Файл қосу
Қала жолдарының элементтері
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейлі СМК құжаты |ОӘК |ОӘК 042-18-12.1.59/03-2013 |
|«Техникалық құрылғылар мен |Баспа №1 | |
|құрылымдарды жобалау | | |
|негіздері» | | |
|пәнінен студенттерге | | |
|арналған жұмыс | | |
|бағдарламасы | | |
«Техникалық құрылғылар мен құрылымдарды жобалау негіздері»
ПӘНІНЕН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
5В090100 – «Тасымалдауды, қозғалысты ұйымдастыру және көлікті пайдалану»
мамандығына арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
Алғы сөз
1. Құрастырған
Құрастырған: ____________________ «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының
аға оқытушысы Сарсембеков Е.А., Бакиева А.Б., оқытушы Сагатбекова А.Б.
2. Талқыланды
2.1. «Ақпараттық жүйелер» кафедрасы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 « 09 » 09 2013 ж.
Кафедра меңгерушісі __________ С.Смағұлов
2.2. Факультеттің оқу-әдістемелік бюросы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 « 11 » 09 2013 ж.
Төрағасы __________ Бекбаева .С.
3. бекітілді
Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі отырысында баспаға жіберуге
ұсынылды және мақұлданды.
Хаттама № 1 « 18 » 09 2013 ж.
ОӘК төрағасы, бірінші проректор _______________ Искакова Г.К.
4. ЕКІНШІ РЕТ ЕНГІЗІЛІП ОТЫР
мазмұны
Глоссарий
1. Дәрістер
2. Практикалық сабақтар
3. Студенттің өздік жұмысы
1.глоссарий
Есептеу жылдамдығы- бұл автомобиль жолда жол апатынсыз жүре алатын ең
үлкен жылдамдық. Сондықтан, есептеу көрсеткіші проектілеудің барлық қалған
техникалық нормаларын орнатады.
Есептеу жүктемесі- жол киімінің және инженерлік қажеттіліктің
мықтылығын есептеу үшін, сонымен қатар жер бетінің тұрақтылығын тексеру
үшін қолданылады. Есептеу жүктемесі колоннада орналасқан есептеу
автомобильінің осі және салмағының жүктемесімен сипатталады, салмақты
тоннамен белгілейтін (Н10, Н13, Н30) сандарымен анықталған НР немесе Н
әріптерімен белгілінеді.
Мост габариті (конструкцияға жақындау габариті) дегеніміз
конструкцияның ешбір элементіне берілмейтін кескіннің ішкі мостының
габариті Г әрпімен белгіленеді және метрмен өлшенетін мост бөлігіне сәйкес
санмен белгіленеді.
Жолдың өткізу мүмкіндігі- жолдан белгілі бір жылдамдықпен неғұрлым көп
автомобильдің өтуі болып табылады.
Орталық жүргіншінің жолы( немесе бір жүргіншінің бөлігі) негізгі
көлік легін өткізуге арналған. Бір жақ шетке жүру жолындағы
жергілікті және қоғмдық көліктерге арналған.
Орталық бөлу жолағы қарсы қозғалыс көлік легін бөледі, ал
қалған бөлу жолақтары бір бағыттыларды бағытына қарай бөледі.
Техникалық жолақтарды мынандай кездерде жобалайды, жер асты
инженерлік желілерді көгалдандыру мен бөлу жолақтарының астарына
кіргізе алмағанда қолданады.
Резервті жолақ керекті төсеніштер жер асты инженерлік желілер
үшін арналған және де қосымша жүру жолдарымен трамвай жолдарын
кеңейту үшін қолданылады.
2. Дәрістер
Дәріс сабағының құрылымы:
Дәріс 1
Автомобилдендіру процесіндегі автомобиль жолдарының ролі
Дәріс жоспары:
1. Кіріспе
2. Автомобилдендіру процесіндегі автомобиль жолдарының ролі
1. Кіріспе
Автомобиль транспортының өндірістік жұмысы, жеке автомобильді тиімді
қолдану жақсы жөнделген автомобиль торабынын дамыған болуын қажет етеді.
Автомобиль транспортының дамуы экономикалық жағынан да, әлеуметтік
жағынан да жағымды құбылыс болып табылады. Автомобильдендіру деңгейі
келешекте өте үлкен қарқынмен өседі деп айтуымызға негіз бар. Бірақта
автомобильдендірудің салдарынан қазіргі заманғы қоғам оның жағымды емес
тұстарымен де кездесуде. Осының салдарынан шыққан күрделі мәселелер
келесілер болып табылады:
- апаттың көбеюі (жол конгресінің бүкіләлемдік ассоцасиясының және
халықаралық жол федерациясының мәліметтеріне сәйкес барлық
континенттердің автомобиль жолдарында жыл сайын 200 мыңдай адам
қаза табады, ал апаттың салдарынан шығатын шығын көптеген елдерде
ұлттық кірістің бір пайызын құрайды);
- автомобиль қоршаған ортаны ластаудың және транспорт шуының негізгі
көзі болып табылады.
Қоршаған ортаға теріс әсерін азайтатын жол қозғалысының қауіпсіздігін
жоғарылату үшін тиімді іс-шарамен қамтамасыз ету – мұның бәрі күрделі
әлеуметтік-экономикалық және техникалық мәселе болып табылады. Бұл
мәселелер жаңа жол салумен, бар жолдарды жөндеумен және бұрын қалыптасқан
жол тораптарының транспорттық-экспулатациялық деңгейін өсіру жолымен
шешіледі.
Автомобиль жолдарының транспорттық-экспулатациялық деңгейі
жоғары болған сайын автомобильдендірудің теріс жақтары азайады.
Кейінгі онжылдықта жол қозғалысының дамуының зерттелуі ретінде
жол инфрақұрылымының мәнді модификациясы байқалады. Автомобиль
магистральдарының тораптары және жылдам жолдар салынуда; дублер – жолдар
салынуда; елді мекенді айналып өтетін дөңгелек жолдар салынуда; трасс
жолдар тегістелуде; өткел жолдар кеңейтілуде. Мұндай жол тораптарының
қарыштап дамуы жол қозғалысының талаптарына жауап береді, қауіпсіздік
деңгейін көтереді және қозғалыстың жайлылығын қамтамасыз етеді. Сонымен
қатар қазіргі заманға сай автомобил жолдарының транспорттық-экспулатациялық
дәрежесі тек трассаның геометриялық элементтерінің сәйкестенуімен, қозғалыс
жолағы санымен, өткел жолдың және жол шетінің жағдайымен ғана анықталмайды,
жол қозғалысының қауіпсіздік талаптарына сәйкес және қоршаған ортаны қорғау
инженерлік құрылғыларды кеңінен және тиімді қолданылуымен қамтамасыз етеді
сондықтан ол жолдың инженерлік құрылғыларымен анықталады.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Қазіргі заманғы әлемде магистральдарды салудың жағымды жақтары.
2. Қазіргі заманғы әлемде магистральдарды салудың жағымсыз жақтары.
Дәріс 2
Жолдардың транспорттық-экспулатациялық көрсеткіштері
Дәріс жоспары:
1. Автомобиль жолдарының транспорттық-экспулатациялық көрсеткіштерінің
негізі.
2. Негізгі түсініктер мен анықтамалар
1. Автомобиль жолдарының транспорттық-экспулатациялық көрсеткіштерінің
негізі
Автомобиль жолдарының негізі транспорттық-экспулатациялық
көрсеткіштері: автомобил қозғалысының есептеу жылдамдығы, есептеу
жүктемесі, мост және тоннелдер габариті, өткізу және провозная
мүмкіндіктері, жолдан өту мүмкіндіктері сонымен қатар жол қауіпсіздігі
көрсеткіштері.
Есептеу жылдамдығы- бұл автомобиль жолда жол апатынсыз жүре алатын ең
үлкен жылдамдық. Сондықтан, есептеу көрсеткіші проектілеудің барлық қалған
техникалық нормаларын орнатады. Есептеу жылдамдығы жол категориясынан және
жергілікті жердің релефінен тәуелді орнатылады. Жергілікті жерді кесіп
өтетін қиын аймақтарға релеф, жиі кездесетін ойық ойпаттары бар жол бөлігі
және 50 метрден жоғары 0,5 км-ден артық емес аралықтағы су бөліктері
жатады. Таулы жердің күрделі аумақтарына тау қатпарлары арқылы өтетін өткел
және күшті кесілген баурайлармен таулы шатқалдың учаскелері жатады.Қиын
аймақтарға жол элементтерінің тағайындалуының есептеу қозғалысын төмендету
шартымен талапты жұмсарту қарастырылған.
Есептеу жүктемесі- жол киімінің және инженерлік қажеттіліктің
мықтылығын есептеу үшін, сонымен қатар жер бетінің тұрақтылығын тексеру
үшін қолданылады. Есептеу жүктемесі колоннада орналасқан есептеу
автомобильінің осі және салмағының жүктемесімен сипатталады, салмақты
тоннамен белгілейтін (Н10, Н13, Н30) сандарымен анықталған НР немесе Н
әріптерімен белгілінеді.
Мост габариті (конструкцияға жақындау габариті) дегеніміз
конструкцияның ешбір элементіне берілмейтін кескіннің ішкі мостының
габариті Г әрпімен белгіленеді және метрмен өлшенетін мост бөлігіне сәйкес
санмен белгіленеді. Габарит жолдың категориясымен құрылғандардың
толықтығына сәйкес белгіленеді.
Жолдың өткізу мүмкіндігі- жолдан белгілі бір жылдамдықпен неғұрлым көп
автомобильдің өтуі болып табылады. Қозғалыстың қауіпсіздігі үшін бірінің
артынан бірі қозғалып келе жатқан автомобильдердің арасында белгілі бір
арақашықтық сақталуы керек, яғни алдында келе жатқан автомобиль кенеттен
тоқтап қалса артындағы автомобиль тоқтайтындай арақашықтық болуы керек.
Жолдың өткізу мүмкіндігінің өлшемі қозғалыс жолағы санынан, транспорт
құралдары қозғалысының жылдамдығынан және өту бөлігі бетінің жағдайынан
тәуелді.
Жол бойында автомобильдің V(км/сағ) есептеу жылдамдығымен 1 сағат
ішінде автомобильдің келесі саны орналасуы мүмкін:
N=1000V/la+St
Мұндағы, (la+St)-динамикалық габарит;
La - автомобиль ұзындығы;
St – қозғалыстың бір жолағы үшін автомобильдер арасындағы неғұрлым
үлкен есептеу уақыты.
Қозғалыстың бірнеше жолағы үшін жолдың өткізу мүмкіндігін келесі
формуламен есептейміз:
Nдор=N n Kn
Мұндағы,
N-бір жолақтың өткізу мүмкіндігі (авт/сағ);
n- жолдағы қозғалыс саны;
Kn- жолақ санынан тәуелді жолақ коэффициенті.
Жолдың провозная мүмкіндігі-бірлік уақытында (сағат, тәулік, жыл)
жолдан өту мүмкіндігі бар неғұрлым көп жүк тоннасының саны. Жолдың
провозная мүмкіндігі өткізу мүмкіндігінен және қолданылып отырған транспорт
құралының жүккөтерілімдігінен тәуелді.
Автомобиль жолдарын проектілеу кезінде алдын-ала экономикалық
зерттеулерден болашақтағы жүктің түсірілетін мүмкін салмағы жылдамдығына
мың тоннамен анықталады. Бұл қозғалыстың интенсивтілігін анықтайды және
жолдың категориясын анықтауға мүмкіндік береді.
Жүктің өткізушілігі жыл көлемінде жолдың өткізу қабілетін күндердің
санымен анықтайды. Жол конструкциясының жетілмегені әсіресе төменгі
категориясы жылдың жеке аралығында мысалы қар басып қалғанда транспорттық
құрылғылардың қозғалысын шектеуге немесе толығымен тоқтатуға әкеп соғады.
Автомобиль жолдарын дұрыс проектілеу ең бірінші қозғалыстың
қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Өз элементтерінің барлық сәйкестіктерімен
және олардың жергілікті ландышафттарымен байланысуы арқылы жүргізушіге
бағыт пен қозғалыстың қажетті режимін көрсететін жолды ғана қозғалыс үшін
қауіпсіз, ыңғайлы және тиімді деп есептеуге болады.
Дәріс 3
Қала көшелері мен автокөлік жолдарының классификациясы .Ортақ желі
жолдарының классификациясы
Дәріс жоспары:
1. Қала көшелері мен автокөлік жолдарының классификациясы.
2. Ортақ желі жолдарының классификациясы.
1. Қала көшелері мен автокөлік жолдарының классификациясы.
Жолдардың бес негізгі категориясын атап көрсетуге болады.
Бірінші категорияға ортақ мемлекеттік белгідегі автокөлік жолдары
, Республикалық белгідегі негізгі могистральдық жолдар , ірі қалалардан
аэрапорттарға , өзіндік және теңіздік порттарға (интенсивтілігі 7000
авт.сут. жоғары) арналған кіріс жодықтар жатады.
Екінші категорияға дәл осы сияқты жолдар жатады , бірақ
интенсивтілігі 3000- нан 7000 авт\сут дейін болады.
Үшінші категорияға ортақ мемлекеттік және Республикалық
белгідегі интенсивтілігі 1000- нан 3000 авт.\сут. дейінгі жолдар ,
облыстық , белгідегі негізгі жолдар , жергілікті пункттерге , теміржол
тораптарына , өзендік және теңіздік порттарға арналған кіріс жолдықтар
, кәсіпорындардың кіріс жолдықтар жолдары , сондай ақ жеке
кәсіпорындарды немесе кәсіпорындар арасындағы топтарды шикізат
өнімдерімен , теміржол станцияларымен , өзендік және теңіздік
порттармен , негізгі кәсіпшіліктер арасындағы жолдармен біріктіретін
жолдар жатады.
Төртінші категорияға облыстық және аудандық белгідегі автокөлік
жолдары жергілікті белгідегі жолдар , ортақ желідегі кіріс жолдықтар
жолдары , өндірістік кәсіпорындар ірі құрлыс объектілері , совхоздар және
колхоздар кіреді . олардың интенсивтілігі 2000 -нан 1000 авт\сут дейін
болады.
Бесінші категорияға жергілікті белгідегі автокөлік жолдары , ішкі
кәсіпшілікті жолдар және кіріс жолдар , совхоз және колхоздардың
күнделікті ішкі жолдары , интенсивтілігі 200 авт\сут болатын қызметтік
және потрульдік жолдар кіреді . Бұлардан басқа техникалық тасымалдарға
қызмет көрсететін өндірістік кіріс жолдық жолдар болады. Оларды (нетто –
млн. т\год) 1.0 және млн- т \ год жоғары және 1.0. млн.т\год. аз болатын
жүк кернеулігі арқылы ажыратуға болады.
Қала көшелері мен жолдарының классификациясы
Қайта құрылған аймақтарда немесе қайта құруға жататын аймақтарда
орналасқан , бірінші типтегі жылдамдық жолдары , сондай ақ осындай
қиылысқан аймақтарда әр түрлі деңгейдегі жасанды жарақты тонельде ,
эстокадада салынатын жоғарғы техникалық категория жолдарын көрсетеді .
Бұл жолдарда қаланың ірірек және ірі аудандары арасында және қала
арасында және басқа да топтық таратып қоныстандыру жүйесінің жергілікті
пункттері арасындағы транспорттық жылдамдықты байланыстар бар.Қозғалыстың
мінездемесі : үзіліссіздік қозғалыс , әр түрлі деңгейдегі транспорттық
шешімдер. Жергілікті және жанама (боковой) кіріс жолдарының құрылғылары.
Транспорттық тролебустан , мопед және велосипедтен басқа барлық түрлері.
Жылдамдық жолдарындағыдай автобустардың қозғалысы аялдамасыз болады . Жаяу
жургіншілер жолының қозғалысына тыйым салынады.
Екінші типтегі жылдамдық жолдары жоғарғы категорияның бірі болып
табылады , бірақ олар қайта құрылмаған аймақтардан өтетін болғандықтан ,
жасанды жарақ трассасында олардың салыстырмалы салмағы аз болады.
Жылдамдық жолдарының бірінші типке қарағанда қозғалыс мінездемесі
аналогты : бірақ бұл жерде жергілікті және жанама ( боковой) кіріс жолдар
орнатылмайды.
Транспорт қозғалысының үзілісіз режимінің ортақ қалалық
белгідегі магистральды көшелері ірі және өте ірі қалаларда да құрылған
. Қаланың орталық бөлігі арқылы қозғалыстың транзиттік бөлігін алуға
болады.Транспорттың үзіліссіз қозғалысының ортақ қалалық белгісіндегі
магистральды көшелерді жобалау қажет. Бірінші типтегі үзіліссіз қозғалық
магистралінің максималды интенсивтілігінде жанама кіріс жолдар
қарастырылады. Олар көпшіліктік , жүктік және жергілікті транспорттардан
орталық кіріс жолдар бөлімдерді жүктейді. Екінші типтегі
магистральдардың жергілікті және жанама кіріс жолдары транспорттың
жүктемесі аз болғандықтан қарастырылмайды.( бірінші типтгі - 500 мың
адамнан жоғары қала елді мекендері , екінші типтегі -250-500 мың адам қала
елді мекендері).Ортақ қалалық белгідегі реттік қозғалысының магистраль
көшелерінде басқа да көшелер мен жолдардың қиылысуы , басқа жолдардың
жолдарымен және үзіліссіз қозғалыс магистральдарының қиылысуынан басқа ,
ережедегідей бір деңгейде т ұрады. Екі ортақ қалалық магистральдардың
реттеу қозғалыстағы немесе ортақ қалалық магистральдарының жеке
қиылысулары қозғалыстың интенсивтілігі өткізу қабілеттілігі бірінші
деңгейдегі светафор қиылысуының реттеуінде асырып , әр түрлі деңгейде
жобалайды.(1 типте – 500 мың адам қала елді мекендері , 2 типте - 250 –
500 мың адам қала елді мекендері)
Ортақ қалалық белгідегі магистральды көшелерде жергілікті және
жанама кіріс жолдар МИД 1,2 орталық өту бөлімдерінің шектелген өткізу
қабілеттілігінде транспорттың реттеліп өткізілуі үшін қолданылады .
Аудандағы белгідегі магистральды көшелер бірінші және екінші
типтегі транспорт жүктердің шамасына қарап ажыратады (250 ден жоғары және
250 мың адамнан дейінгі қала елді мекендері ). Бірінші типтегі аудандық
белгідегі магистральда жергілікті кіріс жолдар жобалануы мүмкін. Екінші
типтегі магистральдарда жергілікті кіріс жолдар жобалары қажет емес.
Аудандық магистральдардың қиылысулары өз арасында бір деңгейде
қарастырылады.
Бірінші типтегі маагистральды жүк жолдары екінші типтегі МГД – ға
қарағанда қайта құрылған және қайта құруға жататын аймақтардан өтеді. Онда
өндірістік қаланың өндірістік склады және шекарысында комуналда
арасындағы вне жилой достройки . бұл жолдарда жүктік қозғалыс бір
деңгейдегі және әр түрлі деңгейдегі қиылысуларда көпшілікті транспорт
болмайды. Қажет жағдайда көпшіліктік транспорттардың өтуі аудандық
белгідегі магистраль көшелерінің категориясына көшеді.
Тұрғындар көшесінде тұрғындарымен және микро аудандарға
транспорттық қызмет көрсету іске асады . көпшіліктік транспорт мұнда
жіберілмейді . бір және жиілігі аз көпшіліктік транспорт екінші маршруттың
өтілімі ұйымдастыру қозғалысының режимінде қиындықтар түсірмейді және сол
уақытта елді мееннің транспорттың қызмет көрсетілім деңгейін көтеру
қарастырылады .
Өндірістік және комуналды складты шекаралар жолдары аудан
аймағындағы өндірістік және құрлыстық жүктерді тасу үшін қолданылады .
Бұнда жүктік транспорт қозғалыста болады .
Жаяау жүргіншілердің жолдары және көшелер автомибилизация
өсімінің және транспорт қозғалысының интенсивтілігі өсімінің үзіліссіз
үлкеюі қызық тудырады. Жаяу жүргінщілердің көшлері қызметтік және апаттық
бағыттырдың бірлік транспорттық құралдардың өтуші қарастырады.
Ережедегідей бұл көшелер тұрғындарды кең дамыған желілермен (театр , кино ,
ресторан) қызмет көрсетуі қажет. Бұл қайта құрудың транспорттық қызмет
көрсетілімі тылдық ба ғытпен қамтамасыз етуі қажет.
Паселкалық көшелерді және жолдарда шикі паселкалы
транспорттық және жаяу жүргіншілер байланыстары бар болады. Селитебные
және өндірістік шекаралар арасындағы өндірістік шекаралардың
транспорттық байланысы , сондай ақ ортақ желілердің автокөлік жолдары
бар.
Ішкі шекра аудандық кіріс жолдар басты, негізгі және жеке
үйлерге арналған кіріс жолдар деп бөлінеді және де жергілікті белгідегі
көшелер тұрғын үйлердің бірнеше топтық транспорт байланыстары үшін және
жергілікті белгідегі магистраль көпшіліктік тұрғын үйлердің жеке
топтарының транспорттық және жаяу жүргіншілер байланыстырады , сондай ақ
көпшілік және мәдениет тұрмыстық мекемелері басты кіріс жолдармен өзара
аудандық белгідегі тұрғыынды және магистральды көшелер және
мекемелердің транспорттық және жаяу жүргіншілік қызмет көрсетулер ;
негізгі және бастапқы кіріс жолдардың байланысы үнемі қолданылады.Кіріс
жолдар арқылы қызмет көрсетулер жіберіледі.
Велосипед жолдары тек қозғалыстарында ғана қолданылады ,
ережедегідей , өзіндік трассаларда салынды , аудандық белгідегі
магистральды көшелермен ішкі микроаудандық тұрғын көшелерінің
байланыстары үшін қызмет етеді .
Бақтық саябақтық жолдар саябақ , бақ және сквер аймақтарында
жобаланады.Басты бақтық саябақтық жолдарды жылдың кез келген уақытында
қолданылатын кең жаяу жүргіншілер аллеялары бар.Ішкі саябақтың
микротранспорт және қызметтік белгідегі бірлік транспорт.
Дәріс 4
Қала шетіндегі автокөлік жолдары мен қала көшелері жолдарының
элеметтері.
Дәріс жоспары:
1.Қала жолдарының элементтері
2.Қала шетіндегі автокөлік жолдарының элементтері
1.Қала жолдарының элементтері.
Қалалық жолдар және көшелер өздерінің шекара шегінде «қызыл
жолақтар» аралығында, әртүрлі элементтермен ұштасады, оларға: бір
немесе бірнеше жүргізу бөліктері, жаяу жүру жолағы, велосипед
жолағы, әртүрлі типтегі жасыл көшеттер жолағы (газон, бульвар)
орталық бөлу жолағы қарама-қарсы бағытта жүру бөлігінің арасында,
арасында бөлу жолақтары орталық өту жолдары мен біршетке жүру
бөлігі және жергілікті жүру жолдарының арасында, трамвай жолы мен
бөлу жолақтары, тратуар мен жүру жолдарынан бөлінетін, техникалық
жолақ, резервті жолақ, тұрақтау және соңғы қоғамдық көлік аты,
әртүрлі типтегі қоршау, көліктердің жүруін бағыттау және жөнге салу
және көлік тұрағы, үйінділердің құламалары, подпорлық қабырғалар
және де сұбырғыштар жүйесінің элементтері, жарықтандыру, су асты
инженерлік желі, көше және жол қозғалыстарын жөнге келтіру және
ұйымдастыру құралы. Әр түрлі категориялардың үйлесуі және де
жергілікті шарттарда әртүрлі болуы.
[pic]
Сурет 1. Қалалық жол элементтері
1-орталық жүру бөлігі (екі немесе бір); 2-орталық
бөлу жолағы; 3-орталық және бір шетке жүру арасындағы бөлу жолағы;
4-бір шетке жүру белгісі; 5-тратуар мен бір шетке жүру жолағының
арасын бөлу жолағы; 6-тратуар; 7-«қызыл жолақтағы» көгал жолағы; 8-
құрылыс немесе «қызыл жолақ»; 9-трамвай жолы мен орталық
жүргіншінің арасын бөлетін жолақ; 10-трамвай жолы; 11-техникалық
жолақ;
Орталық жүргіншінің жолы( немесе бір жүргіншінің
бөлігі) негізгі көлік легін өткізуге арналған. Бір жақ шетке жүру
жолындағы жергілікті және қоғмдық көліктерге арналған. Жергілікті
жүргіншілердің жолағына тек құрылысқа қызмет ететін көліктер ғана
жіберіледі.
Орталық бөлу жолағы қарсы қозғалыс көлік легін бөледі,
ал қалған бөлу жолақтары бір бағыттыларды бағытына қарай бөледі.
Әр түрлі бөлінген орынға бағытталған көліктер легін және көліктерден
жаяу жүргіншілерді бөлу. Бөлу жолақтары, орталықтан басқа, жер
асты инженерлік желілерді бөлу үшінқызмет етеді, көгалдандыру және
әртүрлі қала көшелерінің құрылғылары(жарықтандыру құралы және
байланыс сымы, бағыттағыш, бағдаршам т.с.сс).
Техникалық жолақтарды мынандай кездерде жобалайды, жер
асты инженерлік желілерді көгалдандыру мен бөлу жолақтарының
астарына кіргізе алмағанда қолданады.
Резервті жолақ керекті төсеніштер жер асты инженерлік
желілер үшін арналған және де қосымша жүру жолдарымен трамвай
жолдарын кеңейту үшін қолданылады.
Бөлу және техникалық жолақтар уақытша жапқан қар кезінде
қолданылады.
Трамвай жолдарын орналастыратын жолақтар жолдың бір
жолында орналасуы мүмкін, 1-суретте көрсетілгендей көше осі бойынша.
Бағыттаушы островки көліктер мен жая жүргіншілердің
қозғалысын ұйымдастыру және жөнге келтіру үшін қолданылады.
Көлік тұрағы, «қызыл жола» шекарасында орналасқан алаң
нмесе қала көшелері элементіне кіреді. Әрқашанда мұндай көлік
тұрақтары шеткі және жергілікті жолға және көгалдар жолағының
бойына, «қызыл жолақ» бойына жайғасып жасалған. Әр кезде көлік
тұрақтары қалалық алаңдар территориясына кірістіріледі. Қалалық
шегінде орналасқан көлік тұрағы, көшеден жүру бөлігін және
тртуарларды бөлу жолағымен бөледі, ереже бойынша жүру жолына немесе
тратуардан 15-см биік және көгалдандырылған болу керек. Қалалық
алаң территориясының шекарасында көлік тұрағы жүру жолының бөлігімен
бір деңгейде және де сызық бойымен қысқартылады. «Қызыл жолақ»
бойында орналаспаған көлік тұрағы қала көшесінің элементіне
кірмейді.
Субұрғыштар жүйесінің элементі, қала көшелері мен
жолдарының бетінде орналасқан, жаңбыр суын қабылдайтын құдықтар мен
торлар болып келеді, көру құдықтары люктармен және қақпақтарымен
ашық және жабық қайықтар. Бұл элементтерге көру құдықтары және
әртүрлі нәрсеге бағытталған жерасты инженерлік желілер.
Жарықтандыру элементтері жарықтандыру құрылғыларының тірегі
болып, ереже бойынша тралейбус және трамвай сызығы ілінген байланыс
сымы тірегімен кірістірген.
Қала шетіндегі автокөлік жолдарының элементі.
Автокөлік жолы элементі көп түрлі және жүру бөлігімен
қосылады, жол шеті, құм үйілімі, жол ойпаты (обочина), субұрғыштың
ашық жүйесі. Бірінші категориялық автокөліктер үшін элемент сапасы
ретінде екінші жүру бөлігі және орталық бөлу жолағы қосылады.
Сурет 2. Ортақ жүйе бойынша автокөлік жол элементтері.
1-өту жол; 2-бөлу жолағы; 3-жол жиегі; 4-жол ойпаты;
Қала жолдары мен көшелері және қала шетіндегі автокөлік
жол элементтеріне жасанды құралдарды кірістіруге болады, оларға
(әртүрлі деңгейдегі транспорт және жаяу жүргіншілер құралдары,
тунельдер, эстакада, бөгет, аздаған жасанды құралдар).
Әртүрлі кәсіпорындарды сумен, электр қуатымен және электр
жарығымен, жылумен, көгілдір отынмен, барлық түрдегі байланыспен,
әртүрлі материалдармен азық-түлікті транспорттаумен тұрғындарды
қамтамасыз ету және де осыған қоса жер бетіндегі фекальдық
шаруашылық, тазартылған суды шығару үшін жер асты инженерлік желі
қолданылады және де бұл қала жолдары мен көшелерінің элементі
болып табылады.
Тексеруге арналған бақылау сұрақтары:
1.Қала жолдарының элементтері.
2.Қала шетіндегі автокөлік жолдарының элементі.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Варелопупо Г.А. Қалалық транспортта қозғалысты ұйымдастыру.
М.Траспорт, 1981-жыл , 93-бет.
2. Қысқаша автокөлік анықтамасы (НИИАТ)М.Траспорт, 1984-жыл, 318-бет.
3. РСФСР автокөлік транспортының жарлығы. М.Транпорт, 198-жыл, 56-
бет.
Дәріс 5.
Жол қабатының конструкциясы.
Дәріс жоспары:
1. Жол қабатының конструкциясы.
2. Асфальтобетондық жабын.
3. Монолиттік бетон жабыны.
4. Дайын плиталар жабыны.
1. Жол қабатының конструкциясы.
Жолдық жабын негізгі және қабат астына жайылатын қабаттардан
тұрады. Жабын транспорттық – эксплуатациялық талаптарға сай болуы
керек. Осыған орай оны жоғары сапалы материалдардан: асфальтобетон,
монолиттік бетон, дайын плиталар, көптеген бетон тәріздестер. Соңғы
жылдары барлығы түрлі түсті жабындарды пайдаланады, әсіресе
алаңдарда, ескерткіштерде, бульварларда, парктерде және тағы сол
сияқты. Кейде жабын ретінде (мостовые) бола алады, бірақ
сіңіргіштігінен оны жиі қолданбайды.
Оның негізі автомобиль дөңгелегі мен ауа райы- климаттық
факторлардан әсер алмайды, сондықтан да оларға қатысты материалдарға
деген қаталдылық жабынға арналған материалдарға қарағанда қатал
емес. Оның негізі жоғары анықтайтын мүмкіншілігі бар иілмелі плита
иілу кезінде төзімді болуы керек. Кез келген жыл мерзімінде
транспорттық жүктеулерге төзіп, оны төменгі қабатқа ешбір
деформациясыз біркелкі етіп таратуы керек. Негіз ретінде
битумоминералдық қоспа, аз мөлшерде цемент қосылған құм- ұсақ тас
қоспа, ұсақ тас немесе таңдап алған құрамдық гравий мен
түйіршектелген шлак, түрлі (золы)қосылған және әсері аз тоқу
материалдарынан тұратын шлакоминералдық қоспа қолданылады.
Төменгі қабатты физико-механика әсерінен біртексіз жол-
құрылыс материалдарынан жасайды. Төменгі қабат ретінде төзімі төмен
известняки және тоқымамен өнделген грунттар шлако-минералдық қоспалар
мен қажет жағдайда құм қолданылады.
Асфальтобетондық жабын.
Жолдық құрылыста асфальтобетонның кең таралуы бірнеше
жағымды қасиеттертерге негізделген; жоғары механикалық төзімділік,
серпінді және пластикалық қасиетімен, салыстырмалы жеңіл жөндеумен,
жабын құрылғысының толық механизация мүмкіншілігімен, жолдық қабаттың
стадиондық салу, асфальтобетонның жабыннан алынып қайта қолданылуы,
құрылыс жұмыстары бітісімен транспорттық қозғалыстың ашылуы.
Асфальтобетондық жол жабындары жоғары және төменгі
температурада тұрақты болуы, коррозиялық төзімділік (су және аязға
төзімді), тозуға қарсы, жоғары түзулік пен автомобильдік шинаға
ұстасуға арналған.
Асфальтобетондық жабынның қызмет мерзімі мен эксплуатациялық
сапасы келесі факторларға байланысты: асфальтобетондық қоспаның
физико – механикалық қасиеті, жол қабатының конструкциясы және жер
қабатының төзімділігі, жер қабаты мен жол қабығының құрылыс
технология деңгейі, сонымен қатар асфальтобетондық жабын, қозғалыстың
құрамы және күшейте түскендік, асфальтобетондық жабындық жолдың
эксплуатация сапасы.
Асфальтобетондық қоспа бірнеше белгі бойынша
классификацияланады:
- Жұмыс өндіріс тәсілі бойынша (тығыздау кезінде және суу
кезіндегі тығындаусыз);
- Салу температурасы бойынша ( ыстығы – t=130-160гр.С, жылы – 60-110
гр.С);
- Шағыл және құм дәнінің ірілігі бойынша (ірі дән тәріздес,
орташа, ұсақ, құм тәріздес);
- Шағыл пен құм құрамына байланысты:
А типі - көп шағыл (50-65 %шағыл)
Б типі – орташа шағыл (35-50 %шағыл)
В типі – кіші шағыл (20-35 %шағыл)
Г – құмдас (үгілген құм қолдануы, 35 % тұрады 1,25-5 мм).
Д – құмдас (нағыз құм қолдануы, 14 % тұрады 1,25-5 мм).
- Уақ тесігінің мөлшері бойынша (қалың уақ тесігі 3-5% көлемі
және 5-10% көлемі).
Монолиттік бетон жабыны.
Монолиттік цементобетондық жабын басқа жақсы жетілген
жабындармен салыстырғанда техникалық және техника – экономикалық
жағынан ерекшеленеді. Осы жабындардың негізгі ерекшеліктері: жоғары
тасымалдаушы талабы, жабынның кедір-бұдыр жеткілікті жоғары , тозығы
аз, капиталдық ремонтқа дейінгі үлкен қызмет мерзімі, салу және
дайындау механизация мен автоматтандыру мүмкіншілігі. Бетондық
жабынның негізгі қасиеті - төселген ауырлықты үлкен көлемге дейін
белгілеу.
Цементобетондық жабынның конструкциясының типі келесідей
айырады: бір қабатты мен екі қабатты, қапталған және қапталмаған;
темірбетондық деформациялық тігісі бар құрылғы мен тігіссіз –
үздіксіз қапталған, алдын – ала қысылған бетондық және темірбетондық.
Дайын плиталар жабыны.
Темірбетондық дайын плиталар жасалған жабындар жол қабатының
конструкциясын қалалық жолдарда, алаңдарда, автомобильдік бекеттерде,
кварталдық және өндірістік территориялардың ішінде және тағы басқа
объектілерде кеңінен қолдануға болады.
Темірбетондық плиталық жабындар жиынының қажетті ерекшелігі
бірінші кезекте мынадан тұрады: оларды сыртқы ауада төменгі
температурада қанағаттандырады, осыдан құрылыстық мерзімін созады.
Қажетті ерекшіліктері төмен емес, жабын құрылғысықажетті ерекшелік
болып тағы да, жабын құрылғысы трудоемко , ал дайын жер бөлігін
транспорт қозғалысы үшін тез ашуға болады. Сондай – ақ монолитттік
цементобетондық жабындарға қарағанда зауыттық шартта дайындалғандар
плита бетондарының қасиеті жоғары. Қабаттасқан жабын ремонты,
цементобетондық немесе асфальттық жабынды қайта түзу деформацияланған
және бұзылған плиталарды айырбастау қажет болғанда. Жолдық қабаттар
қабаттасқан жабындармен барлық қалалық транспорт түрлері мен кез
келген транспорттық қысымға да жарайды.
Дәріс 6.
Автомобильдік жолдардың инженерлік құрылғысы
Дәріс жоспары:
Автомобильдік жолдардың инженерлік құрылғысына жолдық
қозғалысты өндіретін техникалық құрамдар жатады (қоршалу, жолдық
белгілер және нұсқаулар, журетін жолдар белгілері, жарықтандыру,
бағыттаушы құрылғылар, бағдаршамдар, жолдық қозғалысты автоматты басқару
системасы ); көгалдандыру, кішігірім архитектуралық пішіндер; жол-
эксплуатация қызметінің салуда және ғимараттардың кешендері; кешендер
және автотранспорттық қызметтердің салуы, автосервис салудың
кешендері; жол қозғалысын басқаратын сызықты салулар.
Автомобильдік жолдардың инженерлік құрал – жабдығы белгілі
мөлшерде транспорттық қозғалыс қажеттілік режимін түзейді. Жолдық
қозғалыстың экономикасын және ыңғайлылығын, қауіпсіздігін, қоршаған
ортада транспорттық ағымдарының кері әсерін жұмсартады.
Жолдың категориясы жоғары болған сайын, соғұрлым қозғалыс
үнемдігі жоғары, инженерлік құрылғының жолдық қозғалысты
орналастыратын рөлі маңызды және де оның қауіпсіздігі, экономика мен
ыңғайлылығы жағынан.
Организациялық – құқықтық орналастыру негізімен инженерлік
құрылғыны автомобильдік жолда эксплуатация жол қозғалысының ережесі
болып табылады. Баршалықты мемлекеттік стандарттар, нормативтік
документтер, жол полициямен жолдық – эксплуатациондық қызметтік
бөлімшелердің регламенттік қызметі.
Белгілер мен нұсқаулар түрлері және олардың мағынасы.
Жолдық белгілер жолдық қозғалыстың орналастыратын техникалық
құрылғыға жатады және барлық автомобильдік жолдар мен тұрғылықты
пунктердің көшелері қажетті бөлігі болып табылады. Заман талабына
сай барлық жол қозғалысына қатысты режимдер, шарттар, бағыттар мен
маршрут қозғалысы, демалыс аланының орналасқан жері, түрлі сервис
объектісі туралы және специфицикалық функцияларды орындайды.
Қозғалыс ұзақтығына қарай жол белгілері стационарлық және
уақытша болып бөлінеді. Уақытша белгілер жүретін жолдарда немесе
оның жанында жүргізілетін ремонт кезінде орналастырылады. Ақпаратқа
байланысты жолдық қозғалыста қатысушыларға хабарлайды. Осындай
жағдайда барлық топтың белгілері қолданылады.
Уақытша белгілер бір және көп позициялық бола алады. Бір
позициялық белгілер осы шақта кең тараған. Бұл белгілер жол
қатысушыларын үнемі әсер етуші факторлар туралы белгілі бір үлкен
уақыт аралығында хабарлайды. Осы факторларға жоспардың геометриялық
элементі, бойлай және көлденең профелі, жургінші бөлімнің қалыбы,
демек, қауіпсіздік пен мінездемеге фактор әсер етеді, олардың әрекеті
қайталамалы немесе қысқа мерзімді. Оларға тәулік ішінде
өзгертулер күшейте түскендік және қозғалыс құрамы, ауа –райы
шартына байланысты өзгеруші табиғи жарықтық, метеорологиялық
көріпкелдік, жабынның сырғанақ болуы. Көп позициялық белгілер
көмегімен қозғалыс бойынша осы шарттармен шапшаң басқаруға болады.
Осындай белгілер автоматтық режимде не болмаса диспетчермен
дистанциондық басқару ретінде жұмыс істей алады. Ең қарапайым көп
позициялы белгілер 2 позиция шығара алады. Позицияның максималды
санының принципшіл шектеуі жоқ (10 позициядан көп керек емес).
Қазіргі заманда бейнені өзгерту мен жол белгілерін басқару
екі тәсілін қолданады:жарық техникалық және механикалық. Жарық
етхникалық тәсілде бейнені өзгерту үшін сан, әріп, сегменттер немесе
символдар түрінде арнайы жарық бастауларын немесе әбден қыздыру
шамдарынан жасалған матрица таблосы немесе оптикалық талшықтар
қолданылады.
Осы тәсілдің кемшілігі жазулар мен символдар стильде
салынғандар регламент белгіленген мемлекеттік стандарт жазуы мен
символдардардан өзгеше. Механикалық тәсілде бейнені өзгерту үшін
электродвигатель, электромагнит немесе басқа да орындаушы құрылғыларды
қолданады. Осы тәсілдің кемшілігі ақпаратты ауыстыру жылдамдығы
төмен, кейбір конструкцияларда белгілердің үлкен геометриялық өлшемі
бар қапшықтар символы мен жазулары бар щиттерді сақтау үшін қажет.
Көп позициялы белгілер үшін световоды кең қолданылады, бірақ қазір
олар қымбат.
Болашақта жол белгілері үшін голографиялық бейнені орнату
үшін практикалық қолдануды ойлап табуы мүмкін.
Қазіргі уақытта жол белгілерін жол жағалауында арнайы
тіректерде, жарық ,байланыс, электротасымалдағыш линия тіректеріне
орнатады.
Жол белгілері ішкі жарықтандыру және сыртқы жарықтандыру,
көлемді, жалпақ белгілер болып бөлінеді. Бірінші түрге элкектрлі
жарық бастауын орнату үшін қабықшада бөлігі бар және белгі
тасушының біркелкі жарықтануын тарату белгілері. Осыған орай Іштей
жарық жол белгілерінің түрі көлемді. Көп қолданбайтын сыртқы
жарықтандыру белгісі арнайы стойкаларда орналасқан жарықтың
автономдық бастауы белгі алдында немесе белгі астына арнайы
кройнштейнге ілінген белгіні қолданады. Ереже сияқты, қала шетіндегі
жолдарда қараңғы кезде автомобильдің жарығы түскенде жалпақ жол
белгілерін жақсы көруі үшін қолданады.
Белгітасушы материалы бойынша жол белгілерін металдық және
полимерлік деп бөлуге болады. Кейде ғана уақытша белгі ретінде жұқа
фанера қолданылады.
Металдық жолтасушыларды жұқа көміртекті болат немесе
алюмений қорытпасынан жасайды. Коррозияға төзімді алюмений қорытпасын
қолданған дұрыс. Полимерлік белгі тасушылар жалпақ белгілерді пластик
әйнектен, көлемді белгілерді полиакрилдан жасайды. Полимерлік белгі
тасушылар алюмениц сияқты коррозияға , ауа-райы өзгеруіне төзімді,
жеңіл, құны бойынша жақсы көрсеткіші бар, бірақ барлық полимерлер
сияқты ескіріп тозады.
Дәріс7
Жабынның транспорттық-экспулатациялық сипаттамасы
Дәріс жоспары:
1. Жабынның транспорттық-экспулатациялық сипаттамасы
2. Жол сапасының комплекстік сипаттамасының коэффициенттері
1. Жабынның транспорттық-экспулатациялық сипаттамасы
Жол жабыны автомобиль дөңгелектерінің жүйелік әсер етуіне ұшырайды.
Жол жабынының типінен және жағдайынан автомобиль транспорты жұмысының
маңызды көрсеткіштері тәуелді. Олар қозғалыс жылдамдығы, автомобиль күшінің
шығыны, дөңгелектердің ескіруі, транспорт құралдарының амортизациясы.
Жүктің құны үшін маңызды негізгі экспулатациялық көрсеткіш жолдардың
жабынының мықтылығы және тегістілігі болып табылады.
Жол қабатының мықты болуы ішкі жүктемеге жол қабатының материалдық
қарсыласуын анықтайтын иілгіштік модульімен сипатталады. Жол қабатының
талап етілген иілгіштік модулі қозғалыстың интенсивтілігінің өсуінің
мүмкіндігін есептеуімен мықтылықтың жеткілікті қорын қамтамасыз ету керек.
Оны жолдың категориясына тәуелді орнатады.
Талап етілген есеппен жол қаптамасында бар иілгіштіктің практикалық
модулін сәйкестендіре отырып, жабынның қатысты мықтылығын анықтауға болады:
К1=Еф/Ер
Мұндағы, Еф-жол қабаты иілгіштігінің фактикалық модулі кг/см2;
Ер- Еф-жол қабаты иілгіштігінің қажеттілік модулі кг/см2.
Жабынның қатыстытегістілігін келесі қатынастан анықтайды:
К2= Sф / Sр
Мұндағы, Sф-жабынның фактикалық тегістігі;
Sр- Берілген жол типі үшін жабынның қажетті тегістігі.
К1, К2, К3 коэффициенттері дәл қазіргі уақыттағы қозғалыс
шартымен талап етілетін қабаттың фактикалық мықтылығының сәйкестігін
сипаттайды.
Жабынның ескіру коэффициенті анықталады: К4=Н0 / Н
Мұндағы, Н-жабынның фактикалық желінуі (өлшеммен анықталады);
Н0- желінудің тиімді өлшемі.
Коэффициенттер комплексті түрде жолдардың экспулатациялық
сапасын сипаттайды және жол қабатын сақтап қалуға, жөндеу жұмыстарын
жүргізуге қандай іс-шаралар өткізу керек екендігін шешуге көмектеседі.
Жол қабатын салып болғаннан кейін жабынның бастапқы тегістілігі
оның конструктивті ерекшеліктерімен, технологиясымен және жұмыстың
сапасымен анықталады.
Ең қолайлысы болып цементбетонды және асфальтбетонды жабындар
табылады. Жоғары мықтылығына қарамастан цементбетонды жабындар үнемі
тегістіліктің жоғарғы дәрежесін қамтамасыз ете алмайды. Асфальтбетонды
жабындардың беті тегіс болады, қозғалысқа аз кедергі жасайды және
дөңгелектер аз желінеді. Асфальтбетонды жабындардың кемшілігі онда
кішкентай кедір бұдырлардың болуында. Қозғалыстың жылдамдығын жоғарылатуға
тәуелді болатын көп факторлардың ішінде негізгісі болып жабынның тегістігі
және оның динамикалық қасиеттерін сипаттайтын автомобильдің жетілген
подвескасы табылады.
Зерттеушілердің айтуынша әр түрлі моделдегі автомобиль
қозғалысының жылдамдығы бір заңмен жабынның тегістігіне тәуелді
өзгереді.Тегіс жолда автомобиль жылдамдығы оның динамикалық сапасына
тәуелді. Двигательдері өте күшті автомобильдер өте жоғары жылдамдықтарды
бағындырады. Тегіс емес жолдарда жылдамдықтың өлшемі подвесканың жетілуімен
анықталады. Мұның әсерінен әр түрлі автомобильдердің жылдамдықтарының
айырмашылығы мәнді емес.
Жабынның тегіс емес бетінде автомобиль жүргенде кузовтың және
дөңгелектердің амплитудасы мен тербелісін өлшеу үшін акселерометрді
қолданады. Жабынның жүру сапасы жақсы болған сайын автомобиль бөліктерінің
амплитудасы мен тербелісінің жылдамдауы аз болады.
Акселерометрді дөңгелектің осіне немесе кузовтың түбіне
орнатады. Оның серпінді пластиналарында жүкшелер орналсды. Егер жылдамдату
берілген өлшемнен көп болса, жүкше винттен бөлінеді; сонымен бірге
электрлік байланыс бөлінеді. Әрбір секция белгілі бір жылдамдатуға
бейімделеді, тәжірибеден өткізуде орнатылған жылдамдатудың тербелістер
санын көрсетеді. Аксолометр счетчигінің көрсетуімен динамикалық
характеристиканың қисығын салуға болады.
Түзу емес жолдағы қозғалыстан автомобиль бөліктерінің
амплитудасы мен жылдамдатуы жылдамдық көбейтілген кезде өсуі және
критикалық өлшемге жетуі мүмкін. Зерттеушілер берілген жабын тегістігінде
мүмкін болатын есептеу жылдамдығын анықтау керек. Автомобильдің мүмкін
тербеліс өлшемін жүргізушілер және жолаушылар қолайлылығын ескере отырып
анықтайды, жүктің тұрақтылығын қамтамасыз ету, рессорларда, дөңгелектерде
және автомобильдің басқа да бөліктерінде жүктің көп болуының жоқ болуы.
Қозғалыстың берілген жылдамдығын ұстап тұру үшін қосымша
двигательдің күші қажет болғандықтан, автомобиль тегіс емес жолмен жүргенде
жанармай шығыны көбейеді.
Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Жабынның транспорттық -экспулатациялық сипаттамасы.
2. Жолдың сапасының комплекстік сипаттамасының характеристикасы.
Дәріс 8.
Жол қабаттарының беріктік есеп-қисабы .
Дәріс жоспары:
1. Жол қабаттарының беріктік е сеп-қисабы
2. Қатты емес жол қабаттарының слой қалыңдығының есеп-қисабы
3. Қатты қабаттардың есеп-қисап
4. Қатты емес жол қабаттардың жуандық есеп-қисабы
1. Жол қабаттарының беріктік есеп-қисабы .
Жолдық қабаты созылу күшінің қабілетіне байланысты қатты
( жоғарғы слой майысуға қарсылық көрсетеді ) және қатты емес (
жоғарғы, слой майысуға қарсылық көрсетеді, бірақ қаттыға қарағанда
маңыздылығы аз, температураға және дымқылдылығына байланысты немесе
майысуға қарсылық мүлдем жоқ ) деп бөлуге болады.
Қатты қабаттарға цемент бетондық жабулар және негіз
жатады. Ал қатты емес қабаттарға, олардың жабулары және жоғарғы
слой негізі тоқымалы материалдан (цемент, битум, известь) тұрады,
сонымен қатар слой сакала, щебня, гравийден және басқа да түрлі
материалдардан, тоқымалыға жалғанбаған және байланысты қажет
етпейді.
Жолдық қабаттарды құрастыру материал мен қабаттарды
таңдаудан тұрады, сандарды тағайындау және қабаттың жуандығы және
оларды жүйелілікпен орналастыру, материалдардың мумкіндігін таратуда
және жуктеуді қабылдауда қолдануға мүмкіндік береді.
Жолдық қабаттардыі жобалаудың басты негізгі конструкциясы
кернеу жағдайын талдау болып табылады, күштің түсу кезінде көрінуі,
автокөлік дөңғалағыі және атмосфералық факторлар арқылы беріледі.
Пайда болған қалыпты (тік) және жанамалы (көлденең) күш тереңдігіне
қарай басылады, жолдық қабаттарда төменгі слойға берік материал
қолдана отырып, көп слойды жобалауға мүмкіндік береді.
5-сурет.
Автокөлік доңғалағына күш түскен кезде, жол қабаттарында ойпаң
пайда болады. Жоғарғы слойда қысу, ал төменгі слойда созылу жүзеге
асады. Ойпаңның көлемі күштің түсүіне байланысты. Серпінді деформация
(у деп белгіленеді, ол күштің алынуы кезінде жоғалады және қалған
деформация (о, ол қалған күшті жинап алу және күшті түсіру.
Егер жинап алынған деформация өзінің белгілі бір
тағайындалған көлеміне жеткен кезде, конструкцияда жарылу пайда
болады және ол бұзылады.
Деформация деп өлшенген майысудың Е, доңғалақ диаметріне
қатынасын айтады, шамалы доңғалақ ізі D, осы майысуды шақырушы
(=E/D, күш көлеміне қатысты Р, ол серпінді деформация (у
шақырушыны серпінді модуль деп атайды. Eу=P/(у=PD/Eу
Қатты емес жол қабатындағы слойдың қалыңдығының есебін-
автокөлік есебі көлемі бойынша рұқсат етілген доңғалақ астындағы
серпінді майысуды үлкен емес әсерлі мезгіл – көктемде, ал оңтүстік
аудандарда – қыс мезгілінде жүргізіледі.
Қойылған нормативтік көрсеткіш (серпінді майысу, серпінді
модулі) күш есебінен жүзеге асады, сол сияқты қозғалыстың көлемі
перспективті жылдық есебінен және барлық берілген уақыт ішінде
күрделі жөндеу қызметін жабу.
Нормативтік серпінді майысу есебінің нәтижесіне
тәуелсіз қабылданатын жолдық қабаттар рұқсат етілген шекарада жол
сәулесі көлеміне шек қойылады.
Жабу типін перспективті қозғалыстың шартына байланысты
таңдап алады. Жолда қозғалыс қарқынды болғандықтан, жолдың беті
соғұрлым берік болуы тиіс (асфальтбетондық, цементбетондық).
Жолдық қабаттардың беріктігін анықтау кезінде (серпінді
модуль қажет емес) күш есебі Н-Р және берілген қозғалыстың
қарқындылығынан шығады.
Қозғалыстың қарқындылығын коэффициентке көбейту есебінен
алады (күш тиісті оське).
Қарқындылық есебін 2 жол қозғалысын көрсетеді. Автокөлік
оське төменгі 4тс есебімен түсірілген күш есептелмейді, өйткені
жолдық қабаттардың берік болуына әсер етпейді.
Есеп үшін қозғалыстың тәуліктік орташа мөлшер
қарқындылығын әсерлі емес дымқыл мезгіл көрінісін алады: 15жыл –
капиталдық типті жетілдіруді жабу, 10жыл - жеңілдетілген типті
жетілдіруді жабу, 8жыл - өткелді жабу.
Капиталдық типті жабуды жетілдіру үшін шектік сапасына
қарай жабудың куйі мынаны қабылдайды, соңғы жыл қызметтік
автокөліктің ауыр жылдамдығы 55 км/сағ есебін қамтамасыз етеді (15(
сыртқы деформациялау), жеңідетілген жабуды жетілдіру үшін 35км/сағ
(35( деформациялау), өткел үшін 25км/сағ (50( деформациялау).
Көпслойлы конструкция есебін қарастырған кезде, мысалы,
биіктігі h1, h2, h3 слойлар, әртүрлі серпінді модуль Е1, Е2, Е3
қолданылған материалдың сапасына байланысты номограмманы қолдана
отырып, әрбір қос көршілес слойларды қарастыра отырып, серпінді
модульдік эквиваленттілікті анықтайды.
Қойылған мақсатқа байланысты жоғарыдан төменге қарай
есепті қарастыруға болады, егер талап етілген серпінді модуль
берілген болса және төменгі қаланған серпінді модулін немесе
слойдың біреуін анықтау керек. Кері де жасауға болады, есепті
төменнен жоғары шығаруға болады, мысалы,
Қатты қабаттардың есебі, оған цементбетондық және
темірбетондық жабу кіреді. Бұл жабулар сыртқы күштердің және
температуралық қысым жұмысына көңіл бөледі.
Сыртқы күштер есебін қауіпті жағдайда жүргізеді. Бұл
жағдайда доңғалақтың плитқа түсіретін күш қозғалысы үш есеп-қисап
схемасы бойынша мүмкін: плит ортасында, шетінде және қасында. Плит
қалыңдығы ондағы қысымнан аспауы керек.
Дәріс 9.
Жол жоспарының элементтері.
Дәріс жоспары:
1. Жол жоспарының элементтері.
2. Жолдың бойлау профилінің элементтері.
3. Жоспар және профил елементіне қойылатын талаптар.
1. Жол жоспарының элементтері.
Жүкті және жолаушыларды энергияны неғұрлым аз жұмсап және минимальды
бағамен жеткізу үшін берілген пункттерді жалғастыратын жол бір –біріне
жақын болуы керек, яғни түзу сызық бойымен болуы керек. Бірақ әртүрлі
кедергілер (өзендер,батпақ, көлдер және .т.б) жақын арақашықтықтан
ауытқуға әкеп соғады және осы кедергілерді айналып өту үшін ыңғайлы жол
іздеуге тура келеді. Бұл дегеніміз әдетте автожолдар тік учаскелі қатардан
тұрады.
Жергілікті жерден іздеу кезінде және топографиялық картаны
проектілеу барысында жол осі белгіленеді, бұл жол трассасы деп аталады. Жол
трассасының графикалық бейнесінің горизонталь тіктөрбұрышқа ұмтылуы трасса
жоспары деп аталады. Трасса қозғалысының өзгеруі бұрылыс бұрышымен
анықталады.
[pic] Сурет 4.
Бұрылыс бұрышының негізгі элементтері мыналар:
В- бұрылыс бұрышының биіктігі ; ά – бұрылыс бұрышы ;R – қисық радиусы;
Т- тангенс- қисықтың басқы немесе соңғы нүктесінен бұрылыс бұрышының
биігіне дейінгі ұзындық ; Б- биссектриса- бұрылыс бұрыш биігінен қисықтың
ортасына дейіңгі қашықтық.
Олар былай табылады:
К=πRά/180=Rά/57.3;
T=Rtgά/2
Б=(secά/2-1)=T 2/2R.
Қисықсызықты учаскілер , әсірісе кішкентай радиусты, трассаның сапасын
төмендетеді және көліктің жағдайын нашарлатады, сонымен қатар, көлікті
басқару қиындайды.
Қозғалыстың қауіпсіздігі мен ыңғайлылығы қисықтар үлкен радиусты
болуы қажет.Жоспарларда қисық радиусы I - -категориялы жолдарға 3000 м-
ден астам және басқа категориялы жолдарға 2000 м-ден алуға кеңес береді.
Қиссықтың осындай радиустарында центрге тартыш күштің әсері аз болады және
қозғалыс қауіпсіздігі есептелген жылдамдықпен жүргенде жолдың құрылымдық
элементтерінің қиындамауын қамтамасыз етеді.
2000 м- ден астам қисық радиустарды тіпті төмеңгі категориялы
жолдарға тағайындалуы келешекте интенсивті қозғалысты арттыруда және
жолдарды жоғары категорияға көшіруде анықталады.Бірақта ,үлкен радиустарды
тағайындау әрқашан және әржерде мүмкін емес . Технико – экономикалық
дәлдіктерде жоспарларда тік қисық радиустарын қолдануға рұқсат етіледі: I-
1000м;II-600м;III-400м; IV- 250м; V- 125м.
Көптеген қолдануларда көшу қисықтары бар болады, олар С=RL теңдігімен
клотоид арқылы бөлшектенеді.Мұнда С – клотоид параметрі; R-қисық радиусы ;
L- көшу қисығының ұзындығы. [pic] Сурет 5.
Көшу қисығының ұзындығы 30 м –ден 120 м арасындағы қисық радиусына
байланысты анықталады. Көшу сызығын тізімдеп көшіргенде шеңбер қисығы
қисық центріне біршама жақындайды. Барлық көшу қисығының бөлшектеу
элементтерін арнайы кестелерден алуға болады.
Жоспарда қисықты жобалау шартына байланысты жергілікті бедерлерде
жол трассаларын жақсы көшіру үшін келесі домалақтау типтері қолданылуы
мүмкін; шеңбер сызығымен және қисықтың симметриялық өткелі бірдей
ұзындықпен; шеңбер қисығымен және қисықтың симметриялық емес өткелі
әртүрлі ұзындықта; қисықтың тұтас симметриялық өткелінен; қисықтың тұтас
емес симметриялық өткелінен.
Трассаны төсегенде жолдың қоршаған ландшафтпен гармондық үйлесуіне
қол жеткізуге ұмтылады. Жолдың ландшафтпен келісімділігі эстетикалық мағына
ғана бермейді, сонымен қатар, қозғалыстың қауіпсіздігін жоғарлату үшін де
маңызы бар. Пейзаждың өзгеруі жаңа көрініс жүргізушінің көңілін аудартады
және бір түрдегі ландшафтардың жолдармен салыстырғанда оны ойында
сақтауын жоғарлатады. Еш халық тұрақтамаған жерлерде жолдар әдеттегіден
бірнеше километр ұзын ендікте тік сызықты учаскімен салынуы мүмкін.
Дегенмен тік жолдардың ұзындығы 4 -4,5 км – дан аспауы тиіс, өйткені тік
жолмен ұзақ жүру жүргізушіні шаршатады. Әсіресе ақырын жүретін жүк машина
жүргізушулерін, ал жеңіл машина жүргізушілері жылдамдықты басқара алмауы
көптеген апаттардың болуын жоғарлатады.
Трасса жоспары жол жобасының механикалық құжаттарының бірден бір
маңыздысы болып табылады. Жоспарда трассаны жуан сызықпен көрсетеді. Жол
трассасының екі жағынан да бедер элементтерін, елді мекен пунктерін ,
байланыс сызықтарын және т.б. хабарламалар көрсетіледі.
Жолдың бойлау профилінің элементтері.
Жолдың бойлау профилі дегеніміз – жолдардың вертикаль жазықтықпен
шартты белгілермен сызылуы . Бойлау профилі жолдың беткі бедерінен жолдың
осіне дейін көрсетеді.Бойлау профилі ол негізгі құжаттың бірі болып
табылғандықтан, осыдан жолдың құрылысы пайда болады, оны қатал тәртіппен
және талаппен безендіреді.
Горизонтальға қарағанда профилдің вертикаль масштабы көп болады:
масштаб қарым –қатынасы 1:10 . Жолдың бойлау профилі үшін : теңдік және
холмист жолдар масштабы: горизонталь 1:5000; вертикаль – 1: 5000. Таулы
жолдарда : горизонталь 1:2000 ; вертикаль 1:200.
Бойлау профилінің сызбасы екі бөлімнен тұрады: 12 горизонталь графты
торлар, мұнда алаңның және жоба жұмысының сандық мәліметі берілген .
Жердің беткі сызығын инструменттік түсірілім нәтижесінде алынған
белгілермен сызады. Бұл сызық жергілікті бедердің жол трассасымен
анықталады. Жоба сызығы жолдың бойлау профилінің бровке земленого
полотна.арқылы анықталады.
Жоба сызығын жобалауда ең біріншіден қауіпсіздік талаптары,
автомобилдердің қозғалысының ыңғайлылығы және үнемділігі
қанағаттандырылуы керек , сонымен қатар топографиялық, гидрологиялық
және басқада табиғи шарттар есептелуі керек . Оптималды шешімді табу
үшін ЭЕМ –ны қолданған жөн.
Жоспар және прфиль элементіне қойылатын талаптар
Қозғалыс үшін ең қауіпсіз ол автомобиль жолы , мұнда трассаның
ақырын түйісу элементі және жолдың қоршаған ландшафтармен гармониялық
үйлесімі қамтамасыз етілген .
Автомобильге жақсы эксплуатация жасау үшін жол трассасы
автомобильге бірқалыпты жоғарғы жылдамдықпен жүруге мүмкіндік беруі
керек, жүргізушіні және жолаушыларды шаршатпау керек.
Автомобиль жолдарын трассалау кезінде жолдың неғұрлым үлкен
қашықтықта көріну тұнықтылығын еске алу керек.
Трасса жоспарын жобалауда үлкен радиусты қисықтан кіші радиусты
қисыққа өтуден қашады. Радиустар түйіндеседі немесе бір – біріне жақын
орналасқан қисықтар 1,3 реттен көп бөлінбеуі керек.
Жолдың элементтерінің жіберілмейтін терулерінің бірі жүгізушінің
кенеттен жылдамдықты төмендетуі, ол жолдың кезейсоқ кедергілерінен
болады.Трассаның ең жақсы жылжуы вертикаль және горизонталь қисықтардың
қосылуымен қозғалады.
Сурет 6.
Горизонталь қисықтың ұзындығы тең болуы керек немесе вертикаль
қисықтың ұзындығын жоғарлату керек, ал вертикаль қисықтың радиусын
горизонталь қисықтың радиусынан 6 есеге арттыру керек. Осы жағдайда
алдыдағы жатқан жол учаскесінің графикалық салыну перспективасы қисық
радиусының дұрыс тандалғандығын тексеруге мүмкіндік береді. Жолдығ үлкен
қашықтықтан көрінуін қамтамасыз ету үшін трасса элементтер құрылымын
білу керек создающих впечатление провалов в результате устройства
которых вогнутых участков (I) или крутых выпуклостей (II) в продальном
профиле
I.
II.
Сурет 7.
Бойлау прфилінде (III) трассаның сынуы және жоспарда(IV)
трассаның извилистости –нің өзгеруі алдыдағы үлкен қашықтықтан жолдың
көрінуі нашарлайды және бұл апат болуды білдіреді.Осы кемшіліктерді
жобалау процесінде азайту үшін жоспарда бұрылыс санын және бойлау
профилінің сыыынуын азайту қажет,сонымен қатар трассаны түзу бойымен түзету
және қисықтың үлкен радиусын қолдану керек.
III
IV
8-сурет.
Ұзын тік жолдың арасында орналасқан жоспарда перспективаны мейілінше
көп бұрмалайды және қысқа қисық трассаның ауытқуы болады (V) қысқа қисықтар
жүргізушіге алыстан жолдың сынуы болчп көрінеді.
V
9-сурет.
Қисықтар арасындағы түзу вставок құрылғысы бір жаққа бағытталған (VІ)
сонымен қатар кері қайту қисығының арасындағы (VІІ) жүргізушіге жолдың
жағымсыз сынуы байқалады және ол жолдың тегістігін бұзады.
VІ
VІІ
10-сурет.
Қазіргі кезде жол трассасын таңдауда,жолды қайта өңдеуде оптикалық
трассалау принципіне көп көңіл аударады.Бұл трассалау кезінде жүргізушіге
алыс арақашықтағы жолды көруге мүмкіндік береді.
Оптикалық трассалаудың құралдары мыналар:
- Көрсетуші столбиктерді жол шеттеріне қою,олар жүргізушіге жолдың
бағытын бағалауға мүмкіндік береді.
- Ұзын талдарды отырғызу,олардың ұзындығы алыстан көрінеді және жолдың
бағытын анықтайды.Талдар қатары жолдың ішкі жағынан қисық бұрылыстардың
жақсы көрінуін жақсартады.
11-сурет.
Дәріс10.
Жол бетінің ұзақ мерзімге шыдау қасиетінің жұмысқа кабілеттілігінің
бұзылу себептері
Дәріс жоспары:
1. Жол бетінін ұзақ мерзімге шыдау касиетінің жұмысқа кабілеттілігінің
бұзылу себептері .
2. Жол жабынының қызмет көрсету мерзімы .
3. Жолдың толығымен жұмысқа жарамдылығы.
1. Жол бетінін ұзақ мерзімге шыдау касиетінің жұмысқа кабілеттілігінің
бұзылу себептері .
Дөңгелектердін жол бетіне әсер етуі салдарынаң жол беті кернеуімен
деформацияға ұшырап ,тозады.
Жүктін колеміне және оның қанша рет отуіне және өту ұзақтығына
байланысты жол беті тегістік қасиетін жояды. Деформация көбінесе жолдың
жұка жерінде және грунттык негизінде пайда болды . Көп жағдайда қатты емес
жол беттеринин бнриктиги грунттык ылшгалдылыгына байланысты. Вертикалды
күштер әсерінен жол беті сынады пластикалық деформацияға ұшырайды
,майысады, шытынайды .
Ойықтар. Ойықтар грунт ылғалдылығы жоғары болғанда және материал
тығыздығының аз болуынан пайда болады. Ойықтар өте ауыр салмақты
автокөликтер жүргенде пайда болады.
Майысу. Көбіне көктем кезінде дөңгелек ізінің қайта қайта бір ізге
түскеннен пайда болуы . Бұндай майысқан жерден ауыр автокөлик жүргенде ол
тесілуі мүмкін.
Тесілу. Ылғалдалық өте жоғары болғанда , вертикалды күштін өте көп
болғанында және жол бетін жабушы материал қабатының жұка болуынан барлық
жол беті қабаттарының тесілуі жүзеге асады.
Вертикалды жолдың қатты жол бетине әсер етуінен плитаның майысуы
пайда болады. Бұл кезде жұмсақ деформация пайда болады. Түсетін күш тым көп
болуында шытынаулау пайда болады.
Авто көліктін көп жүруинен жол беті (истирание) жұкаруға ұшырайды .
Бұл жағдайларда таптару , сындыру , материалды орнынан қозғарту кезінде жол
беті тозады.
Сонымен қатар жол бетінің тозуына табиғат жағдайлар әсер етеді.
Жолдағы тесіктерге және сынған жерлерге су толып,
Қозғалыс шарты мен табиғат факторларының әсеріне байланысты
жылдық тозық көлемін мына формула бойынша есептейді. H=a +bB, мұндағы : а-
табиғат шарттарына тәуелді жылдық тозық,мм; b –тозық қабатының мықтылығы
мен құрылымына, төсеу түрі мен қозғалыс бөліктеріне тәуелд коэфицент,
м/млн.брутто-тонн;
В-қозғалыстың жүк кернеулігі - жолдың беті қардан таза болғандағы жыл
бойғы қабылданбаған есептеу салмағы –ПС, млн.брутто-тонн
Жамылғы қабатының біркелкі тозығы жоғарғы мықтылықты иілгіштік,
соққыға қарсылық қасиеті ағымдағы жөндеуді қамтамасыз етеді. Бірақ уақытқа
байланысты тозыққа арналған қабат, қайта қалпына келтіруді талап етеді,
яғни жол киімдеріне орта және капиталды жөндеу жүргізу. Жыл бойғы жолдарды
эксплуатацияға жіберу уақытынан орта немесе екі орта жөндеу аралығы жолды
жабу қызметінің мерзімі деп аталады.
Орта жөндеулер арасындағы жолды жабу қызметінің мерзімі:
Tc=Ho/(a+bBcp), мұндағы Ho-тозық жамылғы қабатының қалыңдығы,ммм,
Bcp- ПС есептеу салмағының орташа көлемі.
Қозғалыс интенсивтілігінің өсуіне байланысты орта жөндеуді
экономикалық қалпына келтіру жағынан капиталды жөндеуге ауысады.
Капиталды жөндеу мен толық жөндеу кезінде тегістілікті қалпына
келтіреді және жол құрылғылары мен киімдерінің беріктілігін арттырады.Жолға
меншіктелген категорияға сәйкесжолдың геометриялық элементтері белгіленген
мөлшерге апарады. Жолдарды эксплуатацияға беруден капиталды жөндеуге
дейінгі жыл бойғы уақыт мөлшер және капиталды жөндеулер аралығы жол
киімдері қызметінің мерзімі деп аталады.
Жөндеулер арасындағы мерзімнің а/м жолдардың мінездемесі үшін
жолға жұмыс қабілеттілігі ұғымы енгізіледі. Осыған байланысты жол
жамылғыларының толық және бөлшектік жұмыс қабілеттілігін ажыратады.
Жолдың толық жұмысқа қабілеттілігі (жол киімдерінің) жолда жүріп
өткен автомобильдердің санымен немесе жолдарды эксплуатацияға беруден
капиталды жөндеуге дейінгі жыл бойғы уақыт мөлшер және капиталды жөндеулер
аралығындағы брутто-тоннамен өлшенген жүк санымен, сонымен қатар орта
жөндеуге дейінгі немесе орта жөндеулер арасындағы жолдардың бөлшектік
жұмыс қабілеттілігі санымен өлшенеді.
Жол киімдерінің жұмысқа қабілеттілігі - жүк тасу бағасын анықтайтын
технико – экономикалық көрсеткіш негізі.Жұмысқа қабілеттіліктің мөлшері
жамылғы типін таңдауда және перспективті жоспарлаудағы жөндеуге кеткен
шығынды анықтаудағы маңызды фактор болып табылады.
Жол киімдерінің мәңгілік шарттары болып жолдың есептеу интенсивтілігі
құрылымына және жүктің сәйкес
Дәріс11.
Жол белгілеудің түрлері және оның тағайындауы
Дәріс жоспары:
1. Жол белгілеудің түрлері және оның тағайындауы.
2. Бағдаршамдық сигнал беру.
3. Жол қоршаулары.
Жол белгілеуіне жазбалар,сызықтар жатады және басқа да
көрсетілімдер жатады.Олар жол бөліктерінде , бордюрлерде және басқада
жолдың элементтерінде, жолдың құрылымында қойылады.Ол жол қозғалысын ретке
келтіріп, жол бағытын нұсқап және жол құрылымының габаритін
көрсетеді.Бағдаршамдық сигнал беру және жол белгісін толықтырып тұру үшін,
жол жүру бөлігінде көбінесе белгіше қолданылады.Әлбетте, кейбір
жағдайларда, автокөліктер мен жолаушыларды техникалық құрылғылар көмегімен
қозғалысты басқару қиынға түседі,онда тек белгіше қолданылады.
Белгішенің екі түрі бар:горизантальді және
вертикальді.Горизонтальдіге жол жүру бөлігіне жатқызатын, белгішенің барлық
түрлері жатады, ал вертикальдіге- вертикальді және иілмелі бетіне жататын
белгіше.Мысалы, бордюрлерге, тірек жерлеріне, жол қоршауларына және т.б.
Жол белгілеуі жүргізушінің жол шекараларында визуальді
бейімделуі үшін арналған.Ол жол қозғалыс кезінде тиімді басқару құрылғысы
болы келеді.Оның көмегімен қозғалыстың жылдамдығы мен қауіпсіздігі
жақсарады.Сонымен қатар, жол белгіше өткізіп жіберу қабілеттілігін және
жүргізушінің психофизиологиялық мінездемесін қолдауға көмектесіп,оның
еңбегін оптимальді деңгейде жеңілдетеді.
Жол белгілеуінің сапалы жағының ерекшелігі жағдайсыз жолдың
және ауа райының қолайсыздығы кезінде көрсетеді. Жол белгілеуі қозғалыстың
өте жоғары интенсивтігі кезінде қозғалыс жолының шекарасын наақты
көрсетеді.Соның нәтижесінде жүргізушінің жалынды қуаты төмендеп, ЖТО-ның
болу ықтималдылығы азаяды.Шөлді жолдарда жол белгілеуі қосымша ақпарат көзі
болып табылады.
Жол белгілеуі ,қолайсыз жол шарты түңгі уақыт кезінде
қозғалыс өте тиімді болып келеді.Ондай шарт кезінде белгіше жалғыз
бейімделу болып, автокөлікті жүретін жол бойынша сенімді жүруге
көмектеседі.
Сонымен қатар тұрақты жол белгілеуіне уақытша белгілеуін
жатқызады. Уақытша белгілеу, уақытша қозғалысқа қауіп-қатер бар және
жүргізушінің қозалыс бағытына нақты шектеу талғауын қоятын, құрылыс немесе
жөндеу жұмыстары және т.б. жерлерде қойылады. Уақытша белгілеу белгілі бір
мінездеме бойынша тұрақты белгілеуден айырмашылығы болу керек.Германияда
уақытша горизонталь белгішені сары түспен, ал тұрақты белгішені ақ түспен
бояйды.Францияда уақытша белгішені әдейі полимерлы сызықтармен
бояйды.Уақытша белгішенің бір ерекшелігі оның қажеттілігі кеткенде , оны
лезде өшіріп тастау үшін оның уақытша қызметке ие болуы . Тұрақты
белгішенің барынша мүмкін уақыт қызметіне ие болу керек.
2. Бағдаршамдық сигнал беру.
Бағдаршамдық сигнал беру қиылысу және жолдың тар
бөліктерінде техникалық құрылғылардың алма-кезек жүруде қолданылады.
Бағдаршамдық сигнал беру, кедергілерді және жол-транспорттық оқиғаларды
қысқартуға ; көше-жол желісінде потенциалды жіберу қабілетін тиімді
пайдалануға көмектеседі.
Бағдаршамдық басқарудың негізгі сынының кіріспесі
транспорттық потоктардың қиылысу интенсивтігі. Бағдаршамдық сигнал беруді
көшенің түйіскен жерінде қоюдың қажеті жоқ, егер транспорттық құрылғылар
арасында уақыт, көшенің түйіскен жерін қиылысу, барлық бағыт бойынша
қозғалу жеткілікті болса.
Бағдаршамдық сигнал беруді көшенің түйіскен жерінде
транспорттық құрылғылар мен жолаушылар қозғалысын мөлшерлі шартын бұзатын
келесі белгілері болса кірістіріледі:басты көшемен қозғалған, немесе соған
қосылған, периодты түрде кезектің болуы,потоктарды кесіп өту мүмкіндігі аз
болған қосымша көшелерде транспорттық құрылғылар екі минуттан артық
кедергілер; көшенің түйіскен жерінде кезекті сақтамаудан жол-транспорттық
оқиғалардың болуы.
Қазіргі уақытта транспорттық потоктарды басқару жолдық
қозғалысты ұйымдастыруең прогрессивті әдіс болып саналды.Осы әдістің
ерекшелігі, бағдаршам мен объектілер араларындағы тең циклды басқару екі
жақты байланыс орнатылады, берілген жылдамдықпен қозғалған, транспорттық
құрылғылар тобы бағдаршамның сигнал беру жасыл қосылған кезінде келуі.
Бірақ жол шетіндегі жолдарда интенсивті қозғалыс кезінде,
қазіргі деңгейдегі автокөліктендіру байқауында, транспорттық потоктарды
басқару қолданылмайды,өйткені бағдаршамдар бөлек ең көп толтырылған
түйіскен жолдарда орнатылады.
Жол қоршаулары.
Жолдың қауіпті бөліктерінде жол қоршаулары орнатылады,
автокөліктердің жердің шетіне шыққаның ескертеді,олар майысудың нәтижесінен
және конструкция деформация серпінділіктің арқасында автокөлік қозғалыс
траекториясының өзгеруіне әкеледі және соққы тиеу минимумға дейін
азайтады.Бірақ,жол қоршауларының өздері қауіпті кедергілер туғызуын еске
алу керек.Сондықтан қоршаулардың болмаған кезде жолдан шығудан да ауыр
оқиғалар болмайтындай етіп құру керек.
Жол қоршаулары шарт бойынша екі топқа бөлінеді.Бірінші
топқа конструкциялар жатады, транспорттық құрылғылардың күш беретін
әсерлерге есептелген.Элементердің түрі мен көлемі осы конструкцияларға
ескертілген.
Транспорттық құрылғылардың жол жүру бөлігінде,бөлу
жолағында немесе жүргізушіге және жолаушыларға иннерциялық күштің мүмкін
әсерімен жолдың жағасында ұстап қалуының талаптары.Оларға бірінші кезекпен
әр түрлі барьерлік қоршаулар, сонымен қатар парапеттер мен бордюрлер
жатады.Парапеттер мен бордюрлер әрқашанда эннерциялық күштің адамға мүмкін
әсерін қамтамасыз етпейді және транспорттық құрылғылардың ондай
қоршаулармен қақтығысуда адам өлімдеріде болады.Шарт бойынша транспорттық
құрылғылардің әрекеттестіктері және конструкция қоршауы бірінші топ
қоршауын екі түр бөледі:бағыттауыштар және тоқтатушылар.
Бағыттауыш қоршаулары соңғы уақытта көп қолданылады.Оларды
жол осінің бойына бөлу жолағына және автокөліктердің сырғанаған
қақтығыстарына қарсыәрекетпен жолдың жағасына,30гр. бұрышымен жүретіндер
үшін орнатқан.
Тоқтатушы қоршау автокөліктің 90 гр.бұрышпен тік жүрісіне
қарсыәрекеттелген.Оларды бағыттауыш қоршаудың автокөліктің мосттан немесе
жардан құлауын, сонымен қатар массалық қатты кедергілермен қақтығысудан
тоқтата алмайды.
Бағыттауыш қоршаулары көбінесе екі түрде
қолданылады:барьерлік және парапеттік.Барьерлік қоршау бағыттауыш бөліктен
және тіректен тұрады. Парапетті қоршау типі тікбұрышты үлгі блоктарынан
немесе қиын конфигурациялы жақ бетінен тұрады.Қарапайым бірақ тиімді
конструкция астыңғы бөлігінде екі иілмелі шекарасы бар.
Бағыттауыш қоршауларының конструкциясына аралық
құрылымдарды орнату үшін ерекше талап қойылады:көпір жол көрсетушімен және
эстакад.Екінші топқа конструкция қоршауы, деформативтік мінездеме адам
әсерінің есепке ала мүмкіндігінен тағайындалады.Ал негізгі габариттік көлем
толықтай және жартылай жолаушылардың, сонымен қатар жабайы және ірі
жануарлардың олардан өтуді тоқтату.Кейде оларды жолаушылар қоршауы деп
атайды.
Екінші топтағы қоршауды қоныстанған пунктерінде және
олардың шеттерінде автобустық аялдамаларда және жолаушылар жүретін жерде
қою керек, жолаушылар қозғалысын өтетін жер бөлігінен арнайы сол үшін
белгіленген мақсатпен.
Екінші топтағы қоршау көбінесе конструкцияны көрсетеді,
металдық трубалардан және стерженьдерден құрылған, пластмассалық
конструкцияларда қолданылады.
Қала шетіндегі жол бөліктерінде көбінесе металдық
сеткалар қолданылады.
Комплексті ұйымдастырылған жолаушыларды тасымалдау
автобустері қызмет етеді.
Комплексті ұйымдастырылған жолаушыларды тасымалдау
автобустері қызмет ететіндерге автовокзалдар, автостанциялар және
автобустық аялдамалар жатады.
Автовокзал жалпы қалааралығындағы жолаушыларды
тасымалдауүшін қызмет етеді.Жолаушылар автостанциясы эксплутационды белгі
2 жалпы түр бойынша анықталады:транзитті алдама пункттеріне орналастыру
және автобус маршруттарының соңғы пунктінде.Олар жолаушыларды қала
айналысында тасымалдау үшін қызмет етеді және бөлек қалаарасындағы
маршруттар және аз уақытта жолаушыларды әкелу.Жолаушылар автобустық
станциялары соңғы аялдамалық пункті жолаушылар автостанциясының арасындағы
аялдамалық пунктерінен айырмашылығы тек орналастыру одағымен, онда шыққан
ақшаны береді, жүргізушілер билетін алуы.Қазіргі заманғы автокөліктер
жолында күнде мыңдаған транспорттық құрылғылар орналастырылады.Комплексті
жүргізушілер мен жолаушыларға қызмет етудің мақсаты жақсы өмір сүру
жағдайын жасау Онда жүргізушінің демалысы мен еңбегіне қолайлы жағдай
туғызу, жолаушыларға,жұмыс бабымен және туристік сапар шегуде ыңғайлылық
тудыру.
Функционалды міндетпен қызмет етудің әртүрлі түрінтөрт
жалпы топқа бөлуге болады.Біріншісіне қызмет, қалааралық автобустер,
ақшаның инкассациясы және т.б.
Автобусті аялдамалар тек қысқа уақыт аралығында тосу
автобустері, жолаушыларды кіргізу және шығару.Жалпы көрсету есептері
комплексті қызмет ету түрін таңдағанда автобустың кету және келу,тәулік
бойы жіберілетін жолаушылар және сыйымдылығы жіберу қабілеттігінің перроны
болады.
Жіберу қабілеттігінің перроны барлық кіргізу және шығару
постындағы бір сағат ішіндегі бірге автобустардың келген және кеткен санын
анықтайды; сыйымдылығына-жолаушылар саны, біруақытта комплексте қызмет
етулері тиіс.
Автобустық аялдамалар постында жолаушылардың кіру және
шығуы бірлескен,операциялар жүйелі түрде орындалады.
Комплекстің сыйымдылық және жіберу қабілеттігінің
перроны тәуліктік жолаушылардың келу мен кетуге байланысты.Қалааралық
хаттардағы жолаушылардың салыстырмалы салмағы жоғары болған сайын,
автовокзалда немесе жолаушылар станцияларында біруақытта адамдар көп.
Қолданылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организациядвиженя и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт,1981г.93 с.
2.Краткий автомобильный справочник(НИИАТ)М.Транспорт,1984 г.318 с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М.Транспорт,1983 г.56 с.
Дәріс12
Жүргізуші мен жолаушылардың демалу орны және оларға комплексті қызмет
көрсету. Жолдар мен жол салудағы жарықтандырулар.
Дәріс жоспары:
1. Жүргізуші мен жолаушылардың демалу орны және оларға комплексті қызмет
көрсету.
2. Жаяу жүрудегі хабарлау жолдары.
3. Жолдар мен жол салудағы жарықтандыру.
1.Жүргізуші мен жолаушылардың демалу орны және оларға комплексті
қызмет көрсету.
1. Жүргізуші мен жолаушылардың демалу орны және оларға комплексті қызмет
көрсету дегеніміз ол жолаушылар мен жүргізушілерді тамақпен,
баспанамен, және қысқа уақыттағы демалыспен қамтамасыз ету. Екінші
топтағы қызмет көрсетуге транспорттық құралдарды техникалық қамтамасыз
ету жатады, ол: жанармай толтыру станциясы, техникалық қадағалаудан
өткізу, жөндеу, құрал-жабдықпен қамтамасыз ету. Ал үшінші топқа жол
қозғалысының шарттары туралы ақпарат жатады. Комплексті қызмет
көрсетуде мұндай ақпарат белгілі бір жоспарда сызылған маршруттарға
арналған, мысалы, табиғатта, тарихи мұралар, байланыс құралдары т.б
сапар желілерін бойлай жүргенде хабарланады. Мұндай ақпарат радио
арқылы да берілуі мүмкін. Қызмет көрсетулер апатты жағдайда
жолаушыларға медициналық көмек көрсету, сонымен қатар бұзылған
транспорттық материалдарды жөндеу болып табылады.
2. Жаяу жүрудегі хабарлау жолдары.
Жаяу жүру қозғалыстарын қамтамасыз ету үшін оларға сәйкес өзінің
құрылымдық және архитекторлық жоспарлы шешіміне байланысты адамдардың
қауіпсіз қозғалуы мен уақыт пен энергияның минималды жұмсалуына байланысты
мақсатқа жету үшін жаяу жүрудегі хабарлау жолдары ұйымдастырылады.
Жаяу жүрулер автомобильді жолдар зонасында тротуар, жаяу жүру
жолдары, баспалдақтар, ал басқа жағдайда – эскалатор немесе қозғалмалы
тротуар түрінде көрсетіледі.
Тротуарлар, қозғалысқа параллель, ал жаяу жүру жолдары - арнайы
бағытқа арналған.
Жаяу жүрудегі ең қажет нәрсе – ол жолдан өтуді қамтамасыз ету.
Жаяу жүру өткелі адам көп жерде, автобус аялдамасы кездесетін жерде
ұйымдастырылады.
Екінші және үшінші категориялы жолдарда қозғалыс бағытына сәйкес
өтулерді жасайды, ал бірінші категориялы жолдарда әр түрлі деңгейде
болады.
Өтулер жердегі, жерүсті, жерасты комбинирленген болады.
Жерүсті өтулерде бір немесе бірнеше көпірлер болады. Олар
қозғалыс жолына тротуар немесе баспалдақтары түрлеріне байланысты болады.
Осы қасиетіне қарай негізгі жерүсті өтулерді мынадай төрт типке
бөлеміз:
1-тип. Қозғалысқа бірдеңгейде орналасқан тротуарлар өтулерді бір
немесе екі – биіктігі 6метрлік баспалдақтар жасайды. Жаяу жүру ағымына
тәуелді баспалдақтар перпендикуляр немесе параллель жасалынуы мүмкін.
2-тип. Кеңейтілген жол автобус аялдамаларында немесе басқа қоғамдық
аялдамаларында орналасады.(көбінесе адам көп жерде) Негізгі тротуарлар жол
үстімен өтеді. Өту негізгі тротуар бағытымен сәйкес орналасады.Өту осіне
перпендикуляр немесе параллель баспалдақтар аялдайтын алаңға жетер орында
орналасады. Бұл өту екінші типтегі сияқты бірақ олар баспалдақсыз болады.
4-тип. Магистральді жол бойында орналасқан өтулер . Мұндағы тротуарлар
қозғалыс жолымен бағыттас. Мұндай жерлерде жаяу өту ұйымдастырылады.
Жердегі өтулер қозғалыс жолымен бағыттас болады. Олар реттелетін және
реттелмейтін болып бөлінеді. Оның ені берілген жолдағы қозғалыс
жылдамдығына байланысты болады. Өтулерде қозғалыспен деңгейлес және
бетонмен шектелген қауіпсіздік ұйымдастырылады.
Жерасты өтулердің негізгі кемшілігі – биік баспалдақтардың болуы. Ал
басқа жағдайда олардың орнына эскалаторлар салынады, бірақ оған қосымша
жерүсті ғимараттар салу қажет болады.
Жерасты өтулер қозғалыс жолдарының астында тоннель түрінде болады.
Оның түрлері: бір немесе екі көзді төннелдер,баспалдақты,баспалдақсыз.
3.Жолдар мен жол салудағы жарықтандыру.
Көшелерді,алаң, жол, көпірлерді жарықтандыру үшін олардың
келесідегідей түрлері болады: қарапайым – жарықтандыру құралдарын 6-15 м
биіктікте орналастыру, аралық – 15-30м орналасатын жарықтандырулар; биік –
30-50м биіктікте орналасатын жарықтандырулар. Келесідей сызбалар түрлері
болады: аспалы, мұнда жарықтандыратын құралдар бөліп тұратын жолақ немесе
жол бойында орналасады, парапетті – жарқырайтын сызық түрінде, олар жер
үстінен 1м биіктікте орналасады, қабырғалы – құралдар қабырғада немесе
ғимарат шатырында ілінеді.
[pic]
1-сурет
Жарықтандыру құралдарының орналасуының негізгі сызбалары.
а) біржақты – қозғалыс бөлігінің бір жақ бойында
б) екі қатар шахмат бойымен - қозғалыс бөлігінің екі жағында
орналасады.
в) екі қатар тікбұрышты ретпен орналасады.
г) осьтік – қозғалыс жолының осімен
д) екі қатар тікбұрышты – қозғалыс жолының осімен тікбұрышты ретпен
орналасады.
е)екі қатарлы тікбұрышты – жол мен көшенің бөліп тұратын жолағында
ж)төрт қатарлы- екі жақтағы қозғалыс жолында шахматты ретпен немесе
тіктөртбұрышты ретпен қосымша тротуарларды жарықтандыратын кронштейнмен
бірге.
З) аралас – жол бойында, ғимарат қабырғасында екі жақта шахмат неиесе
тіктөртбұрышты ретпен
Жаяу өту жолдарын және қозғалыс жолымен бағыттас теміржол өткелдерді
жарықтандыру барысында жарықтандыру құралдарын әрбір жағындағы бір құралдың
диагональ бойымен орналастырған жөн.Үлкен алаңдарды, автомобиль жолдарын,
автотұрақтарды жарықтандыру үшін жоғарғымачты (высокоматчовая) жүйе
қолданылады.Болат немесе темір бетонды құралдағы 30-50м биіктіктегі
орналасқан жарықтарды жөндеу кезіндегі кездесетін қиындықтарға қарсы оларды
орналастырудың арнайы құралы бар. Бұл құрал өзінің арнайы қабілетінің
көмегімен көтеріліп,түсуге икемді. Осының нәтижесінде шамдарды ауыстырып,
оларды жерде де жөндеп, тазалауға болады.
Парапетті жүйені қолдану негізі– көпірдің қозғалыс бөлігі,
автомагистральдардың жеке бөліктеріне белгілі бір себептермен шектеулі.
Дәріс13.
Байланыс құралдары. Жөндеу алаңдарының құрал-жабдықтары және
автожолдарды қайта құру.
Дәріс жоспары:
1. Байланыс құралдары.
2. Жөндеу алаңдарының құрал-жабдықтары және автожолдарды қайта
құру.
1.Байланыс құралдары.
Құрылыс жүргізу жұмыстарын қамтамасыз ету және автокөлік
жолдарын пайдалану үшін сәйкестендірілген байланыс жасалуы тиіс.
Байланыс формалары жолдық шаруашылықты қадағалау үшін қолданылады,
ол тікелей инженерлік құрал-жабдықтар жолдарына жатады немесе
толықтай автокөлік жолдарына немесе инженерлік құрал-жабдықтармен
жұмыс істеуді қамтамасыз ету үшін қатысады.
Бұл жасалған жүйені қадағалау нәтижесінде, автоматтандыру
процесін басқарудың және жол қызметінің функцияларының келесі
көріністерінің жанаруы, өндірісті басқару жүйесінің моделін қолдана
отырып, автокөлік жолдарын пайдалану, байланыс және дыбыс құралдары,
жолдық салалардың функциясын басқару, іске асыру үшін керек
топтастыру мүмкіндігі: тағайындалуы бойынша, байланыс түрлері бойынша,
байланыс құралдары бойынша, ақпаратты жіберу формасы бойынша.
Бір мағыналы жақындау және жолдық байланысты толықтай
сипаттау қазіргі уақытта мүмкін емес. Жол торабындағы байланыстың
тағайындалуын типтерге бөлуге болады, олардың әрбіреуінде әртүрлі
байланыс түрлері, байланыс құралдары, ақпаратты жіберу құралдары
және керекжарақтары, конструкциялық ерекшеліктері қолданылады. Басты
мақсат функциясында автокөлік жолдарында байланыс – жалпы қолданушы,
технологиялық, арнайы деп бөлінеді.
Байланыс құралдары жол торабын қадағалау үшін электр
байланысты (телефондық, телеграфтық, телетайптық және т.б.), почталық
және радиобайланысты қосады. Электро және радиобайланыс кабельдік
және әуе сызықтарымен байланысады. Телефондық, телеграфтық және
радиобайланыс сымсыз бола алады. Почталық байланыс ақпаратты жіберу
жылдамдығына байланысты авиапочталық және теміржол жеткізілуі,
автокөлік жол торабы және хат тасушы деп бөлінеді.
Ақпаратты жіберу формаларына байланысты сөздік, дыбыстық,
документтік (беттік қолданушы және магниттік қолданушы) және
магниттік, дисплейлік деп бөлінеді.
Автокөлік жолдардың жүйесін принцип бойынша орналастыру,
территориялық және сызықтық бөліктерден тұрады. Территориялыққа
байланыс жолдарының жартысын апаруға болады, олардың функциялары
белгілі бір территорияны тікелей басқаруды орналастыруға шек
қойылады.
Сызықтыққа автокөлік жолдарының қалған байланыстары жатады,
ереже бойынша орналастырылған, сызылған жол тораптарының сызықтары
және жол сызықтарының бұрылысы.
Территориялық байланыс жүйесі байланыстың бастапқы сызығын
қолданады. Сызықтық жүйе жолдық қызметке жатады.
Жол байланысының типтері мен түрлері дербес функцияны
орындай отырып, бір-бірімен байланысады.
2. Жөндеу алаңдарының құрал-жабдықтары және автожолдарды қайта
құру.
Жөндеумен жұмыс және автожолдарды қайта құру жол
тармағының тығыз болмағандығынан, қозғалыстың үзілістігінен болады.
Бұл жағдайда транспорт құралдарының қозғалыс жылдамдығы төмендейді,
өндіріс шарты және жұмыстың қауіпсіздігі, ұйымдастыру және қозғалыс
қауіпсіздігі анағұрлым төмендейді. Жол жұмыстары өндіріс орындарында
белгілі бір тәртіпті сақтау керек және қозғалысты ұйымдастыру
тәсілдері, жұмысшылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Өндіріс жұмыс жолдарының орныныа байланысты автокөлік
жолдарының белгілері, жүргізушілерге жұмыс жолдары туралы ақпарат,
қауіпті аймақтан 300-400м қашықтықта әрбір жолдың шетіне
орналастырылады және 100м, 50м сайын қайталанады.
Қоршау құралдарына кіреді: ашық боялған қоршаулар,
көлденең салма кедергісі(бекітпенің арасы 1500-3000мм, биіктігі
1000мм) және инвентарлы қоршау қолданылады.
Көмекші құралдары ретінде түрлі-түсті жалауша бауларын,
дыбыстық шамдар, лампалар, қозғалмалы бағдаршамдарды қосады. Жолдық
белгілерді шығу, кіру жолдарына, жаяу жүріс жолдарына орналастырады.
Қараңғы уақыт кезінде белгілеулер фонарьмен және жанып-
өшпейтін қызыл-сары түсті немесе автоматтандырылған құрылғылармен
сары түсті жанып-өшу дыбыстық фонарі құрылады.
Белгілеулерді байқау үшін сәйкестендірілген құрылғылар
қолданылады. Алыс жолдарда дыбыстық фонарьды бір-бірінен 15м
қашықтықта орналастырады.
Жөндеу жолдары туралы ақпарат беру үшін өздігінен
зарядталатын жанып-өшетін фонарьлар қолданылады. Мумкіндік жағдайына
қарай барлық фонарьлар жарықтандырылған жүйеге қосылады.
Дәріс 14
Автожолдарды қыста ұстап тұру құралдары.
Дәріс жоспары:
1.Автожолдарды қыста ұстап тұру құралдары
2.Бірпанельдік, екіпанельдік және көпсатылы қалыңдықтары
3.Қартоқтатулар
1. Автожолдарды қыста ұстап тұру құралдары
Қыстық автожолдарды ұстап тұру кезінде оларды қардан қорғау
үшін алдын ала белгіленген өлшемдері, конструкциясы анықталған қарлы
тосқауылдан қорғау құралдары орналастырылады және одан қорғау үшін
қарлы көшкіндер жасалады. Қардан қорғау құралдары іс-әрекет
принциптеріне қарай қарды ұшырушы және қарды ұстап тұрушыға
(снегозадерживающие и снегопередувающие) жіктеледі. Қарсы ұстап
тұрушы құралдары кең қолдау тапқан. Оларға аймақтық өнімдерден
өндірілген қашалар, қоршаулар, шырпы талдан жасалған бөгеулер мен
қалқандар және тағы да басқа өнімдерден өндірілгендер жатады.
Қардан ұстап тұрушы саймандардың ерекше топтарына таулы аймақтың
тас қабырғалары, траншейлары және қарлы валдар ұсынылады. Қардан
ұстап тұрушы қашаларын 1,5-2м биіктіктегі ағаш қалқандарынан
жасайды. Олар стационарлық болуы мүмкін: бірыңғай ағаштан және 70%
құрамды темір бетондардан, бірпанельді және екіпанельді 5м-ге
дейінгі биіктіктегі көп салалылардан тұруы мүмкін.
Пассивті қардан қорғау үшін уақытша кеңістікті құралдар
(УКҚ) қолдану қызығушылық туғызады. Оларды полимерлі өнімдерден
даярлайды. Өйткені олар ағаштан жасалған қоршауларға қарағанда 1,8-2
есе тиімді және көп есе мықты болып келеді. УКҚ өзіндік 2м
биіктіктегі қазық-тіреулерді елестетеді, оларға копронды баулармен
рулонды толтырулар-доға тәріздес немесе бұрыштық профильдегі жапырақ
пленкалы полимерлер бекітіледі.
Негізгі функциялардан басқа – жолдарды қардан қорғау
негізінде қар тоқтатушы құралдар белгілі эстетикалық функцияларды да
қамтамасыз етеді. Эстетикалық қабылдауда табиғи жолдардың қалқанды
қоршауларын шіруден, коррозиядан мақсатты түрде қорғауды жақсарту
үшін олады жасыл, сары, көк түстегі майлы бояулармен бояйды.
Көктемде барлық ауыстырылатын қоршауларды сақтауға және жөдеу үшін
базаға әкелуі керек, әйтпесе табиғи жағдайдағы асфальтталушы
аудандарға төселуі қажет.
Тайғақтықпен күрес химикалық, фрикцондық және жылулық
тәсілдермен жүргізіледі. Тайғақпен күресудің ең көп таралған және
жеткілікті тиімді тәсілі – жолда фрикциондық өнімдерді 8-10%
массадағы көлемде химикаттық ұоспалардың қосылуымен тағайындалуы
болып табылады.
Табиғи жағыдайда қыста автокөлік жолдарын ұстап тұруды
қамтамасыз етуге химикалық қоспаларды сақтау базалары; фрикцондық
өнімдер үшінгі базалар, оперативті кезекшілік жолдық техникалар
үшінгі аумақтар, гологенге қарсы өнімдерді төсеу аумақтары жатады.
Қар жинаушы техникаларды сақтау және жөндеу үшін гараждық
және жолдық-эксплуатациондық құралдар шаруашылық жөндеуде
қолданылады.
Дәріс15
Автокөліктік жолдың көгалдандырылуы.
Дәріс жоспары:
1. Автокөліктік жолдың көгалдандырылуы
2. Жолдарды көгалдандырудың жалпы шарттары
1.Автокөліктік жолдың көгалдандырылуы
Жол жиегіндегі қоршауларға инженерлік құралдардың қосылуына
байланысты автожолдарда бірнеше шарттарды ұсынады. Бірақ көгалдандыру
декаративтік функцияны ғана орындамай, сондай-ақ жолдың траспортық
эксплуатциондық сиппаталуына біршама елеулі ықпал етеді. Дәл солай
көгалдандыру әрекеті заттық жағдайлар қатарында жол қозғалысының
ыңғайлығына және қауіпсіздігіне әсер етеді, ал қыстық уақытта
автотраспорт жұмысының тиімділігіне жол жиегіндегі тосқауылдарды
қоршаулармен бірқатарда көруге, жол белгілерін тағы басқа да
инженерлік құралдар элементтерінің рұқсат етілуін қамтамасыз етеді.
Оларға жүктелген тапсырмалар негізіне қарай көгалдандыру аймақтары
әртүрлі функциялармен орындалады.
Жол қоршауларын жою қарлы және құмды бекітулерден, шанды
дауылдардан қорғау жол жиегінің функциялар болып табылады. Ашық
елді мекендерде транспорттық құралдардың жүруіне кедергі жасаушы
беткей желдер күшіне кедергі ағаш тосқауылдар орнатылады; сулы және
желдік коррозиялардан ойық белдеуді, құлауды және шұңқырларды
бұталар (кустарники) қорғайды: көгалдандырылған тосқауылдар сазды
және дымқыл жер беттері бар елді мекендерді кебуден сақтайды.
Жол қозғалысын ұйымдастыру шаралар комплексінде жол жиегіндегі
тосқауылдармен қамтамасыз етілуі жолды көру қабілетін жақсартады,
әсіресе тұманды және қарлы бекітулерді, тура және қисық жолды
жерлерді түнгі уақыт мезгілінде жүргізушінің бағдарлауын жақсартады;
жолдың жеке элементтерін көрсете отырып, жол қозғалысындағы жол
қиылыстарын, өткелдерде қызмет көрсетулерді қамту және тағы басқа
қауіпсіздіктердің өсуіне көмектеседі және де көп бойлы жолдарда
жеке боймен келе жатқан жүргізушіні қарсы келе жатқан автокөлік
фарасының жарығына шағылысуынан қорғайды.
Декаративтік тосқауылдар этикалық талап ету жағдайларын
қанағаттандыруды ұйымдастыруға арналған. Бұндай тосқауылдар елді
мекеннің табиғи шарттарымен жолдық ланшафтардың танымал элементтерін
қамту болып табылады. Теория мен практиканың дамуына байланысты
жолды және елді мекен аймағына қатысты аралықтардың элементтерін
байланыстырушы ланшафтық көгалдандыруды жобалауға ерекше роль
беріледі.
Көгалдандыру айналадағы ортаны қорғау функцияларын біртіндеп
орындайды, яғни жол жиегіндегі кеңістікті транспорттың шуларынан,
шыққан газдардан, шанданудан қорғайды. Олар автобустар аялдамасында
және демалу орындарында қолайлы микроклимат орнатуға елеулі роль
атқарады.
Жол жиегіндегі жағдайлар қатарында орнатулар бірмезетте бірнеше
функцияларды орындайды, мысалы декаративтік, қардан қорғау және тағы
басқалар. Барлық көгалдандыру түрлерінің тағайындалуларына қарамастан
келесі жалпы талаптарды ұсынуға болады:
- Бұрылыс жолдағы тосқауылдардың орналасуы оның ең жақсы
тағайындалған орындарының құзырында болуы қажет және ланшафтық –
архитектуралық талаптардың ең жақсысын қанағаттандыруы керек;
- Жолдық құрал комплексінің элементі бола тұрып, көгалдандыру
объектінің спецификалылығын ерекшейді, жол қозғалысына
қатысушылардың бағдарлауын жақсартады. Отырғызулар, сондай-ақ
шынайы көгалдандыруды қолдану пландағы жолдың трассасын және бойлық
профильді белгілейді, бұл алдағы көруге болатын жол жиегіндегі
орналасуын жүргізушіге жан-жақты бағдарлауын жеңілдете отырып оның
анық елестетуін береді.
- Шынайы пейзаждық кескіндемелердің жетілу мүмкіндіктерін жасырмай,
жол жиегіндегі орнатулар жеке объектілердің көрінбейтін түрлерін
жабуға мүмкіндік береді (жалаңашталған баурайларды, ғимарат, кең
шығаратын орындар және т.б.) және керісінше әдемі жерлерге аса
назар аудартуды және де жолдық ланшафты жаңа ланшафтармен
толықтыруды қажет етеді;
- Көгалдандыру микроклиматтың жақсаруына негіз болады және адамдар
жиналған жерлерде өтпе желдің болмауын қадағалайды, оларға
күннен, шаң-тозаңнан, шудан қорғануды қамтамасыз етеді;
- Қардан қорғаушы ағаш орнатуларды орналастыруда оларды табиғи
ланшафтық жерлердің кескіндемелерін жаппайтындай арнайы
орналастыру қажет;
- Жол жиегіндегі орнатулар транспорттық құралдар қозғалысын
ығыстырмауы қажет және жол қозғалысына қызмет ету операцияларын
қиындатпауы қажет. Орнатуларды жол қиылыстарындағы көріністерді,
мосттарға енудегі және жолдық сымдарды және тағы басқаларды
көретіндей етіп орналастыру қажет. Ағаштар мен бұталарды жол
жиектеріне егуге болмайды.
3. ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР
а) практикалық (семинарлық) сабақ құрылымы:
Практикалық (семинарлық) сабақ1. Автокөлік жолдарының
автомобилизация процесіндегі ролі.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1)Кіріспе
2) Автокөлік жолдарының автомобилизация процесіндегі ролі.
Сабақтың мақсаты:автокөлік жолдарының қоғамдағы ролі және
мәні туралы студенттер білімін тексеру.
Қорытынды(контрольные) сұрақ:
1.Автокөлік магистральдарының қоғамдағы ролі. Рефераттар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М.Транспорт, 1981 г. 93 с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М.Транспорт, 1984 г. 318
с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М.Транспорт, 1983 г. 56 с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 2. Жолдың транспортты-тасымалдау
көрсеткіштері
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Автожолдардың транспортты-эксплуатациялық көрсеткіштерінің
негізі.
2.Негізгі түсініктер және анықтамалар.
Сабақ мақсаты:негізгі түсініктер және анықтамалар жайында
студенттердің білімін тексеру. Ауызша сұрау.
Қорытынды сұрақтар:
1.Транспортты-тасымалдау автожолдар көрсеткіштерін қайта есептеу
2.Анықтама беру:
• Есептеу жылдамдығы
• Есептеу жүктемесі
• Көпір көлемі
• Өткізу қабілеті
• Жолдың тасымалдау қабілеті
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 3. Қала көшелерінің және автокөлік
жолдарының классификациясы. Жолдың ортақ тораптары классификациясы.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Автокөлік жолдарының және қала көшелерінің классификациясы.
2. Жолдың ортақ тораптары классификациясы.
Сабақтың мақсаты: өткен тақырып бойынша студенттер білімін
тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
Анықтама беру
• Өткізу қабілеті
• Жолдың тасымалдау қабілеті
• Бірінші типтегі жылдамдық жолдары
• Екінші типтегі жылдамдық жолдары
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 4. Қала көшелерінің, жолдарының және
қала сыртындағы автокөлік жолдарының элементтері.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Қала жолдарының элементтері
2.Қала сырты жолдарының элементтері
Сабақтың мақсаты: ақпараттың жариялану әдістері бойынша
студенттер білімін тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
1.Қала жолдарының элементтерін қайта есептеу.
2.Қала сырты автокөлік жолдарының элементтері
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 5. Жол қабаттарының конструкциясы.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Жол қабаттарының конструкциясы
2.Асфальтобетонды жабын
3.Монолитті бетон жабын
4.Дайын плиталар жабын
Сабақтың мақсаты: Алыс жолдар қабаттары бойынша студенттер
білімін тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
1.“Асфальтобетонды жабын ” дегеніміз не?
2.Монолитті бетон және дайын плиталар жабыны
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 6. Автокөлік жолдарының инженерлік
құрылғылары.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Автокөлік жолдарының инженерлік құрылғылары.
2.Белгі және көрсеткіштер түрлері және олардың мәндері.
Сабақтың мақсаты: автокөлік жолдарының құрылғылары және
олардың белгілері мен көрсеткіштері жайында студенттер білімін
тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
1. Автокөлік жолдарының құрылғыларын қайта есептеу
2. Белгілер мен көрсеткіштер. Реферат...
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 7. Жабынның транспортты-
эксплуатационды мінездемесі
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жабынның транспортты-эксплуатационды мінездемесі
2.Жол сапасының жинақты мінездемесінің коэффиценті
Сабақтың мақсаты: жабын мінездемесі жайында студенттер
білімін тексеру
Қорытынды сұрақтар:
1.Мінездемелерді қайта есептеу
2.Комплексті мінездеме коэффиценті түсінігі
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 8. Жол қабаттарының беріктілігін
есептеу
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Жол қабаттарының беріктілігін есептеу
2.Қатты емес жол қабаттарының қабат қалыңдығын есептеу
3.Қатты қабаттарды есептеу
4. Қатты емес жол қабаттарының қабат қалыңдығын есептеу
Сабақтың мақсаты: Жол қабаттарының беріктілігін есептеу
Қорытынды сұрақтар: Берілген формулалар бойынша студенттер
білімін тексеру
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 9. Жолдың жоспарының элементтері
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жолдың жоспарының элементтері
2. Жолдың (элементы продольного профиля дороги) элементтері
3. Профиль және жоспар элементтеріне талаптар.
Сабақтың мақсаты: Жолдың жоспарының құрылуы.
Қорытынды сұрақтар:
1.Жол жоспарының басты белгілерін қайта есептеу
2.Жолдың продольного профиля-ң элементтерін қайта есептеу
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 10. Жол қабаттарының ұзаққа шыдау
шарттары мен жұмыс қабілеттілігінің бүліну себептері.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жол қабаттарының ұзаққа шыдау шарттары мен жұмысқа
дайындығының бүліну
себептері.
2. Жол жабынының қызмет көрсету мерзімі.
3. Жолдың толық жұмысқа дайындығы
Сабақтың мақсаты: Жол жабының қызмет көрсету уақыты
түсінігі және оны қайта қалпына келтіру шаралары.
Қорытынды сұрақтар:
1.Жол жабынының қызмет көрсету уақыты дегеніміз не?
2.Жолдың жабынының бүліну себептері
3.Жол жабынын жөндеу және қалпына келтіру бойынша шаралар.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 11. Жол белгілерінің түрлері және
оның анықтамасы
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жол белгілерінің түрлері және оның анықтамасы
2. Бағдаршамды сигнал беру
3. Жол қаршаулары.
Сабақтың мақсаты: Жол белгілерінің түрлерін меңгеру.
Қортынды сұрақтар:
1.Бағдаршамды сигнал беру түсінігі
2.Жол қоршаулары
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 12. Жолаушылар мен жүргізушіге
арналған комплексті қызмет көрсету және демалу орындары. Жолдарды
жарықтандыру және қамсыздандыру.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Жолаушылар мен жүргізушіге арналған комплексті қызмет көрсету
және демалу орындары.
2. Хабарламаның жаяу жүргінші жолы
Сабақтың мақсаты: Жол және жолды жарықтандыру ұғымы, олардың
магистраль жұмыстарындағы рольі.
Қорытынды сұрақтар:
1. Демалу орындарын санау
2. Жаяу жолаушы жолы, олардың түрлері және құрылымы.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 13. Байланысу құралдары. Автожолдарды
қайта құру және өндеу бөлімдерінің құрылғылары.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Байланыс құралдары.
2. Автожолдарды қайта құру және өндеу бөлімдерінің құрылғылары.
Сабақтың мақсаты: Автожолдарды қайта құру және өңдеу
бөлімдерінің құрылғыларына анықтама беру.
Қорытынды сұрақтар:
1.Санау
• Байланысу құралдары
• Автожолдарды қайта құру және өндеу бөлімдерінің құрылғылары.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 14. --------------------
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. --------------------
2. Бірпанельді немесе екіпанельді, көппролетты биіктіктер
3. Қар тоқтату
Сабақтың мақсаты: Қысқы автожолдардың құрамы туралы
жариялау.
Қорытынды сұрақтар:
1. Қысқы жолдар (для зимнего содержания дороги) үшін шаралар.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 15.Автокөлік жолдарын көгалдандыру
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Автокөлік жолдарын көгалдандыру
2.Жолдың көгалдануының жалпы талаптары. Реферат
Сабақтың мақсаты: студенттерге жолды көгалдандыру шараларын
өзбетінше таңдауға мүмкіндік беру
Қорытынды сұрақтар:
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
4.Студенттің өздік жұмысы
4.1. Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыру туралы әдістемелік
кеңестер
СӨЖ ұй жұмысы түрінде орындалады және жазбаша түрде өздік
жұмысқа
арналған жеке дәптерге немесе А4 форматы түріндегі бетке
сәйкесінше құрылымға және студенттердің өздік жұмысын толтыруы
тұрақты бекітілген талаптар бойынша жүзеге асырылады. Жұмысты келесі
тапсырманың уақыты келгенше тапсырып үлгеру керек.
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ) реферат түрінде болады және
құрылымға сай бекітілген талаптар стандартына сәйкес толтырылады.
Өздік жұмысын бақылау мына түрде болады:
− орындалған жұмыстың презентациялары;
− өз бетімен оқыған тақырыпқа баяндама;
− СӨЖ өткізу уақытында немесе аудиториялық сабақ кезінде
ауызша шұғыл-сұрау;
− жазбаша орындалған үй жұмысын қорғау.
Өздік жұмысының нәтижесін көрсетпеген студент қортынды
аттестацияға жіберілмейді.
Өз бетімен меңгерген материал, мұғалімнің көмегімен
меңгерілген материал қатарында қорытынды бақылауға шығарылады.
Ескерту: Семестрде жақсы баға алу үшін барлық тапсырмаларды
3күн қалғанда орындағаннан гөрі уақытында орындау қажет, бірақ
тапсырманы берілген уақыттан кешіктіріп орындаған студенттер үшін
балдары есептелмейді.
4.2. Студенттер білімінің ағымдағы және кіріспе бақылау үшін
рефераттар тізімі (тесттер, колоквиумдар сұрағы т.б.) және т.б.
• Автожолдарды инженерлік қамтаммасыздандыру.
• Жолкиімінің құрылымы.
• Жолкиімінің төзімділігінің есептемесі (берілген жол үшін).
• Жолдық белгілеулердің түрлері және олардың қызметтері.
• Светофорлық сигнализация
• Жолдық қоршаулар
• Автожолдарды қысқыға қамтамассыздандыруға арналған құрамдар.
• Автомобиль жолдарын когалдандыру.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz