Файл қосу

Аймақтық басқарудың аймақтық негізі



|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ                  |
|СЕМЕЙ қаласының  ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ              |
|3 деңгейлі СМЖ құжаты  |             ПОӘК      |УМКД 042-8-2.1.009     |
|                       |                       |/01-2013               |
|          ПОӘК         |                       |                       |
|Оқытушылар үшін        |№  басылым             |                       |
|«Муниципалды           |                       |                       |
|менеджмент» пәнінің    |                       |                       |
|бағдарламасы           |                       |                       |









                     ОҚЫТУШЫЛАР ҮШІН ПӘННІҢ БАҒДАРЛАМАСЫ



 5В051000 «Мемлекеттік және жергілікті басқару» мамандығы студенттері  үшін
                    «Муниципалды менеджмент» пәні бойынша


                        ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

















































                            Семей- 2013












 Алғы сөз

      Жоғары  мектеп   алдына   қойылған   міндет   -   болашақ   мамандарды
шаруашылықтың   жаңа   әдістерін   жүргізуге   үйрету,   жеке   муниципалдық
құрылымдарға кіретін - қалалық, аудандық, селолық, ауылдық және  басқа  елді
мекендерде басқарудың жаңа әдістері, түрлері мен прициптерін игеру.
      Осындай жағдайда білім салаларының  арасында  «Жергілікті  мемлекеттік
басқару» ерекше орын алады. Оның себебі, бұл пән  -  басқарудың  бір  саласы
ретінде  болашақ  мамандарды  теориялық  біліммен,  практикалық  тәсілдермен
қаруландырып, белгілі  аумақтағы  экономикалық  процесстерді  талдауға  және
жергілікті өзін өзі басқарудың әр түрлі  бағыттарында  ғылыми  зерттеулердің
әдістерін тиімді пайдалануға үйретеді.
      Аталған оқу құралында жергілікті басқарудың - құрылымы,  қызметі  және
муниципалдық  құрылымды  /қаланың,  ауданның,   селоның,   ауылдың   басқару
әдістері,  сонымен   қатар   жергілікті   өзін   өзі   басқарудың   құқықтық
негіздерінің басты сұрақтары қаралады.




 Құрастырушы __________       «____ »_____ 2013ж., Самиева Гүлмира
 Төлеуғалиқызы,  аға оқытушы,   «Менеджмент және маркетинг» кафедрасы


 ТАЛҚЫЛАҒАН
 2.1. «Менеджмент және маркетинг» кафедрасының отырысында.


   «____ »______ 2013ж. №____Хаттама




 Кафедра меңгерушісі  ___________        Г. Орынбекова


 2.2. Қаржы-экономикалық факультетінің Оқу- әдістемелік Бюросының
 отырысында.


    «____ »________ 2013ж. № _____ Хаттама


 ОӘБ төрағасы____________________  С. Тойкин




 БЕКІТІЛДІ
 Университеттің Оқу- әдістемелік Кеңесінің отырысында шығаруға мақұлданған
 және ұсынылған.


    «_____ »_______ 2013ж. № _____ Хаттама




 ОӘК төрағасы   _________________Г.Искакова












                                   Мазмұны

   1. Қолданылу аумағы
   2. Нормативтік сілтемелер
   3. Жалпы ереже
   4. Оқытушылар үшін жұмыс оқу бағдарламасының мазмұны
   5. Студенттердің өздік жұмыстары үшін тақырыптар тізімі
   6. Пән бойынша оқу- әдістемелік картасы
   7. Оқу - әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз ету картасы
   8. Әдебиеттер













































ПӘННІҢ  ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ  УМКД 042-8-2.1.009 /01-2013



                          «Муниципалды менеджмент»

                                                 пәнінің оқу- әдістемелік
 кешені


            «______ »____  2013 ж., №__Хаттамасымен  университеттің Оқу -
 әдістемелік Кеңестің  шешімімен әрекетке  енгізілді және бекітілді


Енгізілген күні

   1. Қолданылу саласы


      «Муниципалды   менеджмент»   пәні   бойынша   оқу-әдістемелік   кешені
«5В051000»   -«Мемлекеттік    және    жергілікті    басқару»    мамандықтары
студенттеріне   арналған.   Ол   студенттерді   курстың   мазмұнымен,   оның
маңыздылығы  және  қажеттілігін,  қурс  саясатын,  дағды   мен   іскерліктің
тақырыптарымен  таныстырады.  Оқу-әдістемелік  кешені  пәнді  оқып  білудегі
негізгі басшылық болып табылады.


   2. Нормативтік сілтемелер


      «Муниципалды  менеджмент»  пәні  бойынша  осы  оқу-әдістемелік  кешені
келесі  құжаттардың  ұсынымдарымен  және  талаптарына  сәйкес  берілген  пән
бойынша оқу процесін ұйымдастыру тәртібін белгілейді және жасайды :
ҚР МЖМБС 5.04.019 -2011, ҚР Білім және ғылым министрлігінің 17  маусым  2011
жылғы, № 261 бұйрығымен бекітілген және күшіне енгізілген.
-  СТУ  042-  ГУ-4-2013  «Пәндердің  оқу-әдістемелік  кешенін   жасау   және
 рәсімдеудің жалпы талабы»  университет стандарты
- ДП 042 -  1.01-2013  «Пәндердің  оқу-әдістемелік  кешенінің  мазмұны  және
құрылымы»құжатталған процедурасы

      3.  Жалпы ереже

      3.1. Пәннің мазмұнының қысқаша сипаты.
       «Муниципалды менеджмент» - бұл басқарушылық қызмет  түрлерінің  бірі.
Аталған курс жергілікті (муниципалды) басқарудың  теориялық  тұжырымдамасын,
оның ақпараттық жүйесін, ұйымдастырушылық құрылымдарын  айқындайды.  Сондай-
ақ, осы пән Қазақстан Республикасының  және  жергілікті  басқару  меншігінің
түрлі формаларын басқаруының жүйелерін зерттеуге бағытталған.
      3.2. Муниципалды менеджмент  курсының  негізгі  мақсаты:  студенттерді
«Муниципалды  менеджмент»   негізгі   тұжырымдамалары   және   қағидаларымен
таныстыру,  нарық  жағдайында  кәсіпорынды,  фирманы   басқару,   жергілікті
басқарудың теориясы мен тәжірибесін зерттеу.
      3.3. Пәнді  оқытудың  негізгі  міндеті    келесі  мәселелерді  зерттеу
болып  табылады:  студенттер  Жергілікті  мемлекеттік   басқарутің   негізгі
тұжырымдамалары мен принциптері,  әдістері  мен  механизмдерінің  негіздерін
меңгеруі қажет.
      Курс оқытылуы аяқталған кезінде студент :
   Муниципалды басқарудың теориялық негіздері мен тұжырымдамаларын, оның
      ұйымдастырушылық құрылымын және функционалды саласын  білуі қажет.
    • Негізгі теориялары мен стратегияларын игеру;
    • Жергілікті  басқарудың  мақсаттары,  элементтері,  стратегиялары  және
      тұжырымдамаларын толық меңгеруі;
    • Жергілікті  жерлерде  теорияларын,  тұжырымдамаларын,  стратегияларын,
      зерттеулерін және элементтерін тәжірибеде толығымен қолдана білу;
    • Қазіргі  нарық жағдайында басқарудың экономикалық жағдайын,  заңдарын,
      даму принциптерін    түсінуі қажет;
    • Мемлекеттік басқарудың міндеттерін, мақсаттарын,  стратегияларын  және
      тұжырымдамаларын дұрыс пайдаланып ие болуы.
3.4 Курстың  басты деректемелері:
      • Кәсіпорынның экономикасы
      • Өнеркәсіптің экономикасы
      • АӨК салаларының экономикасы
      • Табиғаттануының экономикасы
3.5 Курстың деректемелері:
      • Стратегиялық менеджмент
      • Модельдеу және болжау


  Жұмыс оқу жоспарынан көшірме (Кесте 1);


  1 кесте -  Жұмыс оқу жоспарынан көшірме


           |Курс                                                   |семестр           |
|Дәріс сабағы                                                              |
|Модуль 1  Жергілікті басқарудың теориялық – әдістемелік негіздері         |
|Тақырып 1. Басқару мәні                                |                  |
|Ұйым басқару мәнінің себептері. Ұйымның анықтамасы.    |2                 |
|Басқару процессінің анықтамасы басқару қызметін жүзеге |                  |
|асыру ретінде. Басқару қызметтері: жоспарлау, жұмысты  |                  |
|ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау, басқару шешімін     |                  |
|қабылдау процесстері. Ұйым стратегиясын жасау. Басқапу |                  |
|кадрларымен жұмыс істеу.                               |                  |
|Тақырып2.Муниципалды менеджмент ғылыми пән ретінде     |2                 |
|Пәннің мәні және міндеттері. Муниципалды құрылымдардың |                  |
|әлеуметтік-экономикалық дамуын болжағанда, қолданылатын|                  |
|әдістермен нормативтер.                                |                  |
|Муниципалдық басқарудың аймақтық негізі. ҚР аймақтық   |                  |
|басқарудың реформасы.                                  |                  |
|Тақырып 3. Муниципалдық басқарудың даму тарихы         |2                 |
|Орта ғасырдағы қалалық дәне ауылдық қоғамдастар. ХІХ   |                  |
|ғасырдағы муниципалодық реформалар. Аймақтық басқарудың|                  |
|аймақтық негізі. Еркін қоғамдастық теориясы. Жергілікті|                  |
|басқарудың мемлекеттік теориясы.                       |                  |
|Модуль 2 Атқарушы органдарының қызметтерін ұйымдастыру                    |
|Тақырып 4. Үкіметтің атқарушы органдарының жергілікті  |2                 |
|өкілеттіліктерінің өзара қарым қатынасы                |                  |
|ҚР әкімшіліктік- аймақтық бөлінуі. ҚР орындаушы        |                  |
|органдарының жергілікті өкілеттіліктерінің жүйесі.     |                  |
|Маслихат- депутаттар жиналысы қала, облыс, ауыл        |                  |
|тұрғындарын жергілікті өзін өзі басқарудың формасы.    |                  |
|Маслихаттың өзара қарым қатынасы.                      |                  |
|Тақырып 5. Басқару және үкіметтің орындаушы және       |2                 |
|өкілеттілік органдары қызметтерінің ұйымдастырушылық   |                  |
|негізі                                                 |                  |
|Маслихат қызметін жүзеге асыру формалары. Сессия       |                  |
|қызметтің негізгі формасы ретінде. Маслихат сессиясы   |                  |
|төрағасының міндеттері және сайлау шарты. Тұрақты және |                  |
|уақытша комиссия жұмысын ұйымдастыру. Әртүрлі сферадағы|                  |
|жергілікті органдардың өкілеттілігі.                   |                  |
|Тақырып 6. Жергілікті басқару органы жұмысындағы       |2                 |
|жоспарлау                                              |                  |
|Қазақстандағы экономикалық жоспарлау жүйесін           |                  |
|тасымалдау. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік  |                  |
|жаму болжамы. Қазақстан аймағындағы                    |                  |
|мақсатты-бағдарламалық жоспарлау. Жергілікті әкімшілік |                  |
|балансын құру.                                         |                  |
|Модуль 3 Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржы-экономикалық      |
|негіздері                                                                 |
|Тақырып 7. Басқарудың жергілікті орган қызметінің      |2                 |
|материалдық-қаржылық негізі.                           |                  |
|Жергілікті басқарудың қаржылық ресурстары. Жергілікті  |                  |
|бюджетті құру принциптері және орындауы. Жергілікті    |                  |
|салықтың фискалды, реттеуші және бақылаушы қызметтері. |                  |
|Жергілікті бюджет шығындары. Дотация, субвенция,       |                  |
|ссудалар. Жергілікті органдардың бюджеттен тыс және    |                  |
|валюталық қорлары. ҚР коммуналдық жекеменшікті құру    |                  |
|процессі.                                              |                  |
|Тақырып 8. Жергілікті басқарудың экономикалық механизмі|2                 |
|                                                       |                  |
|Экономикалық механизмнің анықтамасы. Аймақты           |                  |
|экономикалық дамытудың негізгі мақсаттары, тапсырмалары|                  |
|және принциптері. Муниципалды шаруашылық құрылымындағы |                  |
|шаруашылық және әлеуметтік кешендері.                  |                  |
|Тақырып  9. Экономикалық басқарудың орталық және       |2                 |
|аймақтық органдар.                                     |                  |
|ҚР саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуының         |                  |
|стратегиялық мақсатын анықтау кезіндегі жалпы мемлекет |                  |
|мүддесінің артықшылықтары. Аймақ құқығы. Аймақтық      |                  |
|басқарудағы жергілікті органдардың шешетін             |                  |
|тапсырмалары.                                          |                  |
|Модуль 4 ҚР Әкімшіліктік- аймақтық саясаты және басқару мәселесі          |
|Тақырып 10. ҚР аймақтық саясаты.                       |2                 |
|Аймақтық саясаттың болашақтағы мақсаты, стратегиялық   |                  |
|және тактикалық тапсырмасы. ҚР аймақтық саясатты құру  |                  |
|принциптері.                                           |                  |
|Тақырып 11. Аймақтағы экономикалық реформа процесстерін|2                 |
|басқару Аймақтық экономика мәні және құру себептері.   |                  |
|Нарықтық қатынасты құрудағы аймақтық ерекшелгіне әсер  |                  |
|ететін факторлары. Бәсекелестік ортаны құру. Нарықтық  |                  |
|инфрақұрылымды құру. Кәсіпкерлікті қолдау. Қаржы       |                  |
|секторын дамыту.                                       |                  |
|Тақырып 12. ҚР әкімшіліктік-аймақтық құрылысының       |2                 |
|реформасы                                              |                  |
|Әкімшіліктік-аймақтық өзгеру әлеуметтік-экономикалық   |                  |
|реформаны құру ретінде.                                |                  |
|Әкімшіліктік-аймақтық құрылысын тиімді құру факторлары.|                  |
|Реформалау мақсаты және тапсырмасы. Қайта құру         |                  |
|сатылары. Реформалау аспектілері.                      |                  |
|Тақырып 13. Жергілікті бюджет табысын жоғарлату        |2                 |
|жолдары.                                               |                  |
|Жергілікті бюджет тапшылығы. Муниципалды қарызды       |                  |
|ұйымдастыру. Қарызды жіктеу. Қарызды жүзеге асырудағы  |                  |
|тәуекелділік. Жекешелендіру процессіндегі жергілікті   |                  |
|басқару органдарының рөлін күшейту.                    |                  |
|Тақырып14.  Аймақтың әлеуметтік-экономикалық мәселесі  |2                 |
|ҚР жеке аудандарының  әлеуметтік-экономикалық мәселесі.|                  |
|Жұмыспен қамтылудың аймақтық мәселесі. Шағын және орта |                  |
|қалалардың депрессивтік мәселесі. Кедейшілік мәселесі. |                  |
|Қазіргі сатыда ҚР кедейшілікті шешу жолдары.           |                  |
|Тақырып 15. Унитарлы және федеративті мемлекеттегі     |2                 |
|муниципалдық басқару Францияда жергілікті өзін өзі     |                  |
|басқарудың қалыптасуы мен дамуының тәжірибесі.         |                  |
|Ұлыбританияда жергілікті өзін өзі басқару. Жапонияда   |                  |
|жергілікті өзін өзі басқару. Германияда жергілікті өзін|                  |
|өзі басқару. Ресей Федерациясында жергілікті өзін өзі  |                  |
|басқару. Чехияда, Польшада, Венгрияда Словакияда       |                  |
|жергілікті өзін өзі басқару жүйесінің қалыптасу процесі|                  |
|Практикалық сабақтары                                                     |
|Модуль 1  Жергілікті басқарудың теориялық – әдістемелік негіздері         |
|Тақырып 1. Басқару мәні                                |1                 |
|Ұйым басқару мәнінің себептері. Ұйымның анықтамасы.    |                  |
|Басқару процессінің анықтамасы басқару қызметін жүзеге |                  |
|асыру ретінде. Басқару қызметтері: жоспарлау, жұмысты  |                  |
|ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау, басқару шешімін     |                  |
|қабылдау процесстері. Ұйым стратегиясын жасау. Басқапу |                  |
|кадрларымен жұмыс істеу.                               |                  |
|Тақырып2.Муниципалды менеджмент ғылыми пән ретінде     |1                 |
|Пәннің мәні және міндеттері. Муниципалды құрылымдардың |                  |
|әлеуметтік-экономикалық дамуын болжағанда, қолданылатын|                  |
|әдістермен нормативтер.                                |                  |
|Муниципалдық басқарудың аймақтық негізі. ҚР аймақтық   |                  |
|басқарудың реформасы.                                  |                  |
|Тақырып 3. Муниципалдық басқарудың даму тарихы         |1                 |
|Орта ғасырдағы қалалық дәне ауылдық қоғамдастар. ХІХ   |                  |
|ғасырдағы муниципалодық реформалар. Аймақтық басқарудың|                  |
|аймақтық негізі. Еркін қоғамдастық теориясы. Жергілікті|                  |
|басқарудың мемлекеттік теориясы.                       |                  |
|Модуль 2 Атқарушы органдарының қызметтерін ұымдастыру                     |
|Тақырып 4. Үкіметтің орындаушы органдарының жергілікті |1                 |
|өкілеттіліктерінің өзара қарым қатынасы                |                  |
|ҚР әкімшіліктік- аймақтық бөлінуі. ҚР орындаушы        |                  |
|органдарының жергілікті өкілеттіліктерінің жүйесі.     |                  |
|Маслихат- депутаттар жиналысы қала, облыс, ауыл        |                  |
|тұрғындарын жергілікті өзін өзі басқарудың формасы.    |                  |
|Маслихаттың өзара қарым қатынасы.                      |                  |
|Тақырып 5. Басқару және үкіметтің орындаушы және       |1                 |
|өкілеттілік органдары қызметтерінің ұйымдастырушылық   |                  |
|негізі                                                 |                  |
|Маслихат қызметін жүзеге асыру формалары. Сессия       |                  |
|қызметтің негізгі формасы ретінде. Маслихат сессиясы   |                  |
|төрағасының міндеттері және сайлау шарты. Тұрақты және |                  |
|уақытша комиссия жұмысын ұйымдастыру. Әртүрлі сферадағы|                  |
|жергілікті органдардың өкілеттілігі.                   |                  |
|Тақырып 6. Жергілікті басқару органы жұмысындағы       |1                 |
|жоспарлау                                              |                  |
|Қазақстандағы экономикалық жоспарлау жүйесін           |                  |
|тасымалдау. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік  |                  |
|жаму болжамы. Қазақстан аймағындағы                    |                  |
|мақсатты-бағдарламалық жоспарлау. Жергілікті әкімшілік |                  |
|балансын құру.                                         |                  |
|Модуль 3 Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржы-экономикалық      |
|негіздері                                                                 |
|Тақырып 7. Басқарудың жергілікті орган қызметінің      |1                 |
|материалдық-қаржылық негізі.                           |                  |
|Жергілікті басқарудың қаржылық ресурстары. Жергілікті  |                  |
|бюджетті құру принциптері және орындауы. Жергілікті    |                  |
|салықтың фискалды, реттеуші және бақылаушы қызметтері. |                  |
|Жергілікті бюджет шығындары. Дотация, субвенция,       |                  |
|ссудалар. Жергілікті органдардың бюджеттен тыс және    |                  |
|валюталық қорлары. ҚР коммуналдық жекеменшікті құру    |                  |
|процессі.                                              |                  |
|Тақырып 8. Жергілікті басқарудың экономикалық механизмі|1                 |
|                                                       |                  |
|Экономикалық механизмнің анықтамасы. Аймақты           |                  |
|экономикалық дамытудың негізгі мақсаттары, тапсырмалары|                  |
|және принциптері. Муниципалды шаруашылық құрылымындағы |                  |
|шаруашылық және әлеуметтік кешендері.                  |                  |
|Тақырып  9. Экономикалық басқарудың орталық және       |1                 |
|аймақтық органдар.                                     |                  |
|ҚР саяси және әлеуметтік-экономикалық дамуының         |                  |
|стратегиялық мақсатын анықтау кезіндегі жалпы мемлекет |                  |
|мүддесінің артықшылықтары. Аймақ құқығы. Аймақтық      |                  |
|басқарудағы жергілікті органдардың шешетін             |                  |
|тапсырмалары.                                          |                  |
|Модуль 4 ҚР Әкімшіліктік- аймақтық саясаты және басқару мәселесі          |
|Тақырып 10. ҚР аймақтық саясаты.                       |1                 |
|Аймақтық саясаттың болашақтағы мақсаты, стратегиялық   |                  |
|және тактикалық тапсырмасы. ҚР аймақтық саясатты құру  |                  |
|принциптері.                                           |                  |
|Тақырып 11. Аймақтағы экономикалық реформа процесстерін|1                 |
|басқару Аймақтық экономика мәні және құру себептері.   |                  |
|Нарықтық қатынасты құрудағы аймақтық ерекшелгіне әсер  |                  |
|ететін факторлары. Бәсекелестік ортаны құру. Нарықтық  |                  |
|инфрақұрылымды құру. Кәсіпкерлікті қолдау. Қаржы       |                  |
|секторын дамыту.                                       |                  |
|Тақырып 12. ҚР әкімшіліктік-аймақтық құрылысының       |1                 |
|реформасы                                              |                  |
|Әкімшіліктік-аймақтық өзгеру әлеуметтік-экономикалық   |                  |
|реформаны құру ретінде.                                |                  |
|Әкімшіліктік-аймақтық құрылысын тиімді құру факторлары.|                  |
|Реформалау мақсаты және тапсырмасы. Қайта құру         |                  |
|сатылары. Реформалау аспектілері.                      |                  |
|Тақырып 13. Жергілікті бюджет табысын жоғарлату        |1                 |
|жолдары.                                               |                  |
|Жергілікті бюджет тапшылығы. Муниципалды қарызды       |                  |
|ұйымдастыру. Қарызды жіктеу. Қарызды жүзеге асырудағы  |                  |
|тәуекелділік. Жекешелендіру процессіндегі жергілікті   |                  |
|басқару органдарының рөлін күшейту.                    |                  |
|Тақырып14.  Аймақтың әлеуметтік-экономикалық мәселесі  |1                 |
|ҚР жеке аудандарының  әлеуметтік-экономикалық мәселесі.|                  |
|Жұмыспен қамтылудың аймақтық мәселесі. Шағын және орта |                  |
|қалалардың депрессивтік мәселесі. Кедейшілік мәселесі. |                  |
|Қазіргі сатыда ҚР кедейшілікті шешу жолдары.           |                  |
|Тақырып 15. Унитарлы және федеративті мемлекеттегі     |1                 |
|муниципалдық басқару Францияда жергілікті өзін өзі     |                  |
|басқарудың қалыптасуы мен дамуының тәжірибесі.         |                  |
|Ұлыбританияда жергілікті өзін өзі басқару. Жапонияда   |                  |
|жергілікті өзін өзі басқару. Германияда жергілікті өзін|                  |
|өзі басқару. Ресей Федерациясында жергілікті өзін өзі  |                  |
|басқару. Чехияда, Польшада, Венгрияда Словакияда       |                  |
|жергілікті өзін өзі басқару жүйесінің қалыптасу процесі|                  |



5. Студенттердің өздік жұмыстарының және студенттердің  оқытушылармен  өздік
   жұмыстарының тақырыптары

   1. Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары


 1. «Қазақстанда жергілікті өзін өзі басқару дамуының жағдайын талдау  және
    болашағы - Эссе
 2. Семей  қаласы  жергілікті  өзін-өзі  басқаруының  құрылымының  сызбасын
    келтіру және тоық сипаттама беру – 1 - тапсырма
 3. «Жергілікті алымдар және салықтар» - Эссе
 4. Маслихат қызметін жүзеге асыру формалары – Эссе
 5. Аймақты экономикалық дамытудың негізгі  мақсаттары,  тапсырмалары  және
    принциптері – Эссе
 6. ҚР аймақтық саясатты құру принциптері – Эссе
 7. Жұмыспен қамтылудың аймақтық мәселесі –Эссе
 8. Жапонияда жергілікті өзін өзі басқару ерекшелікт ері- Эссе
 9. Ресей Федерациясында жергілікті өзін өзі басқару ерекшеліктері - Эссе




   2. Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыстарының тақырыптары


   1.  ШҚО  әлеуметтік-экономикалық  дамуының  статистикалық  көрсеткіштерін
      талдау – Тапсырма 1
   2. Тамақ азықтары, сумен,  жылумен,  газбен,  светпен,  қалалық  көлікпен
      халықты  сапалы  қамтамасыз  (қызмет   көрсету)   етуімен   байланысты
      сауалнама сұрақтарын құрастыру.
   3. Семей қаласы дамуының бағдарламасына талдау жүргізу  - Тапсырма 2
   4. Семей қаласының жергілікті бюджетті құру принциптерін және  орындалуын
      талдау- Тапсырма 3.
   5. Семей қаласы  бойынша  тұрмыстық-коммуналдық  шаруашылығын  талдау   -
      Тапсырма 4
   6. Семей қаласы бойынша шағын кәсіпкерлік жағдайын талдау – Тапсырма 5
   7. Семей қаласы бойынша АӨК жағдайының талдау – Тапсырма 6


6.Пән бойынша оқу-әдістемелік картасы

Кесте 3- Пән бойынша оқу-әдістемелік картасы
|Тақырыптары                                    |Әдістемел|Өз    |Бақылау       |
|                                               |ік       |бетіме|формасы       |
|                                               |материалд|н оқу |              |
|                                               |ар,      |сұрақт|              |
|                                               |плакаттар|ары   |              |
|Дәріс сабақтары        |Практикалық(семинар)   |         |      |              |
|                       |сабақтары              |         |      |              |
|1                      |2                      |3        |4     |5             |
|Тақырып 1. Басқару мәні|Тақырып 1. Басқару мәні|Тақта.   |1.3   |Сұрақ -жауап  |
|                       |                       |бор,     |      |              |
|Ұйым басқару мәнінің   |Ұйым басқару мәнінің   |конспект,|      |              |
|себептері. Ұйымның     |себептері. Ұйымның     |оқулықтар|      |              |
|анықтамасы. Басқару    |анықтамасы. Басқару    |ситуациял|      |              |
|процессінің анықтамасы |процессінің анықтамасы |ық       |      |              |
|басқару қызметін жүзеге|басқару қызметін жүзеге|тапсырмал|      |              |
|асыру ретінде. Басқару |асыру ретінде. Басқару |ар       |      |              |
|қызметтері: жоспарлау, |қызметтері: жоспарлау, |         |      |              |
|жұмысты ұйымдастыру,   |жұмысты ұйымдастыру,   |         |      |              |
|ынталандыру, бақылау,  |ынталандыру, бақылау,  |         |      |              |
|басқару шешімін        |басқару шешімін        |         |      |              |
|қабылдау процесстері.  |қабылдау процесстері.  |         |      |              |
|Ұйым стратегиясын      |Ұйым стратегиясын      |         |      |              |
|жасау. Басқапу         |жасау. Басқапу         |         |      |              |
|кадрларымен жұмыс      |кадрларымен жұмыс      |         |      |              |
|істеу.                 |істеу.                 |         |      |              |
|Тақырып2.Муниципалды   |Тақырып2.Муниципалды   |Тақта.   |2.4   |Сұрақ-жауап   |
|менеджмент ғылыми пән  |менеджмент ғылыми пән  |бор,     |      |              |
|ретінде                |ретінде                |конспект,|      |              |
|Пәннің мәні және       |Пәннің мәні және       |оқулықтар|      |              |
|міндеттері. Муниципалды|міндеттері. Муниципалды|ситуациял|      |              |
|құрылымдардың          |құрылымдардың          |ық       |      |              |
|әлеуметтік-экономикалық|әлеуметтік-экономикалық|тапсырмал|      |              |
|дамуын болжағанда,     |дамуын болжағанда,     |ар       |      |              |
|қолданылатын әдістермен|қолданылатын әдістермен|         |      |              |
|нормативтер.           |нормативтер.           |         |      |              |
|Муниципалдық басқарудың|Муниципалдық басқарудың|         |      |              |
|аймақтық негізі. ҚР    |аймақтық негізі. ҚР    |         |      |              |
|аймақтық басқарудың    |аймақтық басқарудың    |         |      |              |
|реформасы.             |реформасы.             |         |      |              |
|Тақырып 3. Муниципалдық|Тақырып 3. Муниципалдық|Тақта.   |3.5,3.|Сұрақ-жауап   |
|басқарудың даму тарихы |басқарудың даму тарихы |бор,     |6     |              |
|Орта ғасырдағы қалалық |Орта ғасырдағы қалалық |конспект,|      |              |
|дәне ауылдық           |дәне ауылдық           |оқулықтар|      |              |
|қоғамдастар. ХІХ       |қоғамдастар. ХІХ       |ситуациял|      |              |
|ғасырдағы муниципалодық|ғасырдағы муниципалодық|ық       |      |              |
|реформалар. Аймақтық   |реформалар. Аймақтық   |тапсырмал|      |              |
|басқарудың аймақтық    |басқарудың аймақтық    |ар       |      |              |
|негізі. Еркін          |негізі. Еркін          |         |      |              |
|қоғамдастық теориясы.  |қоғамдастық теориясы.  |         |      |              |
|Жергілікті басқарудың  |Жергілікті басқарудың  |         |      |              |
|мемлекеттік теориясы.  |мемлекеттік теориясы.  |         |      |              |
|Тақырып 4. Үкіметтің   |Тақырып 4. Үкіметтің   |Тақта.   |4.4   |Сұхбаттасу    |
|орындаушы органдарының |орындаушы органдарының |бор,     |      |              |
|жергілікті             |жергілікті             |конспект,|      |              |
|өкілеттіліктерінің     |өкілеттіліктерінің     |оқулықтар|      |              |
|өзара қарым қатынасы   |өзара қарым қатынасы   |ситуациял|      |              |
|ҚР әкімшіліктік-       |ҚР әкімшіліктік-       |ық       |      |              |
|аймақтық бөлінуі. ҚР   |аймақтық бөлінуі. ҚР   |тапсырмал|      |              |
|орындаушы органдарының |орындаушы органдарының |ар       |      |              |
|жергілікті             |жергілікті             |         |      |              |
|өкілеттіліктерінің     |өкілеттіліктерінің     |         |      |              |
|жүйесі. Маслихат-      |жүйесі. Маслихат-      |         |      |              |
|депутаттар жиналысы    |депутаттар жиналысы    |         |      |              |
|қала, облыс, ауыл      |қала, облыс, ауыл      |         |      |              |
|тұрғындарын жергілікті |тұрғындарын жергілікті |         |      |              |
|өзін өзі басқарудың    |өзін өзі басқарудың    |         |      |              |
|формасы. Маслихаттың   |формасы. Маслихаттың   |         |      |              |
|өзара қарым қатынасы.  |өзара қарым қатынасы.  |         |      |              |
|Тақырып 5. Басқару және|Тақырып 5. Басқару және|Тақта.   |5.7,5.|Сұхбаттасу    |
|үкіметтің орындаушы    |үкіметтің орындаушы    |бор,     |8,5.9 |              |
|және өкілеттілік       |және өкілеттілік       |конспект,|      |              |
|органдары қызметтерінің|органдары қызметтерінің|оқулықтар|      |              |
|ұйымдастырушылық негізі|ұйымдастырушылық негізі|ситуациял|      |              |
|                       |                       |ық       |      |              |
|Маслихат қызметін      |Маслихат қызметін      |тапсырмал|      |              |
|жүзеге асыру формалары.|жүзеге асыру формалары.|ар       |      |              |
|Сессия қызметтің       |Сессия қызметтің       |         |      |              |
|негізгі формасы        |негізгі формасы        |         |      |              |
|ретінде. Маслихат      |ретінде. Маслихат      |         |      |              |
|сессиясы төрағасының   |сессиясы төрағасының   |         |      |              |
|міндеттері және сайлау |міндеттері және сайлау |         |      |              |
|шарты. Тұрақты және    |шарты. Тұрақты және    |         |      |              |
|уақытша комиссия       |уақытша комиссия       |         |      |              |
|жұмысын ұйымдастыру.   |жұмысын ұйымдастыру.   |         |      |              |
|Әртүрлі сферадағы      |Әртүрлі сферадағы      |         |      |              |
|жергілікті органдардың |жергілікті органдардың |         |      |              |
|өкілеттілігі.          |өкілеттілігі.          |         |      |              |
|Тақырып 6. Жергілікті  |Тақырып 6. Жергілікті  |Тақта.   |6.5   |Сұрақ-жауап   |
|басқару органы         |басқару органы         |бор,     |      |              |
|жұмысындағы жоспарлау  |жұмысындағы жоспарлау  |конспект,|      |              |
|Қазақстандағы          |Қазақстандағы          |оқулықтар|      |              |
|экономикалық жоспарлау |экономикалық жоспарлау |ситуациял|      |              |
|жүйесін тасымалдау.    |жүйесін тасымалдау.    |ық       |      |              |
|Қазақстанның           |Қазақстанның           |тапсырмал|      |              |
|экономикалық және      |экономикалық және      |ар       |      |              |
|әлеуметтік жаму        |әлеуметтік даму        |         |      |              |
|болжамы. Қазақстан     |болжамы. Қазақстан     |         |      |              |
|аймағындағы            |аймағындағы            |         |      |              |
|мақсатты-бағдарламалық |мақсатты-бағдарламалық |         |      |              |
|жоспарлау. Жергілікті  |жоспарлау. Жергілікті  |         |      |              |
|әкімшілік балансын     |әкімшілік балансын     |         |      |              |
|құру.                  |құру.                  |         |      |              |
|Тақырып 7. Басқарудың  |Тақырып 7. Басқарудың  |Тақта.   |7.4,7.|Сұхбаттасу    |
|жергілікті орган       |жергілікті орган       |бор,     |5     |              |
|қызметінің             |қызметінің             |конспект,|      |              |
|материалдық-қаржылық   |материалдық-қаржылық   |оқулықтар|      |              |
|негізі.                |негізі.                |ситуациял|      |              |
|Жергілікті басқарудың  |Жергілікті басқарудың  |ық       |      |              |
|қаржылық ресурстары.   |қаржылық ресурстары.   |тапсырмал|      |              |
|Жергілікті бюджетті    |Жергілікті бюджетті    |ар       |      |              |
|құру принциптері және  |құру принциптері және  |         |      |              |
|орындауы. Жергілікті   |орындауы. Жергілікті   |         |      |              |
|салықтың фискалды,     |салықтың фискалды,     |         |      |              |
|реттеуші және бақылаушы|реттеуші және бақылаушы|         |      |              |
|қызметтері. Жергілікті |қызметтері. Жергілікті |         |      |              |
|бюджет шығындары.      |бюджет шығындары.      |         |      |              |
|Дотация, субвенция,    |Дотация, субвенция,    |         |      |              |
|ссудалар. Жергілікті   |ссудалар. Жергілікті   |         |      |              |
|органдардың бюджеттен  |органдардың бюджеттен  |         |      |              |
|тыс және валюталық     |тыс және валюталық     |         |      |              |
|қорлары. ҚР коммуналдық|қорлары. ҚР коммуналдық|         |      |              |
|жекеменшікті құру      |жекеменшікті құру      |         |      |              |
|процессі.              |процессі.              |         |      |              |
|Тақырып 8. Жергілікті  |Тақырып 8. Жергілікті  |Тақта.   |8.5,8.|Сұхбаттасу    |
|басқарудың экономикалық|басқарудың экономикалық|бор,     |6     |              |
|механизмі              |механизмі              |конспект,|      |              |
|Экономикалық           |Экономикалық           |оқулықтар|      |              |
|механизмнің анықтамасы.|механизмнің анықтамасы.|ситуациял|      |              |
|Аймақты экономикалық   |Аймақты экономикалық   |ық       |      |              |
|дамытудың негізгі      |дамытудың негізгі      |тапсырмал|      |              |
|мақсаттары,            |мақсаттары,            |ар       |      |              |
|тапсырмалары және      |тапсырмалары және      |         |      |              |
|принциптері.           |принциптері.           |         |      |              |
|Муниципалды шаруашылық |Муниципалды шаруашылық |         |      |              |
|құрылымындағы          |құрылымындағы          |         |      |              |
|шаруашылық және        |шаруашылық және        |         |      |              |
|әлеуметтік кешендері.  |әлеуметтік кешендері.  |         |      |              |
|Тақырып  9.            |Тақырып  9.            |Тақта.   |9.4,9.|Сұрақ-жауап   |
|Экономикалық басқарудың|Экономикалық басқарудың|бор,     |5     |              |
|орталық және аймақтық  |орталық және аймақтық  |конспект,|      |              |
|органдар.              |органдар.              |оқулықтар|      |              |
|ҚР саяси және          |ҚР саяси және          |ситуациял|      |              |
|әлеуметтік-экономикалық|әлеуметтік-экономикалық|ық       |      |              |
|дамуының стратегиялық  |дамуының стратегиялық  |тапсырмал|      |              |
|мақсатын анықтау       |мақсатын анықтау       |ар       |      |              |
|кезіндегі жалпы        |кезіндегі жалпы        |         |      |              |
|мемлекет мүддесінің    |мемлекет мүддесінің    |         |      |              |
|артықшылықтары. Аймақ  |артықшылықтары. Аймақ  |         |      |              |
|құқығы. Аймақтық       |құқығы. Аймақтық       |         |      |              |
|басқарудағы жергілікті |басқарудағы жергілікті |         |      |              |
|органдардың шешетін    |органдардың шешетін    |         |      |              |
|тапсырмалары.          |тапсырмалары.          |         |      |              |
|Тақырып 10. ҚР аймақтық|Тақырып 10. ҚР аймақтық|Тақта.   |10.3  |Сұрақ-жауап   |
|саясаты.               |саясаты.               |бор,     |      |              |
|Аймақтық саясаттың     |Аймақтық саясаттың     |конспект,|      |              |
|болашақтағы мақсаты,   |болашақтағы мақсаты,   |оқулықтар|      |              |
|стратегиялық және      |стратегиялық және      |ситуациял|      |              |
|тактикалық тапсырмасы. |тактикалық тапсырмасы. |ық       |      |              |
|ҚР аймақтық саясатты   |ҚР аймақтық саясатты   |тапсырмал|      |              |
|құру принциптері.      |құру принциптері.      |ар       |      |              |
|Тақырып 11. Аймақтағы  |Тақырып 11. Аймақтағы  |Тақта.   |      |Сұхбаттасу    |
|экономикалық реформа   |экономикалық реформа   |бор,     |      |              |
|процесстерін басқару   |процесстерін басқару   |ситуациял|      |              |
|Аймақтық экономика мәні|Аймақтық экономика мәні|ық       |      |              |
|және құру себептері.   |және құру себептері.   |тапсырмал|      |              |
|Нарықтық қатынасты     |Нарықтық қатынасты     |ар       |      |              |
|құрудағы аймақтық      |құрудағы аймақтық      |конспект,|      |              |
|ерекшелгіне әсер ететін|ерекшелгіне әсер ететін|оқулықтар|      |              |
|факторлары.            |факторлары.            |         |      |              |
|Бәсекелестік ортаны    |Бәсекелестік ортаны    |         |      |              |
|құру. Нарықтық         |құру. Нарықтық         |         |      |              |
|инфрақұрылымды құру.   |инфрақұрылымды құру.   |         |      |              |
|Кәсіпкерлікті қолдау.  |Кәсіпкерлікті қолдау.  |         |      |              |
|Қаржы секторын дамыту. |Қаржы секторын дамыту. |         |      |              |
|Тақырып 12. ҚР         |Тақырып 12. ҚР         |Тақта.   |12.5,1|Сұрақ-жауап   |
|әкімшіліктік-аймақтық  |әкімшіліктік-аймақтық  |бор,     |2.6   |              |
|құрылысының реформасы  |құрылысының реформасы  |ситуациял|      |              |
|Әкімшіліктік-аймақтық  |Әкімшіліктік-аймақтық  |ық       |      |              |
|өзгеру                 |өзгеру                 |тапсырмал|      |              |
|әлеуметтік-экономикалық|әлеуметтік-экономикалық|ар       |      |              |
|реформаны құру ретінде.|реформаны құру ретінде.|конспект,|      |              |
|                       |                       |оқулық   |      |              |
|Әкімшіліктік-аймақтық  |Әкімшіліктік-аймақтық  |         |      |              |
|құрылысын тиімді құру  |құрылысын тиімді құру  |         |      |              |
|факторлары. Реформалау |факторлары. Реформалау |         |      |              |
|мақсаты және           |мақсаты және           |         |      |              |
|тапсырмасы. Қайта құру |тапсырмасы. Қайта құру |         |      |              |
|сатылары. Реформалау   |сатылары. Реформалау   |         |      |              |
|аспектілері.           |аспектілері.           |         |      |              |
|Тақырып 13. Жергілікті |Тақырып 13. Жергілікті |Тақта.   |13.4  |Сұхбаттасу    |
|бюджет табысын         |бюджет табысын         |бор,     |      |              |
|жоғарлату жолдары.     |жоғарлату жолдары.     |ситуациял|      |              |
|Жергілікті бюджет      |Жергілікті бюджет      |ық       |      |              |
|тапшылығы. Муниципалды |тапшылығы. Муниципалды |тапсырмал|      |              |
|қарызды ұйымдастыру.   |қарызды ұйымдастыру.   |ар       |      |              |
|Қарызды жіктеу. Қарызды|Қарызды жіктеу. Қарызды|конспект,|      |              |
|жүзеге асырудағы       |жүзеге асырудағы       |оқулық   |      |              |
|тәуекелділік.          |тәуекелділік.          |         |      |              |
|Жекешелендіру          |Жекешелендіру          |         |      |              |
|процессіндегі          |процессіндегі          |         |      |              |
|жергілікті басқару     |жергілікті басқару     |         |      |              |
|органдарының рөлін     |органдарының рөлін     |         |      |              |
|күшейту.               |күшейту.               |         |      |              |
|Тақырып14.  Аймақтың   |Тақырып14.  Аймақтың   |Тақта.   |14,3  |Сұрақ-жауап   |
|әлеуметтік-экономикалық|әлеуметтік-экономикалық|бор,     |      |              |
|мәселесі               |мәселесі               |ситуациял|      |              |
|ҚР жеке аудандарының   |ҚР жеке аудандарының   |ық       |      |              |
|әлеуметтік-экономикалық|әлеуметтік-экономикалық|тапсырмал|      |              |
|мәселесі. Жұмыспен     |мәселесі. Жұмыспен     |ар       |      |              |
|қамтылудың аймақтық    |қамтылудың аймақтық    |конспект,|      |              |
|мәселесі. Шағын және   |мәселесі. Шағын және   |оқулық   |      |              |
|орта қалалардың        |орта қалалардың        |         |      |              |
|депрессивтік мәселесі. |депрессивтік мәселесі. |         |      |              |
|Кедейшілік мәселесі.   |Кедейшілік мәселесі.   |         |      |              |
|Қазіргі сатыда ҚР      |Қазіргі сатыда ҚР      |         |      |              |
|кедейшілікті шешу      |кедейшілікті шешу      |         |      |              |
|жолдары.               |жолдары.               |         |      |              |
|Тақырып 15. Унитарлы   |Тақырып 15. Унитарлы   |         |15.1, |Сұхбаттасу    |
|және федеративті       |және федеративті       |         |15.3  |              |
|мемлекеттегі           |мемлекеттегі           |         |      |              |
|муниципалдық басқару   |муниципалдық басқару   |         |      |              |
|Францияда жергілікті   |Францияда жергілікті   |         |      |              |
|өзін өзі басқарудың    |өзін өзі басқарудың    |         |      |              |
|қалыптасуы мен дамуының|қалыптасуы мен дамуының|         |      |              |
|тәжірибесі.            |тәжірибесі.            |         |      |              |
|Ұлыбританияда          |Ұлыбританияда          |         |      |              |
|жергілікті өзін өзі    |жергілікті өзін өзі    |         |      |              |
|басқару. Жапонияда     |басқару. Жапонияда     |         |      |              |
|жергілікті өзін өзі    |жергілікті өзін өзі    |         |      |              |
|басқару. Германияда    |басқару. Германияда    |         |      |              |
|жергілікті өзін өзі    |жергілікті өзін өзі    |         |      |              |
|басқару. Ресей         |басқару. Ресей         |         |      |              |
|Федерациясында         |Федерациясында         |         |      |              |
|жергілікті өзін өзі    |жергілікті өзін өзі    |         |      |              |
|басқару. Чехияда,      |басқару. Чехияда,      |         |      |              |
|Польшада, Венгрияда    |Польшада, Венгрияда    |         |      |              |
|Словакияда жергілікті  |Словакияда жергілікті  |         |      |              |
|өзін өзі басқару       |өзін өзі басқару       |         |      |              |
|жүйесінің қалыптасу    |жүйесінің қалыптасу    |         |      |              |
|процесі                |процесі                |         |      |              |


7. Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы
Кесте 4- Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы
|Оқулықтар,               |Жалпы саны     |Студенттер саны |Қамтамасыз етілу     |
|оқу-әдістемелік          |               |                |пайызы,%             |
|әдебиеттердің аттары     |               |                |                     |
|Құрманбаев С.Қ., Гамарник| 5             |5               |100                  |
|Г.Н., Сыдықов Е.Б.,      |               |                |                     |
|Тойкин С.Қ. және т.б.    |               |                |                     |
|Муниципалды менеджмент,  |               |                |                     |
|Семей, 2004, 214 б.      |               |                |                     |
|Тойкин С.Қ., Құрманбаев  |5              |5               |100                  |
|С.Қ., Сұлтанов Ө.С.,     |               |                |                     |
|Нұрекенов Н.Ғ.           |               |                |                     |
|Муниципалды менеджмент.  |               |                |                     |
|Семей, 2007, 184б.       |               |                |                     |
|Құрманбаев С.Қ.,Сұлтанов |4              |5               |80                   |
|Ө.С., Тойкин С.Қ. және   |               |                |                     |
|т.б. Муниципалды         |               |                |                     |
|менеджмент бойынша       |               |                |                     |
|практикум. С., 2003, 132 |               |                |                     |
|б.                       |               |                |                     |
|Мұқтар Е.С. Жергілікті   |3              |5               |60                   |
|басқару және өзін-өзі    |               |                |                     |
|басқару // ҚазҰУ         |               |                |                     |
|хабаршысы.               |               |                |                     |
|Экон.серия.2006 №3 (55)  |               |                |                     |
|Танкиева А.Қ. Жергілікті |3              |5               |60                   |
|басқару және оның өзекті |               |                |                     |
|мәселелері. Алматы. 2007 |               |                |                     |




8. Әдебиеттер
8.1. Негізгі әдебиеттер
   1. Құрманбаев С.Қ., Гамарник Г.Н., Сыдықов Е.Б., Тойкин  С.Қ.  және  т.б.
      Муниципалды менеджмент, Семей, 2004, 214 б.
   2.  Тойкин  С.Қ.,  Құрманбаев  С.Қ.,  Сұлтанов   Ө.С.,   Нұрекенов   Н.Ғ.
      Муниципалды менеджмент. Семей, 2006, 184б.
   3. Құрманбаев С.Қ.,Сұлтанов Ө.С., Тойкин С.Қ. және т.б. Муниципалды
      менеджмент бойынша практикум. С., 2003, 132 б.
   4. Танкиева А.Қ. Жергілікті басқару және оның өзекті мәселелері. Алматы.
      2007

8.2.Қосымша әдебиеттер
   1. Құрманбаев С.Қ.,Гамарник Г.Н., Тойкин С.Қ., Сұлтанов Ө.С. және
      т.б.Жергілікті мемлекеттік басқару. Алматы, «Экономика»,1999, 132б.
   2. Мұқтар Е.С.  Жергілікті  басқару  және  өзін-өзі  басқару.  Экономика.
      Алматы.2007ж.
   3.  Ахметов Қ.Ғ.  Менеджменттің негіздері (Оқу  құралы),  Ақтөбе  Орал  .
      2005
   4.  Рахимбаев А.О,Сабатаева Б.О, Менеджмент, Алматы. 2006
   5.  А.К. Бельгебаев, А.Б Рахимбаев, Менеджмент, Алматы. 2006
   6.  Бердалиев К. Менджмент, Алматы. 2005
   7. «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-
      өзі басқару туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы
      N 148 Заңы










Пәндер