Файл қосу
Жүйке қасиеттері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ | |
|3 деңгейлі |ПОӘК |042-14-04.1.20.101/01-2012 |
|Оқу әдістемелік кешенінің | | |
|құжаты | | |
|ПОӘК «Орталық нерв |1 басылым | |
|жүйесінің және жоғары | | |
|дәрежелі нерв қызметінің | | |
|физиологиясы» | | |
|пәні бойынша | | |
6M060700-«Биология» магистратура мамандығына арналған
«Орталық нерв жүйесінің және жоғары дәрежелі нерв қызметінің физиологиясы»
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
МАГИСТРАНТТАРҒА АРНАЛҒАН ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ
Семей-2012
Алғы сөз
1. ӘЗІРЛЕНГЕН
Құрастырған: Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
«Биология» кафедрасының профессоры Арынова Р.А.
2. ТАЛҚЫЛАНҒАН
2.1 Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
«Биология» кафедрасының мәжілісінде
27.08.2012 ж . № 1 хаттама.
Кафедра меңгерушісі Арынова Р.А.
2.2. Аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік комиссия мәжілісінде.
03.09.2012 ж . № хаттама.
ОӘБ төрағасы Сатиева К.Р.
3. БЕКІТІЛГЕН
Университеттің оқу-әдістемелік кеңес мәжілісінде мақұлданып,
басылымға ұсынылған.
13.09.2012 ж . № хаттама.
УОӘК төрағасы, оқу жұмысының проректор Рскелдиев
Б.А.
4. ТҰҢҒЫШ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН
Мазмұны
1. Қолдану саласы.
2. Ереже белгілейтін сілтемелер.
3. Жалпы ереже.
4. Оқытушыға арналған пәннің жұмыс бағдарламасының мазмұны.
5. Магистранттердің өэ бетімен істейтін жұмыстары тақырыбының тізімі.
6. Пәннің оқу әдістемелік картасы.
7. Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілуінің картасы.
8. Әдебиеттер.
1. Қолдану саласы:
«Өсімдіктер биотехнологиясы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені «Биология»
мамандығы бойынша арналған.
Бұл кешен пәннің мазмұнымен, саясатымен, өзектілігімен, қажеттілегімен
таныстырады. Оқу-әдістемелік кешені пәнді оқытуда негізгі құрал болып
табылады.
2. Ереже белгілейтін (нормативтік) сілтемелер
Осы әзірленген ПОӘҚ мына құжаттар талабына, ұсыныстарына сай, пәннің
оқу барысын ұйымдастыру тәртібін белгілейді:
- 6М060700-“Биология” мамандығы бойынша магистрларды дайындау
ҚР МЖМБС 7.09.030.- 2008, ҚР БҒМ № 677 бұйрығымен 2008 ж 31.12
бекітілген және іске еңгізілген.
- ҚР білім және ғылым министрлігімен № 131-08, 20.03.2008 ж.
Мамандықтарға арналған жаңа классификаторы негізінде
01.09.2009 ж. іске енгізілген.
- Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің ПОӘК
стандарты - 042-РГКП-СГУ-8-2007.
- ДП 042-08.10.10.12-2007 документациялық құжаттар.
1. Жалпы қағидалар
1.1 Оқытушы және пән туралы мәліметтер
● Оқытушының аты жөні: Арынова Райхан Ахметовна, б.ғ.д.
● Биология кафедрасы
● Хабарласу мәліметі: 53-19-70: кафедрада болу уақыты оқу кестесіне
байланысты
● Өткізілу орны: Оқу ғимараты № 5 аудитория №205
● Пәннің аты: Жануарлар физиологиясы
● Кредит саны –3, жалпы сағат саны – 45
1.2.Оқу жоспарынан көшірме
1 кесте
|Курс|Семес-тр |Кредит |
|1 |Сабаққа қатысу |5 |
|2 |Дәрістерге қатысу |5 |
|3 |Препараттарды дайындау |3 |
|4 |Препараттар бейнесін дәптерге салу |3 |
|5 |Реферат жазу |3 |
|6 |Жазбаша бақылау жұмысты орындау |3 |
|7 |Сызба, кестелер дайындау |5 |
|8 |Зертханалық сабақтарда жұмыс істеу |5 |
|9 |СОӨЖ шегінлегі сабақтардағы жұмыс |5 |
|10 |Дәрістерді конспектілеу |3 |
|11 |№ 1 шектік бақылау – 7 апта |10 |
|12 |№ 2 шектік бақылау – 15 апта |10 |
| |Ағымдық бақылау |60 |
| |Қортынды бақылау |40 |
Магистранттің рейтингін есептеп шығару
3 кесте
|Тізімдегі |Қатысу |ҮЖ |АБЖ |
|магистрант № | | | |
|А |4,0 |95-100 |Өте жақсы |
|А- |3,67 |90-94 | |
|В+ |3,33 |85-89 |Жақсы |
|В |3,0 |80-84 | |
|В- |2,67 |75-79 | |
|С+ |2,33 |70-74 |Қанағаттарлық |
|С |2,0 |65-69 | |
|С- |1,67 |60-64 | |
|Д+ |1,33 |55-59 | |
|Д |1,0 |50-54 | |
|F |0 |0-49 |Қанағаттарлықсыз |
|I |NA | |Аяқталмаған |
|P | | |Пәнді өтті |
5. Пәннің жұмыс бағдарламасы
5 кесте
|№ | Тақырыптар |Дә-рі|Зерт-л|СОӨЖ |МӨЖ |әдебиет-т|
| | |с |ық | | |ер |
|1 |Кіріспе. Физиология пәнінің |1 |2 |2 |2 |1-17 |
| |мазмұны мен маңызы. Ағзаның | | | | | |
| |физиологиялық қызметтері | | | | | |
|2 |Қан жүйесінің физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|3 |Жүрек пен қан тамырлары жүйесінің|1 |2 |2 |2 |1-17 |
| |физиологиясы | | | | | |
|4 |Азық қорыту жүйесінің |1 |2 |2 |2 |1-17 |
| |физиологиясы | | | | | |
|5 |Зат және қуат алмасуы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|6 |Тыныс алу физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|7 |Зәр шығару физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|8 |Тері физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|9 |Ішкі секреция бездерінің |1 |2 |2 |2 |1-17 |
| |физиологиясы | | | | | |
|10 |Көбею физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|11 |Сүттену физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|12 |Бұлшық ет және жүйке |1 |2 |2 |2 |1-17 |
| |талшықтарының физиологиясы | | | | | |
|13 |Орталық жүйке жүйесі және оның |1 |2 |2 |2 |1-17 |
| |бөліктерінің физиологиясы | | | | | |
|14 |Жоғары дәрежелі жүйке қызметі |1 |2 |2 |2 |1-17 |
|15 |Бейімделу физиологиясы |1 |2 |2 |2 |1-17 |
| | | | | | | |
| |Барлығы: |15 |30 |30 |30 | |
6. MӨБЖ және МӨЖ жоспары
6 кесте
|№ |MӨБЖ |МӨЖ |
|реті | | |
| |Аудиториялық |Аудиториядан тыс | |
|1 |Физиология ғылымының әдіс|Бұлшық еттің жиырылу |Зат алмасу – тірі |
| |- тәсілдері және құрал - |түрлері |ұлпалардың негізгі |
| |жабдықтар | |қасиеті |
|2 |Тірі ұлпалардағы |Гальвани тәжірибелері |Ішек-қарын жолының |
| |биоэлектрлік құбылыстар | |өзіндік реттелуі |
|3 |Жұлын рефлекстері |Жүйке орталығы және оның |Қан қысымы және оны |
| | |қасиеттері |қамтамасыз ететін |
| | | |факторлар |
|4 |Малдардың жүріс-тұрыс |Шартты рефлекстердің |Бұлшық еттің |
| |рефлекстерін зерттеу. |пайда болуы |жиырылуының механизмі|
| |Мишықтың қызметін | |мен химизмі |
| |зерттеу. | | |
|5 |Көру және есту |Сопақша және аралық мидың|Құстардың ас қорыту |
| |анализаторлары |физиологиясы |ерекшеліктері |
|6 |Жүйке талшықтарының |Парабиоз теориясы |Бұлшық еттің |
| |кейбір қасиеттері. | |жиырылуының түрлері. |
| | | |Тетаникалық |
| | | |жиырылудың табиғаты. |
|7 |Эритроциттердің санын |Қанның физико-химиялық |Организмнің ішкі |
| |және гемоглобин мөлшерін |қасиеттері |ортасы, оның құрамы, |
| |анықтау | |маңызы |
|8 |ЭТЖ – эритроциттердің |Қан топтары және қанның |Бұлшық ет тканінің |
| |тұну жылдамдығы және ЭОТ |ұюы |физиологиялық |
| |– эритроциттердің | |қасиеттері. Тегіс |
| |осмостық түрақтылығы | |бұлшық еттердің |
| | | |функциональдық |
| | | |ерекшеліктері |
|10 |Кардиография және оны | Автоматия және жүректің |Физиологиялық |
| |талдау |жұмысына температураның |адаптация (бейімделу)|
| | |әсері |және оны қамтамасыз |
| | | |ететін механизмдер |
|11 |Жүрек жұмысының реттелуі |Симпатикалық жүйенің |Бұлшық еттің шаршауы,|
| | |әсері |оның себебі мен |
| | | |байқалуы (проявление)|
|12 |Спирометрия және |Жас ерекшеліктеріне |Организм-өздігінен |
| |пневмография |байланысты өкпенің |реттелетін жүйе. |
| | |тіршілік сыйымдылығы |Өздігінен реттелудің |
| | | |механизмі |
|14 |Ауыз қуысындағы астың |Сілекейдің түзілуі |Күйіс қайыру кезеңі |
| |қорытылуы | |(период), оның |
| | | |басталу механизмі мен|
| | | |маңызы |
|15 |Метаболизм |Энергияның алмасуы |Бүйрек бездері, |
| | | |олардың гормондары |
|16 |Соңғы өнімдердің сыртқа |Ақуыз алмасуы |Шошқа мен жылқы |
| |шығырылуы | |асқазанындағы және |
| | | |ішектегі ас қорытудың|
| | | |ерекшеліктері |
|17 |Бүйрек функциясы |Көмірсу алмасуы |Дамыл потенциалы мен |
| | | |ықпал потенциалы, |
| | | |олардың барын |
| | | |дәлелдейтін |
| | | |тәжірибелер |
|18 |Дәрумендер |Майда еритін дәрумендер |Е.Н.Введенскийді |
| | | |лабильдік туралы |
| | | |ілімі, нерв |
| | | |талшығының, бұлшық |
| | | |еттің және синапстың |
| | | |лабильдігі |
|19 |Минералды заттар |Макроэлементтер |Тыныс алудың жүйкелі |
| | | |реттелуі |
|20 |Ішкі секреция бездерінің |Гипофиз |Е.Н.Введенскийді |
| |физиологиясы | |лабильдік туралы |
| | | |ілімі, нерв |
| | | |талшығының, бұлшық |
| | | |еттің және синапстың |
| | | |лабильдігі |
|21 |Электро- және |Эпифиз |Сүттің пайда болуы |
| |фонокардиография | |және оның таз |
| | | |қарындағы ас |
| | | |қорытумен байланысы |
|22 |Өкпедегі газ алмасуы |Газ алмасуға зиянды |Орталық және шеткі |
| | |заттардың әсері |синапстар құрылысы. |
| | | |Қасиеттері |
|23 |Қарындағы ас қорыту | Қарын сөлінің түзілуі |Ұйқы безі және оның |
| | | |гормондарының |
| | | |физиологиялық ролі |
|24 |Ішектегі ас қорыту |Астың ішекте сіңірілуі |Ауылшаруашылық |
| | | |малдарының ащы ішегі |
| | | |мен тоқ ішегіндегі |
| | | |астың қорытылуы |
|25 |Зәр және тер шығарылуы |Тер бездері |Мал ағзасындағы |
| | | |гуморальдық реттелу |
| | | |және оның ОЖЖ – мен |
| | | |байланысы |
|26 |Анализаторлардың |Сипап – сезіну |Рефлекс және |
| |физиологиясы | |рефлекторлық доға. |
| | | |Рефлекстің |
| | | |классификациясы және |
| | | |олардың биологиялық |
| | | |маңызы |
|27 |Көбею физиологиясы |Ұрықтану процесі |Үлкен ми жарты шар |
| | | |қыртысының ішкі |
| | | |мүшелер жұмысын |
| | | |реттеудегі маңызы |
|28 |Эритроциттерді санау |Қанның сыбағалы салмағы |Жүйке қасиеттері. |
| | | |Жүйке ұлпасындағы |
| | | |қозудың өту заңдары |
|29 |Лейкоциттерді санау |Қанның тұтқырлығы |Қанның ұю механизмі |
| | | |және оның реттелуі |
|30 |Гемоглобин мөлшері |Қанның қозғалысы |Мал ағзасындағы |
| | | |гуморальдық реттелу |
| | | |және оның ОЖЖ – мен |
| | | |байланысы |
МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСКАУЛАР
І. Тарау. Бұлшық ет және нерв физиологиясы
І-ші Тақырып. Нерв бұлшық ет препаратын дайындау.
Жұмыстың мақсаты: Бақаны сулыққа орап, басын бос қалдырамыз. Оған
декатитация жасаймыз: ол үшін үстінгі бас жақ сүйегін көздерімқалған бұлшық
еттерден бірге кесіп алып жұлынын зақымдандырамыз, оны сирағынан арқа
жағын жоғары бағытта ұстап тұру керек. Осы кезде бақаның денесінің алдынғы
жағы жамбас сүйегіне тік бұрыш түрінде бағытталады. Қайшының жүзін омыртқа
жотасының астынғы жағына кіргізе отырып, жамбас сүйегіне 1,5 см жетпей
тканьдерді кеседі. Осымен бірге екі жамбас сүйектерінің бірігіп тұрған
жерінен бақа денесінің алдынғы жағын кесіп тастайды. Бақаның сыртқы
жотасынан ұстай отырып, артқы аяқтарды екіге бөледі. Ұш басты бұлшық етті
қалған бұлшық еттерден бөлектеп, шонданай нервін табады және оны Пастер
пипеткасы арқылы жоғары көтереді. Соңынан шонданай нервін омыртқа сүйегімен
қосып тұрған тканьден тазартқанан кейін, тоқпан жілікті ұршық сүйегінің
жанынан кесіп тастайды. Осындай әдіспен дайындалған препарат-реоскоптық
сирақ деп аталынылады. Ал нерв – бұлшық ет препаратын дайындау үшін осы
аталған препараттың балтыр бұлшық етін, шонданай нервімен қоса кесіп алып,
Ренгер ертіндісіне ұстайды.
Жұмыс дәптеріне осы препараттардың схемалық суретін салу керек.
Тасырма: Тірі тканьдердің қасиеттері /І,ІІ лекция/
1 сурет
Нерв-ет препараты
2-ші Тақырып: ҚОЗҒЫШ ТКАНЬДЕРДІҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ.
Сабаққа керекті құралдар: Көлбақа, кимограф, электрростимулятор,
штатив, препараттаруға арналған құрал-саймандар, таблицалар, Рингер
ертіндісі.
І-ші Жұмыс: БҰЛШЫҚ ЕТТІН ҚОЗҒЫШТЫҒЫН ТІКЕЛЕЙ ЖӘНЕ ТІКЕЛЕЙ ЕМЕС
ТІРІРКЕНДІРУМЕН АНЫҚТАУ /а,б/.
Жұмыстың мақсаты: ҚОЗҒЫШТЫҚ ТАБАЛДЫРЫҒЫНЫН /ШЕГІНІҢ/ ЖАУАП БЕРУІН
БҰЛШЫҚ ЕТ НЕМЕСЕ НЕРВ ТАЛШЫҚ АРҚЫЛЫ АНЫҚТАУ./
а/ НЕРВТІН ҚОЗҒЫШТЫҚ ТАБАЛДЫРЫҒЫН /ШЕГІН/ АНЫҚТАУ./ тікелей емес
тітір.
Жұмыс барысы: бұлшық ет – нерв препаратының нерв талшығына
электростимулятордың электродтарын жалғастырамыз. Ақырын токтің күшін
көбейтіп қозғыштық табалдырығын табамыз /ең әлсіз токтің күші бұлшық етті
жирылта алатын/.
б/ БҰЛШЫҚ ЕТТІН ҚОЗҒЫШТЫҚ ТАБАЛДЫРЫҒЫН /ШЕГІН/ АНЫҚТАУ./ тікелей
тітіркендіру/.
Жұмыс барысы: Бұлшық ет – нерв препаратының бұлшық етіне
электростимулятордың электродтарын жалғастырып қозғыштыұ табалдырығын
/шегін/ табамыз.
2-ші жұмыс: БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ЖИЫРЫЛУ МӨЛШЕРІ МЕН ТІТІРКЕНДІРГІШ КҮШІНІҢ
БАЙЛАНЫСЫН АНЫҚТАУ.
Жұмыстың мақсаты: ТӨМЕН, ЖОҒАРЫ ҚОЗУ ТАБАЛДЫРЫҒЫН ЖӘНЕ АНЫҚ ҚОЗУ
ТАБАЛДЫРЫҒЫН ТАБУ. ОСЫ ҚОЗУ ТАБАЛДЫРЫҚТАРЫНЫН БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ЖИЫРЫЛУЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ.
Жұмыс барысы: Алдында қозу табалдырығын тауып бұлшық еттің жиырылуын
жазып аламыз. Кимографпен миографті пайдаланып, ток күшін көбейте беріп
жоғары қозу табалдырығына бұлшық еттің жауап беруда токтің күшін көбейте
берсек пессимум пайда болады.
3-ші жұмыс:ЕТ ПЕН НЕРВ ТАЛШЫҚТАРЫНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ТІТІРГЕНДІРГІШТЕРДІҢ
ӘСЕРІ.
Жұмыстың мақсаты: МЕХАНИКАЛЫҚ, ХИМИЯЛЫҚ, ЭЛЕКТРЛІК ТІТІРКЕНДІРГІШТЕР
БОЛАДЫ. БҰЛШЫҚ ЕТ ЖИЫРЫЛУЫМЕН ЖАУА БЕРСЕ, АЛ НЕРВ ТАЛШЫҒЫ ҚОЗУ ӨТКІЗУ МЕН
/импульсімен/
ЖАУАП БЕРЕДІ. ТІТІРКЕНДІРГІШТЕРДІҢ БҰЛШЫҚЕТКЕ ЖӘНЕ НЕРВ ТАЛШЫҒЫНА ӘСЕР
ЕТЕТІНІН ЗЕРТТЕУ.
Жұмыс барысы: Нерв талшығына І/Электр тоғымен, 2/ пинцитпен қысым; З/
тұз салып; әсер жасайды да бұлшық еттің жаубын байқаймыз.
Барлық жұмыстардың суреттерін салып, нәтижесін жазып қортындысы
жасау керек.
Болатын суреттер І. Стендалық бақа.
2. Реаскоптік сирақ.
3. Бұлшық ет- нерв препараты.
Сұрақтар:
1. Тітіркендіру деген не?
2. Тітіркендіргіштер дегеніз не, олардың классификациясы.
3. Қозу деген не?
4. Қозғыштық деген не, оны анықтау әдісі?
5. Қозғыштық табалдырығы деген не?
6. Қай тканьдердің /ұлпа/ қозғыштығы жоғары?
7. Бұлшық еттің жиырылу мөлшері мен тітіркендіргіш күшінің байланысы
қандай?
8. Оптимум, пессимум деген не?
3-ші Тақырып: ТІРІ ТКАНЬДЕРДЕГІ ЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫСТАР /биоток/
Тірі тканьдерде электрлі құбылыстар пайда болады. Электрлі
құбылыстарды тканьде қозу болған кезінде «ықпал тоғы» деп атайды.
Ықпал токтың пайда болатын себебі қоздырған және дамылданған
тканьдердің арасында потенциал айырмашылығы болғандықтан ықпал ток пайда
болады. Ал қозу болмаған кезде, ішкі және сыртқы клетканың
мембраналарында өзіндік электр потонциалы бар. Оны «дамыл тоғы» деп
атайды. Осы ұғым пайда болғанша Гальвани екі тәжірбие жасап дүние жүзінде
бірінші болып /1791 ж/ организинің қозғыш тканьдеріндегі биоэлектрлі
құбылыстарды ашқан болатын.
Сабақтың мақсаты: ТІРІ ТКАНЬДЕРДЕГІ БИОЭЛЕКТРЛІ ТОҒЫНЫҢ БАР
ЕКЕНДІГІН ЖӘНЕ ЫҚПАЛ МЕН ДАМЫЛ ТОҒЫНЫҢ /потенциалының/ БОЛАТЫНЫН АНЫҚТАУ.
Сабаққа керекті құралдар: Көлбақа, стимулятор, алюьминий – мыс
балкон гальванометр, поляризациялдамаған электродтар, 635899 шыны үстел,
шыны ілгек, ринген ертіндісі, таблицалар, препараттарға арналған құрал –
саймандар.
I – ші Жұмыс: Гальванидың I – ші тәжірбиесі /металдармен/.
Жұмыс барысы: Көлбақаның жұлынын зақымдандырып, жамбас сүйегіне 1,5
см жетпей тканьдерді кеседі де алдыңғы жағын алып тастайды. Артқы қалған
сирақтарының терісін сыпырып алады.
Құйымшақ нервтерінің астына кішкене балконның альюмиий ілгегін
өткізіп, препаратты көтереміз.
2 сурет
Гальванидың алюминий-мыс кіші балконы
І сурет
Алюминий сымды нерв талшықтарының астына өткізеді
Ақырын бірте – бірте еңкейтумен препаратты мыс пластикаға тигізсе
бұлшық ет тітіркеніп, жиырылады.
2 – ші Жұмыс: ГАЛЬВАНИДІҢ 2 – ШІ ТӘЖІРБИЕСІ /металдарсыз/. БҰЛ
ТӘЖІРБИЕСІНДЕ ГАЛЬВАНИ ЖАРАҚАТТАЛҒАН МҮШЕЛЕР ПАЙДАЛАНҒАН.
Жұмыс барысы: Бұл жұмысты шыны үстелде жасайды. Бұлшық еттің
жиырылу себебі: нерв талшығы зақымдалған және зақымдалған бұлшық етінің
бөліктерінен жалғасып тұтасады да реоскоптың препараттық бұлшық етін
немесе бақайларын тітіркендіреді. /қоздырады/.
Реоскоптың препараттың нерв талшығын шыны ілгекпен бұлшық еттің
зақымдалған жеріне тастайды.
Сонда реоскоптың препараттың бұлшық еті жиырылады.
Сұрақтар:
1. Тірі тканьдерде қандай ток пайда болады?
2. Гальванидің I, II тәжірбиелерінің қалай түсіндіреді?
3. Маттеучи тәжірибелер маңызы қандай?
3 – ші Жұмыс. Маттеуичидің I – ші тәжірбиесі. Гальванометр мен
дамыл токті және клеткалардың мембран зарядтарын /теріс, оң/ анықтау.
Жұмыс барысы: бұлшық ет – нерв препаратының балтырын зақымдайды да
гальванометрдің полиризациялмаған электродтарын зақымдалған және
зақымдалмаған жеріне орнықтырады. Гальванометр көрсеткіші зақымдалған
жаққа ауытқиды да дамыл токті /зақымдалу немесе жарақатталынған мүше
тоғын қосымша тетанус/ көрсетеді.
4 – ші Жұмыс. МАТТЕУЧЧИДІҢ 2 – ШІ ТӘЖІРБИЕСІ. ЫҚПАЛ ТОКТІ АНЫҚТАУ.
Екі бұлшық ет – нерв препаратын шыны столшаға орналастырамыз. Бірінші
препараттың нерв талшығын екінші препараттың балтыр бұлшық етіне саламыз.
Бұның нерв талшығын стимулятормен тітіркендіреміз. Екі препараттада
бұлшық еттері жиырылады. Сонда бірінші нерв талшығы ықпал токпен
тітіркенеді. Ықпал ток – екінші бұлшық ет препаратын қоздырғанда пайда
болған. Тканьнің қоздырылған аймағы теріс электрлі заряд, ал
қоздырылмаған /аймағы дамыл/ аймағы оң заряд алған.
5-ші Жұмыс. ТКАНЬДЕРДЕГІ БИОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫСТЫ КӨРСЕТЕТІН
ГАЛЬВАНИ МЕН МАТТЕУЧЧИДІҢ КЛАССИКАЛЫҚ ТӘЖІРБИЕЛЕРІН ҚАЙТАЛАУ.
Жұмыс барысы: екі бақаны қозғалу қасиеттерінен айырып, екі нерв
бұлшық ет препаратын және дененің артқы жағынан терісі жоқ препарат
дайындайды. Егер осы препараттардың әртүрлі жерлеріне темір және цинк
пластинкасын бір уақытта тигізсе бұлшық ет жиырыла бастайды.
Өйткені, тірі ткань электролит болғандықтан екі пластинка
аралығындағы потенциалдық айырмашылық электр тоғының тууына әкеліп
соқтырады, сондықтан бұлшық ет жиырылады.
/ Жұмыстардың суреттерін салып, түйінін жазу керек/.
4- ші Тақырып. БҰЛШЫҚ ЕТТЕРДІҢ ЖИЫРЫЛУ ТҮРЛЕРІ.
Жиырылу – бұлшық еттің негізгі қасиеті. Бұлшық етті
тітіркендіргенде жиырылу мен жауап береді. Жиырылу оқшауланған /
экспериментте ғана/ және тетаникалық болып екіге бөлінеді.
Оқшауланып жиырылуының өзі изотониялық және изометриялық
аускультониялық болып үшке бөлінеді.
Тетаникалық жиырылуының екі түрі – тісті және тегіс – үш түрлі
болады: оптимумды, біркелкі, пессимумды.
Сабақтың мақсаты: БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ЖИЫРЫЛУ ТҮРЛЕРІМЕН ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
ЖАЗУ ӘДІСТЕРІМЕН ТАНЫСУ. ТЕТАНИКАЛЫҚ ЖИЫРЫЛУДЫҢ ПАЙДА БОЛУ МЕХАНИЗІМІН
ЗЕРТТЕУ.
Сабаққа керек құралдар: Көлбақа, штатив, миограф, электродтар,
стимулятор, Рингер ертіндісі, таблицалар. Препараттарға арналған құрал –
сайманадар, сия.
1 – ші Жұмыс. БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ОҚШАУЛАНҒАН ЖИЫРЫЛУЫН ЖИЫП ТАЛДАУ.
Жұмыс барысы: Бұлшық ет – нерв препараттарын дайындап оны миографка
тіркейді. Миографтың және стимулятордың электродтарын бір – біріне
жалғастырады. Электростимулятордың кілттерін I имп I сек. Деген белгіге
қояды да оқшауланған жиырылуды жазады. Пайда болған жиырылудың фазаларын
анықтап суретін салады.
2, 3 – Жұмыс. БҰЛШЫҚ ЕТТІҢ ЖИЫРЫЛУ ЖИЫНТЫҒЫ Iсуммация/
Стимулятордың кілтін 5, 10 имп I сек, 20 имп, I сек, I00 имп/ сек, 500
имп/ сек, деген белгіні қойып әртүрлі титаникалық жиырылуын жазу керек. ь
сек. неше импульс болғанда тісті, тегіс және оптимум біркелкі, пессимум
тетанустар болатынын анықтаңдар. Тісті, тегіс тетанустардың суреттерін
салыңдар.
5 – ші Тақырып: НЕРВ ТАЛШЫҚТАРЫН КЕЙБІР ҚАСИЕТТЕРІ. ПАРАБИОЗ. Ең
негізгі нерв талшықтарының қасиетті қозу өткізгіштігі. /Iжұмыс/ Әрбір
нерв талшығы қозуды жеке өткізеді. /2 жұмыс/. Ұлпалы нерв талшығының екі
жақты өткізгіш қасиеті бар /3 жұмыс/. Бірақ бұл жұмыстарды анықтау жасау
үшін нерв талшығы зақымсыз болу керек – бұл тағы бір қасиеті. Организмде
нерв талшықтары нерв орталығы мен синапстор болғандықтан қозуды тек бір
бағытта ғана өткізеді. /6 жұмыс/. Заттар алмасудың деңгейі төмен
болғандықтан, нерв талшықтары ұзақ уақыта шаршамайды /5 жұмыс/.
Сабақ мақсаты: Нерв талшықтарының кейбір қасиеттерін зерттеу.
Парабиоздың фазаларын анықтау.
Сабаққа керекті құралдар: бақа, кимограф, миограф, электродтар,
препаральдық сайман, Рингер ертіндісі, электростимулятор, жіп, новокаин
/эфир/, мақта, 2 гр салмақ.
I – ші Жұмыс. ӘРБІР НЕРВ ТАЛШЫҒЫ ҚОЗУДЫ ЖЕКЕ ӨТКІЗУІН АНЫҚТАУ.
Жұмыс барысы: Көлбақадан спинальдық препарат жасалады. Оны
шалқасынан жатқызып тәжірбиелік тақтайшаға бекітеді. Әрбір нерв талшығына
жіп өткізіп байламай жеке тітіркендіреді. Бұлшық еттер - мен не болады
байқағандарынды дәлелдеңдер.
2 – ші Жұмыс. ҰЛПАЛЫ НЕРВ ТАЛШЫҒЫН ЕКІ ЖАҚТЫ ӨТКІЗГІШТІК ҚАСИЕТІ
БАР.
Жұмыс барысы: Реаскоптың препарат жасалынады. Ахиллов сіңірін тіліп
балтыр бұлшық еттерін бөлек ашады, арасындағы нервті ортасынан бөледі.
Электродтармен нервті тітіркендіреді – балтыр бұлшық ет жиырылады.
3 – ші Жұмыс: БҰЛШЫҚ ЕТ ПЕН НЕРВ ТАЛШЫҒЫНДА ШАРШАУДЫҢ ДАМУЫ.
Жұмыс мақсаты: Нерв талшығының шаршау жылдамдығын анықтау.
Жұмыс барысы: Нерв талшығына электродтарды тигізе отырып, электр
тогымен тітіркендіреді. Бұлшық ет жиырылуы тоқтаған кезде тітіркендіру
бітеді. Біраз уақыт аралығында бұлшық етті тітіркендіреді. Қайта
тәжірбиенің нәтижесі дәлелдеңіздер /синапыз байланыстырып/.
4 – ші Жұмыс. НЕРВ ТАЛШЫҚТАРЫНЫҢ ҚОЗҒЫШТЫҒЫН ЖӘНЕ ӨТКІЗГІШТЕРІН
ЗЕРТТЕУ.
Жұмыс барысы: Бақаның артқы сирақтарына екі нерв – бұлшық ет
припаратын дайындайды, бірақ балтыр бұлшық етін бөлмейді. Бір препаратты
Рингер ертіндісі құйылған ыдысқа салып, екіншісін тақтайшаға бекітеді.
Бірінші препараттың нервсіне механикалық, температура химиялық
тітіркендіргіштермен әсер етеді, байқаңыздар. Екінші препаратты асық
жілік арқылы штативке бекітіп, нервті электротқа бекітеді. Егер нервтың
өткізгіштігі бұзылмаған болса, оны тоқпен тітіркендіргенде бұлшық ет
жиырылып отырады. Бірақ нервті жіп арқылы қатты байлап тастап, не болмаса
оған амиакпен әсер етсе, ол өзінің өткізгіштігін жояды, сондықтан да
бұлшық ет тоқтың әсеріне жауап беруін тоқтады. Осы құбылыстарды
түсіндіріңдер.
5 – ші Жұмыс. ВВЕДЕНСКИЙДІҢ ПАРАБИОЗЫ.
Жұмыс барысы: Бұлшық ет – нерв препаратын дайындап миографқа
тіркеймізде, нервті электродтардың үстіне саламыз. Тікелей емес
тітіркендіруімен бұлшық еттің тітіркену табалдырығын /шегін/ табамыз.
Кимографта бұлшық еттің нерв арқылы тетаникалық жиырылуын жазамыз. Токтің
әсері күшті немесе әлсіз болу керек. сонда график осылай қалыпты жағдайда
болуы керек:
Күшті ток
Әлсіз ток
4 сурет
Нервтің үстіне эфирді немесе 0, 8% КСЕ ертіндіге ылғандырылған
мақта саламызда нервте басталған парабиозды зерттейміз. 5 – 10 минуттан
кейін кимографта жазу болады.
1.Бірінші: тепе – теңдік парабиоздың кезеңі. Бұлшық ет күшті және
әлсіз тоққа бірдей жауап береді:
Күшті ток
Әлсіз ток
5 сурет
2.Екінші: парадоксальдық парабиоздың кезеңі.
Бұлшық ет күшті тоққа нашар жиырылуымен, ал әлсіз тоққа күшті
жиырыуымен жауап береді:
Күшті ток
Әлсіз ток
6. сурет
3.Үшінші: тежелу кезеңінде күшті немесе әлсіз тоққа препарат
ұзақ уақыт жауап бермейді. Миограммада жай сызық боп түседі.
Күшті ток
Әлсіз ток
7 сурет
Тежелу кезеңі анық болғанда мақтаны нерв талшықтарынан алып тастайды
да нервті физиологиялық ертіндімен жуып, алғашқы жиырылу қалпына келітіріп
зерттейді.
Сұрақтар:
1. Тканьдердің лабильдік қасиеті.
2. Парабиоз кезінде нерв талшықтардың қандай қасиеттері өзгереді.
3. Парабиоз, оның кезеңдері.
4. Тежелу табиғатын қалай түсіндіруге болады.
5. Шаршау деген не? Оның қасиеттері.
6. Нерв талшықтарының шаршамайтынын қалай түсіндіруге болады?
КОЛЛОКВИУМ СҰРАҚТАРЫ
1. Нерв қасиеттері. Нерв талшықтарының қозуды өткізу заңдылықтары.
2. Дамыл потенциалы мен ықпал потенциалы бұлардың барын дәлелдейтін
тәжірбиелер.
3. Нерв импульс, оның ұлпасы нерв талшықтарындағы берілу механизмі.
4. Бұлшық еттің жиырылу түрлері. Титаникалық жиырылудың табиғаты.
5. Оқшауланған жиырылу. Бұлшық етті қоздыру кезінде қозғыштықтың өзгеруі.
6. Бұлшық ет ұлпасының қасиеттері. Тегіс бұлшық еттерінің функционалдық
ерекшеліктер.
7. Е.Н. Введинскийдің лабильдік туралы ілімі; нерв тамырының, бұлшық
еттің, сиапстың лабильдігі.
8. Жүрек бұлшық етінің физиологиялық қасиеті.
9. Бұлшық ет пен нервтағы электрлі құбылыстар. Оның пайда болу механизмі.
10. Ұлпаның қозғыштығын анықтау. Тәсілдері. /қозғыштық табалдырығы/
11. Бұлшық еттің жиырылуы мен химизмі.
12. Бұлшық еттің шаршауы, оның себебі, байқалуы.
13. Қозу тканьдерінің негізгі қасиеттері.
14. Физиологиялық әдістері.
15. Гомоестаз.
16. Физиология ғылымы, оның биологиялық пәндердің ішіндегі орыны.
17. Нервтік, гуморальдық реттелу принциптері.
18. Тітіркендіру, тітіркену деген не?
19. Тітіркендіргіш деген не, оның классификациясы.
20. Қозу деген не?
21. Қозғыштық деген не, оны анықтау әдісі.
22. Қозғыштық табалдырығы дегеніміз не?
23. Бұлшық еттің жиырылу мөлшері мен тітіркендіргіш күшінің байланысы
қандай?
24. Оптимум, пессимум деген не?
«Жануарлар физиологиясы» пәнінің календарлық кестесі
7 кесте.
№ Апта123456
7891011121314151Бақылау түріколлоквиум1ШБколлоквиум2ШБ2Балдары3.5103.510
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz