УМКД

Аралас есептер

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Стандартты емес физика есептерін шығару әдістері»

5В011000- «Физика» мамандығы үшін

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ

Семей
2014

Алғы сөз
1. ӘЗІРЛЕНГЕН

Құрастырушы:_____ Мешетова Ж.С., аға оқытушы, физика кафедрасы

2. ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1 «Физика» кафедрасы отырысында

« 11 » 09 2013ж., №1 хаттама

Кафедра меңгерушісі, п.ғ.д., профессор
С.С.Маусымбаев

2.2 Физика-математика факультетінің оқу-әдістемелік бюросының
отырысында

« 12 » 09 2013ж., № 1 хаттама

Төрайымы Қ.А.Батырова

3. БЕКІТІЛДІ
Университететің Оқу-әдістемелік Кеңесінің отырысында басып шығаруға
мақұлданған және ұсынылған
« » 2013ж., № хаттама

ОӘК төрағасы Г.К.Искакова

АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛІП ОТЫР

МАЗМҰНЫ

1.Глоссарий

2.Дәріс конспектілірі

3.Пәнді оқуға арналған әдістемелік нұсқаулар

- Лабораториялық сабақтардың нұсқаулары

- СОӨЖ ның әдістемелік нұсқаулары

- СӨЖ ның әдістемелік нұсқаулары

4.Білімдерді бақылау-өлшеу құралдары

ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИ
Механика - механикалық қозғалыстың заңдылықтарын және бұл қозғалысты
туғызушы немесе өзгертуші себептерді қарастыратын физиканың бөлімі.
Кинематика – денелердің қозғалысын осы қозғалысты туғызушы себеппен
байланыстырмай зерттейді.
Динамика – денелердің қозғалыс заңдарын және бұл қозғалысты туғызушы
немесе өзгертуші себептерді зерттейді.
Материалдық нүкте – берілген есептің шарттарында өлшемдерін есепке
алмауға болатын массасы бар дене.
Абсолют қатты дене – ешбір жағдайларда деформацияланбайтын және барлық
жағдайларда екі нүктесінің (дәлірек айтса, екі бөлшегінің) ара
қашықтығы өзгермейтін дене.
Абсолют серпімді соққы – нәтижесінде толық механикалық энергия
(потенциалдық және кинетикалық энергияның қосындысы) сақталатын соққы.
Абсолют серпімсіз соққы нәтижесінде толық механикалық энергия
(потенциалдық және кинетикалық энергиялардың қосындысы) сақталмайды
және ол энергияның басқа түріне, мысалы жылулық энергияға ауысады.
Дененің массасы – дененің инерттілігінің сандық өлшемі болып табылатын
физикалық шама.
Күш – денелердің өзара әсерлесуінің сандық өлшемі болып табылатын
физикалық шама.
Қозғалыс траекториясы – қозғалған материалдық нүктенің кеңістікте
уақыттың өтуіне байланысты сызатын сызығы.
Дененің импульсі – сан жағынан дененің массасының жылдамдығына
көбейтіндісіне тең және бағыты жылдамдықтың бағытымен бірдей векторлық
шама.
Молекулалық физика – заттың құрылысы мен қасиеттерін барлық денелер
үздіксіз хаосты қозғалыстағы молекулалардан тұрады дегенге негізделген
молекулалық – кинетикалық түсініктерді басшылыққа лаып қарастыратын
физиканың бөлімі.
Моль – молекулаларының немесе атомдарының саны [pic]Авогадро санына
([pic]моль[pic]) тең зат мөлшері.
Физикалық процесс – жүйенің бір күйден екінші күйге өтуі.
Детальдың тепе – теңдік принципінің мәні мынада: тепе-теңдіктік
макрожүйедегі кез келген микропроцесс оған кері процестің
жылдамдығындай жылдамдықпен өтеді.
Механикалық жүйенің еркіндік дәрежелер саны деп жүйенің кеңістіктегі
орнын анықтайтын тәуелсіз шамалардың санын айтады.
Бірінші текті мәңгі қозғалтқыш деп сыртттан алған энергиядан артық
жұмыс жасайтын, периодты әрекет ететін қозғалтқышты айтады.
Политроптық процесс деп дененің жылу сыйымдылығы тұрақты болып қалатын
процесті айтады.
Жылу сыйымдылық деп дененің температурасын бір кельвинге арттыру үшін
оған жұмсалатын жылу мөлшеріне тең шаманы айтады.
Барометрлік формула деп, атмосфералық қысымның биіктікке байланысты
экспоненциалды кемуін өрнектейтін формуланы айтады.
Еркін жүріс жолының ұзындығы деп газ молекуласының кезектес екі
соқтығысуларының арасындағы уақыт ішінде жүріп өтетін өтетін жолын
айтады.
Электростатика деп қозғалмайтын зарядтардың кеңістікте туғызған электр
өрістерінің қасиеттерін зерттейтін физиканың бөлімін айтады.
Электр өрісі деп көмегімен кеңістікте зарядтар арасындағы өзара
әсерлесу жүзеге асатын материалдық ортаны айтады.
Электр өрісінің кернеулігі деп өрістің берілген нүктесіндегі бірлік оң
зарядқа әсер ететін күшпен анықталатын шаманы айтады.

Электр өрісінің потенциалы деп өрістің берілген нүктесіндегі бірлік оң
зарядтың потенциалдық энергиясымен анықталатын шаманы айтады.
Электр өрістерінің суперпозиция принциптерінің мәні электр зарядтары
жүйесінің қорытқы өрісінің кернеулігі әрбір жеке заряд туғызған өріс
кернеуліктерінің векторлық (геометриялық) қосындысына тең
болатындығымен байланысты.
Электрлік диполь деп бір-бірінен белгілі бір ара қашықтықта орналасқан
шамалары тең, таңбалары қарама-қарсы екі зарядтың жүйесін айтады.
Электр тогы деп зарядтың қандай да бір [pic] бет арқылы өтуін айтады.
Сименс – электрлік кедергіге кері шама заттың электр өткізгіштігінің
бірлігі.
Тізбектің әр текті бөлігі деп электростатикалық күштермен бірге бөгде
күштер әсер ететін бөлікті айтады.
Тұрақты электр тогы деп шамасы мен бағыты уақыт бойынша өзгермейтін
электр тогын айтады.
Магнит өрісі құйынды өріс, себебі магнит өрісі индукциясының
циркуляциясы нольден өзгеше.
Магнит индукциясы векторының дивергенциясы әрқашан нольге тең, себебі
табиғатта магнит зарядтары жоқ.
Ортаның магниттік өтімділігі ортадағы магнит өрісінің индукциясы
вакуумдағымен салыстырғанда неше есе артық екендігін көрсетеді.
Кюри нүктесі деп температураның одан жоғары мәнінде заттың
ферромагнетиктік қасиеттері жойылып, ол парамагнетикке айналатын мәнін
айтады.
Электромагниттік индукция құбылысы деп тұйықталған өткізгішконтурмен
шектелген магнит ағыны өзгергенде осы контурда индукциялық электр тогы
деп аталатын электр тогының пайда болу құбылысын айтады.
Генри – контур индуктивтілігінің бірлігі.
Тербеліс деп белгілі бір қайталану дәрежесімен сипатталатын процесті
айтады.
Тербеліс периоды – толық бір тербеліс уақыты.
Герц (Гц) – уақыт бірлігі ішіндегі бір тербеліске сәйкес тербелістер
жиілігінің бірлігі.
Гармоникалық тербеліс деп синустық немесе косинустық заң бойынша өтетін
тербелісті айтады.
Математикалық маятник – салмақсыз. Созылмайтын жіпке ілінген және
ауырлық күшінің әсерінен тербеле алатын материалдық нүкте.
Толқын ұзындығы деп 2[pic]-ге тең фазалар айырымымен тербелетін екі
нүктенің ара қашықтығын айтады.
Жылулық сәуле деп денелердің ішкі энергиясы есебінен шығатын
электромагниттік сәулені айтады.
Дененің энергетикалық жарқырауы (немесе сәуле шығарғыштығы) деп дененің
бірлік бетінен барлық бағытта шығатын энергия ағынын айтады.
Абсолют қара дене деп кез келген температурада өзіне түскен жарықты
оның жиілігіне, поляризациясы мен таралу бағытына байланыссыз жұтатын
денені айтады.
Планк гипотезасы электромагниттік сәуле жиілігіне пропорционал
энергияның жеке үлестері (кванттары) түрінде шығады.
«Ультракүлгін күйреуі» деп классикалық физиканың Кирхгоф функциясына
арналған қара дененің сәуле шығарғыштығының жиілікке тәуелділігінің
тәжірибелік мәліметтерін қанағаттандыратын өрнегін классикалық физика
әдісімен іздеудің мүмкін еместігін айтады.
Сыртқы фотоэффект (немесе фотоэлектрондық эмиссия) деп қатты және сұйық
денелердің электромагниттік сәуле әсерінен электрондар шығаруын айтады.
де Бройль гипотезасының мәні мынада: бөлшектердің корпускулалық
қасиеттерімен бірге толқындық қасиеттері де болады.
де Бройль толқыны – классикалық физикадағы толқындармен ұқсастығы жоқ,
ерекше кванттық табиғаты бар толқын.
Гейзенбергтің анықталмағандық принципінің мәні мынада: микробөлшектің
координаталары мен оларға сәйкес импульстерінің анықталмағандықтарының
көбейтіндісі [pic] Планк тұрақтысынан кем болмайды.
Шредингер теңдеуі – микробөлшектер қозғалысының заңдарын сипаттайтын
релятивистік емес кванттық механиканың негізгі теңдеуі.
Толқындық функция [pic]- микробөлшектің күйін сипаттайтын функция.
Туннельдік эффект деп бөлшектің ені шағын потенциалдық бөгеттен
энергиясы осы бөгеттің биіктігінен аз болғанда өтіп кету құбылысын
айтады. Кванттық гармоникалық осциллятордың нольдік энергиясы деп оның
толық энергиясының ең аз (ноль емес) мәнін айтады.
Резерфорд атомының ядролық моделі атомның іс жүзінде барлық массасы
шоғырланған оң зарядталған ядродан және ядроның маңайында айналатын
электрондардан тұратын жүйе болып табылады.
Электронның Бор орбиталары электронның байқалу ықтималдығы барынша
үлкен болатын нүктелердің геометриялық орны болып табылады.
Спин деп микробөлшектің классикалық физикада ұқсастығы жоқ меншікті
механикалық моментін айтады.
Фермион деп жарты спині бар бөлшекті айтады.
Бозон деп нөлдік немесе бүтін санды спині бар бөлшекті айтады.
Ядроның байланыс энергиясы деп ядроны құрайтын нуклондарға кинетикалық
энергия бермей ыдырату үшін жасалатын жұмыспен анықталатын шаманы
айтады.
Радиоактивтілік деп бір атом ядроларының екіншілеріне элементар
бөлшектер шығара отырып түрленуін айтады.
Жартылай ыдырау периоды – ядролардың алғашқы мөлшерінің жартысы
ыдырайтын уақыт.
Ядролық реакция деп ядроны ( немесе ядроларды) түрлендіруге келтіретін
атом ядросының элементар бөлшекпен өзара әсерлесу процесін айтады.
Элементар бөлшек деп қазіргі кезде белгілі материяның ең ұсақ бөлшегін
айтады.
Аннигиляция деп нәтижесінде басқа бөлшектер түзілетін бөлшектер мен
антибөлшектердің өзара әсерлесу процесін айтады.
Кварктер – қазіргі кездегі түсінік бойынша адрондарды құрайтын іргелі
бөлшектер.
Өзара әсерлесудің біріңғай теориясы ( «ұлы бірігу») - өзара
әсерлесудің төрт типін (гравитациялық, электромагниттік, күшті және
әлсіз) біріктіретін теория.

