Оқыту мақсаты

|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ                       |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ                     |
|3 деңгейлі СМЖ құжаты    |ПОӘК                      |                        |
|                         |                          |ПОӘК                    |
|                         |                          |042-18-18.1.45/03-2013  |
|«Тарихты оқыту           |                          |                        |
|әдістемесі» пәнінің      |№1 басылым                |                        |
|оқу-әдістемелік кешені   |18.09.2013                |                        |













                         «Тарихты оқыту әдістемесі»

                      ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІНІҢ
                         ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛЫ





                   5В020300 – Тарих   мамандығына арналған





















                                 СЕМЕЙ-2013

1  ҚҰРАСТЫРЫЛДЫ
    5В020300 «тарих» мамандығы үшін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
     стандарты арнайы пәннің типтік бағдарламасының  негізінде жасалған.
  Құрастырушы Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің
        «Қазақстан тарихы» кафедрасының аға оқытушысы  П.Санкайбаева
    «__03__»    __09__ 2013 ж.


2 ҚАРАЛДЫ
     1. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің
« Қазақстан тарихы» кафедрасының отырысында қаралды
 Хаттама №_1__  « 03_»_09_ 2013  жыл

Кафедра меңгерушісі    ____________  Н.Мухаметжанова



2.2  ГЗФ  оқу-әдістемелік бюросының отырысында талқыланды
Хаттама №_1__   «_05_»__09_  2013 жыл

ОӘБ төрағасы_________ Ш.Кеңесбаева



3 БЕКІТІЛДІ
3.1 Университеттің  оқу-әдістемелік  кеңесінің  отырысында  мақұлданды  және
баспаға ұсынылды
Хаттама №_1___ «_18_»__09__2013 жыл

ОӘК төрағасы_________ Г.Искакова



4  АЛҒАШ ЕНГІЗІЛДІ (немесе № 4 «_13» _09_ 2012_  ж. баспа  ОРНЫНА)


















                      Мазмұны




   Глоссарий
   Дәрістер
   Практикалық сабақтар
   Студенттердің өздік жұмысы

















































                                  Глоcсарий

Методика – ежелгі гректің «таным  тәсілі»,  «зерттеу  жолы»  деген  мағынаны
білдіреді.
Дидактика- оқыту немесе үйрету , Педагогика – адам тәрбиесі туралы ілім
Әдіс- нақты міндетті шешудің мақсатқа жетудің тәсілі
Тарихты оқыту әдістемесі  –  тарихты  оқытудың  міндеттері,  мазмұны,  әдіс-
тәсілдері туралы педагогикалық ғылым саласы
Дерек-   латын   тілінен  аударғанда  «жасалынған»,  «іске  асқан»   дегенді
білдіреді
Негізгі деректер – тарихи уақиғаның идеясын түсіндіреді және  негізгі  құжат
ретінде негізгі тарихи пікірді қалыптастыру
Процесс – даму жағдайының бірізділікпен ауысуы
Көрнекілік әдістер –  оқу  материалын  оқушылардың  көзімен  көріп,  нақтылы
түсіндірулеріне мүмкіндік беру
Түсінік- оқып үйренген деректердің негізінде  оқушы  санасында  қалыптасатын
тарихи ұғымдар жүйесі
Құбылыс – нақты деректе қатыссыз уақытты көрсетілген жалпы ұғым
Оқыту- оқушы білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту  мақсатына  бағытталған  алдын-
ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқиға- жалғыз жарым дерек
Оқыту мазмұны- арнайы таңдап алынған қажетті тәжірибенің бөлшегі.
Демонстрация-оқушыларды құбылыстар мен процестер және заттардың  нысанасымен
табиғи жағдайда таныстыру барысындағы қолданыс
Жеке дара қатынас - әрбір оқушының ерекшелігін бағалау
Дифференциалдық қатынас - әрбір пәннің ерекшелігі сонымен бірге  оқушылардың
жеке дара қасиетін ескеру
Тәсіл- нақты міндеттерді шешуге бағытталған әрекет
Ұғым-  деректерді түсіндірумен жеңуде және оқиға мазмұнын  нақтылап  кеңейту
үшін қолданатын сабақтастықты айтамыз
Термин- белгілі бір сөздің нақтылы бір мағынасы



      2 Дәрістер
      Дәріс сабағының құрылымы


1 Тақырып. Кіріспе. Тарихты оқытудың әдістемесі- педагогикалық пән

1.Тарихты оқыту әдістемесі  –педагогикалық  ғылым  және  гуманитарлық  білім
жүйесіндегі орны.
2.Тарихты  оқыту  әдістемесі  пәнінің  обьектісі,  міндеттері  мен   негізгі
факторлары
      Әдістеме дегеніміз-методика. Ежелгі  грек  тілінен  аударғанда  «таным
тәсілі»,  «зерттеу  жолы»  дегенді  білдіреді.  Ал  әдіс  дегеніміз-   нақты
міндетті шешудің, негізгі мақсатқа жетудің жолы.  Тарихты оқыту  әдістемесі-
 оқытудың міндеттері,  мазмұны мен әдіс-тәсілдері туралы педагогикалық  пән.
 Оқудың тиімділігі мен сапасын арттыру мақсатында  тарихты оқыту  процесінің
заңдылығын зерттеу және оқып-үйренуге арналады.
      ХХ ғасыр басындағы көрнекті  әдіскер  К.А.Иванов  әдістеменің  маңызды
міндеттері деп сол ғылымды оқу пәні ретінде жақсы жолға қоюға  алып  баратын
оқытудың айқындау, бағалау, бейнелеу  тәсілдерін  айтады.  Әдістеме  тарихты
қалай оқыту мәселесін қарастырады және зерттейді.
      Әдістеме пәні –  педагогикалық  процесс,  тарихты  мұғалімнің  оқытуы,
оқушының тарихты оқуы туралы мәселелерді қарастырады.  Әдістеменің нысаны  –
оқытудың әдістері, мазмұны мен ұйымдастырылуы туралы ғылым. Оқытудың  өзарар
және үнемі қозғалыста болатын құрауыштардың басын біріктіретін  өте  күрделі
процесс. Оқыту  мақсаты  ------  оның  мазмұны------  білім  беру  және  оны
игеруге басшылық жасау ------ оқушы әрекеті  -------  оқыту  нәтижесі  деген
тізбекті құрайды.  Әрине ол  процесс  жоспарланған  және  нақты  қолданылған
оқыту құралдары мен әдістерінің арасында пайда болады.
      Тарихты оқыту процесінің диалектикалығы сияқты әдістемені  оқып-үйрену
даму үстінде болады.  Тарихты оқыту  әдістемесі  қоғам  алдында  тұрған  жас
ұрпақты тәрбиелеудің кешенді міндеттерін іске асыруға қызмет етеді.
      ТОӘ- көптеген гуманитарлық ғылымдармен тығыз  байланысты.  Және  солар
арқылы дамиды да.  Өйткені  әдістеме  пәні  оларды  тарихты  оқыту  процесін
жетілдіру мақсатында қорытып, жаңғыртып пайдаланады.
      Мұғалім мен оқушының  оқу  процесі  күрделі  және  көп  салалы.   Оның
тиімділігі оқушы әрекетінің сипатымен айқындалады.  Мұғалім өз  пәнін  жетік
білгенімен    оқушылардың    қызығушылығын    оятып,шығармашылық    әрекетін
ұйымдастыра алмаса, еш табысқа жете алмайды.
      Өмірде  нашар мұғалімдерді көптеп кездестіруге болады. Өз пәнін  жетік
  білмеуіне   байланысты  өз  білімдерін  өзгеоерге  оңай  жолмен  түсіндіре
алмайды. Яғни пәннің әдістемесінен жеткілікті хабары жоқ.  Сондықтан  пәннің
әдістемесін  не  үшін  оқытамын?  Қалай  оқытамын?  Немен  оқытамын?   Деген
сұрақтарға жауап тақырыпта басты назарда болуы керек.
Тарихты оқытудың негізгі факторлары:
      - мемлекет пен қоғам белгілеген мақсаттар
      - Стандарт пен бағдарламаларда бекітілген оқулықтар,
      - Оқыту процесінің ғылыми-әдістемелік ұйымдастырылуы,
      - Оқушылардың танымдық мүмкіндіктері,
      - Оқыту нәтижелерін айқындау.
Қайталауға және бекітуге арналған сұрақтар.
1.Тарихты оқыту әдістемесі қандай рәг?
2.Қалай пайда болды?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

2. Тақырып.Тарихты оқыту әдістемесі курсының қызметі

1.Тарихты оқыту әдістемесі пәнінің әлеуметтік қызметі
2.Мектепте тарихты оқыту әдістемесінің орны мен рөлі
3.Әдістемелік зерттеу жұмыстарының деректері мен  әдістерінің  ерекшеліктері

        Тарихты оқытудың мақсаттары мемлекет дамуының  кезеңдерінде  өзгеріп
отырады.  Дегенмен  де  бүгінгі  қоғамда  қарама-қарсылық  әрекеттер  басым.
Қазақстандық  мектептерде  Отан    тарихына   байланысты   мәселелер   нақты
оқытылмайды.  Ал  кеңестік  кезеңдегі  тарих  пәнінің   мазмұнында    таптық
сипаттар басым.  Дегенменде егемендік  пен  дербестікке  қол  жеткізілгеннен
кейін Отан  тарихы мәселелерін жетік  оқытудың  бағдараламары  жасалып,  тың
идеялар қолға алынуда.  Қазіргі кезеңде тарихи білім берудің мақсаттары:
      - адамзаттың тарихи даму жолы туралы тарихи білімдерді игеруіне,
      - тарихи  оқиғалар  мен  өмірлік  құбылыстарды  ой  елегінен  өткізге
        қабілеттілікті қалыптастыру,
      - отансүйгіштік пен тарихи тәжірибе гуманизм идеялары негізнде рухани
        құндылыққа бағыттау,
      - өз халқының тарихы мен  мәдениетін  қызығушылықпен  құрметтеу  т.б.
        маңызды мәселелерді оқытуға бағытталған шаралар жасалуда.
      - Ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды құрметтеу,
      - Табиғат пен қоршаған ортаны қорғау,
      - Әлеуметтік және адамгершілік тәлім-тәрбие беру,
      - Қазіргі қоғамға кіріккен  және  оны  жетілдіруге   ұмтылатын  тұлға
        қалыптастыру.
      - Жекенің ұлттық және әлемдік мәдениетке кіріктіруге бейімдеу.
      - Әр түрлі көзқарастар жүйесін есепке ала  отырып,  оқушы  пікірлерін
        тыңдау. Таңдау.
      - Оларды гуманистік және демократиялық құндылықтарға бағыттау.
      - Тарихи  білімдер  мен  әдістерді  қолданып,  қоғамдық  ойдағы  жаңа
        мағлұматтарды өз позициясы тұрғысынан  сын  көзбен  бағалауға  және
        дұрыс тұжырымдар жасауға қалыптастыру.
   Бұл  айтылғандар  оқытудың  жүйесімен  байланысты.  Жүйе  деп   -   өзара
   әрекеттесіп, тығыз байланыста болып, белгілі  тұтастық,  бірлік  құрайтын
   бөліктер жиынтығын айтамыз.   Мектепте  тарихты  оқытудың  мазмұны  тарих
   ғылымының дамуы барысында өзгеріп отырады. Әдістеме  Отандық  және  жалпы
   тарихтың  негізгі  оқиғалары,  фактілері   мен   құбылыстарын   таңдауға,
   теориялық жинақтау  мен  анықтамалар  қалыптастыруға  көмектеседі.  Оқыту
   тарихтың мазмұны мен  мелекеттік  стандарт,  бағдаралама  оқулық  түрінде
   көрініс табады.
             Әдістер:     әртүрлі    болады.    Сөздік,    баспа-қолжазбалық
   көрнекіліктермен, практикалық т.б.  Олар мұғалім мен оқушының  екі  жақты
   әрекетінен айқындалады.  Оқытудың әдістемесі дұрыс болса тарихи білім мен
   танымдық дағдыларды, ғылыми көзқарас пен сенімді қалыптастырып,  дамытуда
   тиімді нәтиже береді
          Әдіс, тәсілдер  мен  оқытудың  түрлері  (  жалпысыныптық,  топтық,
   дербес) сабақ типтері (қайталау- жинақтау, семинар, зертханалық,  саяхат-
   сабақ), сабақ үстіндегі мұғалім әрекеті мен оқушының оқу құралдары  тығыз
   байланысты. Оқу жұмысының  құралдарына   оқу  процесін  қамтамасыз  етуге
   керекті оқулық, жұмыс дәптері,  тарихи карта,  оқу  картиналры,  диафильм
   т.б. сияқты заттарды жатқызамыз.
          Оқушылардың танымдық  мүмкіндіктері  оқушының  жасына  және  соған
   сәйкес тарихи білім мен дағдыны игеру деңгейіне тікелей байланысты. Оқыту
   нәтижелері  қойған  мақсаттарды  іске  асырумен  тікелей  байланысты.  Ол
   оқыушылардың қол жеткізген білім мен дағдысының, олардың интеллектуалдық,
   эмоциялық және ерік-жігерінің деңгейіне  танытады.   Тарих  пәні  бойынша
   түрлі тапсырмалар оқушылардың білімін толықтырады.
           Әдістеменің маңызы  мектептегі  тарих  пәнінің  мұғалімі  студент
үшін мынадай себептермен маңызды:
         - Оқушының тарих пәні бойынша  білім  мен  дағды  деңгейін  анықтау
үшін,
         --  Сынып,  кр\урс,  бөлім  және  тақырып  үшін  оқытудың  мақсатын
анықтау,
         --  Оқу   процесінде  жұмыс  тиімділігін  анықтау   және   міндетін
нақтылау,
        -- Әдіс пен тәсілдерді ұштастыру,
         -  Тест, қисынды тапсырмалар және тірек сигналдарды қолдану,
        -- Оқытудың барынша тиімді әдістері түрлері мен құралдарын қолдану,
         -  Оқыту  нәтижелерін  алдын  ала  болжап,  педагогикалық  әрекетке
түзету енгізіп отыруға мүмкіндік беруімен бағаланады.
       Тарихты оқыту әдістемесі тарих ғылымының негізгі мәліметтерін  таңдап
жасайтын  курс.  Бұл пән  педагогика  ғылымымен   ,  зерттеу  әдісімен  және
тәрбие  мақсатымен  байланысты.  Ғылыми-зерттеу  әдістері   деп   зерттеудің
педагогикалық  бақылауды   және   қалыптастырушы   эксперименттің   мақсаты,
міндеттері мен  болжамын    анықтауды айтамыз.
        Педагогикалық бақылау –оқу процесінде ықпал жасамай,  тарихты  оқыту
практикасын зерттеу дегенді білдіреді. Зерттеуші тарих сабақтарына  қатысып,
оны   талдайды.   Пән   бірлестіктерінің    озат    тәжірибені    жинақтаған
материалдарымен танысады.
        Қалыптастырушы  эксперимент  тәжірибе  жасаушының   оқу   процесінде
белсене араласуын қарастырады. Эксперимент  жасаушы  ең  алдымен  зерттеудің
мақсаты мен міндеттеріне сай әдістемелік талдама жасайды, содан  кейін  оның
тиімділігін оқыту барысында тексереді.

Қайталау мен бекітуге  арналған сұрақтар:
   1. Тарихты оқыту әдістемесі қандай ғылым, ол немен айналысады?
   2. Мектепте тарихты оқытудың басты мақсаттары мен міндеттері қандай?
   3. Тарихты оқытудың негізгі факторларын ата.
   4.Тарихты оқыту әдістемесінің маңызы неде?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

3. Тақырып. Тарихты оқыту әдістемесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1.Оқыту  әдістемесінің теориялық методологиялық кезеңдері
2. Тарихты оқыту әдістемесінің негізгі қалыптасу және даму кезеңдері

      ХХ ғасыр басында педагогтар тарихи  білім  ісінде  оқыту  әдістемесіне
көңіл бөле бастады. Сабақтың құрылымын оқушылардың дербес танымдық  әрекетін
ынталандырып, олардың  бойында  білімге  деген  қажеттілікті  қалыптастыруға
бағыттауға тырысты.  Әр кім әртүрлі әдістеме  түрлерін  дәріптеді.   Тарихты
оқыту барысында оқушылардың санасында  нақты  бейне  қалыптастыруға  ұмтылыс
байқалды.  Ол  үшін  оқулық,  картиналар  мен  карталар  т.б.  көрнекіліктер
пайдаланылды.
     Сонымен бірге сұрақ және жоспар әдісі кең тарады.  Олардың  авторы  пән
мұғалімі   бола  отырып,  оқушылар  үшін  үй   тапсырмасында   түрлі   жұмыс
түрлерінде қарастырды.  Оқыту процесінде жаңадан  іс  жүзіндегі  зертханалық
және драмалау әдістері енгізіле бастады.  Іс  жүзінді  әдістің  мәні  тарихи
дереккөздері негізінде жұмыс істеу.
      Зертханалық  әдіс  оқушылардың  тарихи   құжаттармен,   иллюстрациялық
материалдармен  және  ғылыми  көпшілік  мақалалармен  дербес  жұмыс  жасауға
үйрету  жүйесін  қамтиды.  Мұғалым  оқушыны  тарихи  зерттеулердің   әлеміне
енгізгендей болады.  Тағы бір әдіс түрі – оқөушыларды дербес жұмыс  жүргіуге
үйрету. Яғни драмалау әдісі.
      Келесі бір әдіс түрі –  рефераттау  жүйесі.  Реферат  дайындауды  олар
оқушылардың бойына дербес жұмыс істей алу дағдыларын дарытатын негігі  тәсіл
деп қарастырады.  Онда оқушы ұсынылған  мақала  немесе  кітаптармен  танысу,
әдебиеттің мазмұныны баяндау,  содан түсінігі бойынша реферат  даярлау  т.б.
шараларды атқарады.
     Оқушылардың  танымдық  әрекетінің  белсенділігін  арттыруда  әдіскерлер
оқушы  жұмысы  ғылыми-көпшілік  әдебиеттермен,  көрнекі   құралдармен,   оқу
кітабымен, оқулықтармен ұштасуы қажет  дегенді  айтады.   Міне  осылайша  ХХ
ғасыр басында педагог кадрларды даярлауға баса назар аударылды.   1911  жылы
Мәскеуде 2 жылдық  педагогикалық  институт  ашылып  ашылып,  жоғары  білімді
мамандар  тартылды.  Тыңдаушылардың  әдістемелік   дайындығына   көп   көңіл
бөлінді. Кейінен бұл мәселеге қазақ  зиялылары:  А.Байтұрсынов,  М.Жұмабаев,
Ж.Аймауытов, Қ.Сатпаев, Ә.Ермеков т.б.  араласып, жекеленген пәндер  бойынша
оқу құралдарын жазып жарыққа шығара бастады.  Тарих жүйелі пәнге  айланбады.

      1917  жылы  қазан  айында  Кеңестердің   Бүкілресейлік   ІІ   сьезінде
В.И.Лениннің ұсынумен А.В.Луначарский басқаратын Халық  Ағарту  комиссариаты
құрылды.  Ол адамның бастауыменде жасалған әрекеттер  тарихи  білім  берудің
пайдалы жақтарын теріске шығарумен болды.   Ол  пәннің  орнына  әлеуметтану,
еңбек тарихын ұсынылды.  Осылайша тарихи білім беру  саласында  революциялық
қайта  құрулар  басталды.   Тарихты   оқу   пәні    ретінде     қоғамтанумен
ауыстырылды.
      1918  жылы  кеңестік  еңбек  мектебінің  негізі  қаланды.  Алдымен  үй
тапсырмасын тексеріп, білімін бағалаудың ұпайлық  жүйесі,  емтихан,  жазалау
сияқты тәсілдер жойылды.  Осы  жылғы  қабылданған  «Біртұтас  еңбек  мектебі
туралы Ереже» бұл жүйені толығымен өзгертті. 1923  жылы  мектептерде  пәндік
оқытудан бас тартылып, оның орнына 1931 жылға  дейін  кешенді  бағдарламамен
оқыту енгізілді.
        Оқушылардың  тұлғалық  әлеуметтік  белсенділігін     қалыптастырудың
құралдарының  бірі-  алған  білімдерін  іс  жүзінде  қолдану  болды.  Тарихи
материал жалпытарихтың тиісті бөлімдеріне қосарланып берілді. Оқулықтар  мен
оқу құралдары болған жоқ, арихи білім бойынша негізгі  дереккөзі  мұғалімнің
ауызша сөзі болды.
        30  жылдары  тарихи  білім  берудің  жайы  өзгерді.    Бағдарламалар
негізінде жаңа оқулықтар жазылды. Авторлар азаматтық тарихты емес,  қоғамдық
өмірдің формаларын ғана көрсетуді мақсат  тұтты.  Отан   тарихы  оқулықтарда
жекеленген  қосымша  ретінде  берілді.   1935-1941жж.  Мектептерде   тарихты
оқыутға бөлінген сағаттар саны 14-тен 25,5 сағатқа дейін өсті.  1934  жылдан
«Орта мектептегі тарих»  журналы  шыға  бастады.   Жаңа  бағдараламалар  мен
оқулықтар жазуға Н.И.Венаг, А.М.Панкратова, С.И.Ковалев, т.б.  қатыстырылды.
 Бірақ тарих  курстарымен  жұмыс  істеуде  әдіскерлер  мен  ғалым-тарихшылар
арасында байланыс болмады.  40 жылдары  тарихи  білім  берудегі  кемшіліктер
байқалды. Соғыс кезіндегі тарихты оқытуда баса  назар  аударылған  мәселелер
патриоттық тәрбие мен интернационалдық бірлікті нығайту міндеті тұрды.
        50-70 жылдары оқушылардың «тарихты дұрыс түсінуі» үшін  өткен  кезең
мен қазіргі заман  тарихын  байланыстыруға  баса  назар  аударылды.   Тарихи
білім берудің құрылым мен  мазмұны  өзгеріске  қайта  түсті.   50  жылдардың
соңында  тарихи-әдістемелік   ой   психологиялық-педагогикалық   ғылымдармен
байланысын    нығайту    бағытында    дамыды.    Оқытудың    әдіс-*тәсілдері
түрлендірілді.
      60-80 жылдары.  «Мектептерде  тарихты  оқыту  тәртібіндегі  өзгерістер
туралы» қаулысы тарихты оқытудың  құрылымына  елеулі  өзгерістер  енгізілді.
Ендігі өзгерістер міндетті түрде орта білімге көшумен байланысты  болды.  Ол
жылдары әдіскерлер  А.А.Вагин,  Д.И.  Никифоров,  Н.Г.Дайри,  П.В.Гора  т.б.
сияқты ғалымдар одан әрі жалғастырды.  70-80 жылдары оқушылардың  дербестігі
мен белсенділігін дамыта оқытудың мақсатына айналды.  80  жылдардың  соңында
бұрынғы қоғамдық  қатынастар  жүйесінің  ыдырауына   байланысты  білім  беру
жүйесі дағдарысқа ұшырады.
     ХХ  ғасырдың 90 жылдары «Білім туралы» заңға сәйкес білі  беру  жүйесін
реформалауда  тұлға  дамуына  басымдық  беру  қағидасы  басшылыққа   алынды.
Плюрализмге  жол  ашылды.   Тарихи  білім  берудің   қайталамау   (линейный)
қағидасындағы құрылым орныға бастады.  Жергілікті  жағдайды  ескере  отырып,
біртіндеп бағдарлы мектеп жүйесіне көшірілді.
      80-90  жылдары оқу бағдарламалары тарихты  оқытудың  мақсаттарын  ашып
көрсететін  Түсінік  хатпен  басталатын.  Оның  негізінде   білім   мазмұнын
құрайтын деректік және  теориялық  материалдар  бөлімдері  қарастырылды.  90
жылдардағы бағдарламаларда бірыңғай білім  деңгейін  қамтамасыз  етуге  баса
назар  аударылды.  Ол  мемлекеттік  құжат  ретінде   өзгертілді.   Және   де
мемлекеттік стандарттар енгізілді.
     Оның мынадай ерекшеліктері бар:
      - білімнің сапасын көтеру қызметі,
      - бағалау -өлшемдік қызметі,
      - толыққанды білім алу құқығын қамтамасыз ету,
      - еліміздің білім беру кеңістігінің бірлігін сақтау қызметі,
      - білім беруді ізгілендіру қызметі,
      - басқару қызметі
Білім беру стандартының  ең  басты  қызметі-  білім  беру  үрдісінің  барлық
нысандарының (жеке тұлға, қоғам,  мемлекет,  аймақ,  оқу  орны,  халықаралық
қауымдастық)  мүддесін  қорғау  деп   бағалау   қажет.   Сонымен   қоғамдық-
гуманитарлық пәндер  қатарында  ерекше  орын  алғандықтан   да  тарих  пәнін
оқытудың әдістемелік мәселелерін шұғыл түрде  шешу  міндеті  өткір  қойылды.
Солардың  қатарында  «Қазақстан  Республикасында  гуманитарлық  білім   беру
тұжырымдамасы»  (1994  жылы),   «Қазақстан   Республикасында   тарихи   сана
қалыптастырудың  тұжырымдамасы»  (1995  жылы),  «Қазақстан   Республикасында
этномәдени  білім  беру  тұжырымдамасы»  (1996  жылы)   сияқты   құжаттардың
мазмұнындада осы мәселелер көтерілген.

Қайталау мен бекітуге арналған сұрақтар:
1.ХХ ғасыр басындағы тарихи білім беру жайлы на білесің?
2.1917-1930жж. тарихи білім берудің  басты ерекшеліктері неде?
3.Тарихтың дербес курстарының енгізілуінің қандай маңызы болды?
4.60-80 жж. тарихи білім беру құрылымының мазмұнына сипаттама бер.
5.90 жылдардағы Қазақстандағы  тарихи білім берудің әдістері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

4 тақырып: Қазіргі кезеңдегі тарихи білім
1.ХІХғ. Қазақстандағы тарихи білім
2.ХХғ. басындағы тарихты оқыту әдістемесі
3.Қазақстандағы  мектептегі тарихи білім және қазіргі  тарихи  білім  негізі
туралы
        Тарихи білім берудің ең басты элементі –ол білім.  Білім  адамзаттың
әлеуметтік тәжірибесін жинақтаған  тарих  саласындағы  мәлімет,  танымдардан
құралады. Білім қоғамның дамуы туралы ғылыми түсінік қалыптастырады,  тарихи
шындық  және  адамзаттың  оған  қол  жеткізу  жолдары  туралы   дүниетанымды
негіздейді.
        Тарихи білімнің құрылымы тарих  ғылымының  өзін  танудан  басталады.
Оқу мазмұны мыналар.
      - ғылымның мазмұны
      - тарихи материалмен теориялық және әдістемелік түрлері мен әдістері
      - құрылымның қағидалары туралы ғылым негіздерімен жұмыс
       Оқу процесіндегі  оқушылар  дерек,  құбылыс,  оқиға,  процесс  сияқты
санаттарды қолдану арқылы тарихи білім элементтерін игереді.  Олар  оқиғаның
мәнін анықтап, оларды салыстырады. М.Горький «дерек  үйретеді,  тәрбиелейді»
деген. Тарихта дерек нақты жағдайдың, тарихи  шындықтың  фрагменті   ретінде
қарастырады.  Мысалы 1986 жылғы желтоқсан  оқиғасы  ұлт-азаттық  қозғалыстың
жеке дерегі. .  Мысалы, ұлы Отан соғысы –негізгі, Курск  шайқасы  –  қосалқы
дерек.  Бірақ  деректер  қайталанбайды.   Деректерді  оқушы  есіне  сақталып
қалуы үшін жан-жақтылық  тиімді  жұмыстар  жасау  керек.   Негізгі  деректер
түсінікті болуы  тиіс. Сонымен Оқиға  деп  -   жалғыз-жарым  дерек.  Мысалы:
Аңырақай шайқасы, Кенесары көтерілісі  т.б.  Құбылыс  деп  –  нақты  дерекке
қатыссыз,  орны  мен  қатысушылары,  уақыты  көрсетілмеген  жалпы  ұғымдарды
(революция,  көтерілістерді)   айтамыз.   Процесс   деп-   даму   жағдайының
бірізділікпен ауысуы.  Тарих процесс уақытпен   тығыз  байланысқан  деректер
тізбегі,  оның  байланыстурышысы  себеп  пен  салдар.  Мысалы:  өнеркәсіптік
төңкеріс- мануфактурадан машиналы өнеркәсіпке өтуді сипаттайтын процесс.
            Тарихты танудың өзі процеске  жатады.  Ол  деректерді  игеруден
басталады.   Тарихта   түсінік  пен  ұғым  дегендер  бар.    Оқып   үйренген
деректердің негізінде оқушы санасынад тарихи ұғымдар  мен  нақты  түсініктер
қалады.   Ондай  әдістердің  қатарында  бейнелеу,  суретін   салу,   нысанды
кескіндемелік  тұрғыдан  қайта  жаңғыртуды  атауға   болады.   Еліміздің    
егемендік алып,   қоғамдық    өмірдің  барлық   саласында  жүріп     жатқан 
демократияландыру  мен  ізгіліктендіру   мектепті   осы  кезге       дейінгі
дағдарыстан шығаратын  қуатты  талпыныстарға  жол  ашты.   Білім  берудің   
жаңа   жүйесі   жасалып,   әлемдік  білім  беру    кеңістігіне  енуге  бағыт
алуда.  Білім мазмұны  жаңа   үрдістік   біліктерімен   ақпаратты  қабылдау 
қабілеттерінің  дамуымен  байи  түсуде -  ауызша  және  жазбаша,   телефон, 
радио  байланыс – қазіргі  заманғы  компьютерлік  құралдарға  ығысып   орын 
беруде.     Нарық     жағдайындағы     білім     беру     бағдарламаларының 
нақтылануымен  де   білім   беру   мазмұны   жаңаруда,  Олай  болса   оқыту 
технологиясын   жетілдірудің   психологиялық  –  педагогикалық    бағыттағы 
негізгі  ой – тұжырымдары  төмендегідей  сипатталады:
   1.  Есте    сақтауға   негізделген    оқып    білім    алудан    бұрынғы 
      меңгергендерді  пайдалана  отырып,  ақыл  –  ойды   дамытатын   оқуға 
      көшу.
   2.  Білімнің   статистикалық    үлгісінен    ақыл   –   ой    әрекетінің 
      динамикалық  құрылым жүйесіне  көшу.
   3. Оқушыға  орташа  деңгейде  білім беретін   бағдарламадан   жекелеп    
      саралап оқыту бағдарламасына  өту.
    4. Мұғалім мен  оқушының   бірлік   одақта    қызмет   істеуі.   Бір  –
біріне  басымдық  көрсетпеуі  оқушыға да,   мұғалім де,  субъект болуы.
    Бұл міндеттерді жүзеге  асыру  үшін   мектеп   ұжымдары   әр    мұғалім
күнделікті  ізденіс  арқылы  барлық  жаңалықтар   мен   өзгерістерге   батыл
жол  ашаршылық   қарым  –  қатынас   жасаулары   керек.   Оқыту   түрлерін, 
құралдарын   одан   әрі   жетілдіруде   тиімді   тәсілдерді      қолданудың 
жолдары   іздестірілуі   қажет.   Қазіргі    білім    беру    саласындағы   
оқытудың  озық  технологияларын  меңгермейінше  жан –жақты  сауатты   маман 
болу    мүмкін     емес.    Жаңа     технологияны     меңгеру    мұғалімнің 
интеллектуалдық,  кәсіптік, адамгершілік,  рухани  азаматтық   және   басқөа
да  көптеген  адам  қабілетінің  қалыптасуына  игі  әсерін тигізеді, өзін  -
өзі дамытып оқу – тәрбие үрдісін тиімді  ұйымдастыруына  көмектеседі.
    Енді    дәстүрлі    оқыту   мен   жаңаша     оқытудың     айырмашылығын
қарастырайық.  Дәстүрлі  оқыту процесінде  мұғалім сынып  оқушыларын   толық
қамти отырып  оқытады.  Дәстүрлі оқытуда мұғалім мен оқулық   маңызды  роль 
атқарады,   олар   бірге  отырып   оқушыларды   білімге  жетелейді,    соған
сәйкес  оқушылардың     жауаптарында   сол  мазмұнды   есте   сақтап   және 
бұрмаламай  айтып беруі маңызды болады.  Мұғалім білімді оқушыларға   дайын 
күйінде  меңгертеді.
    Жаңаша   оқытуда  оқушы  мұғалімнің   түсіндіргенін   ғана    меңгеріп 
қоймай,  мұғаліммен  тікелей пікірталасқа  көшеді.   Оқушы  белсенді   роль 
атқарушы   емес,   жетекші  позицияны   ұстайды.    Ол    әлемді    тануға, 
белгісіздікті  анықтауға   өз  жауабын  іздейді,  ал  білімді  ол   әртүрлі 
жерден   табуы   мүмкін,   шешімдері  де   әр   оқушыда   әртүрлі   болады. 
Тапқан  шешімін  нақты  ақиқат  деп  қабылдамай   ізденісті   әрмен   қарай 
жалғастырады.    Мұғалім    мен    оқушылар   арасында    тығыз    байланыс 
қалыптасады.  Оқушы  да,  мұғалім  де  субъектіге   айнвалады.   Екеуі   де 
бірлік   одақта   қызмет   істейді.   Мына   төмендегісуреттерде   дәстүрлі 
оқытудағы мұғалім  мен   оқушы   ара   қатынасы  (1  сурет)   және   жаңаша 
оқытудағы   мұғалім    мен    оқушы    арасындағы    байланыс   (2   сурет) 
көрсетілген. 
    Жаңаша  оқыту дәстүрлі оқытуға қарағанда күрделі,  әрі тиімді процесс. 
Жоғарғы суреттегідей  мұғалім білім мен оқушының   ортасында  тұрмас   үшін 
барлық  стратегияларды  жақсы меңгеріп  оқыту  технологиясын   қайта   құру 
керек.
     Бұл     әдістер  жаңаша    оқыту  міндеттерін  шешу    құралы    болып
табылады.  Оқушы төмендегідей  іскерлікпен дағдыны   қалыптастырады.
    Атап  айтқанда,  оқушы  бұрын  меңгергендерді  пайдалана  отырып,  ақыл
– ой  өрісін  кеңейтеді,  тақырыпқа  сай  сын  тұрғысынан   қарайды.   Оқушы
өз  алдына  сұрақтар  қойып,   жауап  іздеуге,   мәселеге   байланысты   өз 
пікірін  айтып,   оны  дәлелдей   білуге,  білімнің  қайнар   көзін  өздері 
тауып,  білімді  меңгеру  үшін   қажет  дағдыларды   өз   бетімен  қолдануды
үйренеді.  Әдепті  батыл   сөйлеу,   проблемаларды   анықтай  алу,   топтың 
жалпы   шешіміне   үлес    қосу,    өз    ойын   тұжырымдауға,    өздерінің 
үйренгендеріне   жауапты    қарауға,     әріптестерінің    ой   –   пікірін 
құрметтеуге,  тыңдауға,   салыстыра зерттеуге,үйретеді.   Тақырыпты  ғылыми 
түрде меңгеруге мүмкіндік жасайды.
    Оқытудың  жаңа  моделі -  пікірталас  әдісі.  Пікірталас – дидактикалық
ізденістің маңызды саласы.  Комуникативті пікір  алмасу   моделі   жөніндегі
негізгі  қағидалар  мен  тұжырымдарды,   методикалық   нұсқауларды,  «Дүние 
жүзі   педагогика   инновациясы»    атты     М.   В.   Клариннің    еңбегін 
басшылыққа   ала   отырып,   география   пәнін   оқытуда    оқыту    құралы 
ретінде  пайдалану – жақсы   нәтижеге   қол   жеткізді.   Жаңаша   оқытудың 
коммуникативті   пікір   алмасу   түрі   оқушының    жетекшілік  позициясын 
нығайтып,  сыныпта  ашық  өзара  қатынастарды  қамтамасыз   етіп   бірлесіп 
білім  алуда  жауапты  іс - әрекет  жасауға мүмкіндік  береді.
    Егер  пікір алмасуоқушы мен  мұғалім  арасында   кезектескен   жүйелі, 
бірізді  сұрақ  жауап  түрінде  жүргізілсе, онда  ол  біз   күткен   нәтиже 
бермейді.  Бұрынғы  оқу  жүйесіндегі  сұрақ – жауап  түріндегі  оқушы   мен 
мұғалім  арасындағы  төменгі  дәрежедегі   байланыс  әдісі.
Дәуірге тән бейне қалыптастыру әсіресе бастауыш  және  орта  буын  оқушылары
үшін аса қажет.  Ғылымда тарихи түсініктің 3  түрі  бар.   Олар:  1).  өткен
кезең түсініктері (материалдық, әлеуметтік-саяси,  адамдардың  тарихи-мәдени
т.б.); 2).Тарихи уақыт туралы  (тарихи  оқиғалар  мен  құбылыстың  ұзақтығы,
бірізділігі); Тарихи кеңістік  туралы  (оқиғаның  нақты  әрекет  ету  орнына
тәуелділігі). Бұл  түсініктердің  бірлігі  оқушының  тарихи  танымына  негіз
қалайды.
      Ұғым. Тарихи ұғым деректерді түсіндіру мен жүйелеуде. Ұғымдар  белгілі
бір сабақтастықты сақтау арқылы игеріледі. Олар: көрнекі түсінік –  бастапқы
ұғымға, қарапайымнан- күрделіге,  т.б.  осылайша  қалыптасады.   Тарих  ұғым
қалыптастыру тәсілдеріне тарихи картина  мазмұныны  бейнелеу,  деректер  мен
оқиғаны талдау, сюжетті әңгімелеу, практикалық  әрекетке  макен  жасау  т.б.
Ұғыммен  жұмыс  орта  буын    оқушылармен  одан  әрі  жалғасады.   Заттардың
суретін көрсете отырып, оқушыларға олардың бір-бірінен айырмашылығын  табуды
ұсынады.   Термин  белгілі  бір  сөздің  қандай  мағына  беретіндігін,  оның
бастапқы мәнін білдіреді.   Терминдер әр  түрлі  тәсілдермен  түсіндіріледі.
Кейбір терминдерді заттың шыққан жерімен байланыстырады.
      Тарихи терминдермен  жұмыс жасаудың оқыту процесіндегі маңызы  ерекше.
Оқушылардың тарихи білімдерінің деңгейі өз  білгенін  қаншалықты  нақты  әрі
дәл айтып бере алуынан байқалады. Тарих пәнінің мұғалымы  оқушыларға  тарихи
білім  беруде   ұйымдастыратын   педагогикалық   шаралары   мен   қолданатын
әдістемелік тәсілдерінде терминдермен жұмыс жасауға  баса  мән  беруі  тиіс.
Оқушыларға тарихи терминдер сөздігін жасату.  Бұл жұмыс  оқушылардың  тарихи
білімдерін нығайтуға көп ықпал жасайды.

Қайталау мен бекітуге арналған сұрақтар:
1.Тарихи фактілер мен оқиғалар айырмашылығы  неде?
2.Құбылыстар мен тарихи процестердің әдістері қандай?
3.Тарихи түсініктер мен тарихи ұғымдар туралы сипаттама бер.
4.Термин және олар туралы түсініктер беріңдер.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

5- Тақырып. Тарихи білімнің   құрылымы

1.Тарихты оқыту әдістемесінің негізі
2.Мектеп бағдарламалары
3.Тарих білімінің мемлекеттік стандарты

        Тарихи білім берудің ең басты элементі –ол білім.  Білім  адамзаттың
әлеуметтік тәжірибесін жинақтаған  тарих  саласындағы  мәлімет,  танымдардан
құралады. Білім қоғамның дамуы туралы ғылыми түсінік қалыптастырады,  тарихи
шындық  және  адамзаттың  оған  қол  жеткізу  жолдары  туралы   дүниетанымды
негіздейді.
        Тарихи білімнің құрылымы тарих  ғылымының  өзін  танудан  басталады.
Оқу мазмұны мыналар.
      - ғылымның мазмұны
      - тарихи материалмен теориялық және әдістемелік түрлері мен әдістері
      - құрылымның қағидалары туралы ғылым негіздерімен жұмыс
       Оқу процесіндегі  оқушылар  дерек,  құбылыс,  оқиға,  процесс  сияқты
санаттарды қолдану арқылы тарихи білім элементтерін игереді.  Олар  оқиғаның
мәнін анықтап, оларды салыстырады. М.Горький «дерек  үйретеді,  тәрбиелейді»
деген. Тарихта дерек нақты жағдайдың, тарихи  шындықтың  фрагменті   ретінде
қарастырады.  Мысалы 1986 жылғы желтоқсан  оқиғасы  ұлт-азаттық  қозғалыстың
жеке дерегі. .  Мысалы, ұлы Отан соғысы –негізгі, Курск  шайқасы  –  қосалқы
дерек.  Бірақ  деректер  қайталанбайды.   Деректерді  оқушы  есіне  сақталып
қалуы үшін жан-жақтылық  тиімді  жұмыстар  жасау  керек.   Негізгі  деректер
түсінікті болуы  тиіс. Сонымен Оқиға  деп  -   жалғыз-жарым  дерек.  Мысалы:
Аңырақай шайқасы, Кенесары көтерілісі  т.б.  Құбылыс  деп  –  нақты  дерекке
қатыссыз,  орны  мен  қатысушылары,  уақыты  көрсетілмеген  жалпы  ұғымдарды
(революция,  көтерілістерді)   айтамыз.   Процесс   деп-   даму   жағдайының
бірізділікпен ауысуы.  Тарих процесс уақытпен   тығыз  байланысқан  деректер
тізбегі,  оның  байланыстурышысы  себеп  пен  салдар.  Мысалы:  өнеркәсіптік
төңкеріс- мануфактурадан машиналы өнеркәсіпке өтуді сипаттайтын процесс.
         Тарихты  танудың  өзі  поцеске  жатады.  Ол   деректерді   игеруден
басталады.   Тарихта   түсінік  пен  ұғым  дегендер  бар.    Оқып   үйренген
деректердің негізінде оқушы санасынад тарихи ұғымдар  мен  нақты  түсініктер
қалады.   Ондай  әдістердің  қатарында  бейнелеу,  суретін   салу,   нысанды
кескіндемелік тұрғыдан қайта жаңғыртуды атауға болады.
        Дәуірге тән бейне  қалыптастыру  әсіресе  бастауыш  және  орта  буын
оқушылары үшін аса қажет.  Ғылымда тарихи түсініктің 3 түрі бар.  Олар:  1).
өткен кезең түсініктері (материалдық, әлеуметтік-саяси,  адамдардың  тарихи-
мәдени  т.б.);  2).Тарихи  уақыт  туралы  (тарихи  оқиғалар  мен  құбылыстың
ұзақтығы, бірізділігі); Тарихи кеңістік туралы (оқиғаның  нақты  әрекет  ету
орнына тәуелділігі). Бұл  түсініктердің  бірлігі  оқушының  тарихи  танымына
негіз қалайды.
      Ұғым. Тарихи ұғым деректерді түсіндіру мен жүйелеуде. Ұғымдар  белгілі
бір сабақтастықты сақтау арқылы игеріледі. Олар: көрнекі түсінік –  бастапқы
ұғымға, қарапайымнан- күрделіге,  т.б.  осылайша  қалыптасады.   Тарих  ұғым
қалыптастыру тәсілдеріне тарихи картина  мазмұныны  бейнелеу,  деректер  мен
оқиғаны талдау, сюжетті әңгімелеу, практикалық  әрекетке  макен  жасау  т.б.
Ұғыммен  жұмыс  орта  буын    оқушылармен  одан  әрі  жалғасады.   Заттардың
суретін көрсете отырып, оқушыларға олардың бір-бірінен айырмашылығын  табуды
ұсынады.   Термин  белгілі  бір  сөздің  қандай  мағына  беретіндігін,  оның
бастапқы мәнін білдіреді.   Терминдер әр  түрлі  тәсілдермен  түсіндіріледі.
Кейбір терминдерді заттың шыққан жерімен байланыстырады.
      Тарихи терминдермен  жұмыс жасаудың оқыту процесіндегі маңызы  ерекше.
Оқушылардың тарихи білімдерінің деңгейі өз  білгенін  қаншалықты  нақты  әрі
дәл айтып бере алуынан байқалады. Тарих пәнінің мұғалымы  оқушыларға  тарихи
білім  беруде   ұйымдастыратын   педагогикалық   шаралары   мен   қолданатын
әдістемелік тәсілдерінде терминдермен жұмыс жасауға  баса  мән  беруі  тиіс.
Оқушыларға тарихи терминдер сөздігін жасату.  Бұл жұмыс  оқушылардың  тарихи
білімдерін нығайтуға көп ықпал жасайды.

Қайталау мен бекітуге арналған сұрақтар:
1.Тарихи фактілер мен оқиғалар айырмашылығы  неде?
2.Құбылыстар мен тарихи процестердің әдістері қандай?
3.Тарихи түсініктер мен тарихи ұғымдар туралы сипаттама бер.
4.Термин және олар туралы түсініктер беріңдер.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

6 тақырып: Тарихты оқытудағы әдістер

1. Оқулық маңызды білім көзі және оқу құралы
2.Тарих бойынша оқулық кешені
3.Тақырыптық әр сабақты жоспарлау
4.Мектеп оқулығы және оның бөлімдері
      Алғашқы  әдіс-тәсіл  мектептегі  тарих   оқулығымен   жұмыс   істеуден
басталады. Оқулық- маңызды білім көзі және  оқу  құралы.  Мектеп  оқулығының
сипаттамасы оқушылардың жас ерекшелігі мен дайындық деңгейіне  сәйкес  ғылым
негіздерін  ашуға  қойылатын  маңызды  талаптарды  қамтиды.   Оқулық   сабақ
құрылымының  негізі  ретінде  танылады.  Кейде   оқу   процесінде   оқулықты
қолданудың  мүлдем  керегі  жоқ  деген  пікірлер   де   кездеседі.    Мектеп
оқулықтары мынадай қызмет атқарады:
      - ақпараттық (білім беру мазмұныны ашады, оқушылардың жасын  ескеріп,
        әр сабақтағы материалдың көлемін белгілейді),
      - жүйелеушілік (мазмұнды  баяндаудың  бірізділігін  қамтамасыз  етеді
        және жүйелейді),
      - оқытушылық (білімді меңгертіп, бекітуді жеңілдетеді),
      - тәрбиелік (тарихты  оқытудың  тәрбиелік  мақсаттарын  іске  асыруға
        ықпал жасайды)
       Оқулық  құрауыштары:  құрылымы  әр  түрлі.  Оқулықтың  әрбір   тарауы
қисындық   конспект   сияқты   жоспар-схемамен   басталуы   мүмкін.   Оқулық
мазмұныныда   ұғымдар,   терминдер,   тірек   сөздер    ерекшеленеді    және
түсіндіріледі.  Негізгі  мәтінде  құжаттардан  үзінді,  анықтамалық  аппарат
үлгісі мен күрделілік  деңгейімен  ерекшеленетін  сұрақтар  мен  тапсырмалар
қамтылады. Оқулық параграфтардың  көлемі  біртекті,  мазмұны  тұжырымдалған,
тұтас сипатта болады және олардың саны пәннің оқу жоспарына сай келуі тиіс.
       Оқулықтың  мазмұны  негізгі  (теориялық   және   деректік   материал)
толықтырушы (анықтамалық), түсіндіруші (үлгі, түсініктеме)  болып  бөлінеді.
Негізгі мәтіннің өзегін маңызды идеялар мен ұғымдар,  әрекет  тәсілдері  мен
теориясы туралы ақпараттар құрайды.
      Оқулықтың күрделілігі пәндік, қисындық  және  тілдік  болып  бөлінеді.
Оқулықтың мәтіннен тыс құрастыруштары безендіру, сұраулар  мен  тапсырмалар,
құжаттар мен көрсеткіш  материалдарды  қамтиды.  Безендендіру  мен  сұлбалар
кітап   мазмұнын   бейнелі   және   шартты   көрнекіліктер   арқылы    ашуға
пайдаланылады.
        Оқулықпен   алғашқы   танысу   оны   мазмұндап,   оқушылардың   нені
үйренетіндігі,   оқулықтың   хронологиялық    шеңбері    туралы    ұғымдарды
түсіндірумен басталады.  Алғашқы  сабақтарда  оқушыларға  бастауыш  сыныптан
белгілі түсіндіре оқу  тәсілін қолданған  тиімді.  Оқулық  бойынша  тапсырма
біртіндеп  күрделене  түседі.  Оқулық  оқушыларға  үй  тапсырмасын   тексеру
кезінде    қажет.   Мұғалымның   бірінші   кезектегі   міндеті-   оқушыларды
оқулықтардың түсініксіз жерлерін, белгісіз терминдерді таба  білуге  үйрету.
Жаңа  материалды  түсіндіруде  оқулықтың  көмегі  мол.   Оқулықпен   жұмыста
мазмұнды   және   нақты   жауап   беруге    арнайы   тапсырмаларды   орындау
көмектеседі.  Ол  тапсырмалар:  оқу  мәтінінен  сұраққа  жауап  тауып,   оны
дауыстап оқу,  өз  сөздерімен  баяндау,  бірнеше  сұраққа  жауап  беру  үшін
материал  таңдау  және  т.б.  болып  келеді.   Оқулық  оқушылардың   зейінін
дамытуға көмектеседі. Оқушылардың  қорытынды  жасауға  үйреткенде  оқулықтың
көмегіне сүйенеді.  Және де әлдебір пайымдауларды дәлелдеу  үшін  де  оқулық
мазмұнымен мәтініне сүйенеді.
       Жоғарғы  сыныптарда  оқулық  мазмұны  білімді   тереңдетуге  арналған
тапсырмалар   беріледі.     Оқушылардың   тақырыпты   мұғалымның   алдын-ала
түсіндіруінсіз  өз  беттерінше  оқып-үйренуі  мүмкін.  Мұндай  мұғалым  жаңа
тақырыптың материалын, сұрақтар мен тапсырмаларды алдын-ала ұсынып,  негізгі
ережелерді қысқаша түсіндіруі мүмкін.   Сабақта  оқулықтағы  карталармен  де
жұмыс жасау керек. Оқулықпен жұмыс істеуде оқушылар дағдысы мыналар.
      - мәтін үзіндісінің ең бастысын бөліп алу,
      - оқулық мазмұныны пайдалану,
      - әңгімелеудің жай жоспарын құрастыру
      - мәтінді мазмұндап беру,
      - дереккөздерін қолдану
      - ұғымдар мен терминдерді пайдалану, оның мазмұныны білу,
      - дереккөздерін салыстыру
      -  қосымша  әдебиеттер  арқылы  білімді  толықтыру  оны  дамыту  және
        тереңдету.

Қайталауға және бекітуге арналған сұрақтар:
1.Мектеп оқулығына қандай талаптар қойылады?
2.Оқулықпен жұмыс жасаудың тәсілдер мен дағдылары туралы баянда.
3.Оқулықпен  оқушының  жұмыс  жасауының  әдістері  мен  ондағы   тапсырмалар
мазмұны туралы сипаттама.
4.Оқулақтағы  көркем  суреттер  мен  карта  схемаларымен  жұмыс   жүргізудің
мақсаты  туралы на айтуға болады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

7 тақырып: Тарихи материалдың құрылымы

1.Оқу материалдарын оқып үйренудің тәсілдері
2.Тарихты оқытудағы деректер маңызы
3.Мазмұндау, әңгімелеу, бейнелеу тәсілдері
      Алғашқы  әдіс-тәсіл  мектептегі  тарих   оқулығымен   жұмыс   істеуден
басталады. Оқулық- маңызды білім көзі және  оқу  құралы.  Мектеп  оқулығының
сипаттамасы оқушылардың жас ерекшелігі мен дайындық деңгейіне  сәйкес  ғылым
негіздерін  ашуға  қойылатын  маңызды  талаптарды  қамтиды.   Оқулық   сабақ
құрылымының  негізі  ретінде  танылады.  Кейде   оқу   процесінде   оқулықты
қолданудың  мүлдем  керегі  жоқ  деген  пікірлер   де   кездеседі.    Мектеп
оқулықтары мынадай қызмет атқарады:
      - ақпараттық (білім беру мазмұныны ашады, оқушылардың жасын  ескеріп,
        әр сабақтағы материалдың көлемін белгілейді),
      - жүйелеушілік (мазмұнды  баяндаудың  бірізділігін  қамтамасыз  етеді
        және жүйелейді),
      - оқытушылық (білімді меңгертіп, бекітуді жеңілдетеді),
      - тәрбиелік (тарихты  оқытудың  тәрбиелік  мақсаттарын  іске  асыруға
        ықпал жасайды)
       Оқулық  құрауыштары:  құрылымы  әр  түрлі.  Оқулықтың  әрбір   тарауы
қисындық   конспект   сияқты   жоспар-схемамен   басталуы   мүмкін.   Оқулық
мазмұныныда   ұғымдар,   терминдер,   тірек   сөздер    ерекшеленеді    және
түсіндіріледі.  Негізгі  мәтінде  құжаттардан  үзінді,  анықтамалық  аппарат
үлгісі мен күрделілік  деңгейімен  ерекшеленетін  сұрақтар  мен  тапсырмалар
қамтылады. Оқулық параграфтардың  көлемі  біртекті,  мазмұны  тұжырымдалған,
тұтас сипатта болады және олардың саны пәннің оқу жоспарына сай келуі тиіс.
       Оқулықтың  мазмұны  негізгі  (теориялық   және   деректік   материал)
толықтырушы (анықтамалық), түсіндіруші (үлгі, түсініктеме)  болып  бөлінеді.
Негізгі мәтіннің өзегін маңызды идеялар мен ұғымдар,  әрекет  тәсілдері  мен
теориясы туралы ақпараттар құрайды.
      Оқулықтың күрделілігі пәндік, қисындық  және  тілдік  болып  бөлінеді.
Оқулықтың мәтіннен тыс құрастыруштары безендіру, сұраулар  мен  тапсырмалар,
құжаттар мен көрсеткіш  материалдарды  қамтиды.  Безендендіру  мен  сұлбалар
кітап   мазмұнын   бейнелі   және   шартты   көрнекіліктер   арқылы    ашуға
пайдаланылады.
        Оқулықпен   алғашқы   танысу   оны   мазмұндап,   оқушылардың   нені
үйренетіндігі,   оқулықтың   хронологиялық    шеңбері    туралы    ұғымдарды
түсіндірумен басталады.  Алғашқы  сабақтарда  оқушыларға  бастауыш  сыныптан
белгілі түсіндіре оқу  тәсілін қолданған  тиімді.  Оқулық  бойынша  тапсырма
біртіндеп  күрделене  түседі.  Оқулық  оқушыларға  үй  тапсырмасын   тексеру
кезінде    қажет.   Мұғалымның   бірінші   кезектегі   міндеті-   оқушыларды
оқулықтардың түсініксіз жерлерін, белгісіз терминдерді таба  білуге  үйрету.
Жаңа  материалды  түсіндіруде  оқулықтың  көмегі  мол.   Оқулықпен   жұмыста
мазмұнды   және   нақты   жауап   беруге    арнайы   тапсырмаларды   орындау
көмектеседі.  Ол  тапсырмалар:  оқу  мәтінінен  сұраққа  жауап  тауып,   оны
дауыстап оқу,  өз  сөздерімен  баяндау,  бірнеше  сұраққа  жауап  беру  үшін
материал  таңдау  және  т.б.  болып  келеді.   Оқулық  оқушылардың   зейінін
дамытуға көмектеседі. Оқушылардың  қорытынды  жасауға  үйреткенде  оқулықтың
көмегіне сүйенеді.  Және де әлдебір пайымдауларды дәлелдеу  үшін  де  оқулық
мазмұнымен мәтініне сүйенеді.
       Жоғарғы  сыныптарда  оқулық  мазмұны  білімді   тереңдетуге  арналған
тапсырмалар   беріледі.     Оқушылардың   тақырыпты   мұғалымның   алдын-ала
түсіндіруінсіз  өз  беттерінше  оқып-үйренуі  мүмкін.  Мұндай  мұғалым  жаңа
тақырыптың материалын, сұрақтар мен тапсырмаларды алдын-ала ұсынып,  негізгі
ережелерді қысқаша түсіндіруі мүмкін.   Сабақта  оқулықтағы  карталармен  де
жұмыс жасау керек. Оқулықпен жұмыс істеуде оқушылар дағдысы мыналар.
      - мәтін үзіндісінің ең бастысын бөліп алу,
      - оқулық мазмұныны пайдалану,
      - әңгімелеудің жай жоспарын құрастыру
      - мәтінді мазмұндап беру,
      - дереккөздерін қолдану
      - ұғымдар мен терминдерді пайдалану, оның мазмұныны білу,
      - дереккөздерін салыстыру
      -  қосымша  әдебиеттер  арқылы  білімді  толықтыру  оны  дамыту  және
        тереңдету.

Қайталауға және бекітуге арналған сұрақтар:
1.Мектеп оқулығына қандай талаптар қойылады?
2.Оқулықпен жұмыс жасаудың тәсілдер мен дағдылары туралы баянда.
3.Оқулықпен  оқушының  жұмыс  жасауының  әдістері  мен  ондағы   тапсырмалар
мазмұны туралы сипаттама.
4.Оқулақтағы  көркем  суреттер  мен  карта  схемаларымен  жұмыс   жүргізудің
мақсаты  туралы на айтуға болады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

8-Тақырып. Тарихты оқытудағы өзекті мәселелер

1.Оқытудың әдіс-амалдары
2.Оқыту әдістері мен оқу қызметінің жолдары . Әдістерді топтастыру
3.Тәсіл қызметі. Кестелер. Қисынды сұлба, Жаднама
       Оқыту  тәсілдері:  әңгімелеу,  бейнелеу,  тапсырма-ойындар.     Басты
фактілерді оқып-үйренуде бұл тәсілдер  жиі  қолданылады.   Сабаққа  дайындық
барысында мұғалім оқу материалын мазмұндаудың тәсілін  айқындайды.   Тарихты
оқытудағы әңгімелеу- тарихи оқиға  туралы  әңгіме  немесе  қысқа  хабарлама.
Әңгімеге қойылатын талаптардың бірі- әрбір тарихи дерекке  тән  ерекшеліктер
туралы ұғым қалыптастыруға көсмектесетін  уақыт,  кеңістік  және  адамдардың
тарихи сипаттамасының бейнеленуі.
      Сюжетпен баяндалған әңгіме – драматизммен  ерекшеленетін  белгілі  бір
тарихи сюжетке құрылған эмоциялық  баяндау.   Сюжетті  әңгіме  шынайы  болуы
тиіс.   Сюжетті  әңгімелеудің  келесі  нысаны  –  шиеленістіру.   Бұл  жерде
әңгімелеу жанжалды жағдайды шешуге тырысқан  екі  тұлғаның  диалогы  түрінде
өрбиді.  Диалог  барысында  оқушылар  типтік  әлеуметтік   құбылыстың   мәні
ашылады.
      Картиналық бейнелеу деп материалды  ауызша  баяндау  тәсілін  айтамыз.
Бейнелі сипаттама-  бейнелеудің бір түрі. Нақты кезеңдегі  қоғамның   типтік
өкілдерінің сипаттамасын бейнелі деп атаймыз.   Бейнелі сипатама  оқушыларға
берілетін тапсырмаға ұштастырылады.
        Тарих  сабағында  қолданылатын  тапсырма-ойындардың   бір   түрі   –
«Көрнекті  тарихи  тұлғаларға  сипаттама  беру»  деп  аталады.    Жекеленген
сапалар  сипаттаудан  тұрады.  Ойын  арқылы  оқытуды  көптеген  зерттеушілер
болашақтың дидактикалық жүйесі деп атайды.  Дидактикалық  ойындар  өзге  оқу
жұмысының түрлерімен тығыз байланысты
       Тарих сабағында қолданатын  тапсырма  ойындардың  бір  түрі-«Көрнекті
тарихи тұлғаларға сипаттама беру»  деп  аталады.  Ондай  тәсілдерде  мұғалім
есімін,  уақытын,   оқиға   орнын   атамай   тарихи   тұлғаның   өмірбаяндық
мағлұматтарды түгендеуі керек Яғни «тарихи тұлғаны  таны»,  «Кімнің  сөзі?»,
«Бұл кім?» деген сияқты сұрақтар. Бұл  ойын  элементтерін  қолданатын  әдіс-
тәсілдер болып  табылады.   Ондайда  қатысушылардың  белсенділігін  көтеруге
барынша ықпал жасайды.  Ойын  әсіресе  пәнге  қызығушылығын  қалыптастыратын
жағдайда өтеді. Ондайда мұғалым алдымен ойын  тәртібімен  таныстырады.  Олар
жинақы және тапсырманы орындау уақыты шектеулі болып келеді.
     3. Түсіндіру- басты деректер мен теориялық материалды мазмұндаудың  кең
таралған тәсілдерінің бірі. Бұл түсінік, ұғым  ,  баға,  қорытынды,  тұжырым
түрінде игерілетін ақпараттың бөлігі. Ұғымды мұғалім көмегімен  түсіндіреді.
Осы тәсілдің көмегімен тарихи деректер мен құбылыстардың  мәні  мен  маңызы,
ішкі байланыстардың заңдылығын ашады.  Деректерді талдау барысында  жасалған
бір тұжырым екіншісінен ерекшеленіп тұрады.
        Түсіндіру әдісі өте жеңіл болады. Сондықтан да ол барлық  сыныптарда
қолданады.  Тарихи білім дайын күйінде  беріледі,  оқушылар  оларды  түсініп
есте сақтай білуі керек.
           Пікір деп  –  ұғымның  негізгі  белгісін  анықтауда  қолданылатын
түсіндірудің нұсқасы.  Бұл тәсіл оқушылардың ойлау  және  деректерді  талдау
үлгісін  жақсы  меңгеруге  көмектеседі.   Бұл  әдіс  оқушы  ойын    белсенді
танымдық әрекетке жетелейді. Пікір білдіру оқушылардың назарын  аударатындай
мәселе болуы шарт.  Пән  мұғалімі  әрбір  мәселеге  ой  толғауы,  деректерді
салыстырғанда  өте  пкірілі  бола   білуі   қажет.   Осындай   әдіс-тәсілдің
нәтижесінде оқушы оқу материалының  теориялық  мазмұныны  қиналмай  игереді.
Мұндайда  әрине  түрлі  көрнекіліктерді   пайдаланған   дұрыс.   Ал   мұндай
әдістермен тәсілдерге салыстырмалы және жинақтаушы  сипаттама  берер  болсақ
тарихи деректермен тарихи ұғымдар,  түсініктерді  ғылымилығын  ескеру  дұрыс
болмақ .
         Ал жинақтаушы сипаттаманың мақсаты басқаша. Онда оқылған  теориялық
материалды қорытып, ұғым қалыптастырады. Белгілі құбылысты жинақтай  отырып,
оның басты белгілерін логикалық бірізділікпен  тізбектейді.  Мысалы:  колхоз
құрылысы  туралы  баяндағанда  оның  директивалық  жоспарларын,  өндіріліген
өнімдері мен т.б. мәселелерін анықтауды ұмытпаған  дұрыс.   Яғни  жинақтаушы
сипаттама күрделі тарихи  құбылысты түсіндірумен  аяқталғанда  оның  маңызды
белгілерін байланыстырып атап шығу керек. Сонда ғана бұл тарихи  мәселеленің
шешімі дұрыс болары анық.
           Тарихты оқытудағы өзекті мәселе  оны  мазмұндауда.  Ондай  мәселе
проблемаларды ситуацияларға байланысты  баяндау  мен  түсіндіруде.   Алдымен
түсіндіру қажеттілігі, сонан соң оны ойлау және сұрақтарға жауап  алу  сабақ
соңында  болуы  қажет.   Тарихты  оқытудағы  өзекті  мәселелерді  мұғалімнің
теориялық ізденісінен бастау алады. Ондайда пән  мұғалімі  сабаққа  дайындық
кезінде назарда ұстағаны дұрыс. Қабілетті оқушылар үшін қызықты  тапсырмалар
беріп, мәселенің өзектілігн оқушының өз ізденісіде табуы  мен  шешуіне  баса
назар аударған дұрыс.  Мұндай тәсіл пәнге оқушының  қызығушылығын  арттырары
сөзсіз.
         Сонымен тарихты оқытудағы өзекті мәселе қалай қалыптасады?  Ол  оқу
материалындағы   үйлесімсіздік   немесе   сабаққа   қарама-қарсы   сипаттағы
құжаттардан үзінділер енгізу және бір  мәселеге  қарама-қарсылықты   әртүрлі
көзқарастарды  баяндау  өзекті  мәселе  ахуалына  негіз  болады.   Мәселенің
мазмұндауынан  туындаған  міндеттерді  оқушылар  бұрынғы  алған  білімдеріне
сүйеніп, өз бетінше шешуі тиіс. Ондай ахуал оқушының оқу  процесіндегі  жеке
қабілеттерін қалыптастыру жағдайында шешіледі.  Мәселе  оқушылардың  ақыл-ой
дағдылары мен тәсілдері барысында оқу жұмысы тәсілдерінің тасасында  елеусіз
байқалады.  Оқушының  тарихи  білімдерін  игеруі   қарапайым   орындаулардан
көрінеді.  Ол 4-5 сыныптардан басталады. Мұғалім  оларға  тарихи  оқығаларды
кім?(не?) қайда? Неге? Қалай? Не үшін? Деген сұрақтарға жауап алудан  бастап
тарихи оқиғалар желісін толық өз түсінігінше баяндауға үйретеді.
         Ондай  тәсілдер  сыныптан-сыныпқа   өткен  сайын  күрделенеді.  Сол
сияқты  талдау және жинақтау тәсілдеріде үздіксіз жүріп дами түседі.   Тұтас
ұғымды  ойлау  тәсілдері  талдау  (анализ)  және  жинақтау  (синтез)  арқылы
жүреді.  Және де тарихи оқиғалардың себеп –салдарын  дәлелдеу  бар.  Ондайда
дәйектерге жүгінеді. Ақиқаттығын негіздеу арқылы жүреді. Дәлелдеудің  дербес
пікірлер,   негізгі   материалдар    ретінде    құжаттармен    статистикалық
мәліметтерді пайдалану,  қорытынды  жасау  осының  бәрі  уақыт  өткен  сайын
толығады.  Мұндай жағдайдағы  оқушы  әрекеті  тапсырмаларды  толық  түсініп,
әрине мұғалім көмегімен оның дұрыс  талаптарға  сай  орныдалуына  машықтануы
қажет.  Тапсырмалар бірнеше  мақсатты  көзделе  отырып  қойылады.  Алғашында
мұғалімнің тексеру әдістері арқылы болса, кейіннен  жаңа  білімді  игерудегі
оқушының өз бетінше жұмыс жасауынан тұрады. Міне бұл оқушының  тарихты  және
тарихи оқиғаларды  жете  түсінуіне  толық  мүмкіндік  беретін  әдіс-тәсілдер
болып табылады.

Қайталау мен бекітуге арналған сұрақтар:
1.Тарихи мәліметтерді баяндаудағы әңгімелесі тәсілдері деген не?
2.Тарихи деректердегі бейнелеу тәсілдері туралы на білесің?
3.Тарихты оқытудағы тапсырма-ойындардың маңызы қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

9- Тақырып. Тарихты оқытудағы көрнекілік

1.Оқытудың көрнекі құрал түрлері
2.Шартты-графикалық көрнекіліктер
3.Сабақтағы оқу картасы
        Оқушылардың ұғымдар мен  түсініктерін,  оқылатын  құбылысты  тікелей
немесе оның бейнесінің көмегімен қабылдау арқылы қалыптастыратын оқыту  түрі
көрнекі оқыту деп аталады.  Тарих сабағында көрнекі оқытудың атқаратын  ролі
ерекше.  Тарихи білім көзі ретінде  түрлі  көрнекі  құралдар  пайдаланылады.
Көрнекі оқыту өткен кезеңмен танысу кезінде сезімге әсер етумен бірге  ойлау
 жүйесіне де ықпал жасап, бірқатар қосымша қызметтер атқарады.
         Көрнекі құралдарды  сабақта қоладну  жағдайында  оқушылардың  өткен
тарихи кезең туралы арқылы  алынған  нақты  бейнесі  қалыптасатындығын  есте
ұстау керек. Көрнекі құралдар тарихи фактілерді  нақтыландырып,  оқушылардың
өткен   кезең   туралы   білімдерін   жаңғыртады.    Көрнекіліктер    тарихи
құбылыстардың  мәнін  ашып,   негізгі  тарихи  ұғымдар   мен   заңдылықтарды
қалыптастыруды қамтымасыз етеді.  Көрнекіліктер  сыртқы  белгілеріне  қарай:
баспалық, экрандық, дыбыстық, ал мазмұны мен тарихи бейнесіне қарай  заттық,
бейнелеу,  шартты-кескіндемелік  деп  топтастырылады.    Және   де   тарихты
оқытудағы көрнекіліктер тағы да мынадай болып топтастырылады.
      -  табиғи  алып  түрдегі  көрнекілік:   түпнұсқа   түріндегі   тарихи
        ескерткіштер немесе  тарихи  орындар  (Египет  пирамидалары,  Қызыл
        Алаң, Республика алаңы)
      - материалдық мәдениеттің түпнұсқа заттары: (археологиялық  қазбалар,
        еңбек құралдары, нумизматика т.б. (Макеттер, үлгілер т. б.)
      - Бейнелі көрнекіліктер: (оқу картиналары, репродукциялар)
      -   Шартты-кескіндемелік   көрнекіліктер:   (   қолжазбалар,   тарихи
        картиналар, аппликация, сұлба, диаграммалар)
      -  Оқытудың  техникалық  құралдары:  (   оқу   фильмдері,   диафильм,
        диапозитив, компьютер, видеомагнитофон)
     Шартты ккескіндемелік көрнекілік тарихи процестің сандық  және  сапалық
мазмұнын ашып, қоғамдық  құбылыстардың  басты  белгілерін,  даму  бағыттарын
айқындап, тарихи   ұғымдардың  заңдылықтардың  себеп-салдарлы  байланыстарын
игеруге  көмектесетін  рәміздік   бейнелердің   жиыны.    Оған   жататындар:
қолжазбалар, тарихи картиналар, аппликация, сұлба, диаграммалар.
      Көрнекіліктің ерекше түрі тақтаға салынатын  суреттер.  Сондықтан  пән
мұғалімі тақтаның  мүмкіндігін  сабақ  үстінде   барынша  кеңінен  пайдалану
мұғалімнен шеберлік талап етеді.
      Оқытудың  техникалық  құралдары  )ОТҚ)  білім  берудің  көрнектілігін,
бейнелігін  ,  әсерлілігін  күшейтіп,  оқушылардың  шығармашылық  қиялы  мен
ойлауын ынталандырады.   Техникалық  құралдарға   оқу  фильмдері,  диафильм,
диапозитив, компьютер, видеомагнитофон, телебағдарламалар қолдануға  болады.
  Дегенмен  қазіргі  кезде  мектептерде  олар  өте  сирек  кездеседі.  Ондай
құралдың бірі- кодоскоп. Ол экранға немесе сынып тақтасына  мөлдір  пленкаға
салынған сурет, сызба, сұлба, диаграмма, жазба мәстінді көрсетуге  арналады.

      Тарихты  оқытуда  кинофильм,  оқу  фильмдері  мен  телебағдарламаларды
қолданудың ұқсастықтары көп.  Оларда оқушыларға сөз бен бейне тұтас  күйінде
ұсынылады.  Қысқа  мерзім  ішінде  оқушылар   мол  ақпарат  ала  алады.   Ал
компьютерлік   бағдарламаларда   тарихи   оқиғаларды   имитациялауға   үлкен
мүмкіндік болады. Сол  сияқты  ондай  мүмкіндік  арқылы  тарихи  процестерді
үлгілеуде де пайдаланған дұрыс. Бұл күні оны пайдаланудың уақыты кеңейді.
    3. Тарихи карталар георгафиялық  негізде  жасалады.  Кішірейтілген  және
жинақталған  үлгіде.  Карталарда  тарихи  оқиғалар  мен  құбылыстар  олардың
байланыстары мен орналасуы шартты түрде беріледі. Карталар алғашында  б.з.б.
ІІІ-І мыңжылдықтарда Вавилон  мен  Египетте,  ХУІІІ  ғасырда  Ресейде  пайда
болды.
           Тарихи  және  географиялық   карталардың   айырмашылықтары   бар.
Георгрфиялық  картадағы  түстер  тарихи  карталарда  басқа  мағына   береді.
Тарихи карталардың ерекшелігі – оқиғалар мен процестердің қозғалысын  ашады.
  Тарихи  қозғалыстар  мынадай  белгілерде  сөйлейді:   жебе-әскери   соққы,
айқасқан қылыш-шайқас алаңы, алау-көтеріліс  ошақтары т.б.
          Тарихи карталардағы аумақтарды  қамтуы:  .мазмұны  және   масштабы
бойынша ерекшеленеді. Жинақтаушы  карталарды  тарихи  карталар  толықтырады.
Оқу  тақырыбының  оқиғалары   мен   құбылыстарын   қамтығандықтан   карталар
тақырыптық деп аталады.Карталардағы фрагменттер барынша  айқын  және  әсерлі
болады.
          Тарихи  оқиғалар  әдетте  уақыт  пен  кеңестік  шеңберінде  өтеді.
Оқиғалар қатысты шарттармен байланысты түсіндірілгені дұрыс.
        Оқушыларға кеңістік туралы түсінігін қалыптастыруда каратамен  жұмыс
істеудің алғашқы  дағдыларын  меңгерткен  дұрыс  болады.  Ол  үшін   алдымен
оқушылардың  картографиялық  ептілігі  мен  дағдыларын,  картаның  шарттарын
білдіру қажет.
        Картографиялық білім тарихи біліммен  тығыз  бірлікте  болуы  керек.
Себебі тарихи картаны пайдалануды меңгеру аясы тар болмауы керек.  Керісінше
тарихи оқиғалар мен  құбілістарды  барынша  терең  ұғынудың  құралы  ретінде
пайдалануды ойлаған дұрыс.
        Оқушыларға жаңа тарихи картаны  таныстырғанда  карта  құрлықтың  қай
бөлігін қамтитындығын және тарихтың қандай  хронологиялық  кезеңінен  көрніс
беретіндігін түсіндірген жөн.  Сонымен бірге мұғлім  каратадан  географиялық
бағдарларды,  маңызды   нысандарды   көрсетіп,   сол   кезеңдегі   шекараның
ерекшеліктерін айқындап, тарихи география бойынша  нысандардың  сол  кездегі
және қазіргі атауларымен  таныстырған дұрыс  болады.  Бір  каратадан  екінші
картаға өткенде сабақтастық болуы шарт.
        Оқушылардың кеңістік туралы ұғымдарын  дамытуда  оқу  карталары  мен
кратиналар қатар пайдаланылады. Тарихи  оқиғалардың  мәнін  ашуға  таптырмас
әдіс бұл.  Маңызды деректердің географиялық бағдарын  еске  сақтауға  үйрету
үшін негізгі мектеп оқушыларына физикалық караталар  пайдаланған  дұрысырақ.
Бұл тәсіл оқушылардың  түрлі  карталардан  тарихи  оқиғалар  нысанын  табуға
дағдысын   қалыптастырады.    Шартты-географиялық   көрнекілікті    байыптап
түсінуде географиялық атаулардың  тарихи  қалыптасуын  білудің  маңызы  зор.
Географиялық  атауларды  түсіндіруде  оның  мәнін  түсіндірген  жөн  болады.
Мысалы: Сибирь-сыбыр, Саратов-Сарытау, Ангара-Аңғар т.б.
        Тақырыпқа сай карта болмаса  оның  орнына  басқа  картаны  қолдануға
болмайды. Себебі оқушылар арасында тарихи құбылыстар туралы қате  түсініктер
қалыптасуы мүмкін. Картамен жұмыс жүргізуде мұғалім оқушылар назарын  ауызша
баяндаудан  кейін  тақтадағы  каратаға   аударып   тарихи   оқиғалар   жерін
көрсетеді.
          Тарихты  оқытудағы  ойындық  тапсырмалар:  тарихи  картамен  жұмыс
жасағанда  қолданылады.   Мысалы:  Картадан  нысанды  көрсету,  Кеңістіктегі
бағдарларды орналастыру, Не  артық?,  Аукцион  ойындары  т.б.   Бұл  аталған
ойындық  тапсырмалар  әр  сыныптардың   оқушылар   жасын   ескеріле   отырып
орындалады. Оқушылардың   тарихи оқиғалар туралы  білімдерін  еске  сақтауға
көмектесері сөзсіз. Картографиялық білімдерді нығайтуда  тарихи  тақырыптағы
чайнворд,  сөзжұмбақ,  анограмма   сияқты   ойындар   оқушылардың   танымдық
белсенділігін арттырады.

Қайталауға және бекітуге арналған сұрақтар
1.Көрнекі құралдар түрлерін ата, сипаттама ьер.
2.Оқу картинасын сабақта пайдаланудың әдісі туралы не білесің?
3.Диаграмманы  қолданудың қандай әдістерін білесің?
4.Оқу фильмдерін тарих сабағында қолданудың әдістері туралы не білесің?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

10- Тақырып. Тарих сабақтарындағы тарихи  құжаттар мен тарихи дереккөздері

1.Хронология оның мақсаттары мен міндеттері
2.Тарихи құжаттар және онымен жұмыс
3.Тарихи дереккөздері және тарихты оқытудағы көркем әдебиеттер

    1.Хронологияның тарих ғылымында  алатын  орны  ерекше.  Оқиғаның  болған
уақыты  белгілі  болған  соң   оның   бұрынғы   және   кейінгі   оқиғалармен
байланысын,  сабақтастығын  айқындауға  болады.   Хронология  –халықтар  мен
мемлекеттердің күнтізбесі мен жыл санау жүйесін  зерттейтін  қосалқы  тарихи
пән.  Ол тарихи оқиғалардың айы,  күнін,  оқиғалардың  кезекпен  болғандығын
білдіретін ғылым саласы.
         Мектепте  хронологияны  оқытудың  мақсаты  –  тарихи  оқиғалар  мен
құбылыстардың  сабақтастығын,  олардың  ұзақтығын  көрсету,  уақыт   өлшемін
түсіндіру, жыл санау  жүйесімен  таныстыру  болып  табылады.   Оған  жетудің
міндеттері мынадай:
      - оқушылар санасына тарихи уақыттың дұрыс бейнесін қалыптастыру,
      - уақыт туралы ұғымының дамуына ықпал жасау,
      - маңызды оқиғалардың датасы мен уақыт санаттарын (жыл, ғасыр, дәуір)
        игеруге көмектесу т.б.
Мектепте тарихты оқыту маңызына қарай даталарды шартты  түрде  негізгі  және
тірек даталары деп  бөледі.  Негізгі  даталар  басты  деректерге  байланысты
Мысалы:   Қазақ хандығының  құрылуы,  т.б.  Ал  тірек  датасы  сол  оқиғалар
уақытындағы болған ішінара жағдайлар датасы болуы мүмкін.  Оқыту  әдістемесі
қиын.  Сондықтан  оқыту  кезінде  алдымен  уақыт  өлшемін  қалай   есептеуді
түсіндіру  керек.   Ол  үшін  алдымен  өткен  жылдары   қандай   оқиғалардың
болғандығын еске түсіріп әңгімелеу қажет.   Сонан  соң  10-12  жыл  өмірінде
оқушы  есінде  сақталған  ең  алғашқы  оқығаны  еске  түсіру  арқылы   уақыт
ұзақтығын түсіндіруге тырысуымыз дұрыс болады.
           Ал ғасырларды түсіндіргенде былайша түсіндіру керек.   Егер  төрт
таңбалы  санның  соңғы  екеуі  нөл  болса,  онда  алғашқы   сандар   ғасырды
білдіреді. Мысалы: 1100-11 (ХІ ғасыр),  1900  -19  (ХІХ  ғасыр),  т.б.  Егер
нөлдің орнында басқа сандар болса, 1105- 12 (ХІІ ғасырды),  1916  –  20  (ХХ
ғасырды) білдіреді  дегенді  түсіндіру  керек.   Рим  саны  бастапқы  ұғымды
қалыптастыруда тарих сабағында іске асады.   Мысалы:  ІУ,У,УІ,УІІ,Х,ХІІІ,ХХІ
ғасырлар  (4,5,6,7,10,13,21 ) білдіреді.
           Хронологияны меңгеру бойынша берілетін тапсырмалар әртүрлі  болып
келеді.  Оған:
      - оқиғаның датасын көрсету,
      - оқиғаны  анықтау,
      - оқиға мен даталардың арақатынасын белгілеу,
      - оқиға ұзақтығын анықтау,
      - хронологиялық сабақтастығын анықтау,
      - даталардың арасынан белгілі бір процеске қатысын табу,
      - хронологиялық кесте жасау,
      - оқиғаның  даму кезеңдерін анықтау,
      - оқиғаның кезеңге қатыстылығын белгілеу,
      - оқиғалар негізгісін табу,
      - дәуірлердің өлшемдерін негіздеу т.б.
Хронологиялық даталардың қатарын 2 түрлі  мазмұнға сай түзуге болады.  Бірі-
бір ғасырға, екнішісі-оқиғаларға қатысты  даталар  тізбесі.  Ондайда  тарихи
даталар туралы білімді тексеру үшін сабақтарада   түрлі  ойындар,  байқаулар
өткізген дұрыс. Мысалы: даталар бойынша эстафета  (ойынға  қатысушы  команда
мүшелері аталған оқиғалар датасын атау), «Уақыт лентасы» (даталарды  белгілі
бір қағида, хронология бойынша жүйелеу), «Өткен жылдар»  ойыны  бойынша  (әр
түрлі мемлекеттерде бір жылда болған тарихи оқиғаларды  атау),  «Кім  жылдам
?» т.б. ойындар.
        2.Тарихи құжаттармен тарихи  дереккөздеріне  адам  қолымен  жасалған
оның қоршаған ортамен байланысының  нәтижесі,  материалдық  мәдениет,  салт-
дәстүр заттары, жазба  ескерткіштер  жатады.  Негізінен  жазба  ескерткіштер
тарихи құжаттарға жатады .  оқушылардың тарихи дамуы  үшін  оқулықпен  жұмыс
жасағаннан тікелей тарихи дерек көздерімен (құжаттармен)   танысудың  маңызы
зор.
       Құжаттаың  атқаратын  рөліне  қарай  оның  сабақта  қолданатын   орны
белгіленеді.  Мысалы  зертханалық  әдісті  қолданғанда  құжатты  оқып-үйрену
оқулықпен  жұмыс  жасаудан   бұрын   орындалуы   керек.   Себебі   құжаттану
әдістемесін қолданушылар осы тәсілді дұрыс деп есептейді.
      Тарихи құжаттарды қолданудың маңызы өте зор. Құжаттаың сыртқы  түрімен
танысу арқылы тарихты оқытудың көрнекілік қағидасы іске асады. Құжат  тарихи
оқиғалар жөнінде толық мағлұматтар алуға таптырмайтын көрнекілік.   Құжаттың
маңыздылығы  сол-  тарихи  материалдарды  нақтыландырып,  өткен   оқиғаларды
нақтылайды. Және  дәуір  тынысын  сезінуге  көмектеседі.  Мысалы  кез-келген
ежелгі тарихи құжаттар мен деректер толық  мәліметтер  беретіндігін  тарихты
оқытудың әдістемелік жағын зерттеушілер дәлелдеді.
        Құжаттармен  жұмыс  барысында   оқушылардың   ойлау   және   қиялдау
процесінің  белсенділігі  артады.  Себебі  тарихи  тақырыптар  үшін   тарихи
құжаттардың рөлі үлкен.  Тарихи  құжаттардың  түрі  және  оларды  сабақтарға
пайдаланудың өлшемдері мынадай болмақ.
      -  Топтастыру  әдісі  немесе  зерттеу  әдісі  онда   баяндау-суреттеу
        құжаттары арқылы жүреді.
      - Актілік құжаттар – заңдық, шаруашылық, саяст  құжаттар (грамоталар,
        заң, жарлық, сөздер т.б.)
      - Көркемсөз ескерткіштері – ежелгі және ортағасырлардағы  халықтардың
        ауызекі шығармашылығы (миф, мысал, шешендік сөздер,  аңыздар,  эпос
        т.б.)
Сабақта қолдану үшін құжаттардың мынадай жақтарын ескеру керек.
      - тарихты оқытудың  мақсаттары мен міндеттеріне сай болуы
      - сол дәуірдің негізі болуы қажет,
      - бағдарламалық материалдармен байланысты,
      - мазмұны мен көлемі оқушылар жасына лайықты,
      - тұрмыстық және сюжеттік нақтылық болуы керек.
Құжаттарды оқушылардың  оқып-үйренуі  алғашында  мұғалім  көмегімен  болады.
Мұғалімнің    түсіндіруімен    сілтемелер    жасап,    құжаттан    үзінділер
пайдаланылады.    Оның   ішінде   тарихи   тұлғаларға   мінездеме    береді.
Құжаттармен оқушылардың жұмыс жүргізуі жас ерекшеліктеріне  қарай  күрделене
түседі.  5-6 сыныптарда баяндау-суреттеу

Қайталауға арналған сұрақтар:
1.Хронология деп...
2.Тарихи дерек көздеріне не жатады?
3.Тарихи құжаттар қандай бөліктерге бөленеді?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

11- Тақырып. Тарих сабағы
1.Тарих сабағы  оны дайындау және оны өткізу
2.Сабақ типтері және оларды топтау
3.Аралас сабақ және бөлімдері
     Оқушылар тарих сабағында  оқу  жұмыстарының  тиімділігін  арттыру  үшін
бірнеше әдістемелік шарттарды орындауы қажет.  Алдымен оқыту  оқушылар  үшін
түсінікті және  қызықты  болуы  қажет.   Тарих  сабағында   оқу  міндеттерін
берілген тапсырмаларды  орындауда   оқушының  білімге  деген  ықыласын  ояту
арқылы  жетілдіру  керек.   Оқу   материалын   саналы   түрде   игеру   үшін
оқыушылардың дербес жұмыс істеу іскерлігін және  дағдыларын  қалыптастырудың
маңызы зор.  Егерде ол жұмыс түрі  дұрыс  ұйымдастырылмаса  берген  білімнің
нәтижесіздігіне тап  боламыз.  Сонымен  іскерлік  деген  не?  Іскерлік  деп-
қандай да болмасын қызметтің тәсілін саналы түрде   игеруді  айтсақ,  Жоғары
деңгейге жеткізілген іскерлік дағды болып табылады.  Демек  іскерлік  бірте-
бірте дағдыға айналады деген сөз.  Жалпы дағдыны 4 топқа бөлеміз.
   1.  Оқу-ұйымдастыру  дағдысы-  жоспарлау,  тапсырманы  орныдау,  өзін-өзі
      бағалау, реттеу.
   2. Сөздік дағдылар- ауызша және жазбаша  мәтіндерді  баяндау,  мазмұндау,
      талдау, салыстыру
   3.  Оқу-ақпараттық  дағдылары-   оқулық   немесе   анықтама-библиография,
      каталогтармен жұмыс
   4. Оқу, ақыл-ой дағдылары - әрекетті  дәлелдеу,  қортыу,  мәселені  шешу,
      қабылдау, еске түсіру, өзін-өзі қадағалау
Оқу  жұмысының  тәсілдері  дегеніміз  тарихи  материалды   игеру   жолындағы
әрекеттердің тізбесі.  Тәсілдерді  құрайтын  әрекеттердің  тізбесі  жұмыстың
орындалу тәртібін, оның жалпы бағыттарын айқындайды.
            Тарихты  оқыту  барысыныда  оқушылардың  бойында  оқу  еңбегінің
алдымен ойлау және  ақыл-ой  дағдылары  қалыптастырылады.   Ондайда  қисынды
операциялар атқарылады. Яғни, тарихи  мәснге  талдау,  тарихи  фактілер  мен
құбылыстарды  салыстыру,  материалды  жинақтау,   қорытыныды   жасау.    Оқу
дағдылары арнайы тарихи материалды игеруге бағытталса,  нәтижесінде   тарихи
дидактикалық ойлау дағдылары  қалыптсады.
           Тарихты оқыту барысында  оқушылардың игеретін  дағдылары   оқулық
мәтінімен, оқу  құралдарымен,   тарихи  құжаттармен  деректер  арқылы  жұмыс
жасау  және  өзіндік  ізденістерінен  тұрады.   Тарихи   оқиғалардың   мәнін
түсінуде  оқушылар  тарихи  процестің  жекеленген  кезеңдерін  немсес  ұқсас
құбылыстарды   сыластыру,   себеп-салдарын    анықтау,    т.б.   мәселелерді
меңгереді.  Әрине басшылық мұғалімнің біліктілігінде.   Алдымен  іскерлікпен
дағдыны қалыптастыру үшін пән  мұғалімінің  өзі  табандылық  танытуы  қажет.
Жетік біліміділік керек.  Бұл жұмысты  оқушылардың  жас  ерекшелігін  ескере
отырып орындаған дұрыс.
          Дағдыларды қалыптастыру мақсатты болуы тиіс.   Әр  сабақта  қандай
дағдыны қандай жолдармен  қалыптастыру  керек  екендігін  анықтау  дұрысырақ
болады.  Дағдыларды қалыптастыруда тарих сабағында  жаттығу  тапсырмаларының
жүйелілігі ескеріліп,  орындалуы қадағалануы  қажет.   Мұғалім  басшылығымен
тәсілдерді  игеруге  қажетті  әрекеттер    іске   асырылады.    Қорытындылау
кезеңінде оқушының жаңа жағдайы жаңа материалды өздігінен, дербес  қолдануын
қамтиды.  Дағдыны игеруде әрине уақыт төреші, яғни уақыт әрқилы.  Түрлі  оқу
дағдыларын игеру  оқушылардың   ғылым  негіздерін  терең  меңгеріп,   тарихи
құбылыстардың байланысын, маңызын  ролін  дербес  анықтай  алуына  мүмкіндік
береді.

Қайталауға және бекітуге арналған сұрақтар:
1.Іскерлік пен дағды деген не?
2.Оқу тәсілдерінің түрлері қандай?
3.Дағдыны қалыптастырудың әдістемесі деген не?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

12-тақырып. Жоғарғы сыныптағы оқу сабақтары

1.Семинар сабағы мектеп дәрісі
2.Баяндамалар мен рефераттар
3.Оқытудағы сынақ жүйесі. Сабақ жоспары.
4.Сабақты дайындау функциялары
       Оқыту  тәсілдері:  әңгімелеу,  бейнелеу,  тапсырма-ойындар.     Басты
фактілерді оқып-үйренуде бұл тәсілдер  жиі  қолданылады.   Сабаққа  дайындық
барысында мұғалім оқу материалын мазмұндаудың тәсілін  айқындайды.   Тарихты
оқытудағы әңгімелеу- тарихи оқиға  туралы  әңгіме  немесе  қысқа  хабарлама.
Әңгімеге қойылатын талаптардың бірі- әрбір тарихи дерекке  тән  ерекшеліктер
туралы ұғым қалыптастыруға көсмектесетін  уақыт,  кеңістік  және  адамдардың
тарихи сипаттамасының бейнеленуі.
      Сюжетпен баяндалған әңгіме – драматизммен  ерекшеленетін  белгілі  бір
тарихи сюжетке құрылған эмоциялық  баяндау.   Сюжетті  әңгіме  шынайы  болуы
тиіс.   Сюжетті  әңгімелеудің  келесі  нысаны  –  шиеленістіру.   Бұл  жерде
әңгімелеу жанжалды жағдайды шешуге тырысқан  екі  тұлғаның  диалогы  түрінде
өрбиді.  Диалог  барысында  оқушылар  типтік  әлеуметтік   құбылыстың   мәні
ашылады.
      Картиналық бейнелеу деп материалды  ауызша  баяндау  тәсілін  айтамыз.
Бейнелі сипаттама-  бейнелеудің бір түрі. Нақты кезеңдегі  қоғамның   типтік
өкілдерінің сипаттамасын бейнелі деп атаймыз.   Бейнелі сипатама  оқушыларға
берілетін тапсырмаға ұштастырылады.
        Тарих  сабағында  қолданылатын  тапсырма-ойындардың   бір   түрі   –
«Көрнекті  тарихи  тұлғаларға  сипаттама  беру»  деп  аталады.    Жекеленген
сапалар  сипаттаудан  тұрады.  Ойын  арқылы  оқытуды  көптеген  зерттеушілер
болашақтың дидактикалық жүйесі деп атайды.  Дидактикалық  ойындар  өзге  оқу
жұмысының түрлерімен тығыз байланысты
       Тарих сабағында қолданатын  тапсырма  ойындардың  бір  түрі-«Көрнекті
тарихи тұлғаларға сипаттама беру»  деп  аталады.  Ондай  тәсілдерде  мұғалім
есімін,  уақытын,   оқиға   орнын   атамай   тарихи   тұлғаның   өмірбаяндық
мағлұматтарды түгендеуі керек Яғни «тарихи тұлғаны  таны»,  «Кімнің  сөзі?»,
«Бұл кім?» деген сияқты сұрақтар. Бұл  ойын  элементтерін  қолданатын  әдіс-
тәсілдер болып  табылады.   Ондайда  қатысушылардың  белсенділігін  көтеруге
барынша ықпал жасайды.  Ойын  әсіресе  пәнге  қызығушылығын  қалыптастыратын
жағдайда өтеді. Ондайда мұғалым алдымен ойын  тәртібімен  таныстырады.  Олар
жинақы және тапсырманы орындау уақыты шектеулі болып келеді.
Қайталау мен бекітуге арналған сұрақтар:
1.Тарихи мәліметтерді баяндаудағы әңгімелесі тәсілдері деген не?
2.Тарихи деректердегі бейнелеу тәсілдері туралы на білесің?
3.Тарихты оқытудағы тапсырма-ойындардың маңызы қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Методика преподавания истории в школе М.1999
2.Дайри Н.Г. Современные требования к уроку истории М, 1998
3.Актуальные вопросы методики обучения истории в средней школе М. 1999
4.Қазақстан Республикасының Конституциясы А.2007
5.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1999
6.Т.Хазіретәлі Мектепте тарихты оқытудың әдістемесі. А. 2000
7.Т.Тұрлығұлов  Мектепте Қазақстан тарихын оқытудың теориясы мен  әдістемесі
А, 2002
8.Ш.Дүйсенбаева  Тәрбие үрдістері С, 1999
9.Б.Тәжібаева Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдістемесі А, 2004
10.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудағы әәдістеме түрлері А. 1998

13-тақырып: Тарихты оқытудағы жаңашылдық

1.Тірек конспектілер
2.Модульдік оқыту  технологиясы
3.Модульдік технологиясының құрылымы

    1.Кейінгі уақыттарда оқытудың жаңа әдістерін іздестіруді инновация деп,
ал  олардың  авторын  мұғалім-новатор  деп  атайды.  Шығармашылық   жұмыспен
айналысатын мұғалімдер тарихты оқытудың  жаңа  әдісі  мен  жүйесін  ұсынады.
Олардың  сабақтары  жеке  еркешеліктерге  ұқсайды  және   де   мұғалімдердің
мүмкіндіктері  тұлғаның  талабына  сай  болып  келеді.   Мұндай   сабақтарға
дайындалу және оларды  өткізу  көп  күшті,  ізденушілік  пен  уақытты  талап
етеді.
    Сондықтан, жаңа жұмысқа кіріспес бұрын,  ең  алдымен  өзінің  күші  мен
мүмкіндіктерін мөлшерлеу, нақтылы оқу жүйесіндегі жұмыс тәжірибесін  меңгеру
керек. Сабақ кезеңдерін өзгерту, оқытудың бірізділігінде мұғалім-новатор  өз
нәтижесін ала алмауы мүмкін. Дәл сол  оқулықта  шығармашылықпен  айналысатын
мұғалімдерге тек  жұмыстың  фрагменттері  ғана  кездесуі  мүмкін.  Өздерінің
тәжірибесін  жалпы  алғанда,  ең  алдымен  білімді  кодтағанда   тірек-сызба
конспектілерімен жұмыс жүргізу жөн.
    Білімді кодтау идеясы шетел  мектептерінде  60-шы  жылдары  қалыптасты,
сонымен қоса мектеп оқулықтарында жазыла бастады. Оқулық  тарауының  соңында
жаратылыстану  және  математика  пәндеріндегі  схемалар  оқыған  материалдың
мазмұнына кескін беріп тұрды.  Сонан  кейін  схемалар  тарихтың  әдістемелік
құралдарында да пайда бола бастады.  Ондағы  оқулықтың  мазмұны  көрермендер
бейнесінде  жазылды,  сонымен  бірге  шартты  символдар  арқылы  белгіленді.
Оқулықтарда  тарау  соңында  «сынып   тақтасының   түріне»   схема,   сызба,
ескертпелер  жазылады.  Осылайша  ақырындап  тірек  сигналдарының  негізінде
оқыту идеясы дамиды.
    Тарихи оқиға мен құбылысты  шартты  белгілер  немесе  символдар  арқылы
көрсетуде оқушыларда үлкен ассоциация қалдырады.  «Белгі-бұл  ішкі  құбылыс,
өйткені шартты түрде оған көрнекі  бейнелер  бекітіледі,  бізді  ойландырып,
мазмұнын ашуға  көмектеседі».  Тарихи  құбылыс,  яғни  схемалық  оқулықтарда
шартты белгілер, символдар  арқылы  бейнеленген  болса,  ол  оқушының  ойлау
әрекетіне тірек  бола  алады.  Белгілер  ойша  адам  миында  қалып  отырады.
Зерттеулер  көрсеткендей,  заттарды  байқау  оқушының  есінде  орта  есеппен
алғанда 90 %–ы қалады.
    Баршамызға белгілі жақсы ойластырылған графикалық схема күрделі сұрақты
бірнеше пунктерге бөліп, оларды  шартты  түрде  бейнелеу,  яғни  тыңдаушының
назарын  аудартуға,  көрсетілген  кезеңді  толығымен  қамтуға   көмектеседі.
Негізгі фактілердің тірек белгілерінде көрсетілуі ең басты  болып  табылады.
Мұндай тірек конспектілері  оқу  материалының  шартты-графикалық  белгілерін
бейнелеуге  тырысып,  оқушының  логикасын   дамытады   және   есте   қалуына
көмектеседі.
    Мұғалім түсіндіргелі  отырған  материалды  ерекше  түрде  конспектілеп,
тірек сигналдарын жасайды. Тірек символдары оқушыға ақпараттық негізгі  және
негізгі емес фактілерін есте сақтауына көмектеседі. Тірек  конспектілері  әр
түрлі түспен көрсетіледі. Бұл жүйе жұмысының есте  қалуы  үшін  бірнеше  рет
қайталанып отыруы керек  және  де  күнделікті  білім  сапасын  тексеру  үшін
оқушылардан бақылау алу керек.
    Тірек конспектілеріне  дайындық  қалай  жүреді?  Ең  алдымен  мұғалімге
мектеп оқулығының мазмұнын білу керек, не  болмаса  ол  барлық  тақырыптарды
білу керек, сосын барып әрбіреуін тақырып бойынша оқиды.  Мұғалім  тақырыпты
оқи отырып, мәтінге анализ жасайды,  яғни  қандай  параграфтарды  біріктіріп
бір сабақ қылып  өткізуді  анықтап  жоспарлайды.  Келесі  кезекте  ол  тірек
конспектілерімен жұмыс жасау үшін парақтар  дайындауға  кіріседі.  Тақырыпты
ашу үшін бір параққа ол 4 тақырыпшаны (блок) енгізе алады. Олардың саны  оқу
материалының күрделілігіне байланысты болады. Дәл  осы  парақта  үй  жұмысын
белгілеу керек және сигналдардың белгілерін көрсету керек. Егер оқулықта  60
параграф болатын болса, онда параграфтарды біріктіргенде  конспект-парақтары
аз болады. Дәл осыған өлкетану материалдары бойынша  да  парақ  конспектілер
енгізіледі (жергілікті жердің схемасы). Барлық пәннің мазмұны бойынша  парақ
жұмыстарын жасаған соң, мұғалім көшірме жасап,  үлестірме  материал  жсайды.
Тірек сигналдарының  парақтары  сабақ  тақырыбының  мазмұны  бойынша  бірдей
болуға тииіс. Егер мұндай болмаса, онда сыныппен жалпы ұжымдық  жұмыс  жасау
мүмкін емес.
    Тірек конспектілерімен жұмыс  жасау  жүйесі  бірге   оқитын,  параллель
оқитын, мұғалімнің көмекшілерінің арқасында парақтарды толтыруды,  тексеруді
талап етеді. Әдетте,  дәптерді  тексеру  олардың  15  минут  уақытын  алады.
Бағалау  жалпы  сыныптың  немесе  әрбір  оқушының   жеке-жеке   тақырыптарды
меңгеруіне байланысты қойылады.
|№    |Оқушының      |Жазбаша жауап|Ауызша     |Топтық     |Тапсырмалар|
|     |аты-жөні      |             |жауап      |бақылау    |           |
|1.   |              |             |           |           |           |


    Оқушылар өздерінің бағасына  көңілі  толмаса,  онда  келесі  сабақтарда
дұрыс баға алуына құқық алады.
    В.Ф.Шаталов парақтағы тірек  конспектілерімен  жұмысты  келесідей  етіп
ұсынады:
    1. Оқулықтың әрбір бөлімі  мен  тарауын  мұқият  оқи  отырып,  мәтіннің
бөлімшелерінің мағыналық негізгі байланыстарын анықта.
    2. Мәтінде негізгі ойлардың қысқаша тәртібін түсіндір.
    3. Параққа шимақтағы үлгісін түсір.
    4. Сигналдарды блокқа біріктір.
    6. Блокты кескінге немесе графикалық байланыстарын бейнеле.
    7. Белгілі элементтерді түстермен боя.
    Ф.В.Шаталовтың  тірек  конспектілерімен  жұмыс  бірнеше  негізгі   және
қосымша кезеңдерді сабақта және үй жұмысында қамтиды.
    1. Жаңа материалды түсіндіру.
    2.  Парақтағы  тірек  сигналдарын,  символдардың  белгілерін   қайталап
түсіндіру.
    3. Тірек сигналдарды әрбір оқушыға үлестірме материал арқылы оқыту.
    4. Оқушыға өзіндік үй жұмысына тірек сигналдарын жаздыру.
    5. Дәптердегі тірек сигналдарын оқушының есінде қалғанын жазбаша сұрау.
(8-10 минут). Оқушы білімін бағалау. Мұғалімнің оқушыларды тексеруі.
    6. Жұмысты орындау барысында әрбір оқушыдан тірек конспектілері бойынша
тексеру жүргізіледі; уақытты үнемдеу де жазылып тексеріледі.
    7. Бірнеше оқушыдан  1-2  блоктың  тірек  конспектісін  тақтаға  жазуын
сұрау.
    8. Материалды үнемі қайталау мен сабақ үстінде  тірек  конспектілерімен
қайталау-жалпылау  сабағын  жүргізу.  Әрбір  4-5  сабақтан  кейін   оқушылар
қысқаша конспекті жасайды, қайталау үшін 10 сұрақ  көлемінде  болады.  Әрбір
оқушы мұғалімнің  бұйрығы  бойынша  бір  сұраққа  жазбаша  жауап  жазады  не
болмаса тест сұрақтарына жауап береді.
    Мұғалім түсіндіргелі  отырған  материалды  ерекше  түрде  конспектілеп,
тірек сигналдарын жасайды. Тірек символдары оқушыға ақпараттық негізгі  және
негізгі емес фактілерін есте сақтауына көмектеседі. Тірек  конспектілері  әр
түрлі түспен көрсетіледі. Бұл жүйе жұмысының есте  қалуы  үшін  бірнеше  рет
қайталанып отыруы керек  және  де  күнделікті  білім  сапасын  тексеру  үшін
оқушылардан бақылау алу керек.
    Тірек конспектілеріне  дайындық  қалай  жүреді?  Ең  алдымен  мұғалімге
мектеп оқулығының мазмұнын білу керек, не  болмаса  ол  барлық  тақырыптарды
білу керек, сосын барып әрбіреуін тақырып бойынша оқиды.  Мұғалім  тақырыпты
оқи отырып, мәтінге анализ жасайды,  яғни  қандай  параграфтарды  біріктіріп
бір сабақ қылып  өткізуді  анықтап  жоспарлайды.  Келесі  кезекте  ол  тірек
конспектілерімен жұмыс жасау үшін парақтар  дайындауға  кіріседі.  Тақырыпты
ашу үшін бір параққа ол 4 тақырыпшаны (блок) енгізе алады. Олардың саны  оқу
материалының күрделілігіне байланысты болады. Дәл  осы  парақта  үй  жұмысын
белгілеу керек және сигналдардың белгілерін көрсету керек. Егер оқулықта  60
параграф болатын болса, онда параграфтарды біріктіргенде  конспект-парақтары
аз болады. Дәл осыған өлкетану материалдары бойынша  да  парақ  конспектілер
енгізіледі (жергілікті жердің схемасы). Барлық пәннің мазмұны бойынша  парақ
жұмыстарын жасаған соң, мұғалім көшірме жасап,  үлестірме  материал  жсайды.
Тірек сигналдарының  парақтары  сабақ  тақырыбының  мазмұны  бойынша  бірдей
болуға тииіс. Егер мұндай болмаса, онда сыныппен жалпы ұжымдық  жұмыс  жасау
мүмкін емес.
    Тірек конспектілерімен жұмыс  жасау  жүйесі  бірге   оқитын,  параллель
оқитын, мұғалімнің көмекшілерінің арқасында парақтарды толтыруды,  тексеруді
талап етеді. Әдетте,  дәптерді  тексеру  олардың  15  минут  уақытын  алады.
Бағалау  жалпы  сыныптың  немесе  әрбір  оқушының   жеке-жеке   тақырыптарды
меңгеруіне байланысты қойылады.
|№   |Оқушының        |Жазбаша жауап|Ауызша     |Топтық     |Тапсырмалар  |
|    |аты-жөні        |             |жауап      |бақылау    |             |
|1.  |                |             |           |           |             |


    В.Ф.Шаталов парақтағы тірек  конспектілерімен  жұмысты  келесідей  етіп
ұсынады:
    1. Оқулықтың әрбір бөлімі  мен  тарауын  мұқият  оқи  отырып,  мәтіннің
бөлімшелерінің мағыналық негізгі байланыстарын анықта.
    2. Мәтінде негізгі ойлардың қысқаша тәртібін түсіндір.
    3. Параққа шимақтағы үлгісін түсір.
    4. Сигналдарды блокқа біріктір.
    6. Блокты кескінге немесе графикалық байланыстарын бейнеле.
    7. Белгілі элементтерді түстермен боя.
    Ф.В.Шаталовтың  тірек  конспектілерімен  жұмыс  бірнеше  негізгі   және
қосымша кезеңдерді сабақта және үй жұмысында қамтиды.
    1. Жаңа материалды түсіндіру.
    2.  Парақтағы  тірек  сигналдарын,  символдардың  белгілерін   қайталап
түсіндіру.
    3. Тірек сигналдарды әрбір оқушыға үлестірме материал арқылы оқыту.
    4. Оқушыға өзіндік үй жұмысына тірек сигналдарын жаздыру.
    5. Дәптердегі тірек сигналдарын оқушының есінде қалғанын жазбаша сұрау.
(8-10 минут). Оқушы білімін бағалау. Мұғалімнің оқушыларды тексеруі.
    6. Жұмысты орындау барысында әрбір оқушыдан тірек конспектілері бойынша
тексеру жүргізіледі; уақытты үнемдеу де жазылып тексеріледі.
    7. Бірнеше оқушыдан  1-2  блоктың  тірек  конспектісін  тақтаға  жазуын
сұрау.
    8. Материалды үнемі қайталау мен сабақ үстінде  тірек  конспектілерімен
қайталау-жалпылау  сабағын  жүргізу.  Әрбір  4-5  сабақтан  кейін   оқушылар
қысқаша конспекті жасайды, қайталау үшін 10 сұрақ  көлемінде  болады.  Әрбір
оқушы мұғалімнің  бұйрығы  бойынша  бір  сұраққа  жазбаша  жауап  жазады  не
болмаса тест сұрақтарына жауап береді.
    Бұл пәнді оқып аяқтау үшін сәуір айында 2 бақылау жұмысы  алынады.  Оқу
жылының қалған айында бағаны түзеу,  экскурсия,  оқырмандар  конференциясына
уақыт  қалады.  Шаталовтың  жүйесі  бойынша  жас  мамандар  мен  тәжіриебелі
мұғалімдер жұмыс жүргізеді.
    2. Оқытуды технологизациялау идеясының пайда болуы ең  алдымен  әртүрлі
теориялық  және  тәжірибелік  іс-әрекет  аймақтарына  техникалық  прогрестің
енуімен байланысты. А.С.  Макаренко  бүкіл  әлемдік  танымал  “Педагогикалық
поэмасында”:  “Біздің  педагогикалық   өндірісіміз   ешқашан   технологиялық
логикада құрылған жоқ, әрқашан рухани  үгіттеу  логикасы  бойынша  құрылған.
Тек  сол  себепті  ғана  бізде  педагогикалық  өндірістің   барлық   маңызды
бөлімдері жоқ:  технологиялық  процесс,  операциялар  есебі,  конструкторлық
құралдарды пайдалану, нормалау, бақылау, енгізулер, теріске шығару”.
    В.П. Беспальконың айтуынша әрбір іс-әрекет не технология; не өнер болуы
мүмкін. Өнер интуиция негізінде,  технология  –  ғылым  негізінде  құрылған.
Өнерден  бәрі   басталады,   технологиямен   аяқталады,   ал   педагогикалық
іскерлікке онсыз айналып өтуге болмайды. Экспроматқа қарама-қарсы,  интуиция
бойынша әрекет етуден  жоспарланған  технологиялық  іс-әрекетке  көшу  болып
табылады.
    Оқыту технологиясын жаппай ендіруді зерттеушілер 60-шы жылдардың басына
жатқызады және оны алғашында американдық, ал одан  соң  европалық  мектептің
қайта өрлеуімен байланыстырады. Шет  елдегі  қазіргі  заманғы  педагогикалық
технологияларды неғұрлым танымал зерттеушілері: Дж. Кэролл, Л.Н. Ланд,  Ю.К.
Бабанский, Л.М. Эрдиев, Н.П. Раченко,  Л.Я.  Зорина,  В.П.  Беспалько,  М.П.
Хомерики және басқалардың ғылыми еңбектерінде көрсетілген.
    Қазіргі  уақытта  технологиялар  білім   берудің   бір   түрі   ретінде
қарастырылады  және  психодидактика,   қоғамдық   психология,   кибернетика,
басқару және менеджмент теорияларында бағаланады.
    Бастапқыда көрсетілген педагогтар оқыту технологиясы, оқу  технологиясы
және педагогикалық технология  арасында  өзгешелік  қоймады.  “Педагогикалық
технология”  термині   тек   қана   оқытуға   байланысты   қолданылады,   ал
технологияның  өзі  техникалық   құралмен   оқытуды   түсіндіріледі.   Бүгін
педагогикалық технологияны, педагогикалық  мiндеттердi  шешумен  байланысты,
педагогтің  жалғастырмалы  жүйедегі  іс-әрекеті  ретінде  немесе   алдын-ала
жобаланған педагогикалық процестің тәжірибе де  тұрақты  және  жалғастырмалы
шығаруы  ретінде  түсіндіріледі.  Педагогикалық  технология  туралы   бұндай
көріністер былай анықталады:
    - өте жоғары деңгейде  теориялық  дайындығы  және  бай  тәжірибесі  бар
мамандардың  әр  түрлі  таңдаулы  педагогикалық   технологияларды   дайындау
мүмкіндіктері;
    -   мақсатқа   сай   педагогикалық   технологияларды   өзіндік   таңдау
мүмкіндіктері,  мұғалім  және  оқушылар  іскерліктерінің  өзара   байланысты
мүмкіндіктерімен және шарттарымен байланысты.
    Педагогикалық технология  –  педагогикалық  іскерліктердің  жетістігіне
жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Сонымен  педагогикалық  процесс
белгілі   жүйе   принциптерінде   құрылатын   болғандықтан,    педагогикалық
технология сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Осы  принциптерді  жалғастырмалы
орындау олардың объективті қарым-қатынасында және педагогтің тұлғасын  толық
көрсететін жинағы ретінде қарастырылуы мүмкін.
    Міне,  осында  педагогикалық  технологияның   оқыту   әдістемесі   және
тәрбиелеу жұмысынан айырмашылығы байқалады. Егер  “әдістеме”  үғымы,  оларды
орындауға қатысты емес оқытудың әдістері және  тәсілінің  жиынтығын  қолдану
көпкейіпкерлік белгілерінде жинақтауын анықтайды. Осыдан  келіп,  яғни  кез-
келген  педагогикалық  тапсырма  тек  қана  белгілі  жетілдірілген   педагог
маманның іс-әрекеті мен негізгі технологиялардың көмегімен тиімді шешіледі.
    Қоршаған  ортамен  оның  қарым-қатынастарына  қатысты   балаға   ғылыми
негізделген әсер ету. Н.Е. Щуркова  бұл  жағдайда  педагогикалық  технология
тек  қана  тәрбиелік  жұмысқа  қатысты   болады   және   өзімен   қолданбалы
педагогикалық еңбекті анықтайды. Педагогикалық технология бұл көзқарастан  –
бұл  табиғи  және  тепе-тең  педагогтің  іс-әрекеті,  жетіліп  келе   жатқан
жағдайды   сипаттайды.   Психологиялық-педагогикалық   және   оның    жоғары
руханилығы деңгейінде қазіргі заман мәдениетімен байланыста болады.
    Педагогикалық   технологиялар,   оқыту   технологиялары   (дидактикалық
технологиялар) және тәрбиелеу технологиялары  ретінде  қарастырылуы  мүмкін.
В.В. Ликан бұл технологиялардың неғұрлым маңызды белгісін бөліп көрсетеді:
    - технология нақты педагогикалық ой түрінде өндіріледі, оның  негізінде
автордың белгілі әдіснамалық философиялық позициясы жатады. Осылайша,  білім
беру процесінің технологиясы және жеке тұлғаны дамыту технологиясын  айыруға
болады;
    - педагогикалық  іс-әрекеттердің  технологиялық  тізбегі  операциялары,
қарым-қатынасы  күтіп  отырған  нақты  формадағы  қорытындысы  бар  мақсатты
ұстанымдарға сәйкес тізбектеледі;
    -  диалогтік  қарым-қатынас  адами  және  технологиялық  мүмкіндіктерді
тиімді іске асыру, даралау және  саралау  принциптерін  негізге  ала  отырып
келісімді түрлі мұғалім мен оқушылардың  өзара  қарым-қатынасты  іс-әрекетін
технология қарастырады;
    -  педагогикалық  технологияның  элементтері  бір  жағынан   кез-келген
мұғаліммен өндірілуі қажет, ал 2-ші  жағынан  қарағанда  барлық  оқушылардың
жобаланған  қорытындыларына  (мемлекеттік  стандарт)  жетулерін   қамтамасыз
етеді;
    - педагогикалық технологиялардың органикалық бөлігі болып  табылатындар
–  диагностикалық   процедуралар,   іс-әрекеттер   қорытындыларын   өлшеудің
көрсеткіштері және инструментариялар, белгілі ұстанымдар.
    Педагогикалық  технология  педагогикалық   шеберлікпен   өзара   қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің  өзі  –
шеберлік.  Технология  және  шеберлік  қатынастарына   қарағанда   меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек  қана  орталықтанбайды.
Педагогтің  тұлғалық  ерекшеліктерімен  анықталатыны  байқалады.  Бір   ғана
технология әр түрлі мүғалімдермен іске асуы мүмкін,  бірақ  оны  іске  асыру
ерекшеліктерінде  олардың  осы  педагогикалық  шеберлігі  және  кәсіпқорлығы
көрінеді.
    Дидактикада өзара байланысқан жалпы және жеке  технологияларды  айыруға
болады,  жалпыларға  конструкциялау  технологиясы  жатады.  Мысалы,   қарым-
қатынас процесі және оны іске асыру;  жеке  бұл  оқытудың,  оқу  іс-әрекетін
педагогикалық белсендіру,  оқытудың  қорытындыларын  бақылау  және  бағалау,
және неғұрлым нақты – оқу жағдаятын талдау, сабақтың  басталуын  ұйымдастыру
және т.б. типтес міндеттерін шешу технологиясы.
    Сонымен, оқыту технологиясы  сабақ  беру  әдістемесімен  салыстырғанда,
оқушылардың  өздерінің  іс-әрекетін  ұйымдастыру  тәсілдері  және   мазмұнын
өндіруді  көрсетеді.  Олар  диагностикалық  білім  маңыздылығын  және  оқыту
процесінің қасиеттерінің жалпы  оқушылардың  тұлғасын  дамытуға  бағытталған
объективті бақылауын қажет етеді.
    Қазіргі   өндірілген   және   білім    беру    тәжірибесінде    білімді
трансформациялау, іскерліктер мен  дағдылар,  проблемалық,  бағдарламаланған
әртүрлі  деңгейлік,  бейімдік,  модульдік  оқыту  және  т.б.  технологиялары
қолданылады.
    Педагогикалық технологияның оқыту әдістемесі және  тәрбиелеу  жұмысынан
айырмашылығы байқалады. Егер  “әдістеме”  ұғымы,  оларды  орындауға  қатысты
емес  оқытудың  әдістері  және  тәсілінің  жиынтығын   қолдану   кейіпкерлік
белгілерінде   жинақтауын   анықтайды.   Осыдан   келіп,   яғни   кез-келген
педагогикалық тапсырма тек қана белгілі жетілдірілген педагог  маманның  іс-
әрекеті мен негізгі технологиялардың көмегімен тиімді шешіледі.
    Оқыту технологиясы оқыту мазмұнын жүзеге асыру  жолындағы  алға  қойған
мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін  оқытудың  әдіс,  құрал  және
түрлерінің жүйесі болып  табылады.  Қажетті  мазмұнды,  тиімді  әдістер  мен
құралдарды бағдарлама мен қойылған  педагогикалық  міндетке  сәйкес  іріктей
білу   мұғалімнің    педагогикалық    шеберлігіне    байланысты.    Берілген
анықтамалардан “технология” technе - өнер,  шеберлік  және  logos  -  ғылым,
заң, яғни технология дегеніміз шеберлік (өнер) туралы  ғылым  екенін  білуге
болады.
    Педагогикалық технологиялар тарихын, оның  пайда  болуын  және  маңызды
құрылымдық  ерекшеліктерін  қарастыру   педагогикалық   құрылымды   түсінуге
мүмкіндік  береді.  Ғалымдардың  тарихи-педагогикалық  зерттеулерін   талдау
педагогикалық технологияның бірнеше ғасырлар  бойында  ғылыми  пікірталастың
басты нысаны болғанын  айқындайды.  Педагогикалық  технология  педагогикалық
шеберлікпен өзара  қарым-қатынаста.  Педагогикалық  технологияны  өте  жақсы
меңгеру дегеніміздің өзі – шеберлік. Технология және шеберлік  қатынастарына
қарағанда меңгеруге болатын педагогикалық  технология  басқалар  сияқты  тек
қана  орталықтанбайды.  Педагогтің  тұлғалық  ерекшеліктерімен  анықталатыны
байқалады. Бір ғана технология әр  түрлі  мұғалімдермен  іске  асуы  мүмкін,
бірақ оны іске асыру ерекшеліктерінде олардың  осы  педагогикалық  шеберлігі
және кәсіби іскерлігі көрінеді.
    Сонымен, оқыту технологиясы  сабақ  беру  әдістемесімен  салыстырғанда,
оқушылардың  өздерінің  іс-әрекетін  ұйымдастыру  тәсілдері  және   мазмұнын
өндіруді  көрсетеді.  Олар  диагностикалық  білім  маңыздылығын  және  оқыту
процесінің қасиеттерінің жалпы  оқушылардың  тұлғасын  дамытуға  бағытталған
объективті бақылауын қажет етеді.
    Оқыту технологиялары теориялық  негізде  құрылады:  егер,  Л.В.  Занков
әдістемесі  Л.С.  Выготскийдің  дамыту  теориясына  негізделсе,  ол   өзінің
принципін содан іздеп табады.  Оқушылардың  теориялық  ойлауын  дамыту,  оқу
материалының теориялық күрделілігінің жоғары деңгейі, оқу  жұмысының  жоғары
темпі оқушылардағы жеке тұрғыдағы бағдар.
    Педагогикалық технология білім алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізінде
таңдалған  кәсіптік  қызметтің  тәсілдерін,  қабылдаушылардың  танымдық  іс-
әрекеті деген анықтама береді. Сонымен, технология деп белгіленген  мақсатты
тиімді орныдау  үшін  материалдарды  түрлендіру  процестері  мен  әдістердің
жиынтығы және бір ізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады.
    Қайталау сұрақтары.
    -Тірек-конспектілерінің маңызы неде?
    -Модульдік технологиясының құрылымы қандай?
    Қолданатын әдебиеттер.
    1.  Кукушкин  В.С.  Современные  педагогические  технологии.  Начальная
школа. Пособие для учителя. (Серия “ Учение с увлечением”).  –  Ростов  н/Д:
изд-во “Феникс”, 2004.- 384 с.
    2. Подласый И.П. Педагогика начальной школы:  Учебное  пособие  .-  М.:
Гуманит. Изд.центр ВЛАДОС, 2000.- 400 с.
    3. Ш.Т.Таубаева, С.Н.Лактионова Педагогическая инноватика как теория  и
практика нововедений в  системе  образования.-  Алматы,  Научно-издательский
центр “Ғылым”, 2001 г., 296 с.


14 тақырып:  Жылдық жоспар

1.Жылдық жоспардың құрылымы мен ерекшелігі
2.Оқушылардың танымдық мүмкіншілігімен оқу қабілетін  ескере  отырып  жылдық
жоспарлаудың ерекшелігі
3.Жаңа оқыту технологиялары
      1.Жылдық жоспарлар мемлекеттік стандарттар  бойынша  жасалады.  Арнайы
Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігінің  бекітілген  жалпы
орта  білім  беру  мекемелеріндегі  тарих  пәніне  арналған   бағдарлаларамл
бойынша жасалады. Оқулықтарда осы негізде жасалып,  тақырыптарға  сай  сағат
сандары көрсетіледі.
      Оқытуды технологизациялау идеясының пайда  болуы  ең  алдымен  әртүрлі
теориялық  және  тәжірибелік  іс-әрекет  аймақтарына  техникалық  прогрестің
енуімен байланысты. А.С.  Макаренко  бүкіл  әлемдік  танымал  “Педагогикалық
поэмасында”:  “Біздің  педагогикалық   өндірісіміз   ешқашан   технологиялық
логикада құрылған жоқ, әрқашан рухани  үгіттеу  логикасы  бойынша  құрылған.
Тек  сол  себепті  ғана  бізде  педагогикалық  өндірістің   барлық   маңызды
бөлімдері жоқ:  технологиялық  процесс,  операциялар  есебі,  конструкторлық
құралдарды пайдалану, нормалау, бақылау, енгізулер, теріске шығару”.
    В.П. Беспальконың айтуынша әрбір іс-әрекет не технология; не өнер болуы
мүмкін. Өнер интуиция негізінде,  технология  –  ғылым  негізінде  құрылған.
Өнерден  бәрі   басталады,   технологиямен   аяқталады,   ал   педагогикалық
іскерлікке онсыз айналып өтуге болмайды. Экспроматқа қарама-қарсы,  интуиция
бойынша әрекет етуден  жоспарланған  технологиялық  іс-әрекетке  көшу  болып
табылады.
    Оқыту технологиясын жаппай ендіруді зерттеушілер 60-шы жылдардың басына
жатқызады және оны алғашында американдық, ал одан  соң  европалық  мектептің
қайта өрлеуімен байланыстырады. Шет  елдегі  қазіргі  заманғы  педагогикалық
технологияларды неғұрлым танымал зерттеушілері: Дж. Кэролл, Л.Н. Ланд,  Ю.К.
Бабанский, Л.М. Эрдиев, Н.П. Раченко,  Л.Я.  Зорина,  В.П.  Беспалько,  М.П.
Хомерики және басқалардың ғылыми еңбектерінде көрсетілген.
    Қазіргі  уақытта  технологиялар  білім   берудің   бір   түрі   ретінде
қарастырылады  және  психодидактика,   қоғамдық   психология,   кибернетика,
басқару және менеджмент теорияларында бағаланады.
    Бастапқыда көрсетілген педагогтар оқыту технологиясы, оқу  технологиясы
және педагогикалық технология  арасында  өзгешелік  қоймады.  “Педагогикалық
технология”  термині   тек   қана   оқытуға   байланысты   қолданылады,   ал
технологияның  өзі  техникалық   құралмен   оқытуды   түсіндіріледі.   Бүгін
педагогикалық технологияны, педагогикалық  мiндеттердi  шешумен  байланысты,
педагогтің  жалғастырмалы  жүйедегі  іс-әрекеті  ретінде  немесе   алдын-ала
жобаланған педагогикалық процестің тәжірибе де  тұрақты  және  жалғастырмалы
шығаруы  ретінде  түсіндіріледі.  Педагогикалық  технология  туралы   бұндай
көріністер былай анықталады:
    - өте жоғары деңгейде  теориялық  дайындығы  және  бай  тәжірибесі  бар
мамандардың  әр  түрлі  таңдаулы  педагогикалық   технологияларды   дайындау
мүмкіндіктері;
    -   мақсатқа   сай   педагогикалық   технологияларды   өзіндік   таңдау
мүмкіндіктері,  мұғалім  және  оқушылар  іскерліктерінің  өзара   байланысты
мүмкіндіктерімен және шарттарымен байланысты.
    Педагогикалық технология  –  педагогикалық  іскерліктердің  жетістігіне
жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Сонымен  педагогикалық  процесс
белгілі   жүйе   принциптерінде   құрылатын   болғандықтан,    педагогикалық
технология сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Осы  принциптерді  жалғастырмалы
орындау олардың объективті қарым-қатынасында және педагогтің тұлғасын  толық
көрсететін жинағы ретінде қарастырылуы мүмкін.
    Міне,  осында  педагогикалық  технологияның   оқыту   әдістемесі   және
тәрбиелеу жұмысынан айырмашылығы байқалады. Егер  “әдістеме”  үғымы,  оларды
орындауға қатысты емес оқытудың әдістері және  тәсілінің  жиынтығын  қолдану
көпкейіпкерлік белгілерінде жинақтауын анықтайды. Осыдан  келіп,  яғни  кез-
келген  педагогикалық  тапсырма  тек  қана  белгілі  жетілдірілген   педагог
маманның іс-әрекеті мен негізгі технологиялардың көмегімен тиімді шешіледі.
    Қоршаған  ортамен  оның  қарым-қатынастарына  қатысты   балаға   ғылыми
негізделген әсер ету. Н.Е. Щуркова  бұл  жағдайда  педагогикалық  технология
тек  қана  тәрбиелік  жұмысқа  қатысты   болады   және   өзімен   қолданбалы
педагогикалық еңбекті анықтайды. Педагогикалық технология бұл көзқарастан  –
бұл  табиғи  және  тепе-тең  педагогтің  іс-әрекеті,  жетіліп  келе   жатқан
жағдайды   сипаттайды.   Психологиялық-педагогикалық   және   оның    жоғары
руханилығы деңгейінде қазіргі заман мәдениетімен байланыста болады.
    Педагогикалық   технологиялар,   оқыту   технологиялары   (дидактикалық
технологиялар) және тәрбиелеу технологиялары  ретінде  қарастырылуы  мүмкін.
В.В. Ликан бұл технологиялардың неғұрлым маңызды белгісін бөліп көрсетеді:
    - технология нақты педагогикалық ой түрінде өндіріледі, оның  негізінде
автордың белгілі әдіснамалық философиялық позициясы жатады. Осылайша,  білім
беру процесінің технологиясы және жеке тұлғаны дамыту технологиясын  айыруға
болады;
    - педагогикалық  іс-әрекеттердің  технологиялық  тізбегі  операциялары,
қарым-қатынасы  күтіп  отырған  нақты  формадағы  қорытындысы  бар  мақсатты
ұстанымдарға сәйкес тізбектеледі;
    -  диалогтік  қарым-қатынас  адами  және  технологиялық  мүмкіндіктерді
тиімді іске асыру, даралау және  саралау  принциптерін  негізге  ала  отырып
келісімді түрлі мұғалім мен оқушылардың  өзара  қарым-қатынасты  іс-әрекетін
технология қарастырады;
    -  педагогикалық  технологияның  элементтері  бір  жағынан   кез-келген
мұғаліммен өндірілуі қажет, ал 2-ші  жағынан  қарағанда  барлық  оқушылардың
жобаланған  қорытындыларына  (мемлекеттік  стандарт)  жетулерін   қамтамасыз
етеді;
    - педагогикалық технологиялардың органикалық бөлігі болып  табылатындар
–  диагностикалық   процедуралар,   іс-әрекеттер   қорытындыларын   өлшеудің
көрсеткіштері және инструментариялар, белгілі ұстанымдар.
    Педагогикалық  технология  педагогикалық   шеберлікпен   өзара   қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің  өзі  –
шеберлік.  Технология  және  шеберлік  қатынастарына   қарағанда   меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек  қана  орталықтанбайды.
Педагогтің  тұлғалық  ерекшеліктерімен  анықталатыны  байқалады.  Бір   ғана
технология әр түрлі мүғалімдермен іске асуы мүмкін,  бірақ  оны  іске  асыру
ерекшеліктерінде  олардың  осы  педагогикалық  шеберлігі  және  кәсіпқорлығы
көрінеді.
    Дидактикада өзара байланысқан жалпы және жеке  технологияларды  айыруға
болады,  жалпыларға  конструкциялау  технологиясы  жатады.  Мысалы,   қарым-
қатынас процесі және оны іске асыру;  жеке  бұл  оқытудың,  оқу  іс-әрекетін
педагогикалық белсендіру,  оқытудың  қорытындыларын  бақылау  және  бағалау,
және неғұрлым нақты – оқу жағдаятын талдау, сабақтың  басталуын  ұйымдастыру
және т.б. типтес міндеттерін шешу технологиясы.
    Сонымен, оқыту технологиясы  сабақ  беру  әдістемесімен  салыстырғанда,
оқушылардың  өздерінің  іс-әрекетін  ұйымдастыру  тәсілдері  және   мазмұнын
өндіруді  көрсетеді.  Олар  диагностикалық  білім  маңыздылығын  және  оқыту
процесінің қасиеттерінің жалпы  оқушылардың  тұлғасын  дамытуға  бағытталған
объективті бақылауын қажет етеді.
    Қазіргі   өндірілген   және   білім    беру    тәжірибесінде    білімді
трансформациялау, іскерліктер мен  дағдылар,  проблемалық,  бағдарламаланған
әртүрлі  деңгейлік,  бейімдік,  модульдік  оқыту  және  т.б.  технологиялары
қолданылады.
    Білім, білік және іскерліктерді трансформациялау технологиясы.
    Мұндай  технологиялдарда  оқушылардың  өндірістік  іс-әрекетке  мүғалім
тарапынан   толық   міндеттеме   жүктеледі.   Алғашқысына   орындаушы   ролі
қалдырылады.
    Білім беру технологиясы келесі процедураларды қамтиды:
    оқытушы тапсырмасының негізін,  оның  мақсатын,  операцияларды  орындау
сатыларын және қорытындысын түсіндіреді;
    әрбір  операцияны  орындауды   көрсетеді   және   оқушылардың   зейінін
белсендіреді;
    әрбір  операцияны  қайта  түсіндіреді,  оқушыдан  нені  ұққанын,   нені
ұқпағанын түсіндіру арқылы;
    оқушы әрбір операцияны, нені орындап жатқанын дауыстап айтып  орындауын
өтінеді;
    оқушыға  әрбір  операцияны,  педагогтің  нұсқаулары  бойынша  орындауды
ұсынады;
    оқушылардың іс-әрекетіне баға береді және егер  қажет  болса  жөндеулер
енгізеді;
    оқушы операцияларды қате жібермегенше орындай береді;
    оқушыны берілген жұмысты орындауымен мадақтайды.
    Технология  негізінде  оқушыға  суреттелген  өнімді  түрдегі   берілген
әрекетті  меңгеруді  қамтамасыз  ететін,  орындаушы  функцияларына  бөлінген
мұғалім іс-әрекеттерді түсіндіру,  операцияларды  көрсету,  оқушылардың  оны
орындауын бағалау және жөндеумен байланысты.
    Ойлау іс-әрекеттерін кезеңдік қалыптастыру технологиясы.
    П.Я. Гальперин теориясының негізінде пайда болған. Оны кезеңдер  қатары
түрінде елестетуге болады.
    1-ші кезең оқушылардың ынтасын белсендіруін анықтайды.
    2-ші кезең іс-әрекеттің бақылау  негізінің  сызбанұсқасын  түсіндірумен
байланысты.  Оқушылар   алдын-ала   іс-әрекет   мінездемесімен,   оның   өту
шарттарымен, бақылаушылық, орындаушылық  іс-ңрекеттердің  өтуімен  танысады.
Іс-әрекеттер жалпылығының деңгейі, яғни  оларды  басқа  шарттарға  ауыстыру,
осы  іс-әркеттерді  бақылау  негізінің  толықтылығына  байланысты.   Осындай
негіздің 3 типін бөліп көрсетеді:
    дайын түрде үлгімен беріледі, бақылаудың толық емес жүйесі,  оперативті
орындау қажет (мысалы, оқыту техникасы элементтерін меңгеру);
    дайын күйінде іс-әрекеттердің нақты бақылау негізінде берілуі;
    іс-әрекеттердің бақылау негізі – жалпыланған түрде беріледі.
    3-ші кезең –  іс-әрекетті  сыртқы  пішінді  орындау  материалды  немесе
материалданған,  яғни  кез-келген  модель,  сызба,  схемалар   және   т.с.с.
көмегімен орындалады. Бұл іс-әрекеттер  тек  бағдарлық  қана  емес,  сонымен
қатар орындаушылық және бақылаушылық функциялары.  Бүл  кезеңде  оқушылардан
олар жасайтын операцияларды және олардың ерекшеліктерін айтқызу қажет.
    4-ші кезең – “сыртқы” тілді анықтайды, мұнда іс-әрекет ары қарай тілдік
(ауызша немесе жазбаша) көрнекілеу және материалданған  құралдардан  бөлініп
алынған, жалпыламаға ұшырайды.
    5-ші кезең – ішкі тілдік кезең, мұнда іс-әрекет ой пішінге ие болады.
    Соңында 6-шы кезең іс-әрекетті ойлау  жобасында  орындаумен  байланысты
(іс-ңрекетті интериозациялау).
    Ойлау  іс-әрекетін  кезеңдік  қалыптастыру  технологиясының  жетістігі,
оқушылардың жекеше  түрде  жұмыс  жасау  жағдайын  қалыптастыру,  жңне  оқу-
танымдық іс-әрекетті өзіндік басқаруын себептендіру.
    Компьютерлік  технологияларды  енгізу  жұмысы  барысында   компьютерлік
қолдауы бар сабақ құрылымының  алгоритмі  құрылады.  Оның  келесі  кезеңдері
бар.
    1. Сценарий қалыптастыру (нақты көрсетілген  компьютерлік  тапсырмалары
бар сабақ құрылымы: экран түрі, мұғалім әрекеті, оқушылар әрекеті, нәтиже);
    2. Сабақтың әр кезеңіне уақытты есептеу;
    3.   Сабақтың   мақсатын   міндеттерін,   жүру   барысын,   практикалық
тапсырмаларды және оларды орындау әдістерін құрастыру;  қажет  бағдарламалық
құралдарды анықтау.
    Компьютерлік  технологиялардың  білім-берудің  гуманистік  концепциясын
іске асыруда үлкен мүмкіншіліктері бар, нақтырақ айтсақ:
    пәндік білім бағыттылығынан оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін игеруге
ауысуы;
    шешімі шоғырландырып  ойлауды  қажет  ететін,  вербальды  және  бейнелі
құрылымдық  ойлаудың  дамуын  қалыптастыратын,  кешенді  мәселелерді  шешуге
бағыттау;
    оқушылардың  іс-әрекетін  басқаруда  оның  нәтижелілігін   оқудан   тыс
оперативті   бағалау   мониторингін   жетілдіру;оқушылардың    іс-әрекетінің
сабақтан  тыс  нәтижелілігін  бақылау  үшін  дәстүрлі  жүйені   толықтыратын
оқушылардың  танымдық  қызығушылықтарын  және   шығармашылық   белсенділігін
жоғарылататын рейтингтік жүйені қолдану.
    Оқыту процесін технологияландыру туралы пікірді осыдан  400  жыл  бұрын
Я.А. Коменский  оның  пікірінше  оқыту  “технологиялық”  болуы  қажет.  Оның
мағынасы нені үйретсе де,  нені  оқытса  да  оқу  процесі  табыссыз  болмауы
керек. Технологияға мақсат қою, осы мақсатқа жетудің  құралдарын  іздестіру,
бұл құралдарды қолданудың ережелерін табу маңызды болды.
    АҚШ-та үстіміздегі  ғасырдың  30-шы  жылдарында  техникалық  құралдарды
пайдаланып  оқыта  бастағанда  “білім  берудегі  технология”  термині  пайда
болды. Бұл көбіне оқу процесінде техниканы пайдалануға байланысты да болды.
    60-шы  жылдарда  америкалық  және  батыс   Европалық   білім   берудегі
реформаларға байланысты “оқу процесінде межеленген  білім  нәтижесіне  қалай
жетуге болады” мағынасын беретін “педагогикалық  технология”  термині  пайда
болды. Ал дидактикалық технологияның мәселелері біздің  заманымыздың  екінші
жартысында  техника  мен  технологияның  қарқынды  дамуы  нәтижесінде  пайда
болды. Оқыту технологиясы, яғни кеңірек  айтқанда  педагогикалық  технология
ақпаратты  өңдеу,  сақтау,  беру  әдістері  мен   құралдарының   табыстарына
байланысты  дамудың  барлық  мүмкіндіктеріне  ие  бола   алатын   әлеуметтік
технологияның маңызды компоненті болып  табылады.  Педагогикалық  технология
ғымының  қалыптасуы  мен   дамуының   барысында   педагогикалық   технология
ғылымының мәні түрліше қарастырылады.  Педагогикалық  технология  мәселесіне
арналған П.Я. Гальперин,  В.В.  Давыдов,  В.М.  Кларин,  Ж.А.  Қараев,  Т.Т.
Галиев  т.б.  ғылымдардың  еңбектерінде   оқыту   технологиясын   техникалық
құралдардың   көмегімен   оқыту   деген   ұғынудан   бастап    педагогикалық
технологияны ғылыми тұрғыдан ұғынуға дейін түрліше пікірлер айтылған.
    Педагогикалық технологияның оқыту әдістемесі және  тәрбиелеу  жұмысынан
айырмашылығы байқалады. Егер  “әдістеме”  ұғымы,  оларды  орындауға  қатысты
емес  оқытудың  әдістері  және  тәсілінің  жиынтығын   қолдану   кейіпкерлік
белгілерінде   жинақтауын   анықтайды.   Осыдан   келіп,   яғни   кез-келген
педагогикалық тапсырма тек қана белгілі жетілдірілген педагог  маманның  іс-
әрекеті мен негізгі технологиялардың көмегімен тиімді шешіледі.
    Оқыту технологиясы оқыту мазмұнын жүзеге асыру  жолындағы  алға  қойған
мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін  оқытудың  әдіс,  құрал  және
түрлерінің жүйесі болып  табылады.  Қажетті  мазмұнды,  тиімді  әдістер  мен
құралдарды бағдарлама мен қойылған  педагогикалық  міндетке  сәйкес  іріктей
білу   мұғалімнің    педагогикалық    шеберлігіне    байланысты.    Берілген
анықтамалардан “технология” technе - өнер,  шеберлік  және  logos  -  ғылым,
заң, яғни технология дегеніміз шеберлік (өнер) туралы  ғылым  екенін  білуге
болады.
    Педагогикалық технологиялар тарихын, оның  пайда  болуын  және  маңызды
құрылымдық  ерекшеліктерін  қарастыру   педагогикалық   құрылымды   түсінуге
мүмкіндік  береді.  Ғалымдардың  тарихи-педагогикалық  зерттеулерін   талдау
педагогикалық технологияның бірнеше ғасырлар  бойында  ғылыми  пікірталастың
басты нысаны болғанын айқындайды.
    Педагогикалық  технология  педагогикалық   шеберлікпен   өзара   қарым-
қатынаста. Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің  өзі  –
шеберлік.  Технология  және  шеберлік  қатынастарына   қарағанда   меңгеруге
болатын педагогикалық технология басқалар сияқты тек  қана  орталықтанбайды.
Педагогтің  тұлғалық  ерекшеліктерімен  анықталатыны  байқалады.  Бір   ғана
технология әр түрлі мұғалімдермен іске асуы мүмкін,  бірақ  оны  іске  асыру
ерекшеліктерінде олардың осы педагогикалық шеберлігі және  кәсіби  іскерлігі
көрінеді.
    Сонымен, оқыту технологиясы  сабақ  беру  әдістемесімен  салыстырғанда,
оқушылардың  өздерінің  іс-әрекетін  ұйымдастыру  тәсілдері  және   мазмұнын
өндіруді  көрсетеді.  Олар  диагностикалық  білім  маңыздылығын  және  оқыту
процесінің қасиеттерінің жалпы  оқушылардың  тұлғасын  дамытуға  бағытталған
объективті бақылауын қажет етеді.
    Педагогикалық  технологиялардың  көкейтестілігін  анықтауда   төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
    қоғамның педагог мамандарға қойып отырған талабының күшеюі  мен  кәсіби
білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
    қайта дамып отырған жекелеген педагогикалық жүйелер мен  оларды  жылдам
өзгеріп  отырған   еңбек   шараларына   бейімдеу,   білім   беру   жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
    ғылымның даму деңгейі мен өндірістің оны іске асыруға мүмкіндік деңгейі
арасындағы;
    мұғалімнің әлеументтік ролі  және  қоғамдық  ақпараттық-коммуникациялық
қызмет арасындағы;
    педагогикалық жоғары  оқу  орындары  оқу  бағдарламаларының  мазмұнының
әдістемелік құралдары және қоғам мәдениеті арасындағы болатын қайшылықтар.
    Білім ізгілігі – педагогтар мен оқушылардың өз  шығармашылық  даралығын
дамыту субъектісі болатын, педагогикалық процестің мәні мен  сипатына  деген
көзқарасты  едәуір  өзгертетін,  педагогикалық   ойлаудың   басты   бөлшегі.
Педагогикалық процестің негізгі мәні, мұндай жағдайда,  тұлғаның  дамуы  мен
өзін-өзі  дамытуы  ретінде   қалыптасады,   олардың   сапасы   мен   мазмұны
мұғалімдердің, оқу мекемелері  мен  бүкіл  білім  жүйесі  жұмысында  маңызды
шарттардың бірі болып табылады.
    Теорияларды  талдау  мен  қалыптасқан  тәжірибелерді   жалпылау   білім
ізгілігінің негізгі жолдарын анықтауға мүмкіндік туғызады.
    Соның ішінде ең маңыздылары:
    1. Ізгілендірілген білім мазмұнында қаралатындар:
    2. Балалардың қабілеті мен жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқыту мен
тәрбиелеудің  тұлғалық  бағдарлық  технологиясын  таңдау   (Ойлаудың,   есте
сақтаудың, назар аударудың негізгі типтері бойынша);
    3. Мұғалімнің озық игілік дайындығы: оның  оқушылармен  ынтымастастығын
қалыптастыруға    оқушылардың    дайындығы,     педагогикалық     процестегі
шығармашылық, өзін-өзі көрсетудің қажеттігі.
    Қоғамдық-тарихи тәжірибені игерудің басты әлеуметтік-қызметі –  білімді
жинақтауда  емес,  бар  білімді  қайта  қалыптастыруда.  Сондықтан   қазіргі
заманғы мектептер оқушылардың ойлау белсенділігін кеңінен  дамытып,  білімді
өзіндік  жаңарту  мен  толықтыруға,  оларды   теориялық   және   тәжірибелік
міндеттерді шешкенде сапалы пайдалана білуге үйретуге  міндетті.  Мұны  П.П.
Блонскийдің, Л.С. Выготскийдің, С.Л. Рубинштейннің, А.Л.  Леонтьевтің,  П.Я.
Гальпериннің,  Н.Ф.  Талызинаның,  Дж.  Брунордың  және   т.б.   зерттеулері
дәлелдейді.
    Білім берудің сапасын мәнді жоғарылату жолдарын  іздестіруде,  нақтырақ
айтсақ, жоғары білімнің Н. Чебышев  пен  В.П.  Коган  пәнаралық  байланыстың
тұжырымдамасын негіздей отыра оны жоғары білім беру  тәжірибесіне  енгізудің
нақты оқу-әдістемелік механизмін ұсынады. Бұл  бағыттағы,  инновациялық  іс-
әрекет мәселесі жалпы білім беру мектептерінде шешілуі қажет.
    Сондықтан, әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны  мен  оқушылардың
жас  және  психологиялық  ерекшеліктеріне  орай  таңдап,  тәжірибеде   сынап
қарауда мұғалім іс-әрекетінің маңызы зор. “Қазіргі  білім  беру  саласындағы
оқытудың озық технологияларын меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық,  кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және  де  басқа  көптеген  адами  келбетінің
қалыптасуына игі әсерін  тигізеді,  өзін-өзі  дамытып,  оқу-тәрбие  процесін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі”, - деп көрсетеді С.В. Селевко.
    Қоғам өмірінің  барлық  салаларында  яғни  экономикасы  мен  әлеуметтік
қатынастарында көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім  беру  ісінде
де өзгерістің болуы заңды нәрсе. Себебі, халыққа білім  беру  немесе  мектеп
ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды. Бүкіл қоғам өмірінде бой  көрсеткен
келеңсіздіктің  халыққа  білім  беру  саласына  да  соқпай  өтпегені  мәлім.
Сонымен, халыққа білім беру жүйесі қоғамдық әрекеттердің  басқа  салаларымен
де қатарлас алға басуы керек.
    Ғылым мен халыққа білім берудің дамуы еліміздің  техникалық  прогресске
жеткізері мәлім. Ал техникалық прогресс қоғамдық және жеке бастың өмір  сүру
деңгейін көтеруші еңбек өнімділігінің жоғарлауына  әкеледі.  Сонымен,  білім
беру жүйесін қоғамдық  өмірдің  өзге  салаларының  да  негізі  деп  білуіміз
керек.
    Инновациялық педагогикалық іс-әрекет белгілі оқытудың, тәрбие беру  мен
дамытудың  стереотипіне  қарама-қайшы,  ол  белгілі  межеден   шығып,   жеке
шығармашыл,  өз  бағытымен  жұмыс  істей   алатын   мұғалім   қалыптастыруға
бағытталады.
    Шынында бұл мәселенің шешімі ұстаздың кәсіпкерлік шынайы  іске  асыруға
тән сол бір ішкі объективті қайшылықты анықтаумен байланысты.
    Ю.Н. Кулюткин кәсіпкер ұстаздың іс-әрекетіндегі “мөлшерлік шығармашылық
белсенділіктің” ара қатынасы мазмұны мен мәнінен  бөлек,  абстрактылы  түрде
қарастырылмайды   дейді.   Егер   “іс-әрекеттің   немқұрайлы    іс-әрекеттік
құрылымымен бірге ұстаздың шығармашылық белсенділігі де  мөлшермен  берілсе,
жаңа педагогикалық ойлар және оларды шешу ұстаздың өзінен күтіледі.
    Педагогикалық жаңалық - жаңа идеялар, әдістер, технологиялар ғана емес,
педагогикалық процесс элементтерінің бірлігінің немесе  жеке  элементтерінің
білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі міндеттерді тиімді шешу жолы.
    Дәстүрлі  оқу  пәндерінде   шоғырландырылған   мақсат   пен   міндеттер
қойылмайды,  пәнді  меңгерудің  басты  міндеті  болып,  ғылыми   міндеттерді
фотографиялық түрде  меңгерту,  көбінесе  есте  сақтау  мен  қайта  жаңғырту
деңгейінде  (кей  кезде  ойлау  қабілетінің   қатынасынсыз)   ғана   қалады.
Мұғалімдердің жұмыс тәжірибелерін зерттеу, когнитивті  ауқымдағы  (Б.  Блум)
білім  беру  мақсатының  технологиясымен  сәйкес,  мұғалімнің   зейіні   мен
меңгерілген материалды “Білімділігіне” және  “Түсініктілігіне”  шоғырланады,
ал талдау-жинақтауға, оқушылардың әрекетін  өздік  бағалауына,  мұғалім  іс-
әрекетіне аз деңгейде назар аударылатынын көрсетіледі.
    Педагогтың  кәсіби   даярылығындағы   технологиялық   принцип   болашақ
мамандығына  бағдар  беретін  оқытудың  мақсат,  мазмұн,  оқыту  әдістерінің
бірілігі болып табылады.
    Оқыту технологиялары теориялық  негізде  құрылады:  егер,  Л.В.  Занков
әдістемесі  Л.С.  Выготскийдің  дамыту  теориясына  негізделсе,  ол   өзінің
принципін содан іздеп табады.  Оқушылардың  теориялық  ойлауын  дамыту,  оқу
материалының теориялық күрделілігінің жоғары деңгейі, оқу  жұмысының  жоғары
темпі оқушылардағы жеке тұрғыдағы бағдар.
    Оқыту    технологиясының    генетикалық    дерекнамасы    педагогикалық
эвристикадан алынған дейді Д. Пойа. С.Л. Рубинштейннің, А.Н. Леонтьевтің іс-
әрекет   теориялары   қазіргі   оқытудың   инновациялық    технологияларының
әдіснамалық негізі.
    Педагогикалық технология үш аспектіде қаралады:
    ғылыми;
    процессуалды-сипаттамалы;
    процессуалды-әрекеттік.
    Осындай жолмен педагогикалық технология  оқытудың  рационалды  жолдарын
зерттеуші  ғылым  ретінде  қызмет  етеді,  сонымен  қатар  тәсілдер   жүйесі
ретінде, принциптер мен оқытуды зерттеуші қызметін атқарады.
    Кез-келген  педагогикалық  технология  философиялық  негізде  қаралады.
Философия жалпы реттеуші білім беру технологияларын  әдіснамалық  қамтамасыз
етеді. Философиялық тұрғы білім беру мазмұнында, пән  мазмұнында  басшылыққа
алынады. Бірақ, идеологиялық бағдарда бірізіділік жоқ, сондықтан  мектептегі
білім  мазмұны  әлемнің  бүтіндей  картинасын  бере  алмайды.  Әдістер   мен
тәсілдердің философиялық негізін  байқау  қиын,  ал  технология  бөлігі  бір
философиялық негізді ұстанушы ретінде қызмет ете алады.
    Көптеген   педагогикалық   технологияларда   кездесетін    философиялық
бағыттар:
    материализм және идеализм;
    диалектика және метафизика;
    гуманизм және антигуманизм;
    антропософия және теософия;
    прагматизм және экзистенциализм.
    Педагогикалық  технология  дерекнамасы  педагогика,   психология   және
әлеументтік  ғылымдар,  алдыңғы  қатарлы  педагогикалық  тәжірибе,  халықтық
педагогика,  отандық  және  шетел  педагогикасындағы  озық   идеялар   болып
табылады. Кез-келген қазіргі педагогикалық технологиялар  педагогика  ғылымы
мен  практикасының  жетістіктері  дғстүрлі   тәжірибедегі   құнды   дүниені,
әлеументтік прогрестің жетістіктерін, қоғамдағы гуманизация  мен  демократия
жемісін жинақтаушы болады.
    Бір технологияның өзі әр орындаушыда әр  түрлі  сипатта  болуы  мүмкін,
өйткені, шебердің тұлғалық компетенттілігі, оқушылар контингенті,  сыныптағы
психологиялық ахуал, көңіл-күй  әр  түрлі  болуы  мүмкін.  Бір  технологияны
қолданғандағы әр педагог алған  нәтиже  әр  түрлі  болғанымен,  бірі-бірімен
ортақ технологияның сипатына сай белгілері болады.
    Педагогикалық технология  М.В.  Клариннің  анықтауында:  “Педагогикалық
мақсатқа  жету  үшін  пайдаланылатын  барлық,  дара,  инструменталдық   және
әдіснамалық құралдардың қолдану  реті  мен  жиынтығының  жүйесін  білдіреді.
Ғалым-академик В.М. Монахов оқыту  технологияларының  практикадағы  қолданыс
аясын  тереңірек  зерттей  келіп,  оны  жаңаша  қырынан  танытады.  Ғалымның
пікірінше: “Технология – оқушы мен ұстазға бірдей  қолайлы  жағдай  тудырушы
оқу процесін ұйымдастыру  және  жүргізу,  бірлескен  педагогикалық  әрекетті
жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі”.
    Педагогикадағы ғылыми ой-тұжырымдардың негізінде В.П.  Беспалько:  “Оқу
технологиясы –  тәжірибеде  жүзеге  асырылатын,  белгілі  бір  педагогикалық
жүйенің жобасы”, - деп көрсетеді. Мұнда  ғалым  педагогикалық  ықпал  ететін
арнайы  ұйымдастырылған,  мақсатты,  бір-бірімен  өзара   байланысты   әдіс-
тәсілдер жиынтығы ретінде қарастырады.
    Педагогикалық технология білім алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізінде
таңдалған  кәсіптік  қызметтің  тәсілдерін,  қабылдаушылардың  танымдық  іс-
әрекеті деген анықтама береді. Сонымен, технология деп белгіленген  мақсатты
тиімді орныдау  үшін  материалдарды  түрлендіру  процестері  мен  әдістердің
жиынтығы және бір ізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады.
    Қолданатын әдебиеттер.
    1.  Кукушкин  В.С.  Современные  педагогические  технологии.  Начальная
школа. Пособие для учителя. (Серия “ Учение с увлечением”).  –  Ростов  н/Д:
изд-во “Феникс”, 2004.- 384 с.
    2. Подласый И.П. Педагогика начальной школы:  Учебное  пособие  .-  М.:
Гуманит. Изд.центр ВЛАДОС, 2000.- 400 с.
    3. Ш.Т.Таубаева, С.Н.Лактионова Педагогическая инноватика как теория  и
практика нововедений в  системе  образования.-  Алматы,  Научно-издательский
центр “Ғылым”, 2001 г., 296 с.


15-тақырып:  Тарих бойынша сыныптан тыс жұмыстар

1.Брейнг-ринг және пікір-талас сабағы
2.Білімді бақылауға арналған тапсырмалар: талдау, проблемалық  тапсырмалары,
эссе құру, аналитикалық әңгімелесу

    1.Диспут немесе брейнг-ринг  оқушылардың  өз   ойларын   айту,  түзету,
сонымен бірге  басқа   диспутқа   қатысушыларды   назар   қойып   тыңдағанға
үйретеді.  Сонымен   бірге  сөйлеу   мәдениетінің   ережелерін  сақтау   мен
басқаларға  шыдамдылық   танытуға   да   ықпалы   етеді.  Диспут   барысында
жаңа  идеялар  мен  түрлі  нәтижелер туындауы  мүмкін. Оқулық тағы   «Мораль
мен  құқық»  тақырыбында  оқушыларға  «Өмірден  мораль  жоғары  болуы  керек
пе,   әлде құқық па?»    деген   тақырыпта   диспут   ұйымдстыруға   болады.
Диспут   қалай   өтілуі  тиіс?  Мұғалім   бірнеше  жауабы   бар    тақырыпты
таңдап,  сыныпқа  жариялайды.  Сол тақырыпта  қажетті  материалдарды   алдын
 ала  беріп  қоюға   болады.  Материалдарда  дәлелдер  мен  дәйектер   болуы
тиіс.  Оқушыларды  қарама-қарсы  пікір ұстанатын   топқа  бөлу   керек.   Ең
алдымен  диспутты  бастамас  бұрын өз  топтарында  айтылатын ой   мен   оның
шешімдерін  ойластырып  алған  жөн.  Егер  консесусқа  келе  алмаса   ерекше
пікір  ұстануға  да  болады.  Оқушылар бір-бірін  белсенді   түрде   тындауы
тиіс. Сөйтіп  тұрған  оқушының   жеке   басына   қатысты   сындар  айтылмауы
тиіс. Әр айтылған  ойдың жақсы  жақтарын баса айту  керек.  Диспуттан   соң,
 кім  нені  түсінді,  қандай   ойға   келді,   мадақтауға   тұрарлық  қандай
пікірлер  айтылды,  соны  қорытындылау   керек.    Әр   оқушыдан   «диспутты
жақсарту  үшін  не  қажет  деп ойлайсың» деп  сұрау керек.
    Диспуттан  соң  шығармашылық  еркін  тест  алып  бағалауға  да  болады.
Жұппен  немесе шағын  топпен   жұмыс.   Оқушыларды    жұпқа   немесе   шағын
топқа  бөліп  жұмыс істеу  олардың  арасында ынтымақтастық   пен  серіктікті
тудырмау   қатар,   басқа   адам   ойымен   де  есептесу  қажет   екенін  де
түсіндіреді.
    Жұппен және        шағын  топпен  жұмыс  тез, жаңа идеяларды   ұсынумен
қатар белгілі  бір  жағдайды   нәтижелі   шешуге   де  мүмкіндік    береді.,
Оқулықтағы  «Моралдық  негізгі  сынаттары»   атты  сабақта   оқушыларды   ең
алдымен  жұпқа   бөліп,   олардың   мораль   санаттарының   қандай  түрлерін
білетіннін   сұраңыз.  Сосын   олардың   ортақ   ойларын   білгенін    кейін
оларды, 4-5 шағын  топқа   бөліп.  Санаттар   тақырыбыне   үлестіңіз.  1-топ
«ар», 2-топ «намыс», 3-  топ  «Эгойзм»,  4-топ  «альтуризм».   Оқушылар   әр
топта осы санаттттарға   негізгі   сипаттама   берсін.  Сосын  осы  санаттар
араластырып  жазылған  жағдайларды  беріңіз, одан әр  топ оны  қай   санатқа
жататынын  тапсын. Дұрыс  тапқан  топ пен оның мүшелерін  бағалаңыз.
    Жұппен  және  шағын  топпен  жұмысты  қалай  өткізуге  болады?
   1. Оқушыларды   жыныстарына   қарай   араластырып   бөліңіз.  Оларды  жыл
      мезгілдері (қыс, көктем, жаз, күз), апта күндері  (дүйсенбі, сейсенбі,
      сәрсенбі,  бейсенбі,  жұма), түске  қарай  (қызыл,  сары, көк,  жасыл,
      ақ) жеміс  таулары   (алма, алмұрт, шие,  шабдалы,өрік)  т.б.  бойынша
      бөлуге  болады.
    2. Егер сынып ішінде парталар  мен   орындықтарды   қозғауға   келмесе,
шағын топқа  бөлінген  оқушыларды   бір-біріне  бетпе   бет   қарап  отыруын
сұраңыз.
   2. Әр топ  ішіндегі  оқушылар  өздері  уақытты  бақылап  отырытын,  шағын
      топ  жұмысының  тұсау кесерін  айтатын оқушыны өздері таңдасын. Әр топ
       мүшелерінің  өз  міндеттерін ол  бақ  бөліп алғаны жөн.
   3. Шағын топқа  берілетін   тапсырма   немесе   жаттығуды   нақты,  қысқа
      және   анық  беру   керек.  Бірнеше   рет   өзгерту    түсініксіздікке
      әкеледі.
   4. Шағын  топ  жұмыс  істепр  жатқанда  мұғалім  сыныптың артқы   жағында
      кедергі  жасамайтын  жерде  тұруы  қажет.  Топ   жұмысын   өз   қалауы
      бойынша  уақытынан  тыс  тоқтатуға  болмайлы.  Топ   жұмысын   сырттан
      бақылап,   олардың    белсенділігін    арттыратын    және   сергітетін
      нәрселерді мұғалімнің  айтуына болады.
   5. Шағын  топ  жұмысы  бағалануы  тиіс.  Оқушыдарды   сөйлетіп   ол  үшін
      қандай  нәрсе  маңызды  болғанын  сұраған жөн.
Оқу мен   жазу    арқылы   сын   тұрғысынан   ойлауды   дамыту  технологиясы
ерекшелігі   мол  құнды   технология.   Бұл    бағдарламада    жүзден    аса
стратегия бар  екені  белгілі. Сол әдіс-тәсілдерді  жақсылап игеріп   ішінен
 қажеттілерін  таңдау   арқылы   әр  сабақтың  мақсат   міндеттерін   тиімді
жолмен   жүзеге асыруға  мүмкіндік   мол.  Шығыс   даналығы   «Мәселе   нені
үйретуде  емес,  қалай  үйретуде»  демей ме? Сондықтан  мақсат  пен   мазмұн
 мемлекеттік  бағдарламада  айқын  беріліп отырған  қазіргі   жағдайда   бұл
стратегиялардың  маңызы  зор.  Сын  тұрғысынан   ойлау   сабақтарының   алғы
шарты. Оқу мен  жазу   арқылы   сын  тұрғысынан  ойлау   сабақтарында   мына
мәселелерге  назар аударылады.
    1.Сабақты   белсенді  өткізіп әр  баладан  еркін  жауап  алуға   жағдай
жасау.
    2.Сенімділікке  тәрбиелеу  үшін баланың  жауабын  санмен  бағалау.
    3.Қиялын  дамыту үшін   менің  ойынша  деген  жауапқа  дағдыландыру.
    4. Әр  түрлі  жауапқа  бірдей   қарау,    жақсысын   мадақтап   нашарын
сынамау.
    5.Тіл  байлығын  дамыту  үшін,  қалайда  жауапты  соңына  дейін тыңдау.

    6.Жауап   беруге  тілек   білдірмеген   баланы   өз    еріксіз    қинап
сұрамау.
    7. Баланың дүниетанымның  кеңіп,    рухани  өсуне  әр  сабақта   жағдай
жасау.
    8.Жеке  тұлға  ретінде  «мен»   деген   ролдін   көтеру,  өз    пікірін
қалыптастыру.
    Интерактивті  оқыту  деген оқыту  мен  үйрету  арасындағы  айырмашылық.
Оқытудың   білім    ортасымен   тікелей    байланысы   .Оқытудың    шындыққа
негізделгендігі,   оқушылар   меңгерілетін    тәжірибе    саласын    табады.
Оқушылар   тәжірибесі   негізгі   қызмет   атқарады.  Мұғалім   белсенділігі
оқушының    белсенлділігіне    орын    береді,    мұғалім    міндеті   оқушы
белсенділігіне   жағдай   жасау   және   оқушыны  өз   бетінше     ізденуіне
итермелейді.  Жалпы   алғанда   белсенділіктің   үш  түрі   яғни  физикалық,
әлеуметтік  танымдық  бір- бірімен  байланыста  болуы  шарт.
    Оқушылардың    ойлау     деңгейлері     әлдеқайда    жоғарлайды.  Сабақ
үстінде      тәртіп   мәселесі    өз   орнын    тауып     кетеді.    Өйткені
қызығушылықпен  жұмыс  жасап  жатқан  баланың  бұрылуға   шамасы   келмейді.
Білім  сапасы  бұл  сыныпта  әр тоқсан  сайын  көтеріліп отырады.
    Оқушы әр  түрлі ақпарат   көздерімен  сусындап  өз  түйінінайта   білуі
керек.  Кез   келген  мазмұнды   талдау   барысындаөз   тобымен   ұйымдасып,
пікірлесіп,  ең  ұтымды   жауапты   іздеуі   керек.  Осыған   орай   «Сорос 
Қазақстан»     қорының     ұйымдастыруымен     өткен      «Пікір     -сайыс»
бағдарламасының   маңызы   зор.   Осы    бағдарламалардың   стратегияларын  
пайдаланып   өткізген   сабақтардың  әсері  мол.  Топқа бөлінген   оқушылар 
өз   сұрақтарына  тынымсыз   жауап  іздейді.   Әр    оқушы   өз    идеясымен
бөліседі.   Мен  өзімді   тамаша   бір  оркестр       басқарып     тұрғандай
сезінемін.  Оқушыларым  тамаша  ойшыл адамдар.  Бұл  оларға   сол  проблема 
бойынша   өз   көзқарастарының  қалыптасуына,   пікірлерін   қарсыластарының
көзқарастарымен  салыстыруға,   өз    пікірін  қорғауға   үйретеді,   сол   
проблеманы   өздігінен     терең  зерттеуге  итермелейді.   Пікір  –   сайыс
жастардың  білімдерін   жан  –жақты   жетілдіріп,    мәдени     деңгейлерін 
көтереді,  басқа   адамдарға   түсінікпен   қарап,  олардың   пікірлерімен  
санасуға   үйретеді,  шешендік  өнерге   баулиды.   
    Еліміздің   егемендік алып,  қоғамдық   өмірдің барлық  саласында жүріп
  жатқан   демократияландыру  мен  ізгіліктендіру   мектепті   осы  кезге   
дейінгі дағдарыстан шығаратын   қуатты   талпыныстарға   жол   ашты.   Білім
берудің   жаңа  жүйесі  жасалып,  әлемдік  білім  беру    кеңістігіне  енуге
бағыт  алуда.   Білім  мазмұны  жаңа   үрдістік    біліктерімен    ақпаратты
қабылдау  қабілеттерінің  дамуымен  байи  түсуде -  ауызша  және   жазбаша, 
телефон,  радио  байланыс  –  қазіргі   заманғы   компьютерлік   құралдарға 
ығысып  орын  беруде.  Нарық  жағдайындағы  білім  беру   бағдарламаларының 
нақтылануымен  де   білім   беру   мазмұны   жаңаруда,  Олай  болса   оқыту 
технологиясын   жетілдірудің   психологиялық  –  педагогикалық    бағыттағы 
негізгі  ой – тұжырымдары  төмендегідей  сипатталады:
   3.  Есте    сақтауға   негізделген    оқып    білім    алудан    бұрынғы 
      меңгергендерді  пайдалана  отырып,  ақыл  –  ойды   дамытатын   оқуға 
      көшу.
   4.  Білімнің   статистикалық    үлгісінен    ақыл   –   ой    әрекетінің 
      динамикалық  құрылым жүйесіне  көшу.
   4. Оқушыға  орташа  деңгейде  білім беретін   бағдарламадан   жекелеп    
      саралап оқыту бағдарламасына  өту.
    4. Мұғалім мен  оқушының   бірлік   одақта    қызмет   істеуі.   Бір  –
біріне  басымдық  көрсетпеуі  оқушыға да,   мұғалім де,  субъект болуы.
    Енді    дәстүрлі    оқыту   мен   жаңаша     оқытудың     айырмашылығын
қарастырайық.  Дәстүрлі  оқыту процесінде  мұғалім сынып  оқушыларын   толық
қамти отырып  оқытады.  Дәстүрлі оқытуда мұғалім мен оқулық   маңызды  роль 
атқарады,   олар   бірге  отырып   оқушыларды   білімге  жетелейді,    соған
сәйкес  оқушылардың     жауаптарында   сол  мазмұнды   есте   сақтап   және 
бұрмаламай  айтып беруі маңызды болады.  Мұғалім білімді оқушыларға   дайын 
күйінде  меңгертеді.
    Жаңаша   оқытуда  оқушы  мұғалімнің   түсіндіргенін   ғана    меңгеріп 
қоймай,  мұғаліммен  тікелей пікірталасқа  көшеді.   Оқушы  белсенді   роль 
атқарушы   емес,   жетекші  позицияны   ұстайды.    Ол    әлемді    тануға, 
белгісіздікті  анықтауға   өз  жауабын  іздейді,  ал  білімді  ол   әртүрлі 
жерден   табуы   мүмкін,   шешімдері  де   әр   оқушыда   әртүрлі   болады. 
Тапқан  шешімін  нақты  ақиқат  деп  қабылдамай   ізденісті   әрмен   қарай 
жалғастырады.    Мұғалім    мен    оқушылар   арасында    тығыз    байланыс 
қалыптасады.  Оқушы  да,  мұғалім  де  субъектіге   айнвалады.   Екеуі   де 
бірлік   одақта   қызмет   істейді.   Мына   төмендегісуреттерде   дәстүрлі 
оқытудағы мұғалім  мен   оқушы   ара   қатынасы  (1  сурет)   және   жаңаша 
оқытудағы   мұғалім    мен    оқушы    арасындағы    байланыс   (2   сурет) 
көрсетілген. 
    Жаңаша  оқыту дәстүрлі оқытуға қарағанда күрделі,  әрі тиімді процесс. 
Жоғарғы суреттегідей  мұғалім білім мен оқушының   ортасында  тұрмас   үшін 
барлық  стратегияларды  жақсы меңгеріп  оқыту  технологиясын   қайта   құру 
керек.
     Бұл     әдістер  жаңаша    оқыту  міндеттерін  шешу    құралы    болып
табылады.  Оқушы төмендегідей  іскерлікпен дағдыны   қалыптастырады.
    Атап  айтқанда,  оқушы  бұрын  меңгергендерді  пайдалана  отырып,  ақыл
– ой  өрісін  кеңейтеді,  тақырыпқа  сай  сын  тұрғысынан   қарайды.   Оқушы
өз  алдына  сұрақтар  қойып,   жауап  іздеуге,   мәселеге   байланысты   өз 
пікірін  айтып,   оны  дәлелдей   білуге,  білімнің  қайнар   көзін  өздері 
тауып,  білімді  меңгеру  үшін   қажет  дағдыларды   өз   бетімен  қолдануды
үйренеді.  Әдепті  батыл   сөйлеу,   проблемаларды   анықтай  алу,   топтың 
жалпы   шешіміне   үлес    қосу,    өз    ойын   тұжырымдауға,    өздерінің 
үйренгендеріне   жауапты    қарауға,     әріптестерінің    ой   –   пікірін 
құрметтеуге,  тыңдауға,   салыстыра зерттеуге,үйретеді.   Тақырыпты  ғылыми 
түрде меңгеруге мүмкіндік жасайды.
    Оқытудың  жаңа  моделі -  пікірталас  әдісі.  Пікірталас – дидактикалық
ізденістің маңызды саласы.  Комуникативті пікір  алмасу   моделі   жөніндегі
негізгі  қағидалар  мен  тұжырымдарды,   методикалық   нұсқауларды,  «Дүние 
жүзі   педагогика   инновациясы»    атты     М.   В.   Клариннің    еңбегін 
басшылыққа   ала   отырып,   география   пәнін   оқытуда    оқыту    құралы 
ретінде  пайдалану – жақсы   нәтижеге   қол   жеткізді.   Жаңаша   оқытудың 
коммуникативті   пікір   алмасу   түрі   оқушының    жетекшілік  позициясын 
нығайтып,  сыныпта  ашық  өзара  қатынастарды  қамтамасыз   етіп   бірлесіп 
білім  алуда  жауапты  іс - әрекет  жасауға мүмкіндік  береді.
    Егер  пікір алмасуоқушы мен  мұғалім  арасында   кезектескен   жүйелі, 
бірізді  сұрақ  жауап  түрінде  жүргізілсе, онда  ол  біз   күткен   нәтиже 
бермейді.  Бұрынғы  оқу  жүйесіндегі  сұрақ – жауап  түріндегі  оқушы   мен 
мұғалім  арасындағы  төменгі  дәрежедегі   байланыс  әдісі.
    4 суретте жоғарғы  деңгейдегі   коммуникативті   пікір  алмасу,   яғни 
бірлесіп  білім алудағы,  ақиқатты  іздеудегі жауапты  іс  -  әрекет.  Мұнда
оқушы  жетекші  позицияда  болса,    ал    мұғалім   мәселені    меңгеруде, 
талқылауда  және   шешім  шығаруда  көмекші  серік  міндетін  атқарады.
    Мен оқытудың  коммуникативті   пікір алмасу  стратегиясымен   Қазақстан
– Сорос  қорының  «дебат»  немесе   пікір  сайыс  бағдарламасымен  шұғылдана
жүріп, осы әдістің технологиясын  меңгеруге  қол   жеткіздім   және   пікір 
талас   моделін  география  пәнін  оқытуда   қолдану   тиімді   екендігінде 
өз  тәжірибемде  көз  жеткіздім.  Менің   сабақта   қолданатын   пікірталас 
моделінің  арнайы  құрылымы,  ережесі  бар,   қолданыс  аясы  және   уақыты 
шектеулі.  Оның  негізін   салушы  американ  философы  Карл  Поппер.   Оның 
ерекшелігі  - әр  қарсылас  топтың бір – бірімен  белгілі  ережеге   сәйкес 
ізденіске    негізделген    сайысқа    түсуі,    ақиқатқа    жету     жолын 
қарастыруы,  дәлелдерін  салыстыруы.  Мына  төменде   Карл   Поппер   пікір 
таласы  бағдарламасының  пікір  талас  форматы  берілген. 
                           Дебат ойыны   ережесі. 

|Ж- 1 ( 5 мин)          |Д – 1 ( 6 мин)                |Ж -2 ( 5 мин)            |
|Шешіммен  келіседі     |Шешіммен келіспейді           |Позициясына  қайтадан    |
|Шешімнің  шарттарын    |Альтернативті  түсініктемелер |сендіреді.               |
|анықтайды.             |(дефин) ұсынады               |Түсініктемеге  қайтадан  |
|                       |                              |сендіреді  және          |
|Мақсат                 |Альтернативті  критериялар    |альтернативке  қарсы     |
|немесе критериялар қояд|ұсынады.                      |сөйлеп жауап  береді.    |
|ы.                     |Әрбір  оң  аргументке  қарсы  |Айтуға                   |
|Қысқаша жақтаушы       |контрагумент  келтіреді.      |тұрарлық критерия жасап, |
|команданың көзқарасы   |Оны  фактілермен  бекітеді.   |оң сөйлеу  мәселесін     |
|жөнінде                |Теріс  жүйелі                 |құрады. Оң               |
|дәлелдеме береді.      |бағытыңызды дайындап  айтады. |құрылым арқылы           |
|Аргумент               |Аргумент 1                    |нақты дәлелмен           |
|2. Аргумент            |Аргумент 2                    |дәлелдейді.              |
|3. Аргумент            |                              |жаңа  дәлел  береді.     |
|Өзінің  оң  бағытын    |                              |бұрынғы                  |
|анық  түрде            |                              |берген дәлелдің          |
|қорытындылайды.        |                              |сыны арқылы              |
|                       |                              |берілген                 |
|                       |                              |кемшілікті  айтады.      |
|                       |                              |мысалдарды,              |
|                       |                              |ұқсастықтарды, баяндауды |
|                       |                              |қолданады.               |
|                       |                              |* бар дәлелді            |
|                       |                              |кеңейтіп айтады. Қарсы   |
|                       |                              |дәлелдерге  қарсы жауап  |
|                       |                              |береді.                  |
|«Қазір  мен  қарсы     |«Рахмет, мен  сұрақ –жауапқа  |«Рахмет, мен  сұрақ      |
|сұрақ – жауапқа        |дайынмын».                    |–жауапқа  дайынмын».     |
|дайынмын».             |                              |                         |
|Х  сұрақ  ДЗ – Ж1.     |Х  сұрақ  ЖЗ – Д1             |Х  сұрақ   Д1 –Ж2.       |


|Д – 2 (5 мин)          |Ж – 3 ( 5 мин)                 |Д -3 (5 мин)            |
|Негізгі   өзгерістерді |Пікір  таласын  маңызды        |Төрешіге арнап  маңызды |
|анықтайды.             |дәлелді  мән  бергізе          |мәселелерге  мән  бере  |
|Альтернативті          |ұйымдастырады.  Оң  сөйлеу     |сөйлейді.               |
|түсініктеме  даулы     |критериясы неге  үстем         |команданың  бағыт       |
|болып   ары  қарай     |екендігін қайта  түсіндіреді.  |шарттары  туралыы       |
|түсіндіреді.  Қалыс    |төрешіге  айтылатын  сын       |сөйлейді.               |
|мақсат  айтып          |аргументінің  маңызын          |Кез  келген  болып      |
|айтысады.              |көрсетеді,                     |жатқан  пікір  таластың |
|Жақтаушы  кейстің      |аргументтің  жасайтын әсерін   |орын  салмағын          |
|пункттеріне  анализ    |түсіндіреді,                   |көрсетеді.              |
|жасайды.               |оң  бағытта  сөйлейтін  әр     |Оң  шешім  жүйелігіне   |
|* жаңа   дәлел береді, |пікір  сайысты,  әр            |қарай  сөйлейді.        |
|*оң  сөйлеудегі        |аргументті  қалай  айтып       |* төрешіге  арналған    |
|кемшіліктерді          |шығатынын түсіндіреді.         |ең  маңызды             |
|түсіндіреді,           |                               |аргументтерді айтады.   |
|* мысалдарды,          |                               |                        |
|ұқсастықтарды,         |                               |                        |
|баяндауды  қолданады.  |                               |                        |
|Қайтадан  теріс  дәлел |Бұл  аргументтерді  пікір      |Кез  келген  теріс      |
|дайындап  және         |таласында  ұдайы  айтады.      |аргументтерді  қайта    |
|бұрынғы  дәлелді       |Олардың  маңызын  байқап  қайта|жауап  арқылы           |
|кеңейтіп  айтады.      |түсіндіреді.                   |терістеуге  сенімді     |
|                       |                               |болады.                 |
|«Қазір  мен  қарсы     |Соңғы қорытынды жасайды.       |Соңғы  қорытынды        |
|сұрақ – жауапқа        |                               |жасайды.                |
|дайынмын».             |                               |                        |
|Х  сұрақ: Ж 1 – Д 2    |                               |                        |


          
                                   Пікір талас не үшін  керек? 
    1. Шешендік  дағдысын  жетілдіру.
    2. Талқы үстіндегі мәселеге  сын көзбен  қарау.
    3. Талқыланып  жатқан  мәселені  түсіну.
    4. Ойландыру,  ой- түрткі  салу.
    5. Фактілерді  зерттеу,  болжау,  баға  беру.
    6. Жүйелеп сөйлеу.
    7. Өз  көзқарасын  жүйелеп басқаларға  дәлелдеу.
    9. Өз  бағытын дұрыс ұғыну.
    10.  Мәселенің өзектілігіне  мән беру.
    11. Пікір таласта  екі  жақтың   ойын,   көзқарасын   жалғастырып,     
ұштастырып   отыру.
    12. Өз  ойыңды  анық,  әсерлі,  нақты түрде дәлелдеу.
    13. Көп әдебиеттерді  оқу.
    14. Әдебиеттерден керектіні алуға қалыптасу.
    15. Беделді әдебиеттерді  пайдалану.
    16. Кітапханаларда  жұмыс істеуге дағдылану.
    17. Қоғамның  саяси дамуын  түсіну.
    18. Пікір таласында білімді  жетілдіру,  тереңдету.
    19. Сайысқа   қатысушыларды шыншылдыққа тәрбиелеу.
    20.  Сайыста идея   қозғаған  адамға  құрметпен қарау.
    21. Идеяны  теріске шығаруға  нақты мықты дәлел қою.
    22. Төрешіні  өз  көзқарасының  дұрыстығына сендіру.
    23. Қарама – қарсы сұрақ қоя білу.
    24. Уақытты тиімді  пайдалану.
    25. Мәселені  қорытындылау  және  шешім жасай білу.
    26. Мәселеге шығармашылықпен қарау.  Топтармен жұмыс жасау.
    27. Дефинициялармен   жұмыс жүргізу.
    28. Көзқарасты  ашық  айтуға  қалыптасу.
    29.  Ашық  қоғам құруға  үлес  қосу
    Пікір – сайысты  қолдану  әдістері (сабақ үлгілері) 
    Пікір – сайыс  технологиясын  тарих  сабағында  қолдану  үшін   мынадай
талаптарды  есте  ұстау қажет.
   1. Пікір – сайыс  сабағының  айқын  мақсаты  болуы  керек.
   2. Пікір – сайыс  сабағында  ойын  тәртібін  қатал  сақтау  керек.
   3. Оқушылар  пікір – сайыс  алдында  тақырыпты  толық  меңгеруі  тиіс.
   4. Пікір – сайыс   тақырыбы   да   талапқа   сай,   талас   туғызатындай 
      болуы  керек.
   5. Оқушылар  пікір - таласта   толық   қатысуы   тиіс.
   6. Пікір – талас  өз мәнінде  өту  үшін  уақыт  керек.
    Дебат  технологиясы   тереңде   оқыту   және    оның    маңызы    мына 
төмендегідей:
         • қарама  -қарсы   ой   стратегиясы   болғандықтан   сөз   әдебіне
           үйрету;
         • әлеуметтік  тілдің  дағдыларына  қалыпастыру;
         • дебаттың  құндылығы  арқылы   қоғамда  ой  –  сана   алуандығын 
           туғызу;
         • еркін  саяси   көзқарастардың  бәсекелестігін  туғызу;
         • тыңдаушының  сөйлеушіден  2  есе  мәдениеттілігін  насихаттау;
         • пікірсайыс  түрлері,  оның  мәні;
         • дебат  әдісі  арқылы  шешендікке  алып  келу;
         • белсенді  сөйлеуді  ойлай  сөйлеумен  ұштастыру;
         • оқушы  дербестігін  дамыту;
         • оқушы  өзін -өзі  қадағалап,  тексертуге  баулу;
         • таным  қабілетін  дамыту;
         • өздігінен  білім  алуға  қажеттілік  тудыру;
         • ақыл ой еңбегіне  жалпы  мәдениетін  арттыру;
         • білімге  құмарлығын,  рухани  сенімін  күшейту;
         • «Іште  пікір  өлгеншені» ұтымды  пайдалану;
         • пікір  шектелмейтін  еркін  шығармашылық  қалыптастыру;
         • ғылым  дағдыларын  жүйеле
                          Дебат   туралы  мәлімет.
    Ашық  қоғам  құрудағы  дебат  қозғалысы.
    Пікірсайыс  мәдениеті  туралы  түсінік.
    Пікірсайыс  мәдениеті  мен  ақыл – ой  сезім  мәдениетінің  байланысы.
    Дебат  технологиясындағы  сөздік  норма.
    Дебат  ерекшелігі (3  ұстанымға  сүйену: іздену,   шыншылдық,  басқаға 
құрмет).
    Қоршаған  ортаға  сын  көзбен  қарау.
    Фактіге   сүйену,   оны   зерттеуге,   болжауға,   жүйелеп   сөйлеуге, 
дұрыс  ұғынуға  үйрету.
    Тапсырманың  мағынасын  ажырату,  ойға  шабуыл  жасатып үйрету.
    Күнделікті  тіршілік  мәселесін  терең  пайымдауға  талпындыру.
    Адам  қатынасының (коммуникациясының)   жаңа   тәсілдерін  жетілдіруге 
алып келу.
    Қазақтың   шешендік  өнерін  әлемдік  деңгейде  қарастыру.
    Әміршіл  -  әкімшіл   биліктің   идеологиялық    қыспағында     қалған 
халық   даналығын  жаңғырту ( Карнегидің  12  кеңесі).
    Көпшілік  алдында  сөйлейтін  сөз құрылымы.
    Тыңдарманмен  байланыс  жасау  тәсілдері.
    Әр спикердің  сөзінің  ерекшелігі  және  міндеті,  әдістемесі.
    Ғылыми      көпшілік     басылымдардағы      белгілі      ғалымдардың, 
оқырмандардың  пікірін талдату  және  сол  пікірлердің   құрылымына   назар 
аударту.
    Пікірталас  түрлері  және   сөз  мәдениеті.
    Дебаттың  қазіргі  қоғамдағы  маңызы.
    Ойталқы (диспут).
    Дебат  технологиясының  құрылысы.
    Кейс, критерий,  аргумент   туралы   түсінік   және   оған   қойылатын 
талаптар.
    Ойыншы  топ  бірлігін,  ынтымақтастығын  нығайту.
    Қақтығыс  сұрақтары.
    Жеңіл   қақтығыстар,  зымыран  сұрақтар.
    Жоққа   шығару.   Сұрақ   –   жауап   сәтін    бақылауға    сенімділік 
қалыптастырып,  сабырлы,  жинақы  болу.  Қарсы  топ   әлсіздігін   анықтау. 
Қарсылас  көзқарасын  білу.  Өзі  жауап  алуға   мүдделі   сауалдар   қоюға 
жаттықтыру.
    Ой  арасындағы  байланыс.
    Салыстыру,  түйіндеу, бекіту.  Даулы мәселелерді әшкерелеуге  
    және  қарсылас  топты өздеріне  қарсы жағдайларды қабыл алуға  
    мәжбүрлеуге   көшу  жолдары.
    Пікірталас   шеберлігіне үйрету  жолдары.
    Жоспарлау  сатылары.
    Тақырыптармен  жұмыс.
    Талдау жасау.
    Әсерімен  бөлісу,  талқылау  ұйымдастыру,  көшбасшыларды     
    сөйлету,  аргументтерді  дамыту, мәселе  шығару.
    Оқушылардың  дайындық  деңгейіне  қойылатын  талаптар мынадай:
         • дебат  технологиясына қойылатын  талапты  білу;
         • дебат   ойындарының  ерекшелігін меңгеру;
         • дебат пен  шешендік  сөздердің  ара  қатынасын  айыру;
         • жұрт  алдында  еркін сөйлеу,
         • ойды  қорыту   тәсілдерін  меңгерту;
         • беделді  құжаттармен  жұмыс жасай  білу;
         • озат  ойы  болуы  - өзін -өзі  құрметте 
    Сын    тұрғысынан   ойлай   білу   қабілетін   пікір  –сайыс   арқылы  
дамыту.
    Пікір – сайыс  әдістемесі. Келесі кезеңдер бойынша кетеді.
    Курс  материалдарын тақырыптарға  бөлу:
    1 тақырып.  Кіріспе
    Пікір сайыс  деген  не?  Пікір  сайыстыру   принциптері.  Пікір  сайыс 
стильдері  ( Парламенттік   және   Линкольн   -  Дугластың   пікір  –сайыс  
үлгілері).   Карл   Поппердің   пікір   сайыс   үлгісі.  Пікір    сайыстыру 
қабілеті (сын тұрғысынан  ойлау,  зерттеу,  тыңдау   және  жазу).   Пікір  -
сайыстардың этикалық   коды.  
    2 тақырып.  Карл  Поппердің пікір- сайыс үлгісінің негізгі элементтері
    Теориялық  бөлім.
    Қарар.  Қарадың  түрлері (саяси,   құндылықтық).  Жақсы   қарар   жазу 
тәртібі.  Қарар  үлгілері.
    Практикалық  бөлім.
    Қатар  шығару. Қарар  сараптамасы. 
   3. тақырып.  Критерий
    Теориялық   бөлім.   Критерий   -   мақсат.   Критерий   –   құндылық. 
Критерйгесипаттама:  қол  жеткізу  мүмкіндігі,  нақтылық,  сәйкестілік.
    Практикалық бөлім.   Қарарға  арнап     критерий   шығару   мен   оған 
сараптама    жасау.    Критерйді   негіздеу.    Критерйдің    қарар    және 
аргументтермен  байланысы. 
    4  тақырып.  Дефинициялар (анықтамалар) – негізгі ұғымдарды анықтау. 
    Теориялық  бөлім.
    Пікір – сайыс   шеңберін   белгілеп   алу   үшін   қарардағы   нешізгі 
ұғымдарды  анықтау.  Анықтамалар  қажетті  шектеулер.  Анықтамалар   қарарды
зерттеу бағытын  анықтау  құралы.
    Практикалық  бөлім.
    Энциклопедиялық  сөздіктермен  жұмыс  істеу. Анықтамаларды  сараптау.  
    5 тақырып.  Аргументтер ( 4 сағат).
    Теориялық  бөлім.
    Ақыл  шабуылы  аргумент  құрастыру  бағытындағы  алғашқы  қадам.   Ақыл
шабуылының  тәртібі. Аргумент  құрастыру.  Аргумент  құрылысы.   Аргументті 
қолдау.   Аргументті   негіздеу   түрлері.   Жалпылау.    Ұқсастық.    Себеп
–салдар    қатынасы.    Беделге     сүйену.    Критерий    мен     аргумент 
арасындағы   байланыс.   Пікір   –сайыс    парағы.    Практикалық    бөлім. 
Аргумент  құрастыру. 
    6 тақырып.  Дәлелдер
    Теориялық  бөлім. 
    Зерттеу   мен   дәлелдер.   Мәлімет   жинау.    Мамандармен    сұхбат. 
Компьютерлік   зерттеулер.   Дәлелдердің   түрлері:   куәлік  (куәләндіру), 
фактілер,  статистикалық   мәліметтер,   шолулар   мен   мысалдар.   Үзінді 
келтіру  ережесі.   Мәлімет   алынған   қайнар   көздің    беделдігі    мен 
объективтілігі.
    Практикалық  бөлім.
    Мәлімет   алынатын   мәтінмен   жұмыс    істеу.   Дәлелдер     парағын 
дайындау.  
    7 тақырып.  Жақтау  кейсі
    Теориялық  бөлім.
    Жақтау  кейсінің   құрылымы.  Кіріспе.  Аргументтер   тізбегі.  ауысу. 
Қорытынды.  Жақтау  кейсінің   үлгісі.
    Практикалық  бөлім.
    Жақтау  кейсін  құрастыру. 
    8 тақырып.  Даттау  кейсі
    Теориялық  бөлім.
    Даттау   кейсінің   құрылымы.   Терістеу   уақыты.    Терістеудің    3 
деңгейі:  қарарды   интерпретациялау,   критерйді   терістеу,   аргументтер 
тізбегін   терістеу.   Терістеу   стратегиялары.   Контраргументтер   ұсыну.
Терістеуді  терістеу.  Даттау  кейсінің  үлгісі.
    Практикалық  бөлім.
    Даттау  кейсін  құрастыру.  
    9 тақырып. Спикерлердің  міндеттері 
    Теориялық бөлім.
    Спикерлердің   рольдері.  Сөз   түрлері   (конструктивті,    дамытушы, 
қорытындылаушы).  Спикерлерді   бағалау   критерйлері.   Кемшіліктер    мен 
қателіктер.Стиль   мен   ұсынылуы.   Көз   бе   көз    байланыс.    Дауысты 
қадағалау (ырғақ, үзіліс,  дауыстылық). Қимыл қозғалыс. Өзін -өзі  ұстау. 
        10. тақырып.  Қарсы сұрақ – жауап
        11. Теориялық  бөлім.
    Қарсы  сұрақ – жауаптардың  мақсаты.  нәтижелі  сұрақ  қою   әдістері. 
Ашық  және  жабық сұрақтар.  Қарсы  сұрақ – жауап  кезіндегі   спикерлердің 
өзін -өзі  ұстауы.  Практикалық  бөлім.
    Сұрақтардың тізбегін  құрастыру.  
11. тақырып. Төрешілік  Теориялық  бөлім.
    Төрешінің  міндеттері.   Шешім  шығару.  Ойыннан   кейінгі   төрешінің 
сараптамасы.  Топтарды  бағалау   тәртібі.  Спикерлерді   бағалау   тәртібі.
Жақсы  төрешінің  сипаттамасы. 
    Практикалық  бөлім.
    Төреші  парағын  толтыру.  Пікір – сайыс  парағын ( картасын)  жүргізу.
 
        Пікір – сайыс  бәсекелері
    Теориялық   бөлім.   Бәсекелердің    ұйымдастырылуы.    Пікір-   сайыс 
бәсекелерін   өткізудің  ережелері  мен  кеңестер. Карл  Поппердің  пікір  –
сайыс  үлгісінің  негізінде жасалған.  Пікір – сайыс бағдарламасы.  Пікір  –
сайыс  клубтары.  
           Карл  Поппердің «Пікір - сайыс»  әдістемесіне  түсініктеме.
    Пікір сайыстарға қажетті  негізгі  элементтер:
         • Қарар (пікір – сайыс  тақырыбы)
         • Жақтау жағы
         • Даттау  жағы
         • Критерий  мен  аргументтер ( мақсат  пен  дәйектер)
         • Дәлелдер
         • Қарсы  сұрақ – жауаптар
         • Шешім.
    Пікір – сайыстың  негізгі мақсаты - өзіңіз  ұстанып  отырған  бағыттың,
келтірген  дәйектеріңіздің  қарсыласыңыздікінен  артық  (  дұрыс)    екенін 
дәлелдеп  шығу. Пікір сайыстардың шарты  бойынша  екі  қарсы  топ  берілген 
қарар бойынша бір –біріне  кереғар   бағыттар   ұстанып,   төрешілерді   өз 
бағыттарының  дұрыс  екеніне  көндіруі тиіс.  Жақтау тобының (  спикерлері) 
ойыншылары  өз  бағыттарын  қорғап  шығу   үшін   өз   кейстерін   ұсынады, 
онда  өз  қарарлары,  дефинциялары  –  негізгі   ұғымдардың   анықтамалары, 
критерий,  аргумент  және  дәлелдерін   ұсынады.
     Әр  топ үш  ойыншыдан тұрады.   Әрқайсысының   ойында   өз  орны   бар
және  міндеттері  нақты белгіленген.  Олар  өз  кейстерін  (  жақтау   және 
даттау)   дайындау  үшін   ойынға   дейін   де   бірлесіп  жұмыс   істейді, 
сонымен  бірге  пікір - сайыс  барысында  да  ойыншылар  тығыз   байланыста 
болып,  бірлесіп  жұмыс істейді.   Пікір –сайысты  жақтау   тобының  бірінші
спикері  бастайды.   Оның   6   минут  уақыты   бар.   Сөзін    төрешілерді,
қарсыластарын,  көрермендер  мен   өз   тобымен   амандасудан   бастап,   өз
кейсіне  көшеді. Ең  алдымен   қарарымен   келіседі  (  мысалы:  «Жастардың 
сайлауға   қатыспауы   ақталмайды»),   содан   кейін   қарардағы    негізгі 
ұғымдарды  анықтайды – «сайлау», «ақталмайды»,  «жастар».
    Негізгі ұғымдарға анықтама   берудің  маңызы   өте  зор.   Сол  арқылы 
ойыншылар осы пікір – сайыста қозғала алатын   немесе   қозғауға   болмайтын
мәселелер шеңберін   анықтап  алады.  Анықтама   берген   кезде   ойыншылар 
анықтаманың  қайнар  көзін (   алынған   жерін),   тіпті   бетін   көрсетуі 
тиіс.
     Пікір – сайыс басталмай тұрып, төреші   топтарға  жеребе   тартқызып, 
олардың  бағытын  анықтайды  (жақтау  /  даттау),  осыдан    кейін   топтар 
дайындыққа  15  минут  уақыт  алады.   Бұның  сыртында   әр   топтың    ойын
барысындағы сөздеріне, қарсы сұрақ – жауаптарға  дайындалу  үшін   8   минут
уақыттары бар,   бұл  кақытты  пайдалану,   бөлу   мәселелері   топтың   өз 
еншісінде. Әр ойынды  уақытты қадағалап отыратын   уақыт   төрешісі   болуы 
тиіс.   
    Қарардың   негізгі  ұғымдары   анықталғаннан  кейін,   бірінші  спикер 
жақтау  тобының критерйін енгізеді. Критерийді  әр  топтың  өз қарарын,   өз
бағытын қорғаудағы  негізгі  мәні,  сол  қарарды     қолдаудағы   мүдделері 
ретінде  қарастыруға  болады. Критерийін   жариялағаннан   кейін,   бірінші 
спикер  алғашқы.     


3.Практикалық сабақтың құрылымы
Тақырып 1 Кіріспе.
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Тарихты оқыту әдістемесінің педагогикалық  ғылым  мен  гуманитарлық  білім
жүйесіндегі орны.
2ТОӘ- педагогикалық пән.
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Актуальные вопросы методики обучения  истории в средней школе
   М, 1999 г.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы 1999ж.
3. Гора П.В. Повышение эффективности обучения истории
 в средней школе

Тақырып 2. Тарихты оқыту әдістемесі курсының қызметі
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Тарихты оқыту әдістемесінің әлеуметтік қызметі.
        2. Мектепте тарихты оқытудағы әдістеменің орны мен ролі
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Актуальные вопросы методики обучения  истории в средней школе
М, 1999 г.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы 1999ж.
3.Гора П.В. Повышение эффективности обучения  истории  в  средней  школе  М,
1998


Тақырып 3 Тарихты оқыту әдістемесінің қалыптасу және даму кезеңдері
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Оқыту әдістемесінің теориялық-методологиялық кезеңдеоі.
        2.Тарихты оқыту әдістемесінің негізгі  қалыптасуы мен дамуы.

                 Ұсынылатын  әдебиет
1. Актуальные вопросы методики обучения  истории в средней школе М, 1999 г.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы 1999ж.
3.Гора П.В. Повышение эффективности обучения истории в средней школе

Тақырып 4. Қазіргі кезеңдегі тарихи білім
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.ХХғ. Басындағы тарихты оқыту әдістемесі.
        2.Қазіргі кезеңдегі тарихи білім беру.
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2.Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт  знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3.Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 5. Тарихи білімнің құрылымы.
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Оқулық- маңызды білім көзі және оқу қралы.
        2.Тарих бойынша оқулық кешені.
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Актуальные вопросы методики обучения  истории в средней школе
М, 1999 г.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы 1999ж.
3.Гора П.В. Повышение эффективности обучения истории в средней школе

Тақырып 6. Тарихты оқытудағы  әдістер
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Пәнді оқытудың әдіс-тәсілдер. Әдістерді топтастыру.
        2.Тарихи материалдың құрылымы
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 7 . Тарихи материалдың  құрылымы
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Оқытудғы көрнекілік түрлері.
        2.Шартты-графикалық (кескіндемелік) көрнекіліктер.

                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 8. Тарихты оқытудағы  өзекті мәселелер
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Сабақта оны қолданудың жолдары.
        2.Тарихи құжаттар мен тарихи деректерді оқып үйрену.
        3.Тарихи хронология Оқыту мен есте сақтаудың жолдары. Тарихты
        оқытудағы көркем әдебиеттермен жұмыс жасаудың әдіс-тәсілдері. .
                  Ұсынылатын  әдебиет
1. Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах
 М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.


   Тақырып 9. Тарихты оқытудағы көрнекіліктер
                         Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Тарих сабағы және оны дайындау мен өткізу.
        2.Сабақ типтері. Аралас сабақ  оның бөлімдері.
        3.Білімді тексеру, есепке алу.
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 10. Тарих сабағындағы тарихи құжаттар мен дерек көздері.
               Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Жоғарғы сыныптардағы оқу сабақтары.
        2. Семинар сабағы мен мектеп дәрісі.
        3.Баяндамалар мен рефераттар.
                  Ұсынылатын  әдебиет
1. Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах
 М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 11. Тарих сабағы
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Тірек конспектілері.
        2. Сабақта конспектімен жұмыс жасау әдістемесі.
        3.Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігі
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 12. Жоғарғы сыныптағы оқу сабақтары
        Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Тарих пәні бойынша сабақтан тыс және мектептен тыс жұмыс түрлері
        мен оны ұйымдастырудың әдістері.
        2.Сабақты өткізудің түріне сипаттама
                  Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

  Тақырып 13. Тарихты оқытудағы жаңашылдық
                  Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
        1.Жылдық жоспар құрылымы.
        2.Оның ерекшелігі мен маңыздылығы.
        3.Студент ерекшелігі ескерілген жылдық жоспарлар.
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г.

Тақырып 14. Жылдық жоспар
                       Өзін-өзі бақылау сұрақтары
        1.Жылдық жоспар құрылымы.
        2.Оның ерекшелігі мен маңыздылығы.
        3.Студент ерекшелігі ескерілген жылдық жоспарлар.
                 Ұсынылатын  әдебиет
1.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
2..Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
3..Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г

Тақырып 15. Тарих бойынша сыныптан тыс жұмыстар
                         Өзін-өзі бақылау сұрақтары
                1.Брейнг-ринг және диспуты ұйымдастырудың тәсілдері
                2.Сыныптан тыс жұмыс түрлері
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Т.Тұрлығұлов Қазақстан тарихын оқытудың теориясымен  әдістемесі А, 2002
2.Лейбенгруб П.С. О  повторении на уроках истори в ҮІІ-Х классах М,1998 г.
3.Биберина А.В. Тестовые задания для проверкт  знаний  учащихся  по  истории
древнего мира М, 1996 г.
4.Будаева О.Д. Документ на уроке истории Тверь, 1996 г

4. Студенттердің өздік жұмысы
4.1.Студенттердің өздік жұмысын орындаудағы  әдістемелік нұсқаулар

   Өздік  жұмысының  кең  таралған  және  маңызды  түрлерінің  бірі   –   ол
тәжірибелік   сабақтарға   және   ғылыми   конференцияларға    студенттермен
әзірленетін рефераттар болып саналады. Бұл өздік жұмыстың түрі  өте  қызықты
және маңызды, өйткені ол студентті ғылыми  зерттеулерге  баулиды.  Рефератты
дайындау студенттердің ғылыми-ізденіс жұмыстарының элементі  ретінде  оларды
аудиторияның алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. Осының  бәрі,  студенттердің
рефераттық жұмыстарын басқаруын ұйымдастыруға үлкен жауапкершілік артады.
   Рефераттың  тақырыбын  таңдап  алу  өте  маңызды  орын   алады,   өйткені
студенттің өздік жұмысқа деген қызығушылығы,  алынған  тақырыпқа  байланысты
болады. Сондықтан, оқытушыға студенттің тақырыпты дұрыс таңдап алуына  көмек
жасап, рефератты әзірлеу  барысында  оған  жалпы  басқаруды  қамтамасыз  ету
қажет.
   Рефератты әзірлеуінің бірінші кезеңі - әдебиетті дұрыс  таңдау,  ол  үшін
кітапханадағы  каталогтарды   және   басқада   библиографиялық   нұсқауларды
қолданған жөн. Студентті анықтамалық әдебиеттермен, термин –  аудармалармен,
әдістемелік нұсқаулармен, ғылыми журналдармен қолдануға үйрету қажет.
   Екінші кезең – танысу,  мәліметті  топтастыру  және  талдау.  Ең  алдымен
тақырып бойынша негізгі құжаттарды оқып,  оларды  зерттеуден  бастау  керек.
Осы жұмыс барысында тақырыптың негізгі сұрақтары  біліне  бастайды,  олардың
реттілігі және бастапқы жоспары. Сонан  кейін,  жоспардың  сұрақтары  арқылы
барлық зерттелген әдебиет бойынша мәліметті топтастыру қажет.
   Барлық мәлімет жиналғаннан  кейін,  жоспарды  ретке  келтіріп,  рефератты
құрастыруға және жазуға кірісуге  болады.  Бұл  реферат  әзірлеуінің  үшінші
соңғы кезеңі болмақ. Ақырында пайдаланған әдебиет тізімін келтіру қажет.
   Оқытушыға студенттерді қатал бақылауының қажеті  жоқ,  керісінше  олардың
ынтасын марапаттау қажет.
   Реферат  толығымен  әзірленбей  тұрып,  оқытушы   студенттің   дайындаған
жоспарын қарап шығу қажет.
   Рефератты ресімдеу сұрақтары бойынша арнайы кеңес берген жөн.
   Рефераттың  титулды  бетіне  университеттің  және  факультеттің   атауын,
мамандығын, тақырыбын, өзінің аты – жөнін, жазылған жылын көрсету қажет.
   Келесі бетте, цифрлармен белгіленген рефераттың жоспары көрсетіледі.
   Жоспардағы сұрақтардың жауабын жаңа беттен бастаған жөн.  Рефератты  жазу
барысында беттерді нөмірлеп, сол жақтан (3 см) жолдарды қалтыру керек.
   Ақырғы бетте пайдаланған әдебиеттің тізімі көрсетіледі, олардың  жазылуын
алдын ала оқытушы студенттерді таныстырады.
   Реферат  жұмысы  аяқталғаннан  кейін,  оны  студент  тексеруге  оқытушыға
тапсырады, сонан кейін барып ол жұмысқа : «сыналды», «сыналған  жоқ»  немесе
«қанағаттандырылған», «жақсы», «өте жақсы» деген баға беріледі.
    Рефераттық жұмыстардың  есепке  алуының  жеке  журналы  болғаны   немесе
рефераттарды болашақ оқу жұмыстарында пайдалану үшін  оқу  залында  сақтаған
жөн.

4.2.Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары                Кесте -1

|р/с|Негізгі тақырыптар                         |Сағ. |Тапсырма түрі      |
|1  |Әдебиеттерге аннотация                     |4    |әдебиеттерге шолу  |
|2  |ТОӘ пәні : қыметі мен әдістері             |4    |коллеквиум         |
|3  |Тарихты оқыту әдістеміс пәнінің қалыптасу  |4    |конспектілеу       |
|   |кезеңдері                                  |     |                   |
|4  |Тарихи білім берудің маңыздылығы           |4    |хабарлама          |
|5  |Тарихи білімнің құрылымы                   |4    |конспектілеу       |
|6  |Тарих сабағындағы әдістер түрлері          |4    |Баспа              |
|   |                                           |     |материалдарымен    |
|   |                                           |     |танысу             |
|7  |Тарихты оқытудағы дерек көздері            |4    |конспектілеу       |
|8  |Тарих сабағы оның жоспары                  |4    |Жоспар үлгілерін   |
|   |                                           |     |жасау              |
|9  |Тарих сабағындағы көрнекіліктер            |4    |көрнекіліктер жасау|
|10 |Тарихи құжаттар және тарихи әдебиеттер     |4    |Озық тәжірибелерді |
|   |                                           |     |оқып танысу        |
|11 |Тарих сабағы: сабақ түрлері                |4    |Сабақ түрлерінің   |
|   |                                           |     |үлгісін жасау      |
|12 |Жоғарғы сыныптағы тарихи сабақтарының      |4    |Сабақ түрлерінің   |
|   |түрлері                                    |     |жоспарларын жасау  |
|13 |Тарихты оқытудағы жаңашылдық               |4    |Конспектілеу       |
|14 |Жаңашыл әдістер                            |4    |Үлгілермен танысу  |
|15 |Тарих бойынша сыныптан тыс жұмыстар        |4    |Сабақ үлгілерін    |
|   |                                           |     |жасау              |
|   |Барлығы:                                   |60   |                   |

        4.   Аралық аттестацияға (емтихан) дайындық сұрақтары


    •  Тарихты  оқыту  әдістемесі»  пәні  бойынша      тест   тапсырмалары
                          05020             «Тарих»              мамандығы



$$$ 1 «Әдістемесі» сөзінің мағынасы
A) оқыту процесі
B) педагогикалық құбылыс
C) таным тәсілі,зерттеу жолы
D) оқытудың мазмұны
E) айтылғандар дұрыс
$$$ 2 Тарихты оқыту әдістемесінің ғылым ретіндегі негізгі пәні:
A) білім беру мазмұны
B) адамзат қоғамының тарихы
C) тарихты оқыту міндеттері
D) оқушылардың жас ерекшеліктерін анықтау
E) тарихты оқыту процестері
$$$ 3 Мұғалімнің негізгі қызметі дайын білімді беру, ал оқушының оны
қабылдау, ой елегінен өткізу, есте сақтауы және дайын білімді қолдана
білуге бағытталған оқу процесі,ол...
A) үйрету
B) оқыту және оқу
C) тәрбиелеу
D) дамыту
E) барлық жауабы дұрыс
$$$ 4 Мұғалімнің  және оқушының іс-әрекетінің тығыз байланысына
негізделген оқу процесі, ол...
A) үйрету
B) тәрбиелеу
C) оқыту
D) дамыту
E)  барлық жауабы дұрыс
$$$ 5 Білімнің, тәрбиенің және дамытудың межелік нәтижесі:
A) білім беру мазмұны
B) білім берудің нәтижесі
C) білім берудің мақсаты
D) білім берудің факторлары
E) дұрыс жауабы жоқ
$$$ 6 Оқу процесін неғұрлым тиімді әдістермен жүзеге асыруды анықтай
отырып, әдістеме қандай сұраққа жауап береді
A) нені оқытамын?
B) не үшін оқыту керек?
C) қалай оқыту керек?
D) нені оқыту керек?
E) барлық жауап дұрыс
$$$ 7 Тарихты оқытуда қандай мақсаттар қою керектігін анықтай отырып,
әдістеме қандай сұраққа жауап береді?
A) неге оқыту керек?
B) не үшін оқыту керек?
C) қалай оқыту керек?
D) нені оқыту керек?
E) барлық жауап дұрыс
$$$ 8 Тарихты оқытудың тиімді мазмұны мен құрылымын анықтай отырып,
әдістеме қай сұраққа жауап береді?
A) нені оқыту?
B) не үшін оқыту?
C) қалай оқыту?
D) неге оқыту?
E) айтылғандардың бәріне
$$$ 9 Оқыту процесінің негізгі факторларынан артылған алып таста:
A) білімнің мазмұны
B) білімнің мақсаты
C) білімнің категориялары
D) білімнің нәтижелері
E) оқытуды ұйымдастыру
$$$ 10 Оқыту мазмұны-бұл:
A) білім,тәрбие және дамыту дәрежесі
B) жұмыстың әдіс,амалдары
C) әдіс және әдістемелік амалдар
D) оқушылардың білімі,іскерлігіжәне дағдысының жүйесі
E) іс-әрекет жолдары туралы білім
$$$ 11Әдістемелік зерттеудіңнегізгі екі әдісін таңдап алыңыз:
A) бақылау және сауалнама арқылы зерттеу
B) әдебиеттерді зерттеу және эксперемент жасау
C) тәжірибені талдау және бақылау жүргізу
D) бақылау және эксперемент
Е) тәжірибені насихаттау
$$$ 12 Педагогикалық үрдісті қайта құруға негізделген ғылыми
тәжірибе,ол...
A) бақылау
B) тәжірибелік жұмыс
C) эксперимент жасау
D) жауабы дұрыс жоқ
Е) әдебиеттермен жұмыс
$$$ 13 Педагогикалық үрдіс немесе зерттеліп отырған объектіні табиғи
жағдайды арнайы ұйымдастырылған қабылдау-бұл:
A) бақылау
B) тәжірибелік жұмыс
C) эксперимент
D) тәжірибе алмасу
Е) дұрыс жауабы жоқ
$$$ 14 Тарихты оқыту әдістемесі-бұл:
A) тарихи ғылыми пән
B) әдістемелік ғылыми пән
C) педагогикалық пән
D) тарихи пән
Е) тарихи ілімдер жүйесі
$$$ 15 Тарихты оқыту әдістемесі мына сұрақтарға жауап береді, артығын
алып тастаңыз
A) оқытуды неғұрлым тиімді ұйымдастыру жолдары
B) тарихты оқытуды қандай мақсаттар қою керек
C) адамзат қоғамы дамуының негізгі заңдылықтарын
D) мазмұнның оптималды құрылымын анықтау
Е) дұрыс жауап жоқ
$$$ 16 Тарихты оқыту әдістемесі ғылыми пән ретінде нені оқытады?
A) тарихи білімнің мазмұнын
B) оқушыларды тарих сабағында дамыту
C) адамзат қоғамының тарихын
D) тарихты оқыту үрдісін
Е) оқушылардың жас ерекшеліктерін
$$$ 17  30-жылдары Қазақстан тарихы оқулығының бірінші авторы:
A) К.Сәтпаев
B) С.Асфандияров
C) Е.Бекмаханов
D) А.Бөкейханов
Е) А.Байтұрсынов
$$$ 18 Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің маңызды мәселелерін шешуге
қазір де маңызды үлес қосқан ғалым:
A) Т.Тұрлығұлов
B) Е.Бекмаханов
C) С.Асфандияров
D) С.Ибрагимов
Е) М.Тынышпаев
$$$ 19 Белгілі бір құбылысты баяндау немесе белгілі бір іс-әрекеттегі
басқарушы идея-бұл:
A) концепция
B) базалық оқу жоспары
C) білім стандарты
D) оқу бағдарламасы
Е) барлық жауап дұрыс
$$$ 20 Теориялық әдістемелік нұсқау, алғашқы кімнің авторлығымен анықты?
A) Г.И.Годер 5 сыныпта оқыту
B) А.Вагин «Мектепте тарихты оқыту»
C) Ф.Коровкин «Ежелгі дүние тарихы»
D) Ежелгі дүние тарихы хрестоматиясы
Е) Д.Н.Никифоров «Тарихты оқытудың қажеттілігі»
$$$ 21 Базистік оқу жоспары-бұл:
A) белгілі бір құбылыстарды түсіндңру тәсілі
B) мектеп үшін нормативтік құжат
C) пәннің білім беру мазмұнын анықтайтын құжат
D) барлық жауап дұрыс
Е) типтік бағдарламасын
$$$ 22 Қазақстан Республикасының Білім беру министірлігі Қазақстан
тарихының жеке курсының бағдарламасын қай жылы бекітті?
A) 1985 жылы
B) 1986 жылы
C) 1989 жылы
D) 1991 жылы
Е) 1992 жылы
$$$ 23 Мақсат бұл-
A) іс-әрекеттің нәтижесіне идеалдық ойлау арқылы қанағаттану
B) оқытудың межелік нәтижесі
C) мектепте әрбір пәнге қоғамның қоятын ғылыми мақсаттары
D) барлық анықтамалар дұрыс
Е) міндетті сабақ
$$$ 24 Сабақтың дамытушылық мақсаты дегеніміз
A) сабаққа меңгеруге қажетті нақты білімді
B) оқылып отырған фактіге баға беру
C) тарихи материалдармен жұмысқа қажетті іскерлік пен дағдыны анықтау
D) түсініктерді анықтау
Е) айтылғандар дұрыс
$$$ 25 Тарихты бір түзудің бойымен оқыту принціпіне көшу неге байланысты
жүргізілді?
A) жалпыға бірдей бастауыш білім берудің еңгізілуі
B) жалпыға бірдей орта білім берудің енуі
C) лабораториялықәдістің енгізілуі
D) Ұлы Отан соғысының аяқтауынан кейінгі жағдайлар
Е) одақтас республикалар тарихын оқытуды енгізуге байланысты жайттар
$$$ 26 ХІХ ғасырдың 80-ші жылдарында тарихи білім беру ісін қайта құрудың
негізгі себептері, артығын алып тастаңыз
A) тарих курстарын идеологияландыру
B) білім берудің мазмұнын жаңарту
C)   білім беру ісін ізгілендіру және демократизациялау
D)  баламалы бағдарламаларды құру
Е) тарихтағы адамның рөлін арттыру
$$$ 27 Базистік оқыту жоспары-бұл:
A) белгілі бір құбылыстарды түсіндіру
B) мектеп үшін нормативтік құжат
C) пәннің білім беру мазмұнын ангықтайтын құжат
D) барлық жауабы дұрыс
Е) типтік бағдарлама
$$$ 28 Мектеп оқулығының негізгі құрылымдық компоненттері:
A) біліммеңгеруге арналған аппарат
B) қосымша анықтама беруші тетік
C) мәтіндік және мәтіннен тыс компоненттер
D) негізгі мәтін және иллюстрация
Е) мәтіннен тыс компоненттер және мәтін
$$$ 29 Сабақтың тәрбиелік мақсаты дегеніміз-бұл:
A) сабақты меңгеруге қажетті нақты тарихи білімдер эмоционалды
B) оқылып отырған фактіге байланысты көзқарас, сезімдер
C) тарихи материалдар мен жұмысқа қажетті іскерлер мен дағдыларды анықтау

D) түсініктер беру
Е) бұндай жауап жоқ
$$$ 30 Таихтың шынайы жасаушы адам мәселесі тарихқа қай көзқарастың
негізгі принціпі болып табылады:
A) тарихты оқытудағы формациялық көзқарас
B) тарихты оқытудағы аймақтық көзқарас
C) тарихты оқытудағы өркениеттілік көзқарас
D) тарихты оқытудағы діни көзқарас
Е) тарихты оқытудағы принціптер  көзқарас
$$$ 31 Іс-әрекеті жүзеге асыру тәжірибесі - бұл:
окушылардың іс-әрекет нормаларын, ережелерін орындауға дайын болуы
адамзаттың дүние туралы жинакталған соның ішінде іс-эрекет туралы хабары
бұған дейін қабылданған білім жэне икемділіктерді жаңа жагдайға бейімдеу
оқушының эмоциялық көңіл-күйін нақты объектіге бағыттау
барлық жауабы дұрыс
$$$32 Тарихи фактірлер - бүл:
құбылыс, окига, процестердің маңызды белгілерін танып білетін адамзат
ойының түрі
нақты кеңістікте және уақыттагы оқиға және процестер туралы накты білім
тарих саласындағы негізгі идеялар жүйесі
оқиға және кұбылыстардың өзара уақыт себеп-салдар, байланыстар тізбегі
айтылгандар дұрыс
$$S 33 Тарихты бір рет болған, белгілі бір адамдар қатыскан, уақыт жэне
кеңістікт< шектелген фактілер:
А)  құбылыс
В)  оқиға
С)  процесс
D)  уақыттық байланыстар
E)   аймақтық байланыстар
$$$34 Белгілі бір дәуірдің, кезеңн^ң өзіне тән белгілерін көрсететін
актілер...
құбылыс
оқиға
процес
уақыттық байланыстар
аймақтық байланыстар
$$$35Жеке тарихи фактілердің географиялық ортамен байланысын ашатын...
құбылыс
оқига
процес
D)    уақыттық байланыстар
E)    аймақтық байланыстар
$$$ 36 Фактілік құбылысқа жататын...
А). Бәрі де
орта ғасырда мануфактураның пайда болуы
Куликова шайқасы
Бородино шайқасы
E)1812 жылғы Отан соғысы
$$$37 Артыган альш тастыңыз: мазмүды бойынша түсінік топтастыруға
кіретіндер:
экономикалық тусініктер
тарихи-мәдени түсінктер
жеке тарихи түсініктер
идеологаялық түсініктер
элеуметтік-саяси түсініктер
$$$38 Тарихи түсініктер - бүл:
белгілі бір коғамдық-экономи калық   Ц- ^1
тарихи процестің жалпы байланыстарын көрсетеді
белгілі бір кезең және уақытка сай тарихи қү-быластарды көрсетеді
тарихи құбылыстың тұтас бейнесін көрсетеді
дұрыс жауап жоқ
$$$39  Жеке  тарихи  түсініктер белгілі бір қоғамдық-экономикалық
формацияға тэн кұбылыстар
тарихи процестің жалпы байланыстары
белгілі бір кезең жэне жергілікті жерге байланысты тарихи құбылыстар
қогамдық өмір саласы
E)    дұрыс жауап жоқ
$$$40 Әлеуметтік түсініктер... - бүл:
белгілі бір қогамдық-экономикалық формацияга тән құбылыстарды көрсет
тарихи процестің жалпы байланыстары
белгілі бір кезең және жергілікті жерге байланысты тарихи кұбылыстықоғамдық
өмірдің барлық саласы
айтылғандар дүрыс
 тарихи оқиға
$$$ 41 Әлеуметтік түсініктерді көрсет.
монархия, республика, мемлекет
боярлар, опричнина, фараон
қүл, натуралды шаруашылық, барщина
мемлекет, афины демократиясы, жұмысшылар
барщина, шадуф, орталықтанған мемлекет
$$$ 42 «Қазақ халкы» -бүл:
оқиға
қү.былыс
процесс
түсінік
E)жауаптар дұрыс
$$$ 43 Жеке тарихи түсініктерге жатады:
төл^ігіттер
халык
мемлекет
D)хандық
Е) тайпалар
$$$ 44 Жалпы тарихи түсініктерге жатады:
А) бек
 В)эмир
С)тархан
D)салык
E)ұшыр
$$$ 45 Түсініктердің қалыгітасуының индуктивтік жолдары:
маңызды белгілері
тарихи қүбылыстың толық бейнесін жасау
белгілерін қорытындылау
түсініктің аныктамасын беру
түсініктерге сүйене білу
$$$ 46 Меңгерілген білім өмірлік тэжірибе негізінде сапалы түрде ез бетіме
практикалық және теориялық іс-эрекетке дайындық, бул:
дагды
іскерлік
амал
білім
     E)дүрыс жауап жоқ
$$$47 Окушылардың таным қабілетінің енімді дәрежесі...
проблемалық танымдық міндеттерді шешудегі іс-әрекеті
меңгірілген білім негізінде саналы түрде, өз бетімен практикалык және
теориялық іс-әрекетке дайындығы
білімге айналатын хабарды сапалы түрде қабылдау және есте сақтау
жаңа жагдайда іс-әрекетті бірнеше рет жаңарту
барлық жауап дұрыс
$$$ 48 Шығармашылық іс-әрекеттің қайта құрушылық дэрежесі...
проблемалық танымдық міндеттерді шешудегі іс-әрекеті
меңг/рілген білім негізінде саналы түрде, өз бетімен практикалык және
теориялық іс-әрекетке дайындыгы
білімге айналатын хабарды сапалы түрде қабылдау және есте сақтау
жаңа жагдайда іс-эрекетті бірнеше рет жаңарту
барлық жауап дұрыс
$$$ 49 Оқушылардың таымдық қызметінің шыгармашылык ізденіс деңгейі де
проблемалық танымдық міндеттерді шешудегі іс-әрекеті
меңгірілген білім негізінде саналы түрде, өз бетімен практикалык жэне
теориялық іс-әрекетке дайындыгы
білімге айналатын хабарды сапалы түрде қабылдау жэне есте сақтау
бйгімге айналатын хабарды сапалы түрде қабылдау жэне жаңалау
E)    барлык жауап дүрыс
$$$ 50 Сабакты көрнекілік арқылы колдау кандай эдіс арқылы іскё асырыладі
А) оқыту түрі
оқыту кұр$лдары
оқыту амалдары
оқыту әдістері
барлық жауап дұрыс
$$$51 Көркем сурет көрнекіліігіне жататындар:
еңбек құралдары
тарихи көркем сурет
картапар
оқу гартиналары
E)сызбалар
$$$ 52 Тарихи пеоцестің сандық^сапалық жақтарын көрсететін,
ұқсас^ұб^п^стардың қатынасын ашатын оқу құралы... А)карталар
логикалық сызбалар
диаграммалар
оқу картиналары
E)оқиғалық картиналар
$$$ 53 Белгілі бір жагдайдағы тарихи оқиганы оқып білуге арналган шартты
графикалық оку құралы...
тарихи көркем-суреттер
оқу картиналары
карталар
логикалык сызбалар
E)диаграммалар
$$$ 54 Білімнің дерек көзіне жататын кернекі құралдар ...
көркем сурет өнері
картофафиялық материалдар
құжаттар
оқулықтар
көркем

$$$ 55 Тарихи окыту эдістемесі «дерек эдебиеттер» деп аталатындар:
гылымда тандап алынып, жүйеге келтірілген білімдер жинакталған кітап
құжагтык деректер
гылыми деректер
жылнамалар
дұрыс жауаптар
$$$ 56 Ғылыми түрде өңдёлген тарихи білімдер жиынтыгы не?
тарихи құжаттар
көркем эдебиеттер
окулыктар
карталар
көркем суреттер
$$$ 57 Тарихи шывдықты көркемдеп жеткізетін мәтіндік оку кұралы:
тарихи кұжаттар
окулыктар
карталар
көркем өнер
E)көркем эдебиеттер
$$$ 58 Әдістемелік амалдар дегеніміз -
мұғалім және окушының оқу жұмысының барысында көрінетін ic-эрД'еттер
мұғалімнің іс-әрғкеті
окушылардың іс-әрекеті
окушылардың практикалық жұмысқа дайындыгы
E)айтылгандар дұрыс
$$$ 59 Дайын  материалдарды  оқушылардың қабылдауга және ой елегінен
еткізуін ұйымдастыру ол ...  .
зерттеу әдісі
материалдары ауызша баяндау әдісі
түсіндірмелік әдіс
проблемалық әдіс
баяндау әдісі
$$$ 60 Оқу материалын карта, оқу және тарихи картиналар, схемалар арқылы
түсіндіру - бүл:
ауызша баяндау
баспа материалдармен жұмыс
иллюстративтік түсіндірмелі
көрнекі кү-ралдармен жұмыс істеу
E)зерттеу әдісі
$$$  61  Тарихты окыту әдістемесі байланысатын пәндер
А.Философия,әлеуметтану
В.Мәдениеттану,педагогика
С.Психология,логика
Д.Қазақ әдебиеті,география
Е.Жауаптар дұрыс
$$$  62  Қазіргі кезеңде тарихи білім берудің мақсаттары:
А.Адамзаттың тарихи жолын білу
В.Тарихи оқиғаларды салыстыру
С.Айтылғандар дұрыс
Д.Халықтар тарихын,мәдениетін дамыту
Е.Отансүйгіштікке,гуманизм идеяларын қалыптастыру
$$$  63  Оқу жұмысының құралдарына жатады:
А.Оқулық
В.Жұмыс дәптері
С.Тарихи карта
Д.Оқу картиналары
Е.Жауаптар дұрыс
$$$  64  Тарихи құжаттармен,иллюстрациялық материалдар және ғылыми
         мақалалармен   дербес жұмыс жасауға үйрету жүйесі қалай аталады
А.Зертханалық әдіс
В.Рефераттар жүйесі
С.Сұрақ-жауап әдісі
Д.Драмалау әдісі
Е.Дерек көздерін конспектілеу
$$$  65  Орта мектептегі тарих”журналы шыққан жыл:
А.1930 жыл
В.1931 жыл
С.1934 жыл
Д.1938 жыл
Е.1940 жыл
$$$  66   90 жылдары Қазақстан Республикасындағы мектептерде 5-сынып
        оқушылары  білім алған тарих саласы:
А.Отан тарихының эпизодтық әңгімелері
В.Қазақ елінің тарихы
С.Ежелгі дүние тарихы
Д.Орта ғасырлар тарихы
Е.Дүниежүзілік тарихы
$$$  67  Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру
 тұжырымдамасы” қай   жылы қабылданды?
А.1994 жылы
В.1995 жылы
С.1996 жылы
Д.1997 жылы
Е.1999 жылы
$$$  68  Қазақстан Республикасында тарихи сана қалыптастырудың
      тұжырымдамасы”қашан қабылданды?
А.1994 жылы
В.1995 жылы
С.1996 жылы
Д.1998 жылы
Е.2000 жылы
$$$  69  “Қазақстан Республикасында этномәдени білім беру
тұжырымдамасы” қашан  қабылданды?
А.1994 жылы
В.1995 жылы
С.1996 жылы
Д.1998 жылы
Е.2001 жылы
$$$  70  Тарих бойынша оқу кешендеріне жатады...
А.Оқу құралдары
В.Әдістемелік әдебиеттер
С.Ғылыми,көркем әдебиеттер
Д.Көрнекі құралдар
Е.Айтылғандардың бәрі
$$$  71   Әдістемелік әдебиеттерге:
А.Жауаптары дұрыс
В.Әдістемелік құралдар
С.Мақалалар
Д.Тапсырма жинақтар
Е.Кітаптар
$$$  72    Ғылыми-көпшілік және көркем әдебиетке:
А.Монография
В.Бәрі де
С.Хрестоматия
Д.Көркем шығармалар
Е.Ғылыми мақалалар
$$$  73  Оқудың көрнекті құралдары:
А.Баспалық
В.Экрандық
С.Экрандық –дыбыстық
Д.Жауаптары дұрыстары
Е.Графикалық сызбалар
$$$  74   Күнтізбелік тақырыптың жоспар бағандары:
А.Бөлім мен тақырып атауы
В.Күнтізбелік жоспар бағандары
С.Бөлінген сағат саны
Д.Сабақ атауы,рет саны
Е.Бәрі де
$$$  75   Мектеп оқулығының қызметтеріне жатады:
А.Ақпараттық
В.Негізінде бәрі
С.Жүйелеушілік
Д.Оқутушылық
Е.Тәрбиелік

$$$  76   Тарихты оқытудағы тәрбиелік мақсаты жүзеге асатын қызмет түрі:
А.Ақпараттық
В.Жүйелеушілік
С.Оқытушылық
Д.Тәрбиелеушілік
Е.Дамытушылық
$$$  77   Білімді меңгеру,байыту, қайталауды жүзеге асыратын қызмет калай
аталады?
А.Ақпараттық
В.Жүйелеушілік
С.Оқытушылық
Д.Тәрбиелеушілік
Е.Жауаптар дұрыс
$$$  78   Жазба-кескіндемелік тәсілге жататын жұмыс түрлері:
А.Оқиға күнтізбесін жасау
В.Жаңа сөздер сөздігін жасау
С.Сурет салу
Д.Кескін карта толтыру
Е.Жауаптар дұрыс
$$$ 79  Жалғыз-жарым дерек ол....
 А.Оқиға
В.Құбылыс
С.Процесс
Д.Уақиға
Е.Дұрыс жауабы жоқ
$$$  80   “Деректік білім неғұрлым парасатты адам дами түседі, күшейе
           түседі”кімнің сөзі?
А.К.Д.Ушинскийдің
В.М.Горькийдің
С.Вильбур Шрамның
Д.С.Жолдаспайдың
Е.С.Тортаевтың
$$$  81   Тарихи оқиға туралы түсінікті қысқаша хабарлама,ол...
А.Түсінік беру
В.Ұғымды түсіндіру
С.Әңгімелеу әдісі
Д.Бейнелеу әдісі
Е.Ойын әдісі
$$$  82   Тарихи тұлғаларды сипаттау қалай болу керек?
А.Сыртқы бейнесі
В.Тұлғалық белгісі
С.Өмірінің маңызды фактілері
Д.Тарихқа қосқан үлесі
Е.Жауаптар дұрыс

$$$  83   Тарихи оқиғаларды түсіндірудегі ортақ және әртүрлі белгілерді
             анықтау қалай аталады?
 А.Талдау(анализ)
 В.Жинақтау(синтездеу)
 С.Салыстыру
 Д.Дәлелдеу
 Е.Оқып үйрету
$$$  84     Тарихты оқытуды қолданатын тапсырмаларды орындаудағы
     мақсаттар:
А.Оқушы білімі мен дағдысын айқындау
В.Машықтану жаттығуларын жасау
С.Ізденушілік әрекетті ұйымдастыру
Д.Дербес ерекшелігін ашу
Е.Жауаптар дұрыс
$$$  85    Қандай да болмасын қызметтің тәсілін саналы түрде игеру,ол....
А.Іскерлік
В.Дағдыны жүйелеу
С.Шеберлікті шыңдау
Д.Үйрену,үйрету
Е.Оқу процесін жаңалау
$$$  86    Оқу жұмысының тәсілдері:
А.Талдау,жинақтау
В.жинақтау,қорытындылау
С.Жауаптардың барлығы нақты
Д.Оқу материалдарын салыстыру
Е.Тарихи материалдарды есте сақтау
$$$  87  Оқылатын құбылысты тікелей немесе оның бейнесінің көмегімен
           қабылдау қалай аталады?
 А.Көрнектілікпен оқыту
 В.Оқыту
С.Типтік оқыту
Д.Аралық оқыту
Е.Қайталанап оқыту
$$$  88   Көрнектіліктер  сыртқы белгілеріне қарай қалай топтастырылады?
А.Баспалық
В.Экрандық
С.Дыбыстық
Д.Шартты-графикалық
Е.Жауаптардың бәрі
$$$  89     Көрнектіліктер  тарихи бейнесімен мазмұнына қарай қалай
      топтастырылады?
А.Заттық
В.Жауаптардың бәрі
С.Бейнелеу
Д.Шартты-кескіндемелік
Е.Техникалық
 $$$  90  Аппликация тарихи карталар,сұлба,диаграммалар қай көрнектілік
             түріне жатады?
 А.Материалдық
 В.Бейнелі
 С.Шартты-кескіндемелік
 Д.Техникалық құралда
 Е.Экрандық
$$$  91  Оқуфильмдер,диофильмдер,компьютер,видеомагнитафон оқыту
     қай құралдар түріне жатады?
А.Бейнелік
 В.Шартты-кескіндемелік
С.Заттық
Д.Техникалық құралдар
Е.Экрандық
$$$  92  Тарихи картадағы шартты белгілер тарихи қозғалыстардың негізін
             береді,мысалы:”жебе”нені анықтайды
 А.Әскери соққыны
 В.Шайқас алаңын
 С.Көтеріліс ошақтарын
 Д.Оқиға жеңісін
 Е.Жауаптар дұрыс емес
$$$  93   Тарихты оқытуда білімді игеріп бекітуге мүмкіндік беретін көрнекі
                 құралдардың бірі,ол...
А.Тақта
В.Оқулық
С.Кескін карталар
Д.Суретте
Е.Жауаптар дұрыс емес
$$$  94   Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыратын ойындық
    әдістер түрінің бірі:
А.Чайнворд шешу
В.Сөзжұмба
С.Анограмма
Д.Ребустар ше
Е.Жауаптар дұрыс
$$$  95   Халықтар мен мемлекеттердің күнтізбесі қалай аталады?
А.Дұрыс жауап жоқ
В.Хронология
С.Глоссарий
Д.Кірме сөздік
Е.Анатация
$$$  96   Хронологияны оқытудың мақсаты:
А.Оқиғалар мен құбылыстарды түсіну
В.Оқиға ұзақтығын көрсету
С.Уақытын өлшемін көрсету
Д.Жыл санау жүйесін реттеу
Е.Жауаптардың бәрі дұрыс
$$$  97  Тарихи оқиғаларды терең меңгеруге көмегі болар жазба
   ескерткіштер қалай аталады?
А.Тарихи құжаттар
В.Дерек көздері
С.Заттық көрнекілікт
Д.Археологиялық ескерткіштер
Е.Жауаптар дұрыс емес
$$$  98   Тарихи құжаттарды қолданудың маңызы:
А.Оқытудың көрнекілік қағидасы орындалады
В.Мұғалім әңгімесі жанданады
С.Тұжырым сенімді болады
Д.Тарихи материал нақтыланады
Е.Жауаптар дұрыс
$$$  99   “Жамиғат- Тауарих”еңбегінің авторы:
А.М.Қашқари
В.ж.Баласұғын
С.Қожа Ахмет Яссауи
Д.Қадырғали Қосымұлы
Е.М.Әуезов
$$$  100 Оқытудың дербес жұмыс түрлері:
А.Құжатты оқуы керек
В.Құжатты талдау
С.Қажетті ақпаратты алу
Д.Құжаттарды талқылау
Е.Айтылғандар дұрыс
$$$  101   Актілік  құжаттарға не жатады?
А.Бәрі де
В.Заңдық
С.Шаруашылық
Д.Саяси-бағдарламалық
Е.Статистикалық
$$$   102  Баяндау-суреттеу құжаттарына жатады...
А.Жылжымалар
В.Жауаптардың бәрі
С.Шежіре, хроника
Д.Естелік хаттар
Е.Саяхат жазбалар
$$$    103    Тарих ескерткештеріне жатады:
А.Миф, мысал
В.Шешендік сөздер
С.Жыр-дастандар
Д.Эпос,аңыздар
Е.Бәрі де
 $$$ 104   Құжаттармен мұғалімнің жұмыс істеуі мынадаай кезеңдерден
                тұрады:
А.Жауаптар дұрыс
В.Құжатты талдау
С.Жеке, дербес жұмыс жүргізу
Д.Өз бетінше оқып үйрену
Е.тапсырма мазмұнымен хабарлау
$$$ 105   Педагогикалық екшеу деп...
А Құжат мазмұнын таңдау
В.Құжатты пайдалану
С.Құжатты салыстыру
Д.Құжатты білуге сұрақ даярлау
Е.Сыни баға беру

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс