет етуге бел
байлаған кісілердің қасиеті.
Ұлттық құндылық — ата мекен, тілі, тарих, өнеге, әдебиет, мәдениеттер
жиынтығы.
Ұлттық мақтаныш — өз ұлтының рухани құндылықтарын ерекше қастерлеуден
көрінетін жоғарғы сезім.
Ұлттық мінез — белгілі ұлтқа ортақ психикалық ерекшеліктің жиынтығы.
Ұлттық намыс — ұлт өкілдерінің ата-мекенін, тілін, тегін, салт-дәстүрін
ерекше қастерлеп, оның ар-намыс, абыройына кір жуытпай, оны қызғыштай
қоруы.
Қылық - поведение
Мінез - характер, нрав
Мінез асқынуы — акцентуация, возбужденность
Мінез бітістері - черты характера
Ниет - намерение
Наным - убеждение
Нышан - задаток

1бөлім. Шет тілдерін оқытудығы тіл дамыту диагностикасының психологиялық
ерекшеліктері. Оқушылардың тіл дамыту диагностикасының психологиялық
ерекшеліктерін болжау. Тіл дамытудағы кедергілердің дифференциалды болжау,
дамудағы проблемалар. Диагностикалық зерттеудің принциптері. Диагностиканың
кезеңдері. Сөйлеуді зерттеудің мазмұны. Жеке дұрыстау. Дыбыстауды дұрыстау
– фонемалық қабылдауды дамыту. Грамматикада және жазуда интонация, екпін,
сөздік кемшіліктерін дұрыстау. Дұрыстау арқылы дамыту сабақтарындағы
сөйлеудегі қателіктерді топпен дұрыстаудың маңыздылығы. Шет тілін оқуда
кездесетін қиындықтармен таныстыру. Шет тілін оқуда қиындықтарға кезіккен
оқушының ата-анасымен жұмыс істеп, шара қолдану.
Негізгі ұғымдар: психологиялық диагностика, тіл дамытудағы
кедергілердің дифференциалды диагностикасы, дұрыстау, фонемалық қабылдау,
дамыта оқыту, топтық дұрыстау.
2 бөлім. Қарым-қатынас жағдайының мектептегi ағылшын сабағының төмендеуi
болуына және олардың сабақ бағытында дұрыс бөлiнбеуiне байланысты. Ағылшын
тiлiмен аптасына бiр рет дайындалатын болса, ағылшын тiлiн меңгеру өте
қиынға соғады. Соңғы көрсеткiштер бойынша,мысалы: бiр сыныпта отыз оқушы
болса, оның бір-бiреуi бiр жылда бiр сағаттан артық ағылшын тiлiн
сөйлемейді, сол себептi олардың тiлi дамымай көрсеткiштерi төмен болады.
Сөйтiп ағылшын тiлiн меңгеруге жағдайлар жасалынбай отыр. Ағылшын тiлiн
меңгерудiң басты ерекшелiгi оның коммуникативтiк жағына қосылуы. Эльконин:
“бала дүниеге келгенде екi қарым-қатынас түрiне енедi: 1) бала-зат 2) «бала-
ересек адам» деген. Осы екi қарым-қатынас тiл арқылы шыңдалады. Мектепте
ағылшын тiлiн меңгеру кезiнде бала қарым-қатынасты қолданады. М.Г
Коспаревпен Н.В Коптевтiң зерттеулерi бойынша мына қорытындыға әкелiп
соғады: Ағылшын тiлiнiң сзөi баланың тiлдiк орында сезiнуден тыс өмiр
сүредi. Кейбiр қолданып жүрген сөздердiң иiсi, түсі, түрi, пiшiнi болмайды.
Бұл да есте дұрыс сақталмауына себеп болады.
Ең басты айта кететiн жайт:”Адамның туған тiлiн меңгеруi - табиғи процесс,
мұны адам бұл тiлдi бiлуiм керек деп меңгермейдi. Тiл-адамның ой-өрiсiн,
дүниетанымын
дамытады “

Қолданылған әдебиеттер:
1. Познавательные процессы и способности в обучении. М.,1990.
2. Жашкуревич. Л.Г. Формирование универсальных умений билингва.
М.,2002.
3. Шерьязданова Х.Т. Психология человеческого общения. А.,2002.
4. Логинова Л.И. Как помочь ребенку заговорить по - английский.
М.2002.
5. Карлинский А.Е. Основы теории взаимодействия языков. А., 1990.
6. Колкер Я.М., Устинова Е.С. Речевые способности: как их формировать?
ИЯШ. 2000.№4.
7. Клычникова З.И. Психологические особенности обучения чтению на
иностранном языке.М.,1983.
Сөздік:
Ұлттық пессимизм — ата-баба дәстүрін аяққа басу, өз ұлтынан жирену.
Ұлттық психология — басқа ұлттарда қайталанбайтын ұлттық рух, оның өзіне
ғана тән мінез-құлық, салт-дәстүр.
Ұлттық сана — ұлтты бір-бірінен ажырататын саяси-экономикалық, рухани-
әлеуметтік қасиеттер жиынтығы.
Ұлттық лидер — белгілі ұлт пен этностың басын біріктіруде ерекше көзге
түскен, топ жарған тұлға.
Ұлттық психикалық тұрпат — ұлтқа тон әдет-ғұрып, таным-сенім, сезім, мінез
ерекшеліктерінің жиынтығы.
Ұлттық темперамент — ұлттық мінездің жүйке санасына байланысты
белсенділігімен қимыл-қозғалысын, ым-ишарасын көрсететін ерекшелік.
Өзіндік реттеу - саморегуляция
Өзіндік сана - самосознание
Сала - раздел
Сана - сознание
Сөз - слово
Сөйлеу - речь, говорение
Сезім - чувство
Сезімталдық - чувствительность
Сезімдік қызбалық - возбудимость
Пән - предмет
Таңдану - удивление
Түйсік - ощущение

Психолингвистика пәнаралық ғылым ертінде. Психолингвистиканың пәні мен
мақсаты. Шет тілдерін оқыту психологиясының пәні мен пайда болуының
себептері (лингвистикалық және психологиялық). Адамның мінез-құлқы және шет
тілін оқуда тілінің дамуы. Шет тілін оқу мен қабылдау кезіндегі ойлау
қабілеті және оның кейбір ерекше аспектілері.
Шет тілде сөйлеудің негізгі психолингвистикалық үлгілері.
Шет тілін оқуда кездесетін сөйлеу қабілеті кемшіліктерінің
психолингвистикалық аспектілері.
Көпшілік қарым-қатынас аумағының кедергілерін қарастыру – шет тілін оқыту
психологиясының мақсаты. Шет тілін оқыту кезіндегі психологиялық
мадақтаудың тиімділігі.
Қатысымдық әдіс:қарым-қатынас кезіндегі сөйлеу және тіл (дискурс-анализ).
Вербалды арақатынасты ұйымдастыру (сөйлесуді талдау). Сөйлесу
импликатуралары. Қатысымдық ниет көрінісі. Сөйлесудің теориялары.
Психолингвистикадағы когнитивті бағдар. Сөйлеу тілі процесінің үлгілері.
Сөйлеу тілі механизмінің құрамдық ұйымдастыруының көріністері. Т.Ушакованың
ойлай сөйлеу процессінің жалпылаушы үлгісі.
Сөйлеу өнері психологиясы (адамға әсері) және сөйлеудегі кемшіліктердің
пайда болуының түрлі себептерін шешу міндеттері. Сөйлеу функцияларының
жетілмеушілігі және кемшіліктері, оларды болжау. Сөйлеу қызметі өнімдерін
талдау.
Негізгі ұғымдар: психолингвистика, қатысымдық, когнитивтік, генетивтік
әдістер, дискурс-талдау, сөйлесуді талдау, сөйлеу теориялары, сөйлеу тілі
механизмінің құрылымдық ұйымдастырудың үлгілері, Т.Ушакованың ойлай сөйлеу
процесінің жалылаушы үлгісі, дамыту псиологиясы, «симбиозис» болжамы,
эгоцентрикалық сөйлеу.

Сөздік:
Ұлттық тіл – әр этностың, ұлттың өзіндік дүниетанымының басты белгісі.
Халықтың психология — ұлттық психика мен мінез-құлықтың, халықтың қанына
«сіңген» ерекшелік, қарапайым психологиялық білімдердің жүйесі.
Халық рухы — халықтық психология ұғымының синонимі, әр ұлттың өзіне тән
психикалық ерекшелігі, олардың психологиялық жүйесінің жиынтығы.
Түйсік сапасы - качество ощущения
Түйсік қарқыны- интенсивнность ощущения
Түйсік ұзақтығы - длительность ощущения
Тек - вид
Түр- разновидность
Түрткі - мотив
Тән - тело
Тұлға- личность
Таным - познание
Тума- инстинктивный
Тіл - язык
Ұмтылыс- стремление

Пән бойынша дәріс оқуға әдістемелік нұсқау
Жоғары оқу орнындағы дәріс сабақтары студенттердің шығармашылық ізденісте
білімді меңгеру арқылы, ғылыми әдебиеттермен өзіндік жұмыс формаларын,
стилін таңдауға мүмкіндік береді.
Лектор тыңдаушыларын объективті түрде ғана ақпараттандырып қоймауы тиісті.
Дәрістегі ғылыми ақпарат сенімді түрде жеткізіліп, әдебиеттермен өзіндік
істеуге бағыт берілуі тиіс.
Лектордың дәрісі мынадай функциялар атқарады:
1. Бағдарлаушы
2. Түсіндіру
3. Сендіру
Бағдарлаушы қызметінде дәріс ғылыми әдебиеттерге сүйене отырып ғылыми
теория негіздерін қашан және қандай авторлармен түжырымдалған, қандай
объективті өмірлік қажеттіліктерге тәуелді екенін, қандай ғылыми
әдебиеттерге сүйеніп бұл туралы терең оқуға болатындығына бағыт беріледі.
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі де дәрістің бағдарлау қызметіне жатады.
Түсіндіру қызметі арқылы ғылыми түсініктер, түсіндірілетін теория немесе
гипотеза айқындалады.
Сендіру қызметі арқылы лектор тұжырымдарын дәлелдемелер негізінде жасауы
тиіс. Міндетті түрде фактіні дәлелдей білу қажет. Сендіру функциясы оқу
дәрісінде өте маңызды. Студент ғылыми тұжырымдарды өзіндік сенім арқылы
меңгеріледі. Лектор дәрісі қызықты өту үшін төмендегі психологиялық шарттар
қажет;
- аталған ғылыми жүйесінде білімдерді меңгеру;
- дәріске деген студент қызығушылығын туғызу;
- студенттер түсіндірілген материал жаңалығын сезінуге тиіс;
студенттердің жұмыс істеуге ынталандыруын туғызу.

Пән бойынша дәріс оқу әдістемесі.
- тақырып бойынша негізгі түсініктерді аудиторияға жеткізу;
- мазмұнды дәлелдеу;
- материал мазмұның ақпараттығы;
- материалдың проблемалылығы.
Дәріске негізгі және жан-жақты дайындық - оны жақсы оқудың бір мүмкіндігі
болып табылады.

Дәріс мазмұнына дайындық I - кезеңде дәріске дайындық:
- мақсат қалыптастыру;
- аталған нақты дәрістің тақырып және бөлім бойынша өткізілу орны
айқындалады;
- студенттердің даярлық деңгейін анықтау;
- теоретикалық және нақты материалдар таңдап алынады.
Бұл кезеңде дәріс мазмұны ерекшеліктерінің ішінде ғылымилық, беріктілігін
лектор ескеруі керек.
Ғылымилық. Дәріс қазіргі ғылыми білімдерге сүйенуі тиіс. Ол түрлі теориялық
материалдар және тәжірибелік материалдарды салыстырудан көрінеді. Отандық
және шетелдік зерттеушілер, ғылыми эксперименттер нәтижесі, жаңа идеялар
мен концепциялар, зерттеу әдістерінің сипаттамасынан тұрады.

Жоғары оқу орнында дәріс сабақтарын дұрыс оқу да мынандай талаптары
қойылады:
Кіріспеде тақырып, мақсат айтылып, қызығушылығын тудырып, негізгі тірек
идеялары құрастырылады, алдыңғы және соңғы білімдермен байланыстырады.
Ең күрделісі дәрісті бастау. Бірінші айтылған сөз тыңдаушылардың назарын
аударуы тиіс. Дәріс туралы түсінікті оның атауынан алуға болады. Ол қысқа,
негізгі ойды жеткізіп, формасы жағынан тартымды болуы қажет. Тақырып
маңыздылығын студент тұлғасын дамытудағы білімдерді меңгеру үшін көрсету
қажет. Дәріс жоспары, мақсаты хабарланады. Тыңдаушылардың назарын соңында
білімді тексеруге арналатын бақылауға аударуға болады. Жаңа материалды
өткен материалмен байланысы көрсетіледі. Кіріспе бөлім 5-7 мин. қамтиды.
Негізгі бөлімде барлық анықтамалар мен негізгі теоретикалық сұрақтар нақты,
қысқа ашылады. Әр теориялық көзқарасқа дәлелдемелер, суреттер таңдап
алынады. Дәріс сұрақтары 2 - 4-ке дейін. Дәріс мәтіні өте үлкен болмауы
керек.
Алғашқы сұраққа өткен соң кідіріс жасалады. Бұл психологиялық пауза
студенттердің өзін еркін сезінулеріне және оқылатын материалдың
маңыздылығын түсіндіруге, қабылдауға даярлығын тексереді (бет-әлпеті,
әңгіме).
Материалды түсіндіру және дәріс формасына карай дәрістерді түсіндіруге
болады. Проблемалық сипатағы дәріс өткізу үшін студенттерді өзіндік
танымдық белсенділік және шығармашылыққа даярлауға мынадай белсенді
кұралдар пайдаланылады:
- бекітетін негізгі сұрақтармен;
- оқытушы өзін ұсынған тұжырымдар бойынша түрлі
көзқарастарды салыстыру;
- сұрақтар қою, түрлі шешімдер мен көптеген тапсырмалар ұсыну;
- кері байланыс қамтамасыз ету.
Аудиториямен байланыста лектордың сыртқы бейнесі, өзін-өзі ұстау, жест,
сөйлеуі, тілі маңызды роль атқарады.

Бөлім 3.
Семинар сабақтарының тақырыптары және оның қысқаша мазмұны.

1. Шетел тілдерін оқыту психологиясының пәні мен мазмұны.
2. Оқу процесінің психологизациясы және шетел тілдерін оқытудағы қазіргі
заманғы үрдістер.
3. Шетел тілдерін оқытудың психолингвистикалық негіздері.
4. Тіл дамытудағы жеке тұлға.
5. Шетел тілдерін оқытудағы жас ерекшеліктеріне қарай тіл дамытудағы
психологиялық ерекшеліктер.
6. Шетел тілді оқытудағы негізгі жолдары, тәсілдері, кезеңдері.
7. Шетел тілінде ойлаудың психологиялық ерекшелігі.
8. Шетел тілінде грамматика, лексика, фонетиканың психологиялық
негіздері.
9. Шетел тілін меңгерудің түрлері және шетел тілдік-сөйлеу қабілеттері.
10. Шетел тілді оқытудағы қазіргі заманның құралдары мен тәсілдері.
11. Шет тілі мұғалімінің педагогикалық жұмысының және кәсіби
профессиограмма.
12. Шет тілі сабағын өткізудегі психолого-педагогикалық ұйымдастыру
ерекшелігі. Шет тілін оқытудағы жеке-даралық тәсілдер психологиялық
негіздеме.
13. Шет тілін меңгерудегі оқу әрекетінің мазмұны мен құрылымдары.
14. Шет тілін оқытудағы танымдық процесстер, эмоционалды-ерікті күйлер
мен қабілеттер.
15. Шет тілін оқыту сабағына психологиялық талдау жүргізу.

ОЖСӨЖ тапсырмалары және оны орындауға әдістемелік нұсқау
1.Тақырып бойынша кесте жасай отыра студенттер ғылыми журналдардағы
мәліметтерге сүйнулері қажет, және олар кестені бірнеше бөлімге бөліп
тапқан материялдарын рет-ретімен бөліп олардың негізгі бөлімдерін талқылап
ашып кетулері қажет. Кесте жасай отыра олар тақырыптын негізін біле алады.
2.Жазып отырган тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну.
Артық баяндау, қажеттісіз дәлелдемелер мен көп
сөзділікке жол бермеу. Міндетті түрде жоспар болуы және
тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі баяндауы қажет.
Жұмыс түсінікті, мағыналы, орамды тілмен жазылуы тиіс. Барлық
айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау
3. Тақырып бойынша кесте жасай отыра студенттер ғылыми журналдардағы
мәліметтерге сүйнулері қажет, және олар кестені бірнеше бөлімге бөліп
тапқан материялдарын рет-ретімен бөліп олардың негізгі бөлімдерін талқылап
ашып кетулері қажет. Кесте жасай отыра олар тақырыптын негізін біле алады.
4. Тақырып бойынша кесте жасап отыра студенттер гылыми журналдардағы
мәліметтерге суйнулері қажет, және олар кестені бірнеше бөлімге бөліп тапан
материялдарын рет-ретімен бөліп олардың негізгі бөлімдерін талқылап ашып
кетулері қажет. Кесте жасай отыра олар тақырыптын негізін біле алады.
5. Тақырып бойынша кесте жасай отыра студенттер ғылыми журналдардағы
мәліметтерге сүйенулері қажет, және олар кестені бірнеше бөлімге бөліп
тапқан материялдарын рет-ретімен бөліп олардың негізгі бөлімдерін талқылап
ашып кетулері қажет. Кесте жасай отыра олар тақырыптын негізін біле алады.
6. Рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер
жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты
мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасау қажет. Реферат жазуда
студент негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара
сабақтастығын тануға дағдыландыру. Орындағын тапсырманы тиісті түрде
бағалау.
7. Тақырып бойынша салыстырмалы кесте жасай отыра студенттер ғылыми
журналдардағы мәліметтерге сүйенулері қажет, және олар кестені бірнеше
бөлімге бөліп тапқан материялдарын рет-ретімен бөліп олардың негізгі
бөлімдерін талқылап ашып кетулері қажет. Салыстырмалы кесте жасай отыра
олар тақырыптын негізін біле алады.
8. Бұл тақырыпқа студенттер арнайы дене шынықтыруға байланысты көрнекі
құралдарды көрсетіп соларға талдау жасайды, әрбір студенттің көрсететін
көрнекілігі әртүлі болуы қажет, осы арқылы олар бір-біріне өз ой-пікірлерін
білдіреді, осы арқылы олар тақырыптың негізін ашады.
9. Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну.
Артық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөзділікке
жол бермеу. Міндетті түрде жоспар болуы және тақырып
мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі баяндауы қажет.
Жұмыс түсінікті, мағыналы, орамды тілмен жазылуы тиіс.
Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау
10. Бұл тақырыпқа барлығы баяндама жазады бірақта бұл баяндаманы тек бір
студент гана талқылайды қалған студенттер өз баяндамаларына сүйне отыра ой
пікірлерін айтып кетеді, осы бойынша оларга тиісті баға қойылады.

Бөлім 5. Студенттің өздік жұмысын орындауға жалпы әдістемелік нұсқаулар.

СӨЖ тапсырмалары және оны орындауға әдістемелік нұсқау

1.Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашу, қажетсіз
дәлелдемелер мен көп сөздікке жол бермеу. Міндетті түрде жоспар болуы және
тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі конспектілеу қажет
2. Рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер
жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты
мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасау қажет. Реферат жазуда
студент негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара
сабақтастығын тануға дағдыландыру. Орындағын тапсырманы тиісті түрде
бағалау
3. Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашу, қажетсіз
дәлелдемелер мен көп сөздікке жол бермеу. Сіндетті түрде жоспар болуы және
тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-ретімен жүйелі конспектілеу қажет
4.Рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер
жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты
мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасау қажет. Реферат жазуда
студент негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара
сабақтастығын тануға дағдыландыру. Орындағын тапсырманы тиісті түрде
бағалау

I. Берілген тақырыпты конспектілеу. Негізгі талаптар:
1. Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға
талпыну.
2. Артық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көп сөзділікке жол бермеу.
3. Міндетті түрде жоспар болуы және тақырып мазмұнын жоспарға сай рет-
ретімен жүйелі баяндауы қажет.
4. Жұмыс түсінікті, мағыналы, орамды тілмен жазылуы тиіс.
5. Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау.

Реферат жазуда не ескеріледі?
1. Таңдап алған рефераттың тақырыбына қатысты студент
кішігірім зерттеулер жасайды. Студен осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты
мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасаудан бастайды.
2. Керек жағдайларда оқытушымен кездесіп, керекті кеңестеп алғаны абзал.
3. Реферат жазуда студен негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара
сабақтастығын тануға дағдыланады.
4. Фактілер, фактілік материалдарды іріктеу және жинақтау
негізінде таблицалар, графиктер, схемалар жасалады.
5. Пайдаланған деректер, материалдар, әдебиеттердің тізімін,
қайдан алғанын (сілтеме) қайда, қашан, қандай баспадан жарық
көргенін көрсетуі қажет.
6. Студенттің жазған рефераты аудиториядаталқыланады. Ең алдымен
оқытушы қысқаша реферат тақырыбымен, негізгі идеясымен
таныстырады. Тақырыпты зерттеуші студен реферат мазмүнын
аудиторияда баяндайды, сүрақтарға жауап береді.
Жұмыстың мұндай түрі, формасы, нұсқасы студенттердің
танымдық белсенділігін арттырып, алдағы ізденіске құлшындырады.
Рефератты талқылау — шығармашылық жұмыстың бір көрінісі,
яғни білімділік, қызығушылық тұрғысынан және тәрбиелік мән-мазмұны зор
әрекет, жұмыс. Бұл кезде сөйлеушілер негізгі мәселеден ауытқымай, нақты,
тұжырымды ой айтуға көңіл бөлуі тиіс.
Рефератты талқылып, қорытындысын шығару - маңызы зор жауапты сәт,
белгілі бір тақырып төңірегінде ғылыми дәйекті тұжырымдар жасап үйрену.
Соңында оқытушы реферат жазған студенттің, пікір айтушылардың сөздерін
жинақтап, қажетті толықтырулар енгізеді, мәселенің түсініксіз тұстарын
анықтап, түзетулер жасайды, толықтырады, өзгертеді.
Студенттердің өздік жұмыстарды орындауларына жалпы кеңестер мен нұсқаулар
1. Өздігінен білім алу үшін, алдымен сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға
(іштей жылдам оқи білу, библиографиялық дағдылар, түрлі
анықтама әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б.) ие болу
керек.
2. Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті
әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді, ең дұрысы
кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.
3. Өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмысты
белгілі жоспармен, жүйемен жасауы керек.
4.Алғашқы кезде оқытушылардан, тәжірибелі адамдардан, кітапханалардан ақыл-
кеңес алудың пайдасы зор.
5. Өздігінен білім алу жұмысын асықпай, көп үзіліс жасамай жүргізген
жөн.
6. Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп ұғып, түсінбеген жерлерді
қалдырмай, қайталап оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет.
7. Анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді қоса
пайдаланып отыру керек.
Студенттердің өздік жұмыстарын ұйымдастыруға қойылатын талаптар
* Жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын
арттыруға көңіл аудару;
* Студенттердің өздік жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс
ұштастыра білу;
*Студенттердің дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі
түрде дамыту;
*Өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған
материалдарды, хабарларды енгізу;
*Студенттерді табиғат пен қоғам дамуының жалпы
заңдылықтарын, сонымен қатар нақты фактілер мен
құбылыстарды өздігінен талдап түсінуге үйрету;
*Студенттердің алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге
дағдыландыру;
*Студенттерді оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға,
әр уақытта дербес және белсенді әрекет жасауға баулу;
*Студенттердің өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек
ету
дағдыларын қалыптастыру.

[pic]

Пәндер