Файл қосу
Әскери техника ұрыстық мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындғы мемлекеттік университеті
Жаратылыстану ғылымдар факультеті
Дене мәдениеті және бастапқы әскери дайындық ілімдері мен әдістемелері
кафедрасы
«ТЕХНИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ»
пәні бойынша
пәні бойынша
5В010400-Бастапқы әскери дайындық мамандығы үшін
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Семей 2014
Құрастырушы - Ибраев Б.М.
« Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындық теориясы мен әдістемесі»
кафедрасының аға оқытушысы
Техникалық дайындық әскери оқытуды ұйымдастыру мен өткізу бойынша және
оларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне қызметке дайындау
міндеттерін орындауға қажетті білім, біліктілік және дағдылармен бастапқы
әскер дайындығын оқытушы ұйымдастырушыларды дайындау мақсатында
студенттердің әскери істі оқуын қарастырады.
Техникалық дайындық:Әскери атомобильдердің дамуы. Автомобильді көліктің
пайда болуы және даму тарихы. Қарулы Күштерінің ұрыстық жабдықталуындағы
автомобилдік техника Автомобилдердің жалпы техникалық құрылысы. Бронды
танк техникасының (БТТ) құрылу және даму тарихы.
Әскери техника ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім
командирінің жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және
қорғаныс ұрысын жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. Маршты
ұйымдастыру және шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы барлаудың
рөлі. Бронтанспортерлер. Танкілердің ұрыс алаңындағы қимыл әрекеттері.
1. ПӘННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ – SYLLABUS
1. Оқытушылар туралы мәліметтер:
Ибраев Болатқали Мұқанұлы, байланыс телефоны:
жұмыс 63-33-39
Кафедрада 08.00 – 17.00 дейін.
1.2 Пән туралы мәлімет:
Бастапқы әскери дайындық негіздері
Барлығы 2 кредит
Өткізу орны –3 ғимарат 240 аудитория
Оқу жоспарынан көшірме:
|Оқу түрі |Оқу мерзімі |
|Ағымдық бақылау |20 |10 |
|Аралық бақылау |30 |20 |
|Үй жұмысы |10 |30 |
|Қорытынды бақылау |40 |40 |
|Барлығы: |100 |100 |
Білім бағалау критериялары
|%-тік |критериялар |
|тақыры| |
|птар | |
|0 - |Жоспар бойынша сабақ тақырыптарын |
|49 |толық білмейді. Көп қателіктер |
| |жібереді. |
|50 - |Жауабы дұрыс, бірақ толық емес. |
|74 |Жоспар бойынша сабақ тақырыбын және |
| |мағанасын терең түсінбеуі. Алған |
| |білімінен қортынды шығара алмайды. |
|75 – |Жауыбы толық дұрыс. Ұсынылған |
|89 |әдебиеттерге сәйкес тақырып мазмұнын|
| |түсініп, дұрыс талқылайды. Өз ойына |
| |қортынды жасап, түсінгенін жеткізе |
| |біледі. |
|90 – |Жауабы толық дұрыс. Ұсынылған |
|100 |әдебиеттер бойынша тақырыпты жақсы |
| |талқылайды. өз ойына қортынды жасап, |
| |алған білімін дұрыс жеткізе алады. |
| |Барлық сұрақтарға дұрыс толық жауап |
| |береді. |
1.9 Курстың саясатымен процедурасы:
Студенттер міндеті сабақтарға үзбей қатысу, пән бойынша тапсырмаларды
кестеге сәйкес орындау және әдебиетпен кітапхана мен интернет-залында
өзіндік жұмыстар орындау.
Сабаққа кешігу, келмеу және аудиторияда басқа адамдардың білім алуына
кедергі келтіретін жүріс-тұрыс үшін жауапкершілік «Академик Е.А. Бөкетов
атындағы ҚарМУ-дың ішкі ережелерімен» анықталады. Студенттің өзінің
қатысуынсыз қорытынды бақылау өткізілмейді. Емтиханға келмеу жағдайлары
ҚарМУ-дың оқу процесін ұйымдастыру ережелерімен реттеледі.
Зерттеу барысында студенттерге қойылатын әкімшілік талаптар:
|1. |Мерзімінде рефераттың|5 балл шегеріледі. |
| |дайын болмауы | |
|2. |Мерзімінде қосымша |2 балл шегеріледі |
| |баяндаманың болмауы | |
|3. |СОӨЖ болмауы |Сабақ тақырыбына |
| | |сәйкес балдар |
| | |шегеріледі |
|4. |Аралық бақылауда |8 балл шегеріледі. |
| |болмауы | |
|5. |Сабаққа кешігулер, |Ағымдық бақылаудан |
| |сабаққа қатыспаулар |балдар шегеріледі |
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
1. Күндізгі бөлімнің тақырыптық жоспары
Барлығы (несиелер) 3 кредит
|Р/б|Тақырып аты |Сағат саны |
|№ | | |
| | |Дәріс |Практ|СОӨЖ |СӨЖ |
|1 |1-тақырып: |4 |2 |6 |6 |
| |Автомобильді | | | | |
| |көліктің пайда | | | | |
| |болуы және даму | | | | |
| |тарихы. | | | | |
|2 |2-тақырып: |4 |2 |6 |6 |
| |Қазақстан | | | | |
| |Республикасы Қарулы| | | | |
| |Күштерінің ұрыстық | | | | |
| |жабдықталуындағы | | | | |
| |автомобилдік | | | | |
| |техника (АТ). | | | | |
|3 |3-тақырып: |4 |2 |6 |6 |
| |Автомобилдердің | | | | |
| |жалпы техникалық | | | | |
| |құрылысы. | | | | |
|4 |4-тақырып: Бронды |4 |2 |6 |6 |
| |танк техникасының | | | | |
| |(БТТ) құрылу және | | | | |
| |даму тарихы. | | | | |
|5 |5- тақырып: . |4 |2 |6 |6 |
| |Бронетранспортерлер| | | | |
| |(БТР). | | | | |
| | | | | | |
|6 |6-тақырып: Жаяу |4 |2 |7 |7 |
| |әскердің ұрыстық | | | | |
| |машинасы (ЖҰМ). | | | | |
|7 |7-Тақырып . |6 |3 |8 | 8|
| |Танкілер. | | | | |
|10 |Барлығы |30 |15 |45 |45 |
|11 |Жалпы |30 |15 |45 |45 |
2.2 Дәрістік сабақтар тезистері
№ 1-тақырып: Автомобильді көліктің пайда болу және даму тарихы.
4
сағат
1.Революцияға дейінгі кеңестік автомобиль техникасының даму тарихы.
2. Ұлы Отан соғысы және соғыстан кейінгі кезеңдегі автомобильдік
техника.
1.Революцияға дейінгі кеңестік автомобиль техникасының даму тарихы.
Дәуір ұлы қазан социалистік революцияға дейін, алдыңғы тарихпен болатын
кеңестік бронетанктінің техниктер,- мынау қару жаңа түр көріну дәуірі -
бронялы автомобильдердің және танкілердің.
Кез келген қару жасауы ғылым жалпы дамуымен әрқашан тар байлаулы және
техниктер, әртүрлі ең жаңа ойлап табулармен. Кеңестік дәуірде автомобиль
ойлап табулары және пулеметті болды және автомобиль бронды денемен және
қару-жарақпен бронялы автомобильмен атаулар қойды. Ресейде, қалай және
басқа елдердің қатарында, 1904-1905ж орысша - жапон соғысы тәжірибедегідей
құрыла., жасаумен жұмыстарды өткізілді және бронялы автомобильдердің
қолдануына әскери-соғыс мақсатында.
Бірінші үлгімен мынаның жаңаның біздің елімізде техниктер бронялы
автомобильді болды, салған 1905 жылда әскери доңғалақты машиналарды
шығаруды қолға алды. Ол көптегенде ұқсас шетелдік машиналар басым болған,
және таң қалмайтын, не жасалғанның Ресейде контрукциямен пайдаланып қалды
европалықтарды елдерде. Дәл осылай, Австралия - Венгрияда 1906 жылда
бронялы автомобиль босатылған болатын, өте үйлес маркалы машинасымен.
A.Накашидзенің аталуы.Бірақ 1914 жылға дамыған ел тіпті барлығы болған тек
әр типті бронялы автомобильдердің басқаруымен және баспен тек қана бірінші
дүниежүзілік машиналардың майданына керек болғандықтан бірнеше түрлері
бұлардың соғыстарда сериялы өндірістер басталды.
2. Ұлы Отан соғысы және соғыстан кейінгі кезеңдегі автомобильдік
техника.
Әскери автомобильдердің және машиналардан басқа, Англияның және
францийде өңделген және басқа түрлер бронетанктінің техниктер. Ресейде
зеңбірек қару-жарақпен доңғалақ брондалған машиналарды көрінді, өзімен
таныстырушылар, замандас терминологияны, өзі жүретін артиллериялық құрулар
қолдана. Барлауға арналған арнайы бронялы автомобильдер, байланыстар және
инженер мақсаттар сонымен қатар қолданылған. Қалай белгіленген, бронялы
автомобильдер, жасалғандар революцияға дейінгі Ресейде, конструктивті
жаңалықтар қасында сипатталған, қойғандардың олардың жауынгерлік
қасиеттермен көбінесе шетелдік үлгілер жоғарырақ.' Артығымен, М бронялы
автомобилі. A. Накашидзе келесі конструктивті ерекшеліктермен сипатталған :
айналған мұнараға пулемет құру, тегеріштердің доңғалақтарында қолданумен
бронды болаттың айырмашылыққа танымалдардың ағаш тоқу біздері сол уақытта,
үлкейген клиренсом салыстырумен басқа машиналармен және арнайы жайылмалы
кішкене көпірлердің барысымен машина борттарында бекінген шұңқырлардың
жеңуіне арналған үшеу метрге дейін.
Машина борттарында бекінген шұңқырлардың жеңуіне арналған үш метрге
дейін. Ойлап тапқыштық көп орыс инженерлерін білдірді және құрастыруда
бронды бронялы автомобильдердің қорғаныштары. Үлгімен бронялы автомобиль
қызмет ете алады, дайындалған 1915 жылда штаб - капитаны талантты
конструкторы жобасымен Мгеброва орыс әскерлері. негізгі оның ерекшелігі -
қорғаныш бронды күшейтуі бронды жапырақтардың құру шотының артынан ылди
үлкен бұрыштарымен.
Дер кезіне 1915 жылда біріншінің дүниежүзілік Англиядан Ресейге
соғыстарды фирма доңғалақ бронялы автомобильдері апарылады оның атауы «
Остин »болды , көрсеткендермен біріншілерді ғой соғыстарда парасатпен
жетіспеушіліктермен. Жұмыс олардың тұрғын жаңартулар зауыттарда
Путиловскомға және Ижорскомды өткізілді. Болу нәтижесінде жақсарған
контрукция машиналары, мұнаралар дене жасалған қиғаш сызықпен орналасып
отырған ( мұнаралардың екеуілерінен шеттегі оттің басқаруы мүмкіншілігіне
арналған,арнайы шиналар серпінді толтырғышпен шиналарға ауыстырылған -
гуссматиком, аталғанмен намысқа дәл осылай оның A. Гусса петербург химигі
өнертапқышының жасауы мен іске асырылған.
Біреуінеге бұларды тарихи бронялы автомобильдерді тағдырдың айтуы болды.
Путиловскомға 1916 жылда зауытта алғашқы рет әлемде жартылай шыншжыр
табанды бронялы автомобиль салып алады, биік өткіштікпен көбірек қожалық
етуші, мен доңғалақ істелген. Тек қана 1919 жылмен жартылай шыншжыр табанды
бронялы автомобильдер анықтап қаралған бастай ұқсас машиналар шығарылуы кең
етек алған болатын оған « танкі орыс үлгісі » болып саналып келді..
Революцияға дейінгі Ресейдің бронялы автомобильдер басқа екі үлгіні
шығарған болатын.
Доңғалақ өзі жүретін артиллериялық құрулардың жаяу әскер және зенит,
сонымен қатар әскери техникалардың сонымен қатар машиналардың дамуы тарихын
жүзеге асырған.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
№ 2-тақырып: Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің ұрыстық
жабдықталуындағы автомобилдік техника (АТ).
4 сағат
1. Әскери құрылымдағы автомобилдік техникалық
рөлі және орны.
2. Автомобильдік техниканың классификациясы.
1. Әскери құрылымдағы автомобилдік техникалық рөлі және орны.
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің ұрыстық жабдықталуындағы
автомобилдік техника автомобильдері ұрыстық жабдықталған және жүк таситын
платформасы ағаш, металмен құрсаулап қаптаумен және негіз метал көлденең
брустарымен лақтырып тасталған, қалғаны керең тек қана платформа артқы
борты орындалған.
Әскери автомобильдер борттары шарбақтармен жабдықталған және лақтырып
тасталған орындықтармен. Әрбір орындықта сегіз орын алдын ала ескерілген.
Автомобильдердің арнайы тентермен жабдықталған ортасында қосымша бойлай
орындық анықталғанға алу және кабинаға платформадан сигнал беру.
Атомобильде сыймдылығы 20 - 25 адам тасуға есептелген.
Платформада доғалардың құруына арналған ұялар болады, қайсыларды тент
киіледі және платформа ілмектеріне бекінеді төменгіде оның бөлімінің.
Перделермен тент оларда әйнеті шынылар орнатылған терезелер болады және
желдету ашық саңылаулар болады. Тент артқы шетінде арнайы лақтырып
тасталынатын клапан арқылы отырғызу және жеке құрам түсіруі шығарылады.
Қосылған тент жәшікке жиналады, орналасқан аралық кабинамен және
платформамен.
Кабина түзуліксіздері және жүк таситын платформаның. Кабина негізгі
түзуліксіздерімен, қанаттардың, қаптаулар, капоттың және жүк таситын
платформалар келеді : ржавление немесе бояу бұзуында, майысқан жерлер,
кабина шыныларының зақым келу, платформа ағаш элементтерінің зақым келуі,
отырулардың сынық, кабина қорғандарының түзуліксіздері және платформалар,
тент жарылулары, кабина бекітулерінің әлсірету, платформаларда арнайы
тиелген эшелонған арналған.
Жөнге салатын жұмыстың кабинамен және жүк таситын платформаға
шыныларды жүргізуші отырғыштары, жуғышқа арналған құрылғыларды жөнге салуды
қосады және платформаның жүк таситын сабап өлтіріп.
Жүргізуші өсу шегінің тәуелділігінде оның отырғышы орналасады
горизонтальдық және тікте бағыттарда, отырғыш арқа ылдисі сонымен қатар
жөнге салынады. Отырғыш ауыспалылығы горизонтальмен сегіз саңылау
шектерінде стопор рычагына басудан кейін мүмкін беттететін, қызмет
ететінмен жылжымалы стопор фиксаторына арналған. Биікпен отырғыш бекіту
тіреуіштерінде болттардың ауыстырып қоюымен жөнге салынады. Отырғыш
салыстырмалы құбырлы каркас арқалары арқа ылди бұрышы тіреуіштерде
болттардың ауыстырып қоюымен өзгереді. Жел жуғышқа арналған құрылғыда
шынылар форсунка қамшылаушысы бұрылуымен лақтырылатын су ағыстарының бағыты
жөнге салынады. Артқы борт көтергіш шарбақтары платформалар және
стопорлардың жүк таситын сабап өлтіріп қажеттілік жанында айдау жүзеге
асады.
Бақылау байқау жанында сырттан автомобильді байқап қарайды, аспап
жинақтаулық және оның бекітуі, қосымша кішкентай бактардың барысын
тексереді,табельдік жабдықтаудың. Кабина шыныларының күй-жағдайын
тексереді, артқы түр айналарының, қаптау элементтерінің, автомобиль
бояулары және нөмірлік белгілердің. Тіркемемен платформа борттарының және
тіркесулер сабап өлтіріп түзулікті тексереді, шыны тазалағыш жұмысын және
жел жуғыш жүйелерінің шынылар және кабина жағуының. Машина байқауы жанында
жолдар қажетті, сонымен қатар, күй-жағдайға көңіл аудару және жүк бекітуі
платформада.
Күн сайын техникалық қызмет ету жанында жұмыстың барлық өткізеді, алдын
ала ескерілгендер бақылау байқаудың артынан, және, сонымен қатар, ақаулары
болмауы тиіс - жуатын жұмыстарды орындайды. Кабинаны және жүк таситын
платформаны жинайды, автомобиль жуады, кабинаны, капот, қанаттар, қаптауды
кабина шынылары және нөмірлік белгілер сүртеді.
Техникалық қызмет ету жанында автомобильдердің әскери ұрыс алаңдарын
дайындалып жабдықталған болуы тиіс.
2. Автомобильдік техниканың классификациясы
Тозық жанында қозғалтқыш қуаттылық жығылуы көрінеді немесе кішкене
қанауларда мекенде.Поршеньді сақиналардың, поршеньдердің тозығында және
цилиндрлердің, саңылаулардың артуында клапандықта.
Механизмде, цилиндрлердің одақ кішкене бастарының бекіту гайкаларының
жеткіліктісіз ішке тартуына. Түзуліксіздер цилиндрлерде
компрессияға төмендеу деп атайды, қайсы тексеру жанында.Компрессометра
көмегімен жағуларды жарық түсіруге бұрап алады және орнына оны қондырады |
Компрессометра ұшы. оталдырғышпен провертывают содан соң қозғалтқыш
бунды білігі ( толық ашықтардың әуедегінің және дроссельных жапқыштарда ) .
Айналымдардың және цилиндрде барынша көп қысымды бекітеді ( қысу
тактісінде ).Бірінші цилиндрде компрессия анықтамалары сондай ғой
жүйеліліктер тексереді. Компрессияны қалғаныларды қозғалтқыш цилиндрлерінде
ретінде оның жұмыстың. Нормалы жылынған қозғалтқыш цилиндрлерінде
компрессия мөлшерін ГАЗ - 49 немесе ЗМЗ – 4905.
Қозғалтқыштардың оқылатын үлгілеріне арналған қанау процесінде
рұқсат етіледі. Көбірек 1 кгс цилиндрлерде қысымдардың айырмасы жанында 2
цилиндрге төмендетілгенмен
Моторлы майдың қысымдық компрессиямен төгіп алады және компрессияны
екінші қайтара тексереді. Май жоғары шығын немесе отынның түтін көрінуі
жұмыспен өтегендерді газдарда. Көрінуде поршеньді сақиналардың мекені
жанында немесе үлкейген тозықта цилиндрлі-поршеньді топтың. Сақиналардың
мекені жояды қозғалтқыш тәртіптеп сұрыптаулары, үшін ненің ыстық қозғалтқыш
әрбір цилиндріне төгіп алады 12 с балауыз шам тесік арқылы 20 г ішуге
жарамайтын спирт бірдей бөлімдерінің қоспалары және керосиннің, кейін ненің
қозғалтқыш жібереді 10-15 минут және картерде майды содан соң ауыстырады.
Күйік бөлініп шығуы поршеньдердің түптерінде және жану камераларында
жылу өткізгіштік төмендетеді, қуаттылықтың оның қозғалтқышты және жығылу
қызып кету деп атайды, отын шығыны жоғарылатады.
Күйік қашықтауына арналған одақ кішкене басын шешеді. Ағаш күйік
алыстатады немесе жұмсақ металдан қырғыштармен, ескі-құсқы арқасында оның
алдын ала жұмсарта, суланғанның керосинде жұмсартады..
Әскери көліктердегі доңғалақтардың тозығы болмауы тиіс оны ауыстыру
жүрген қашықтығына байланысты болады. Барлық техникалардың жеке
классификацисы болады олардың шығарылған жылы мен арнайы моторларының аттық
күшткріне байланысты.
Күн сайын техникалық қызмет ету жанында қозғалтқыштары тексеріліп
тұрады және техникалық ақаулары барларын жұмысты істеуін кедергі
болатындарын жіберлмейді. Техникалық қызмет ету жанында №1
жұмысты орындайды және, бірінші 6000 км сонымен қатар, ішінде жұмыстың
істелінуі қызмет етуін қадағалайды.
Техникалық қызмет ету жанында №2 ол жұмыстың барлық яғни барлық
ақауларды болдырмауға,моторладың дұрыс қызмет істеуіне қадағалау ол жүк
таситын немесе әскердегі жеке құрамды таситын орындайды сонымен қатар,
қозғалтқыш цилиндрлерінде компрессияны,гайкалардың ішке тартуын тексереді(
болттардың ) олардың дұрыс тартылуына өз ықпалдарын тигізеді.. Ауыр
машиналар адамдар таситын әскери техникалардың құрамына жатқызылады.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
№. 3-тақырып: Автомобилдердің жалпы техникалық құрылысы.
4 сағат
1. Ішкі жанудың қозғалтқышы.
2. Шасси, шанақ (рама),трансмиссия, негізгі бөлім, басқару
механизімдері, электр жабдық, кабина, басқару органдарын қосымша жабдықтау.
1. Ішкі жанудың қозғалтқышы.
Жоғары сапалы модификацияланған екі-үш осьті жүк таситын автомобилдерді
А.Лихачева атындағы Мәскеу автомобильді зауыты шығарады.ЗИЛ-131 үш
осьті,ЗИЛ-130 автомобильдері негізгі модельді машина болып саналады.
ЗИЛ-130 автомобилі жалпы тронспорты жүк таситын автомобильдер тобына
жатады. Кез келген автомобильді жолдармен жүктерді тасу үшін
қолданылады.Автомобильді жолдармен көлікпен жүк тасығанда 6000кг, тіркеме
салмағынан шамадан асырмау тиіс.
ЗИЛ-130 автомобилі 8000кг. Тіркеме қолдану автомобильдің қуаттылығының
нетижесінде маңызды рөл атқарады.Әртүрлі климаттарда ЗИЛ-130 автомобилі
жарамды. ЗИЛ-130 автомобилін шығаратын негізгі зауыт келесі негізгі
модификацияланған машиналарды: тягач ЗИЛ-130В1 ЗИЛ-130Г және ЗИЛ-130ГУ
автомобильдерін шығарады.
Тягач ЗИЛ-130 арналуы –қатты жабулы жолдардан 14400кг жартылай
тіркемесімен қоса сүйрету үшін.ЗИЛ- 130 автомобилін ЗИЛ-130Г салыстыру
бойынша кузов мөлшері ұзартылған және 1200 мм ұзартылған базалы ұзын
өлшемді және аз тығыздалған жүктерді тасу үшін лайықты.Автомобилдің жүк
көтерімділігі қозғалыста жол бойынша 6000кг. Автомобил жалпы тіркемені
8000кг сүйрей алады.
Автомобиль ЗИЛ-130 айырмашылығы ерекше ұзын базалы,ол тең 5600мм,бұл
дегеніміз ЗИЛ-130 автомобилінен 2300мм артық.Бұл ұзынөлшемді жүктерді
тасымалдауды қамтамасыз етеді.Үлкен көлемді кузовы әр-түрлі жағдайда аз
тығыздалған жүкті тасмалдауға ыңғайлы әрі қолайлы.Автомобильдің жүк
көтерімділігі 6000 кг. Тіркемесімен қоса сүйретудегі жалпы салмағы 8000 кг
дейін.
Автомобиль жүк көтерімділігі 3500 кг, бірақ қоззғалыс жанында жолдармен
қаты жабумен пайдалы жүк көпшілігі мүмкін үлкейген 5000 кг.6500 кг тіркеме
толық көпшілігі тиісті шамадан асырмау, пайдалы жүк мына көпшілігі көбірек
3500 кг аралығында болады.
Зил-131 автомобильді базасында келесі модификациялы машиналарды ЗИЛ
автомобильді-131А және отырмалы тягач ЗИЛ-131 В машиналарын жасап шығарады.
Автомобиль ЗИЛ-131А ЗИЛ- 130 айырмашылығы қозғалтқыш экрандалған,
герметикалық электр жабдығы және герметикалық жарық беру құралдары, сонымен
қатар доңғалақтарында алмалы салмасыздармен отырғызылатын орындардың саны
жүк таситын.
Зил автомобильі платформасына –131 азайтылған,автомобильдерде аз жинақ
қосымша жабдықтау Зил-131 тягач автопоезд құрамында кез келген жолдармен
қабілеті қозғалу және жлсыздықта жартылай тіркеме жүгімен жанында 7500 кг.
Егер, авто жүргізу жақсарған жолдарда жалпы салмағы жартылай тіркеме 10 мың
кг болуы тиіс. Бірақ авто жүру жылдамдығы мұндай жағдайда, сағатына 25 км
–ден аспауы керек. Қалыпты жағдайда асфальт бетон жабылған жолдарда толық
жартылай тіркеменің салмағы 12 мың кг-нан аспауы тиіс. Шасседе отырғызу
тартқыш сапасын қолдану автомабиль ЗИЛ-131 салыстыру бойынша констрактивті
салыстырумен өзгертулер жүзеге асырылған. Сонымен қатар тягашты сцепногомен
артқы құрал орнына артқы көлдененіне қатты ілмек, шлангілерге арналған
құрастыратын кішкене бас тежеу ер жасайтын құрылғы тіреулері жартылай
тіркеме жүйелері және алдынғы қапталдағы отыру орнының құрлысы жалпы кран
тормыздық жүйесінде орналасқан. Жартылай тіркеменің жақсы көрінуі артқы
әйнек арқылы көрінуімен байланысты. ЗИЛ-131 автомобилі негізгі артқы өстік
екі өсрі машина класына жатады. Дөңгелек формуласы 4х2. Двигательдің
кабинаға сиымдылығы кәдімгі автомобиль сияқты. Автомобильдерден негізгі
бөлігі шасси, кабина және жүк флатмормасы болып табылады.
2. Шасси, шанақ (рама),трансмиссия, негізгі бөлім, басқару механизімдері,
электр жабдық, кабина, басқару органдарын қосымша жабдықтау.
Автомобильді техникалардың төрт кантрактілі, жоғарғы клапынды
корбюраторлы ЗИЛ-130 двигатель маделі қуаттылығы 150л.с тәрізді 3200 мин
көлемді орташа айналу жылдамдығы 41кгс метрге сәйкес 1800...2000 минут
көлемінде валдық құрылым автомобильге орнатылған. Двигательдің жабық капоты
көтеру бұрышы 90 градусқа диін болып, оның жүйесі және двигательді жөндеу
жұмыстарын жеңілдетеді. Ашық жағдайда капот жүйелі ричагы және бір қалыпты
пружинамен тұрақталады. Капот жабық жағдайда кілттенуі қарастырылған. Капот
өздігінен ашылып кетпеуі үшін, сақтандырғыш орнатылған.
Автомабиль транмисиясы механикалық, сатылы. Ұстасу (сциплиния) бір
дискалы, құрғақ. Каропка берілуі механикалық, алға қозғалу үшін және артқа
жүру үшін бес рет скоросқа немесе передачаға салады.Екімен
үйлестіргіштермен инерциалықты үлгіні екінші және үшінші, төртіншінің және
өкшемен тапсырулардың. Кардандық тапсыру түзеледі екінің – аралық және
негізгінің-кардандық біліктердің аралықпен тірекпен рамада және үшеудің
кардандық топсалардың. Артқы бастаушы көпірлердің негізгі тапсыруы екі есе,
түзеледі констық тісті доңғалақтардың булары шиыршықты тістермен және
цилиндірлік тісті доңғалақтардың булары қиғаш тістермен. Қайсысыздарды
автомобильдерде гипоиднаямен дара негізгі тапсыру орналастырады. Биік
тягово-шапшаң қасиеттің 130 қозғалтқыш параметрлері және транмиссиялар ЗИЛ
автомобиліне қамсыздандырады.
ЗИЛ автомобилі барынша көп жылдамдықты 90км –130 дамытады / ч жол
гаризонттық түзу учаскісінде тегіс қатты жабумен толық жүкті тиеу
жанында.45...65км орташа жылдамдықта жолда асфальты бетоннымен жабумен
құрастырады, ал қанау жанында қысқыларды шарттарда-38...40км /ч. Отын
бақылау шығыны 100км жолдар шассемен қозғалыс жанында жылдамдықпен 60км /29
ак және толық жүкті тиеуге құрастырады, отын шығын ал –эксплуатациалық
нормасы 38 а бірдей 100 км. Автомобиль рамасы мөрленген, шегеленген үлгі.
Рама артқы көлдеңіне құрал тягалық арнайы анықталған. Салпыншақ алдынғы
және артқы көпірлердің салпыншаққа жапырақ рессорларда амортизатрларда
гидравликалық телескопиялық екі бетті әрекеттерді қолданылған.Доңғалақтар
диск тұлғалылар мөлшермен 7,0-20 шиналар пневматикалық, комералар мөлшермен
260-580 немесе 260-508 р жіберілетін жүкті тиеумен 2030 кгс.
Басқару тұтқасы басқару гидрокүшейткішпен жабдықталған, негізгі
элементтер қайсыны басқару тұтқасы механизм картерінде орналасқан, ал
гидрокүшейткіш насосы қозғалтқышқа анықталған, белбеулік келтіру оған
буынды білік шкивіне жүзеге асады. Басқарылатындармен алдыңғы осы
доңғалақтары келеді. Ав бұрылу ең аз радиусі томобиля 8,9м.
Аялдама трансмиссиялық тежеуіш, келтіруі механикалы. Тежеу жолы
горизонтальдық учаскіде құрғақ асфальтталғанды –шоссе користеден 50км/ ч
автомобиль толық аялдамалары түзеуде тежеу жүйеге емес 28 м.жылдамдықтан
тежеу жанында 30км/ ч бұларды жол шарттарда тежеу 11 м тиісті шамадан
асырмау.
Тұтастай металдан жасалған, үш орынды кабина панорамалық ашылмайтын жел
гекломынан жүргізуші отырғыш, екі орындықты жолаушы отырғыш.
Жүргізуші еңбек шарттары шыныларды тіке жуғышқа арналған құрылғыларды
жақсартады және кабина, сонымен қатар жағу жүе барысы
ЗИЛ -131 дамыту барынша көп жылдамдық 80 км | ч жүкпен қозғалыс жанында
көпшілікпен 5000 кг горизонтальдық учаскемен шоссемен құрғақ тегіс
асфальтталғанды. Көтеру, автомобильмен жеңуге болатын жүкпен 3500 кг
тіркемесіз, 30°, ал жүкті тиеумен 3500 кг және тіркемемен жалпы көпшілікпен
4000 кг көтеру жеңіледі 20°. жеңуге болатын өткел ең үлкен тереңдігі қатты
түппен 1,4 м. Отын бақылау шығыны 100 км жолдар шоссемен қозғалыс жанында
жүкпен көпшілікпен 5000 кг тіркемесіз 40 л тең келеді. автомобиль жүру
қоры. 850 км бақылау шығынға құрастырады. Басқару тұтқасы басқару
гидрокүшейткішпен. Басқарылатындармен алдыңғы көпір доңғалақтары келеді.
Автомобиль бұрылу ең аз радиусі шоссемен асфальтталғанда 10,2 м өшірілген
алдыңғы көпірмен тең келеді.
Жұмысшы тежеуіштің үлгі арнайы қондырғы , пневматикалы келтірумен іс
істейді барлық доңғалақтар. Тежеу жолы құрғақ тегіс асфальтталған жолға
жүкпен көпшілікпен 5000 кг жылдамдықпен қозғалыс жанында тіркеме 30 км 12
ұзын тиісті шамадан асырмау, тіркемемен қозғалыс жанында жылдамдықпен 50 км
| 29 м ч тежеу жол тең келеді.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
№ 4-тақырып: Бронды танк техникасының құрылу және даму тарихы.
4 сағат
1. Революцияға дейінгі кезең-кеңестік бронды танк тарихы.
2. Қазіргі кезеңдегі бронды танк техникасы
1. Революцияға дейінгі кезең-кеңестік бронды танк тарихы.
Кеңестік бронетанкті дамуда соғыс алдындағы дәуір техниктер жасаумен
және танкілердің әртүрлі үлгілерінің сериялы өндірісімен сипатталады
Және бронялы автомобильдердің, қажетті қызыл әскердің ; арнайы
танкілердің өңдеуімен және өзі жүретін артиллериялық құрулардың ; үлкен
жұмыстардың өткізуімен күшейтумен бронды қорғаныштың және танкілердің
жасауына брондау противоснарядногосы.
Негізгі түрлермен бронетанктінің техниктер, қызыл әскер қару-жарағында
құрылушылармен мынауды дәуір, танкілер және бронялы автомобильдерді болды.
Үшін ананың соғыс алдындағы дәуір танкілерімен таныстық жеңілдету үшін,
үш топқа олардың шартты бөлеміз : танкілер 30- х жылдардың, арнайы танкілер
және танкілер брондау противоснарядногосы.
Соғыс алдындағы дәуірге танкілердің үлгілері барлық әскер қару-жарағында
орнында болған : танкетканың, аз, жеңілдер ( болатындар негізгілермен ),
орта және ауыр танкілер. Олардың мінездемелі ерекшеліктермен салыстырумен
бірінші үлгілермен қуат атыс маңызды жоғарылауын болды ( соның ішінде және
шоттың артынан танкілердің многобащенных қолданулары ) және қунақылық онан
арғы жоғарылауы және сенімділіктің. Бірақ салмақ брондау противопулыюе тек
қана олар тәуелдісіз көпшіліктен болған. 1931-1941 гг. босатылған және
түзелуде қызыл әскер қару-жарағында жеңіл танкілері жалпы әскерлік
қосулардың негізгі танкілері және танктік бөлімдердің. Олар жаяу әскер ере
жүруі үшін арналған және 1933 жылға дейін мұнаралық қоршаулар мен
істелген, ал 1933ж - бір мұнаралықтармен.
Қару-жарақпен және мұнара контрукциясымен негізінде танкілердің әртүрлі
модификациялары дұшпандардың күшін жоюға арналып жасалынған,сондықтан болат
шойынан құйып алған. Дәл осылай, барлық бір беткейлі мұналары биіктеу
танкілерге орнатылған зеңбірекпен 45-мм қару-жарақты болатын.
Сонымен қатар, танкілері әртүрлі өзі жүретін артиллериялық құруларға
арналған базамен істелініп келген, арнайы танкілердің және инженер
машиналардың құрастырылған.
Т жеңіл танкісі -26(1931 г.). екінің танкілер -26 бірінші шығару Ты
болды мұнаралықтар, пулемет қару-жарақпен. Олардың алдыңғы бөлімінде
басқару айырылуы орнында болған және трансмиссиялық, орта гтың -
жауынгерлік, азықты - моторлы. Танкі командир және атқыш мұнараларда
орналасып отырған, ал механик - жүргізуші - басқару айырылуында оңңан.
2. Қазіргі кезеңдегі бронды танк техникасы
Танкілердің бронды техникасы шығарылу үлгілері, қазіргі кезеңдегі даму
стратегиясының алға қойып отырған мақсаттарының бірі болып табылады.1935-37
ж бронды танкі техникасын шығарудың жасаудың бірі« брондалған жаяу әскердің
» кеңестік әскери конструкторларды тастап кеткен жоқ және шығарылды 1935
жылдар. Қабылданғанның қару-жараққа 13 ақпан сондай үлгі машина 1935 жылы
көптеген елдердің әскерлерінде кең көп таралған болатын жұмыстың Т-27,
танкілерді жасауының үстінде шығаруға ұзаққа созылған жоқ тез қолданысқа
енгізіп жіберді..
Танкілердің дұрыс сапалары - контрукция қарапайым, аз габариттер,
автомобильдік агрегаттардың қолдану мүмкіншілігі, ал, демек, және айқын
басымдылық пен қолданысқа ие болды. Бірақ танкілерге тән және парасатпен
жетіспеушіліктер, және брондау әлсіздік және қару-жарақ ең алдымен, нақты
сондықтан жаяу әскер жауынгерлік әрекеттерінің сүйемелдеуіне арналған
шайқас алаңында нәтижелі қолдану болып табылды.. Барлау мақсаттарында тек
қана олар қолданыла алған және қарсыластың еүшін жоюға арналған.
Бронды такті техникалардың экипаж арнайы механик – жүргізушіден,
нысананы қадағалау қарумен және командир мен арнайы жабдықталған қарулар
мен қондырғылардан тұрады.
Өткізілу 1936 жылында танкі жаңартуы, құрылымдары өзгертулер енгізілді.
Айқын ыңғайлылықсыздар жасаған бірінші серия үлгілерінде қалпақ не
экипаждың үстінде жалпы болатын, ал танкілерде мен модернизацияланғанда
жеке-жеке қалпақтарды істелген бұл бір машина командирінің үстінде, ал
екінші - ; механик-жүргізушімен. Танкілерде айқындалған жетіспеушіліктері
конструкторда ойланып тәжірбие алмасып жасау мүмкіндіктеріне олардың
жетілдіруіне қарастырылды. Қару-жарақ нәтижелі қолдануы оның үстіне негізгі
мақсаттар қамтамасыз етуде болған және жүру қимылы жоғарылауында
машиналардың ұрыс алаңындағы дайындығы. Бронды танкті техникаларының
құрылықта және суда жүру жүзгіштік болуы машиналарға құрастырылған.
айналған мұнараға қару-жарақ және арнайы шешілген болып табылады..
Біріншілер кеңестік жүзуші танкілер негізгі жауынгерлік және техникалық
мінездемелерге ұқсас шетелдік машиналардың деңгейінде орнында болған.
Бронды машиналардың оның көпшілігі құрастырған 1935 жылда сыналған
үлгілердің негізінде бірінші сериялық шығарылымы танкісі өңделеді, ал
экипаж -2 адам. Қозғалтқыш және трансмиссия орналасып отырған оңда адамның
техниканы жүргіу денесінің жартыла й көрінуі, ал солдан оңға қарай командир
басқаруды - басқару жауынгерлік болып табылады..
Арнайы бронды танкті техникалар қимылдары машинаның, стандарттық қару-
жарақпен жабдықталғандар немесе қунақылық жоғарылауына арналған
жабдықтаумен және арнайы орнатылған қондырылған ерекше жауынгерлік
мақсаттардың орындалуына арналған. Кеңестік одақта соғыс алдындағы жылдарға
от шашатын танкілер және жоғары қуатты әскери техникалардың танкілері
жасалады. Барлық олар болған тек қана маңызды мағына, дәл осылай қалай
жауынгерлік қолдану тәсілдерін меңгеруге үйрету және дамуын кеңейтуге
жағдай жасаған.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
№ 5 тақырып. Бронетранспортерлер (БТР). 4 сағат
1. БТР-80 атқаратын қызметі техникалық - тактикалық сипатағы экипажы.
Жалпы техникалық құрылысы.
2. БТР-90 атқаратын қызметі техникалық - тактикалық сипатағы экипажы.
Жалпы техникалық құрылысы.
1. БТР-80 атқаратын қызметі техникалық - тактикалық сипатағы экипажы.
Жалпы техникалық құрылысы.
1980 жылдың бірінші жарты жылдығында Горьков автозаводының
конструкторлық бюросы бас конструктор А. Масягиннің басшылығымен жаңа ГАЗ –
5903, БТР- 60 және БТР -70 бронетраспортерлерді жетілдірді.
Бұл бронетранспортер 1986 жылы Кеңес Армиясын жабдықтау үшін қабылданды
және сол жылы Арзамск машина жасау заводында БТР-80 жаңа белгісімен жасап
шығарылды. Осы техниканың негізін салушылар БТР-80-ді белгілі тәсіл бойынша
құрастырды: корпустың алдыңғы жағында басқару бөлімі, содан кейін десанттық
бөлім және корпустың артқы жағында – транмиссиялық-мотор бөлімі
орналасқан.Герметикалық, бронетранспортердің корпусі болат листілермен
толықтай дәнекерленіп жабдықталған. Ол экипажды және десанттарды 7,62 мм
калибрлі қол қаруының оғынан және бронның шынысы – 12,7 мм калибрлі оқтан
қорғайды.
Басқару бөлімінде механик-жүргізушінің (сол жақ бортта) және машина
командирінің орны жабдықталған. Олардың қарамағында ТНП–Б танкіден бақылау
жүргізу үшін қолданылатын құрылғы және ТКН-3 командирлік бақылау құрылғысы
бар.
Механик –жүргізушінің және командирдің орындарының қасында десанттық
жаяу әскерге арналған бір орын және пулемет мұнарасын бұру қондырғысы
орнатылған.
БТР-80 негізгі жабдықтары 14,5 мм пулеметі КПВТ және қосақталған 7,62 мм
ПКТ пулеметі. Конустық мұнарада пулеметтер көрсету бұрышы
360 °, көлденеңнен -4-тен 60° дейін градуста орнатылған. Пулеметте түнде
атқан кезде жарықтандыру мақсатында ОУ-3ГА2М жарықтандырғыш орнатылған.
Десанттық негізгі бөлімі – 6 мотоатқыштар – бортқа қарсы екі орындықта
отырады, корпусты бойлай құрастырылған. Десанттар корпус бортынан ату үшін
7 амбразур (қорғанның қабырғасынан құралдың ұшын шығарып атуға жасалған
тесік) бар, курс бойынша бұрылуды орындайды 2 амбразур пулеметтен ату үшін
арналған. Амбразурлар шар сүйеніштермен жабдықталған, десанттық бөлімнің
қаруланған жерді герметизациялық атуға мүмкіндік береді, өйткені
фильтрвентиляциялық қондырғы корпустың ішінде біршама қарсы қысым туғызады.
Бортта амбразурадан басқа және алдыңғы бронлистісінде, бронды келген
люктің қақпағында десанттық бөлімінде 1 амбразура бар. Жартылай ашылған
люктен қарсылас жақты таудың баурайынан атуға болады. Корпустың төбесінде 2
люктен басқа, бронетранспортердің бортының екі жағында екі жаққа аылып,
десанттарды шығаруға арналған есік бар. Бір есік жоғары жаққа қарай
ашылады, ал екіншісі төменге қарай ашылып, ілме басқыш жасалады, осының
арқасында мінгізу және десанттарды машина қозғалыста болған кезде түсіруге
болады.
1993 жылдан БТР-80 двигателі қуаттылығы ЯМЗ -238М2 240 л.с шығарылады,
трансмиссиялық-мотор корпустың артқы бөлімінде блок сцеплениясымен бірге
орнатылған. Осы жерде су және май радиаторы , жылу өткізгіш, беріліс
қорабының майын суытқыш, двигателді қыздырғыш, су көрсеткіш, су насосы,
филтрлі желдеткіш, жанар-май бактері, генератор тағы басқа қондырғылар
орнатылған.
БТР-80-нің қозғалу механизмі дәстүрлі машиналар дөңгелектері сияқты 8*8
екі жұбымен. Екі двигательдің орнына бір двигатель күші орнатылғанына
қарамастан, БТР-70 негізгін қалаушылардың кейбір конструкцияларын БТР-80-
нің үлестіргіш қорабында қолданған. Бұл бронетранспортерлерді тез жасап
шығаруына мүмкіндік берді, сонымен қатар бұл транспортты әскеріміздің тез
меңгеріп алуына жағдай туғызды.
[pic]
1 сурет Жалпы техникалық құрылысы(БТР-80)
БТР-80 бронетранспортерлерде 80 жеке торсиондық ілгіштер қолданылады.
Дөңгелектерінде төмен қысымды камерасыз шиналар қолданылған және шинаның
ауасының қысымын реттегіш орталық жүйесі бар, осындай қасиеттерінің
арқасында БТР-80 өте қиын жерлерден шынжырлы машиналармен салыстырғанда
жақсы жүреді.
Сонымен қатар бронетранспортерлердің дөңгелектеріне КИ80 не КИ-0126 оқ
өткізбейтін шиналар орнатылады, бұл барлық калибрлі оқтармен бірнеше рет
атсада және ауа қысымы толықтай жоқ болса да жүздеген қашықтыққа дейін жүре
бере алады.
Дизельді двигателінің қуаттылығының арқасында БТР-80 өте үлкен
жылдамдыққа ие болады. Шосседе оның жылдамдығы 80-90 км/сағ.
Бронетранспортер суда жүзеді, судағы қозғалысының жылдамдығы 10км/сағ.
БТР-80 жабдықтарының құрамына Р 123М радиостанциясы және Р-124 танклік
сөйлеу қондырғысы (машинадағы ең соңғы шығарылған Р-174 қондырғысы), ОМП-
дан қорғау құралы (оның ішінде филтрлі желдеткіш құралы, ДП-
3Брадиостанциясы барлау құралы, ВПХР химиялық барлау автоматты жүйе, ауыр
жүк көтергіш шығыр (лебедка) кіреді.
БТР-80 негізгі сипаттамасы
Масса, т
13, 6
дөңгелек формуласы
8*8
ұзындығы, мм
7650
ені, мм
2900
биіктігі, мм
2350
жол жолағы, мм
475
двигателінің қуаттылығы
260
ең жоғарғы жылдамдығы, км/сағ, құрылықта/суда 90/9,5
жүру запасы, км
600
экипаж, адам
2
десант, адам
8
Қарулану жабдықтары: 14,5мм пулемет КПВТ,
7,62 мм
пулемет ПКТ
2. БТР-90 атқаратын қызметі техникалық - тактикалық сипатағы экипажы
және жалпы техникалық құрылысы.
Өткен ғасырдың соңғы онжылдықтары көптеген ұрыстары біздің әскеріміздің
қарсыластарына өте жақсы қаруланған күштерімен қарсы тұру керектігін
көрсетті. Конструкторларымыздың түпкі ойларынша, әскери техниканың әр
бөлшегін жеке алғанда осындай жағдайларда жоғары атыс қуаттылығына иеленуі
қажет. Сонымен бірге машина жүрістің үлкен ресурстарына ие болуы керек.
БТР-90 бронетранспортері ресейлік техниканың жаңа үлгісі болды. Бұл
машина Арзамс машина жасау заводымен бірігіп құрастырылды және қорғаныс
министрлігінің тапсырмасы бойынша «Газ эксперименттік жұмысы
жәнеавтомобилді басқару конструкторы бөлімі»
БТР-90 советтік бронетранспортерлерінің (БТР -60, 70, 80) 8 дөңгелекті
отбасын жалғастырды, сондықтан жалпы құрастыруда өзін жақсы
ұсынылғандықтан, өзгеріссіз қалды. Дөңгелек формуласы 8*8, БТР -90
двигателі, десанттың сыйымдылық бөлімі, суды қозғайтын 2 құралы көп өзгере
қойған жоқ.
БТР – 90 жаңашылдандыру негізінен қаруландыру жағына байланысты
болды.Алдыңғы машиналарды қаруландырған сияқты өте қажетті жабдықтармен
жабдықталды: КПВТ (ірі калибрлі Владимир танкі пулеметі) және кішкентай
мұнара БМП-2 қондырылған. Бұнда бірден қарудың 4 типі: 2А42 30 мм
автоматты зеңбірек ПКТ 7,62 мм пулемет, АГ – 17 от шашқыш (грантомет) және
«конкурс» деп аталатын танкіге қарсы ракеталық комплекс (ПТРК) орнатылған.
Комплексті қаруландыру БТР-дың танкілермен соғысын 4 км қашықтықта
соғысуға , бронетехниканы құрту, тікұшақтарды және жеңіл инженерлік
ғимараттарды 2500 қашықтықта, ал тірі күшті 4000 м қашықтықтан құртуға
мүмкіндік береді.
БТР-90 – бұл жеңіл дөңгелекті танк. Сонымен қатар БТР-дың жүк
көтергіштігі 7 т және ішкі көлемі үлкен 120 мм, танкіге қарсы зеңбіректі,
минометті зениттік-ракеталық және танкіге қарсы комплексті қолдануға
мүмкіндік береді.
Жауынгерлік бөлімше екі жазықтықта тұрақтандырылған. Бұл атыста басып
өту қозғалысын жүргізуге мүмкіндік туғызады. Ол екі орынды. Бұл жерде
оператор нысанашы (наводчик) басқа машина командирі сыяды. Егерде нысанашы
нысананы байқамай қалған жағдайда, ол қаруды басқарып, өзі атысты бастауға
болады. Оператордың орнына комбинерленген БПК3-42 көздегішімен жабдықталған
(күндіз де, түнде де қолданылады). Командирде 1П-13 күндізгі көздегіші
болады. Осының арқасында бронетранспортер танк сияқты орнында қозғала
алады. Өзінің үлкен салмағына қарамастан, БТР 3 балдық штормда жаман
жүзбейді. Сонымен қатар, машина теміржол, әуе, автомобиль және су
транспортымен тасуға бейімді. Тағы бір ерекшелігі техниканы жасаушылар
машинаны кондиционермен жабдықтай алады.
БТР-90 Чеченстанда бірінші ұрысқа қатысты. XXI ғасырдың басында
Ресейде ол ФПС қаруландырды.
1999 жылы июнде Омскде өткен әскери танкілер көрмесінде БТР-90 МЧС,
қорғаныс министрлігі, АҚШ және бірнеше басқа елдің өкілдерін өзіне назар
аудартты.
Техникаға тапсырыс бар, бірақ өнеркәсіп тапсырыс берушілердің әзірше
кім екендерін айтпай отыр.
Жағдайдың өзгеруі, сонымен қатар жиі әскери конфликттер, жеке әскердің
құрамының саны біруақытта қысқаруы жоғары талапты қажет ететін әскери
күшпен жақсы жабдықталған, осы заманғы әскери мәселелерді шешетін машинаның
болуын талап етеді. Осындай мәселелерді шешу үшін дөңгелекті бронирленген
машиналар оның ішінде БТР-90 лайықты.
Дамушы елдердің дөңгелекті бронетранспортерлерді қарқынды істеп шығуы
тегін емес. XXI ғасырда машина паркі жаяу әскерге үлкен қажет екенін көруге
болады.
БТР-90 әлемге әйгілі ресейлік БТР-60, БТР-70, БТР-80 қазіргі уақытта
шетелде шығарылатын бронетранспортерлер класын өзінің характеристикасымен
басып озатын дөңгелекті БТР -90 жасап шығарды.
БТР -90 артықшылығы үш негізгі параметрлері арқылы көрінеді: атыс
қуаттылығы, жылжымалдығы, өте алатындығы, қорғаныстық маневрлігі.
Бронетранспортер белгілі ереже бойынша қарумен жабдықталған: ірі
калибрлі 12,7 несесе 14,5 мм пулеметпен және оған қосақталған 7,62 мм
пулеметпен.
Кейінгі уақытта ірі калибрлі пулемет орнына ірі калибрлі зеңбірек 25
не 30 мм калибрмен жабдықтайтын болған. Бірақ бұл құралдың әскери эфектісі
жетіспейді. Әскери бөлімше 2 жазықтық тұрақтылыққа ие. Бұл орнында да,
қозғалыста да, күндізгі және түнгі жағдайларда әр түрлі мақсатпен күрес
жүргізе береді, сонымен қатар танктермен, 4 км арақашықтықтан жоғары БМП
ұшақтарға, инженерлік ғимараттарға қашықтығы 2000-2500 м жаудың тірі күшіне
4000 м қашықтықтан ашық окоптарға сонымен қатар танкіге қарсы артеллерияға
күрес жүргізе береді.
Әскери бөлімше БТР -90 орынды. Онда өте қолайлы. Нысанашы-оператордан
басқа, машина командирі сыяды. Жанжақтың барлығын қорғайтын, қажет болса,
нысанашы қатерлі нысананы көрмей қалса, қаруды өзі алып қауіпті нысананы
жоя алады. Бұның барлығы бронетранспортердің атыс мүмкіншілігін арттырады.
БТР-90 әскери бөлімінде сонымен қатар операторда –БПКЗ -40 (күндізгі
және түнгі) комбинерленген нысана, командирде – күндізгі 1П-13 бақылау
құралы, радиостанциямен жабдықталған.
Тапсырыс берушінің тілегі бойынша әскери бөлім наводчик-оператордың
(БПК –М) теледидармен француз «Sет»фирмасы шығарған жабдықталады. Сонымен
қатар , жоғары жүк көтергіштігі (7 т) және ішкі көлемі әжептәуір (12м 3)
БТР-90-ға өте ауыр қару комплекттерін орналастыруға болады мысалы, БМП-3
әскери бөлімінде, танкіге қарсы зеңбірек 120 мм, артиллериялық қару,
зениттік-ракеталық және танкіге қарсы комплекстер т.б.
Нысана БТР-90 жылдамдығына өте алатындығына, маневрлілігіне жоғары
талап қояды.
[pic]
1 - сурет Жалпы техникалық құрылысы(БТР- 90)
Үлкен жылдамдылық қуатты (510 л.с.) көп жанармайлы дизелді двигателдің
құбырдың үрлеуін қамтамасыз етеді, автоматты гидромеханикалық реверстік
(қозғалу-айналу бағытын өзгерте алатын) беріліс қорабы, барлық дөңгелектің
аспасына тәуелсіз. Барлық дөңгелектің торсиондық аспасының тәуелсіздігі
көлденең тетіктегі (рычаг) үлкен қозғалыстың әсерінен. Энергосыйымдылығы
телескопиялық гидроамортизаторлардың және кең профилді соғыста беріктілігі
орталықтарындағы жүйенің ауданының қысымын реттеуі машинаның 10 км/сағ
және 50 км/сағ жоғары жылдамдықта қатты зақымдалған жолдарда жүруіне
мүмкіндік береді. Төрт дөңгелегі толықтай зақымданса да жүре беруі мүмкін.
БТР -90-да жаңа схема трансмиссия қолданылған. Машина бортына
гидромеханикалық двигателдегі қуат ағымы екі параллелді ағым арқылы беріліс
қорабынан таратылады. Осының көмегімен гидро көлем беріліс бортта айналу
жылдамдығы әр түрлі болуы мүмкін, 4 алдыңғы басқару дөңгелегінің екі есе
бұрылу радиусы машинаның жылдамдығын азайтуды қажет етеді. Үлкен салмағына
қарамастан (21 т жуық) машина қандай қиыншылықтар болса да дайындықсыз жүре
алады. Теңіз жағдайында сынап көру арқылы, оның 3 балдық толқында да жүзе
алатынды байқалды, сонымен қатар десанттық корабль кедергісіз судан шығада,
кіре алады.
БТР -90 – ең бірінші бронетранспортер бортық ақпараттық жүйемен
жабдықталған, ол автоматты басқару, машинаның диагностикасын бақылау үшін
өте тиімді болып табылады.
БТР – 90 негізгі сипаттамасы
дөңгелек формуласы
8*8
Жауынгерлік масса, т
20920
Әскерлік есеп, адам саны
10
Ұзындығы зеңбірекпен, мм N/А
ені, мм
N/А
биіктігі, мм
N/А
Клиренс, мм
510
Қарулану/ жауынгерлік запас 30ммм зеңбірек 2А42/500
7,62 ммм пулемет ПКТ/2000
Гранатомет АГ-17/400
ПТРК «Конкурс»/4
Брондық қорғау (корпустың шынысы/борт/мұнара
шынысы/қақпағы), мм N/А
Двигатель қуаты, а.к. (кВт) 510 (368)
Жоғарғы жылдамдығы, км/сағ 100
Жүзу жылдамдығы, км/сағ 9
Шосседе жүру запасы, км 800
Бөлімше бекінісінде оның арт жағы мен қапталдарында аға командирге
бағынатын пулемет, оқтар, зеңбірек және танкілер орналаса алады. Бөлімше
командирі взвод командирінен тапсырма алған соң, оны нақтылап алып, өз
бөлімшесін берілген бекініске шығарады да, бақылауды ұйымдастырады. Осыдан
кейін ол ЖҰМ (БТР), пулемет, гранататқыш орнын анықтап, әскери бұйрық
береді.
Әскери бұйрықта бөлімше командирі бағдарлар, қарсылас туралы мәліметтер
(оның шабуылының бағыты мен мүмкін уақыты, жағдайы); взвод пен бөлімшенің
міндеттері (атқылаудың қосымша секторы мен атыс жолағы, бекініс); жеке
құрамның міндеттері. Оператор-көздеуші, механик-жүргізуші, пулемет және
атқыш-гранататқышқа — (негізгі және қосалқы атыс бекіністерін атқыштарға —
атыс орнын, ұрыс барысында ауысу мен жабдықтау жүйесін), жер үсті және әуе
нысаналарына — атыс жүргізу мен бақылау тәртібін; бұдан басқа оператор-
көздеушіге және пулеметшіге – әрбір атыс бекінісінен атқылаудың негізгі
және қосымша секторларын хабарлау, басқару және өзара қимылдау белгілерін
қорғанысқа дайын болуы уақытын көрсетеді және орынбасар тағайындайды.
Осыдан кейін бөлімше жауынгерлері оқпана қазуға және оны бүркемелеуге
кіріседі, сондай-ақ бақылау мен атыс жүргізу жағдайын жақсарту үшін
жергілікті жерді тазалайды. Бұл кезде бөлімше командирі бағдарларға дейінгі
қашықтықты анықтайды, күндіз және түнде атыс жүргізу үшін мәліметтер
дайындайды, атыс карточкасын жасайды.
Қарсыласпен тікелей түйісу жағдайында қорғанысқа көшу кезінде бөлімше
бекіністі ЖҰМ-ның (БТР-дың) атысы қолдауымен қол күші арқылы жабдықтайды.
Бұл кездегі жұмыстың көп белігі түнгі уақытта жүргізіледі. Ал қарсылас
көрінбейтін аудандарда бүркеніш қатаң сақтала отырып күндіз жүргізіледі.
Бекіністе, ең әуелі гранататқыш, атқыш-пулеметші үшін бір кісілік оқпана
қазылады, негізгі атыс бекінісінде ЖҰМ-сы (БТР) үшін оқпана қазады және
бақылауды, атыс жүргізу жағдайын жақсарту үшін жергілікті жерді тазалайды.
Осыдан кейін жауынгерлер бір кісілік оқпаналарды бөлімше оқпанасына
біріктіреді, қосалқы атыс бекіністерінде ЖҰМ-ы үшін оқпаналар және ЖҰМ-ның
(БТР) атыс бекіністеріне байланыс жолдарын қазады.
Бекіністе бөлімше жауынгерлері жабық атыс саңылауын жасайды, оқ-дәрілер
үшін сөрелер мен жылжуға байланыс жолдарын қазады. Бұл жолға қапталға ұрыс
жүргізу үшін атыс ұяларын жасайды. Оқпаналар мен ұялар жабық атыс
саңылауымен және маңдайшамен жабдықталуы мүмкін. Сусымалы топырақта
оқпаналардын тік жерлері қапталын қатайтылады. Қарсыласпен тікелей
түйіспейтін жағдайда егер ор, байланыс жолы және ЖҰМ-сы (БТР) үшін
оқпаналар жер қазушы машинамен қазылса, онда сарбаздар бұларды тек қана
жабдықтайды. Бөлімше бекінісі ертегіш қарудан қорғану үшін жабдықталады
және қоршаған орта фонында бүркемеленеді. Бұл үшін қолда бар материалдар,
өрт сөндрудің табельдік құралдары және әр түрлі бүркеніш заттары
қолданылады.
Қарсылас шабуылды бастағанға дейін бөлімше өз бекінісінде жетілдіру
жұмыстарын жүргізеді. Бекіністі жабдықтау жұмысы кезінде және ұрысы
барысында бөлімше командирі, тағайындалған бақылаушы, сондай-ақ барлық
жауынгерлер қарсыласты үздіксіз бақылайды. Кезекші пулеметші (мотоатқыш)
уақытша немесе қосалқы атыс бекінісіне орналасады да, барлау жасауға немесе
бөгеттерде өтпе жасауға ұмтылған қарсыластың жеке топтарын жою үшін өз
бетінше атыс бастауға үнемі дайын отырады. Егер бөлімшеден кезекші ЖҰМ
(БТР) бөлінсе, онда бекініске уақытына орналасады. ЖҰМ-да (БТР-да) дереу
атыс жүргізуге дайын жүргізуші-механик пен оператор-көздеуші болады.
«Радиациялық қауіп!» сигналы кезінде бөлімшедегі жеке құрам міндетін
орындауды тоқтатпастан, тұмылдырық (газтұмылдырық), қорғаныш плащ, шұлық
пен қолғап киіп, өз орындарында қалады, ал: «Химиялық дабыл!» сигналы
кезінде — газтұмылдырық, қорғаныш плащын, шұлық пен қолғап киеді.
Бойтасалар мен жабық машиналарда отырған жеке құрам: "Радиациялық қауіп!"
сигналы кезінде – тұмылдырық, ал: "Химиялық дабыл!" сигналы кезінде –
газтұмылдырық киеді де, есіктерді, атыс саңылауын, люктерді, жалюзиді
жауып, ұжымдық қорғаныш құралдары жүйесін іске қосады.
Қарсылас авиациясының шабуылдауы кезінде: «Әуе!» сигналы бойынша бөлімше
оқпана түбіне саңылауға тығылуға, ал кезекші пулеметші әуе нысаналарына
атыс жүргізуге дайындалады. Қорғаныс ұрысы барысында жер үсті қарсыласын
жоюға қатысы жоқ барлық жауынгерлер ұшақтар мен тікұшақтарға қарсы күрес
жүргізеді. Әуе нысаналарын ату командир пәрменімен жүргізіледі.
Қарсыластың атыс дайындығы кезінде бөлімшенің жеке құрамы командир
пәрмені бойынша оқпана түбіне, санылауға, жертелеге, паналарға немесе ЖҰМ-
ға (БТР) тығылып, өз орнына ие болуға дайын болады. Бекіністе қарсыластың
шабуылға өтуін дер кезінде анықтау мақсатында бақылау жүргізетін бақылаушы
қалады.
Қарсылас шабуылға өткен кезде командирдің: «Бөлімше, ұрысқа!» пәрмені
бойынша бөлімше бекіністегі өз орындарына тез орналасады.
Ұрысқа дайындалып алған бөлімше командир пәрменімен шоғырланған атыс
жүргізеді, ал қарсылас жақындаған кезде өз қаруының нақты атыс қашықтығында
өз бетінше атыс жүргізеді. Оператор-көздеуші мен атқыш-гранататқыш
қарсыластың танкілері мен басқа да сауытталған нысаналарын жояды, ал
пулеметші мен мотоатқыш жаяу әскерлерді танкілерден бөліп алып, жояды.
Қарсылас бөгеттерден өтпе арқылы кесіп өткен кезде, бөлімше барынша күшті
атыстар жүргізеді. Бөлімшенің бекінісіне шыққан қарсылас танкілерін танкіге
қарсы қол гранаттарымен, ал бекіністен өтіп кеткен танкілерді тереңдігіне
орналасқан танкіге қарсы құралдармен жояды. Бекініске 40-30 м жақындап
келген қарсыластың жаяу әскеріне бөлімше жарықшақты қол гранаттарын
лақтырады да, оны бетпе-бет табанды атыспен жояды.
Қарсыластың қорғанысқа тығыз енуі кезінде бөлімше берік түрде өз
бекінісін ұстайды. Күштің бір бөлігімен ол байланыс жолын, қосалқы атыс
бекіністеріне ие болады және қапталдай жаяу әскерін жояды. Егер қарсылас
тылға шықса, онда бөлімше айнала қорғанысқа көшеді де, көрші бөлімшелермен
өзара байланыста қимылдаса отырып, қарудың барлық түрінен атыс жүргізіп
қарсыласты жояды. Қарсылас шабуылына тойтарыс берілгеннен кейін, ең әуелі
атыс жүргізу үшін бекініс қалпына келтіріледі және оқ-дәрілер
толықтырылады.
Егер қарсылас ядролық қару қолданса, бөлімше командир басшылығымен
бекіністі, қаруды, киім мен құрал-жабдықтарды ішінара дезактивизциядан және
жауынгерлерді ішінара санитариялық өңдеуден өткізеді.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
№ 6-тақырып: Жаяу әскердің ұрыстық машинасы (ЖҰМ).
4 сағат
1.ЖҰМ-2 атқаратын қызметі, техникалық-тактикалық сипаты экипажы. Жалпы
техникалық құрылысы.
2.ЖҰМ-3 атқаратын қызметі, техникалық-тактикалық сипаты экипажы. Жалпы
техникалық құрылысы.
1. ЖҰМ-2 атқаратын қызметі, техникалық-тактикалық сипаты экипажы. Жалпы
техникалық құрылысы.
Жаяу әскердің ұрыс машинасындағы (ЖҰМ) мотоатқыш бөлімшесінің құрамында
бөлімше командирі, көздеуші-оператор, механик-жүргізуші, пулеметші,
гранататқыш, гранататқыштың атқыш-көмекшісі, аға атқыш және атқыш болады.
Бөлімшенің қаруларында жаяу әскердің ұрыс машинасы (ЖҰМ), қол пулеметтер,
танкіге қарсы гранататқыш, автоматтар, жарықшақты және танкіге қарсы қол
гранаттары болады.
ЖҰМ–2 бұл сауытталған шынжыр табанды машина. Ол бөлімшенің жеке құрамын
орналастыруға, ұрыс жүргізуге және жылжуға арналған. ЖҰМ зеңбірекпен,
пулеметпен және танкіге қарсы басқарылатын реактивті снарядтармен
жабдықталған. Машина маневрлі және өтімділігі жоғары, өте жылдам қозғалады,
су бөгеттерінен, жолсыз, батпақ жерлерден және қалың қардан жақсы етеді.
ЖҰМ ядролық жарылыстың зақымдаушы факторларына қарсы қорғану жүйесімен және
түнде көру аспаптарымен жабдықталған.
[pic]
1 сурет. Жаяу әскердің ұрыс машинасы(ЖҰМ-2)
Мотоатқыш бөлімшелері қазіргі заманғы қуатты қару-жарақпен және
техникамен қарулана отырып, қарсыластың ұрыс техникасы мен атыс құралдарын,
тірі күштерін өз атысымен табысты түрде жеңіліске ұшыратуға қабілетті. Олар
жылдың және тәуліктің кез келген мезгілі мен уақытында, ауа райының кез
келген жағдайында табанды ұрыс жүргізе отырып, жоғары қарқынмен шабуылдай
алады
Ұрыста бөлімше командирі өз белімшесі мен көршілердің қимылы, қарсылас
пен жергілікті жер толықтай айқын байқалатын жерде тұрады. Мотоатқыштар
взводының командирі жағдайға сәйкес ЖҰМ-да (БТР), оқпанада немесе взвод
артынан жаяу жүре отырып, командалық-бақылау пунктінен бақылау жүргізеді.
Ол қажетті пәрмендер мен үкімдерді радио, дабыл кұралдары, дауыстап және
бөлімшелерден жіберілген байланысшылар арқылы бере отырып, взводты
басқарады.
Жаяу ретпен қимыл жасау кезінде взвод командирі атысқа және ЖҰМ
(БТР) қозғалысына ЖҰМ-да (БТР-да) отыратын взвод командирінің орынбасары
арқылы басшылық жасайды. Взвод командирі бағыныштылардың қимылына байланыс
құрылғылары арқылы немесе дауыстап басшылық жасайды.
2.ЖҰМ-3- атқаратын қызметі, техникалық-тактикалық сипаты экипажы. Жалпы
техникалық құрылысы.
Жаяу әскердің соғыс машинасы БМП – бронды, шынжыр табанды соғыс
машинасы, ол жеке құрамды алға қойған міндетті орындау орнына тасымалдауға,
ұрыс алаңында ядролық қару қолданғанда және ұрыста танкімен бірге іс-қимыл
жасағанда оның мобильділігін, қарулануын, қорғанысын арттыруға арналған.
БМП КСРО-да алғаш рет 1966 жылы қолданысқа енгізілді. БТР-ға қарағанда жаяу
әскердің соғыс машинасы (БМП) шынжыр табанды болып келеді, ал БТР шынжыр
табанды және доңғалақты болады. Басқа жағдайларда БМП БТР-дан жақсы
қорғанысы мен оқ ату қуаттылығымен ерекшеленеді, соңғы кездері снарядқа
қарсы брондалған танкілер негізінде шынжыр табанды БТР шығару қолға
алынған, сондықтан шынжыр табанды БТР мен БМП арасындағы ұрыс қасиеттеріне
байланысты ерекшеліктері жойылған. Мұндай БТР мен БМП-ні негізгі қаруы
бойынша ажыратуға болады, БТР қаруы – пулемет, ал БМП қаруы – 20 мм
зеңбірек. Бірақ ұрыста қолданылатын жаңа модульді БТР-дің қазіргі заманғы
көптеген түрлері бұл ерекшеліктердің аса принципті ерекшеліктер емес екенін
дәлеледейді. БМП-нің ядролық қару қолданылған жағдайда ұрыс қимылдарын
жүргізуге икемділігі БТР-ден айырмашылығы болып табылады. Көптеген мамандар
БТР-дің әскерді тасымалдауға арналуы, ал БМП-нің оқ атып, ұрыста жаяу
әскерді қорғаушы болуы олардың басты айырмашылықтары деп есептейді. БТР-ден
жылдамдық (себебі ол доңғалақты), ал БМП-ден оқ ату қуаты талап етіледі.
БМП-3 (1987) негізгі сипаттамасы:
салмағы – 18,7 т,
экипажы (десант) – 3 (7) адам,
двигателінің қуаттылығы – 500 л.с.,
қаруы:
100 мм зеңбірек-2А70 іске қосу қондырғысы,
30 мм, 2А72 автоматты зеңбірегі,
ПТУР 9М117,
7,62 мм, ПКТ үш зеңбірегі.
Экипажы: 3 адам – командир, механик-жүргізуші, нысанашы-оператор. Десант
– 8 адам. БМП мотоатқыштар бөлімшесін тасымалдауға арналған.
БМП-3 – жаяу әскердің шынжыр табанды, суда жүзетін әскери машинасы.
[pic]
2 сурет. Жаяу әскердің ұрыс машинасы(ЖҰМ-3)
БМП-3 – жаяу әскердің дүние жүзіндегі ең үздік ұрыс машиналарының бірі.
БМП-3 бас конструктор А. Никоновтың басшылығымен «Курганмашзавод» ашық
акционерлік қоғамының конструкторлық бюросында жасалды, оны жасау барысында
ұрыс машиналарын қазіргі заманғы жалпы әскери ұрыста қолдану мен дамытудың
негізгі үрдістері, сондай-ақ габаритті салмағына, үйлесуіне қойылатын
бірқатар талаптар ескерілді. БМП-3-ке арналған қару кешені «КБП» ГУП-та
(Тула қаласы) жасалды. Әскери құрал ертінде 1987 жылы іске қосылды. Курган
машина жасау зауытында шығарылды. 1990 жылы 9 мамырда өткен Жеңістің 45
жылдығына арналған шеруге қатыстырылды. БМП-3 мотоатқыштар және жаяу
әскерлер бөлімшелерін қазіргі заманғы жалпы әскери ұрыста олардың
мобильділігін, қорғанысын және оқ ату қуатын арттыру, сондай-ақ жаяу әскер
түрінде ұрыс қимылына араласқанда оларды оқ атып, қолдау мақсатында
қолданылады. Басқа әскер түрлерімен бірлесіп, іс-қимыл жасайды.
Құрастырылуы және конструкциялық ерекшеліктері. Машинаның корпусының
алдыңғы бөлігінде механик-жүргізуші мен оның екі жағынан 2 десантник
орналасады, олар 7,62 мм зеңбірекпен және нысанаға қажетті приборлармен
жабдықталады. Минадан қорғану үшін астыңғы жағы екі есе қалыңдатылған,
орындықтары борт пен тіреулерге бекітілген. Тіреулерінің болат
конструкцияларымен салыстырғанда салмағының белгілі бір үнемділігі
жағдайындағы қалың темірлер корпустың төзімді, мықты және герметикалы
конструкциясын қамтамасыз етеді. БМП корпусының ортаңғы бөлігінде ұрыс
бөлімшесі бар екі орынды мұнара орналастырылған, онда жылжу бағыты бойынша
оң жақтан және сол жақтан командир мен оператор-нысанашы орналасады. Осында
негізгі қару кешені, яғни 100 мм қару-іске қосу қондырғысы, 30 мм автоматты
зеңбірек пен 7,62 мм ПКТ пулеметі орналастырылған. Мұнараның артында, жеке
қаруы бар 5 десантникке арналған десант бөлімшесі болады. Мотор қалқаны
алдындағы, аяқ салғыш ретінде пайдаланылатын қосымша орындықтарға 2 адам
қосымша орналасуына болады. Бөлімше 3 домалақ тіреуі бар (борттарда және
сол жақтағы есікте бір-бірден орналасқан) борт амбразураларымен және оқ
атуға арналған байқау приборларымен жабдықталған. Әуеден десант түсу
жағдайына орындықтар бүктеледі де 4 ложемент орналастырға мүмкіндік береді.
Десанттардың бөлімшеден шығуы борт астындағы өтетін екі орын және артқы 2
есік арқылы жүзеге асырылады. Корпустың артқы жағында двигателі көлденең
орналасқан, жалпы көлемі 3 текше метр болатын моторлы-трансмиссиялық
бөлімше орналасқан, бұл БМП-3 машинасын осындай көптеген машиналардан
ерекшелендіреді. Двигатель биіктігінің шағындығы және салқындату жүйесінің
бортта орналасуы десантниктердің артқы, екі есікті люктен тез шығу
мүмкіндігін қамтамасыз етеді, ал көлемінің кішігірімдігі ұрыс және десант
жабдықтарын құрастыруға қолайлы жағдай жасайды. Алдыңғы бөлімшедегі
командирдің, нысанашының және екі мергеннің люктері алға қарай ашылады да
жаяулау және машинаға отырғызу кезінде қосымша қорғаныс болып табылады.
Механик-жүргізушінің люгі 4 перископты, сәл көтеріңкі болады және артқа
қарай ашылады, бұл жағдай көтеріңкі орындық арқылы қозғалыс барысында жан-
жағын бақылауға мүмкіндік береді. БМП-3-тің негізгі габариті: зеңбірегімен
бірге жалпы ұзындығы – 7200 мм, ені – 3150 мм, мұнарасының үстімен бірге
алғандағы биіктігі – 2450 мм, ең жоғарғы (жұмыс барысындағы, ең төменгі)
клиренсі – 510 (450, 190) мм. Машина суда жүзи алады, аваитранспортабельді,
парашют тәсілімен және су корабілдерін десант түсіре алады.
БМП-3 қуаттылығы 500 л.с. (үлес салмағы 25 л. с/т) дизельді V-кейіпті,
УТД-29 двигателімен жабдықталған, бірыңғай күш блогына гидромеханикалық
трансмиссиямен біріктірілген су арқылы суытқыш жүйесі бар. БМП-3-тің
алдыңғы беріліс бөлігінің қосарланған алты жұп тіреу катогы, бағыттаушысы
бар резина-металл шынжыр табаны, артқы (алдыңғы) бағыттаушы екі доңғалағы
және роликтерді ұстап тұратын қадасы (2х3) болады. Неғұрлым алшақ
орналасқан тіреу катоктары және ауыр салмақ кезіндегі шынжыр табандар БМП-1
және БМП-2 сияқты топырақта терең із қалдырады. Шынжыр табандар үстінен
болат экранмен жабылған. Клиренс 510-450-190 шегінде өзгереді. Су бетінде
қозғалу үшін 6-7 циркуляция радиусы бар шнека типті 2 бір сатылы, осьті су
есетін қозғалғыш орнатылған. Артқа қарай қозғалу су есетін қозғалғыш
реверстің есебінен 2,5 км/с жылдамдықпен жүзеге асырылады. БМП-нің су
бетінде қозғалуына болат қалқан конструкция ықпал етеді, ол жұмыс
жағдайында корпус алдында 480 мм және ватерлиниядан 20-30 мм биіктікте
болады.
700 л отын қоры 600 шақырымға дейінгі жүрісті қамтамасыз етеді. Қатты
жолмен (су бетімен) артқы беріліс арқылы 70 км-сағаттан 20 км/сағатқа дейін
жүреді. Машина 30 градусқа дейін қисаю арқылы 30 градусқа көтеріліп, ені
2,5 метрге дейінгі шұңқырдан өте алады.
Қорғануы.
БМП-3 тің корпусы мен мұнарасы алдыңғы проекциядағы болат, бронды
жапсырмасы бар бронды алюминий қорытпалардан жасалған. Болат қалқандар мен
өздігінен қазуға арналған жабдықтар қорғаныс функцияларын атқарады. Брондау
жеке құрам мен аппаратураны оқ пен жарықшақтардан айнала қорғауды
қамтамасыз етеді, ал корпус пен мұнараның алдыңғы детальдары зеңбіректен
300 метр қашықтан атылған 30 мм бронға қарсы калиберлі снарядтардан
қауіпсіз маневрлеу арқылы қорғайды. БМП-3 қорғанысын арттыру үшін қорғаныс
бояуымен боялады, «Туча» түтін бүркеуін (6 іске қосатын қондырғы) және
термотүтін аппаратурасын орнатудың үйлестірілген жүйесімен жабдықталған.
Ядролық, химиялық және биологиялық қарудан экипажды және машина ішіндегі
жабдықтарды қорғау ұжымды қорғау жүйесі арқылы жүзеге асырылады, ол корпус
пен мұнараның сіңіру материалдары бар бронды конструкциясынан, бөлімшелерді
герметизациялау және оларға таза ауа өткізу жүйесінен, радиациялық және
химиялық қауіптілікті байқау мен индикациялау, басқару және коммуникация
приборларынан тұрады. Соңғы жылдары шығарылған машиналарда оларды
динамикалық қорғау жабдықтары жасалған.
Жабдықтары.
Өрт пен жарылыстың алдын алу үшін отын бактары корпустың алдыңғы
бөлігіне орналастырылған, қаттылығын арттыру үшін қалқанмен бөлінген, ал
ішкі кеңістігі ұсақ саңылаулы материалмен толтырылған. Машинаның өртке
қарсы жабдықтары 2 дербес автоматты жүйеден тұрады, бірі – ішкі
бөлімшесінде, екіншісі – моторлы-трансмиссиялық бөлімшесінде орналасқан,
сондай-ақ қолмен өрт сөндіргіш құралдары бар. Жүйелер қолмен де іске
қосылуы мүмкін. Машинаға ауа жіберу, оны шаңнан, радиоактивті және
биологиялық белсенді улағыш заттардан, қыс мезгілінде қыздырғанда бөлінетін
улы заттардан тазарту үшін және БМП ішінде мол қысым жасап, ішкі бөлімшесін
желдету үшін фильтрлі-желдеткіш қондырғы пайдаланылады. Радиоактивті және
химиялық қауіптілікті байқау және дабылдау ГО-27 (ПРХР) приборы арқылы
қамтамасыз етіледі. Сыртпен байланыс жасау үшін БМП-3 Р-173П қабылдау
құрылғысы бар Р-173 танк радиостанциясымен, ал ішкі байланыс жасау үшін
телефон типті және жарық таблосы бар танкте сөйлесу құрылғысымен
жабдықталған.
Қаруы.
Төменгілер БМП-3-тің негізгі қаруы болып табылады:
• 100 мм, төмен баллистикалы 2А70 іске қосу қондырғысы, оның ішкі ұрыс
бөлімшесінің еденінде 22 оқу атуға айналып тұратын конвейерлі,
жартылай автоматты оқтау механизмі және мұнара қақпағының артына
тасату механизмі бар. Ол бастапқы жылдамдығы 250 м/с болатын
артилелериялық жарықшақты-фугасты снарядпен атуды қамтамасыз етеді;
• оқ салатын 2 жеке лентасы, 2А70 қаруымен біріктірілген
электромеханикалық (қолмен) қайта оқтау механизмі бар 30 мм, 2А72
автоматты зеңбірегі;
• патрон лентасының орналасуын, оның пулеметке жалғануын, атылған
гильзалар мен пулемет лентасын, сондай-ақ 2А72 зеңбірегінің лентасын
шегеруді және жинауды қамтамасыз ететін жеке қоректену жүйесі бар 7,62
мм, ПКТ зеңбірегі. Оқ атудың алдыңғы (артқы) секторында зеңбіректің
пулеметпен көтерілу және төмендеу бұрыштары тиісінше 60(64) және 6
(2) градустарды құрайды;
• екі автономиялы бағытталатын, 7,62 мм ПКТ пулеметі, жорық бойынша
стопорға орналастырған кезде оқ ату үшін оны механик-жүргізуші
пайдалана алады. Десантниктер үшін БМП-3-те танкіге қарсы қолданылатын
РПГ-7 (РПГ-16) гранатоменті, танкіге қарсы қолданылатын РПГ-18 (РПГ-
22) реактивті 5 гранатасы, «Игла» типті тасымалданатын зенитті
ракеталық 2 кешені, Ф-1 типті 15 гаранатасы болады.
БМП-нің тәжірибелі түрде 1981 жылы шығарылған моделінде (объект «688»)
30 мм автоматты зеңбірек, АГ-17 және «Конкурс» ПТРК типті 30 мм гранатометі
орналастырылған, олар кішігірім мұнараның астына біркітіріп
орналастырылған. Оқ атуды басқару лазерлі алыстан көздеп ататын автоматты
жүйесі, электронды баллистикалық есептегіш, қаруланудың екі жазықты
стабилизаторы, командир мен нысанашының басқару пульттеріне жалқасқан 1К13-
2 нысана көздегіші арқылы жүзеге асырылады. 1Д16 лазерлі алыстан көздеу
қашықтығын өлшеу диапазоны 500-4000 м құрайды, өлшеу нақтылығы 10 м
құрайды. 2 автономиялы бағытталатын пулеметтерден оқ ату үшін марканы
бейнелеудің талшықты-оптикалық жүйесі бар ТНПЗ3ВЭ01-01 приборы қолданылады.
ПТУР 100 мм қаруынан оқ ату үшін БМП-3-ке екінші толқынды 9К116 «Бастион»
жүйесі орнатылған, ол нысанашыдан нысананы көздеу окулярында ұстауды ғана
қажет етеді. Снаряд мұнара білігі бойынша зеңбіректің үстіне орнатылған
лазерлі нысана көздегіштің сәулесі арқылы бағытталады. Машинаның штатты
кешені: оқтау механизмінің конвейерінде 100 мм, 2А70 қаруына түрлі
снарядтардан 22 рет оқ ату; 2А70 қаруына 8 ПТУР; зеңбірек оқтанында 2А72
зеңбірегіне 500 патрон; әр 7,62 мм пулеметке 2000 паторн.
Механикаландырылмаған жағдайда десантниктердің орталық орындықтарының
астында 2А70 қаруына 18 оқ ату жүйесі немесе 2А72 зеңбірегіне арналған 250
патрон орналастырылады. Барлық ұрыс кешенін оқтау уақыты 45 минуттан
аспайды.
Модификациясы.
БМП-3К – жаяу әскердің командирлік ұрыс машинасы, ол БМП-3 негізінде
жасалған және бөлімшелердің, ұрысты басқарудың, өзге бөлімшелермен және
басқарудың жоғарғы звеносымен байланыста іс-қимыл жасауға арналған. Негізгі
тактикалық-техникалық сипаттамасы мен қарулануы БМП-3-ке ұқсас. Машина
навигациялық аппаратурамен, екі радистанциямен, қабылдағышпен, жеті
абонентке арналған ішкі байланыс аппаратурасымен, дербес генератормен және
радиолокациялы жауап бергішпен жабдықталған.
БМП-3Ф – теңіз жаяу әскерінің ұрыс машинасы, ол БМП-3 негізінде жасалған
және теңіз жаяу әскері бөлімшелерінің, жағалау аймағында шекара және
жағалау әскерлерінің, теңіз десантын түсіру кезінде жағалауда әскери іс-
қимылдар жүргізуге арналған. БМП-3-тен машинаның суда жүзу қабілетінің
артықтығымен ерекшеленеді, телескопиялық ауа жинау құбыры, су көрінетін
жеңілдетін қалқан орналастырылған. Суда жүзудің жоғары маневріне ие, судың
3-тен 2 баллға дейінгі толқынында жүзи отырып, қажетті дәлдікпен оқ ата
алады. Двигателі жұмыс істеп тұрған жағдайда суда 7 сағатқа дейін болады,
10 км/сағат жылдамдықпен жүзи алады. Қатты толқын кезінде жағаға шығуға
және бір типті бұйымды сүйреп шығуға қабілетті. Машинада жаңа негізгі
көздегіш «СОЖ» орнатылған, оған лазерлі алыстан көздегіш пен ПТУР басқару
каналы енгізілген.
БРМ-3К «Рысь» - барлау әскерінің барлаушы ұрыс машинасы, ол барлаушы
және арнайы бөлімшелердің қарсыластың тылында іс-қимыл жасауына арналған.
Корпусы, күш агрегаты және беріліс бөлігі БМП-3-ке ұқсас. Негізгі қаруы –
7,62 мм, ПКТ пулеметімен біріктірілген, екі жақты оқталатын 2А72 30 мм
зеңбірегі (оқ ату жылдамдығы минутына 300 оқ ату). Брондалған нысананы
атуға 4 ПТУР орнатылған. Экипаж автоматтармен (ұрыс кешені 1800 патрон)
және 15 қол гранатасымен қаруланған. Машина нысананы байқау жүйесімен және
деректерді бөлімше қолбасшылығына беретін жаңа гирокомпасы бар 1Г50
навигациялық жүйесімен, байланыс құралдарымен (Р-163-50У, Р-163-50К, Р-163-
У, деректерді беру қашықтығы 100-350 км дейін), ФВУ және өрт сөндіру
жүйесімен жабдықталған. 1995 жылы қолданысқа енгізілген, қозғалысы мен
қорғанысы бойынша БМП-3-ке ұқсас. Барлау приборларының кешені түрлі
жағдайларда нысаналарды іздеуді, байқауды және тануды, алынған ақпараттың
өңделуін және бағыты бойынша жіберілуін қамтамасыз етеді. Оның құрамына
кіретіндер: ШН71 тепловизиялық барлау приборы, түнде бақылайтын 1ПН61
активті-импульсті приборы, 1Д14 алыстан көздегіш, 1РЛ133-1 радиолокациялық
жүйесі, 1 метр биіктікке дейін көтерілетін, жеке карданның ілгішіне
орнатылған қабылдағыш. Топогеодезиялық қамтамасыз етудің кіріктірілген
құралдары (1Г50 жартылай автоматты гирокомпас, ТН-4 навигациялық
аппаратурасы) машинаны санды навигациялық ақпаратпен қамтамасыз етеді және
оның орналасқан жерін топографиялық картада бейнелейді. Қажет болған
жағдайларда, бұл мақсаттарға бейімдеу визирі, сондай-ақ барлау құралдарының
кешенімен бірге мұнара құрылғылары пайдаланылуы мүмкін. БРМ-3К «Рысь»
салмағы 19,6 тоннаны құрайды, экипажы 6 адам, биіктігі 2,57 метр.
БМП-3 – қосымша бронды экрандар мен «Арена-Э» активті қорғау кешенін
орнату есебінен қорғанысының мықтылығымен ерекшеленеді, олар машинаны
танкіге қарсы басқарылатын және басқарылмайтын ракеталардан және
қарсыласының гранаталарынан қорғайды. Кез келген ауа райында және тәулік
бойы жұмыс істейтін «Арена-Э» ұшу траекториясын автоматты түрде байқап,
анықтайды, 70-700 м/с жылдамдық диапазонында әрекет ететін түрлі типтегі
ұшып келе жатқан танкіге қарсы қаруды қозғалыс кезінде және мұнара бұрылған
кезде жоя алады. Жұмыс істейтіндігін өзі тексергеннен және ұрыс режиміне
ауысқаннан кейін, кешен жек құрамның қатысуынсыз толығымен автоматты түрде
жұмыс істейді. Ол 0,07 с аспайтын жылдам әрекетімен және траекториясы
қорғаныс секторынан өтпейтін нысаналар бойынша әрекет етпейтіндігімен
ерекшеленеді. Машинаны жартылай автоматты және автоматты басу жүйесі бар
ПТУР-дан зақымдануын тиімді қорғауды қамтамасыз ететін «Штора-1» оптикалы-
электронды басу кешені бар БМП-3. Оның жоғары тиімділігі Макатра
полигонында өткізілген IDEX-2003 көрмесінен кейін дәлелденді. Онымен әр
түрлі ПТУР-ға 3000 метр қашықтықтан оқ атқан кезде, ешқандай раекта
нысанаға жетпеген. «Кактус» динамикалық қорғаныс кешені бар БМП-3 Омск
қаласында 2001 жылы өткен көрмеде көрсетілді. Динамикалық қорғаныс блоктары
резиналы-маталы және торлы экрандармен бірге, корпус пен мұнараның бортында
және алдыңғы бөлігінде орналастырылған. Қосымша қорғаныс кумулятивті ұрыс
бөліктері бар танкіге қарсы жеңіл құралдарды қолдану жағдайында БМП-нің
төзімділігін айтарлықтай арттыра түседі. Қарулану кешені, оқ атуды басқару
жүйесі, ішкі құрылымы бастапқы үлгісіне ұқсас. БМП салмағының артуына
байланысты суда жүзи алмайды. Қосымша қорғаныштарды алып тастаған кезде ол
суда жүзи алады, себебі суда жүзу двигательдері сақталып қалған. Машина ені
(3,97 м дейін) және корпусының ұзындығы (7,16м дейін) бойынша үлкен
габаритті.
«Бахча-У» үйлестірілген оқ ату модулі бар БМП-3 (Тула қаласында «КБП»
ГУП-да жасалған). Ол оқ атуды басқарудың қазіргі заманғы жүйесімен және 100
мм басқарылатын және басқарылмайтын жаңа ұрыс кешенін оқтаудың бірыңғай
механизмімен ерекшеленеді. Басқарылатын 9М117М1 «Аркан» ракетасы 5500
метрге дейінгі қашықтықта динамикалық қорғанысы бар қазіргі заманғы
танкілерді жоюды қамтамсыз етеді. ПТУР-дан атылатын ЗУБК23-3 оғының салмағы
21,5 кг және ұзындығы 1185 мм. Жаңа 100 мм жарықшақты-фугасты ЗУОФ19 оғының
атылу қашықтығы – 7000 метр және штатты снарядпен салыстырғанда оның
тиімділігі мен шашырап тиюі 2,5-3 және 2 есе артық. Жаңа 30 мм бронды-
калиберлі «Кернер» снарядын қолдану жеңіл бронды нысана бойынша атудың
тиімділігін айтарлықтай арттырады. Сонымен бірге, БМП-3 негізінде
жасалғандар: кран жебесі мен тартатын шығыры бар БРЭМ-Л «Беглянка» жөндеу-
эвакуация машинасы, 120 мм САУ 2С31 «Вена», танкіге қарсы өзі жүретін
9П161, «Корнет-С», 9П157 «Хризантема» ракеталық кешендер, «Панцирь-С1»
зениттік ракеталы-зеңбіректі кешен, «Восторг» инженерлік машинасы, өзі
жүретін 120 мм миномет.
БМП-3 пайда болған кезден бастап шетелдіктердің тарапынан үлкен
қызығушылық туғызды. Бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтері бойынша
2000 жылдың басында бұл жоғары тиімді ұрыс машинасы Әзірбайжанның,
Кувейттің, Кипрдің, Біріккен Араб Әмірліктерінің, Сауд Аравиясының,
Сирияның, Оңтүстік Кореяның, Украинаның әскери бөлімшелері мен арнайы
әскери бөлімшелері қару-жарағының құрамында болды.
Қазіргі уақытта БМП шығару. Жаяу әскерге арналған автокөлік. «Жаяу
әскер» деген ұғым 40-жалдарға дейін әскери құрамалардың «шағын»
жылдамдықпен қозғалуы дегенді білдіретін. Ұрыс қимылдары тіпті ірі танкі
құрамаларының өзі де жаяу әскерден бөлек алға қойған міндетті орындай
алмайтынын дәлелдеді. Бірақ, жылдамдығы мен жүрдектігі бойынша танкілермен
шамалас болатын және экипаж бен жаяу әскерді бронды қорғай алатын қабілеті
бар көлік жасауға деген ұмтылыс еш нәтиже бермеді. Дегенмен, екінші
дүниежүзілік соғыстың басында соғысушы елдердің әскерлерінде, Англия мен
Германиядан басқа, жаяу әскерлерге арналған мамандандырылған көлік болған
жоқ. Англияда 1938 жылы «Универсал» шынжыр табанды бронетранспортер қаруға
алынды, ол 9 жаяу әскерді тасымалдауға есептелген, бронды қалыңдығы 6-11
мм, жеңіл, үсті ашық машина. Кеңес Одағында 40-жалдары жартылай шынжыр
табанды БТР-Б-3 қаруға алынды, бірақ ол бірқатар себептерге байланысты көп
шығарылмады. Соғыс жылдары кеңестік мотоатқыштар бөлімшелерінің бір
бөлігінің қару-жарағының құрамында КСРО-ға ленд-лиза арқылы әкелінген
америкалық доңғалақты және жартылай шынжыр табанды бронетранспортерлер
болды. Кеңес Әскерінің және басқа да соғысушы елдердің жаяу әскерлерінің
басым көпшілігі тек жүк машиналары мен өз яқтарына ғана сенім арта алды,
себебі, бронетранспортерлер жетіспеді және олардың ұрыс сапасы төмен болды.
Жаяу әскерді тасымалдау және танкілермен қатар жүріп соғысу үшін әскерге
қуатты, кез келген жермен жүре алатын, жылдамдығы басым, күшті қаруы және
күшті бронды қорғанысы бар мамандандырылған ұрыс машинасы қажет болды.
Машинаның артқы бөлігіне десант бөлімшесі орналастырылған. 60-жылдардың
ортасында кеңес конструкторлары дүниежүзінде тұңғыш рет жаңа машина – БМП-1
жаяу әскердің ұрыс машинасын жасап шығарды. Дәл осындай көліктің тек 1975
жылы Герман Федералдық Республикасында, 1978 жылы Францияда, 1982 жылы
Англияда, 1983 жылы АҚШ-та жасап шығарылғанын атап өту керек. 60-жылдардың
басына дейін жаяу әскерлер бөлімшелерінің жүрісі мен қорғанысы
бронетранспортерлерді пайдалану есебінен қамтамасыз етілді. Бірақ одан
әрітанкіге қарсы тасымалданатын қарудың кеңінен қолданылуы, сондай-ақ
санының өсуі және жаяу әскердің жаяу сапта жүруін қиындатқан тиімділігі
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
№ 7 тақырып. Танкілер
6 сағат
1. Т-62, танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты экипажы.
Жалпы техникалық құрылысы.
2. Т-72танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты
экипажы.Жалпы техникалық құрылысы.
3. Т-80танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты
экипажы.Жалпы техникалық құрылысы.
4. Т-90 танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты
экипажы.Жалпы техникалық құрылысы.
1. Т-62, танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты экипажы.
Жалпы техникалық құрылысы.
А.А. Морозов атындағы машина жасау Харьковтік конструкциялық бюро әскери
танклерін шығарудың негізі болып табылады.
Жаңа үлгілерді жобалау барысында, ХКБМ бұрын шығарылған: Т-72, Т-62, Т-
55 және Т-54 үлгілерін қазіргі жағдайға сәйкес өзгертті. Т-62 танкісін
модернизациялау үш бағыттан тұрады: күш бөлімінде танкке 5 ТДФ 700 а.к.
қуатты двигателін модернизациялап орнату және оған борт беріліс қорабын,
алдыңғы шыныларын корпустың қорғау үшін қосымша қапталған және оттан
қорғауды басқару.
Берілген бағыттарды модернизациялау әр бағыт үшін жеке түрде немесе
біріктіріліп орындалады. Танкіні көзге түсірмеу үшін, экипаждағы адамдар
тірі қалу үшін қосымша шаралар жүргізіледі.
Т-62 танкісінің күш бөлімін модернизациялау 5ТДФ 700 а.к. қуатты
двигателімен, сонымен қатар бортық беріліс қорабы, жақсы қызмет ету
жүйесімен қамтамасыз етіледі.
Екі тактілі дизелді 5ТДФТ двигателінің техникалық мінездемесі. Көп
отынды дизель қарама-қарсы қозғалысты сұйықтықты суыту поршендері.
Ең жоғарғы қуаты
515 (700)
Цилиндр саны
5
Отынның салыстырмалы шығыны 240 (178)
максимальды режимде салыстырмалы майдың шығыны
5,9 (8)
ең жоғарғы қуатты айналу жилілігі 1800
генератор қуаты 1
дизель массасы
1043
ені
1413
ұзындығы
955
биіктігі
581
айналасындағы ауа температурасы , °С +55 -40
Күш бөлімін модернизациялауды цехтарда 15 т жабдықтарды көтеру, металды
кесу жабдықтарын (плазмалық және газбен кесу) 600 А дәнекерлеу жабдығы
арқылы шағын өндірістерде істелінеді.
Т-62 танкісінің техникалық модернизациялау
Танкіні бұзу
Танк корпусын шашу және кесу
Корпусты дәнекерлеуге дайындау (кесуге дайындау)
Күш бөлімінің корпусы (Украинадан келеді)
Жинау
Т-62 танкісінде бронялық қорғау деңгейін көтеру үшін орнатылған.
Корпустың алдыңғы жағында – бронялы модуль броналық листіден тұратын
және динамикалық қорғау қойылған.
Мұнараның алдыңғы жағында – бронялық динамикалық қорғағышпен қапталған.
Борт экрандарына динамикалық қорғау тұрғызылған.
Корпустың алдыңғы бөлігін модернизациялауда модульді схеманың жақсы
жақтары: танкінің жаңа брондық материалдары және қорғау материалдармен
жабдықталғандығы, бұзылған модульді қолма-қол соғыс алаңында ауыстыру;
бейбітшілік уақытта (оқу процесінде) бронясыз танкны эксплатация жасау.
Броня модулін жинап алу уақыты 1 сағаттан аспайды.
Т-62 танксін қорғау модернизациясы өндірісте, металды кесу, дәнекерлеу
жабдықтарымен жүзеге асады.
Танкті қосымша қорғау қондырғыларымен жабдықтау 20 күннің ішінде 6
адамның күшімен жасалады.
[pic]
1-сурет. Жалпы техникалық құрылысы (Т-62)
Қорғау модернизациясын қамтамасыз ету комлектісі
Корпус:
Алдыңғы бөлімнің брондық модулі
ӘТҚ бортық экраны
Бекіту элементтері мен щиттер
Мұнара:
Алдыңғы бөлімнің брондық қаптағыш
Алдыңғы бөлімнің ӘТҚ комплектісі
Қақпақтың ӘҚ контейнерлерінің комплектісі
Жауынгерлік бөлімнің модернизациясы.
Жауынгерлік бөлімнің модернизациясы 125 мм КВА -3 зеңбірегінің және
КБА 101 зеңбірегінің 120 мм тартпаларымен, нысанашының негізгі аралас
перефилді датчиктер есептегішімен, электрлі стабилизатормен қамтамасыз
етілген.
Қашықтықты алыстан көру 1,7 есе көбейтілген; жүріп келе жатқан, түнгі
жағдайда көздеу жақсы дамыған.
Оптикалық-электронды кешен.
Танк ПТУР –дан қорғауды жоғарлату үшін жартылай автоматты басқару
жүйесімен және жартылай активті лазерлі өзі бақылау оптикалық-электронды
кешенде қолданылады.
Оптикалық – электронды кешеннің құрамына кіреді: оптика-электронды беру
станциясы және аэрозольді жүйе.
Белгіленген кешен қамтамасыз етеді: ОМП-дан қорғану. Экипаждың ОМП
–дан қорғануын жоғарлату үшін Т-62 танксінде ұжымды қорғану жүйесі (СКЗ)
жасалған, атылу, өрттің жану қысымы, ауаның жиып қоятын бөлімге түсетін,
жердің радиоактивті зақымдалғанда автоматты түрде бір уақытта дыбыстық
белгі беру қосылады, жарық сигнализациясы ойнайды.
2. Т-72 танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты экипажы.
Жалпы техникалық құрылысы.
Бұл танкті жасау 1967 жылы басталды, бірінші Т-64 экплуатациялау
тәжірбиесінде двигателі мен жүру бөлшегі сенімсіздігін көрсетті. 5ТДФ
двигателін шығаруға шек қойылғанын ескеріп және төрт тактілі В-54
двигателі жетілікті мөлшерде болғандықтан, оларды Т-64 танкісіне орнату
туралы шешім қабылданды. Сол жылы жасалып және эксперемент үлгісі сыналды.
1968-1969 жылдары Харьков заводында оның –өгертілген жаңа түрін шығаруды
қолға алды. Онда арнайы орнатылғанзеңбіректері болды. 1973 жылы әскери
құрылғы Т-72 деген жаңаша атауға ие болды. Олай өзгертілуі оның ауыр
салмағы 4 тоннаға дейін асты, жанар май құятын сыйымдылығы 100 лидвигатель
қуатыының күші 80 аттың күшіне дейін жетті, шынжыр ені – 40 мм. Өндіріс
жаңартылған сериялы танкті дамытты.
1979 жылы жабдықтауда модернизацияланған Т-72А үлгісі қабылданды, ал
1985 жылы Т-72Б. 1993 жылдан бастап Т-90 танкісі шығарыла бастады. Танк
классикалық схемасы бар, экипаж үш адамнан және двигателі көлденең
орналасқан. Танкіде механик –жүргізуші басқару бөлімінде отырады. Корпустың
алдыңғы бөлігінің жоғарғыдан еңкею бұрышы үлкен болғанына қарамастан, ол
әскери жағдайда отырады, өйткені орындықтың төменгі жағы әдейі түбіне
бекітілген. Басқару бөлімінің бронды көлемі 2,0 куб.м. құрайды. Әскери
бөлімде зеңбіректің оң жағында танк командирі, сол жағында – нысанашы
отырады.
Жауынгерлік бөлімнің төменгі жағында айналып тұратын автоматтың оқталу
транспортері, форма және өлшемі экипаж мүшелерінің жауынгерлік бөлімінің
ішіне сиуына және қайта шығуына мүмкіндік береді.
Моторлы-трансмиссиялық бөлім 3,1 куб.м көлемді алады. Т-64А танкісімен
салыстырғанда корпустың алдыңғы жағы өзгертілген және МТО-ң ұзындығы
ұзартылған себебі суыту желдеткіш жүйесі қолданылған, ол борттың беріліс
қорабымен қосылған. Жалпы брондалған танкінің көлемі 11,0 куб.м.
Қаруландыру.
Танкінің негізгі қаруландыру 125 мм тегісстволды зеңбірек 2А46М
қондырғысы.. Оның Т-64БВ танкісінің зеңбірегінен айырмашылығы бар. Қарудың
конструкциясы стволдың трубкасын атыс алаңында ауыстыруға мүмкіндік береді.
Затвор механизіміне, клинді қолдан ашу 2 тактісіне көп күш кетпейді.
Түнгі жағдайда танк зеңбірегінен ату үшін және күндіз ракетану қолдану
үшін 1К 13-49 көздегіш құралы қолданылады. Ол 9К120 басқару жабдықтарының
құрамына кіреді. Ол белсенді және немқұрайлы режимде жұмыс істей береді. 3
УБК 14, 9М119 басқару ракетасынан және металды жабдықтан тұрады. Ол жай
атқыштардың өлшемдерінен тұрады, сондықтан автомат транспортер кассетасын
салу кезінде ешқандай өзгерістер жоқ.
[pic]
2-сурет. Жалпы техникалық құрылысы (Т-72)
Көмекші қару ретінде қосақталған 7,62 мм пулемет ПКТ және 12,7 мм НСВТ
зениттік пулеметі (танк командирі қолмен басқарады) қолданылады.
Қосақталған пулемет комплекттері патрондар, зениттік пулеметтің -300
патронын құрайды.
Москва. 1993 жылдың 4 қазанында таңертең Т-80 УД12 маркалы 6 танкі 12
–гардиялық танк полкінің 4-ші гвардиялық Кантемировск танк девизиясы
Калинин көпіріне қарсы тұрған «Ақ үйге» -Ресей Федерациясының Жоғарғы
Кеңесінің ғимаратына қарсы жүрді. Сағат 12 –де танк оқ атты. Сол кезде 125
калибрлі 12 снаряд атылды. Танк атыстан кейін Т.Шевченко жағалауына
апарылды, кештің соңына дейін сол жерде болды.
3. Т-80 танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты
экипажы.Жалпы техникалық құрылысы.
Ресейдің әскери бөлімдерінде Т-80Б танкісі 1995-1996 жылдары Чеченстанда
болған қақтығыстарда қолданылды. Негізінен алғанда, «сексенінші» басқа
бронатехникалар сияқты, әр түрлі жағдайларда қолданылды. Мысалы,
«Шөлейттегі боран» операциясын айтуымызға болады. Ол уақытта алдын-ала сол
жағдайға байланысты танкіні жабдықтаған болатын. Ол кезде жоғары сапалы
қарулар, авиация т.б. қолданылды.
Әскери алаңдарда танк Т-80 Б өзінің қандай жағдайда болсада, әскери
бөлімдерді қорғауда таптырмайтын әскери техника екенін дәлелдеп берді.
Әскери типтік қарулар және әскери техникалардың шығарылуы, ол Қарулы
Күштердің нақты күштері болып табылады. Ирак Армиясында осы ауыр танкілерге
деген сұраныс басым болған, чечендерге қарағанда, өйткені олардың әскери
қақтығысында, соғыс бастап кетуге деген құлшыныстары басым болған.
Сондықтан олар танк-72Б, танк-80Б сатып алып қолданған.
Санкт-Петербург қаласында арнайы АҚ «Транспорттық машина жасау
конструкторлық бюросында» құрастырылған. Танк -80 әскери құралдарды шығару
1993 жылдары қолға алынып, жоғары сұранысқа ие болды. Танк -80 Ресейдің
әскери ауыр машиналарды шығарудың ішіндегі ең жоғары жетістіктерге жетті.
Танк Т-80С танктің тактикасын және стратегиялаларын жақсы зерттеп барып,
сонымен қатар қазіргі заман соғыстарына лайықтап, көп жылғы жинаған
тәжірбиелерге сүйеніп, Т-72 танкісінің көптеген сырт елдерге
эксплуатацияланған соң және өте қиын жағдайларда сыналғаннан кейін шығара
бастады.
Танк Т-80С танкісі отандық танк жасау классикасының схемасы сақталды,
негізгі қарулану айналу мұнарасында, күштік жабдық және трансмиссия –
корпустың артқы жағында, ол экипаж бөлек: әскери бөлімде танк командирі
және нысанашы, басқару бөлімінде – механик–жүргізуші орналасқан.
Т-80С танкісінің әр жүйесі жаңа қасиетке ие. Автоматтандырылған
комплекс атысты басқару түнде де, күндіз де қосақталған пулеметпен де
алыстан көздеп ату үшін арналған. Алыстан атумен қамтамасыз етеді және
түнде алысты көруді үлкейтеді, сонымен қатар танкте телевизиялық көздегіш
құралы орнатылған. Басқару комплексі лазерлі-сәулелі қарулану ракетамен
атуды басқарды және 100 ден 5000 м дейінгі қашықтықта қозғалды. Оптикалық-
электронды комплекс танкіні қарсылыстарының снарядтарынан қорғайды.
[pic]
3-сурет. Жалпы техникалық құрылысы (Т-80)
Т-80С негізгі жабдықтары тегіс стволды зеңбірек 125 мм калибрлі.
Танкінің ату жылдамдығы өте жоғары (минутына 7-8 атыс жасайды) бұл басқа
елдің танкілерінен айырмашылығы. Танкінің зеңбірегінің жердегі және төмен
ұшатын әуе ұшақтарын атып түсіру мүмкіндіктері жақсы дамытылған.
Танкіде дизелді двигатель орнатылған. Бұл газотруба двигателіне
қарағанда жақсы , әсіресе ыстық климат жағдайында және құмды грунттарда,
жоғары температурада қуаттылығы аз ғана төмендейді.
-өте қатты шаңда сенімді
-жанар май шығыны 1,8-2 есе аз.
4. Т-90 танкілерінің атқаратын қызметі,техникалық танк сипаты
экипажы.Жалпы техникалық құрылысы.
Танк Т-90С тереңдігі 5 метр су астына сүңгіп, ешқандай су кедергісіне
қарамай, соғыс қимылдарының тапсырмаларын орындай алады. Машина өзіне
орнатылған құралдар арқылы, жерді қазып, миналарды тасый алады.
Тактикалық, техникалық сипаттамасы
Масса 46,5 т
Экипаж 3 адамдық
Двигателі V – тәрізді үлгіде, 840 аттың күші бар, көп жанар-май
пайдаланады, екі сатылы, шаң-тозаң тазарту кешені бар.
Жоғарғы жылдамдығы сағатына 60 шақырым
Көтерме тасжолдағы запстағы жүрісі 550 шақырым
125 мм, қосақталған 7,62 мм пушка, пулеметпен қаруланған, жабық калибрлі
жабдығы 12,7 мм аспаннан, жерден көздеп атуды қамтамасыз етіп 43 рет оқ
атады. Снаряд типтері бронялы калибрлі; кумулятивті осколкалы-фугасты
ракетамен басқарылады. 1минутта 7-8 рет оқ атуды қамтамасыз етеді. Оқтау
автоматты және қолмен. Пушканың стабилизациясы жазықтықта көлденең және
тігінен. Оқты басқару комплексі көздегіш-дальномер – құралы екі жазықтықта
басқару стабилизациясы, көзбен және цифрлі баллистикалық есептегіштен
тұрады. Алыстан көздеп ату құралымен жабдықталған. Түнде көздеп ату
оптикалық құралмен қамтамасыз етілген.
Наводчиктің түнгі көздегіш оптика –электронды немесе телевизиялық;
күндізгі-түнгі командирдің көздегіш комплексі. Қарулануды басқару комплексі
ракетаны жүріп келе жатып атуын қамтамасыз етеді және қысқа уақытта.
Лазерлік бақылау, радиациядлық сәуледен қорғану құралдарымен
жабдықталған. Тез жылдам өрт сөндіру құралдарымен жабдықталған.
Конструкциялық талдау.
Т-90 классикалық компановкасы, алдыңғы бөлікті басқару бөлімі, орта
кезінде ату құралдары, моторлы-трансмиссиялық бөлім – артқы жағында
орналасқан. Т-90 экипажы үш адамнан тұрады: механик –жүргізуші, танкіні
басқару бөлімінде бақылаушы және командир.
[pic]
4-сурет. Жалпы техникалық құрылысы (Т- 90)
Т-90 бронды корпусы және мұнара снарядтардан қорғану құралдарымен
жабдықталған. Т-90 корпусы – дәнекерленген, Т-90 мұнарасы құйылған және Т-
90С, Т-90А мұнаралары дәнекерленген. ККорпустың негізгі материалы бронды
болат болып табылады. Корпустың жоғарғы алдыңғы плитасы, сонымен қатар
мұнараның алдыңғы бөлігі бұрыш курсы ±35º . Борт және мұнара қақпағы көп
қабатты конструкциялары бар. Т-90 бронды корпусының формасы және оның
компоновкасы Т-72 қарағанда онша өзгерген жоқ, жаңа танкінің қорғаныштығы
өсті бұрын жасалған танкілерге қарағанда, қазіргі заманғы компазиттік
брондар қолданылды.
Т-90 корпусы қорап тәрізді формада, советтік танкілер сияқты
тұмсығы стандартты. Корпус борты вертикалды, жоғарғы жағы бронды
плиталардан тұрады, төменгі жағы шұңқыр сияқты. Арт жағы кері наклоны бар.
Корпустың қақпағы бірнеше бронды листілерден тұрады. Т-90 туралы нақты
деректерді құпияда сақтайды. Сонымен қатар ресейлік және батыс мамандарының
бұл танкіге берген бірнеше бағалары баршылық. Шынысы өте мықты қандай соққы
болса да төтеп бере алады. Башня корпусының мықтылығы 1150-1350 мм болып
бағаланады.
Т-90 әлсіз жері шынының жоғарғы бөлігін механик –жүргізушінің қарау
кезінде қиындық кездеседі. Т-90 – активті қорғану құралы «Штора-1»
жабдықталған, ракетамен атқылаудан қорғану үшін. Аэрозолды гранатамен түтін
шығарып, жасанды бұлт жасап, соғыс құралдарын жаудан қорғайды.
Т-90 негізгі қарулары 125 мм-лік тегіс стволды пушка 2А46М,
қосақталған пулеметпен танкінің алдыңғы жағына орналасқан. Стволдың
ұзындығы 48 калибрлі/6000 мм. Пушканың қолданылуы автоматтандырылған.
Жоғарғы көздеп ату алыстығы 4000м, ракетамен ату 5000 м, осколкалық
снарядпен ату – 10000 метрге дейін.
Боекомплектісі пушканың 42 рет атылады, оның 22-сі автоматта. Т-90 –
қарсыласына 4 түрлі оқпен, ракета арқылы ату қолданылады. Т-90 пушкасының
ату жылдамдығы, 1 минутта 8 рет оқ шығарады, автоматты қолданғанда, қолмен
оқтағанда 1 минутта 2 рет атады.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
2.3 Іс жүзіндегі сабақтың жоспары
№1-тақырып:Әскери құрылымдағы автомобилдік техникалық рөлі және орны.
2 сағат
1.Әскери техникалық негізгі түрлері. Жалпы әскери ұрыстың түрлері .
2. Қазіргі ұрыстың күштері және құралдыры. Қазіргі жалпы әскери
ұрыстағы техникалардың рөлі.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 9
әдебиетте 12 беттен қараңыз немесе 10 әдебиетің 111 беті
№ 2-тақырып:Қарулы Күштеріміздегі әскери техникалар.
2 сағат
1.Бөлім командирлерінің атомобильдер түрлері.
2.Ауыр көліктерге жататындар маңыздылығы.
3. Жеке құрамдағы атомобильдер.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 10
әдебиетте 143 беттен қараңыз.
№ 3-тақырып: ЗИЛ-130 автомобильнің бөлімдегі маңыздылығы.
2 сағат
1.Жалпы әскери көліктердің ұрыс алыңындағы мақсаты.
2.Әскери тексерістен өтудің ерекшеліктері.
3. Жеңіл және ауыр техникалардың қолданыстағы міндеттері.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 10
әдебиетте 119 беттен қараңыз.
№ 4-тақырып: Әскердегі ауыр бронды техникалар..
2сағат
1.Ұрыс алаңындағы ату тәсілдері.
2.Техникалардың тактикалық маневрлік әдістері қандай.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 10
әдебиетте 148 беттен қараңыз.
№ 5 тақырып. БТР – дің жалпы техникалық құрылысы.
2 сағат
1. Бронды техниканың мотор күші мен салмағы.
2. Ауыр әскери техникалардың қаруларының орналасуы.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 10
әдебиетте 140 беттен қараңыз.
№ 6-тақырып: Жаяу ұрыс машинасының түрлері.
2 сағат
1.Ұрыс тактикасын сарбаздардың меңгеруі.
2. Әскери қарулардың ауыр машиналарда орналасуы.
Негізгі әдебиеттер: [5, 9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 9
әдебиетте 152 беттен қараңыз.
№7-тақырып. Соғыс алаңдарында қолданылатын техникалар.
3 сағат
1.Штаттық қару-жарақ пен ұрыс техникасы
2. Қазіргі заманғы ұрыстың сипаттамасы және оның түрлері
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10].
Әдістемелік нұсқаулар: тапсырмаларды орындау үшін әдебиет тізімінен 10
әдебиетте 32-33 беттен қараңыз.
2.4 Лаботориялық сабақ жоспары
Лаботориялық сабақ типтік бағдарламада жоспарланбаған .
2.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің өзіндік
жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтар жоспары
№1 – тақырып.Әскери автомобильдердің қолданыстағы түрлері. 6 сағат
Тапсырма: 1. Көліктердің штатқа сәйкес қандай техника мен қару-жарақ
түрлері болатынын жазыңдар.
2. Анықтаманы тұжырымдаңдар. Әскери автомобильдерді атаңыз – олар
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылатын әдебиеттер: [5,9,10].
№ 2 – тақырып. Қарулы Күштеріміздегі әскери техникалар.
6 сағат
Тапсырма: 1. Қазақстанда әскери автомобильдер мен Қарулы Күштердің оның
дамуы туралы қысқаша сипаттап жазыңдар.
2. Қазіргі заманғы жалпы әскери көліктердің дамуына кару жарақтардың
қондырғылары туралы қалай әсер еткені туралы жазыңдар.
3. Қазіргі заманғы әскери автомобильдерді түрлерін атаңдар және олардың
сипаттамасын беріңдер.
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылатын әдебиеттер: [5,9,10].
№ 3 – тақырып. Әскери автомобильдердің ҚК- дегі қолдану .
6 сағат
Тапсырма: 1.Әскер көліктердің ұрыс машинасын жалпы бортында қашан
сарбаздан орналасады құрамына кімдер кіретінін атаңдар және олардың
қарулануын жазыңдар.
|Бөлімше құрамы |Қару-жарағы |
|1. |1. |
|2. |2. |
|3. |3. |
|4. |4. |
2. Ауыр зебіректерді таситын техникаларды атаңдар маркалары қандай және
кімдер жауапты.
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылатын әдебиеттер: [5,9,10].
№ 4 – тақырып. Әскердегі ауыр бронды техникалар . 6 сағат
Тапсырма:1. Бронды техникалардың темірлері қайда жасалынған
2.Барлық ұрыс алаңдарында ауыр техникаларды қолдану қалай жүзеге асырылады.
3. Бронды техникалардың басқару кімдерге жүктелген..
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылатын әдебиеттер: [5,9,10].
№5 – тақырып. БТР – дің жалпы техникалық құрылысы . 6 сағат
Тапсырма: 1.Бронотранспортерлердің ұлы отан соғысында қолданылдыма.
2. БТР -80 мен 90 қандай техникалық айырмашықтары бар болса атаңыз.
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылған әдебиеттер: [5,9,10].
№ 6–тақырып. Жаяу ұрыс машинасының түрлері.. 7 сағат
Тапсырма:1.ЖҰМ машиналары қанша сарбаздар орналасады.
2.Ұрыс алаңындағы техникалардың қимыл әректерін кімдер қадағалайды .
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылған әдебиеттер: [5,9,10].
№7–тақырып.Ауыр танкілердің түрлері. 8 сағат
Тапсырмалар: 1. Взводтың танкіде орналасуы реттеріне байланысты қандай
техника мен қару-жарақ түрлері болатынын жазыңдар.
2.Атыс түрлерін техникалардан жүргіуге кімдер рұқсат және атыс жүйесін
ұйымдастыруда оларды қолдану ерекшелігін атаңдар.
5. Ұрыстағы өзара қимыл техникаларының туралы жазыңдар. Бөлімше командирі
бөлімшені және атысты басқаруда кандай тәсілдерді қолданады.
Өткізу түрі. Сұрақ-жауап, тапсырманы өз бетінше орындау, реферат қорғау.
Ұсынылған әдебиеттер: [5,9,10].
2.6 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша сабақтар жоспары.
Өзіндік жұмысты орындауға көмекші әдістемелік нұсқаулар.
Техникалық дайындық пәніне арналған курстық кейстер мен электрондық
дәрістер, К. Аманжолов. Алғашқы әскери дайындық оқулығы.
Основы начальной военной подготовки: Учеб.пособие/ Дошаков С.Х., Каргин
С.Т.. - Караганда: Изд-во КарГУ, 2003г.
Взвод и отделения, танка, мотострелкового и танкового взвода, книга 1, Х.М.
Амбарян, 1985г. ҚарМУ- кітапханасында.
№1 тақырып. Әскери автомобильдердің әскери бөлімдегі қолданылуы. 6 сағат
Тапсырмалар: 1.Әскери көліктердің қандай түрлері бар атаңыз.
1. Қазіргі әскери құрамдағы машиналар.
2. Қазіргі машиналардың тиіділігін атап, оларға сипаттама беріңдер.
3. Әскери көліктердің номерлерінің ерекшелігі неде екінін айтыңдар.
4. Жаяу әскер ұрыс машинасындағы қолданыстағы түрлері.
5. Әскери ұрыс машинасының тағайындалуы туралы айтыңдар.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10-12].
№2–тақырып. Қарулы Күштерінің ұрыстық жабдықталуындағы автомобилдік техника
. 6 сағат
Тапсырмалар: 1.Ұрыстық жабдықталудағы қандай автомобильдерді жатқызуға
болады.
2. Әскери автомобильдердің жеке құрамды алып жүретін түрлерін атаңыз.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10-12].
№3–тақырып. Әскердегі техникалардың жалпы қандай түрлері болуы мүмкін .
6 сағат
Тапсырмалар:1.Әскери техникалардың ақауларын кімдер атқарады.
2.Техникалардың әскери қызметке дайындығына кімдер жауапты.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10-12].
№ 4 – тақырып.Бронды танк теникаларының маңыздылығы.
6 сағат
Тапсырмалар: 1. Бронды танкі машиналарының жалпы құрылысы қандай болады.
2. Бронды машиналар деген атауларды қалай түсінесіз.
3. Бронды танкі лерді қашан қай жерлерде шығарылған.
Негізгі әдебиеттер: [2-12,14, 21-25].
№ 5 – тақырып. Әскери техника бронотранспортерлердің ұрыс кезіндегі
қимылдары. 6 сағат
Тапсырмалар:1.БТР-80-нің техникалық құрылыстарын қалай сипатауға болады.
2. БТР-90-нің әскери сарбаздар мен командирлердің орналасуы реттерін
атаңыз.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10-12].
№ 6–тақырып.Жаяу ұрыс машинасының даму тарихы. 7 сағат
Тапсырмалар: 1. ЖҰМ-нің ұрыс алаңдарындағы қимылдарын кімдер бақылайды.
2. Әскери қимылдар кезіндегі тактикалық басқарулар қалай жүргізіледі
техникаларда.
3. ЖҰМ-бақылау бөлімшесі дегенді қалай түсінесіз.
№ 7–тақырып. Әскери танкілердің жалпы сипаттамалары.
8 сағат.
Тапсырмалар:1.Жалпы ауыр танкілерді қандай заводтарда шығарылған.
2.Танкілер 62 мен 72 техникалық айырмашылықтарын атаңыз.
3.Әскери ауыр танкілер, танк 80 мен 90 техникалық және механизмдерінің
айырмашылығын атаңыз.
Негізгі әдебиеттер: [5,9,10-12].
1. Курс бойынша жазбаша жұмыстар тақырыптары
Реферат тақырыптары:
1.Автомобильді көліктердің пайда болуы.
2.Әскер автомобильдердің даму тарихы.
3.Әскери автомобильдердің шығу кезеңдері.
4.Жабдықталған машиналардың қанша түрлері болған.
5.Ауыр көліктердің қолданысқа енгізілу кезеңдері.
6.Әскери автомобильдердің қолданыстағы түрлері..
7.Әскери автомобильдердің әскери бөлімдегі қолданылуы.
8.Ұрыстық жабдықталған автомобильдердің модульдері.
9.Бронды танк теникаларының маңыздылығы.
10.Бронды танкілердың ұрыс алаңындағы қимылдары
11.Әскери оқ қаруларының танкілерден өткізілмеуі.
12.Машиналардың жалпы техникалық құрылысы.
13.Әскери техникалық темірлерінің жасалған түрлері.
14.Бронотранспортерлердің даму кезеңдері мен тарихы.
15.Қарулы Күштеріміздегі бронотранспортерлердің түрлері.
16.Жаяу ұрыс машиналарының тактикалық әдістері.
17.Ұрыс машиналарының шынжырлы және доңқалақты болуындағы айырмашылығы.
18.Әскери танкілердің әскери бөлімдердегі орналасуы.
19.Танкілердің ұрыстық алаңдардағы маневрларының ерекшеліктері мен
қаруларының орналасуы.
20.Әскери танкілер әр жылғы шығу кезеңдеріндегі айырмашылығы.
2. Курстық жұмыстар тақырыбы
Курстық жұмыс оқу жоспарында қарастырылмаған.
2.7 Оқу сабақтарына бағдарламалық және мультимедиалық ілеспе
|Тақырып |Сабақ |Бағдарл|Қолайлы |Арнайы |
| |түрі |амалық |орын |дәрісхана |
| | |өнім | |атауы |
| | |түрі | | |
|Жаяу |Дәріс |Мультим|Инновация|№7 оқу |
|әскердің | |едия-лы|лық білім|корпус,№ 105 |
|ұрыстық | |қ |бөлімі, |лингофондық |
|машинасы | | |кафедра |дәрісхана |
2.8 Өзіндік бақылау үшін тесті сұрақтары.
1. Әскери автомобильдер қалай бөлінеді:
А) дөңгелекті машиналардың 2 негізгі тобы;
В) дөңгелекті машиналардың 3 негізгі тобы;
С) дөңгелекті машиналардың 4 негізгі тобы;
D) дөңгелекті машиналардың 1 негізгі тобы;
Е) дөңгелекті машиналардың 5 негізгі тобы.
2. Әскери автомобильдер шартты түрде қалай бөлінеді:
А) 4 түрге;
В) 2 түрге;
С) 1 түрге;
D) 3 түрге;
Е) түрге бөлінбейді.
3.ЗИЛ-дың қызған двигателіндегі цилиндрлардың компрессиясының қалыпты
шамасы:
А) 130 – 7,5 ... 8,5 кгс/см2;
В) 140 – 7,5 ... 8,5 кгс/см2;
С) 150 – 5,5 ... 7,5 кгс/см2;
D) 160 – 7,5 ... 8,5 кгс/см2;
Е) 170 – 7,5 ... 8,5 кгс/см2.
4.Цилиндрлардағы қысымның қандай айырмашылығы жағдайында компрессияны
қайталап тексереді:
А) 8 кгс/см2 ;
В) 5 кгс/см2 ;
С) 3 кгс/см2 ;
D) 12 кгс/см2 ;
Е) 1 кгс/см2 .
5.Поршеньдер мен жағу камераларының түбінде жиналған күйе нені төмендетеді:
А) жылу өткізгіштікті;
В) жылдамдықты;
С) двигатель айналымын;
D) жайлылықты;
Е) двигательдің жұмыс уақытындағы шуын.
6.№ 1 (ТО-1) техникалық қызмет көрсету жағдайындағы орындалатын жұмыс:
А) салонды жуу;
В) кузовтың сыртына қызмет көрсету;
С) шинаны үру;
D) жылдық техникалық байқау;
Е) күнделікті техникалық байқау.
7.И.А.Лихачев атындағы Москва автомобиль зауыты не шығарады:
А) трактор;
В) авиетка;
С) дельтаплан;
D) танк және бронетранспортер;
Е) автомомбиль.
8.ЗИЛ-130 автомобилі жүк көлігінің қай түріне жатады:
А) транспорттық мақсаттағы;
В) техникалық мақсаттағы;
С) жалпы техникалық мақсаттағы;
D) жалпы транспорттық мақсаттағы;
Е) әскердің жеке құрамын тасуға арналған.
9.Зил – 130 автомобилінің салмағы:
А) 8000 кг;
В) 6000 кг;
С) 7000 кг;
D) 10000 кг;
Е) 12000 кг.
10.ЗИЛ-131В автопоезы жақсартылған жай жолда пайдаланылса, полуприцептің
жалпы салмағы қанша болады:
А) 10000 кг дейін;
В) 8000 кг дейін;
С) 9000 кг дейін;
D)12000 кг дейін;
Е) 14500 кг дейін.
11.Барынша салмақты жүк жағдайындағы автопоездың жылдамдығы неден аспау
керек:
А) 125 км/сағ.;
В) 85 км/сағ.;
С) 45 км/сағ.;
D) 35 км/сағ.;
Е) 25 км/сағ.
12. Т-72 танкісінің экипажы;
А) 1 адам;
В) 2 адам;
С) 3 адам;
D) 4 адам;
Е) 5 адам.
13.ЗИЛ-130 моделі двигателінің қуаты:
А) минутына 3200 айналым жағдайында 100 ат күші;
В) минутына 3200 айналым жағдайында 200 ат күші;
С) минутына 3200 айналым жағдайында 150 ат күші;
D) минутына 3200 айналым жағдайында 350 ат күші;
Е) минутына 3200 айналым жағдайында 550 ат күші.
14.ЗИЛ-130 автомобилі толық жүк тиелген жағдайда жабындысы қатты жолдың
түзу бөлігінде ең жоғары жылдамдығын қалай арттырады:
А) 100 км/сағ.;
В) 90 км/сағ.;
С) 80 км/сағ.
D) 70 км/сағ.;
Е) 120 км/сағ.;
15.Дүние жүзінде тұңғыш рет жартылай табан шынжырлы бронеавтомобильдер қай
жерде жасалды:
А) Франциядағы Порше зауытында 1915 жылы жасалды;
В) Ресейдегі Путиловский зауытында 1916 жылы жасалды;
С) Германиядағы Крупа зауытында 1913 жылы жасалды;
D) Германиядағы Даймлер-Бенц зауытында 1915 жылы жасалды;
Е) Ресейдегі Сармовский зауытында 1917 жылы жасалды .
16.Т-26 жеңіл танкісінің (1933ж.) ұрыс жағдайындағы салмағы:
А) 9,4 т;
В) 10,5 т;
С) 11,8 т;
D) 12,3 т;
Е) 18,2 т.
17.Танкілер үшін арнаулы дизель жасау жөніндегі жұмыс қашан басталды:
А) 30-жылдардың басында;
В) 40-жылдардың ортасында;
С) 50-жылдардың басында;
D) 70-жылдардың ортасында;
Е) 80-жылдардың басында;
18.БТР-80 бронетранспортерінің салмағы:
А) 10 500 кг.:
В) 11 000 кг;
С) 11 500 кг.;
D) 12 000 кг.;
Е) 12 500 кг.
19.БТР-90-тің шосседегі (тас жолдағы) ең жоғары жылдамдығы:
А) 60 км/сағ.;
В) 65 км/сағ;
С) 70 км/сағ;
D) 75 км/сағ.
Е) 80 км/сағ.
20. Т-72 танкісінің соғыс жағдайындағы салмағы:
А) 25 т;
В) 30 т;
С) 32 т;
D) 38 т;
Е) 41 т.
Техникалық дайындық пәні бойынша дайындалу тест сұрақтарының дұрыс
жауаптары
|Сұрақтар |Жауабы |Сұрақтар |Жауабы |
|1 |C |11 |B |
|2 |D |12 |D |
|3 |E |13 |D |
|4 |B |14 |E |
|5 |A |15 |C |
|6 |E |16 |B |
|7 |C |17 |C |
|8 |D |18 |B |
|9 |D |19 |C |
|10 |B |20 |D |
2.9 Курс бойынша емтихан сұрақтары
1.Автомобильді көліктердің пайда болуы кезеңдері қандай.
2.Әскер автомобильдердің даму тарихының маңыздылығы қалай түсінесіз.
3.Әскери автомобильдердің шығу кезеңдерітүсіндіріңіз.
4.Жабдықталған машиналардың қанша түрлері болған.
5.Ауыр көліктердің қолданысқа енгізілу кезеңдері.
6.Әскери автомобильдердің қолданыстағы түрлері..
7.Әскери автомобильдердің әскери бөлімдегі қолданылуы.
8.Ұрыстық жабдықталған автомобильдердің модульдері.
9.Бронды танк теникаларының маңыздылығы.
10.Бронды танкілердың ұрыс алаңындағы қимылдары
11.Әскери оқ қаруларының танкілерден өткізілмеуі.
12.Машиналардың жалпы техникалық құрылысы.
13.Әскери техникалық темірлерінің жасалған түрлері.
14.Бронотранспортерлердің даму кезеңдері мен тарихы.
15.Қарулы Күштеріміздегі бронотранспортерлердің түрлері.
16.Жаяу ұрыс машиналарының тактикалық әдістері қандай.
17.Ұрыс машиналарының шынжырлы және доңқалақты болуындағы айырмашылығы.
18.Әскери танкілердің әскери бөлімдердегі орналасуы.
19.Танкілердің ұрыстық алаңдардағы маневрларының ерекшеліктері мен
қаруларының орналасуы.
20.Әскери танкілер әр жылғы шығу кезеңдеріндегі айырмашылығықалай.
21.Қарулы Күштеріміздегі техникалардың сапалығын қалай бақылайды.
22.Әскери бөлімдердегі машиналардың техникалық тексерістен қай орген
өткізеді.
23.Ауыр немесе жеңіл техникалардың айырмашылығы неде.
24.Бронды машиналарды жалпы салмағы қандай болады.
25. Әскери автомобильдердің техникалық ақауларын қалай анықтайды.
26.Бронды машиналардың шынжырлы болуы және қандай қарулар орналасқан.
27.Жеке құрамды таситын көліктерді сиымдылығы қанша болады.
28.Бөлімдегі сарбаздар машиналарда отырулары қалай анықталады.
29.Қарулы Күштердегі әскери техникалардың сапасын кімдер анықтайды.
30.Бронды танкілердің ұрыс алаңындағы қимылдары мен тактикалық әдістері
қалай бақылайды.
Мазмұны
1. ПӘННІҢ ОҚУ – БАҒДАРЛАМАСЫ - SYLLABUS
1. Оқытушы туралы мәліметтер
................................................... 3
2. Пән туралы мәліметтер
..............................................................3
3. Пререквизиттер
..........................................................................
3
4. Постреквизиттер
.........................................................................3
5. Пәннің қысқаша мазмұны
......................................................... 4
6. Пән бойынша тапсырмаларды орындау және өткізу
кестесі ..
............................................................................
.......... 6
7. Әдебиеттер тізімі
........................................................................
8
8. Баға туралы ақпараттар білім бағасы
....................................... 9
9. Курстың саясатымен процедурасы
.......................................... 10
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК
МАТЕРИАЛДАР
11
2.1 Курстың тақырыптық жоспары
............................................... 11
2.2 Дәріс сабағының тезистері
...................................................... 12
2.3 Іс жүзіндегі сабақ
жоспары...................................................... 60
2.4 Лаботориялық сабақ жоспары (жоспарда жоқ)...................... 62
2.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын
студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың
жоспары.....................................................................
. 63
2.6 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша сабақтар
жоспары
............................................................................
.........66
2.6.1 Курс бойынша жазбаша жұмыстар тақырыптары ...............68
2.6.2 Курстық жұмыстар тақырыбы
...............................................69
2.7 Оқу сабақтарына бағдарламалық және мультимедиалық
ілеспе ............................................................
....................................69
2.8 Өзіндік бақылау үшін тест тапсырмалары ..............................69
2.9 Курс бойынша емтихан сұрақтары
..........................................73
ОӘК кафедра отырысында
талқыланған. Хаттама № 8
2011 жылы 10 наурыз
Е.А.Бөкетов атындағыҚарМУ-дің
Ғылыми-әдістемелік кеңесі мақұлдаған. Хаттама № 5
2011 жылы 2 сәуір
Техникалық дайындық пәні бойынша
050104-Бастапқы әскери дайындық мамандығы үшін
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Кулейменов Ардак Жолдыбекұлы
Саликов Жасбулан Камелович
|Басуға қол қойылды. Пішімі: 60*84 |
|1/16. Газет қағазы. Көлемі ес. – 4,8 б.т. |
|Таралымы дана. Тапсырыс № |
Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ баспасының баспаханасында басылып шықты 100012,
Қарағанды қ. Гоголь к-сі, 38
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz