УМКД

Көмекші заттар - дәрілік заттардан дәрілік қалып дайындауға қажетті қосымша заттар

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Фармацевтикалық химия» пәні

5В072100-«Органикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығына
арналған

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей
2013

Мазмұны
1. Глоссарий
2. Дәрістер
3. Практикалық сабақтар
4. Студенттердің өздік жұмысы

1. Глоссарий

Дәрі-ДӘРМЕКТЕР – аурудың, алдын алу, диагностикалау, емдеу, жүктілікті
болдырмау үшін қолданылатын қаннан, қан плазмасынан, сонымен қатар адам
және жануар ұлпаларынан, өсімдіктерден, минералдардан синтез немесе
биологиялық технология әдістерін қолдана отырып алынатын заттар.
Әсер етуші зат (субстанция , дәрілік зат) -ағзаның жағдайын және қызметін
өзгертетін немесе профилактикалық, диагностикалық немесе емдік әсерлері бар
биологиялық активті зат және дайын дәрілік препараттардың өндірісінде
қолданылады.
КӨМЕКШІ заттар - өндіру мен дайындау үрдісінде дәрілік қалыптардың нақты
қасиеттеріне қол жеткізу үшін қажетті органикалық немесе органикалық емес
болмыстағы заттар.
ДӘРІЛІК СУБСТАНЦИЯ – адамдар мен жануарлардағы ауруларды анықтау, емдеу
немесе алдын алу мақсатында медицинада қолдануға, өндіруге, шет елге
шығаруға Денсаулық Сақтау Министрлігімен рұқсат етілген, белгілі бір
биологиялық белсенділігі бар жасанды немесе табиғи текті зат (заттар
қоспасы).
ДӘРІЛІК ҚАЛЫП – қажетті әсерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін, қолдануға
қолайлы күйдегі дәрілік зат (дәрілік өсімдік шикізаты).
ДӘРІЛІК ПРЕПАРАТ - нормативті техникалық құжат (НТҚ) талабын
қанағаттандыратын, белгілі бір сақтау мерзімі бар, қолдануға қолайлы және
тиімді дәрілік қалып.
ДАЙЫН ӨНІМ – тұтыну заты болып табылатын технологиялық үрдіс өнімі. Мысалы,
фармацевтік өндірісте – дәрілік препарат.
технологиялық РЕГЛАМЕНТ - белгілі бір өнімнің өндірісіндегі технологиялық
әдістер, техникалық құралдар, нормалар және нормативтерді анықтайтын құжат,
ол жұмыстардың жүргізілуінің қауіпсізідігін, оптимальдц техника
экономикалық көрсеткіштер мен қоршаған ортаның минимальды ластануын
қамтамасыз етеді.
ӨНДІРІСТІК ИНСТРУКЦИЯ-өндірістің процестің белгілі бір бөлігін
регламенттейтін, өнеркәсіптің стандарт статусына ие нормативтік документ.
ПРОЦЕСС-өнім өндіру үшін жүргізілетін істер ретінің жиынтығы.
Технологиялық процесс-дайын өнім алуға бағытталған ғылыми негізделген
өндірістік процестің бөлігі. Технологиялық процесс бір-біріне жалғаса
жүретін өндіріс сатыларынан тұрады.
өндіріс сатысы-аралық өнім жартылай фабрикат (дайын өнім) алуға бағытталған
технологиялық операциялар жиынтығы.
Технологиялық операция-негізгі қондырғылардың бірімен жабдықталған
технолоиялық процестің бір бөлігі.
ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАР-технологиялық процесті жүргізуге арналған өндіріс
жабдықтарының жиынтығы.
ШЫҒЫН НОРМАСЫ-өнім бірлігін дайындау үшін қажет шикізат, материалдар
жартылай фабрикаттардың максимальды қажет мөлшері.
АРАЛЫҚ ӨНІМ-технологиялық процестің соңғы сатысынан басқа кез-келген
сатысында алынатын, дайын өнім алу үшін әрі қарай өңдеуден өтетін жартылай
өңделген өнім.
ЖАРТЫЛАЙ ӨНІМ-дайын өнім өндірісі үшін бір немесе бірнеше өңдеуден өткен
өндіруші-өнеркәсіпке жеткізілетін өнім.
ҚАЛДЫҚТАР-дайын өнім алу үшін сәйкес қайта өңдеу қажет етерлік бастапқы
шикізататрдың, материалдық немесе жартылай фабрикаттардың модфицирленген
немесе кондиционды қалдығы.
ДАЙЫН ДӘРІЛІК ҚҰРАЛ СЕРИЯСЫ-бастапқы заттардың, материалдың немес жартылай
фабрикаттардың бір сериясынан бір технологиялық процессте алынған дәрілік
препараттар бірлігінің жиынтығы.
Валидация (validation) - қондырғылар, өндіріс жағдайы, технологиялық
үрдіс, жартылай өнім және дайын өнім сапасы, қолданыстағы регламентке
(немесе нормативтік құжат талабына) сай екенін құжат түрінде нақтылау.
СЕРТИФИКАТ-дәрінің спецификалығына қойылған талаптарға, ал өндірістік
процесс-GMP-надлежащая производственная практика ережелеріне жауап беретін
жазбаша куәлік (гарантия)
ТҰРАҚТЫЛЫҚ – дәрілік препараттың, оны даярлаған кезінен бастап белгілі бір
уақыт аралығында өзінің физикалық-химиялық және фармакологиялық қасиеттерін
сақтау қасиеттері.
ЖАРАМДЫЛЫҚ МЕРЗІМІ – дәрілік препараттың физика-химиялық, фармакологиялық
және емдік әсерін өзгертпей белгілі бір мерзім аралығында немесе бекітілген
шекте (сақтау шарттарын орындай отырып) сақтау мерзімі. Арнайы зерттеулер
нәтижелері негізінде заңды органмен бекітіледі.

2. ДӘРІСТЕР
Қысқаша конспект

№1 дәріс: Кіріспе. Фармацевтикалық химияның пәні, мазмұны және объектілері.
Дәрілік заттар туралы ақпараттардың анықтылығы, объективтілігі
және толық дәлелділігі, олардың тиімді және қауіпсіз қолдануының маңызды
жағдайлары болып табылады. Қазіргі кездегі дәрігерлердің күнделікті өзінің
қызметінде қолданылатын көптеген дәрілік заттар анықтамалары коммерциялық
басылымдарға жатады және клиницисттерді дәрілік препараттар туралы қажетті
ақпараттармен қамтамас етпейді. Тіркеу тізімі анықтамасына тек өмірге
қажетті дәрілік заттар енгізілген, олар көптеген жылдар бойы Қазақстан
Республикасындағы негізгі дәрілік заттар тізімі үшін (өмірге қажетті)
Тіркеу тізімі комитетімен талдап алынған.
Қазақстан Республикасының негізгі дәрілік заттар (өмірге қажетті)
Тізіміне енгізілген дәрілік заттардың мақсаттылығын бағалау үшін, Тіркеу
тізімі комитетінің эксперттері өмірге қажетті дәрілердің маңыздылығын
анықтауда, келесі факторларға сүйенген.
1.Өмірге қажетті, яғни аурудың медициналық және әлеуметтік маңыздылығына,
аталған дәрілік заттар емдеу үшін тағайындалған (немесе клиникалық
ақуалдарда дәрілердің қолданылуы). Ауру маңыздылығымен анықталынады, егер
бара-бар және мүмкіндік емдер қолданбаса, еңбек қабілетінің шектелуімен
және өз-өзіне қызмет көрсету немесе өлімге әкелетін ауыр асқынулардың
дамуының үдеуі болуы мүмкін; сонымен қатар маңызды ауруларға қоршаған
ортаға қауіпті аурулар жатады.
2. Факт дәлелдігі дәрілік заттардың тиімділігі мен қауіпсіздігін
дәлелдейтін ғылыми зерттеулер.
3. Тиімділіктің мінездемесі мен айқындылығы дәрілік заттарды қолданғанда
болатын. Бұл кезде ем нәтижесіне әсері бағаланады – қорытынды (қатты) нүкте
- өлім, қайтымсыз асқынулардың даму жиілігі, оларға миокардтың инфаркты,
инсульт немесе аралық (сапасыз) нүкте – клиникалық, зертханалық және
құралдармен зерттеу көрсеткіштерінің динамикасы. Сонымен қатар, дәрілік
заттар симптоматикалық қолдану үшін немесе патогенетикалық ем үшін
керектігі ескерілген.
4. Бара-бар дәрілік заттар Тізімінде болмауы немесе болуы бара-бар
қолданулар үшін көрсеткіштер (бәсекелестік ортаны ұстап тұру үшін және
нарық бөлігінің монополизациясымен күресуде).
Қазақстан Республикасындағы негізгі (өмірге қажетті) дәрілік заттар
Тізімін, Тіркеу тізімі комитеті 2001-2007 жж. бойы жоғарыдағы көрсетілген
шарттарды ескеру арқылы құрастырған. Ол медициналық көмек үлгісін құрау
үшін, науқастарды жүргізу хаттамасының, аурухана тіркеу тізімінің негізгі
құжаты болып саналады, себебі оған енгізілген дәрілік заттар толық
экспертизадан өткен. Сонымен бірге, ол басқа дәледенген және экономикалық
мақсатталынған дәрілік заттарды талдауда қалыпты құжаттарды құрстырушыларды
шектемейді. ӘДҰ тізімінен айырмашылығы, Қазақстан Республикасындағы негізгі
(өмірге қажетті) дәрілік заттар Тізімі науқастарға қол жеткізу
мүмкіндіктерімен қамтамас етілген көптеген жаңа, қымбат тұратын, тиімділігі
жоғары дәрілік заттардан тұрады. Одан басқа, Қазақстан республикасындағы
негізгі (өмірге қажетті) дәрілік заттар Тізімі дәрілік заттар айналымындағы
бәсекелес ортасын ұстап тұруды бағдарлайды – онда көбінесе терапиялық
аналогтар саны жеткілікті болып келеді (егер олар елдің нарқында болса).
Улылық деңгейі жоғары болып келетін бір қатар ескірген дәрілер (мысалы,
индометацин, метамизол натрия) тізімнен, жұмыс барысында алынып тасталған.
Қазақстан Республикасындағы негізгі (өмірге қажетті) дәрілік заттар Тізімі,
ӘДҰ тізім бөлігі ұсынған, дәрілік заттардың фармакотерапиялық жіктелуіне
сәйкес құрастырылған.
Қазақстан Республикасының фармацевтика өнеркәсібін дамыту жөніндегі
2010 — 2014 жылдарға арналған бағдарлама (бұдан әрі - Бағдарлама) Қазақстан
Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурызда № 958 Жарлығымен
бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын
үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламаға сәйкес әзірленді.
Бағдарламаны әзірлеу Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы
18 маусымдағы № 829 Жарлығымен күші жойылған «Қазақстан Республикасының
фармацевтика және медицина өнеркәсібін дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 тамыздағы № 3621
Жарлығында негізгі қаланған, саланы реформалау жөнінде мемлекет қабылдап
жатқан шаралардың дәйекті жалғасы болып табылады
Фармакологиялық дәрмек – фармакологиялық белсенділігі анықталған және
клиникалық сынақтардың объектісі болып саналатын зат немесе заттар қоспасы.
Дәрі-дәрмек – тиісті елдің өкілетті органы бекіткен тәртіппен адамдағы
немесе жануардағы дерттердің алдын-алу, диагностикалау және емдеу
мақсатымен қолдануға рұксат еткен фармакологиялық құрал.
Дәрілік зат – жеке химиялық қосылыс немесе биологиялық зат болып келетін
дәрілік құрал.
Көмекші заттар – дәрілік заттардан дәрілік қалып дайындауға қажетті қосымша
заттар.
Дәрілік өсімдік шикізат - өкілетті орган бекіткен тәртіп боынша медицинада
қолдануға рұқсат етілген өсімдік шикізаты.
Дәрілік препарат – белгілі бір дәрілік қалыптағы құрал.
Дәрілік қалып – дәрілік құралға немесе дәрілік өсімдік шикізатына берілетін
қолдануға қолайлы күй.
Мемлекеттік Фармакопея (МФ) – тиісті елдің Денсаулық сақтау мүшесі бекіткен
фармакрпеялық мақалалардың, талдау әдістерінің және басқа нормативтік
талаптардың жиынтығы.
Фармакопеялық мақала (ФМ) – дәрілік құралдар мен дәрілік өсімдік
шикізатының сапасына қойылатын талаптар бекітілген және Мемплекеттік
стандарт сипатындағы нормативтік құжат.

№2 дәріс: Дәрілік заттардың қайнар көзі және алу жолдары

Дәрілік заттарды бейорганикалық және органикалық заттардан алуға
болады. Бейорганикалық табиғи заттарға табиғи су және табиғи минералдар
жатады. Синтетикалық органикалық дәрілік заттарды табиғи шикізаттан алуға
болады. Мысалы, шикізат ретінде тас көмір, мұнай, таскөмірлі шайыр, ағаш
қолданылады. 1000 шақты мұнай өнімдері фармацевтикада шикізат ретінде
қолданыс тапқан.
Жалпы дәрі-дәрмектердің 40% -і өсімдік тектес. Мұндай дәрі-дәрмектер
ұзақ пайдаланса да, қосалқы әсер етпейді. Өсімдік шикізатының өзі де дәрі-
дәрмек бола алады. Өсімдік құрамынан 12 000 астам химиялық қосылыстар
табылған, олардың ішінде биологиялық белсенді заттардың (ББЗ) емдік әсері
өте жоғары.
Жануар шикізатынан да дәрілік заттар алуға болады, мысалы, гормондар.
Дәрілік заттарды әзірлеудің бірнеше бағыты бар:
1.ББЗ бөліп алып, зерттеу.
2.Белгілі синтетикалық немесе табиғи дәрілік заттың құрылысын
модификациялау.
3.Биогенді физиологиялық белсенді заттарды синтездеу.
4.Белгілі дәрәләк заттың фармакофорын жаңа органикалық зат құрамына енгізу.
5.Молекулалық модельдеу принципін пайдалану. ДЗ молекуласының
стереохимиялық ерекшелігін зерттеп, пайдалану.
6. Жаратылыстық метаболиттер негізінде ДЗ әзірлеу (иммуномодуляторлар,
антидепрессанттар).
7.Антиметаболиттерді пайдалану, мысалы ферменттік жүйені тежеу үшін
8.Комбинаторлы химияны пайдалану – химиялық және биологиялық әдістерді
үйлестіру.

№3 дәріс: Емдік дәрі-дәрмектердің сапа критерийлері және оларды
стандарттау

«Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Дәрі-дәрмек
дәрілік құралдар орталығы республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорнының
жекелеген мәселелері» Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2002 жылғы 2 қазандағы № 1081 Қаулысымен құрылған.
Ұлттық орталық пен оның аумақтық филиалдары дәрілік құралдар, медициналық
мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техника айналымы саласындағы бірыңғай
жүйенің бір бөлігі болып табылады.
Ұлттық орталық дәрілік құралдарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды және
медициналық техниканы мемлекеттік тіркеу кезінде сараптау, тіркелген
дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдардың қауіпсіздігі мен
сапасын бағалау бойынша монополиялық қызмет атқарады.
Қызметінің негізгі бағыттары:
• Мемлекеттік тіркеу кезінде дәрілік құралдарды, медициналық мақсаттағы
бұйымдарды және медициналық техниканы сараптау;
• Тіркелген дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдардың
қауіпсіздігі мен сапасын бағалау;
• ҚР Мемлекеттік Фармакопеясын әзірлеу;
• ДЗ клиникаға дейінгі сараптау және ДЗ биоэквиваленттілігін сараптау;
• Фармакологиялық бақылауға және ДЗ жағымсыз әсерлерін мониторингілеуге
қатысу;
• Нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеуге қатысу;
• Жарнамалық материалдарды сараптау;
• ДЗ, ММБ және МТ Мемлекеттік тізілімінің деректер базасын жүргізу;
• «Қазақстан Фармациясы» ақпараттық-аналитикалық журналын шығару;
• Тіркеу деректерінің ведомстволық мұрағатын жүргізу.
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015
жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы аясында ҚР
Үкіметімен келесілер қарастырылған:
1) «Дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды және медициналық
техниканы сараптау ұлттық орталығы» ШЖҚ РМК-нің жеті сынақ зертханасын
(Астана, Ақтөбе, Қостанай, Тараз, Шымкент, Көкшетау, Петропавл)
жарақтандыру;
2) «Дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды және медициналық
техниканы сараптау ұлттық орталығы» ШЖҚ РМК сынақ орталығын ISO/IEC
17025:2005/OMLC EN халықаралық талаптарына сәйкестігіне дайындау және
аккредиттеу;
3) «Дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды және медициналық
техниканы сараптау ұлттық орталығы» ШЖҚ РМК филиалдарының 10 сынақ
зертханаларын халықаралық стандарттарына сәйкестікке акредиттеу арқылы
Еуропа фармакопея (OMCL) дәрілік заттардың сапасын бақылау жөніндегі ресми
эертханаларының еуропалық желісіне кіру үшін дайындық шараларын жургізу;
4) Тіркеу деректері мұрағаттарын құру және оларды жабдықпен, электрондық
есепке алумен, тіркеу деректерінің электрондық нұскасын сақтаумен
жарақтандыру.
Халықаралық қатынастар Кедендік одақ, Еуразиялық экономикалық қоғамдастық,
Еуропалық фармакопея комиссиясы, АҚШ Фармакопеялық Конвенциясы, Дәрілік
заттардың жағымсыз әсерлері бойынша ДДҰ халықаралық бағдарламасы, Дәрілік
заттардың сапасын бақылау бойынша Еуропалық директорат (EMEA), Еуропалық
фармакопея жанындағы зертханалардың ресми еуропалық желілері (OMCL)
жұмыстары аясында жүзеге асырылады.
• 2006 жылы Ұлттық орталықтың белсенді ат салысуымен Республикамыз
Еуропалық фармакопея комиссиясының бақылаушы-елі мәртебесін алды;
• Ұлттық орталық Еуропалық фармакопея комиссиясы сессияларының
жұмыстарында үнемі Қазақстан Республикасы атынан өкілдік етеді;
• Ұлттық орталық Қазақстан Республикасының Дәрілік заттардың жағымсыз
әсерлері бойынша ДДҰ халықаралық бағдарламасына енуіне бастамашы
болды. Республика ДДҰ мәліметтер базасына, жанама әсерлер бойынша
әлемнің басқа елдерімен ақпарат алмасуға, жыл сайынғы конференцияға
қатысуға, Уппсала қ., Швеция қол жеткізді;
• Ұлттық орталық ТМД қатысушы мемлекеттердің ДЗ, ММБ мен МТ стандарттау,
тіркеу мен сапасын бақылау бойынша мемлекетаралық комиссия мүшесі
болып табылады;
• Ұлттық орталықтың өкілдері Еуропалық экономикалық қоғамдастықтың
(ЕурЭҚ) денсаулық сақтау саласындағы нормативтік-құқықтық актілерін
үйлестіру бойынша жұмыс топтарының мүшелері болып табылады;
• Қазақстан Республикасы Кедендік одаққа мүше мемлекеттердің тиісті
өндірістік тәжірибе жағдайында өндірілген (GMP) кедендік одаққа мүше-
мемлекеттердің дәрілік заттарының тіркеу куәліктерін өзара мойындау
туралы мәселені шешуде бастамашы болды;
• Ұлттық орталық Еуропалық Кеңестің ДЗ және медициналық қызметтер
сапасын бақылау бойынша Еуропалық Директораттың қолдауымен (EDQM)
Еуропалық фармакопея жанындағы ДЗ сапасын бақылау жөніндегі сынақ
зертханаларының ресми бірыңғай желісіне (OMCL) кіру бағытындағы
жұмыстарды қолға алды;
• Дәрілік заттарды стандарттауды халықаралық талаптарға сәйкес жетілдіру
мақсатында Ұлттық орталық АҚШ Фармакопеялық Конвенциясымен бірқатар
келіссөздер жүргізіп, нәтижесінде 2010 жылы Қазақстан Республикасына
шешуші дауыс құқығы бар АҚШ Фармакопеялық Конвенциясының мүшесі
мәртебесін алды;
• 2010 жылы АҚШ Фармакопеялық Конвенциясымен үйлесімдік туралы келісім-
шартқа қол қойылды (қазан 2010 жыл).

№4 дәріс. Дәрі-дәрмектерді сынаудың негізгі әдістері.

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан
Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі кодексінің 63 және 71-баптарына
және дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу процедурасын жетілдіруге сәйкес
дәрілік заттарды тіркеу саласындағы заңнамаларға өзгерістер енгізілді.
Мемлекеттік тіркеуге және қайта тіркеуге Қазақстан Республикасында
өндірілген, сондай-ақ оның аумағына енгізілген, өндіруші елде тіркелген
дәрілік заттар, келесілермен қоса, жатады:
• дәрілік формасы, дозасы, орамы көрсетілген саудалық атауы бар дәрілік
препараттар;
• Қазақстан Республикасына енгізілетін дәрілік заттардың балк-өнімдері;
• бұған дейін Қазақстан Республикасында тіркелген, дәрілік формасы,
дозасы, орамы көрсетілген дәрілік заттардың жаңа комбинациясы;
• бұған дейін Қазақстан Республикасында тіркелген, бірақ, басқа өндіруші-
ұйымдармен басқа дәрілік формада жаңа дозамен, жаңа қаптамада, қосымша
заттардың басқа құрамымен, басқа атаумен өндірілген дәрілік заттар.
Мемлекеттік тіркеуге жатпайды:
• дәріханаларда өндірілген дәрілік препараттар;
• тиісті өндірістік тәжірибе жағдайында өндірілген дәрілік
субстанциялар.
Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеуді, қайта тіркеуді және тіркеу
деректеріне өзгерістер енгізуді ДЗ, ММБ және МТ айналымы саласындағы
мемлекеттік орган (бұдан әрі – Комитет немесе Мемлекеттік орган) жүзеге
асырады.
Дәрілік заттарды сараптауды дәрілік заттарды әзірлеу мен өндіруге тікелей
қатысы жоқ, дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медицина
техникасы айналымы саласындағы мемлекеттік сараптау ұйымы (бұдан әрі –
ДҚСҰО немесе Сараптау ұйымы) өтініш берушімен келісім-шарт негізінде жүзеге
асырады.
«Дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдарды және медициналық
техниканы мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және оларды тіркеу деректеріне
өзгерістер енгізу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық
сақтау министрінің 2009 жылғы 18 қарашадағы № 735 Бұйрығына сәйкес дәрілік
заттарды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және тіркеу деректеріне
өзгерістер енгізу барысында дәрілік заттарды сараптау келесі кезеңдерден
тұрады:
1. Бастапқы сараптамадан;
2. Аналитикалық сараптамадан;
3. Мамандандырылған фармацевтикалық сараптамадан;
4. Мамандандырылған фармакологиялық сараптамадан;
5. ДЗ қауіпсіздігі, тиімділігі және сапасы туралы қорытынды.
Дәрілік заттарды сараптаудың әрбір келесі кезеңі алдыңғы сараптама
кезеңінің оң тұжырымдамасы негізінде жүргізіледі.

№5 дәріс: s-элементтердің дәрі-дәрмектері.

Элементы, которые входят в состав JIC неорганической природы, — это
прежде всего необходимые макро- и микроэлементы организма. Последнее
утверждение наглядно демонстрирует длиннопериодный вариант Периодической
таблицы Д. И. Менделеева. Химические процессы с участием соединений этих
элементов определяют механизмы фармакологической активности JIC и лежат в
основе фармацевтического анализа.
К группе JIC неорганической природы относятся также соединения, содержащие
элементы, необходимость которых для человека не доказана. Пределы
обнаружения многих элементов существующими методами анализа недостаточны;
кроме того, не удается определить механизмы биологической активности и
доказать их необходимость для живого организма. Однако, принимая во
внимание гениальные предвидения великого русского ученого В. И.
Вернадского, можно полагать, что со временем по мере совершенствования
методов анализа любой из элементов Периодической системы может быть
обнаружен в организме человека, а следовательно, появится возможность
изучения его биологического значен
Лекарственные средства неорганической природы рассмотрены в соответствии
с общепринятой классификацией, вытекающей из современной трактовки
Периодического закона: ЛС s-, р-, d- и /-элементов.
Лекарственные средства s-элементов — это соединения щелочных (лития,
натрия и калия) и щелочно-земельных (магния, кальция и бария) металлов
(табл. 3.1).
В медицинской практике применяют соли элементов IA группы: натрия
(фторид, хлорид, бромид, йодид, гидрокарбонат, сульфат, тиосульфат,
нитрит), калия (хлорид, бромид, йодид) и лития (карбонат). Эти ЛС будут
рассмотрены в группах элементов, входящих в состав соответствующего аниона.
Кроме того, катионы s-элементов входят в состав солей органических кислот,
широко используемых в качестве ЛС (см. разд. III). Настоящая глава в
основном посвящена JIC магния, кальция и бария, т. е. соединениям элементов
IIA группы (табл. 3.2)
Ион К+ является основным внутриклеточным, а ион Na+ — внеклеточным ионом;
они обеспечивают поддержание постоянного значения осмотического давления в
клетках (изотоничность). Недостаток иона калия в организме (гипо- калиемия)
может привести к нарушению деятельности сердечной мышцы, расстройству
нервно-мышечной проводимости, сократительной способности скелетной
мускулатуры. Гипокалиемия может возникать при приеме некоторых JIC,
особенно диуретиков группы тиазидов, сердечных гликозидов (дигоксин).
Перенос ионов через клеточную мембрану может осуществляться с
использованием различных механизмов, например с помощью циклических
биогенных или синтетических лигандов (рис. 3.2).
Ион кальция Са + участвует в передаче нервных импульсов, поддержании
тонуса скелетной и гладкой мускулатуры, в свертывании крови, образовании и
сохранении целостности костной ткани и других физиологических процессах.
Ион Mg2+ уменьшает возбудимость нейронов, снижает нервно-мышечную
проводимость, участвует в ферментативных реакциях, в регуляции деятельности
сердечно-сосудистой системы.
Соединения магния играют большую роль в деятельности центральной нервной
системы млекопитающих. По физиологическому действию Mg2+ является
антагонистом ионов кальция. Так, если соли магния вызывают наркоз и
паралич, то ионы кальция снимают их действие. Аналогично, действие,
оказываемое соединениями кальция, подавляется солями магния.
Фармакопейными препаратами магния являются: магния оксид и магния
сульфат.
Ион кальция играет важную роль в организме. Этот элемент входит в состав
зубной, костной, мышечной и нервной тканей.
Фармакопейными препаратами являются кальция хлорид и кальция сульфат. Из
соединений кальция в медицине применяют также соли органических кислот,
например, глицерофосфат кальция, кальция глюконат.
Из солей бария в медицине применяют нетоксичный бария сульфат, который не
растворим в воде и кислой среде содержимого желудка. Бария сульфат является
фармакопейным препаратом.

№6 дәріс: р-элементтердің дәрі-дәрмектері.

VII топтың барлық р-элементтері (галогендер), жасанды жолмен алынатын
радиоактивті астаттан басқалары, физиологиялық белсенді және тіршілік үшін
өте қажет.
Галогендердің ішінде СІ макробиоэлементтерге жатады, қалғандары (Ғ, Вч,
І) микробиоэлементтер болып есептеледі.
Фтор - микробиоэлемент, …2s22p5. 99%-і қатты ұлпалардың құрамында болады.
Сүйектер мен тіс эмальдеріндегі фтордың мөлшері негізінен 0,05 моль/кг.
Қатты ұлпалардың ішінде фтордың мөлшері бойынша бірінші орында тіс цементі,
содан соң сүйек, дентин және эмаль орналасады.
Қаңқаның қалыптасуына қатысады, тістердің кариеске төзімділігін
жоғарылатады, қан өндіруді және иммунитетті күшейтеді.
Сүйектегі фтордың мөлшері 50 мг/кг-нан (жаңа туған сәбилерде) 1500 мг/кг
(флюороз дертінде) аралығында өзгереді. Қалыпты жағдайда ересек адамдардың
ағзасындағы фтордың мөлшер 1000-5000 мг/кг болып келеді және түтікше
тәріздес сүйектерге қарағанда, кемікті сүйектерде көп болады. Сүйектегі
фтордың мөлшері адамның жасына және фтордың ағзаға түсуіне байланысты болып
келеді.
Жұмсақ ұлпаларда фтор аз болады. Жасушадағы фтордың мөлшеріне ортаның рН-ы
әсер етеді, рН төмен болса, фтордың мөлшері де төмен болып келеді.
Жасушаның ішіндегі фтордың мөлшері, жасушааралық кеңістікпен салыстырғанда
төмендеу. Қандағы барлық фтордың 7,5%-і плазмада болады. Фтор қатты
ұлпаларға талғампаздық көрсететін болғандықтан, олардың минералдануының
бастапқы сатыларына қатысады.
Фтор эмаль матриксінің ақуызына ерекше ықпал жасап, тіс эмалінің
қалыптасуына қатысады.
Көптеген зерттеушілердің айтуынша, фтордың аздығынан тіс остеопорозы және
кариесі дамиды. Ал фтордың ағзадағы мөлшері жоғарылайтын болса, флюороз
болады. Казіргі кезде қаңқа мен тістердің флюорозынан басқа, бұл дерттің
басқа көптеген түрлері анықталды.
Фтордың уыттылығын дәлелдейтін көптеген зерттеулерде оның ферменттік
процестерге жасайтын әсері анықталған. Фтордың биохимиялық зерттеулерде
ингибитор ретінде қолданылатын концентрациясы жуық шамамен 1-10 ммоль/л
болуы керек.
Бром – микробиоэлемент, … 4s24p5 басқа галогендер сияқты ішек арқылы сіңіп,
барлық ағзаға бірдей таралады. Бірақ оның ең көп жиналатын әсері қалқанша
без және бүйректер. Сол сияқты, бас миында, гипофизде, аналық бездерде
болады. Ол жасушаға қарағанда, ұлпалық сұйықтарда көп болады.
Бромның ағзадағы физиологиялық ролі үлкен ми қабығындағы нейрондардың
тежегіш қызметтеріне жасайтын таңдамалы күшейткіш ықпалына байланысты
болады. Бүйрек бездері мен жыныстық бездердің қызметтерін реттейді және
қалқанша бездің қызметін тежейді.
Бромның бейорганикалық қосылыстары (KBr, NaBr, CaBr2, NH4Br) және
броморганикалық препараттар (бромкамфора, бромизовая, т.б.) медицинада
кеңінен қолданылады.
Йод – микробиоэлемент, … 5s25p5 ересек адамның ағзасында 20-30 мг, оның
ішінде қалқанша безде 10 мг мөлшерінде болады. Сол сияқты бүйрек бездерінде
кездеседі. Йодтың шоғырланатын мүшесі – қалқанша бездің паренхимасы үш
түрлі жасушалардан (А, В, С) тұрады, олардың ішінде А- және В-тироциттер
ғана иодпен байланысып, оның гормональды белсенділік көрсететін органикалық
қосылыстарын (тироксин және үшиодтиронин) түзеді. Кальцитонин гормонын
түзетін қалқанша бездің С-жасушалары иодпен байланыспайды. Тироксиннің
құрамында болып, қалқанша бездің белсенділігін арттырады. Белоктар мен
майлардың синтезінде ТТП күшейтеді. Йод жетіспеуі – гипотериоз және
эндемиялық зоб., артық болса, гипотериоз және базедов дерті.
Дені сау адамның қанында 0,67±0,28 мк моль/л иод болады, олардың 35%-і қан
плазмасында иодтың иодтың органикалық қосылыстары түрінде болады.
Гипертиреозда иодтың қандағы мөлшері 7,88 мк моль/л-ге дейін жоғарылауы
мүмкін.
Эндемиялық зобта қалқанша бездегі иодтың мөлшері 7,9 нмоль немесе одан да
төмендеуі мүмкін.

№7 дәріс: d- и f-элементтердің дәрі-дәрмектері
Лекарственные средства d- и /- элементов находят широкое применение в
медицине. В отличие от многих синтетических лекарственных средств
органической природы, химические механизмы их действия достаточно хорошо
изучены, а, следовательно, побочные эффекты прогнозируемы.
Железо, медь, цинк, кобальт, марганец относятся к эссенциалъным
(незаменимым) (от англ. — essential) элементам, обеспечивающим нормальное
течение процессов жизнедеятельности человека. Эти элементы входят в состав
разнообразных биомакромолекул. При развитии различных патологических
состояний (сердечно-сосудистых заболеваний, злокачественных
новообразований, эндемических болезней, болезни Вильсона—Коновалова,
поступления в организм комплексообразующих лигандов в виде ЛС органической
природы, чрезмерных физических нагрузок и др.) происходит нарушение баланса
этих элементов в организме. Причем указанные изменения являются настолько
специфическими, что могут служить диагностическим целям.
В связи с рассмотрением ЛС этой группы нельзя обойти вниманием класс
низкомолекулярных белков — металлотионеинов, церулоплазмина, трансфер-
рина, которые в организме выполняют роль депонирующих и транспортных
белков. Металлотионеины (Мг = 6000 — 7000) примерно на l/з состоят из
остатков цистеина, что обусловливает образование кластерных комплексов,
содержащих от 4 до 8 ионов металлов (результаты рентгеноструктурного и ЯМР
анализа) (рис. 5.1). Большинство координационных центров цистеиновых
лигандов металлотионеинов с Cu2+, Zn2+, Cd2+, Hg2+, Pb2+, Ag+, Co2+ (мягкие
кислоты Пирсона) имеют тетраэдрическую конфигурацию.
диотерапевтических средств. Например, радиоактивные изотопы кобальта
способны продуцировать а-, р- или у-излучения. Поэтому возможно их
использование в лучевой терапии и профилактике опухолевой патологии.
Элементные формы металлов d- и /-элементов, их оксиды и соли входят в
состав моно- и поликомпонентных гомеопатических препаратов неорганической
природы, разрешенных к применению М3 РФ:

№8 дәріс: Радиофармацевтикалық және гомеопатиялық дәрі-дәрмектер.

Радиофармацевтические препараты — это химические вещества, содержащие
радиоактивный нуклид и разрешенные для введения человеку с диагностической
или лечебной целью.
Радиодиагностика (радиоизотопная диагностика, ядерная медицина) — одно из
направлений медицинской визуализации, использующее меченные радионуклидами
вещества для исследования функционального состояния и строения органов и
систем человека.
В терапевтических целях радиофармацевтические препараты применяют главным
образом для лечения злокачественных новообразований. При этом в результате
концентрирования радионуклида в органе создается локализованная зона
высокой радиоактивности, разрушающая опухолевые клетки.
Изотопами называются атомы химических элементов, обладающие одинаковым
числом протонов (зарядом ядра) и, следовательно, одинаковыми химическими
свойствами, но различным числом нейтронов. Нестабильные изотопы называются
радионуклидами. Явление изотопии широко распространено в природе. Так, у
водорода имеется 3 изотопа, из которых один получен искусственно; у
углерода — 5 изотопов: два существуют в природе, три получены искусственно;
у технеция нет естественных изотопов, искусственно получены 16
радиоактивных изотопов Проблема радиоактивного излучения актуальна для
фармации и в другом плане. Речь идет об изучении современного
радиоэкологического состояния лекарственного растительного сырья, в
частности, оценки возможности использования конкретных видов сырья для
производства лекарственных препаратов (дефицитные растения-эндемики).
В последнее десятилетие в практическом здравоохранении разрешены к
использованию сотни зарегистрированных однокомпонентных и многокомпонентных
гомеопатических JIC.
Гомеопатические JIC в отличие от аллопатических используются в малых
дозах. Их готовят по особой технологии, разработанной основоположником
гомеопатии немецким врачом и химиком Ганеманом, который считал симптомы
болезни защитной ответной реакцией организма на неблагоприятное
воздействие. Он предложил осуществлять подбор препаратов, сопоставляя
симптомы болезни или признаки отравления большими дозами JIC. Отсюда
произошло название самого метода: homois — подобный, pathos — болезнь.
Таким образом, основное действие гомеопатических JIC направлено на
стимуляцию защитных функций. Классическая гомеопатия использует
монопрепараты. В последние годы применяются комплексные гомеопатические
JIC, которые назначают в соответствии с обычным клиническим диагнозом.
Сырьем для гомеопатических препаратов служат вещества неорганической
природы растительного и животного происхождения или аллопатические
лекарства. Из биосред человека, в том числе при различных патологиях,
готовят нозоды; из органов и тканей выращенных в экологически чистых
условиях молодняка крупного рогатого скота — органоспецифические препараты.
Процесс приготовления гомеопатических лекарств, состоящий из разведения с
последующим встряхиванием или растиранием, называют потенцированием, или
«динамизацией». Для получения первой десятичной (IX или 1D) или сотенной (1
или 1СН) потенции к 1 части исходного сырья добавляют 9 или 99 частей
наполнителя и встряхивают (жидкофазная технология) или растирают
(твердофазная технология). Считают, что чем выше потенция, тем активнее и
длительнее действие препарата.
Следует помнить о том, что широкое применение гомеопатических JIC, в
частности препаратов неорганической природы, в определенной степени
опережает решение проблем фармацевтической химии. Ключевая проблема — это
стандартизация и контроль качества гомеопатических JIC. Невозможность ее
решения связана с чрезвычайно низким содержанием действующего вещества (или
его практическим отсутствием при высоком потенцировании) в препарате.

№9 дәріс: Органикалық табиғатты дәрі-дәрмектер және оларды анализдеу
ерекшеліктері.

Фармацевтикалық дәрі-дәрмектердің көбі органикалық заттар болып
табылады. Бүгінде органикалық заттардың жалпы мөлшері бес миллионнан астам.
Ал оның саны жыл сайын жүздеген мыңға артып отырады.
Органикалық дәрілік заттардың жіктелуі мен оларды топтарға бөліп
оқудың ғылыми үлкен маңызы бар. Олай дейтініміз: көптеген әр түрлі
органикалық заттардың басын біріктіріп, олардың молекулалық құрылысын және
физикалық, химиялық қасиеттері арасындағы ұқсастықтарды салыстыра зерттеуге
мүмкіндік береді. Осының негізінде жалпылама ғылыми тұжырымдар, теориялар
жасауға, ғылыми бастаулар тудыруға себеп етеді де, жалпы молекулалық
формулаларын және барлығына ортақ сапалық реакцияларын жазып көрсетуге
мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде фармацевтикалық химияды органикалық дәрілік заттарды
көміртектік скелет құрылысына байланысты үш класқа бөледі:
• ациклды қосылыстар, ашық тізбекті тармақталмаған немесе тармақталған
көміртекті тізбегі бар қосылыстар;
• карбоциклды қосылыстар, молекуласында бір немесе бірнеше көміртектік
сақинасы бар қосылыстар;
• гетероциклды қосылыстар, молекуласында сақинада көміртек атомдарынан
басқа элемент атомдары бар қосылыстар (мысалы, S, N, О).
Осы кластардың әрқайсысында ортақ функционалдық тобы бар, химиялық
қасиеттері ұқсас қосылыстар бар.

№10 дәріс: Ациклды дәрі-дәрмектер.

В соответствии с химической классификацией к ациклическим (алифатическим)
JIC относятся соединения с неразветвленной и разветвленной цепью атомов
углерода, содержащие функциональные группы.
Введение гидроксильной группы в молекулу углеводорода оказывает влияние
на физические, химические и фармакологические свойства вещества. Так,
гидроксильная группа повышает растворимость вещества в воде. Действительно,
спирты, особенно низшие, хорошо растворяются в воде. С увеличением длины
углеродной цепи растворимость уменьшается. Как правило, вторичные спирты
более растворимы, чем первичные, а третичные — более растворимы, чем
вторичные. Закономерно изменяется и температура кипения спиртов: она
возрастает от первичных спиртов к третичным. Температуры кипения
многоатомных спиртов выше за счет увеличения числа межмолекулярных
водородных связей.
Кроме того, на физиологическую активность спиртов оказывают влияние
следующие факторы:
длина углеродной цепи — физиологическое действие и токсичность нормальных
первичных спиртов возрастают с удлинением углеродной цепи до 6 — 8 атомов,
а затем уменьшаются;
разветвление углеродной цепи — физиологическая активность спиртов
усиливается с разветвлением углеродной цепи. Например, изобутиловый спирт
более активен, чем нормальный бутиловый;
положение гидроксильной группы в молекуле — вторичные спирты оказывают
более сильное наркотическое действие, чем первичные спирты, а третичные, в
свою очередь, более активны, чем вторичные. Например, изопропиловый спирт
почти в 2 раза активнее нормального пропилового;
наличие непредельной связи в молекуле-, спирты, имеющие в молекуле
непредельные связи, обладают более сильными наркотическими свойствами; при
этом повышается токсичность спирта;
введение галогенов в молекулу спирта: физиологическое действие спиртов,
имеющих в молекуле галогены, усиливается. Например, трибромэтанол СВг3СН2ОН
обладает гораздо большей активностью, чем этанол.
В медицинской и фармацевтической практике большое значение имеют
одноатомный спирт — этанол и трехатомный спирт — глицерин.
Для альдегидов характерны наркотические и дезинфицирующие свойства. По
сравнению со спиртами альдегидная группа усиливает токсичность вещества.
Введение галогена в молекулу альдегида повышает его наркотические свойства.
Например, наркотические свойства хлораля более выражены, чем у уксусного
альдегида:
Көмірсулар Көмірсулар табиғатта кең таралған органикалық қосылыстар.
Оларға құрамында көміртек,
Өзінің аты айтып тұрғандай, көмірсулар деген термин көміртегі мен
Орыстың атақты ғалымы К.А.Тимирязев өсімдіктердің жасыл жапырағында ауадан
алынатын
жарық энергиясы
6СО2 + 6Н2О --------------------------› С6Н12О6 + 6О2
хлорофилл
Фотосинтез процесінің нәтижесінде ең қарапайым қант-глюкоза түзіледі де,
молекулалық
Көмірсулар өсімдіктердің құрғақ затының көп бөлігін, яғни оның-80-90 ٪,
ал жануарлардың-1-2 ٪ құрайды.
Көмірсуларды кейінгі кезде глицидтер деп атайды. Көмірсулар қасиеті жағынан
Көмірсулардың ағзада атқаратын қызметі көп түрлі. Олар өсімдік
клеткаларының
Сонымен фотосинтез дегеніміз-бүкіл жер бетінде органикалық қосылыстар
түзілетін жалғыз
Фотосинтез реакциясының мәні мынадай: хлорофилге сіңген жарық энергиясы
оның
2Н2О → О2 + 4Н+ + 4еֿ
Мұндай реакция нәтижесінде бөлініп шыққан молекулалық оттегі атмосфера
ауасына
Есептеулерге қарағанда бүкіл жер шарында өсетін өсімдіктер бір жыл
Көмірсулардың қызметі алуан түрлі және оларды басқа заттармен ауыстыруға
1.Ең алдымен көмірсулар-өсімдіктер мен жануарлар клеткасы үшін энергия
аккумуляторы,
2.Бірқатар көмірсулар өсімдіктер мен бактерия клеткаларының қаңқасы
қызметін атқарады.
3.Жануарлар белоктары мен майларының өздеріне тән ерекшелігі де
көмірсуларға
4.Көмірсулардың адам қанының қандай топқа жататынын анықтаудағы және
клеткаларды
Көмірсулар табиғатта кең тараған. Олар барлық өсімдіктердің клеткала-рында
болады. В медицинской практике из соединений, имеющих в качестве
функциональной только эфирную группу, применяются диэтиловый эфир,
димедрол, нитроглицерин.

№11 дәріс: Карбоциклды дәрі-дәрмектер.

Фенол, резорцин и тимол применяют в качестве антисептических ■ средств.
Фенол - едкое вещество, вызывает ожоги кожи и слизистых оболочек. Раствор
фенола (3-5%-ный) применяют главным образом для дезинфекции (белья,
инструментов и т.д.). Для лечения кожных заболеваний назначают редко
вследствие токсичности.
Резорцин менее токсичен, поэтому его назначают при кожных заболеваниях в
виде 2-5% водных, спиртовых растворов и 5-20%-ных мазей.
Ещё меньшая токсичность тимола позволяет применять его внутрь в качестве
антисептического средства при заболеваниях ЖКТ и как противоглистное
средство. По фармакологическому действию гексэтроп и диэтилстильбэстрол
близки к природным эстрогенным гормонам. Применяются при недостатке
выработки эстрогенных гормонов у женщин. Растворы высокой концентрации (2-
3%-ные) назначают только при лечении злокачественных новообразований.
Фармакологическое действие - гемостатическое.
Производные нафтохинона применяют как лекарственное вещество группы
витамина К в качестве специфического лечебного средства при капиллярных и
других кровотечениях, а также в предоперационный период, перед родами.
Форма выпуска: субстанция, таблетки 0,015; 1% раствор для инъекций

№12 дәріс: Гетероциклды дәрі-дәрмектер.

Гетероциклді жүйе негізінде синтетикалық көптеген дәрі-дәрмекті заттар
синтезделген. Олардың көбісінің алынуы гетероциклді табиғи қосылыстардың
биологиялық активтілігін зерттеу нәтижесінде іске асты. Кейінгі кезде
көбінесе кең көлемде дәрілерді талдау да, компьютерлі модельдеу программасы
қолданылады.
Осы топтағы ДЗ (дәрілік заттар) әр түрлі химиялық қосылыстарға жатады
да, басқа кластың химиялық қосылыстар тобына тән болып келеді.

Сандық анализ әдістері

1) Сусыз ортада қышқылды-негізді титрлеу. Қышқылдық қасиет көрсететін
5–нитрофуран туындыларын протофильді еріткіштер (диметилформамид,
пиридин, бутиламин) ортасында стандартты натрий немесе литий метоксид
ерітіндісімен титрлейді. Осылай, МФ (3 бас., III т) осы әдіспен
фурадонинді (диметилформамид ортасында титрант − 0,1 н литий метоксид
ерітіндісімен) бір негізді қышқыл сияқты титрлеуді ұсынады.
2) Фотометриялық әдіс 5-нитрофуран туындыларының протофилді еріткіштегі
(өзіне тән хлороформ тобы бар, боялған қосылыс ретінде)
ерітінділерінің көрінетін облыстар спектрінің сіңіру жарығын өлшеуге
негізделген. Кейде ионизациялануды жақсарту үшін спирт немесе негіздің
сулы ертіндісін қосады.
3) Йодометриялық кері титрлеу әдісі фурацилиннің сандық құрамын анықтауға
қолданылады, яғни, негіздік ортада йодпен гидразин қалдығының
тотығуына негізделген. Негіз фурацилиннің гидролизденуіне және
гидразин қалдығын бөлу үшін керек. Осында натрий гипойодит пайда
болып, фурацилинді тотықтырады:

I2 + 2NaOH → NaI + NaOI + H2O

[pic]

[pic] [pic]
[pic]

Әрі қарай реакция жүру үшін күкірт қышқылын қосу керек:

NaOI(қалдық) + NaI + H2SO4 → I2 + Na2SO4 + H2O

Бөлінген йодты стандартты натрий тиосульфатпен титрлейді.

I2 + 2Na2S2O3 → 2NaI + Na2S4O6
Есептеу М(1/z) фурацилиннің осы әдісте z=4 тең.
Әдістемені жүргізу жағдайы:
− реактив әсерінің уақыты аз (1-2 мин) және аз мөлшерде негіз қажет;
− негіз тек гидразиннің тотығуын қамтамасыз ету үшін керек;
− фурфурол альдегидіне қатысты емес;

№13 дәріс: Антибиотиктер.

Антибиотиктер – бұл микроорганизмдердің тіршілігін тежейтін немесе
оларды
Антибиотиктер микробтар дүниесіндегі олардың бір тобының екінші бір
Антибиотиктер дегеніміз – биологиялық қоспалар. Олар тірі клеткалардан
Алдын антибиотиктерді олардың продуценттері – бактериялар, актиномицеттер,
саңырау
Биологиялық әсер етулерібойынша антибиотиктер бактерияларға қарсы,
фунгициттерге
1 Аналитикалық шолу
1.1 Антибиотиктерге қысқаша сипаттама
Антибиотиктер дегеніміз – биологиялық қоспалар. Олар тірі клеткалардан
Алдын антибиотиктерді олардың продуценттері – бактериялар, актиномицеттер,
саңырау
Биологиялық әсер етулерібойынша антибиотиктер бактерияларға қарсы,
фунгициттерге
Химиялық құрылысы бойынша антибиотиктер (М.М.Шемянин және А.С.Хохлов
бойынша)
1. Алифатикалық антибиотиктер – нистатин, миностатин, фунгицитин.
Нистетинді
2. Аликцикликалық антибиотиктер – тетрациклин – стафилакокқа, стептакокқа,
Тетрацилинді хлортетрацилинді хлорсыздандыру арқылы да алуға болады. Егер
Егер тетрациклин молекуласы “Д” шеңбері көміртегісі жоғарғы атомында
3. Антибиотиктер - хинодар (мысалы Aspergillus –тің көптеген
4. Құрамында азот бар гетероципиндік антибиотиктер – пенициппин
6. Стрептомициндер және осы тектес антибиотиктер. Стрептомицинді
Streptomyces
6. Құрамында оттегі бар гетерациклиндік антибиотиктер- гризеофульвин және
7. Антибиотиктер- полипиптидтер- грамицидин, полимиксин және басқалар.
Құрылысы
Қазіргі кезде өте көп әр түрлі антибиотиктер шығарылады.
1.2 Флеммингтің пенициллині
Ағылшын микробиологы Александр Флемминг (1881-1955) өзінің ғылыми жолын
20-жылдардың аяқ езінде Флемминг Лондондағы Қасиетті Мария ауруханасының
«Стафилококктардың әр түрімен тәжірибе жасап жүріп бактериялар салынған
А. Флемминг бұл жағдайды назардан тыс қалдырған жоқ.
Ол мұны табақшадағы көгерген саңырауқұлақ деп бірден білді.
Бұл заттың қанның ақ түйіршіктеріне қарағанда бактериялар
Кейінрек ол бұл жөнінде: «Біз лабороторияда культуралларды теңестіру
Флеммингтің бұл зерттеулерін одан әрі жалғастырған Г.У. Флори
«... Флеммингтің еңбектерінен оның пенециллинді қан тамырлары арқылы
Флори пенициллин өзінің әсерін тек жеткілікті дәрежеде жинақталған
Пенициллинді айырып алуымен және тазартумен 1932 жылы Райстрик
Флоридің жоғарыда айтылған баяндамасында: «Пенициллиннің табылуы ешқандай
ғылыми
Кейбір сыншылар тіпті Флеммингтің ашқан жаңалықтары кездейсоқ болды
« Бұл жаңалық кездейсоқ ашылды десіп жүр, мен
Флеммингтің көруге құбылысын пайдалануы да пенициллинді табу процесіндегі
Бірақ Қасиетті Мария ауруханасының бактериологы табиғатынан зерттеуші еді,
Ал Флеммингтің өзі былай деді: «Әрине, культуралардың көзге
Біз болсақ тек 30-жылдары пенициллиннің мүлдем ұмыт болғаны
1.3 Өнеркәсіптік жағдайда микроорганизмдердің антибиотиктерге
Микроорганизмдер антибиотик продуценттері өнеркәсіптік
Спонтанды диссоциация. Микроорганизмдер дақылдары
Фаголизис. Антибиотиктерді және бәрінен бұрын актономицеттермен
Өндірісте арнайы алынған фаголизистің тұрақты
Өндірістік цехтерде, лабораторияларда фаголизистің
Антибиотик продуцентінің дақылын фаголизистік
Минеральды шикізаттарды неорганикалық тұздар алуда қолдануы
1.4 Антибиотиктерді өнеркәсіпте алу
Егіс материалды дайындау және ортаны дайындау. Биосинтез. Дайын
Антибиотиктер өндірісі келесі сатылардан тұрады:
Жоғары өнімділікті – штам продуценттін алу.
Культивирлеудін оптимальды жағдайын өңдеп жасау.
Іс жүзінде антибиотикті тазалау, бөліп алу әдісін енгізу
Дайын препаратты құру және оның сапасын бақылау.
Бұл этаптын әрқайсысы тиісті мамандықты (гинетика, микробиология,
биотехнолгия
Стадия. Ортаны дайындау.
Әр продуцент үшін – керекті талаптарды орындау үшін
а) Продуценттін жақсы өсуін қамтамасыз етеді және максимальды
б) Арзан және ынғайлы болу керек.
в) Жақсы фильтрлеуші қабілеті болу керек.
г) Антибиотикті бөліп алу және тиімді бөліп алуды
Ортаны залалсыздау екі әдіспен жасалу керек:
Үздіксіз және периодты.
Периодты әдісті қолдануда орта көлемі үлкен емес, t-120-130ºС,
Артықшылығы. Автоматты реттеу, ортаны тез және бір келкі
стадия. Антибиотик биосинтезі
Негізгі стадия. Антибиотикті максимумын алу үшін оптимальды жағдай
Ферментер – күрделі аппарат, өнімнің түптік дамуына және
Аэрирлеуді – барботеж арқылы залалсызданған ауа керекті температураға
Ферментерда өнімнің дамуы.
Қатаң технологиялық режимдер (t, Р, рН, τ және
Кемшілігі – микроорганизм өсуін баяулатады, О2 еру
Көбік сөндірудің механикалық әдісі – көбікті сорып тастау,
стадия. Культуралды сұйықтықты өңдеу
Антибиотик қоршаған ортадан бөлінеді, олай болса ол деген
стадия. Антибиотиктерді бөліп алу.
Культуралды сұйықтықта барлық өнімдерде зат алмасады, сондықтан қоспаларды
Химиялық тазалаудың мақсаты – нативті ерітіндіден Антибиотиктерді
стадия. Дайын өнімді бөліп алу
антибиотик инъерция үшін залалсызданған болуы керек, сондықтан дәрілік
Дайын өнімнің залалсыздығын биологиялық бақылау жасайды, ол екі
фермент көмегімен антибиотикті инактивациялау және қоректік
ортада егу, содан соң микроорганизмнің өсуін қадағалайды.
антибиотикке биологиялық инактиватор (фермент ) жоқ болғанда
сондықтан Антибиотикке төзімділігін, микроорганизм формасын,
микрофлораға сезімділігін анықтайды.
Егерде осы процесстердің барлық шартты сақталса онда Антибиотик
1.5 Антибиотиктерді өндірістік алуы және қолданылуы.
Антибиотиктерді медицинада, ауылшаруашылығында және
Антибиотикалық заттар халық шаруашылығындағы
Медицинадағы антибиотиктер. Медицинада антибиотиктердің ашылуы
Ауыл шаруашылығындағы антибиотиктер. Медицинамен қатар
Антибиотик өсімдік ауру қоздырғыштарына спецификалық
Ол өсімдік ұлпаларына оңай
активтілігін көрсетуі қажет.
Антибиотиктің емдік дозасы өсімдікке қауіпсіз
Антибиотик өсімдік ткандерінің ішінде және
айтарлықтай ұзақ уақыт биологиялық антибиотик
жерге түскен жағдайда инактивациялануы қажет.

№13 дәріс: Алкалоидтар.

Алкалоидтар өсімдік организмінде түзілетін, жоғары биологиялық,
күрделі табиғи органикалық азотқұрамды қосылыстар. Олардың сілтілік қасиеті
болады. Сол сілтілік қасиетіне байланысты (арабша «Alcali» сілті, грекше
eidos - ұқсас) деген сөзден аталған. Бұл атауды 1819 жылы Меньер алғашқы
рет XVIII ғасырдың аяғында француз фармацевттері анықтаған. 1892 жылы
Функруа Цинхона қабығынан алкалоидтар жинағын алған, ал Боме 1797 жылы
құрамында наркотин бар опииден «кристалды тұзды» бөліп алған. 1802 жылы
Дерон наркотин мен морфиннен тұратын алкалоидтар қоспасын алды. 1804 жылы
Сесьюмен опииден морфин алып, оның физикалық қасиеттерін зерттеген. Тек
қана герман аптекарі Сертьюрнер 1806 жылы апиин құрамындағы алкалоид
морфинді бөліп алып, оны ұйықтататын әсерін байқады. 1810 жылы ол морфиннің
табиғи негізін және оның қышқылдармен тұз түзетін қасиетін дәлелдеді.
Алкалоидтардың ашылуымен медицина және химияда жаңа дәуір басталды. XIX
ғасырдың басында барлық елдердің фармацевтері мен химиктері маңызды
алкалоидтардың қатарын ашты.
Алкалоидтардың өсімдіктердегі сапалық және сандық анықтаудың XIX ғасырда
Юрьев университетінің профессоры Г.Драгендорф қызметкерлерімен өндеді.
Бірақ XIX ғасырдың 80-ші жылдарына дейін алкалоидтардың құрылысы белгісіз
болған. Бутлеров А.М. органикалық қосылыстардың құрылысын анықтау және
олардың синтездеу мүмкін болды. Елімізде алкалоидтар химиясының негізін
академик А.П.Ореховтың басқаруымен алкалоид институты үлкен үлесін қосты.
Ол өзінің шәкірттерімен бірге 1500-ден астам өсімдіктерді зерттеп, олардан
400-ден астам жаңа алкалоидтар тапты, оның ішінде белгілі құрылысты 120.
Құрамында азот бар қарапайым қосылыстар метиламин, үшметиламин, және басқа
жай аминдер, сондай-ақ аминоқышқылдары және олардың өнімдері, сілтілік
қасиеті болса да алкалоид қатарына жатпайды.
Алкалоидтар құрамына көміртек, сутек, азот, оттек атомдары да кіреді. Жай
алкалоидтар құрамында 10-ға дейін, ал күрделі алкалоидтар құрамында 50-ден
астам көміртек атомдары болады.
Медицинада алкалоидтардың маңызы өте зор. Өткен ғасырдың белгілі
фармакохимигі Е.А. Шацкий былай деген: «Темірдің ашылуы дүние жүзінің
мәдениетке қандай болса, осы жүз жылдықта алкалоидтардың ашылуы медицина
үшін маңызы сондай». Мемлекеттік фармакопеяда 738 мақалалардың ішінде 83
мақаласы 11% алкалоидтарға арналған.
Қазіргі кезде өндірістік масштабта 100-ден астам алкалоидтар өндіріледі.
Синтез арқылы кейбір алкалоидтар алынады: атропин, кофеин, эфедрин,
теобромин, сальсолин т.б. Гликоалкалоидтардың негізінде жартылай синтезбен
гормональді препараттар шығарылады: прогестерон, преднизолон, кортизон,
дигидрокортизон, үшамицинолон, деперзолон, флуметазон, синафлан,
бетаметазон, дексаметазон т.б.
Қазіргі уақытта 5000-нан астам алкалоид қосылыстары белгілі.

№15 дәріс: Гормондар.

Жалпы гормоналдық препараттар
Гормондар дегеніміз – ішкі секреция бездерінде
Жануарлар ұлпаларының көптеген биологиялық заттарды гормондар
Фармацевтикада көптеген табиғи немесе жасанды гормондар пайдаланады:
1. Жануарлардың эндокриндік бездерін бөлініп алынатын
2. Табиғи гормондарға құбылыстар жағынан өте
3. Гормондық әсері бар өсімдік тектес
4.Жасанды гормондар. Гормоналдық препараттар организмдегі физиологиялық
Гормоналдық заттардың жетіспеушілігі көптеген жүйелер мен
2. Негізгі бөлім. А) Эстрогендік препараттар.
Ұрғашы жыныстық гормон – Эстрон, дигидроэстрон
Эстрогендер көмірсулардың, белоктардың және пуриндердің алмасу
Жыныс мүшелеріне тез әрі ұзақ уақыт
Б) Гестагендік препараттар.
Гестагендік препараттар немесе прогестогендер деп әсерлі
Прогестерон – Progesteronum. Организмде прогестерон барлық
Хориондық гонадотропин – Gonadotropin chorinicum. Гонадотропин
Сарысулы гонодотропин – Gonadotropinum serikum. Буаз
В) Андрогендер.
Андрогендер – ер жыныстық гормондар тәріздес
Андрогендік препараттар ұрықтың пайда болуына әсер
Андрогендер еркек малдың жыныстық жетіспеушілігі кезінде,
Метилтестостерон – Methyltesteronum. Тестестерон гормонының жасанды
Тестестерон пропианат – Testosteroni propionas. Ол
Г) Гипофизден алынатын препараттар.
Гипофиздің алдыңғы бөлігінде: қсу гормоны, тиреоидты,
Аденокортикотроптық гормон(АКТГ) – Hormonum adrenocorti-cjtropinum. Ірі
АКТГ кортизон және де басқа глюкокортикостероидтар
Пролактин – Prolactinum. Ірі қара мал
Питуитрин және вазопресин. Гипофиздің артқы бөлігінен
Окситоцин – Oxytocinum. Гипоталамустың пайда болып
Маммщфизин – Mammophysinum. Гипофиздің артқы бөлігі
Д) Стероидтар.
Стероидтар жалпы құрылыс қаңқасында көміртегінің 17
Кортикостероидтар гликолизге әсер етеді, гликогеннің бауырға
Оларды пайдалану ревматизм, полиартрит, лейкемия ауруларында,
Кортизон – Cortisonum. Суда ерімейді, спиртте
Гидрокортизон – Hydrocortisonum. Қасиеттері, әсер етуі
Преднизолон – Prednisolonum. Кортизоннан 3-5 есе
Ж) Ұйқы безінің гормональдық препараттары.
Инсулин – Insulinum. Ұйқы безі Лангерганс
Инсулин қанттың ыдыратуын тездетіп немесе оның
Инсулинді аз мөлшерде қолданғанда ас қорыту
Инсулин қорғасынмен уланғанда және арық малдардың
Липокаин – Lipocainum. Ұйқы безінің липотроптық
З) Қалқанша безінің препараттары.
Тироксин – Тhyroxinum. Қалқанша безден және
Дийодтирозин – Diiodthrosinum. Қалқанша безінің құрамына
Метилтиоуроцил – Methylthiouracilum. Кейбір ферменттердің қызметін
Е) Қалқанша безі маңының препараттары.
Қалқанша без маңының гормоны ионданған кальцидің
Қалұанша без маңының препараттарын қолданғаннан
Паратиреоидин – Parathyreoidinum. Қоңырқай түсті, реакциясы

№16 дәріс: Витаминдер

Витаминдердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып
табылады. Организмде үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы,
ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне
байланысты. Тағамның құрамында витамин жеткіліксіз болса, адам әр түрлі
ауруға шалдығады. Ал витаминді (әсіресе, А және D витаминдерін) шамадан тыс
көп қабылдау ағзаның улануына (гипервитаминоз) соқтырады. Ол көбінесе, жас
балаларда жиі кездеседі. Қазір барлық витаминдерді суда еритін витамин,
майда еритін витамин және витамин тектес заттар деп бөледі.
Витамин жетіспеушілік, авитаминоз – күнделікті ішетін тағамда витаминдердің
жетіспеуінен, олардың бойға сіңуінің бұзылуынан не витамин синтезделуінің
тежелуінен туатын аурулар. Егер адам үнемі витамині аз, бірыңғай тағаммен
(консервіленген, кептірілген, рафинадталған) тамақтанса, ағзаға, негізінен
көмірсулар (қант, тағыда басқа) ғана түсіп, ақуыз бен майлар аз түссе, ал
көкөніс пен жеміс-жидектер мүлдем болмаса витамин жетіспеушілік дамиды.
Сондай-ақ азық-түлік дұрыс сақталмаса немесе олардан сапасыз тағам
дайындалса, азық-түлік құрамындағы витаминдер бұзылады. Мысалы, құрамында
никотин қышқылы (РР витамині) аз дәнді дақылдармен ғана қоректену пеллагра
ауруына, ал қауызы алынған күрішпен және өте ұнтақталған бидай ұнынан
жасалған нанмен ғана тамақтану бери-бери сырқатына әкелуі мүмкін.
Тағамда витаминдердің жеткіліксіз болуы, адам ағзасын әлсіретеді. Мұндай
жағдайды гиповитаминоз деп атайды. Оған ауа райының қолайсыз жағдайы, ауасы
лас жерде ұзақ уақыт жұмыс істеу, сондай-ақ гастрит, асқазан ісігі,
гельминтоз, лямблиоз,тағыда басқа аурулар себеп болады. Витамин
жетіспеушілік болғанда ағзада зат алмасу процесі бұзылып, оның жұқпалы
ауруларға қарсы тұру қабілеті нашарлайды.
Барлық витаминдер майда және суда еритіндер деп екі топқа бөлінеді.
Майда еритіндерге А, D, Е, К витаминдері жатады.
Суда еритін витаминдерге С, РР және В тобындағы барлық витаминдер жатады.
соңғы кезде витаминдерді классификациялап үлкен 4 топқа боледі: алифатты ,
алициклды, ароматикалық, гетероциклды,

2. ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР:

№1 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Бейорганикалық дәрі-дәрмектердің шынайылығына жалпы реакциялар. Ерігіштігі.
Цель занятия:
• приобрести практические навыки по оценке качества лекарственных
препаратов по внешнему виду, растворимости, подлинности.
• освоить способы выполнения общих реакций подлинности неорганических
лекарственных веществ.
Объекты исследования: см. табл.1.
Самостоятельная подготовка. Определение внешнего вида, запаха и
растворимости лекарственных веществ. Изучить химические реакции на катионы
и анионы, которые могут входить в состав неорганических лекарственных
веществ
Конкретные задачи занятия:
• ответить на вопросы входного контроля;
• определить качество выданного лекарственного вещества по показателям:
“Описание”, “Растворимость”;
• выполнить общие реакции на подлинность неорганических лекарственных
веществ
В процессе самоподготовки и на занятии студент должен приобрести следующие
знания и умения:
Знать:
• основные понятия и термины, используемые в фармакопейном анализе для
определения качества лекарственных веществ по показателям “Описание”,
“Растворимость”;
• методики проведения доброкачественности лекарственных веществ по
внешнему виду и растворимости;
• рассчитывать навеску неорганического лекарственного вещества при
определении подлинности по катиону и аниону в соответствии с
требованиями ГФ;
• общие химические реакции на катионы и анионы;
• формулы, латинские, русские и химические названия объектов
исследования.
Уметь:
• ориентироваться в структуре отечественных фармакопей (XI и XII изд.);
• работать с нормативными документами регламентирующими качество
лекарственных веществ (ФСП, ФС, ВФС).
Задание на занятие:
Каждый студент получает для анализа образец. Необходимо:
1. Оценить качество субстанции по показателям “Описание” и
“Растворимость”.
2. Выполнить общие реакции на подлинность неорганических веществ.
3. Результаты оформить в виде таблиц 2,3.

Таблица 2

Таблица 3

Запах. Определение запаха в препарате проводят сразу после вскрытия
упаковки. Для этого 1-2 г препарата равномерно распределяют на часовом
стекле и через 2 мин определяют запах на расстоянии 4-6 см.
Внешний вид. Небольшое количество вещества помещают тонким слоем в
чашку Петри и рассматривают на белом фоне.
Определение растворимости
В ГФ XI под растворимостью подразумевают не физическую константу, а
приблизительное соотношение количества вещества и растворителя. Показатели
растворимости в разных растворителях приведены в частных статьях. Если
растворимость является показателем чистоты препарата, то в частной статье
есть об этом специальное указание.
В ГФХ1 предусмотрен интервал объемов растворителя, в пределах которого
должно происходить полное растворение 1,0 г вещества. Препарат считают
растворившимся, если в растворе при наблюдении в проходящем свете не
обнаруживаются частицы вещества. В частных статьях растворимость
лекарственных веществ указана в принятых ГФ XI терминах, они приведены в
таблице.
|Условные термины |Количество растворителя (мл), необходимое |
| |для растворения 1 г вещества |
|Очень легко растворим |До 1 |
|Легко растворим |Более 1 до 10 |
|Растворим |Более 10 до 30 |
|Умеренно растворим |Более 30 до 100 |
|Мало растворим |Более 100 до 1000 |
|Очень мало растворим |Более 1000 до 10000 |
|Практически |Более 10000 |
|нерастворим | |

В отдельных случаях приводятся конкретные соотношения веществ и
растворителя

Методика определения растворимости. Навеску препарата вносят в
отмеренное количество растворителя и непрерывно встряхивают в течение 10
мин при 20±2°С. Предварительно препарат может быть растерт.
Для медленно растворимых препаратов, требующих для своего растворения
более 10 мин, допускается нагревание на водяной бане до 30°С. Наблюдение
производят после охлаждения раствора до 20±2°С и энергичного встряхивания в
течение 1—2 мин.

№2 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Йодты, йодтың спирттік ерітіндісін анализдеу

Источниками получения йода служат буровые воды и морские водоросли (в золе
последних до 0,5% йода). До 0,3% йода содержится в виде примеси йодатов в
чилийской селитре. Разработкой способа получения йода из морских водорослей
занимались в годы первой мировой войны русские ученые Л.В. Писаржевский,
НД. Аверкиев, В.Е. Тищенко и др. Малая доступность и трудность сбора сырья,
небольшой процент содержания в нем йода не давали возможности удовлетворить
потребности страны в этом лекарственном веществе. Чрезвычайно дорогим был
импорт йода из Чили. Там в 1914-1918 гг было сосредоточено до 74% мировой
добычи йода.
О.Ю. Магидсон с сотрудниками (1924-1926 гг.) разработал оригинальную
технологию получения йода из буровых вод, содержащих 0,001-0,01% йода в
виде йодидов. Процесс состоял из ряда последовательных стадий: очистки
буровых вод от примеси нефти и нафтеновых кислот, отстаивания от
механических примесей, окисления йодид-ионов до свободного йода нитритом
натрия в присутствии серной кислоты:
2Nal + 2NaN02 + 2H2S04 -► l2 + 2NOt + 2НгО + 2Na2S04
Выделившийся йод адсорбируют активированным углем. Это наиболее важный этап
производства, так как происходит концентрирование (в 200-300 раз) малых
количеств йода. Затем йод подвергают десорбции с помощью раствора
гидроксида натрия или сульфита натрия:
312 + 6NaOH -> 5Nal + Nal03 + 3H20 l2 + Na2S03 + Н20 -> 2HI + Na2S04
Следующий этап — окисление йодидов до свободного йода с помощью различных
окислителей. Наиболее часто используют хлор:
2Nal + Cl2 -> 12 + 2NaCI
Процесс окисления может быть осуществлен электролизом. Заключительный этап
— процесс очистки йода от примесей. Для этого йод-сырец подвергают
сублимации в стальных, чугунных или керамических ретортах.
Существуют и другие способы получения йода из буровых вод, например
окисление с последующим извлечением органическими растворителями
(керосином, дихлорэтаном).
Применяют в медицине йод и раствор йода спиртовой 5%
Йод имеет характерные свойства, отличающие его от других лекарственных
веществ. Он летуч при обычной температуре, при нагревании возгоняется,
образуя фиолетовые пары. Т. пл. 113-114°С. Йод очень мало растворим в воде,
растворим в органических растворителях (эфире, хлороформе). В водных
растворах йодидов йод растворяется с образованием комплексной соли
(полийодида):
KI + 12 -> К[13]
Возможно образование полийодидов и другого состава: К+[1~ ■ 14]“; К+[1~ ■
h]“.
Идентифицировать йод можно по окраске его растворов в различных
растворителях. Растворы в кислородсодержащих растворителях (вода, эфир)
имеют темно-бурую окраску, а в бескислородных (хлороформ) — фиолетовую.
10 Фармацевтическая химия
Подлинность йода и его лекарственных форм устанавливают с помощью
специфической реакции. Она основана на образовании продукта синего цвета
при взаимодействии йода и крахмального клейстера. При кипячении окраска
исчезает и появляется вновь при охлаждении. С помощью рентгеноструктурного
анализа и других физико-химических методов установлено, что синий йодид
крахмала представляет собой соединения включения (клатраты). Крахмал,
представляющий собой смесь двух типов полисахаридов — а- и Р-амилозы
(линейного) и амилопектина (разветвленног о), образует с йодом
соответственно клатраты синего (A.max 620-680 нм) и красного (А.тах 520-550
нм) цвета. Причем молекула р-амилозы в этих клатратах образует вокруг
молекулы йода спираль, каждый виток которой содержит 6 остатков глюкозы.
При получении йода из озоленных морских водорослей или буровых вод может
образоваться очень токсичная примесь цианида йода:
12 + 2С + N2 -> 2ICN
Для установления этой примеси йод обесцвечивают, восстанавливая раствором
сернистой кислоты, и обнаруживают цианид-ион по образованию берлинской
лазури [гексацианоферрат (II) железа (III) натрия], имеющей темно-синюю
окраску:
12 + Н20 + H2S03 -> 2HI + H2S04 ICN + 2NaOH -> NaCN + NalO + H20 2NaCN +
FeS04 -> Fe(CN)2 + Na2S04
Fe(CN)2 + 4NaCN -> Na4[Fe(CN)6]
Na4[Fe(CN)6] + FeCI3 -> FeNa[Fe(CN)6] + 3NaCI
Примесь хлоридов также устанавливают после обесцвечивания раствора йода
сернистой кислотой. Для этого раствором нитрата серебра в присутствии
аммиака осаждают йодид-ион и отфильтровывают образовавшийся йодид серебра
(нерастворимый в аммиаке). Примесь хлорида серебра растворяется с
образованием аммиаката серебра и остается в фильтрате. Фильтрат подкисляют
азотной кислотой и определяют содержание примеси хлоридов по образованию
хлорида серебра (в виде опалесценции):
HI + AgN03 -> Agll + HN03 Ch + AgN03 -> AgCIl + N03- AgCI + 2NH3 • H20 -»
[Ag(NH3)2]CI + 2H20 [Ag(NH3)2]CI + 2HN03 -> AgCIl + 2NH4N03
Количественно йод определяют титрованием 0,1 М раствором тиосульфата
натрия в присутствии индикатора — раствора крахмала. Навеску йода
предварительно растворяют в водном растворе йодида калия. Реакцию окисления
тиосульфата натрия йодом широко применяют в фармацевтическом анализе.
Общепринято упрощенное написание уравнения этой реакции:
12 + 2Na2S203 —> 2Nal + Na2S40g
Поскольку процесс протекает в присутствии йодида калия, йод образует
вначале комплексное соединение, которое затем взаимодействует с
тиосульфатом натрия:
12 + KI -» К[13]
K[l3] + 2Na2S203 —> KI + 2Nal + Na2S40e
Аналогичным образом, но без индикатора определяют количество йода в 5%-ном
спиртовом растворе (4,9-5,2%). Затем устанавливают содержание калия йодида
(1,9-2,1%) и этанола (не менее 46%).
Кристаллический йод и его 5%-ный раствор хранят с предосторожностью
(список Б) в стеклянных банках с притертыми пробками в сухом, прохладном,
защищенном от света месте.
Йод в медицинской практике применяют в качестве антисептического средства.
Спиртовой 5%-ный раствор йода используют для обработки ран, подготовки
операционного поля. Готовят 5%-ный раствор путем растворения йода и йодида
калия в смеси равных объемов воды и 95%-ного этилового спирта.
Йод ядовит, его пары раздражают слизистые оболочки. ПДК в воздухе 1 мг/м3.
При частом воздействии йода на кожу возможны дерматиты. Удаляют йод с
кожных покровов действием раствора тиосульфата или карбоната натрия.

№3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Тазаланған суды анализдеу
Цель работы:
• изучить свойства и методы оценки доброкачественности воды очищенной;
• закрепить и углубить знания по определению рН среды растворов с помощью
индикаторов, потенциометрическим методом;
• приобрести практические навыки определения примесей в лекарственных
препаратах.
Самостоятельная подготовка. Изучить способы получения воды очищенной,
воды для инъекций, физические свойства, химические реакции обнаружения
примесей, условия хранения. Определение рН потенциометрическим методом.
Объекты исследования: вода очищенная. Конкретные задачи занятия:
• ответить на вопросы входного контроля;
• освоить методики испытаний на чистоту и допустимые пределы примесей;
• изучить свойства и требования к качеству воды очищенной и воды для
инъекций;
• выполнить испытания доброкачественности воды очищенной в соответствии с
НД.
В процессе самоподготовки и на занятии студент должен приобрести
следующие знания и умения:
Знать:
• классификацию примесей в препаратах; принципы их определения; общие
требования при проведении испытаний на чистоту;
• суть методик, условия и химические реакции определения общих примесей;
• теоретические основы методов определения рН;
• требования, предъявляемые к воде очищенной и воде для инъекций; химизм
определения общих и специфических примесей в воде очищенной и воде для
инъекций в соответствии с НД.
Уметь:
• проводить оценку качества воды очищенной по внешнему виду и величине рН;
• оценивать наличие и пределы содержания допустимых и недопустимых общих и
специфических примесей в воде очищенной;
• определять рН растворов потенциометрическим методом;
• выполнять испытания на определения примесей в соответствии с
НД.
Задание на занятие:
Каждый студент получает на анализ образец воды очищенной для проведения
фармакопейного анализа.
1. Оценить качество по показателю “ Описание”;
2. Определить величину рН потенциометрическим методом;
3. Определить наличие или отсутствие специфических примесей;
4. Выполнить испытания на содержание общих примесей;
5. Результаты оформить в таблицу и сделать заключение о качестве воды
очищенной.
Таблица 1
Результаты качества воды очищенной
|Показатель |Требования по|Схема реакции |Результаты |Заключение |
| |НД | |испытания | |
| | | | | |

Анализ воды очищенной.

Описание. Бесцветная прозрачная жидкость без запаха и вкуса.
рН. от 5,0 до 7,0 (к 100 мл воды прибавляют 0,3 мл насыщенного раствора
калия хлорида и измеряют рН раствора потенциометрически (ГФ Х, вып.1,
стр.113)
Сухой остаток. 100 мл воды выпаривают на водяной бане досуха и сушат
при (100-105С) до постоянной массы. Остаток не должен превышать
0, 001 %.
Восстанавливающие вещества. 100 мл воды доводят до кипения, прибавляют
1 мл 0,01 М раствора перманганата и 2 мл кислоты серной разведенной,
кипятят 10 минут; розовая окраска должна сохраниться.
Диоксид углерода. При взбалтывании воды с равным объемом известковой
воды в наполненном доверху и хорошо закрытом сосуде не должно быть
помутнения в течение 1 часа.
Нитраты и нитриты. К 5 мл воды осторожно прибавляют 1 мл
свежеприготовленного раствора дифениламина; не должно появляться голубого
окрашивания.
Аммиак. К 10 мл воды прибавляют 0,15 мл реактива Несслера, перемешивают
и через 5 мин сравнивают с раствором, состоящим из смеси 1 мл
эталонного раствора Б, содержащего 0,002 мг иона аммония в 1 мл, 9 мл воды,
свободной от аммиака, и такого же количества реактива, которая прибавлена к
испытуемому раствору. Окраска появившаяся в испытуемом растворе, не должна
превышать эталон ( 0,00002 % ) ( в препарате).
Хлориды. К 10 мл воды прибавляют 0,5 мл кислоты азотной, 0,5 мл
раствора серебра нитрата, перемешивают и оставляют на 5 мин. Не должно быть
опалесценции.
Сульфаты. К 10 мл воды прибавляют 0,5 мл кислоты хлористоводородной
разведенной и 1 мл раствора бария хлорида, перемешивают и оставляют на 10
мин. Не должно быть помутнения.
Кальций. К 10 мл воды прибавляют 1 мл раствора аммония хлорида, 1мл
аммиака 1 мл раствора аммония оксалата, перемешивают и оставляют на 10 мин.
Не должно быть помутнения.
Тяжелые металлы. К 10 мл воды прибавляют 1 мл кислоты уксусной
разведенной 2 капли раствора натрия сульфида, перемешивают и оставляют на 1
мин. Наблюдение окраски производят по оси пробирки диаметром около
5. см, помещенной на белой поверхности. Не должно быть окрашивания.
Использование и хранение. Используют свежеприготовленной или хранят в
закрытых емкостях, изготовленных из материалов, не изменяющих свойств воды
и защищающих ее от инородных частиц и микробиологических загрязнений.
Контрольные вопросы
1. В процессе проведения испытаний на чистоту воды очищенной появилась
опалесценция при проведении испытаний на примеси хлоридов и сульфатов.
Можно ли рекомендовать такую воду для использования в медицинских целях?
2. Что такое «эталонный раствор»? Как и из чего готовят эталонные,
растворы при определении общих примесей?
3. Уравнения химических реакций определения общих примесей, условия
проведения, роль вспомогательных реактивов.
4. Перечислите способы получения воды очищенной, воды для инъекций.
5. Перечислите требования, предъявляемые к воде очищенной, воде для
инъекций.
6. Приведите уравнения химических реакций определения примесей диоксида
углерода, нитратов и нитритов в воде очищенной.
7. Определение понятия «рН». Методы определения рН, принятые ГФ
XI.
8. Буферные растворы, буферная емкость, влияние разбавления на рН
буферного раствора.
9. Какие примеси в воде очищенной и воде для инъекций определяются в
сравнении с эталонами? Как их определяют?
10. Почему при определении примеси диоксида углерода в воде очищенной
испытания проводят в наполненном доверху и хорошо закрытом сосуде?
11. Что используют в качестве эталона сравнения при определении в воде
очищенной примеси хлоридов?
12. Какой реактив используют для определения примеси кальция в воде для
инъекций? Приведите уравнение реакции.
13. Почему при определении примеси солей аммония в воде очищенной
используют реактив Несслера, а не раствор гидроксида натрия? Приведите
уравнения реакций.
Как следует проводить визуальное наблюдение при испытании на примеси
тяжелых металлов в воде очищенной? Приведите уравнение реакций.

№4 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
III , II , I топтардың бейорганикалық дәрілік заттары

Сабақтың жоспары:
1.ІІІ топ элементтерінің дәрілік заттары.
2.ІІ топ элементтерінің дәрілік заттары.
3. І топ элементтерінің дәрілік заттары.
4.Жағдаяттық есептер шығару.

№5 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
VII,VI,V топтардың бейорганикалық дәрілік заттары
Сабақтың жоспары:
1.VІІ топ элементтерінің дәрілік заттары.
2.VІ топ элементтерінің дәрілік заттары.
3. V топ элементтерінің дәрілік заттары.
4.Жағдаяттық есептер шығару.

№6 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Спирттер және олардың туындылары негізіндегі дәрілік заттар Сабақтың
жоспары:
1. Бір атомды спирттер негізіндегі дәрілік заттар.
2. Көп атомды спирттер негізіндегі дәрілік заттар
3. Жай эфирлерді фармацевтикада пайдалану.
4. Күрделі эфирлерді фармацевтикада пайдалану
5. Жағдаяттық есептер шығару.

№7 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Дәрілік заттар көмірсуларды анализдеу.
Цель занятия:
• освоить способы оценки качества углеводов;
• освоить метод поляриметрии как метод контроля качества
лекарственных веществ на примере углеводородов;
• освоить метод рефрактометрии как метод контроля качества
лекарственных веществ на примере углеводов.

Конкретные задачи занятия:
• ответить на вопросы входного контроля;
• изучить физические и химические свойства углеводов;
• определить качество раствора глюкозы по показателям “Описание”,
“Растворимость”, “ Подлинность”, “рН”, “Номинальный объем”,
“Механические включения”, “Количественное определение”,
“Прозрачность”, “Цветность”;
• определить качество глюкозы (субстанция) по показателям
“Описание”, “Растворимость”, “ Подлинность”, “Количественное
определение””, “Прозрачность”, “Цветность”;

Объекты исследования: Раствор глюкозы 5%, 10%, глюкоза
(субстанция).

Вопросы входного контроля:
• формулы, латинские, русские и химические названия углеводов;
• физические и химические свойства, методы идентификации и количественного
анализа указанных веществ;
• их фармакологическое действие, формы выпуска, применение, условия
хранения;
• теоретические основы метода поляриметрии, факторы, влияющие на угол
вращения и удельное вращение;
• теоретические основы метода рефрактометрии;
• контроль на механические включения в инъекционных лекарственных средств;
• номинальный объем.

Задание на занятие:
Группа студентов получает для фармакопейного анализа образец для оценки
качества по отдельным показателям. Необходимо:
1. Выполнить анализ раствора глюкозы в соответствии с требованиями НД по
показателям: “Описание”, “Растворимость”, “ Подлинность”, “рН”,
“Номинальный объем”, “Механические включения”, “Количественное
определение”, “Прозрачность”, “Цветность”;
Поляриметрическое определение. Объем исследуемого раствора,
эквивалентный 2,5 г глюкозы (50 мл 5 %, 25 мл - 10 %, 10 мл - 25 %, 6,25 мл
- 40 % растворов) помещают в мерную колбу вместимостью 100 мл, прибавляют 2
мл раствора гидроксида аммония, доводят водой до метки, перемешивают и
оставляют на 40 мин. Измеряют угол вращения полученного раствора на
поляриметре. Содержание глюкозы в 1 мл в граммах (X) рассчитывают по
формуле:
X = а *
100
52,8 • V • l
где: а - угол вращения испытуемого раствора, в градусах;
V- объем исследуемого раствора, взятый для определения, в мл;
l - толщина слоя, в дм;
52,8 - удельное вращение глюкозы в градусах.

№8 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Дәрі-дәрмектерді анализдеуде рефрактометрия әдісі

Рефрактометрическое определение глкозы. На призму рефрактометра
наносят несколько капель воды и по шкале находят показатель преломления
(n0). Осторожно вытирают призму досуха, наносят на нее несколько капель
испытуемого раствора и находят показатель преломления (n).
Содержание глюкозы в 1 мл в граммах (X) рассчитывают по формуле:

X = n - П0
0,00142 • 100
где 0,.00142 - фактор показателя преломления безводной глюкозы.

№9 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ
Антибиотиктер
Сабақтың жоспары
1 Антибиотиктерге қысқаша сипаттама
2 Флеммингтің пенициллині
3 Өнеркәсіптік жағдайда микроорганизмдердің антибиотиктерге
құралу мүмкіндіктерін жоғалтуы.
4 Антибиотиктерді өнеркәсіпте алу
5 Антибиотиктерді өндірістік алуы және қолданылуы
6 Пенициллин
7 Азық-түлік биомицині (хлортетрациклин)
8 Дәрілік заттардың адам ағзасына қолданылуының мақсаты

3. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ

3.1 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ НЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

1 Бүкіләлемдік ден-саулық сақтау ұйымы: құрылу тарихы, құрамы, қызметі
2. Осмос және осмолярлық түсінігі, осмолярлықты анықтау.
3 Дәрілік заттың мөлшерін анықтауға есептер.
4 Жалпы фармокопеялық анализ әдістеріне жағдаяттық есептер шығару.
5 Дәрі-дәрмек құрамындағы бейорганикалық көмекші заттар.
6 Бейорганикалық дәрі-дәрмектерге жағдаяттық есептер шығару.
7 «Әлемдік фармацевтиканың қазіргі мәселелері» тақырыбында эссе жазу.
8 Фармокогнозия – негізгі түсініктері, қолданылуы.
9 Биофармацевтикалық анализде электрофорез және электрохимиялық әдістерді
қолдану.
10 «ҚР фармацевтикалық өнеркәсібі – қазіргі жағдайы мен келешегі»
тақырыбында эссе жазу.
11 Плазмоалмастырғыш препараттар. Диагностикалық препараттар.
12 Органикалық дәрі-дәрмектерге жағдаяттық есептер шығару.
13 Органикалық қосылыстардың құрылысы мен олардың дәрілік әсері арасындағы
байланыс.
14 «Фармацевтикалық анализде аспаптық анализ әдістерін қолдану» тақырыбында
эссе жазу

3.2 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ТЕСТТЕР

1. Фуран гетероциклдардың қандай тобына жатады?
A. Бір гетероатомды алтымүшелі
B. Екі гетероатомды бесмүшелі
C. Конденсацияланған гетероцикл
D. Бір гетероатомды бесмүшелі
E. Екі гетероатомды алтымүшелі

2. Фуранды каталитикалық гидрлегенде түзілетін зат:
A. Пентан
B. Фурфурол
C. Пентанол
D. Тетрагидрофуран
E. Дигидрофуран

3. Құрамында оттегі атомы бар бес мүшелі гетероцикл:
A. Пирролидин
B. Фуран
C. Тиофен
D. Пиррол
E. Имидазол

4. Циклдың құрамында 1,3-жағдайда орналасқан екі азот атомы бар алты
мүшелі гетероцикл қалай аталады?
A. Пиразин
B. Пиразол
C. Пиримидин
D. Пиридазин
E. Имидазол
5. Пиррол гетероцилдардың қандай тобына жатады?
A. бес мүшелі бір гетероатомды
B. алты мүшелі бір гетероатомды
C. бес мүшелі екі гетероатомды
D. алты мүшелі екі гетероатомды
E. конденсацияланған гетероцикл

6. Фуран гетероцилдардың қандай тобына жатады?
A. бес мүшелі бір гетероатомды
B. алты мүшелі бір гетероатомды
C. бес мүшелі екі гетероатомды
D. алты мүшелі екі гетероатомды
E. конденсацияланған гетероцикл

7. Тиофен гетероцилдардың қандай тобына жатады?
A. бес мүшелі бір гетероатомды
B. алты мүшелі бір гетероатомды
C. бес мүшелі екі гетероатомды
D. алты мүшелі екі гетероатомды
E. конденсацияланған гетероцикл

8. Индол гетероцилдардың қандай тобына жатады?
A. бес мүшелі бір гетероатомды
B. алты мүшелі бір гетероатомды
C. бес мүшелі екі гетероатомды
D. алты мүшелі екі гетероатомды
E. конденсацияланған гетероцикл
9. Имидазол гетероцилдардың қандай тобына жатады?
A. бес мүшелі бір гетероатомды
B. алты мүшелі бір гетероатомды
C. бес мүшелі екі гетероатомды
D. алты мүшелі екі гетероатомды
E. конденсацияланған гетероцикл

10. Құрамында азот гетероатомы бар гетероцикл
A. пиррол
B. фуран
C. тиофен
D. пиридин
E. пиримидин

11. Құрамында оттегі гетероатомы бар гетероцикл
A. пиррол
B. фуран
C. тиофен
D. пиридин
E. пиримидин

12. Құрамында екі азот гетероатомы бар бес мүшелі гетероцикл
A. пиразол
B. фуран
C. тиофен
D. пиридин
E. пиримидин
13. Пирролдың құрамында қандай гетероатом болады
A. азот
B. күкірт
C. оттегі
D. атом азот
E. 4 атом азот
14. Фуранның құрамында қандай гетероатом болады?
A. азот
B. күкірт
C. оттегі
D. атом азот
E. 4 атом азот

15. Қандай гетероциклдың құрамында пиррол және бензол болады
A. тиазол
B. пиразол
C. индол
D. имидазол
E. оксазол

16. Индолдың құрамында қандай гетероатом болады
A. азот
B. күкірт
C. оттегі
D. атом азот
E. 4 атом азот

17. Имидазолдың құрамында қандай гетероатом болады
A. азот
B. күкірт
C. оттегі
D. 2 атом азот
E. 4 атом азот
18. Пиразол туындыларына жататын дәрілік заттар
A. феназон
B. фурацилин
C. пилокарпин гидрохлорид
D. фенилбутазон
E. этилбискумацетат

19. Бензопиран туындыларына жататын дәрілік заттар
A. феназон
B. фурацилин
C. пилокарпин гидрохлорид
D. фенилбутазон
E. этилбискумацетат

20. 5-нитрофуран туындыларына жататын дәрілік заттар
A. феназон
B. фурацилин
C. пилокарпин гидрохлорид
D. фенилбутазон
E. этилбискумацетат

21.Имидазол туындыларына жататын дәрілік заттар
A. феназон
B. фурацилин
C. пилокарпин гидрохлорид
D. фенилбутазон
E. этилбискумацетат
22. Пиразол гетероцилдардың қандай тобына жатады
A. бес мүшелі бір гетероатомды
B. алты мүшелі бір гетероатомды
C. бес мүшелі екі гетероатомды
D. алты мүшелі екі гетероатомды
E. конденсацияланған гетероцикл
23. Қандай бес мүшелі гетероциклды қосылыс фуразомидонның құрамында болады?
A. пиррол
B. фуран
C. тиофен
D. пиридин
E. пиримидин

24. Қандай бес мүшелі гетероциклды қосылыс индолдың құрамында болады?
A. пиррол
B. фуран
C. тиофен
D. пиридин
E. пиримидин

25. Қандай бес мүшелі гетероциклды қосылыс триптофанның құрамында болады?
A. пиррол
B. фуран
C. тиофен
D. пиридин
E. пиримидин

26.Қандай конденсацияланған гетероциклдың құрамында пиррол болады?
A. тиазол
B. пиразол
C. индол
D. имидазол
E. оксазол
27.Қандай дәрілік заттың құрамында фуран болады?
A. тубазид
B. фтивазид
C. фурацилин
D. антипирин
E. амидопирин

28. Қандай дәрілік заттың құрамында фуран болады?
A. тубазид
B. фтивазид
C. фуразолидон
D. антипирин
E. амидопирин

29.Қандай биогенді аминнің құрамында имидазол болады?
A. триптамин
B. дофамин
C. норадреналин
D. гистамин
E. адреналин

30. Қандай витаминнің құрамында пиррол болады?
A. витамин В12
B. витамин В1
C. витамин РР
D. витамин С
E. витамин Д

31. N-(5-Нитро-2-фурфурилиден)-1-аминогидантоиннің рационалды атауын
атаңыз:
A. Фуродонин
B. Фурацилин
C. Фуразолидон
D. Фурагин
E. Фепромарон

32. N-(5-Нитро-2-фурил)-аллилденаминогидантоиннің рационалды атауын атаңыз:
A. Фуродонин
B. Фурацилин
C. Фуразолидон
D. Фурагин
E. Фепромарон

33. 3-α-Фенил-β-пропионил-3-этил-4-оксикумариннің рационалды атауын атаңыз:
A. Фуродонин
B. Фепромарон
C. Аценокумарол
D. Этилбискумацетат
E. Фепромарон

34. Кумарин туындыларына қайсысы жатады?
A. Фуродонин
B. Фурацилин
C. Фепромарон
D. Фурагин
E. Феназон

35. 5-нитрофуран туындыларына қайсысы жатады?
A. Фепромарон
B. Аценокумарол
C. Этилбискумацетат
D. Феназон
E. Фурацилин

36. Индол туындыларына қайсысы жатады?
A. Индометацин
B. Метамизол-натрий
C. Этилбискумацетат
D. Феназон
E. Фурацилин

37. Пиразол туындыларына қайсысы жатады?
A. Индометацин
B. Метамизол-натрий
C. Этилбискумацетат
D. Феназон
E. Фурацилин

38. 1-(4-Хлорбензоил)-5-метокси-2-метил-1Н-индол-3-сірке қышқылының
рационалды атауын атаңыз:
A. Фепромарон
B. Аценокумарол
C. Этилбискумацетат
D. Феназон
E. Индометацин

39. 1-(β-Оксиэтил)-2-метил-5-нитро-имидазолдың рационалды атауын атаңыз:
A. Метранидозол
B. Аценокумарол
C. Этилбискумацетат
D. Феназон
E. Индометацин

40. Этирификациялыну реакциясы – бұл ...
A. спирттердің әрекеттесуі
B. спирттердің сумен әрекеттесуі
C. дегидридтелу
D. спирттердің карбон қышқылдарымен әрекеттесуі
E. карбон қышқылдардың металдармен әрекеттесуі

41. Нуклеофилдік орын басу реакциялары белгіленеді:
A. SE
B. SN
C. AE
D. E
E. AN

42. SN — қандай реакцияның символы:
A. электрофильдік орын басу
B. нуклеофильдік орын басу
C. электрофильдік қосылу
D. элиминирлену
E. нуклеофильдік қосылу

43. Хлорангидридтер — карбон қышқылдарының немен әрекеттесу нәтижесінде
түзіледі
A. Cl2
B. HCl
C. PCl5
D. HClO3
E. FeCl3

44. Карбон қышқылдарының ангидридтері - карбон қышқылдарының немен
әрекеттесу нәтижесінде түзіледі
A. Р2О5
B. NaOH
C. C2H5OH
D. PCl5
E. HClO3

45. Карбон қышқылдардың спирттермен әрекеттесуі күрделі эфирлердің
түзілуіне әкеледі, осы реакция аталады:
A. полимерлену
B. конденсациялану
C. этерификациялану
D. диспропорциялану
E. изомерлену

46. Сірке қышқылының этил спиртімен этирификациялану нәтижесінде тұзіледі:
A. этил ацетат
B. метил ацетат
C. бутил ацетат
D. натрий этилаты
E. пропил ацетат

47. Қышқылдардың екі молекуласынан су молекуласы үзілуі нәтижесінде
түзіледі:
A. эфирлер
B. қышқылдардың ангидридтері
C. карбон қышқылдарының тұздары
D. күрделі эфирлер
E. дұрыс жауабы жоқ

48. Күрделі эфирлерді алу үшін қолданылатын реакция:
A. гидратталу
B. этерификациялану
C. дегидратталу
D. дегидрогенделу
E. полимерлену

49. Ароматты карбон қышқылдарына жатады:
A. бензой
B. сірке
C. пропион
D. май
E. валериан

50. Құрамында қандай функционалды тобы бар гидроксиқышқылдарды
гетерофункционалды қосылыстар деп атайды:
A. гидроксил және амин тобы
B. карбоксил және гидроксил
C. карбоксил және оксо топ
D. карбоксил және нитро топ
E. нитро топ және оксо топ

Жауаптар эталоны

1-В; 2-D; 3-B; 4-C; 5-А; 6-A; 7-A; 8-E; 9-C; 10-A; 11-B; 12-A; 13-A; 14-C;
15-C; 16-A; 17-D; 18-A; 19-E; 20-E; 21-E; 22-C; 23-B; 24-A; 25-A; 26-C; 27-
C; 28-C; 29-D; 30-A; 31-А; 32-D; 33-В; 34-С; 35-Е; 36-А; 37-В; 38-Е; 39-А;
40-D; 41-B; 42-В; 43-С; 44-А; 45-С; 46-А; 47-В; 48-В; 49-А; 50-В;

-----------------------
Результаты определения качества лекарственного вещества

Результаты на подлинность неорганических веществ

Пәндер