Stud.kz

УМКД


Файл қосу

Аралас өлшемдер




|Қазақстан Республикасының бiлiм және ғылым министрлiгi                  |
|                                                                        |
|Шәкәрiм атындағы Семей Мемлекеттiк университетi                         |
|ПОӘК                               |№2 баспа    |                       |
|«Дирижерлық орындаушылық» пәнінен  |            |ПОӘК                   |
|оқу әдістемелік  материалдар       |            |042-14.4.01.20.14/01-20|
|                                   |            |13                     |








                      «Дирижерлық орындаушылық» пәнінен

                           ОҚУ -ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ


                          5В010600 Музыкалық білім


                                мамандығы үшiн




                        оқу әдістемелік  материалдар















                                    Семей
                                    2013

    Алғы сөз



    1  Құрастырған  Айтжанова  Ж.Н.,  Шәкәрiм  атындағы  Семей  Мемлекеттiк
университетiнiң «Музыкалық білім» кафедрасының аға оқытушысы
                                                  «____» _______2013 ж.


    2  Талқыланды
    2.1  Шәкәрiм  атындағы  Семей  Мемлекеттiк  университетiнiң  «Музыкалық
білім» кафедрасында
    Хаттама     «____» __________ 2013 жыл, № __.


    Кафедра жетекшiсi ___________ Б.К.Бодауова


    2.2 Педагогика факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінде
    Хаттама «____» __________ 2013 жыл,  № __.


    Төрағасы ______________ Т.Ш.Ахметова


    3  Бекiтiлдi
    Университеттiң оқу-әдiстемелiк кеңесiнiң  мәжiлiсiнде мақұлданды
    Хаттама  «____» __________ 2013 жыл, № __.


    ОӘК төрағасы _____________



















Мазмұны



1. Глоссарий

2. Практикалық сабақтар

3. Студенттердің өздік жұмысы


6.  Пәнінен оқу - әдістемелік  картасы



































      Глоссарий

Гармония – (гректің harmonia – байланыс, үйлесу, сай  келу)  көп  дауыстылық
құрылым, музыкалық дыбыстардың бүтін тік құрылымды жинағы.
Дыбыс күші– біздің есту сезімдеріміздің дыбыстың  қатты  немесе  жай  шығуын
қабылдауы. Дыбыстың күші дыбыс тербелісінің шегіне  –  амплитудасына  немесе
тербелу қимылының  серпілісіне  байланысты.  Серпіліс  көлемі  неғұрлым  кең
болса, дыбыс соғұрлым күшті болып келеді, серпіліс тарылған  сайын  –  дыбыс
жай шығады.
Дыбыс тембрі – дыбыстық бояу.
Сопрано - әнші әйелдің ен жоғарғы дауысы
Контральто - тембрі төмен мәнді және анық шығатын әйел
дауысы
Тенор - ер адамның жоғарғы дауысы
Баритон - ер адамның тенор мен бастың аралығындағы
 регистрде шығатын қоңыр дауыс
Бас - ер адамның ең төменгі регистрде шығатын жуан дауысы.
Жанр - өнер шығармаларының тарихи қалыптасқан түрлері.  Ьелгілі  бір  тарихи
жағдайдын әсерімен пайда болып,  мазмұны  мен  тұр  жағынан  үздіксіз  дамып
отырған  жанрдың өзіне тән кейбір түрақты белгілерін сақтап келуі.
Кульминация– (латынша culmen - шың) әуен дамуының ең жоғарғы сатысы  –  оның
шиеленісу шыңы.
Модуляция– бір тональдіктен екінші тональдікке ауысу.
Музыкалық акустика - музыкалық дыбыстар мен  үндестіктердің  табиғатын  және
музыкалық жүйелер мен құрылымдарды зерттейді.
Симфониялық поэма – терең мағыналы әдеби бағдарлама негізінде  жазылған  бір
бөлімді симфониялық шығарма

Сюита – (француз тілінде  «қатар»,  «жүйелілік»деген  сөз)-бірнеше  бөлімнен
тұратын  шығарма,  мұндағы  әр  бөлімнің  мазмұны  бір  біріне  қарама-қайшы
келеді.

Кантата-  жеке дауыс, хор және оркестрге арналған  бірнеше  бөлімді  күрделі
музыкалық шығарма.

Опера – (итальян тілінде «еңбек,  шығарма»  деген  сөз)  –  үлкен  музыкалы-
драмалық  шығарма, Ол сөзге, сахналық қозғалысқа  және  музыкаға  негізделіп
жазылады. Операда әнмен қоса би өнері де қойылады.

Оратория  - хор шығармаларының ең ірі құрылымды хор шығармасы

Вариация –бір әуенді қайталаған сайын бірнеше түрге салып құбылту,
өрнектеп, әсірлеу

Каденция – музыкалық шығарманы аяқтауға арналған әуендік немесе гармонялық
құрыдым.

Кода –музыкалық шығарманың қорытынды бөлім

Унисон- бірнеше дыбыстың бір уақытта, бірдей дыбыс қатарында айтылуы

Кантилена - өте сазды әуен

Регистр –дауыс пен аспап дыбыс ауқымның белгілі көлемі

Затакт –музыкалық шығарманың үлес саны толық емес тактіден басталуы

Транспозиция - әуен-сазды орындаушы ыңғайна қарай бір тональдықтан басқа
тональдыққа ауыстыру

Фраза –музыкалық тақырыптың аяқталған мағынасы бар бөлшегі

Фактура – музыкалық шығарманы жазу, мазмұндау әдісі

Фермата –дыбысты еркін созу белгісі

Хор –көп дауысты вокалды музыка. Оны орындаушылардың үлкен  тобы  орындайды.
Хор - XVII ғасырда пайда  болған  опера  жанрынын  негізгі  компоненттерінің
бірі.
Фугато  –  (итал.  –«fugato»  фугобейнелік)   полифониялық   эпизод   немесе
экспозициялық фуго түріндегі шығарма.  Фугато  хорға  арналған  шығармаларда
жиі  кездеседі.форма  полифонической  музыки  с  таким  же,  как   в   фуге,
экспонированием и развитием темы, но без устойчивого завершения.  В  отличие
от фуги не бывает самостоятельным произведением. Обычно используется  внутри
др. форм — во вступительных построениях, при изложении темы, особенно  часто
— в разработке сонатной формы.

Фугетта  –  кішірек  фуга,бірінші   бөлімдегі   тақырыпты   өткізумен   және
екінші,үшінші бөлімдегі  қысқартаған  тақырыптармен.  Егер  шығарма  фугадан
бастап, гомофонияға кең  тараса  мұндай  қабылдау  фугировалық  құрылым  деп
аталады.



















Тәжірибелік сабақтарды жүргізуде әдістемелік нұсқау
4 курс.
жетінші семестр
Жеке сабақ № 1
Тақырып: Білімнің  тереңдетілуі және дирижерлау әдістерін  іске асыру

1.1,2,3 курстарда дирижерлау сабағында алдағы уақытта білім мен әдістерді
бекіту және меңгеру

2. Дирижерлауда қолдың  техникасында нақты әдіс-тәсілдерді үйрету.

3.Көрсетілімде қолдың техникасында нақты әдіс-тәсілдерді үйрету



Әдістемелік нұсқау:. Құрылысы мен фактурасы  және  мазмұны  жағынан  курделі
шығармаларды қосу  (полифония  элементтерімен,кішірігім  қойылымдар,(кантата
және  ораториялардан  үзінділер).  Оқушыларды  соны  жұмысымен   таныстырып,
хормен  практика   жүзінде   жұмыс   істеу.,,,,,,,,,,,,үйренген   студенттін
музыкалық   шығармаларын   өз    міндетіне,,,,,,,,,,,,,.    Сонымен    қатар
дирижерлауда әр түрлі штрихтарды қолданып,өзінің  ,,,,,,,,,     сай  стильді
көрсету.


 Қолданған әдебиеттер:
 1.Олухов Н. О дирижировании хором. –  Музгиз. 1961.
 2.Уколова Л.И.Дирижирование: Учебное пособие. –М.,2003
 3.Безбородова Л.А. Дирижирование.Учеб.пособие. –М.,2003

Жеке сабақ № 2,3
Тақырып: Ірі формадағы (кантата, ораториядан білімдер опералық) жанрлары

   1. Көп дауысты хорларға,  ірі формадағы (кантата, ораториядан білімдер
      опералық) жанрлық кесек ірі музыкалық көркемділігі бай күрделі
      шығармаларға түсініктеме. Шығармамен танысу.
   2. Хормен  жұмыс істеу әдістерін қабылдауға жағдай туғызу.
   3. А,капелла шығарманы талдау

Әдістемелік нұсқау: Ораторияда  образдарды бейнелейтін жеке әнші және  дуэт,
трио, квартет сияқты ансамбльдер  болады.  Ораторияда  эпикалық  жағы  бағым
болады.Кантатаның  ораторияға  қарағанда   лирикалық  жағы   басым   болады.
Күрделі формадағы шығармаларды үйрену және орындау  ерекшеліктері  дирижерға
бүтіндей музыкалық форманы  қамту  қажеттігінде,  музыкалық  бейненің   даму
заңдылықтарын  және  шығарманың  драматургиясын   түсінуі   керек.   Күрделі
формадағы шығарманы үйрете отырып, дирижер өзінің алдына мақсат қоюы  керек,
ло-шығарманың идеялық және көркемжік мәнін кәсіби тұрғыда ашу.

 Қолданған әдебиеттер:
 1.Чесноков П. Хор и управление им. – Москва, музыка. 1961.
 2. Медынь Я. Г. Методика преподавания  дирижерско-хоровых  дисциплин.  М.,
    «Музыка», 1978.
 3. К. А. Ольхов. Вопросы теории дирижерской  техники  и  обучения  хоровых
    дирижеров. Л., «Музыка», 1979.
 4. Самарин. Хороведение и хоровая аранжировка. – М., Музыка, 2001

Жеке сабақ № 4,5
Тақырып: Бағдарламаға полифониялық (фугато, фугетта) шығармалар  енеді.  Оқу
хорына лайықтау, шығармалар дайындау.

   1. Фугато, фугетта түсініктеме
   2. А,капелла шығарманың партитурасымен танысу.
   3. Ырғақ, синкопа көрсету қол қимылдары
Әдістемелік нұсқау:

Ознакомиться с произведеними   более  сложных  по  музыкально-художественной
образности и языку, разнообразные  по  форме,  жанру  и  фактуре  изложения.
Осваиваются полифонические приемы хорового письма  и  формы:  подголосочная,
канон, фугато, фугетта и приёмы  управления  ими.  a  cappella  партитурамен
развернутыми   по   фактуре   и   форме,   хорами   из   опер,   кантатамен,
ораториялармен, полифониялық (фугато, фугетта) шығармалармен танысу.
Музыкалық –көркемдік образы және тілдік жағынан  қиынырақ,формалық  жағынан,
жанры,  мазмұны  жағынан  әр  түрлі  шығармалармен  танысу.  Хорға  арналған
полифониялық жаттығулар меңгеріледі: канон,фугато,фугетталарды меңгеру  және
акапелла партитурасына жабық фактурасы  және  формасы  бойынша  опералардан,
кантатамен ораториялармен, полифониялық шығармалармен танысу.
Хорға арналған 4  дауысты  партитураны  жаттау.  Сүйемелдеусіз  ауқымды  хор
шығармалары кантататың бөлімдері және оратория, опералық қойылымдар,  хорлық
фугалар. Оқушылар  партитуралық  хор  басылымын,  фортепианолық  сүйемелдегі
солистер, шартты белгілер, опералық қойылымдарда қабылданған және  кантатно-
ораторялық  жанр  шығармалары  фугато  –бір  дауысты  музыкалық   шығарманың
бөлімі.   Музыкалық  және  көркемөнер  жанрларының  күрделі   форма,   жанр,
фактурасы мен танысып  өткен  жөн.  Полифониялық  тәсілдердің   хор  жазылуы
және  формасын  үйрену:  дауысшалар  канон,  фугато,  фугетта  және  олардың
қолдану. a  cappella  партитурамен  айналған  фактура  және  форма,  хордағы
опера,   кантатамен,   ораториялармен,   полифониялық   (фугато,    фугетто)
шығарларымен танысу. 4 дауыстық   партитураны   меңгеру,  смешанного  склада
хорового письма.
Сүйемелдеусіз  ірі  хорлық  шығармалары  ,   кантата   және   ораториялардың
бөлімдері , опера, хорлық фугалар.
Студенттер  хордың  партитуралық  жазбасын   меңгереді.   Студенты   изучают
партитурную   запись   хора,   солистов   в   сочетании    с    фортепианным
сопровождением, условные знаки, принятые в оперных  сценах  и  произведениях
кантатно-ораториального жанра.



Жеке сабақ № 6,7
Тақырып:Балалар мен жасөспірімдер хорымен өз бетінше жұмыс жасай білу.

   1.Мектеп репертуардағы ән үйрену
   2.. Мектеп  әнің сүйемелдеудің фортепиано аспабында талдап орындау

Әдістемелік нұсқау:
Өз бетінше жұмыс жасай білу- Біріншіден балаларды немесе жасөспірімдерді
ұйымдастыру қабілеттілігі болып табылады. Дирижер топты басқарғанда тек
дыбыстық қана емес, сонымен қатар штрихпен келетін жақтарын да көрсете
отырып басқаруы қажет. Дирижерлау сабығында студент тобымен практикалық
процессте өзінің белгілі дағдыларын меңгереді және хормен жұмыс жасау
кезінде алған дағдыларын тасымалдап жүргізулері тиіс. Хорда студенттер
көруді, естуді және алған әсерлеріне баға беруді үйренеді. Студенттерді хор
жұмысын талдауға үйретеді; осының нәтижесінде ол өзінің жеке өз бетінше
атқарған  жұмысына сын көзбен қарауға мүмкіндік береді.

Жеке сабақ № 8,9
Тақырып: Студентке өз бетінше творчестволық жұмыс жасай білуге  бағыт  беру,
жүктеу.

   1. Шығарманы көркем орындау әдістері.
   2. Дыбыс шағарудың сапалылығы.


Әдістемелік нұсқау:
Дирижердың жалпы көркемдік жағына өсуі, оның ой-өрісінің кеңеюі үшін, ол
шығарманы оқыту процесінде тарихы-стилистакалық, вокальды-хор орындаушылық
талдауларын жасауы өте маңызды болып саналады. Изучение произведений с
позиций стилевых и жанровых закономерностей, влияние их на дирижерскую
интерпретацию.  Шығарманың көркем бейнесімен жұмыс. А,капелла шығарманы
аспапта ойнау .

Жеке сабақ № 10,11
Тақырып: Орындаушылық кезінде хор шығармашыларын өзінше ойлауына,  музыкалық
образ жасауына, бейнелеуге бағыттау.Нюанстық ерекшеліктер.

   1. Шығармадағы динамикалық белгілер
   2. Ведущее средство музыкальной выразительности –мелодия
   3. Определение жанра музыки, темпа темпа,  цезуры, паузы


Әдістемелік нұсқау:
Основной задачей  работы над партитурой является умение охватить  внутренним
слухом эмоционально – образный строй, т.е.  обобщить  с  помощью  творческой
фантазии все элементы музыкальной речи в единый музыкально  слуховой  образ.
Мысленное  пропевание партий  со словами даёт возможность  верно  определить
закономерности певческого дыхания,  выявить  музыкальную  фразировку.  А  от
этого  впоследствии  зависит  выразительность  и  осмысленность   исполнения
агогических отклонений, пауз, цезур.    Сущностью раскрытия  художественного
образа  в  музыке   является   осознание   единства   содержания   и   формы
произведения. Поэтому действия дирижера не должны сводиться к  осуществлению
формального, констатирующего музыкально-теоретического анализа.
     Определение  жанра  музыки  помогает  глубже  проникнуть  в  содержание
произведения,  в  его  образно-эмоциональный  строй.       Анализ   жанровых
истоков   тематизма   дает   возможность   определить    стиль    исполнения
произведения.
       При анализе ведущего средства музыкальной выразительности -мелодии  –
следует  ориентироваться  на  то,  что  мелодия  –  это  музыкальный  образ,
выражающий глубину чувств, мыслей,  психологических  состояний..  Содержание
вокальной  мелодии,   органически   связанной   со   стихотворным   текстом,
раскрывается одновременно в поэтических  образах  и  музыкальной  интонации.
Значит,  приступая  к  анализу  мелодии,   необходимо   в   первую   очередь
почувствовать и осознать эмоциональный смысл ее интонации.
Для этого следует принимать во внимание не только качество составляющего  ее
интервала, широкий или узкий, восходящий или нисходящий, не  только  ладовое
значение  (устойчивый,  неустойчивый,  завершенный,  незавершенный),  но   и
ритмическую сторону.
Необходимо с большим вниманием относится к авторским указаниям темпа.
Обратить внимание на цезуры, паузы.  Они играют  роль  знаков  препинания  в
музыкальной речи.

Жеке сабақ № 12,13
Тақырып: Дирижерлық техника
Негізгі сұрақтар:
   1. Дирижерлық техникасының дамудың негізгдері


   Әдістемелік нұсқау:
       Дирижерлық  қол  қимылының  жай   шапшаңдықтарда   характеріне   және
динамикасына байланысты үлкен, орташа және  динамикасына  байланысты  үлкен,
орташа және кішкене көлемдегі қол қимылы қолданылады.
Қол қимылы динамикасының және штрихының озара  байланыстылығы  бір  мезгілде
қарау керек: қол қимылы  шапшандықты  көрсете  отырып,  дыбысталу  күшін  де
штрихтарды да көрмету керек.


Жеке сабақ № 14,15
Тақырып: Әр түрлі  талаптарға  және  динамикалық  көрсеткіштерге  байланысты
12/4,12/8 өлшемдерді «12»-ге және «4»-ке өлшемдермен көрсету амалдары.
Негізгі сұрақтар:
   2. Метр.Құрделі  дирижерлық схемаларда (12/4, 12/8)
      өлшемдерді көрсетуде дирижерлау тәсілдеріне анықтама.
   3. Оң екі үлестегі схемаларды дирижерлау жаттығулары
   4. 12 үлесті өлшемдерді 12/4,12/8 –«12»ге және «4»ке дирижерлау тәсілін
      білу.
Әдістемелік нұсқау:
Такт ішіндегі үлестер санын жазып белгілеуді өлшем дейді. Ол бөлшен санмен
беріледі үстінгісі-улес саны, астыңғысы-үлес ұзақтығы. Берілген акценті бір
үлестен кейін қайталаеатын метрді- екі үлесті, ал екі үлестенкейін келетін
іш үлесті метр деп атайды. Осындай бір акценті ғана бар метрлер мен оларды
көрсететін өлшемдерді жай метрлер мен өлшемдер дейді. Екі немесе үш үлесті
жай метрелер мен өлшемдердің қосындысынан шығатын   метрлер мен өлшемдерді
күрделі метрлер  деп атайды. Күрделі метр де бірнеше әлді үлес пайда
болатындықтан бірінші үлес- әлді, екіншісі үлес- әлсіз, одан кейінгілері
біршама әлсіз үлестер делінеді: төрт,алты,тоғыз, оң екі үлестік өлшемдер-
күрделі өлшемдер.

Жеке сабақ № 16,17
Тақырып: Өлшемдердін өзгеруі.

Негізгі сұрақтар:
1.Ауыспалы өлшемдер
2.Аралас өлшемдер
Әдістемелік нұсқау:
Музыкалық шығармадағы бастапқы метр мен өлшемнің өзгеруін ауыспалы өлшем
дейді.
Аралас өлшемдер. Екі үлесті жай өлшем мен үш үлесті жай өлшемгің қосындысы
аралас өлшем деп аталады:
5  2    3        5   3    2           7   3    4               7     4
3
8  8    8        8   8    8           8   8    8               8     8
8



Жеке сабақ № 18,19
Тақырып: «Ауфтакт» түсінігін кеңейту  және  ауфтактты  меңгеру  дағдыларымен
жұмыс.

Негізгі сұрақтар:
1.Ауфтакт, оның түрлері.

2.Қол қимылындағы ескерту белгілері.


Әдістемелік нұсқау:
Ауфтакттің үзілмейтініне байланысты дирижер алдына ала өзінің  шығармашылық
теорияларын жүзеге асыру керек. »Ауфтакт дирижерлауда үзілмейтін байланысты
жалғау  болып  табылады,  яғни  керек  жерде  белгі   беріп,   жарқ   етіп,
өзгерілмейтін нұсқау болуы тиіс. Дирижер мен орындаушы  арасында,  дыбыстық
образдың  көпірі,  дирижердің  есінде  өмір  сүретін,  табиғи   дыбыстардың
дирижердің көрсетуі де маңызды»,- деп А.П.Иванов- Радкевич жазды.
Сонымен, ауфтакт түсінігін келесі форматтарда көрсетуге болады: бұл ымдасу,
алдын ала әрбір такттің орындалуына, бірдей уақытта бітірілуіне белгілі бір
кезде аяқталды. Ауфтакттің көмегімен дирижер басталу нүктесі  мен  дыбыстың
пайда болуына дейінгі сәтті , әрбір такттің  басталуын  қадағалап  көрсету,
динамикалық, темптік өзгерістерді,  дыбыстың  қатты  не  жүмсақтығын  айыра
білу, сонымен қатар дыбыстың нұсқаулық сипатын көрсетеді. «Дирижер,  өзінің
міндеттілігін техникалық білімі  арқылы,  хордың  алдында,  уақыты  бойынша
хорға ымдап бастауы қажет. Яғни, мазмұнын да өзінің қолдары  арқылы  ымдап,
хордың оның айтуы бойынша ілесіп, хордағы  әуенді  әрі  қарай  жалғастыруға
мүмкіндіктерін қадағалауы керек».( К.Б.Птица)
Музыка пәнінің мұғалімі ауфтактпен ән айтушы хордың деңгейін көтеріп,  әнді
орындауға    деген    қызығушылығын    көркем    және     оқу     барысында
арттырады.Ауфтактпен дирижер  ұжымның  бірқалыпты  және  жарасымды  айтуына
кепілдік береді.
Ауфтакт толық жәнетолық емес болыр  екіге  бөлінеді.Толық  ауфтактта  толық
үлеске  бітірілген  тактті,  ал  толық   еместе   паузадан   немесе   толық
бітірілмейтін  нотадан  болғанды  айтады.  Дирижер  ауфтактті,   шығарманың
басталуына  немесе  бөлімдеріне,  эпизодтарына,  фразаларына,  кейде  тіпті
мотивіне де береді.
Ауфтакттің көмегімен инструментальды  топқа  бастау  беріледі  немесе  жеке
партиядағы хорға, жеке  солистерге;ауфтактты  темп  өзгергенде,  ритмикалық
өзгеріс  енгенде,  шығармадағы  ерекше  болатын  жайттарды  ерекшелендіруге
көмектеседі. Дыбыстың  жоғалып  кеткен  кезінде  де  ауфтакттің  көмегінсіз
болмайды.
Ым,  бұл  дирижердің  көмекші  құралы.  Ол   ,шығарманы   бастаймын   деген
көзқараспен, үлестің қозғалысын немесе талпынысын, бітіру пзициясын, секіру
үлесін байқату инструменті.
Ауфтакт ерекшелік көрініс болып табылады. Шығарманың музыкалық  бет-әлпетін
көрсету мәнері. Сондықтан оның көрсету аралығы және күші  әрқашан  динамика
мен темптің музыка арқасында шығуы да ауфтакт болвп табылады.
Дыбыстың қатты шығуы, ол ауфтакттің  белсенді  де  қозғалысы  жағына  мықты
болуына, ал ақырын шығуы – белсенділіктің азаюына  байланысты.Ауфтакт  анық
дәл, ерекше болуы тиіс. Себебі дирижердің ойындағы мақсатын орындаушылардың
ұғынуы шарт.Ауфтакт ұзақтығы көрсетілімнің басталуынан кейін, толық темппен
шығарманың ұзақтығы бір есептеулі үлеспен теңеседі.  Ақырын  темпке  ақырын
ауфтакт керек, ал тез ауфтактке жылдам,  олардың  ұзақтықтары  мен  күштері
музыкалық кеіпке байланысты. Барлық үлестер тұрақты темте дыбыстың ұзақтығы
бойынша бірдей, сол себепті ауфтакт  жылдамдығының  артуы  такттық  үлестің
ұзақтығын қсқартады.
Жалғыз үлеске бастауды беру үшңн, ауфтактті одан  кеінгі  үлеске  ілестіріп
алып кетуі қажет. Мысалы, егер 4/4 өлшемінде хор мен оркестр бірінші үлеске
ұқсатып алуға тура келеді.
Басталу нүктесіне басқа да алғашқы тактілерге ауфтакт беру екі  қозғалыстың
көмегімен жасалады: қозғалыстар, төменге қарайғы бағыт және  келесі  үлеске
жалғастыратын қимыл. Бұл  қимыл-қозғалыстар  әрине  музыканыңырғағы  арқылы
жүзеге асады. Мысал ретінде П.Чесноковтың   «Қыста»атты  шығармасын  алйық.
Бұл  шығармада  ауфтакттің  әр  түрлі  үлестік  такттен   кейін   алуымызға
болайтынын көреміз.Алғашқы, яғни шығарманың басталу нүктесін көтсету  үшін,
қол басталу нүктесінде тұрып, келесі үлеске қарай қимыл  жасайды.  Жоғарыға
жұмсалған қол, сол тұрған күйінде біраз кідіреді. Бұл  жағдайда  қолдың  ең
жоғарғы позицияда болғаны  ыңғайлы.  Бұл  жердегі  басты  принцип,  басталу
нүктесінен кейінгі, бөлшектегі өлшемде назар аударып, мұқият  болу:»Бөлшкті
дирижерлауда, дирижер қатты келген үлесті, ерекшелендіру керек.»(К.Б.Птица)
Бөлшекті  дирижерлауды  бастағанда,  кіддірмелі  ауфтакт  қажет   тудырады.
Кідірмелі ауфтакт қолданғанда, дирижер басталу  нүктесінен  серпіліс  беруі
арқылы бөлшекті тактті өте нақты қозғалыспен орындаушыларға көрсетеді. «Осы
және келесі қозғалыстың үзіліс арасында дыбыстың  пайда  болуы,  дирижердің
қолының биік нүктеде тұрып, ауфтакт беруінде.»(Л.М.Андреева)
Осы  айтылғандардың  барлығы  анық,  яғни  ауфтакттің   мағынасы   мәнерлі,
ымдасудың өзінде нақты болуы қажет. Келесі бөлікке ауысардың өзін,  тікелей
дайын қимылдармен көрсету.
Ансамбльдік қасиеттер,  динамика,  темп,  орындаушылық  сипаты  да,  топтық
дауыстардың  дұрыс   айтуы   да   дирижердің   түсінікті   ауфтакт   алуына
байланысты.Дирижердің  мәнерлілігі,  органикалық  қатынастың   орындаушылық
қатынастың орындаушылық шеберлікпен шарттастырып ұштастыруында және  көңіл-
күйін, мәнерін, темпін түсініп сезінуде жатыр. Егер ол музыканың басыналдын-
ала біліп тұрса, ол ымдасудың келесі ретін бірден келтіреді.  Яғни  керекті
эмоциялық  бояуларын  және  ерекшелігін,  темптік,   метроритмикалық   және
динамикалық белгілерін анықтатады.
Темпті бірінші қозғалыста көрсету қажет  емес  болғанда,  ауфтакт  тек  бір
дыбыспен  ғана  айқындалады.  Яғни,  инстументальды  құрамда,   дауыстарда,
динамикада, ұзақтығында, логикалық ойлау қабілетінде –  бір  сөзбен,  түгел
дауысты қосып шығарылған дыбыс кезінде. Бұл жайт шығармалардың бас жағында,
көбінесе ақырын темпте, әсіресе ұзақ  ноталардың  алдында  және  фетматаның
алдында болады. Ұзақ емес ауфтакттар  қысқа,  тез,  өткір,  тоқтаудағы  тез
кідірістер   (ауфтакт   stoccatto)   немесе    тасқындап    және    асықпай
(ауфтактlegato)не  болмаса  негізгі  қозғалыстан   түспей,   онымен   тығыз
байланысты қарқынды жүріп отырады.Бұның бәрі, дирижердің  қозғалысының  қай
дыбыспен ұштасып тұрғанын және дирижердің өздігінен  көрсеткен  қимылдарына
байланысты болып табылады.Ұзақ ауфтакт,  келесі  басталар  негізгі  такттің
толықтырылған  үлесі,  орындаушыға  темптің  қандай  екенін   айтады.   Бұл
ауфтактта  өзінен  өзі  темптің  көрсеткіші  болады,   сонда   орындаушылар
шығарманың ауфтактін бастап аяғына дейін нақты біледі. Ауфтакттің басы және
аяғы аралығындағы уақытта қолдар үнемі қозғалыста болады.Әр  түрлі  ауфтакт
беру үшін, әрине қол  өзінің  орнын  табуы  керек,  яғни  өлшемнің  берілуі
бойынша. Бірінші үлесті көрсетпес бұрын қол бір нүктеде орналасады, сәл  оң
жаққа қарай және өз орналасқан нүктесінен жоғары  болады.  Қолдың  түгелдей
ауфтакт  жасауы  үшін,  максималды  ыңғайлылық  керек,  сонымен  қоса  оның
орналасқаны музыканың анықтылығына және мінезіне сай болуы да тиіс.
Ауфтактің дайындығы және  қозғалысы  үш  элементтен  тұрады:  серпіліс,  не
болмаса дем алыс(замах),  -  жоғары  қарай  тырысу;не  болмаса  қозғалыстың
төменге  қарай  бағыты,  нүктеге  серпіліс   беру   арқылы   бітіру,   және
қайтарылымды  қозғалыс,  секіру  қозғалысы,-  жоғары  қарайғы  бағыт.   Осы
элементтердің  шешілімдері  –  серпіліс  және  құлау;  итеріліс  қозғалысы,
соққыдан соң пайда болды, бастапқы  моменттегі  үлес  оған  онша  әсер  ете
қоймайды. Осы себептен, дирижердің ымдасып,  орындаушылармен  сөйлесуі,  ән
айтушылық  қасиеттің,  метроритмикалық  музыка  ерекшелігінің   және   төрт
бөлшекті құрайтын келесі үлеске әсерін тигізеді.
Дирижерлық көрсеткіш әрқашан өзінің шынайы  көрсететін  дыбысымен  уақытында
таң қалдырады. «Әрбір дыбыстың  орындалуы  ол  орындаушының  әрбір  қимылына
байланысты, ол: ән айтып, үрлемелі  аспаптарда  ойнағанда,  дем  алысы  және
диафрагманың көмегімен  әрбір  тактті  дұрыс  айтқанда,  дауыс  созылымдары,
тілі, қолы, саусағы т.б...

...Қол көрсеткіштері, дауыстың шығуы, дайын  болудың  міндеттілігі,  келесі
орындалатын  дыбыстың  әрбір  ырғағы  ерекшеленеді.Осы  дайындық  нәтижесін
ауфтактыда»-деп Н.А.Малько көрсеткен еді.

Жеке сабақ № 20,21,22
Тақырып: Дирижерлік аппараттың орналасуына көмектесетін жаттығулар,
мануальды техниканың кемшіліктерін түзету.
Негізгі сұрақтар:
1.  Дирижерлік  аппараттын  орналастыру  жұмысы  және  дирижердің  мануальды
техникасы
  Дирижерлік  аппараттын  орналастыру  жұмысы  және   дирижердің   мануальды
техникасын үздік дәрежеге жеткізу кейбір кемшіліктерді түзеумен  байланысты.
Ең ауыр және жиі кездесетін кемшілік – бұл  иық  белдеуінің  тартылуы,  одан
кейінгісі қолдың басы тартылуы,  одан  кейінгісі  қолдың  басы  тартылуы  не
ырыққа көнбеуі.
Иық белдеуінің тартылуынан алғаш бастап жүрген дирижер өзінің қолын  үстіге,
астыға түсіре алмайды,  жан-жағына  қозғалта  алмайды,  иық  буыны  мен  иық
бұлшық  етінің  қимыл-қозғалысы   шектеліп   қалады.   Иықтың   қозғалысынан
кедергіге ұшырау не тоқтап айқын байқалады. Иық түсіңкі, бас  аз  қозғалады,
бұлшық ет, мойын  және  мойын  омытқасының  епсіздігі  көрініп  тұрады.  Иық
белдеуінің  тартылуы  әсіресе   forte   шығармаларда,   яғни   күшті   еркін
жест(ишара,  ым)  мен  қозғалыстың  үлкен  екпіні  қажет  кезде  өте   айқын
көрінеді.
Адам ағзасында бұлшық еттер, ағзаларда бір-бірімен  байланысты  және  барлық
қозғалысты  орталық  жүйке  жүйксі  басқарып   отырады,   сондықтан   ертеде
қалыптасқан қате дағдыларды өзгерту қиынға соғады.
Мануальды (қол техникасы кемшіліктеріне жөндеу сабағын  толық  бұлшық  еттік
еркіндіктен бастау  керек.  Бұларды  әр  түрлі  гимнастикалық  жаттығулармен
жүйелі айналысумен жәек бұлшықеттің тартылуына,  босанып,  дұрыс  дирижерлік
техниканы меңгеруге  көмектесетін  физикалық  жаттығуларды  жасаудан  бастау
керек..
 Дирижерлік аппаратты жөндеумен негізі аптасына екі рет 45 минуттай айналасу
 керек. Неден бастау керек: иық белдеуін еркін ұстау үшін бірнеше жаттығулар
 орындау керек. Ең алдымен бұлшық еттің еркіндігі  мен  тыныштығын  сезінуге
 қөмектесетін жаттығулардан  бастау  қажет.  Орындыққа  арқаны  тигізіп  нық
 отырып, Қол-аяқты еркін түрде төмен түсіріп, тізеге еңкейіп, тірелу  керек.
 Бұлшық еттерді жақсылап тынықтыру, толық тыныштықты сезіну, өзіңді жай ғана
 демалып отырғандай ұста. Одан  кейін  қолыңды  айқастырып  жоғары  көтеріп,
 тізеге лақтырып жіберу.Егер бұлшықеттер жақсы  тынықса,  қол  еріксіз  және
 жұмсақ құлайды. Ең алғашында бұлшық еттерді аяғына дейін тынықтыру және  өз
 қолыңның салмағын сезіну қиынға түседі.Бұл  жаттығуда  еске  алатын  нәрсе,
 қозғалыстың біркелкі, еркін, жүзбелі, жалқау мінезді  және  қол  мүлде  бос
 болуы керек. Одан кейін осы жаттығуды тұрып істеу қажет.  Еркін  және  түзу
 тұрып, барлық қысымнан арылу  керек,  аяқты  бір-біріне  қашықтықта  қойып,
 қолды жоғары көтеред, бастан асырып оны бөтен не басқа біреудің қолы сияқты
 төмен тастай салу керек. Қолмен бірге  басты  та  салбыратып  төмен  түсіру
 керек. Бұл жаттығу бірінші қолмен, одан  кейін  келесі  қолмен,  сонан  соң
 екеуімен бірге жасау керек. Бұл жаттығу бірден орындала  қоймайды,  өйткені
 қол «саналы» түрде әрекет етеді
       Қолдың бұлшық еттерін  еркінеәлі  беруде  профессор  М.И.Паверманның
 жаттығулары өте пайдалы: ақырындап босату, және олар еріксіз құлауы  керек.
 Бұдан  кейін  қолдың  барлық  бұлшық  еттерін  босатуға  көшу  керек.   Қол
 вертикальды жоғары көтеріледі, одан кейін жеке-жеке босатылады  және  сонан
 соң қолдың ұшы, одан кейін шынтақ және қол, бәрінен соң төмен  түседі,  қол
 босаңсыған иықпен , бірақ көтерулі шынтақпен қалады, ең соңғы болып  қолдың
 ұшы мен шынтақ құлайды.  Жаттығу  бір  қолмен  екі  қолмен  де  орындалады.
 Жаттығу кезінде үнемі аяқты қадағалап отыру керек, уақыт сайын  оқушыға  оң
 және сол аяғын көтеріп не түсіріп отыруға  жәжбүрлеу  керек.  Иық  буынының
 еркіндігін ие болу үшін,  салмақ  пен  бостандықты  сезіну  үшін  ,  қолмен
 «диірмен» жаттығуын жасауға болады. Қол еркін түрде төмен күйде, одан кейін
 қол бастан жоғары және кері қарай айналып, еркін түрде төмен түсіп, алғашқы
 қалыпқа келеді. Осылайша, қол ауада дөңгелекті бейнелейді. Мұндай  дөңгелек
 тәріздес жаттығуларды біркелкі жасау қажет. Бұл жаттығу бірінші бір  қолмен
 , сонан соң бірге жасалады.Алғашында баяу басталып,  бірте-бірте  жылдамдай
 түседі.Бұл үшін дем алуды  қадағалау  керек,  ол  қолдың  қозғалысынан  тыс
 ритмді және біркелкі болуы керек. Бұл жаттығуды вальс музыкасымен орындаған
 жақсы, «1,2,3» есебі бойынша  .  «Диірменді»  күрделендіру  иықтан  бастап,
 барлық қолды айналдырумен басталады. «Диірмен»  жаттығуы  қолды  алға  және
 артқа айналдыруға арқылы мүмкін болады.
       Бұл жаттығу қолдың барлық бөлігінің қозғалысын  дамытады  және  иық,
 шынтақ және қол ұшының қозғалыс еркіндігін  тудырып,  дирижерлық  жест  пен
 дирижерлау техникасында дәлдікті қамтамасыз етеді. Және осылайша forte-дегі
 иықтың «ірі» жесті  дирижерлеудің  музыканың  мазмұнына  байланысты  «кіші»
 жестке айналуы мүмкін, онда қозғалыста шынтақ қатысады және  өте  кішкентай
 жест болады, ол қол ұшымен ғана орындалады.
       Үйренуші бұлшық еттеріне жақсы тынықтырғанда оның қолы  алдыға  жан-
 жағына еркін жылжиды, мойын бұлшық еттері тынықты,  енді  келесі  жаттығуға
 көшуге болады:столға отыру, иықтар еркін, қолдын  алақаны  столға  салмақты
 қойылып, бір уысқа жиналған, яғни рояьда аккордты алғандай. Мұндай  жаттығу
 барлық қол салмағы саусақ  ұшына  жиналғанын  көрсетеді.  Кейінгіректе  бұл
 саусақтардың күші арқылы жазықтың суреттеліп, қолдың  бар  күші  жазықтықты
 сезінеді, онда ауадағы шынайы күшсіз  болады.  Бұл  жаттығуларды  «3»,  «4»
 тактілеуге күрделендіруге күрделендіругк болады.  Қолдар  алдыға  швғады  –
 ауфтакт, еркін түрде төмен түседі.»4» -ші тактілеу де дәл осындай:қолды бір-
 біріне қашықта столға қою, жоғары көтеру, қолдар столға  құлады,  алақандар
 жақындады – бұл екінші  бөлік,  бірінші  көтерілу,  қолдардың  түсуі,  бір-
 бірінен тағы да алыста- үш бөлік, жоғары көтеріледі- төрт бөлік.
       Дирижерлік аппаратты орналастырудағы  жұмыстың  ең  қиын  кезеңі-бұл
 қолдың беріктігін сезіну, ауада қозғалысын сезіну.
       Қолдың  араласпауы  тырнақтар  жоғары  көтерілген,  жан-жаққа  кетіп
 қалған, қол ұшы бір жаққа бұрылған: оң жақ  оңға,  сол  жақ  солға.  Мұндай
 жағдайда  иық  буыны,  тырнақ  буындары  табиғи  куүйде  тұрған  жоқ,   қол
 бұлщықеттері тартуы, қолдар қандай-да бір қорқынышты  бейнеге  айналғандай.
 Дирижердің  қолының  дұрыс  орналаспауы,  кейде  скрипкашы  мен  пианистікі
 секілді профессионалдық ауруға әкелуі мүмкін.
       Дирижердің қолы еркін,  күшті,  жұмсақ,  ұштары  қозғалмалы,  Жұмсақ
 болуы керек.Дирижердің  таяқшасын  ұстап  тұрғаны  анық  көрінетін  фотосын
 қарауға ұсыныс айтамыз, онда ол табиғи және оның қолда әдемі көрінеді.


Жеке сабақ № 23,24,25,26
Тақырып: Оқытушының көмегінсіз көркем бейнесін суреттерде өз түсінігінше әр
түрлі әрекеттермен амал іздеп, дирижерлық техниканы пайдалану.


   1. Темптін әсерінен өлшемдердін көрсетілу жолы (жәй немесе жылдам темпке
      дирижерлық қимылдың шапшандығы немесе үзіліп көрсетілуі
   2. Аспапта хор шығармасын орындаушылықты көрсету

Әдістемелік нұсқау:
Внимание должно быть направлено на выработку общего ансамблевого
исполнения, для чего дирижер ведет работу сначала над отдельными
законченными тематическими кусками, а затем постепенно объединяет их в одно
целое. Одновременно он работает над осознанием взаимосвязи между
содержанием музыкального произведения и формой его исполнения.

Художественно-творческое познание данного произведения волей дирижера
постепенно переходит в сознание и чувство хорового коллектива, превращая
его в реального выразителя замысла композитора и дирижера.Концентрация
внимания на развитии профессионально- психологических качеств (воли,
самообладания, эмоционального начала, артистизма и т.п.)


Жеке сабақ №27,28,29
Тақырып: Сольфеджилеу

Әдістемелік нұсқау:

Хорға арналған шығармаларды нотаға қарап оқу (ЧХП). Целесообразнее
разучивать произведение сольфеджио, по партиям. Во всех случаях
сольфеджирование должно проводиться отдельными отрезками и очень точно в
интонационном отношении. Большое внимание следует обращать также на
выполнение ритмической точности каждого отдельного звука в его соотношении
с другими. В дальнейшем следует просольфеджировать хоровую партию от начала
до конца всеми исполнителями. Удачное выполнение этой части репетиционной
работы не только укрепит интонацию, интервалику, ритмическую точность в
хоре, но и подготовит правильное воспроизведение звука в вокальном
отношении.
Затем рекомендуется пропевание хоровой партии на гласную или на один из
слогов, что облегчит правильную и одновременную атаку звука, его
направление. Сольфеджирование всем хором или пропевание партий на отдельном
слоге, с одной стороны, ускоряет процесс разучивание хорового произведения,
а с другой – скрепляет, цементирует общее звучание и придает ему звуковую
цельность и стройность. В этой стадии работа над хоровой партией должна
проводиться настойчиво и длительно, т. к. именно здесь практически
вырабатывается интонационный и вокальный фундамент, та хоровая звучность,
на которой в дальнейшем строится реализация художественных намерений

Жеке сабақ № 30
Бақылау тыңдау




Семестр бойы дайындаған бағдарламаны көрсету











   Оқытушымен бірге студенттің жетекшілігімен  өздік жұмыстарына арналған
                             әдістемелік нұсқау.
Жеке сабақ № 1
   1. Тақырып: Дирижерлық қызметтерін техникалық  дайындықтың мәні.


Әдістемелік нұсқау:.

Дирижерлық қимылдардың  технологиялық және  физиологиялық  негіздері;
дирижерлық аппарат;  дирижерлық ым- ишараттың  құрылымы;  дирижерлық
техниканың негізгі  элементтерін  дамытуда  дайындық жаттығуларын  қолдану;
 Кәсіби оқыту  үрдісінде алынған теориялық білім мен практикалық дағдыларды
жүйелеу.



Жеке сабақ № 2,3
Тақырып: Оқытушының  жетекшілігімен  жүзеге асырылады. Студенттер хорының
дайындық және концерттік – орындаушылық қызметін жүйелеу.

Әдістемелік нұсқау:
Бітірушілердің  дербес кәсіби жұмысының  болашағы:  түрлі дәуірлер мен
стилдер (а сарреllа  және сүйемелдеуі бар), соның   ішінде отандық және
шетелдік  композиторлардың  қазіргі заманғы шығармашылығы,  репертуармен
жұмыс істеу; аналитикалық  интуитивтік, эвристикалық әдістерді  және
студенттер  меңгерген барлық біліммен  біліктерін жинақтау.  Партитураларды
 фортепианода  ойнау және дауыстарды тік және көлденең айту дағдыларын
тәрбиелеу.

Жеке сабақ № 4,5
Тақырып: Музыкалық  форма  құру теориясының  негіздерімен және музықалық
форма тарихымен басты кезеңдермен танысу.

Әдістемелік нұсқау: Музыка тілінің даму заңдылықтары  туралы түсінік.
Тақырыптық дамудың тақырыбы  мен қағидалары;  музыкалық  формадағы
бөлімдердің қызметі.  Формаларды жіктеу:  полифониялық формалар; күрделі
және қарама – қарсылық – құрама  формалар;  рондо   циклдық және опералық
формалар.  Музыкалық  форманы ұйымдастырудың   фоникалық,  синтаксикалық
және  композициялық деңгейлері.  Музыканың  жанрлық жүйесі.  Музыка мен сөз
  әрекеттестігінің  синтетикалық және  синкретикалық   формалары:
музыкалық және сөзік интонация;  музыка және ақындық мәтін.



Жеке сабақ № 6,7
Тақырып: Мектеп репертуарын  іріктеудің  қағидалары.

Әдістемелік нұсқау:  Мектеп репертуарымен   дербес жұмыс істеу дағдысын
қалыптастыру;  ән айтуға үйрету кезінде  әдістемелік бағдар беру;  вокалдық
жаттығуларды үйрету; диапазон   бойында бала дауысын түзеу;  музыка
бағдарламасындағы шығармаларды өту.


Жеке сабақ № 8,9
Тақырып: Құрамы жағынан әр түрлі  әншілік  топтарда ансамбльдеу.
Әдістемелік нұсқау:
Хорға   (ансамбльге)    дауыс   қыздыру   жаттығуларны    жасату;     хормен
          а  сарреllа   және  сүйемелдеу  мен   жұмыс  істеу;   түрлі  аймақ
стильдерінің  ән фольклоры;  халық әндерін  және  қазіргі  заман   авторлары
шығармаларын  өңдеу;   фольклордық  үлгіде   форма  құру;  музыкалық  тілдің
синтаксисі

Жеке сабақ № 10,11
Тақырып: Орындаушылық кезінде хор шығармашыларын өзінше ойлауына,  музыкалық
образ жасауына, бейнелеуге бағыттау.Нюанстық ерекшеліктер.
Әдістемелік нұсқау:
.    Изучить партитуру - значит раскрыть ее эмоциональный подтекст и,
представив ее в реальном звучании, найти конкретные исполнительские
средства для воплощения замысла композитора. дирижер должен услышать музыку
внутренним слухом
Жеке сабақ № 12,13
Тақырып: Дирижерлау техникасы

Әдістемелік нұсқау:
Дирижерлау техникасын меңгеру, партитурамен дербес жұмыс жасау дағдыларын
үйрену, жеке дайындық жұмыстарын өткізу, кәсіби білімін орындаушылық және
педагогикалық қызметте шығармашылықпен қолдану шеберлігі.




Жеке сабақ № 14,15
Тақырып: Әр түрлі  талаптарға  және  динамикалық  көрсеткіштерге  байланысты
12/4,12/8 өлшемдерді «12»-ге және «4»-ке өлшемдермен көрсету амалдары.
Әдістемелік нұсқау:
       Арнайы жаттығуларды орындағаннан кейін, аз қозғалатын, «қатал» қолды
 дирижер  9/8,  12/8  темпіндегі  музыкалық  жаттығуларды   орындау   керек.
 Stocckatto штрихіне ие шығарма қол  ұшының  жеңілдігі  мен  қозғалмалылығын
 қамтамасыз еткен соң  етеді.  Мысалы,  ерлер  хоры  «Риголетто»  операсынан
 Верди,ерлер хоры «Фаустй Гунод операсынан «и паж убежал», Мандельсоины хоры
 «Как иней мягкой всеченный пал», Шмидтің «Кукушкасы», Танованың  «Посмотри,
 какая мгласы», Гуноның «Ночь»т.б. негізіне қол ұшымен дирижерланады.


Жеке сабақ № 16,17
Тақырып: Өлшемдердін өзгеруі.

Әдістемелік нұсқау:
Музыкалық шығармадағы бастапқы метр мен өлшемнің өзгеруін ауыспалы өлшем
дейді.
Аралас өлшемдер. Екі үлесті жай өлшем мен үш үлесті жай өлшемгің қосындысы
аралас өлшем деп аталады:
5  2    3        5   3    2           7   3    4               7     4
3
8  8    8        8   8    8           8   8    8               8     8
8



Жеке сабақ № 18,19
Тақырып: Расширение понятия «ауфтакт» и работа над освоением навыков
владения ауфтактами:

Әдістемелік нұсқау:
1.Дирижер  өзіне  орындаушылардың  көңілін  аударту  үшін   және   серпіліс
белгілерін «демалыс» арқылы беру үшін, алдыңғы үлеске  итеріліс  қозғалысын
береді.  Бұны  «белсенді  серпіліс  түрі»  деп  аталады.Яғни,   алдын   ала
дайындалып  тұрған  қолдың,  сосын  келесі  берілу  керек  такттің   үлесін
көрсеткелі тұрған қолдың ескертулері. Серпіліс дегеніміз –  адам  бойындағы
тұрып қалған күшті шығару.
2.Екінші элемент – құлау,  немесе  талпыныс,-  демалудың  жалғасы  десе  де
болады. Осы сәтте жібермей  тұрып  қалады.  Айтар  кезінде,  қатты  дыбысты
күшпен шығарады. Ал қолдың өз орнына, яғни  өз  нүктесіне  бару  талпынысы,
динамикасы, жылдамдығы – айқын  бір  сезімге  ұласып  тұрады.  Ал  шарықтау
шегіне жеткен кезде, бұл ерекше сезім өз мәресіне жетеді.
3.Нүктені көрсету үлкен роль атқарады. Бұл қолдың білезігі арқылы  дыбыстың
әртүрлілігін көрсететін шеберлік.  Қол  өзінің  ойдан  қалыптастырып  алған
нүктесіне нақты түседі де, дыбыстың басталуын қимылмен шақырады.
4.Көлеңкелеу, немесе секіріс. Бұл үлестегі дыбыстың жалғасы болып табылады.
Бұл уақытта, қол астыңғы нүктеден  жоғары  қарай  бағытталады.  Бұл  қимыл-
қозғалыс келексі такттің үлесіне ауфтакт.
5.Кейбір дирижерлар, өздерінің түсінігі үшін  «аралық  ауфтакт»  қолданады.
Яғни, шығарма ортасындағы қысқаша кідірісті «бастау» арқылы  қолмен  келесі
үлесті, қандай да бір күшпен итеріп беру.
6. «Аралық ауфтакт» - бұл такт ішіндегі екі үлесті  қосатын  қозғалыс.  Бұл
қозғалыстар дирижердің қандай техниканың  қолданғаны  көрінеді.  Анық  және
нақты ауфтакттар «жауакершілігі»  талап  етеді.  Яғни,  әртүрлі  бастаулар,
шығарманың қай жері болсын, мысалы, хор, оркестр, инструментті топттар,  не
болмаса жеке қойылымдар арасында. Шығармаға ауфтакт  беріп,  бастаудың  өзі
бір нақты шынайылық береді. Дирижер бірқалыпты және өз  уақытында  бастауды
динамиканы, темпті, штрихтарын толықтай айырып, орындаушыларға назар беруге
тиісті.


Жеке сабақ № 22,23
     Тақырып: Сольфеджилеу. Дирижерлаудағы мәнерлілік құралы.

1.Қағаз бетінен оқу
2. Динамика.
3.Темп,штрих,фермата

Әдістемелік нұсқау:
    Музыкадағы мәнерліліктің ең маңызды құралдарының бірі – бұл
динамика.Музыкалық шығармадағы динамикалық мәнге мыналар ие:piano,
pianissimo, mezzo piano, mezzo forte, forte, fortissimo, сонымен қатар
crescendo, diminuendo.Дирижерлауды оқыту процесінде техникалық әдістерді
меңгере отырып, динамикалық белгілерді меңгеру және орындау қажет, онда
piano және pianissimo үшін дирижерлік дифференциа, шағын, салмақты және
түзу болды, сонымен қатар forte мен fortissimo-ға арналған жесттер ерікті
және шешімді түрде болу қажет.
    Дыбыстың күшін осы және басқа қадамдарда ірі және ұсақ жестпен
көрсетеді, ол үшін қол , қол ұшы, саусаққа қысым түседі. Және piano нюансын
үлкен масштабты жестпен де, ал forte-ні кішкентайжестпен беруге болады.
    1-кезеңде шартсыз дұрыста, forte-ні  масштабты кеңейтілген қозғалыс
амплитудасында ірі жестпен, ал ақырынды төменгі жазықтықта ешқандай бұлшық
етке күш түсірусіз көрсетуге болады. Бірақ қолдың иллюстрациясыз қысымы
қимылдың орындалу көлемі еш мәнге ие болмайтынын көрсетеді.
    Диамиканы көрсетудің сапалы жағы негізгі болып табылады және ең басынан
меңгеру керек. Егер бұл мүмкіндікті жіберіп алса, онда дирижерлық жест
шатаспалы әрі ерәксіз болады, дирижер музыканы орындағанда дыбыстылық
бағытты динамика бойынша жүзеге асыра алады.Дирижер динамикалық өсуін
қозғалыс амплитудасымен, жазықтықтың жоғарлылығымен , жесттің ішкісі болып
табылады. Осылайша, дирижерлік қозғалыс әр деңгейде, әр бағытта жүзеге
асады, әр түрлі кеңдік, қозғалыс амплитудасына ие.
    Дирижерлік жесттің әр түрлі түрі барлық шығармаларда музыкалық рең
береді.Нюанстардың әркелілігі қолдың 3 бағвтв арқылы беріледі:төменгі – бел
тұсы, арта – кеуде тұсы, жоғары – иық деңгейінде. Дирижерлік амплитуда
қозғалысы осы себептен тар болуы мүмкін – қолдың кеңдігі корпус ортасына
дейін сермеу, ортаңғы қолдың корпустан кеңдігінің арақашықтығы, кең – кең
жайылған қолда «Музыкалық терминологияда тұрақты және өзгеріс динмикасы
деген түсінік  бар.... Динамикасының мәнерлілігі күшке, жест энергиясына,
оның физикалық қимылдың әр түрлі көлеміне, қолдың әр жазықтықта орын алуы.
Жесттің негізгі және шешуші болып табылады, қимылдың әр жазықтықта орын
алуы. Көлемі және дирижерлауды, біркелілігі – байланысты түсінік, мысалы,
тез қозғалыста жест кез келген динамикада көлемі жағынан аз деп жазды.
Л.М.Андреева.,С.А.Казагков сонымен қатар, дирижерлік қозғалыста 3 жоспарда
көрсетті.»1-жоспарда-қозғалыс қолдан алдыға қарай жасалады», 2-жоспарда –
қимыл қозғалыстың қолдан түзу бұрышпен орындалады және иық пен қол ұшы
ұзындығынан қолға дейін созылады.». «3-жоспарда- қозғалыс корпустың өзінен
басталады.» Музыкалық фразаның рельефтік дыбыстықтың өсуі, күшеюінен көруге
болады. Бұл әдістерді техникалық орындауда бұл әдістерде қимылдарда өсуіен
көруге болады. Crescendo  орындауда фразаны құрауды есте ұстау керек, оның
лошкалық шынарын анықтау, одан кейін оларды тегіс етіп болу керек. Дыбыстың
күшеюін дірден қол сермеу қозғалысынан бастамау керек – дирижер белгілі
қаттылық деңгеіне қажетті жесттің өз мүмкіншілігін анықтау керек. Жестті
жабыстыру жесттің өз ампплитудасын саусақ қаттылық жиналған ұшынан бастап ,
бірте-бірте иықты қосу керек, қолдар алдыға қозғалады.»Қол бұлшық ет
энергиясын қорландырып, қысым түсіреді, ол неғұрлым түзу болады. Ең айқын
динамикалық нүкте қозғалыстың соңғы мақсаты барлық қолдың рельефті жестімен
көрсетеді. Бұл сәтте қол ұшы иықпен бірге жазықтыққа түсіп , динамикалық
сызық шыңын айқын белгілейді.» Әлсіреу немесе дыбыстың бәсеңдуі дирижерлік
жест амплитудасының көлемі кішірею негізінен қолданылады.Бұл әдісті
біркелілікпен орындауға болады және әр келесі бөліп қол ұшы қимылының ішкі
және сыртқа қарай қозғалуынан тактілеу есте сақталып қалады.
    Дыбысталуды күшейту және бәсеңдеуі арнайы жаттығулар орындау арқылы
қалпына келтіруге  болады .Оны баяу темппен орындайды,сондықтан қолды бірі
бос күінде ұстайды, бірақ оларға қысым түспей ,еркін түрде болуы керек.
Одан кейін олар бірте-бірте алдыға жылжиды және қған иықтың қозғалысы да
қозғалады. Одан кейін олар бәрі керісінше тәртіппен жүреді.Қолдар үнемі
ішке жиналып қайтадан бұрынғы қалпына келеді.Қолдардың бірқалыпты жиналуына
және ең алғаш шынтақтың, одан кейін барып қол ұшының жіберілгеніне көп мән
беру керек. Одан кейін қайтадан қозғалыс амплитудасы қолдың ұшынан созылған
қолға дейін ұлғаяды. Жаттығуды қолдардың дифференциясы арқылы
күрделендіруге болады Олардың 1-еуі –ең жақ үнемі үлкейіп, қозғалыс
диапазонына спираль бойынша ұлғаяды, ал бұл мезетте сол қол қозғалысы
диагоналі бойынша өзіне және жоғары қарай қозғалғанда дыбыс күшеюі және
бәскңдеуі орын алады.Музыкалық қойылымға материал таңдағанда дыбыстылықтың
әлсіреуі мен күшеюі өте ұзын және қысқа болмауын қадағалайды.
    Басты назарда piano және pianissimo арналған қозғалыстардың
дифференциясына аудару қажет, олар шағын, қалыпты , түзу болуы керек, ал
forte мен fortissimo ерікті және шешуші қимылдар атқарылуы тиіс. Бұл аралас
қимылдар кеңістік рамкалар шегінде айыра білу керек. Бұл рамкалар, әдеттегі
қалыпқа түседі және оны әсіресе piano,pianissimo-да бұзуға
болмайды.Дирижердің қимылының ұяңдығы, жеңілдігі мен жинақылығы жақсы
талғам мен жоғары профессианолизмнің белгісі болып тадылады. Мұнымен
байланысты шағын, бірақ тіршілік ететін детальдар ;piano және pianissimo-ны
орындау кезінде қолды өзіңе тым жақын не тым алыс ұстауға болмайды, ол
жалынып тұрған адамның кейпін көрсетеді.
    Қатты, қысымдық дыбысталу қолдың кең және қимылын қажет етеді. Тек
дирижерлік жест «дүр сілкіндірмеуі» де, шамадан тыс араласқан түрде де
болмауы керек. Бұл дирижердің сезімінің шегін қарама-қайшы жағдайда
көрсетеді және көркемөнерлік нәтижеге жетпейді.
    Музыкалық мтериалдық контрастты өзгерісі контрастты динамикамен
байланысты контрастты динамиканың жүзеге асуы қатты дыбыстардан бәсеңдеуге
дейінгі аралықта  forte және piano-да динамикалық сфераның контрастты
өзгерісінде сол және басқа нюанстың кездейсоқ болуынан көрінеді. Бұған
байланысты дирижер жест амплитудасы мен тактілеудің біркелкілігіне бірден
өзгертеді, ал ең бастысы жесттің сипаттамасы өзгеріске алдын-ала ескертеді
және оны subito forte және subito piano-ға өзгертеді.
    Бұл дирижердің сол қолы мен мимикасына баса назар аударады. Оң жақ қол
тактілеуді жалғастырады, ал сол қол forte-ні алақанын жайылуынан көруге
болады.
    Ұжымның жаңа динамикаға назарын аудару үшін осы айқын көрсету керек,
дирижер көбінесе дирижерлаудың қол ұшы формасының жазықтығының өзгерісін
көрсетеді.Осылайша, мысалы, егер forte-нің дыбысталуы қимылдың жоғары
жазықтығына байланымты болса, онда ол өзінің амплитудасында piano қойылымын
ескерту үшін қолды жылдам түсіріп, оны корпусына жақындату және қол ұшын
ішке қарай бүгу керек. Орындаушыларға динамика өзгерісі түсінікті болады.
Одан кейінгісі ақырындап дыбысталуы шағын, жинақы, жеңілдетілген қимылды
     қажет етеді.
    Дирижерлік әдісте  белгілі бір қиындыққа ие, бірақ ол музыкалық
мәнерліліктің тиімді құралы болып табылады.Дирижер ұжымға кездеисоқ қысқа
екпіндік дыбысталу болатынын алдын-ала ескерту керек.Бұл нюанстың пайда
болуының күтпеген жері дирижер тарапынан алдын-ала даярлану керек.Ол хордың
бірдени дыбысталудың күшеюіне дайын болуы ушін керек. Дәл нүктеге
тигізетін, шұғыл кездеисоқ соққы қажет.Соққы бірден екі қолмен
әдеттеүстіден төменге және алдыға қарай бағытталады.Жест көлеммен
анықталмайды ,қолдар соққы кезінде бар ұзындығы бойынша жазылады.Соққыдан
кейін олар дирижерға  қарай жиналып, артық қысымнан босап, кейінгі
қозғалысты жалғастырады.Міне осы бұлшық етке куүш түсуде және толық
еркіндікке ең басты қиындық соққыны орындау. Тактирлеу дирижерлеуде үнемі
болады,және мәнерліліктің түрлі элементтері арқылы динамикалық нюанс,дыбыс
сипаттамасы,оныңұзақтығы темппен бағытталады және
синкоп,акцент,ферматаларды көрсетеді .т.б.Мәнерліліктің барлық
элементттерін дәл бақылау, дыбыстармен тактілердің арасындағы логикалық
байланыстарды жүзеге асыру және орындалатын шығармалардың музыкалық образын
дәл бақылау.
    Темп жоғары деңгейде дирижерлік схеманы қалыптастыруда үлкен деңгейде
әсер етеді.Темп және дирижерлік жест бір-бірімен тығыз
байланыста.Шығарманың темпі тактілеу схемасы схемаға тәуелді.Кейбір
шығармалардағы       жылдам темптерді орындау бірге немесе екі-үш такті
группасының байланысуы арқылы өтеді. Тактілеудегі тиактілер группасы екі-үш
бөлік торда өтеді,және бірнеше тактіде бір логикалық екпін өтеді.Баяутемпте
негізгі метрикалықбірлік болады, және ол кемиді не азаяды.Осылайша,
баяутемпжылдам бөлікті қажет етеді және бөліктерді біріктіреді.Осылайша,
жылдам темптегі уақытша қашықтың бөліктер арасында жақындап, дирижерлік
жжесттерді қысқартады.Онда орындаушы ритм пульпациясын жоғалта бастайды
және дирижерлік қажеттілікті туындайды.Бұл үш бөлікті размердің
шығармасымен байланысты және ол көбінесе бір арқылы орындалады, мысалы
Чайковскийдің Евгений онегиннің операсының хор вальсімен шығарма екі
бойынша дирижерленеді.Дирижерлік жесттің амплитудасы темпке тәуелді
болады.Баяу темптерде динамикада шағын, орта және аз амплитудасы
қолданылады.Жест,динамика және штрих арасында бір мезгілде қарастыру
қажет.Темпті анықтай отырып жест дыбысталу күші мен штрихін анықтайды.Басты
штрихтар болып табылады.Ол оң жақ қолмен орындалса, форьеде энергияны
жинап, пружина болады, ал жест жүзбелі түрде болады.Легато пиано динамикада
жұмсақ, пластикалық жестпен орындалады .Стаккатто қысқа жестпен
орындалады.Жұмыста қол ұшы қатысады.Стаккатто штриында жест амплитудасы
динамикаға тәуелсіздік шағын болады.Осылайша,темптердің көлемін дирижерлік
жестпен,қол үші тактілерінің амплитуда торы азая бастайды.Дирижерлау
темпінің ауысымын көрсету ауфтактті орындаудан көрінді..Осы байланыс арқылы
дирижерға арнайы темпті анықтау арқылы түсінікті болады.Тактілеу жылдамдығы
арқылы, дирижердің ауфтактісінің жылдамды шығарманың стилистикалық
ерекшелігіне, музыкалық бейненің идеялық-көркем мазмұнын анықтай алады.
    Дирижерлаудың мәнерлілік элементі форматты көрсету. Дирижерлаудағы
формат не аялдама арнайы белгіге ие болады, аккордтың дыбысталу жалғасуын
және дыбысты әлсіреуі мен күшкюін көрсетеді.
    Ферматалардың 2 әр түрлі болады,алынатын және алынбайтын, такттің күшті
және әлсіз бөлігі қорытынды не ортасы, үзілісте немесе тактілігін
белгілейді.
    Ферматаны ала отырып алуды, дыбысталудың тоқталуы және оның ұзақтығын
талап етеді. Ферматаны ала отырып дирижердан ауфтактіні көрсетуді және
дыбыстың оқылуын көрсететін қозғалысты білдіреді.Соңғы аккордта барлық
музыкалық шығармада аяқ жағында ортасынан қарағарда әрқашан анық
болады.Алынбайтын фермата-бұл орташа фермата ол музыкалық шығарманың
ортасында кездеседі. Ол дыбыстың алынуын талап етеді, одан кейін пауза
немесе цезура орындалады. Алынбайтын фермата қандай да бір аккордта немесе
дыбыста анықтайды және музыкалық материал процесін дамытады.
    Ферматаларды техникалық орындауға көп мән беру керек, алда ферматалар
нүктесі «жазықтықта» қойылады және ауфтакт дыбысталудың демалыстың
үзіліссіз жалғасады.Елді әр түрлі штрихтарды мұқият қарастырамыз. Бұл
нүктені көрсету әртүрлі әдістер арқылы болады. Дирижердің жестінің нүктесін
көрсетуге байланысты үзілісті және үзіліссіз болуы мүмкін, және ол
штрихтардың әркекілігіне сәйкес келеді.Штрихтарды меңгеруді легато
болмағандағы кезден бастау неғұрлым қарапайым. Оған сипаттама, нүктені
көрсету қол ұшының шынтақпен байланысы арқылы болады, 1-1 нен айқын шек,
жестінің пунктирлі болуы, бөліктік қимылдарды қысқарту, иық және иық
буындарының еркіндігін маршобразды музыкамен байланысты. Онда еріктік
«стоп» жақсы фиксация арқылы болады. Қимыл иықтан бірнеше фиксацияның
энергиялық ауфтактімен  орындалады. Легато жүзбелі байланысты қимылдарды,
нүктелердің жұмсақ көрсетілуін талап етеді. Легато штрихі дирижерлауда
еркін қолдың «әнші» қозғалысымен орындалады. «Қолдың әнші қозғалысы ағынның
біркелілігімен ерекшеленеді және бұл сапа скрипач-виртуоздың» қозғалысымен,
мастер - әншінің эластикалық демалысына байланысты. Легатодағы бөліктердің
басталуы қозғалыстың бөлік не жарылыс ретінде емес, шатынағандай әсер
береді. «Легато-дағы қимыл-қозғалыстар толы болуы мүмкін. Қарама-қарсы
жағдайда жест еріксіз, босболуы мүмкін-деп көрсетті.Стоккатто штрихі қол
ұшының үздіксіз қимылыменболады.. Дирижердің штрихі тәуелсіз ол эластикалық
қолмен тактілеу керек, және стаккатто-да толық дыбысты қамтамасыз етеді.
    Музыканың мәнерлілік элементі синкопа- күшті бөліктің әлсіз бөлікке
өтуі. Синкопаны білдіретін дирижерлық жест дыбысты әдеттегі жесттен
қарағанда кейін шығарады, сондықтанол кездейсоқ болады, және ешқандай
дайындауды қажет етпейді,бірақ еріктік импульсты білдіреді, ал оның және
эластикалық ьолады.Синкоп жесты келесі дыбысқа аутфакт болады, сондықтан
әрқашан олардың алдында аялдама тұрады,- тек қойылымның басында ғана емес,
үзілістен кейін де бұл жесттің қалай болатынына тәуелсіз деді
Н.А.Мальчко.Осылайша,синкоп дыбысты белсенді,түзу жестпен орындау
керек.Көркемөнерпаз маңызы аз көркемөнерлік элемент акцент болып табылады,
ал  стаккатто аналогиялық әдісті орындайды.Үзіліс қозғалысты дирижерлік
сөзде тыныс белгісі ролін атқарады.Оған шығарманың дыбыстылығы әсер етеді.



Жеке сабақ № 24,25,26
Тақырып: Дирижерлік аппараттың орналасуына көмектесетін жаттығулар,
мануальды техниканың кемшіліктерін түзету.
Әдістемелік нұсқау:
       Қолдың дұрыс  орналаспауын  жөндеу  қиын  жұмыс,  бірақ  оны  келесі
 жаттығулар оңайлата түседі.
       Станға отырып, алқанды төмен қаратып қойып, саусақпен бір  затты  «4
 и» дегенде төмен түсіру. Қолды баяу  көтере  бастағанда  ,  шынтақ  орнында
 тұрып,қол ұшты еркін түрде төмен түсіп, затты еш  қосымшасыз  ұстау  керек.
 Сондықтан бұл жаттығуда қарындашты горизонтальды ұстау  керек,  бір  саусақ
 қарындашты бір ұшынан ұстаса, басқа саусақтар қарындашты алады. Қол  станға
 түскенде, бұлшық еттер тынығады, қол еріксіз әрі нәзік тұрде құлайды.
       Бұл жаттығу қол жоғары-төмен вертикальды түскенін  қадағалау  керек.
 Тактілеу кезінде, столда отырғанда, шынтақ жоғары көтерілмеу керек, ал  қол
 ұшы бір жағына қарап, тактілеуде тұруға болады.
       Қарындашпен әр қолды тактілеуге кеңес  береміз.Кейде  студент  еркін
 түрде  дирижерлап  тұрады,  оның  forte-да  үлкен   және   еркін   қозғалыс
 амплитудасы, қолдар иық және шынтақ буыныда жақсы қозғалады, ал қол ұшы  аз
 қозғалмалы- «ағаштай», «қатып  қалғандай»,  «ән  айтпайтындай».Осыдан  келе
 дирижерда жаман кантилен пайда болады.Жақсы дыбыс та шықпайды және хорға да
 мұндай «қатал» қолдар қарама-қайшы әсер етеді.Қол  ұшын  босату  үшін  және
 буын қозғалысын дамыту үшін біршама  жаттығулар  берілген.  Ең  алдымен  ең
 қарапайымы: аяқпен тұрып, біреуді  поездға  шығарып  тұрғандай  қол  бұлғау
 керек. Онда бәрі табиғи болады және тек қол  ұшы  қозғалады.Бұл  қозғалыста
 қол ұшы қозғалысы үшін ңе бірінші тжаттығу деп  есептеуге  болады.Одан  соң
 қол ұшымен дөңгелектің айналмалыіс-әрекеттер  жасау  маңызды:аяқтан  тұрып,
 сол қолмен оң жақ шынтықты ұстау, оң жақ қол ұшыменауаға кішкентай дөңгелек
 жасау, содан кейін оң қолмен сол қолды ұстап, жаттығуды жалғастыру.
       Қабығаны аңғарту қозғалысы өте жақсы жаттығу:түзу тұру  қолды  төмен
 түсіру және жүзбе қозғалыспен бірінші бір қолды жоғары көтеріп,белгілі  бір
 шекте төмен түсіру. Қолды түзу ұстау керек.
       Қолдың вертикальды сызық  бойынша  әрекетінен  кейін,  горизонтальды
 орындау керек.
Дирижердің орналасуының бір кемшілігі аяқ позициясының дұрыс
болмауы:дирижер дирижерлау кезінде нашар тұрады, оның оң жақ иығы көтеріліп
кетеді, ол оң жақ аяғын тым алдыға жібереді, сол аяғы мүлде еденге қағылып
қалғандай, дирижердің осындай болуынан бүкіл корпус сыйқсыз көрінеді.
Мұндай жағдайда дирижер дұрыс тұрған жоқ, әрекеттері тартынша, сол қолы
мәнерлі емес, яғни ол тең оң  қолымен ғана дирижерлеп тұр. Бұл жағдайда
келесі жаттығу көмектеседі:түзу тұру, екі аяқты иық басу, аяқтар бір-
бірінен алыста, иық белдеудің бұлшық етін тынықтыру, бұл әрекетті жақсы
нәтижеге жеткенге деәін жалғастыру керек.




Жеке сабақ № 27,28,29


Тақырып: Оқытушының көмегінсіз көркем бейнесін суреттерде өз түсінігінше әр
түрлі әрекеттермен амал іздеп, дирижерлық техниканы пайдалану.


Әдістемелік  нұсқау:  Композитордың  ойын   ашу.   Композитордың   музыкалық
драматургиялық ойын дәл және кәсіби   сауатты  ашу;  шығарманың  динамикалық
жоспары.
Симфониялық, опералық, балеттік, камералық репертуарды меңгеру
Түрлі ұлттық мектептерге және музыка  тарихының  түрлі  кезеңдеріне  жататын
симфониялық, опералық, балеттік,  камералық  репертуарды  тәжірибелік  түрде
меңгеру;  мануалдық  техниканы   жетілдіру;   дайындық   жұмысының   алдында
жүргізілетін   партитураны   орындаушылық   талдау   әдістемесін    меңгеру;
орындаушылық интерпретация мен дирижерлау техникасы мәселелеріне  байланысты
арнайы оқу – педагогикалық әдебиетті оқу.


Жеке сабақ № 30
Бақылау тыңдау




Семестр бойы дайындаған бағдарламаны көрсету




       Студенттердің өздік жұмыстарына арналған әдістемелік нұсқаулар

   1. Хор ұжымына арналған бағдарламалар мен репертуарды құрастыру дағдысын
      тәрбиелеу мақсатымен арнайы музыкалық ой – өрісті дамыту.

Түрлі стильдер мен бағыттардағы шетел, орыс, қазіргі заманғы отандық хор
музыкалары, халықтық әндер; хор өнері тарихындағы маңызды оқиғалар
(баяндама, реферат).
2. Студенттік хор ұжымымен дербес  жұмыс істеу.  Бітірушілердің дербес
кәсіби жұмысының  болашағын анықтайтын жоғары орындау деңгейін
қалыптастыру.  Дыбысты құрудың бірыңғай жүйесін жасау;  арнайы вокалдық,
орындаушылық,  есту дағдылырын қалыптастыру; әнді орындаудың ерекше
әдістерін меңгеру;  вокалдық естуді, әншілік дауысты және вокалды хорлық
орындау дағдыларын дамыту; теориялық  білімді жүйелеу және бекіту.  Ұжымның
дайындық концерттік -  жұмысын ұйымдастырумен таныстыру.  Дирижерлық  ым-
ишарат пен  шығарма  орындалуының  байланысы мен  өзара ықпалы.
Дирижерлау,  вокалдық ансамбль мен үйренушілердің  хор ұжымын басқарудың
кәсіби дағдыларын меңгеру.
3. Концерттік бағдарламаны орындау.   Хор  сыныбы – жұмысының  қорытындысы,
 оның «концерттік формасы»  мен  «шығармашылық ритмі».

4. Өтілетін шығарманы музыкалық – теориялық, вокалды – хорлық және
орындаушылық талдау.

Партитураны детальды талдау қабілетін және аннотация (ауызша және жазбаша,
қысқаша және толық) сияқты жұмыс түрі арқылы өз ойын бірізді және анық
жеткізу дағдысын қалыптастыру. Онда партитураны талдаудың негізгі жақтары
және дербес пікір, жалпылау мен қорыту элементтері болады.
                                   Жоспар
Музыканың авторы туралы мәліметтер:  қысқаша өмірбаяны; дипломдық
шығармасының толық сипаттамасы (қашан және қайда жазылған, жазуға не
себепкер болған, осы шығарма қандай да бір циклге кіре ме және т.б. ) .
Шығарма туралы жалпы мәлімет. Шығарманың дәл және толық атауы. Жазылған
жылы. Музыкасы мен мәтінінің авторлары. Композитордың  өмірі мен
шығармашылығы туралы мәлімет. Өмір сүрген жылдары.  Шығармашылығының жалпы
сипаттамасы. Негізгі   шығармалары. Хорлық  шығармашылығының толық
сипаттамасы. Әдеби мәтіннің авторы туралы қысқаша мәлімет.  Өмір сүрген
жылдары. Шығармашылығының жалпы сипаттамасы.
  Хор жанры ( а capрella  хоры; сүйемелдеумен орындалатын хор;  ұлттық әнді
өңдеу; сюитаның, контантаның, ораториидің бір бөлімі, операдан үзінді
сахналау және т.б.). егер таладанатын шығарма көлемді туындының бір бөлімі
болса, онда бүкіл цикл туралы жалпы түсінік болуы үшін шығарманың басқа да
бөлімдері қысқаша сипатталады (орындаушылардың құрамы, бөлімдердің саны ,
хордың рөлі және т.б ).

   Музыкалық – теориялық талдау
Формасын анықтау:  бір бөлімді (кезең), екі бөлімді, үш бөліміді (қарапайым
және күрделі),  шумақты (шумақтардың саны), куплетті – баламалы және т.б.
осы шығармады өз ойын бейнелеу кезінде композитордың дәстүрлі музыкалық
формаларды қолдану ерекшеліктері (бөлімдердің көлемі мен ара қатынасы,
музыкалық сөйлемдердің  көлемі мен  саны және т.б. ).
Шығарманың жанры (лирика, гимн, марщ, би және т.б.).  Музыкалық –
тақырыптық материалды талдау.  Әуеннің сипаттамасы – тақырыбы
(тақырыптары), оның мінездемесі,  интонациялар, метро – ритмикалық  және
ладтық ерекшеліктері.  Қарқыны. Хор партияларына музыкалық – тақырыптық
материалды бөлу.
 Шығарманың  ладо – тональдық ерекшеліктері. Негізгі тональдықтар анықтау.
Тональдық жоспардың сипаты (ауытқу, модуляция). Ладтық ерекшеліктері
композитордың ұлттық диатоникалық ладтарды немесе  өзіне тән ладтық
оралымдарды қолдануы.  Гармониялық талдау.  Әрбір аккордтың атауы мен
қызметі жалпыға ортақ белгілерімен көрсетіп, гормонияны толық талдау.
Осының негізінде  шығарманың гаомониялық  тіліне, оның ерекшеліктері мен
күрделілігіне сипаттама беріледі.
    Фактураны сипаттау: гомофонды – гармониялық, полифониялық (имитатциялық
– дауыс асты), аралас. Фактура мен шығарманың мазмұнын және  хордық
айқындағыш құралдарының байланысы.

Вокалды – хорлық талдау
  Хордың типі мен түрін анықтау (біртектес, аралас, партия – дауыстардың
саны). Хор партияларындағы бөліну, унисон.
Хор партияларының және бүкіл хордың диапазондары. Тесситорлық жағдайлар.
Хор мен жекелеген партиялардың вокалдық күрделену дәрежесі. Партиялардың
арасындағы тесситорлық және динамикалық ара қатынас бөлігі (хорлық
ансамбль). Шығармадағы түрлі партиялардың рөлі (негізгі  әуенді материалды,
дауыс астыларын, аккомпанименті  және т.б орындау). Хорға тән  тембрлік
айқын сапаларды және оның партиялар қолдану (хорлық, tutti ,  хорлық
топтарды салыстыру, таза тембрлер және т.б).
Шығармаға тән  вокалдық ерекшеліктерді анықтау.  Әдебиет мәнінін  вокалдағы
және оны орындауды ерекшеліктері (дикция, орфоэпия).  Дыбыстың сипаты
(«айқын», « күңгірт»  және т.б). Орындаушылық тыныс алудың ерекшеліктері
(фразалық ,  тізбектік)
Осы шығарманы орындауға қажетті хордың құрамын  (үлкен, кіші, орта)  және
біліктілігін (кәсіби, тәжірибелі  көркемөнерпаздық , жас).
Дайындалу үрдісі:  техникалық және мазмұндық жақтарын, талданатын
                              партитурамен хордың жұмыс істеу әдістері.
Орындаушылық үрдіс:  дирижерлау  дыбысталуды  басқару,  шығарманы
орындаудың мақсаты ; орындалып жатқан шығарманың  мағынасын түсінуді
көрсету.  Шығарманың мазмұнын ашуды  және әдеби  музыкалық, хорлық,
талдауларды  негізге ала отырып  орындаушылық жоспарды жасау.
Шығарманың және оның бөлімдерінің  жалпы сипаты. Ырғақтақ жоспар (барлық
ырғақтық  таңбалауларды дәл аудару және түсіндіру). Динамика. Нюансировка.
Орындау сипатын белгілеу.  Агогика.




«Дирижерлау орындаушылық» пәнінен емтихан талаптары:
«Дирижерлау  орындаушылық»  пәнінен   емтихан   ауызша   түрде   өткізіледі.
Емтиханға арналған тапсырмалар  алдын-  ала  беріліп,  жатқа  ойналады.  Бұл
студенттердің  пәнді  толық  меңгеруі  мен  шығармашылықпен  жұмыс  жасауына
жағдай жасайды.




    - А капелла  шығарманы фортепиано жатқа ойнап беру.
    - Екі шығарманы да (а капелла және сүйемелдеумен орындалатын) жатқа
      дирижерлау.
    - Орындалған шығармалардың тарихи мен жазушы композитор туралы
      деректерді білу, шығармадағы кездесетін музыкалық терминдерді білу.
      Курс программасы бойынша кез келген дирижерлық қимылды көрсете біліп,
      сұрақтарға жауап беруі тиіс.
    - Бір шығармаға толық (аннотация) жазбаша талдау жасау.
    - Дипломға белгіленген хор шығармасын үйрету үшін жасал.ан жұмыс
      жоспарын көрсету. Сегізінші семестрде-мемлекеттік емтиханға
      белгіленген шығарамаға талдау жасалып орындалады немесе дипломдық
      реферат көрсетіледі..
Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

google play appstore

MasterCard Visa

Ақпарат

Қосымша


Email: info@stud.kz