Практикалық сабақтарды өткізуге арналған әдістемелік нұсқаулар
Практикалық сабақтарды өткізудің негізгі мақсаты теориялық
материаларды бекіту және есеп шығару дағдыларын үйрену болып
табылады.
Есеп шығару кезінде мынандай мәселелерді ескеру керек:
- тақырып бойынша теориялық материалды оқу ;
- есеп шығармас бұрын оның мағынасын түсініп алу, егер қажет болған
жағдайда сурет салу;
- есеп шартын қысқаша жазу, шамаларды ХБЖ жүйесіне көшіру;
- есеп шартын жетіспейтін тұрақты шамалармен толықтыру;
- есеп шығаруды текстпен түсіндіріп отыру;
- есепті жалпы түрде шығарып, өлшем бірліктерін тексеру;
- сандық есептеулер жүргізу;
- жауабын тексеру;

Курстың әртүрлі тақырыптары бойынша ұсынылған әдеьиеттерді пайдаланып
есеп шығаруды қарастырыңдар.
Есеп шығарудың төмендегі үлгісін ұсынуға болады
- Есептің қысқаша мазмұнын жазу керек , мұнда есепте кездесетін барлық
мәліметтерді енгізу керек. Мәліметтерді әріппен белгілеу физикада алынған
таңбаларға сәйкес болуы керек. Есепте келтірілген физикалық шамалардың сан
мәндерін ХБ жүйесіне көшіру керек. В краткой записи условия также отразить
искомые величины. Қандай шамаларды табу керек екенін көрсету керек.
- Есеп шартына сәйкес сурет салу керек.Әдетте оның есеп шығаруда көмегі өте
зор. Сурет кіші болмау керек. Оны мұқият жасау керек.
- Егер есепте векторлық шамалар болса, санақ жүйесін таңдау керек.
Координат жүйесі ретінде тік бұрышты жүйені таңдайды.
- Математикалық векторлық шамалар кіретін жазулар осы есептегі физикалық
процестерге сәйкес келуі керек..
- Көрсетілген қатынастарды таңдап алынған координат остеріне проекциялау
керек.
- Проекцияланған қатынастарды нақты физикалық параметрлер үшін (мысалы,
нақтыуақыт үшін, жылдамдық және т.б.).жазу керек.
- Векторлық алгебра элементтерін пайдаланып, векторлық шамалардың
проекцияларын табу, оны табу үшін есеп шарты жеткілікті болуы керек
- Алынған қатынастарды пайдалана отырып белгісіз шамаларды анықтау.
- Алынған математикалық өрнектің дұрыстығын формула бойынша шыққан өлшем
бірлікті сол шаманың өлшем бірлігімен салыстыру арқылы қнықтау керек.
- Ең соңында соңғы формулаға сан мәндерін қойып есептеу керек.
Ізделініп отыған шамалардың сан мәндерін сараптап, нақтылау керек. Егер
,мысалы, масаның массасы бірнеше тоннаға, ал автомобилдің жылдамдығы
жарық жылдамдығына жуық болса, онда ең әуелі сандық есептеулердің
дұрыстығын, одан кейін есеп шығару жолының дұрыстығын тексерген жөн..
Физика курсындағы тарихи есептер.
Кәдімгі есептерден тарихи есептердің айырмашылығы олардың нақтылығында,
сондықтан оларды шығару өте қызықты. Мұндай есептер материалдары арқылы
физиканың даму тарихымен, әртүрлі даму кезеңіндегі ғалымдардың негізгі
ғылыми-зерттеу әдістеріментанысу, көптеген физикалық процестер мен
құбылыстардың мағнасын терең түсіну үшін, ғалым-физиктердің
экспериментеріментаныс болу үшін, ғылым мен техниканың байланысын сезіну
үшін қажет және т. б. Мұндай есептер, мысалы, «Физика есептер жинағы »
А.П. Рымкевича (1992 г. басылған 1211 есептің 15 тарихи мазмұнды екен.
Тарихи есептердің арасында әртүрлі сандық (есептеу), сапалық (есеп-
сұрақтар), қалжың есептер, парадокс-есептер және т. б.

1. Философиялық, танымдық сипаттағы есептер, сұрақтар.
1.1. Материя дегеніміз не? Этот вопрос занимал лучшие умы человечества с
глубокой древности. Ертедегі грек оқымыстылары Фалес Милетский (ок. 625 –
ок. 547 гг. до н.э.) ең алғашқыны су десе, оның отандасы және замандасы
Анаксимен (VI в. до н.э.) – ауа, Гераклит Эфесский (конец VI – начато V в.
до н.э.) – от деп есептеді. Аристотель іліміне (384–322 гг. до н.э.),
барлығының негізі төрт элемент: от, жер, ауа, су; материя шексіз. Иначе
отвечали на вопрос о строении материи Левкипп (V в. до н.э.), Демокрит
(V–IV вв. до н.э.) материяның құрылысы туралы басқаша көзқараста болды.
Олар материя бөлінбейтін ұсақ бөлшектерден түрады деді. Аристотель
көзқарасы Европада басым болды, XVI ғасырға дейін, тек 20 ғасырдан кейін
ғана атомизм идеясы пайда болды. XXI ғасырдың басындағы адамдар біз
«Материя деген не ?» деген сұраққа қалай жауап береміз?
1.2. «… бізді қоршаған табиғаттағы белгісіздердің ішіндегі белгісізі уақыт
болып табылады,не ешкім уақыт деген не және оны қалай басқаруға болатынын
білмейді». (Аристотель.)
Сонымен , уақыт дегеніміз не? Уақыт ұғымына не кіреді? Қазіргі физикада
уақытты қалай түсінеміз?
1.3. В классикалық физикада кеңістік пен уақыт түсінігі Ньютонның
«Математических началах натуральной философии» еңбегінде берілген..:
«Абсолютное пространство по самой своей сущности, безотносительно к чему бы
то ни было внешнему, остается всегда одинаковым и неподвижным…» деп жазды
Ньютон концепциясына сәйкес , кеңістік – бұл денелердің бостығы, абсолюттік
қозғалыссыздық, біртектілік және изотроптыллық, ал уақыт – «вместилище»
оқиғалардың жиынтығы өткеннен болашаққа қарай ағып жатқан. Ұлы ғалымдікі
дұрыс па?
1.4. Зенон апориясы (Зенон Элейский – древнегреческий философ, V в. до
н.э.).
Бұл апория «дихотомия» (дихотомия по гречески – екіге бөліну). «Біздің
қозғалыс ешқашан бастала алмайды,себебі қайсыбір аралықты жүріп өту үшін
біз әуелі оның жартысын, ал жартысын жүру үшін оның ширегін, сөйтіп
шексіздікке дейін созыла береді.». Зенон логикасы бойынша екіге бөлуді
жалғастыра отырып, біз бөлуді ешқашан аяқтай алмаймыз, ендеше ешқашан
қозғалысты бастамаймыз. Ал сіздер қалай ойлайсыздар?
1.5. Тағы да бір Зенон апориясын қарастыралық – «Ахиллес және тасбақа» ( 1-
сурет).
[pic]
1-сурет.
2. Физикалық ұғымдардың мағғынасын ашатын есептер мен сұрақтар
2.1. Көне ғылымының ерекше ескерткіші ретінде Лукреций Кардың «О природе
вещей» табиғаты туралы поэмасын алуға болады, ол б.э.д 50 ж. жазылған.Осы
поэмасын Лукреций Кар былай деп жазады:
«Кажется нам, что корабль, на котором плывем мы, неподвижен,
Тот же, который стоит причаленный, мимо проходит;
Кажется, будто к корме убегают холмы и долины,
Мимо которых идет наш корабль, паруса распустивши».
Лукреций не туралы айтқан? Лукрецийдің осы жолдарында механиканың қандай
фундаментальді принципі жатыр? Оны кім тұжырымдаған және оның мағынасы
қандай?
2.2. Галилей классикалық ой экспериментінде (2-сурет) қозғалып бара жатқан
корабльден зеңбірек ядросының түсуін жағада тұрған бақылаушы тарапынан және
корабль палубасында тұрған матрос тарапынан сыраптама жасады. Ғалым ядроның
түсу траекториясы туралы қандай қорытындыға келу керек?

[pic]
Рис. 2.
2.3. «Беседы и математические доказательства, касающиеся двух новых
отраслей науки» деген трактатында Галилей қозғалыстың 2 түріне анықтама
береді:
а) «…бірдей уақыт аралықтарында жүрген жолдары бірдей болуды қозғалыс деп
атаймын»;
б) «…тыныштық күйден шықаннан кейін бірдей уақыт аралықтарында бірдей
жылдамдық өзгерістері қосылып отыруды қозғалыс деп атаймын».
Бұл жағдайда Галилей қандай қозғалыс туралы айтып тұр? Екінші жағдайда ше?
2.4. Ньютон «Натурал философияның математикалық бастамалары» деген
еңбегінде массаға мынандай анықтама берді: «материя мөлшері (масса) оның
тығыздығы мен көлеміне пропорционалдық өлшемі».
Қазіргі физикадағы масса анықтамасы қандай?
2.5. Ньютон «Бастамалар» деген еңбегінде күшке мынадай анықтама береді:
«Денеге түсірілген күші оның тыныштық қалпын және бірқалыпты түзусызықты
қозғалысын бұзатын әсер». Осы анықтаманы сараптап, қазіргі кезде күшті
қалай анықтаймыз?
3. Әртүрлі физикалық құбылыстар мен процестерді зерттеу тарихы туралы
есептер.
3.1. Үйкелісті ең алғаш зерттегендердің бірі Леонардо да Винчи болды.
Амонтон тәжірибесінен 200 жыл бұрын ол «Үйкеліс күші жанасатын беттердің
материалына, олардың өңделу дәрежесіне және аудандарына байланысты, ол жүк
массасына тура пропорционал және жанасатын беттер арасына «роликтер» және
майлану заттарын енгізу арылы азайтуға болады» деді. Бірақ Леонарда да
Винчи еңбектері жарияланбай қалды. Ғалым үйкелістің пайда болу себептерін
білмеді. Үйкеліс күшінің пайда болуын қалай түсінеміз?
3.2. Ертедегі грек ғалымы Птолемей (б.з.д 2ғ) ғалым Аристарх (б.з.д 3ғ )
Жер күнді және өз осінен айналады дегенмен келіспеді. Ол егер Жер өз осімен
айалып кеңістікте қозғалса, онда ауадағы ұшып жүрген құстар және барлық
заттар онда тұра алмас еді деді. Птоломейдің қатесі неде?
3.3. Тартылу табиғаты туралы Ньютон өзінің бір корреспондентіне былай деп
жазды: «Дене, басқа денеден қайсыбір арақашықтықта орналасқан бос кеңістік
арқылы әсерледі дегенге сенбеймін. Сондықтан тартылу қайсыбір «агент»
арқылы жеткізілуі керек». Осы «агент» туралы сендер не айтасыңдар?
IV. Техникалық мазмұны бар есептер
4.1. Ең алғашқы жолаушы пароходын «Клермонт» 1807 жылы АҚШ-та Р.Фультон
жасады. Оның негізгі параметрлері: ұзындығы -50 м; ені – 5,5 м; су
ығыстыруы -150 т; қуаты -13 кВт (18 а.к.); жылдамдығы - 8 км/сағ. Қазіргі
судалардың сипаттмалары қандай?
4.2. I Петр 1917 жылы жазғы бақтағы фонтанның багына су толтыру үшін 12 м
биіктікке насос орнатуды бұйырды. Егер ол «1 минутта 1 м3 су беретін болса,
онда насостың қуаты неге тең?
4.3. 1838 жылы Б.С. Якоби басшылығымен жасалған әлемдегі ең бірінші
электроход Нева бойымен жүзуге шықты. Оның двигателінің қуаты 180 Вт. Судна
3 сағатта 7 км жүреді. 7 км жолда судна қандай жұмыс атқарады? Двигательдің
тарту күші неге тең?
4.4. 1898 жылы француз графы Гастон де Шасселю-Лоба электромобильде 57
секундта 63,158 км/сағ жылдамдықпен 1 км жол жүреді. Қандай автожарыстар
басталды? Ал сіздің ұсынысыңыз қандай?
V. Космостық маңызы бар есептер
5.1. К.Э. Циолковский былай деген: «Ракета массасы мен жарылңыш заттар
массасы геоиетриялық прогрессия бойынша өссе, онда ракета жылдамдығы
арифметикалық прогрессия бойынша өседі».Осыны Циолковский формуласынан
дәлелдеңіз. Отынды ракета массасын тұрақты, ал ракетаны бірсатылы деп
есептеңдер.
5.2. Американ астронавтары Эдвин Олдрин мен Майк Коллинз, Айға қонған, Ай
радиусына тең Һ= 1700км дөңгелек орбитамен қозғалып жүрген базалық ракетаға
қайту керек. Кабинаның базалық кораблмен соқтығысу мүмкіндігі туу үшін, Ай
бетінде айлық кабинаға қандай алғашқы жылдамдық беру керек? (g=1.7 м/с2)
VI. Политехникалық мазмұнды есептер техника, транспорт, байланыс, ауыл
шарушылығы, тұрмыстық техникамен байланысты болып келеді. Олар физика мен
техникаға деген қызығушылықты тудырады.
6.1. Маршруттық автобус күніне 60 л бензин жағады. Ол ауаны былғап қанша
кубометр газ шығарады. Осы газдың 0ºС температурадағы тығыздығы 0,002
кг/м3. Атмосфералық ауаны ластанудан сақтаудың қандай жодарын білесіңдер?
М. В. Ломоносов – автор мозаичной картины «Полтавская баталия». Картина
складывалась из цветных стекол – мозаики. Вызывают удивление ее размеры; 12
аршин в ширину и 11 аршин в высоту. Каковы размеры картины в метрических
единицах длины?
6.2. Буландырғыштарда топырақты қыздыру үшін ұзындығы 693 м, көлденең
қимасы 7 мм2 болаттан, сымнан жасалған қыздырғыш элемент қолданылады. Егер
оған 22,7А ток берілетін болса, онда оның әрбір саты сайын бөлетін
энергиясы неге тең? Біздің планетадағы «булану эффектісінің» жылулық
бланстағы ролі қандай?
6.3. Жер жыртып жатқанда ылғалды топырақта дөңгелекті трактор батып қалады.
Осы кезде трактор қандай жұмыс істейді.
VII. Қызықты есептер
Бұлардың мазмұнының ерекшелігі – парадоксальді және әуеской фактілерді
қолдану. Оларды шешу сабақты жандандырады, физикаға деген қызығушылықты
арттырады.
7.1. Неге құстар электр желісінің жоғары вольтті линияларына көп отырады?
Сымда отырған құстың денесі олардың аятарының арасына параллель тізбектің
ажыратылуы болып табылады.Парралель жалғанған кезде ток шамасы кедергіге
кері пропорционал. Құстың кедергісі өткізгіштің аз ұзындығының кедергісімен
салыстырғанда эте көп, сондықтан құс денесіндегі ток күші эте аз және
қауіпсіз. Сонымен қатар құс аяқтарының арасындағы Сонымен қатар құс
аяқтарының арасындағы потенциалдар айырымы да өте аз.
7.2. Көмір салынған шелекті 4-ші этажға көтергенде біз оның потенциалдық
энерегиясын 800Дж арттырамыз. Осы қосымша энергия көмір пеште жанғаннан
кейін қайда кетеді? Неліктен отынның жануы және өнеркәсіп қалдықтарының
болуы атмосфералық булану эффектісінің интенсивтілігін арттырады?
7.3. Радийдің жартылай ыдырау периоды 1590 жыл. Бұл осы уақыт аралығында
радий мөлшерінің тек жартысы қалады деген сөз. Енді 3180 жылдан кейін Жер
бетінде мүлдем радий қалмайды деп есептеуге бола ма?
VIII. Аралас есептер. Мұндай есептер проблемалық ситуацияны және жаңалық
элементін қамтуы керек.
8.1. Егер жел жылдамдығы 9 м/с, жел двигателінің дөңгелегінің диаметрі 8м,
ал п.ә.к 0,3 болса. Жел двигателінің экологиялық артықшылығын ашып
беріңдер. Жел двигателінің қуаты неге тең?
Есеп былай шығарылады: 1с дөңгелектің астынан өтетін ауа массасы [pic]
мұндағы V – ауа көлемі, υ –оның жылдамдығы. Осы ауа массасының энергиясы ,
[pic], ал қуаты [pic].
Жауабы: 4,7 кВт
8.2. Құс, шошқа қораларын және теплицаларды қыздыруға арналған
жылугенераторлары 1 сағатта 6,3∙108 Дж жылу береді, оған 18,3 кг керосина
жұмсайды.Вентилятордың қажетті қуаты 4,9 кВт№ Қондырғы п.ә.к. анықтаңыз.
Өсімдіктер мен жануарларды қыздырудан сақтаудың тағы қандай жолдарын
білесіңдер?
Барлық жұмсалған энергия [pic] Жлугенераторының п.ә.к [pic]
Жауабы: 80%
8.3. 100 т cүтті +35ºС-дан 15ºС-ға дейін суыту керек, мұздың меншікті
балқу жылуыы 340 000 Дж/кг, тығыздығы 800 т/м3, ал сүттің меншікті жылу
сиымдылығы 4200 Дж/(кг∙К) Қанша мұз даярлау керек?
Сүтті салқындатуда бөлініп шығарылған жылу мөлшері [pic] мұз массасы
[pic] мұз көлемі [pic] V = 400 м3.
IX Шығармашылық есептер екіге бөлінеді. Зерттеу («неге» деген сұраққа жауап
береді) және конструкторлық («қалай істеу керек» деген сұраққа жауап
береді).
Осындай есептерді шығару мысалдары.
9.1. Диффузия жылдамдығы араласатын сұйықтардың түріне тәуелді ме, соны
зерттеңдер. Диффузияның болуына экологиялық тұрғыдан мысалдар келтіріңіз.
Әртүрлі түрдегі зия зиянкестер адамдарды, жануарларды, өсімдіктерді
тіршілікпен қамтамасыз ететін заттарға енеді.
9.2. Жердің ылғалдылығын анықтаудың физикалық әдістерін ойлап табыңдар.
Мынадай әдістер ұсынуға болады:
а) су массасын булану арқылы анықтау;
б) Жер ылғалдылығын оның тығыздығы бойынша анықтау;
в) амперметр және вольтметр әдісімен [pic] формуласымен немесе омметрді
пайдалана отырып, кедергіні анықтау ылғалдылықты табу
9.3. Магнит өрісінің тұқымдардың шығуына және өсімділік өнімділігіне әсерін
зерттеңіз.
Тұқым материалдарын магнит өрісінде емдеу үшін қағаз дорбаға формалары мен
массалары бірдей (бидай, тары, фасоль, бұршақ, т.б) тұқымдарын салу керек.
Тұқымдарды өңдейтін қондырғыны универсал трансформатор және дроссельді
катушкадан құрайды (1-сурет). Трансформатор өзегіне үлкен индуктивтілікті
катушканы кигізіп, ұштарын винттермен кигізеді. Тұқым салынған дорбаларды
осылардың арасына орналастырады да, катушка арқылы ток жібереді. Магнит
өрісі арқылы өңделген тұқымдарды топыраққа сеуіп, қасына өңделмеген тұқымды
сеуіп екеуін салыстырады.
[pic]
1-сурет.

10. Сапалық есептер - бұл физикалық шамалар арасындағы тек сапалық
тәуелділікті қарастыратын есептер. Оларды ауызша және логикалық жолмен
шешуге болады. Сапалық есептерді дұрыс қолдана білу логикалық ойлауды,
шығармашылық ойлау қабілетін арттырады.
Сапалық есептер мысалдары:
10.1. Мұнай базаларында неліктен мұнай өнімдерін цистерналарға толтырмай
құяды? Қыздырған кезде бензин және лигроин және т.б күшті ұлғаяды.
Цистерналарды жиегіне дейін толтыру жанармайды жоғалтуға және қоршаған
ортаны ластауға әкеп соғады.
10.2. Тері күю үшін оның жоғары температуралы ортамен беттесуі керек. Егер
қолымызды 55-60°С, суға біраз уақыт салып қойсақ, онда теріміз күйіп
қалады. Ал ауада 50-60 °С ыстықта адам күймейді, бұл неліктен ?
Қоршаған орта температурасы жоғары болғанда адам терлейді. Тер буланып адам
температурасын төмендетеді, ол оны күюден сақтайды. Ал ыстық суда булану
болмайды сондықтан тері күйеді.
10.3. Атмосфераны өнеркәсіп қалдықтарымен ластау таулардағы мұздардың
азаюына әкеп соғады. Неге? Бұнын қандай экологиялық зиянды жақтары бар?
Праниктік эффектіге сәйкес қоршаған орта температурасы артады. Бұл
мұздардың еруіне, әлемдік мұхиттардың деңгейінің көтерілуіне,
материктердің су астына қалуына әкеліп соғады.
10. 4. Неге бақтарда ойыстарда жасауға, болмайды?
Суық ауа, тығыздау болғандықтан төменгі орындарда көп жиналады. Осындай
орындарда жие аяздар болып олар жеміс ағаштарын үсітеді.
11. Графиктікк есептер- негізгі зерттеу объектісі график болып табылатын
есептер.
Осындай есептер мысалдары:
1. Туристің қозғалыс графигін (2-сурет)пайдалана отырып төмендегі
сұрақтарға жауап беріңдер:
а) Графиктің II бөлігі не туралы айтады?
б) Турист қандай бөліктерде транспорттың қандай түрлерін пайдаланды?
в) Ол қашан және қанша уақыт демалды?
г) Үйіне қашан келді ?
[pic]
2-сурет
а) Графиктің II бөлігі жолға шыққаннан кейін 2 сағаттан соң үйіне қайту
керек екендігін көрсетеді; б) Егер оның қозғалысын оның жылдамдаға бойынша
сараптасақ, онда I, II бөліктерде ол жаяу жүрді. III-V бөліктерде ол
велосипедпен немесе атпен жүрді, ал VII бөлікте пойызбен, автомобильмен
немесе мотоцикльмен қозғалып, үйіне ( IX бөлік ) самолетпен қайтты; в)
турист IV, VI бөліктерде 1 сағаттан және VIII бөлікте 3 сағат демалды; г)
турист ең алғашқы кеткеннен кейін 15 сағаттан соң үйіне оралды.
2. ДТ-75М және СВУ қаритергіштен тұратын далада қарды тоқтататын
агрегат 1- ші беру арқылы, ал 15 минуттан кейін жүргізуші келесі беруді
қосады. Графикте (3- сурет) агрегат жолының уақытқа тәуелділігі
көрсетілген. График бойынша агрегаттың бірінші беру кезіндегі жылдамдығын
табыңдар. Жылдамдықты ауыстырғаннан кейін оның шамасы неге тең болды?
Қозғалыс басталғаннан кейін 35 секундтан соң агрегат қандай жол жүрді ?
Осы жолдағы оның орташа жылдамдығы неге тең? Жер шаруашылығы үшін далада
қарды тоқтатудың экологиялық
тиімділігі неде?

3- сурет.
Бірінші беру бойынша агрегат жылдамдығы 1 м/с. Беруді ауыстырғаннан кейін
агрегат 50 м жол жүрді және оның жылдамдығы 2,5 м/с; 65 м; 1,85 м/с
болды. Қар өсімдіктердің тамыр жүйелерінің жылу сақтауын жақсартады, ал
көктемде топырақты жақсы ылғалдандырады.
12. Экспериментальдық есептер- берілуі және шешімі экспериментпен тығыз
байланысты болып келетін әртүрлі өлшеулермен, физикалық процесстермен,
электр тізбектерін жинаумен т.б. Эксперимент есептеулерді тексеру құралы
болып табылады, есепте берілген сұрақтың жауабын береді, шешуге керекті
шамаларды анықтау құралы болып табылады.
Экспериментальдық есептерді шешу мысалдары:
12.1 Кәдімгі компас автомобильде жұмыс жасай ала ма? Тәжірибеде
тексеріңдер.
12.2. Өзіңіздің кір жуғыш машинаңыздың 3 сағатта пайдаланған электр
энергиясын есептеп, есептеуішпен салыстырыңыз.
12.3. Пәтеріңіздегі 1 айдағы шығындалатын пайдасыз электр энергиясын
анықтап, оның қанша тұратынын есептеңдер. График тұрғызыңдар,
абцисса осьіне уақытты күндер бойынша, ал ордината осьіне электр
энергиясынын шығынын А ([pic], мұндағы N – тұтынушы қуаты, n – бірдей
тұтынушылар саны, t – тұтынушылардың пайдасыз энергия пайдалану уақыты).
Экологиялық білім және тәрбие беру бойынша физика курсының тақырыптарын
қарастыруда оқушыларға мынандай тапсырмалар беруге болады.
а) есептерді суреттермен, графиктермен, сызбалармен, схемалармен беру
керек;
б) есептер бағдаарламалық материалдарға сай мектеп физика курсына сәйкес
болуы керек;
в) әрбір құрастырылған есепте физикалық заңдылықтар болуы керек.
Кәдімгі типтік есептерді (шартында эколгиялық мәселелер қарастырылмаған)
экологиялық мәселелер тұрғысынан сараптама жасауға болады.
Осындай сараптама жасау мысалы:
Есеп. Қазіргі заманғы іштен жану двигательдернің бензинді жұмсау шығыны
сағатына 0,18 кг/а.к. Осыған сәйкес келетін п.ә.к неге тең? Отынның жану
жылуы q = 4∙107 Дж/кг, 1 а.к. = 736 Вт.
Қуаты 1 а.к. тең двигательдің 1 сағатта істеген жұмысы [pic] тең,ал 1
сағаттағы жұмсалған энергия [pic]= 107 Дж/кг∙ч ∙ 0,18 кг = 7,2∙106 Дж.
[pic]100% = 37%.
Оқушыларға кез келген жылу двигателі отынның жану энергиясынын аз бөлігін
ғана механикалық энергияға айналдыратынын, сондықтан да қоршаға ортаны
қорғау үшін жылу қондырғыларның п.ә.к. арттыру керек және аз қалдықтар
бөлетің жоғары сапалы отындар пайдалану керек. Осы қалдықтар атмосферада су
буларымен бірігіп жерге қышқыл жаңбырлары ретінде қайта жауады. Осы
қалдықтар ауа ағындары арқылы үлкен арақашықтарға жетеді. Қышқыл жаңбырлары
адам организімінің жұқпалы ауруларға қарсы тұруын төмендетеді, болаттан,
никельден, мыстан жасалған конструкциялардың коррозиясын тездетеді,
мрамор, ақкеріштерді бұзып, мәдени ескерткіштер мен үйлерге көп зиян
келтіреді
13. Бір-бірімен өзара байланысқан шамалары бар есептер.
Бір- бірімен өзара байланысқан шамалары бар есептер физиканың барлық
тарауларында кездеседі. Мынандай есептер мысалдарын келтіруге болады:
1. 800 м/с жылдамдықпен ұшып келе жатқан снаряд екі жарқышаққа бөлінді,
оның біреуінің массасы екіншісінікінен 15%- ке кем. Кіші жарқышақ сол
бағытта 700 м/с жылдамдықпен ұшады. Екінші жарқышақтың жылдамдығынын шамасы
мен бағытын анықтаңдар.
2. Жолда бір- біріне қарама- қарсы автобус пен жүк машинасы қозғалып
келеді. Автобустың жүк машинасына қатысты жылдамдығы 160 км/сағ. Егер
автобустың меншікті жылдамдығы жүк машинасының меншікті жылдамдығынан 20%-
ке көп болса, онда автобустың меншікті жылдамдығының шамасы неге тең?
3. Бөгетке соғылған кезде еріп кету үшін бастапқы жылдамдығы 800 м/с
және бастапқы температурасы 20°С қорғасын оқты мылтықтан қандай бастапқы
биіктіктен ату керек. Оқ соғылған кезде бөгетті қыздыруға кеткен энергияға
қарағанда оқты қыздыруға кеткен энергия шамасы 30%- ке артық екенін
ескеріңдер.
4. Дене суда жүзіп жүргендегі оның суға батқан бөлігінің көлемі суға
батпаған бөлігінің көлемінен 25%- ке артық екенін біле отырып, дене
затының тығыздығын анықтаңдар.
5. Суытқышқа берілген жылу мөлшеріне қарағанда пайдалы жұмысы 10% артық
жылу машинасының п.ә.к. анықтаңдар.
6. Сыйымдылығы 40 пФ тең зарядталған конденсаторды индуктивтілігі 0,01
Гн катушкамен тұйықтады. Қосылғаннан кейін қанша уақыттан соң
конденсатордың электр өрісінің энергиясы индуктивтілік катушканың магнит
өрісінің энергиясынан 40%-ке аз болады?
7. Нүктелік жарық көзінен экранға дейінгі арақашықтық 1 м тең.Линзадан
экранға дейінгі арақашықтық жарық көзінен линзаға дейінгі арақашықтықтан
25%-ке көп. Осы жағдайда экранда жарық көзінің анық кескіні пайда болады.
Линзаның фокус аралығын анықтаңдар.
8. Сутегі атомындағы электронның толық энергиясы 13,6 эВ тең.Егер оның
кинетикалық энергиясы потенциальдық энергиясынан 15%-ке кем болса,
кинетикалық энергияның шамасы неге тең.
Есеп немесе сұрақты құрастыру негізі ретінде ақпараттық материалдар
географиялық орны (ауданы, пунктің ендігі мен бойлығы, олардың арақашықтығы
) қолданылуы мүмкін.
Есептер мысалдары:
1. Жарық Беларусьте оңтүстіктен солтүстікке дейін (арақашықтығы 510 км),
шығыстан батысқа дейін (арақашықтығы 591 км) қанша уақытта жүріп өтеді?
2. Теледидар хабарлары В қаласында ретрансляциясыз қабылдану үшін А
қаласының телеорталығындағы таратқыш антенаның биіктігі қандай болуы керек?
Қалалар арасындағы арақашықтық s = 342 км тең.
3. Березины өзенінің жоғарғы сағасы (Докшицк ауданы) Жер центріне, оның
оның төменгі сағасына қарағанда Речицк ауданында (Жер экваторда полюстерге
қарағанда «жуанырақ»). Бұл өзен неліктен "жоғары" ағады?
Тұрғылықты орынның табиғи-климаттық ерекшеліктері (өзендер, көлдер,
ормандар, саздар, рельефтің жоғарғы және төменгі нүктелері, температуралық
айырмашылықтар, жауын-шашындар, ауа массаларының ауысуы және т.б.). Есептер
мысалдары:
1. В Беларусяда 130 жуық су қоймаларыбар, олардағы судың көлемі V = l,34
км3 . Су температурасы t1 = 4°С -тап t2 = 14°С-қа дейін өзгергенде бір
сезондаолар қандай Q жылу мөлшерін жинақтайды.
2. Неліктен Минск жоталарында Полесья ойпаңдарына қарағанда жылына жауатын
жауын-шашындар көп болады?
3. Беларустың солтүстік бөлігінде қарағайлы ормандар, ал оңтүстік жағында
жапырақты ормандар көп . Жел болғанда олар әртүрлі шулайды. Себебі неде?
өсімдіктер және жануарлар әлемі (өсімдіктер және жануарлардың жоғалып бара
жатқан түрлері, тек осы елге ғана қатысты өсімдіктер және жануарлардың
түрлері, өздерінің физикалық параметрлері бойынша ерекшеленетін өсімдіктер
және жануарлар). Есептер мысалдары:
1. Қандай қоянның құлағы ұзын: Беларуста тұратын ба, әлде сібірдегі ме?
Неліктен?
2. Шығырдың жылдамдығы 15 м/с, торғайдікі –36 км/сағ, ал самурырықтікі –600
м/мин. Осы жылдамдықтарды салыстырыңдар.
3. Беларусь жануарларының ішіндегі ең тез жүгірітіні қоян-русак. Оның
жылдамдығы υ1 = 60 км/сағ. Дейін жетеді. Жылдамдығы υ2 = 0,9 мм/с болатын
қоңызға қарағанда қоян N неше есе тез жүгіреді?
ел экономикасы (ірі өнеркәсіп объектілері және шығарылатын техниканың
(автомобильдер, мотоциклдер, теледидарлар, велосипедтер және т.б)
параметрлері, табиғи пайдалы қазбаларды өндіру көлемі, энергетикалық
қамтамасыздандырылуы және т.б.)
Есептер мысалдары:
1. ММВЗ-3.1121 толық тиелген мотоциклі толық бензин құйғанда s = 333 км
жол жүреді. Егер мотоцикл отын багының сиымдылығы V = 11 л болса, υ = 70
км/ч болғандағы 1 сағаттағы бензин шығынын есептеу керек.
2. Өткен жылдың соңында елде М = 3,6 млн тонна мұнай өндірілді. Оның Е
толық энергиясы анықтап, ол толық жанған кездегі бөлінген Q жылу
мөлшерімен салыстырыңдар.
3. Қуаты P = 1690 кВт БелАЗ-7521 автомобилі Δt = 20 мин уақыт аралығында
қандай А максимал жұмыс атқарады?
халықтың тұрмысы (ұлттық киім, асхана, тұрмыстық ерекше заттар және т.б.).
Есеп мысалдары:
1. Картопты аяздан сақтау үшін ауыл тұрғындары оны алдымен сабанмен, сонан
кейін құрғақ топырақпен, сонан соң шіріген жапырақтармен жабады.
Неліктен осындай материалдар қолданылады?
2. Белоруссия селоларында жаңа сауылған сүтті ыдысқа құйып, құдыққа түсіріп
қояды. Неге осы жағдайда қаймақ жақсы түседі?
Спортсмендердің спорттық жетістіктері (массаның, ұзындықтың, уақыттың
өлшем бірлігінде жасалған олимпиадалық есептер).
Есептер мысалдары
1. Олимпиада чемпионы (Афины, 2009) Юлия Нестеренко s = 100 м ұзындықты
10,93 с жүгіріп өтті. Оның <υ> орташа жүгіру жылдамдығын табыңдар.
Почему для подготовки косы к скашиванию травы отдают предпочтение
«клепанию» лезвия косы ударами молотка, а не оттачивают его на точильном
кругу?
2. Белоруссия тарихында ең бірінші ауыр атлетикадан олимпиада чемпионы
(Монреаль, 1976) Валерий Шарий, үш көтеру қосындысы бойынша m = 527,5 кг
көтеріп рекорд жасады. Штанганы көтеру биіктігін һ=2м деп алып,
спортсменнің жасаған А жұмысын табу керек.
3. Атақты гир көтергіш Вячеслав Хоронеко демалыссыз Δt = 5 мин уақытта N
= 55 рет сол қолымен массасы m = 48 кг гирді көтеріп, әлемдік рекорд
орнатты.
Гир орын ауыстыруын h = 0,5 м деп алып, спортсмен қолы бұлшық еттерінің
орташа қуаты [pic] табыңдар;
Көрнекілікті материалдары бар есептер мысалдары
1. Брест қорғанының мұнарысының биіктігі h = 100 м. Егер сіз тұрған
нүктеден мұнара
α = 10° бұрышпен көрінсе,онда сіз мұнарадан қандай s алшақтықта тұрсыз?
[pic]
2. Мини-трактор Белаpyc-0,8BS (m = 125 кг) салмағы Р1 мен Беларус-2822 (М
= 14000 кг) Трактор салмағы Р2 салыстырыңдар
[pic]
3. БМП «Кобра-С» (г. Борисов) жаяу әскерлік машинасы массасы m = 13800 кг
35°.биіктікті ала алады. Осындай көтерілу кезіндегі Т топырақ реакциясын
анықтаңыз.
13. Логикалық есептер
13.1. Жеңілден де жеңіл.
Жердің қай жерінде дене бәрінен де жеңіл. Осы сұрақ жұмбаққа ұқсас. Мына
сұрақ сияқты «Неге құс ұшады?» (Немен? Ауада) Біздің сұрақ бұдан өзгеше,
егер жақсылап ойлансақ, оған дұрыстап жауап беруге болады.
Жауап: Жердің барлық орындарында бәрінен де жеңіл дене, әрине экваторда
болады. Мәскеуде 1600 тонна болатын паровоз, Архангельскіде 160кг-ға
ауырлайды, ал Одессада соншаға жеңілдейді! Осы паровоздың 160 кг салмағын
кім жеп қояды? Оны жеп қоятын негізінен центрге тартқыш күш, ол кез-келген
дене салмағын полюстерге қарағанда экватор маңында сол дене салмағын 1/290
үлесіне кемітеді. Сонымен бірге Жер шарының экватор маңында аздап дөңестеу
болуына байланысты, яғни ондағы Жер беті планета центрінен біраз алысырақ
болғаны оның маңында заттардың салмағын біраз азайтады. Барлық жиыны
экватордағы салмақтың азаюы полюстегіге қарағанда 1/200 үлесіне тең болады.

13.2. Жол көрсетуші компас
Адам компасқа қарап оның магнит тілшесінің қара ұшы қай жақты көрсетсе,
солай тура және түзу жүре береді. Ол «компас бойынша» солтүстікке полюске
қарай жүреді. Бірақ ол полюске келе алмайды Ол келетін жер шарының нүктесін
атаңыз.
Жауап: Осы сұраққа жауап бергендердің көбі бір ғана қате жібереді. Олар,
түбінде солтүстік географиялық полюске келуі керек деді. Ал шындығында ол
Солтүстік Амермканың солтүстік шетінде орналасқан жердің сольүстік
магниттік өрісі бар Сомерсет аралына келген.
13.3. Кофе және шай
Оқушы ата-анасын мынандай фокуспен таң қалдырды. Ол үшін әріптермен «КОФЕ»
және «Шай» деп жазып, пробирканы сумен толтырып су арқылы осы сөздердің
әрқайсысын көруді ұсынды. 1-ші сөз сол қалпында қалды, ал екінші кері
аударылды. Бұл неліктен?
Жауап: Ол «КОФЕ» сөзінің симметрия осін пайдаланды және цилиндрлік линзаның
кекінді аудару қасиетін қолданды.
13.4. Поезд жылдамдығы
Сіз поезд жылдамдығын оның дөңгелектерінің дүрсілі бойынша анықтай аласыз
ба?
Жауап: дүрсіл поезд дөңгелегі рельстерінің қосылған жері арқылы өткенде
естіледі. Рельс ұзындығы 15 м, ендеше қиын емес математикалық есептеулерден
кейін, поездың жылдамдығы 9х км/сағ-қа (минутына келетін дүрсілдер саны)
тең екенін анықтаймыз.
13.5. Қатты суық
Ресей территориясындағы суықтың полюсі Якут селосы Оймякон, ондағы
тіркелген температура 70ºС—тан төмен. Ресейде сынап термометрінің бағаны
бұдан да төменгі температураны көрсететін жер бар ма? Бар болса, ол қай
жерде?
Жауап: Ондай жер жоқ – сынап бағаны 38 градустан төмен аязды көрсетпейді.
7. Өткізу туралы жұмбақ
Өзен арқылы үлкен шойын трубаны өткізу керек болды. Осы жүкті қайыққа
салғанда, оның отырып қалғаны сонша, оған ескекші отыра алмады. Бірақ
ескекші өзі қайықта отырып, оны ана жағаға жеткізу жолын ойлап тапты. Оның
қалай істегенін табыңдар.
Жауап: Суға батырылған денені су осы денені ығыстырып шығарған судың
салмағына тең күшпен кері итеретіні белгілі. Трубаны қайықтың қайықтың
астына бекітті, одан оның отыруы азайып қалды.
8. Тура алмаға қарай
Жақсы мерген пароходтың бір бортында тұр, ал қарама-қарсыда нысана
орналасқан. Пароход бірқалыпты тура қозғалып барады. Мерген тура нысананың
ортасына көздеді: Ол осыған тигізе ала ма?
Жауап: Әрине, тигізеді
13.9. Өзендер неге сарқырайды?
Жауап: Орман өзендері нің сарқырау себебі, су ағыны біраз құлаған кезде ауа
бөлшектерін ала кетіп оларды суға батырады, нәтижесінде көпіршіктер пайда
болады. Осы көпіршіктердің жарылуымен өзендердің сарқырауын түсіндіруге
болады.
10. Бөтелкені қалай бос қылуға болады? Бос шыны бөтелкеге түтін енгізілді.
Бөтелкеден
түтінді қалай шығаруға болады, оған су немесе басқа да сұйық құймай.
Жауап: Сіріңкені өте тез жағы керек, ол қызғанша, оны бөтелкенің ішіне
кіргізу керек. Түтін бірден шығып кетеді.
11. Шыбындары бар банка.
Ұйықтап жатқан шыбындары бар банканы өлшейік. Одан кейін оны шайқайық,
сонда шыбындар ұшып кетеді. Банканы қайта өлшейік. Банканың салмағы өзгере
ме?
Жауап; банканың салмағы өзгермейді . Ұшу үшін, наскомдар олардың салмағына
тең бастапқы ауа ағындарын қоздыру керек.
12. Салқындау
Бөлмеде ыстық... Сіз өз жағдайыңызды біраз болса да жақсарту үшін,
тоңазытқыш есігін ашып қойдыңыз. Сіздің бөлмеңіз салқындауы мүмкін бе?
Жауап: Сіз өз бөлмеңізді тек уақытша ғпнп салқындаттыңыз, түбінде бөлмедегі
ауа одан да күшті қызды. Салқындату жүйесі, темратураны төмендету үшін
күшті режимде жұмыс істейді, нәтижесінде жылу мұздатқыштың двигателінен
келіп түседі. Осы жылуды жұту үшін салқын ауа жеткіліксіз, бөлме одан әрі
қыза түседі.
13. Вертолет
Петербургтан ұшып шыққан вертолет солтүстікке 500км, одан кейін шығысқа
бұрылып
тағы 500км, және ең соңында, батысқа бұрылып, соңғы 500км ұшты. Ол қай
жерге қонды. Немес осы жерден солтүстікке (оңтүстікке, батысқа, шығысқа)
қарай ма?
Жауап: ұшқан орнынан шығысқа қарай қонды. Жер меридиандары солтүстікке
қарай жақындайды, ал вертолет квадрат бойынша емес, трапеция бойынша ұшты.
14. Сүтті кофе
Сіз таңертең жұмысқа немесе мектепке асығып барасыз. Столда 1 пиала ыстық
кофе тұр, оны сіз 5 минуттан кейін ішуіңіз керек, Күйіп қалмас үшін не
істеу керек: бірден суық сүт құю керек пе, әлде кофе осылай тұрсын ба?
Сүтті соңғы кезде қосу керек – кофені ішерден бұрын, айырмашылығы жоқ.
Жауап: термодинамикада былай деп айтылады: денелер арсындағы температуралар
айырмасы неғұрлым көп болса, олардың (бұл жағдайда кофе және қошаған орта)
арасындағы жылуалмасу соғұрлым қарқынды жүреді. Сондықтан, егер сүтті
бірден қоспасақ, онда кофе тезірек суиды.
Қорытынды: күйіп қалмас үшін, сүтті кофеге неғұрлым кешірек құйған дұрыс.
15. Айда
Айдағы барлық заттардың салмағы Жердегіден 6 есе кем. Айда тұщы сулы көл
бар деп есептеңіздер. Көлге пароход түсірілген, осы пароход жердегі осындай
сулы көлдерде 3 метр батады. Пароход айдағы көлде қаншалықты тереңдікке
батады? Осымен бірге тағы мынадай есепті шығарыңдар: жүзе алмайтын адам қай
жерде тез батып кетеді- жердегі көлде ме, әлде айдағы көлде ме?
Жауап: Айда пароход Жерге қарағанды 6 есе жеңіл болады, суда да сондай.
Егер Архимед заңын түсірсеңдер, онда пароходтың батуы өзгермейді – 3м
күйінде қалатыны түсінікті. Жүзуші үшін де ештеңе өзгермейді. Онда да және
мұнда да бірдей батып кетеді.
Жаңа информациялық технологияларда есеп шығаруда қолдану
мүмкіндіктерін көрсету мысалдары.
Осы мүмкіндіктерді жалпыланған жоспарда әрбір оқу ісіне қатысты қолдану
мүмкіндіктерін көрсетейік.
Есепті тұжырымдау:
• табиғи тәжірибе видеофрагментінің негізінде (1-сурет)
• фильмдер немесе мульфильмдер негізінде;
• виртуальдық модельдер негізінде;
• есепте көрсетілген есептік ситуациялар нұсқаларын модельдеу
негізінде(2--сурет);
• виртуальді модельдері, видеофрагментті, анимацияны, фотографияны,
суретті тұжырымдалған есеп шартын бейнелеу үшін қолдану

[pic] [pic]
1-сурет
2-
сурет
Есеп шартын сараптау
• қорда берілген есептер шартын сараптау үлгілерін көрсету;
• есептер шартып сараптауда жеке тәсілдерді өңдеуде электрондық
тренажерлармен жұмыс;
• есептерді – сараптауды электрондық конструкторлармен жұмыс істеу
негізінде жүргізу; есептерді интерактивті таңбаның функционалдық
мүмкіндіктерін қолдану негізінде сараптау

[pic]
Рис. 3

[pic]
Рис.4

Есеп шартын жазу:
• сандық «шешкіштерді» қысқаша жазу үлгілерін көсету үшін қолдану;
• қор басқа объектілері мен суреттерін (графиктер, схемалар,
виртуальдық модельдер және т.б) берілген жағдайда сипаттау үшін
қолдану;
• MS Paint, MS PowerPoint және т.б. суреттің графиктің графиктік
көшірмесі үшін қолдану; (5-сурет)
• Интерактивті тақта мүмкіндіктерін есеп шартын қысқаша жазуүшін
қолдану;
[pic]
Рис.5
Шешімін іздеу:
• ЦОР іздеу жүйесі және интернеттегі фактілік ақпарат бойынша (ұғымдарды
анықтау, физикалық заңдарды тұжырымдау, математикалық формулалар,
таблица мәліметтерін тұжырымдау) өздігінен іздеу; (6-сурет)
• ЦОР мәліметтері негізінде есеп шығару үлгісін көрсету;
• Модельдермен оқыту сценариларын қолдану арқылы есептер шешу (7-сурет);
• Есептер шешуде виртуальді эксперименттік жүйелерді қолдану;
• Excel, Maple, Mathcad және т.б программаларды есептер шығаруда және
жеке операцияларды орындауда және күрделі теңдеулер жүйесін шешуде
қолдану;
• өлшем бірліктерді ауыстыру үшін программаларды қолдану;
[pic] [pic]
Рис. 6
Рис. 7
Шешімдерді тексеру:
• есеп шығару барысында алдын-ала болжалдалуы қажет табиғи эксперимент,
құжаттық және көркем фильм, иллюстрациалды физикалық эффектісінің
видеофрагментін қөру (8-сурет);
• есеп шешімдерінің қорытындысы бойынша күтілетін эффекті бейнелейтін
модельді экспериметті орындау (9-сурет);
• ЦОР аясында ұсынылған есптердің шешу үлгісін сараптау;
• эксперименттік жүйеге жүгіну;
• Maple, Mathcad, Excel және т.б. программаларының есептеу дәлдігін
тексеру үшін, кері есп шешімін модельдеу және жеке шешу жағдайларын
көрсету үшін қолдану (салдарлардың нақтылығын тексеру);

[pic] [pic]
Рис. 8
Рис. 9
Т.Ж., жаңа информациялық технологиялар оқыту процесінде физикалық есептерді
шешуді жаңа сатыға көтереді. Мультимедиялық виртуальды ортаның оқу
объектілері және оның құралдары іс-жүзінде барлық оқу істері мен
опреацияларын қарқынды қамтамасыз етеді.
Қоршаған ортада кездесетін есептер мысалдары.
Біз қармен жүріп келе жатқанда...
Аязды күні аяқ астындағы қар сықырлайды. Аяз неғұрлым көп болса, осы дыбыс
соғұрлым өтімді болады. Өздерің бақылаңдар: -5(С жоғары температурада сықыр
естілмейді , -20(С шамасындағы аязда ол өте күшті. Біздің аяғымыз астында
не сықырлайды? Тек қар ғана осындай қасиетке ие ме?
Бұл сұраққа жауап бермес бұрын сықырлайтын қар туралы бір әуеской оқиғаны
еске түсірейік.
1938 жылы июньде «Мосфильм» киностудиясы «Александр Невский» кинофильмін
түсірді. Фильмнің негізгі эпизоды мұздағы шайқас. Оны ыстықта түсіру керек
болды. Мосфильм маңындағы үлкен алаңды нафталин мен тұз қоспасымен сеуіп,
кей жерлерін ақ бояғышпен сырлап қойды. Осы кезде актерлер олар жасанды
қармен жүрген кезде, ол қатты аяздағы сияқты сықырлағанын байқадық. Осы
тәжірибені тарелкада бірдей қабатта қан пен тұз салып, оны қисықпен
ақырындап басатын болсақ, онда әлсіз сықыр естуге болады. Егер қант пен
тұзды аздап сумен істесек, онда сиқыр тоқтайды.
Сонымен, сиқыр ұсақ кристалдардың үйкелісі мен бүлінуі нәтижесінде болады
екен. Бір кристалдың бүлінуінің дыбысы естілмейді, олардың саны көп болса,
қар, қантқ тұз сықырлауы басталады. Ал қатты аязда қар кристалдары қатты
және сынғыш болып кетеді де, сықыр дауысы қаттырақ естіледі.
Біз коньки тепкен кезде...
Конькимен мұзда сырғанауың оңай екенін барлығымыз білеміз. Ал, альфатпен
сырғанау мүмкін емес. Осы бақылау шанамен сырғанауға да қатысты.
Ғалымдар, конькимен сырғанаған кезде қар қысым әсерінен ериді де коньки
жұқа су қабықшасымен сырғанайды. Су майлағыш болып қызмет атқарады. Қатты
аяздарда су қысымы аз болады да сырғанау қиынға түседі.
Біз балмұздақ жеген кезде...
Оны дайындаудың тәсілі үлкен құпия болғанын еске түсірген дұрыс. Көптеген
европалық сарайлар аспаздарының мұзды қолдануы бекер болды, себебі қаймақ,
қант және жеміс шырындарынан тұратын қоспа тек суыды, қатқан жоқ.
Барлық құпия кәдімгі тұзда болды. Жасалған қоспаны тұз қосылған мұзы бар
шелекее салса болғаны. Мұз бен қарға тұз қосып, температурасын өлшеңдер
-20(С болады, мұның себебітұз еріген кезде жылу жұтылады, осы жағдай
температураның қосымша төментеуіне әкеліп соғады.

СОӨЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар

СОӨЖ тапсырмаларын дайындау барысында пән бойынша ұсынылған әдебиттерді
байдалана отырып берілген сұрақты зерттеу қажет. Оқылған материалдар
бойынша қысқаша конспект құрастырып, теориялық материалды қарастыру
барысында қиындық туғызған немесе түсініксіз сұрақтарды белгілеу қажет.

СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқаулар

Студенттерге физикадан берілетін жеке үй тапсырмасы олардың осы пән
бойынша орындайтын өзіндік жұмысының бір түрі болып табылады. Студентердің
өзіндік жұмысы деп, олардың оқытушының тапсырмасымен және бақылауымен,
бірақ оның қатысуынсыз, ол үшін арнайы бөлінген уақыт ішінде орындайтын
жұмысын түсінеді. Мұнда студенттер ақыл-ой жігерін қолдана және ой мен
қимыл әрекеттерін қандай да бір формада (мысалы, есеп шығарғанда оның
мазмұнын талдау, мазмұнды қысқа ұтымды тәсілмен жазу, шешудің оңтайлы
әдісін таңдап алу және т.б.)білдіре отырып қойылған мақсатқа саналы жетуге
ұмтылады.
Біз студенттерге физика пәні бойынша жеке үй тапсырмасы ретінде
физикалық есептер ұсынамыз. Мұнда студенттердің тапсырманы өз бетімен
орындау дәрежесін арттыру мақсатында олардың әрқайсысына мүмкіндігінше әр
түрлі есептерді жеке варианттар бойынша береміз.
Студенттерге есептер шығартудағы мақсаттар мыналар: жаңа білімдер
алдырту, білімді өз бетімен игеру іскерлігін қалыптастыру, білімді пысықтау
және анықтау, білімді практикада қолдану іскерлігін қалыптастыру,
практикалық сипатты іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру, шығармашылық
сипатты іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру.
Студент шығарған есепті бағалау өлшемін (критериін) анықтау үшін физика
есептерін жіктеу(классификациялау) керек.
Физика есептері мына белгілер бойынша жіктеледі: мазмұн, мақсат,
мәселені зерттеу тереңдігі, шешу тәсілдері , шарттың берілу тәсілдері,
күрделілік дәрежелері және т.б.
Студенттер шығарған жеке үй тапсырмасын бағалау өлшемінің негізіне осы
белгілердің бәрін алуға болады: физикалық құбылыстың негізгі мәселесінің
мазмұнын құрайтын физикалық шамалардың, заңдардың молырақ қамтылуы;
есептердің проблемалық (шығармашылық)деңгейі; мәселенің тереңірек талданып
зерттелуі; шешу тәсілдерінің ең оңтайлысын таңдап алуы және т.б.
Әр студент орындайтын жеке үй тапсырмасына (бір жеке үй тапсырмасында
физиканың бір бөлімі бойынша берілген 3-5 есеп болуы мүмкін) қойылатын
максимал және миниамал баллдар силлабуста көрсетіледі. Әрбір жеке есептің
шығарылуы бір есепке қатысты осы баллдар аралығында және айтылған өлшемдер
(критерилер) бойынша бағаланады, сосын бүкіл тапсырмаға максимал және
минимал баллдардың аралығында тиісті балл беріледі.
Максимал балл мысалы, «5» балл қатесіз және кемшіліксіз немесе бір
ғана болымсыз кемшілікпен шығарылған есепке қойылады. Одан төменгі балл,
мысалы «4» балл толық шығарылған, бірақ бірден аспайтын дөрекі емес және
бір болымсыз қатемен немесе болымсыз қателер екіден аспаған жағдайда
қойылады.
Одан төменгі балл мысалы «3» балл студент есептің тең жартысынан астамын
дұрыс шығарғанда немесе дөрекі қатесі екіден (немесе дөрекі қатесі бірден
және дөрекі емес қатесі бірден, сондай-ақ болымсыз қатесі бірден) аспаған
жағдайда қойылады.
Тапсырма минимал баллдан төмен балмен бағаланған жағдайда ол студентке
қайта шығару мақсатында қайтарылып беріледі.
Егер кейбір есептерді студенттің өз бетімен шығарғандығы күдік туғызса,
онда одан оқытушы есепті қалай шығарғандығын түсіндіріп беруін талап ете
алады. Бағаға көңілі толмаған студент оған қатысты оқытушыға тілегін
білдіруіне болады.

1.Ғылыми ойлауға тән негізгі сипаттық белгілері: 1- объектінің,
құбылыстардың диалектикалық қарама-қарсы қасиетерінің бір мезетте болу
мүмкіндігін түсіну және диалектиканың қарама-қайшылықта алдын ала білу; 2-
құбылыстардың өзара байланысын түсіну және осы өзара байланыстарды
анықтай білу және сараптау; 3- объект немсе құбылысты даму барысында
үнемі қозғалыста қарастыра білу; 4- белгілі жағдайларда білімнің
тұрақтылығын, шыдығын түсіне білу; 5- сапалық және сандық өзгерістердің
өзара байланысын түсіну; 6- ғылыми білімнің дамуында жоққа шығаруды көре
білу
A. 1,2,4,5 B.1-6 C. 3,6 D.2,5 E.
2,3.4

2. Ғылыми ойлау үшін мына диалектикалық формула сипатты, 1- «ол да, басқа
да (қарамақайшы) бір уақытта», 2- «ол да, басқа да, бір уақытта», 3-
«немесе - немесе»....
A. 1 B.2 C. 3 D. 1,2 E. 1,2,3

3. Физика сабақтарында экологиялық оқытуды іске асыру жолдары:
A. Физикалық заңдылықтарды ауқымды атмосфералық құбылыстар негізінде
түсіндіру ( циклондармен анти циклондардың тууы, жердің аййййналуының
оның қозғалысына әсері және т.б.)
B. Тұрған жерде экологиялық мониторингті іске асыратын құралдармен
комплекстерді демонстрациялау
C Адамның өндірістік іс әрррекетінің нәтижелерін көрсету мақсатында
табиғатта сабақтар өткізу
D. Адам іс әрекетінің Эко жүйеге әсерін көрсететін фильм фрагменттерін
демострациялау
E A-D жауаптары дұрыс

4. Оқыту мотивін былай деп қарастыруға болады:
A. Жеке тұлғаның интегралдық қасиеттері, яғни интелектуалдық еріктік,
эмоционалды қасиеттерінің жиынтығы
B. Әр түрлі мазмұндағы және сипаттағы оқу іс -әрекетін тудыратын себептер
C. оқу іс-әрекетінің дер кездегі мезеті
D. танымдық қызығушылық
E. А-С жауаптары

5. Оқудың социалдық мотивтеріне мыналарды жатқызуға болады: 1. кең
қоғамға пайдалы болу үшін, білім алуға ұмтылу,2. тар яғни басқалардың
арасында белгілі бір орынға ие болуға тырысу, 3. социалдық бірлестік,
яғни мұғалімдермен, оқушылармен және т.б бірігуге тырысу, 4. –жалпы, яғни
таным әдістеріне қызығу, жеке жұмыс түрлеріне қызығу, 5- пәндік, яғни
оқушыларды пән бойынша жаңа білімге ие болуға бағыттау, 6- өздігінен
білім алушылық, яғни білімін өздігінен жетілдіруге бағыттау және оқу іс
әрекетін өздігінен реттеу.
A. 1,2,3,4,5,6
B. 1,2,3
C. 4,5,6
D. 3
E. 4,6

6. Оқудың таымдық монтивтеріне мыналарды жатқызуға болады: 1. кең қоғамға
пайдалы болу үшін, білім алуға ұмтылу,2. тар яғни басқалардың арасында
белгілі бір орынға ие болуға тырысу, 3. социалдық бірлестік, яғни
мұғалімдермен, оқушылармен және т.б бірігуге тырысу, 4. –жалпы, яғни
таным әдістеріне қызығу, жеке жұмыс түрлеріне қызығу, 5- пәндік, яғни
оқушыларды пән бойынша жаңа білімге ие болуға бағыттау, 6- өздігінен
білім алушылық, яғни білімін өздігінен жетілдіруге бағыттау және оқу іс
әрекетін өздігінен реттеу.

A. 1,2,3,4,5,6
B. 1,2,3
C. 4,5,6
D. 1,4,6
E. 4,6

7. Танымдық қызығушылықты дамытудың негізгі этаптары:
A. возникновение любопытства[pic]любознательность[pic]эпизодический
интерес[pic]
устойчивый познавательный интерес[pic]направленность личности
B. возникновение любопытства[pic]любознательность[pic]направленность
личности
C. любознательность[pic]эпизодический интерес[pic] устойчивый
познавательный интерес
D. любознательность[pic] устойчивый познавательный интерес
E. эпизодический интерес[pic]устойчивый познавательный
интерес[pic]направленность
личности

8. Мектептің физика пәнінің ерекшеліктеріне мыналарды жатқызуға болады:1-
қоғамдық практикалық мәні; 2- оқылған құбылыстармен заңдардың логикалық
анализін жасау жолымен жаңа білім алудағы жаңалық элементтері; 3- оқу
материалының мазмұнының өмірлік мәнін; 4- алынған білімдердің практикада
қолдану мүмкіндіктерін;5- зерттелген заңдылықтардан шыққан кейбір
қорытындылардың күтпеген кезде кездесуі; 6- физикалық тәжірибелермен
құбылыстарды көрсетуде эстетикалық қобалжудың пайда болуын
A. 2,4
B. 1,3,4,5
C. 1,2,3,4,5,6
D. 1,4
E. 2,5,6

9. Оқытудың әдістерінің репрадуктивті топшаларына мыналар жатады:

A. проблемалық баяндау
B. эвристикалық, зерттеулік әдістер
C түсіндіру – иллюстративтік, эффристикалық
D. түсіндіру – иллюстративтік
E. проблемалық баяндау , эвристикалық, зерттеулік әдістер

10. Оқытудың әдістерінің продуктивтік топтарына мыналар жатады:
A. проблемалық баяндау
B. эвристикалық, зерттеулік әдістер
C түсіндіру – иллюстративтік, эффристикалық
D. түсіндіру – иллюстративтік
E. проблемалық баяндау , эвристикалық, зерттеулік әдістер

11.Танымдық теорияның әдістеріне мыналар жатады:
A. абстрактылау, идеялизациялау, модееельдеу, ойша эксперименттеу,
аналог әдісі, дедукция
B. идеализациялау
C. моделдеу, ойша эксперименттеу
D. аналог әдісі
E. абстракциялау, ойша эксперименттеу, дедукция
12. Оқыту құралдарын келесі негізгі топтарға бөлуге болады:
A. вербалдық, экрандық, дыбыстық, техникалық
B. вербальдық, көрнекілік, арнайы, техникалық
C. таблицалар, диаграммалар, схемалар, құралдар, суреттер, сызбалар
D. арнайы құрылғылар, экранды-дыбыстық оқу құралдары
E. оқулықтар, есеп құралдары, дидактикалық материалдар

13. Вербальді оқу құралдраына келесілерді жатқызуға болады:
A. экрандық, дыбыстық, экранды-дыбыстық
B. әртүрлі құрылғылар, құралдар, мультимедиалық құралдар
C. таблицалар, диаграммалар, схемалар, суреттер, сызбалар
D. мұғалімнің ауызша сөзі, оқулықтар, есеп кітаптары, анықтамалық
материалдар, таратпа және дидактикалық материалдар
E. В, С, D жауаптарында көрсетілгендер

14. Көрнекілік оқу құралдарына келесілерді жатқызуға болады:
A. экрандық, дыбыстық, экранды-дыбыстық
B. әртүрлі құрылғылар, приборлар, мультимедиалық құралдар
C. таблицалар, диаграммалар, схемалар, суреттер, сызбалар
D. мұғалімнің ауызша сөзі, оқулықтар, есеп кітаптары, анықтамалық
материалдар, таратпа және дидактикалық материалдар
E. А, В, С жауаптарында көрсетілгендер

15. Арнайы оқу құралдарына келесілерді жатқызуға болады:
A. экрандық, дыбыстық, экранды-дыбыстық
B. әртүрлі құрылғылар, приборлар, мультимедиалық құралдар
C. таблицалар, диаграммалар, схемалар, суреттер, сызбалар
D. мұғалімнің ауызша сөзі, оқулықтар, есеп кітаптары, анықтамалық
материалдар, таратпа және дидактикалық материалдар
E. А, В жауаптарында көрсетілгендер

16. Техникалық оқу құралдарына келесілерді жатқызуға болады:
A. экрандық, дыбыстық, экранды-дыбыстық
B. әртүрлі құрылғылар, приборлар, мультимедиалық құралдар
C. таблицалар, диаграммалар, схемалар, суреттер, сызбалар
D. мұғалімнің ауызша сөзі, оқулықтар, есеп кітаптары, анықтамалық
материалдар, таратпа және дидактикалық материалдар
E. А, В, С жауаптарында көрсетілгендер

17. Дыбыстық техникалық оқу құралдарына мыналарды жатқызуға болады:
A. радио, магнитофон
B. теледидар
C. теледидар, диапроектор
D. кинопроектор, магнитофон
E. кинопроектор, магнитофон, радио

18. Экрандық-дыбыстық техникалық оқу құралдарына мыналарды жатқызуға
болады:
A. радио, магнитофон
B. теледидар
C. теледидар, кинопроектор, видеомагнитофон
D. кинопроектор, магнитофон
E. кинопроектор, магнитофон, радио

19. Мектептік физикалық құрылғылардың негізгі түрлеріне нені жатқызамыз?
А. Демонстрациялық құрылғылар
B. зертханалық құрылғылар
C. физикалық тәжірибе құрылғылары
D. демонстрациялық және зертханалық құрылғылар, физикалық тәжірибе
құрылғылар
E. демонстрациялық және зертханалық құрылғылар

20. Физиканы оқытуда қолданылатын дидактикалық материалдар:
A. дыбыстық құралдар
B. статикалық проекцияға раналған құралдар
C. динамикалық проекцияға арнаған құралдар
D. дыбыстық құралдар, статикалық және динамикалық проекцияға арналған
құралдар
E. дыбыстық құралдар, динамикалық проекцияға арналған құралдар

21. Динамикалық проекцияға арналған құралдарға жатады:
A. радио, дыбыстың магниттік жазбасы, слайдтар
B. суреттер, сызбалар, қағаздағы немесе түссіз пленкадағы тексттар
C. кинофильмдер, видеожазбалар, оқу телебағдарламалары
D. суреттер, сызбалар, видеожазбалар
E. дыбыстың магнитік жазбалар, слайдттар

22. Оқу-әдістемелік кешен дегеніміз:
A. оқытушылар мен оқушвларға арналған оқу және әдістемелік құралдар
B. физиканы оқытудың информациялық технологиясын қосатын оқу құралдарының
жүйесі
C. мұғалім мен оқушылардың еңбегін ғылыми ұйымдастырудың құралдар жүйесі
D. А, В жауаптары
E. А,В,С жауаптары

23. Физика сабағы жүйелерінің құраушылары болып табылады:
A. оқу материалының мазмұны, оқыту әдістері мен құралдары ,оқу процесін
ұйымдастыру жолдары
B. оқыту әдістері мен құралдары
C. оқу материалының мазмұны, оқыту құралдары
D. оқыту әдітері және оқу процесін ұйымдастыру жолдары
E.оқу материалының мазмұны, оқу процесін ұйымдастыру жолдары
24. Төменде келтірілген сабақтар түрлері сабақтардың қандай типіне
жатады: дәріс-сабақ; әңгіме-сабақ; практикалық жұмыстарды орындау сабағы;
теориялық зерттеулерді орындау сабағы; аралас сабақ (яғни әртүрлі
сабақтар жиынтығы)?
A. уроки контроля и коррекции знаний
B. уроки обобщения и систематизации знаний
C. уроки совершенствования знаний, умений и навыков
D. уроки изучения нового учебного материала
E. среди А- D нет правильного ответа

25. К какому типу уроков относятся перечисленные виды уроков: урок
решения задач; урок выполнения самостоятельных работ; урок-лабораторная
работа; урок-экскурсия; семинар?
A. уроки контроля и коррекции знаний
B. уроки обобщения и систематизации знаний
C. уроки совершенствования знаний, умений и навыков
D. уроки изучения нового учебного материала
E. среди А- D нет правильного ответа

26. К какому типу уроков относятся перечисленные виды уроков: устный и
письменный опрос; зачет; зачетная лабораторная работа; контрольная
работа?
A. уроки контроля и коррекции знаний
B. уроки обобщения и систематизации знаний
C. уроки совершенствования знаний, умений и навыков
D. уроки изучения нового учебного материала
E. среди А- D нет правильного ответа

27. Общая структура урока изучения нового материала состоит из следующих
этапов:
A.актуализация прежних знаний[pic]формирование новых
знаний[pic]применение новых
знаний[pic]домашнее задание
B. формирование новых знаний[pic]применение новых знаний
C. актуализация прежних знаний[pic]формирование новых знаний[pic]
домашнее задание
D. формирование новых знаний[pic] домашнее задание
E. актуализация прежних знаний[pic]формирование новых знаний

28. Организация и проведение экскурсии включает следующие основные этапы:
A. планирование[pic]подготовка[pic]проведение[pic]подведение итогов
экскурсии
B. подготовка[pic]проведение экскурсии
C. планирование[pic] проведение[pic]подведение итогов экскурсии
D. планирование[pic]подготовка[pic]проведение экскурсии
E. проведение[pic]подведение итогов экскурсии

29. К методам проверки достижений учащихся по физике относятся:
A. устная фронтальная и индивидуальная проверка
B. устная, письменная проверка, проверка практических умений
C. индивидуальные и фронтальные лабораторные работы, письменная проверка
D. проверка практических умений
E. контрольные работы

30. Для выявления исходного уровня знаний учащихся проводится:
A. предварительная проверка и оценка знаний и умений учащихся
B. текущая проверка и оценка знаний и умений учащихся
C. периодическая проверка и оценка знаний и умений учащихся
D. итоговая проверка и оценка знаний и умений учащихся
E. может быть использован любой из видов проверки знаний и умений
учащихся
31. На всех этапах изучения и усвоения учебного материала проводится:
A. предварительная проверка и оценка знаний и умений учащихся
B. текущая проверка и оценка знаний и умений учащихся
C. периодическая проверка и оценка знаний и умений учащихся
D. итоговая проверка и оценка знаний и умений учащихся
E. может быть использован любой из видов проверки знаний и умений
учащихся
32. После изучения темы, раздела курса физики или в конце учебной
четверти обычно проводится:
A. предварительная проверка и оценка знаний и умений учащихся
B. текущая проверка и оценка знаний и умений учащихся
C. периодическая проверка и оценка знаний и умений учащихся
D. итоговая проверка и оценка знаний и умений учащихся
E. может быть использован любой из видов проверки знаний и умений
учащихся
33. Для учета знаний учащихся после изучения темы, раздела, в конце
четверти или учебного года проводится:
A. предварительная проверка и оценка знаний и умений учащихся
B. текущая проверка и оценка знаний и умений учащихся
C. периодическая проверка и оценка знаний и умений учащихся
D. итоговая проверка и оценка знаний и умений учащихся
E. может быть использован любой из видов проверки знаний и умений
учащихся

34.Оқу физика есептерін шешудің әдістері мыналар:
A. аналитикалы-синтетикалық, аналитикалық, синтетикалық
B. аналитикалы-синтетикалық, графиктік
C. есептеу, сапалық
D. синтетикалық,евристикалық
E. логикалық, маттематикалық

35.Оқу физика есептерін шешудің әдістері мыналар:
A. логикалық, маттематикалық
B. математикалық, тәжірибелік
C.логикалық, маьематикалық , эксперименттік
D. логикалық, эксперименттік
E. логикалық, эвристикалық

36.Оқушыларды есеп шшығаруға үйретуде мұғалім мынаны:
1-физикалық есептерді шығарудың негізгі әдістерін; 3- оқу есептерінің
құрылымы мен мазмұнын және оларды шешу процесін; 4- физикалық
есепті шешу алгоритмін білуі; 5- ұсынылғаналгоритмде оның құрылымдық
элементерін және жеке операцияларының мазмұнын алгоритмді оқу процесіне
енгізу жолдарын білуі керек:
A. 1, 2, 3, 4, 5
B. 1, 3, 4
C. 4, 5
D. 2, 5
E. 2, 3

37. Физикада графиктік есептер мынандай түрде болады: 1- есеп шартында
екі физикалық шаманың арасындағы тәуелділік беріледі немесе олардың
арасындағы тәуелділікті графиктік түрде беру қажет етіледі; 2-физикалық
процестердің графиктік интерпретациясын қолданатын есептер; 3- оқу
есептерінің құрылымы мен мазмүнын және оларды шешу процесін; 4- физикалық
есепті шешу алгоритмін білуі; 5- ұсынылған аогоритмде оның құрылымдық
элементтерін және операцияларының мазмүнын алгоритмді
A. 1
B. 2
C. 3
D. 1, 2
E. 1, 2, 3

38.«Не істеу керек, егер», «Егер..., не болады?» «Қайда қолданылады?»,
«Қайда бақылаүға болады?» түріндегі есптер проблемасы бойынша мыналарға
жатады
A. физикалық есептер
B. логикалық есептер
C. эксперименттік есептер
D. математикалық есептер
E. сапалық есептер

39.«Молекулалық физика» тарауында макроскопиялық жүйелердің қасиеттерін
сипаттау үшін..... қолданылады
A. статистикалық әдіс
B. термодинамикалық әдіс
C. жүйе қасиетінің ішкі құрылысына тәуелділігі
D. статистикалық және термодинамикалық әдістер, осы кезде жүйе
қасеттерінің ішкі құрылысына тәуелділігі қарастырылады
E. заттың молекула-кинетикалық теориясының негізгі қағидалары.

40. Электродинамиканы оқығанда негізінен мына ұғымдардың қалыптасуына
көңіл бөлу керек:
A. біртұтас электромагниттік өрістің
B. электростатикалық өрістің
C. стационар электр және магнит өрістерінің
D. құйынды электр және магнит өрістерінің
E. нүктелік зарядтың

41.Ядролық физика теориясына кіреді:
A. заңдар, постулаттар, принциптер, фундаментальді тұрақтылар
B. заңдар
C. принциптер, постулаттар
D. эксперименттер, фактілер
E. эксперименттер, фактілер, фндаментальді тұрақтылар

42.Бірқалыпты және бірқалыпты үдемелі түзусызықты, қисықсызықты
қозғалыстар мен олардың сипаттамаларын механиканың … тарауында оқытылады
A. динамика
B. кинематика және динамика
C. кинематика
D. сақталу заңдары
E. механикалық тербелістер мен толқындар

43.Динамиканы оқу барысында материалдарды мынанадай ретпен оқыту
ұсынылады::
A. күш[pic]масса[pic]I,II,III Ньютон заңдары[pic]күштердің суперпозиция
принципі
B. I,II,III Ньютон заңдары [pic]күш[pic]масса
C. материалды оқыту реті кез-кеелген болуы мүмкін
D. I Ньютон заңы[pic]қозғалыстың динамикалық сипаттамалары[pic]II Ньютон
заңы[pic]
III Ньютон заңы
E. күш[pic]масса[pic]күштердің суперпозиция принципі[pic] Ньютон заңдары

44. Өзара әсерлесетін денелердің арасындағы ара-қашықтық функциясы :
A. гравитациялық және серпімділік күштер
B. тек гравитациялық күштер
C. үйкеліс күштері
D. кез-келген күштер
E. серпімділік күштері

45. Денелердің салыстырмалы жылдамдығының функциясы :
A. гравитациялық және серпімділік күштер
B. тек гравитациялық күштер
C. үйкеліс күштері
D. кез-келген күштер
E. серпімділік күштері

46. Материалдық нүктенің қозғалыс теңдеуі мына түрде беріледі: 1)[pic];
2)[pic]; 3) [pic]
A. тек 2
B. 3
C. 1,2
D. 1,2,3
E. 1

47. Егер эжылдамдық пен үдеу векторлары бағыттас болса, онда дене …
қозғалады
A. бірқалыпты
B. бірқалыпты үдемелі
C. бірқалыпты кемімелі
D. шеңбер бойымен
E. бұл векторлар әрқашан параллель

48. Қозғалыстың қай түрі үшін лездік жылдамдық ұғымының мағынасы бар?
A. бірқалыпты
B. бірқалыпты айнымалы
C. айналмалы
D. кез-келген
E. ілгерілемелі

49.Масса материяның инерттілігінің өлшемі ретінде қарастырылады…
A. Ньютон заңдарында
B. импульстің сақталу заңдарында
C. бүкіләлемдік тартылыс заңында
D. Ньютон заңдарында, импульстің сақталу заңдарында, бүкіләлемдік
тартылыс заңында
E. Ньютон заңдарында, импульстің сақталу заңдарында

50. Физикада өзара тәуелсіз әсерлесулерге жатады:
A. электромагниттік, гравитациялық , ядролық – күшті және әлсіз
B. электромагниттік, гравитациялық
C. ядролық – күшті және әлсіз
D. электромагниттік, ядролық – күшті және әлсіз
E. гравитациялық , ядролық

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы