УМКД

Спорттық жаттығу әдістері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТЫҚ ҒЫЛЫМДАР ФАКУЛЬТЕТІ
ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ЖӘНЕ БАСТАПҚЫ ӘСКЕРИ ДАЙЫНДЫҚ КАФЕДРАСЫ

«Таңдап алған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене дайындығы»
пәні бойынша
5В010800 «Дене шынықтыру және спорт» мамандығының
2 курс студенттеріне арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Құрастырушы: Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындық кафедрасының аға
оқытушысы М.Т.Уразбаев.

Кафедра отырысында бекітілді: хаттама №_____ _____________ жылы

Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындық кафедрасының меңгерушісі,

Прохоров Б.Н.

Жаратылыстану ғылымдары факультетінің оқу- әдістемелік кеңесі отырысында
талқыланды
Хаттама № _______ __________________жылы

Жаратылыстану ғылымдары факультетінің оқу- әдістемелік кеңесінің төрайымы:

Абдишева З.В.

Жаратылыстану ғылымдары факультетінің Ғалымдар кеңесімен беітілген

Хаттама № ______ __________________ жылы

Жаратылыстану ғылымдары факультетінің деканы, Ибраева Л.С.

МАЗМҰНЫ

1.
Силлабус................................................................
....................
2. Пән бойынша
глоссарий........................................................
Дәрістер бойынша қысқаша конспект.................................
3. Тәжірибелік сабақтар өткізуге арналған әдістемелік нұсқаулар .....
4. СОБӨЖ арналған әдістемелік нұсқаулар..................................
5. СӨЖ арналған әдістемелік
нұсқаулар.....................................
6. Бақылау алу
құралдары..........................................................

ПӘН БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ- (SYLLABUS)

Пән бойынша мәлімет
Аты: «Таңдап алған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене
дайындығы»

Кредит саны- 2

Оқу сабақтарының өтілу орындары: №3 оқу ғимараты, сабақ кестесі бойынша

№ аудитория

Оқытушы туралы мәлімет:
Уразбаев Марат Тулеуханұлы, дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындық
кафедрасының аға оқытушысы
Жұмыс уақыты: 8.00.-17.00. күнделікті

Оқу жоспарынан көшірме

|Курс|Семестр |Кредитт|Дәрістер, |Тәжірибелік|СОБӨЖ |
| | |ер |сағат саны |сабақтар, | |
| | | | |сағат саны | |
|1 |«Таңдап алған спорт түрінің |1 | |1 |1 |
| |техникалық, тактикалық және | | | | |
| |дене дайындығы» пәніне | | | | |
| |кіріспе. | | | | |
|2 |Пәннің негізгі түсініктері. |1 | |1 |1 |
| |Техника, тактика, тактикалық | | | | |
| |тәсілдер | | | | |
|3 |Таңдап алған спорт түрінің |1 | |1 |1 |
| |техникалық дайындығының | | | | |
| |құрылымдары | | | | |
|4 |Таңдап алған спорт түрінің |1 | |1 |1 |
| |тактикалық дайындығының | | | | |
| |құрылымдары | | | | |
|5 |Таңдап алған спорт түрінің |1 | |1 |1 |
| |техникалық дайындығының | | | | |
| |классификациясы. | | | | |
|6 |Таңдап алған спорт түрінің |1 | |1 |1 |
| |тактикалық классификациясы. | | | | |
|7 |Таңдап алған спорт түрінің |1 | |1 |1 |
| |технико-тактикалық дайындық | | | | |
| |негіздерінің жалпы | | | | |
| |сипаттамасы. Негізгі | | | | |
| |түсініктер | | | | |
|8 |Техникаға оқыту әдістемесі |1 | |1 |1 |
|9 |Тактикаға оқыту әдістемесі |1 | |1 |1 |
|10 |Техниканы жетілдіру |1 | |1 |1 |
| |әдістемесі | | | | |
|11 |Тактиканы жетілдіру |1 | |1 |1 |
| |әдістемесі | | | | |
|12 |Техниканы оқыту құралдары |1 | |1 |1 |
|13 |Тактиканы оқыту құралдары |1 | |1 |1 |
|14 |Спорттық жаттықтырудың |1 | |1 |1 |
| |негізгі жақтары. Техникалық, | | | | |
| |тактикалық, психологиялық, | | | | |
| |денешынықтыру т.б. | | | | |
|15 |Техникалық дайындықтың түрлі |1 | |1 |1 |
| |сатысындағы ерекшеліктері | | | | |
|16 |Тактикалық дайындықтың түрлі |1 | |1 |1 |
| |сатысындағы ерекшеліктері | | | | |
|17 |Спортшылардың |1 | |1 |1 |
| |технико-тактикалық | | | | |
| |дайындығындағы бақылау. | | | | |
| |Бақылау түрлері | | | | |
|18 |Технико-тактикалық |1 | |1 |1 |
| |дайындықтың басқа дайындық | | | | |
| |түрлерімен өзара байланысы | | | | |
|19 |Технико-тактикалық |1 | |1 |1 |
| |дайындықтың ұйымдастыру | | | | |
| |сатысында | | | | |
|20 |Нақтылы жарысқа тактиканы |1 | |1 |1 |
| |таңдау | | | | |
|21 |Технико-тактикалық дайындық |1 | |1 |1 |
| |жарыс сатысында | | | | |
|22 |Ойынның шабуыл мен қорғаныста|1 | |1 |1 |
| |тактикасы. | | | | |
|23 |Шабуылшының тұрысы мен |1 | |1 |1 |
| |қозғалысы | | | | |
|24 |Екі қолмен жоғарыдан доп беру|1 | |1 |1 |
|25 |Екі қолмен орнынан допты |1 | |1 |1 |
| |жоғарыдан беру. | | | | |
|26 |Допты төменнен екі қолмен |1 | |1 |1 |
| |қабылдау | | | | |
|27 |Допты ойынға төменнен тік |1 | |1 |1 |
| |қосу | | | | |
|28 |Даярлық ойындар |1 | |1 |1 |
|29 |Допты әр түрлі әдістер арқылы|1 | |1 |1 |
| |беру әдісі. | | | | |
|30 |Волейбол сабағындағы арнаулы | |1 |1 |1 |
| |жаттығулар. | | | | |
|31 |Допты ойынға төменнен тік | |1 |1 |1 |
| |қосу әдісі | | | | |
|32 |Аттығу сабақтарын өткізу | |1 |1 |1 |
|33 |Жүктемені бөлу | |1 |1 |1 |
|34 |Спорттық жаттығу әдістері | |1 |1 |1 |
|35 |Техникаға оқытудағы | |1 |1 |1 |
| |біліктілік, дағдыны | | | | |
| |қалыптастырудың бастапқы | | | | |
| |кезеңі | | | | |
|36 |Спорттық жетілдірудің | |1 |1 |1 |
| |кезеңдері | | | | |
|37 |Таңдаған спорт түрінде | |1 |1 |1 |
| |техникалық әдістерді үйрету | | | | |
| |әдістемесі | | | | |
|38 |Қозғалыс сапасын оқыту | |1 |1 |1 |
| |әдістемесі | | | | |
|49 |Бақылау жаттығуларын қолдану | |1 |1 |1 |
| |және өткізу әдістемесі | | | | |
|40 |Таңдап алған спорт түрінің | |1 |1 |1 |
| |техникасын үйрету әдістемесі | | | | |
|41 |Таңдап алған спорт түрінде | |1 |1 |1 |
| |тактикалық әдістерді үйрету | | | | |
| |әдістемесі | | | | |
|42 |Таңдалған спорт түрінде | |1 |1 |1 |
| |техникалық әдістерді үйрету | | | | |
| |әдістемесі | | | | |
|43 |Оқытудағы жатығуларды таңдау | |1 |1 |1 |
| |әдістемесі | | | | |
|44 |Технико-тактикалық дайындық | |1 |1 |1 |
| |ұйымдастыру сатысында | | | | |
|45 |Қорғаныста тактикалық |1 | | | |
| |сапталудың әр түрлісімен ойын| | | | |
| |сабақтары | | | | |
| |Барлығы |30 |15 |45 |45 |

Дәріс сабақтарының жоспары

Тақырыбы: «Таңдап алған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене
дайындығы» пәніне кіріспе.
Тақырыбы: Пәннің негізгі түсініктері. Техника, тактика, тактикалық тәсілдер

Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының құрылымдары
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің тактикалық дайындығының құрылымдары
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының
классификациясы. Таңдап алған спорт түрінің техника классификациясы
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің тактикалық классификациясы. Таңдап
алған спорт түрінің тактика классификациясы
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің технико-тактикалық дайындық
негіздерінің жалпы сипаттамасы. Негізгі түсініктер
Тақырыбы: Техникаға оқыту әдістемесі
Тақырыбы: Тактикаға оқыту әдістемесі
Тақырыбы: Техниканы жетілдіру әдістемесі
Тақырыбы: Тактиканы жетілдіру әдістемесі
Тақырыбы: Техниканы оқыту құралдары
Тақырыбы: Тактиканы оқыту құралдары
Тақырыбы: Спорттық жаттықтырудың негізгі жақтары. Техникалық, тактикалық,
психологиялық, денешынықтыру т.б.
Тақырыбы: Техникалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
Тақырыбы: Тактикалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
Тақырыбы: Спортшылардың технико-тактикалық дайындығындағы бақылау. Бақылау
түрлері
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындықтың басқа дайындық түрлерімен өзара
байланысы
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындық ұйымдастыру сатысында
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындық жарыс сатысында
Тақырыбы: Нақтылы жарысқа тактиканы таңдау
Тақырыбы: Ойынның шабуыл мен қорғаныста тактикасы. Зоналық, жеке дара,
аралас қорғаныс
Тақырыбы: Шабуылшының тұрысы мен қозғалысы
Тақырыбы: Жүгіруден кейін екі аяқпен секіріп тоқтау
Тақырыбы: Екі қолмен орнынан допты ұстау және орнынан бір қолмен
Тақырыбы: Допты төменнен екі қолмен қабылдау
Тақырыбы: Допты ойынға төменнен тік қосу
Тақырыбы: Даярлық ойындар
Тақырыбы: Допты әр түрлі әдістер арқылы беру әдісі.
Тақырыбы:Қорғаныста тактикалық сапталудың әр түрлісімен ойын сабақтары

Тәжірибелік сабақтарын өткізу жоспары

Тақырыбы: Волейбол сабағындағы арнаулы жаттығулар.
Тақырыбы: Допты ойынға төменнен тік қосу әдісі
Тақырыбы: Жаттығу сабақтарын өткізу
Тақырыбы: Жүктемені бөлу
Тақырыбы: Спорттық жаттығу әдістері
Тақырыбы: Техникаға оқытудағы біліктілік, дағдыны қалыптастырудың бастапқы
кезеңі
Тақырыбы: Спорттық жетілдірудің кезеңдері
Тақырыбы: Таңдаған спорт түрінде техникалық әдістерді үйрету әдістемесі
Тақырыбы: Қозғалыс сапасын оқыту әдістемесі
Тақырыбы: Бақылау жаттығуларын қолдану және өткізу әдістемесі
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің техникасын үйрету әдістемесі
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінде тактикалық әдістерді үйрету әдістемесі
Тақырыбы: Таңдалған спорт түрінде техникалық әдістерді үйрету әдістемесі
Тақырыбы: Оқытудағы жатығуларды таңдау әдістемесі
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындық ұйымдастыру сатысында

ОСӨЖ орындау және тапсыру кестесі

СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру кестесі

Негізгі әдебиеттер
1. Матвеев А.Т., Мельников С.Г. «Теория негіздерімен дене шынықтыру
әдістемесі» 1981.
2. Железняк Д.Д., Петров П.К. «Дене мәдениеті мен спортта ғылыми-
әдістемелік іс- әрекеттің негіздері» 2002
3. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
4. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
5. Кенеман А.В. Хухлаев Д.В. «Мектепке дейінгі балалардың дене
тәрбиесінің әдістемесі мен теориясы» 1985
6. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі, 1988
Қосымша әдебиеттер:
1. Спорттық ойындар. Москва, 2001 Железняк Ю.Д.
2. Учебник тренера по гандболу Москва, 1996 Игнатева В.Я.
3. Уроки по баскетболу Башкин С.Г. 1966
4. Жарыс ережелері:Волейболдан, баскетболдан, футболдан, жеңіл
атлетикадан

Білімді бағалау туралы мәлімет

«Таңдалған спорт түрінің технико-тактикалық дайындық негіздері»
теориялық курс болып есептеледі.
Сондықтан, бақылаудың негізгі түрі болып саналатын барлық жеке
тапсырмаларды орындау міндетті шарт.
Студент сабаққа қатысуы міндетті. Ешқандай сабақты себепті босату
студентті тәжірибелік және жеке тапсырмалар кешенінен босатпайды.
Ағымды, аралық және қорытынды бақылау түрлері арқылы студенттің
білімі бағаланады.
Оқу курсы соңында қорытынды бақылау-емтихан.
Бағалау жүйесі:
Тәжірибе

3
5 35х3=105
6

СОБӨЖ
4
6 10х3=30
7

СӨЖ
3
5 25х3=75
6

А/Б
7 =60
Тәжірибе

10
12 35х3=105
14

СОБӨЖ
11
13 10х3=30
15

СӨЖ
10
12 25х3=75
14

А/Б
15 =60

Уақытынды орындамаған немесе тәртіп бұзғаны үшін штраф салынады.
• Сабаққа кешігу-0,5 ұпай алынады.
• Дәріс сабағына келмеу-1,5 ұпай алынады.
• Уақытында жұмысын тапсырмаса- бағасы 1 ұпайға кемітіледі.
1 аралық бақылау жүргізгенде 7 оқу аптасында жинаған ұпай санын қосып
бағалайды.
2 (қорытынды) аралық бақылау жүргізгенде студенттің 15 оқу аптасында
жинаған ұпай саны есептеледі.
Егер 2 аралық бақылау бағасы 50 % және жоғары болса, рейтінгтің
жоғарлауына рұқсат етілмейді. Бұл арада 2 АБ бағасы қорытынды баға болып
есептеледі.
Қорытынды аралық бақылау нәтижесі 50 %-ден кем болмаса ғана студент
емтиханға рұқсатнама алады.

Қорытынды баға:
Аралық бақылау-60 %
Емтихан- 40%
Аттестациялық бағаның көрсеткіші (0-30 балл)

Емтиханға рұқсат рейтингісі:

15-тен- 29-ға дейнгі балл емтиханға жіберілмейді
30- дан- 60-қа дейнгі балл емтиханға жіберіледі

Емтихан бағасының көрсеткіші (0-40 балл) Емтихан- 40 балл (40 %)

Пәнді оқу үрдісінде студентке келесі әкімшілік талаптар саясаты
белгіленеді:
1. Пәннің бөлімдері мен оны оқуға қойылатын негізгі талаптар:
• Студент барлық сабақтарға қатысып, СОӨЖ мен дәріс сабақтарында
белсенділік көрсету керек.
• Дәріс сабақтарында конспект жазып, тиянақты тыңдап, тәртіп
бұзбау керек.
2. Сабақтағы тәртіп ережесі:
• Қоңырауға дейін сабаққа кіру, кешікпеу;
• Сырт киіміндерін гардеробқа тапсыру;
• Сабақ үстінде мобильді телефондарын сөндіру;
• Оқытушының көмегі керек кезде қолын көтеріп сұрау;
• Сабақ барысында сұрану немесе аудиториядан шығу рұқсат етілмейді.

Дәрістер бойынша қысқаша конспект
Дәріс №1

Тақырыбы: Таңдалған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене
дайындығы пәніне кіріспе. Пәннің мақсат, міндеттері. Білім жүйесінде
пәннің орны.
Мақсаты: Студенттерді пәннің негізгі мақсаттары мен міндеттерімен
таныстыру. Білім жүйесіндегі орнының маңыздылығын көрсету.

1. Таңдалған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене дайындығы
пәні жоғарғы денешынықтыру білімі бойынша кәсіптік білім беру
жүйесінде негізгі кәсіби пәндердің бірі. Мазмұны арқылы студенттерге
тиісті теориялық, әдістемелік білім мен қатар денешынықтыруды оқытудың
әдістері мен тәсілдерін қамтамасыз ету мен осы жұмыстың құрылымы мен
мазмұнын және білім беру, тәрбиелік және денешынықтыру міндеттерін
іске асыру жолдарын үйрету.
Тәрбиенің әдістер жүйесінде әр әдісті басқалардан бөліп жеке қарауға
болмайды. Барлық әдістерді бірге бір мақсатта қолданса ғана арнайы бір
тәрбиелік мақсақа жетуге болады. Жеке бір алынған тәрбиелік әдіс еш уақытта
адам баласына жоғарғы саналық, моральдық сапаларды қалыптастыра алмайды.
Сонымен, жеке әдіс жалғыз өзі тәрбиенің ешбір міндетін шеше алмайды.

Ең жиі әрі тиімді тәрбиелік әдістер:
• Жаттығу, мадақтау, күштеу, үлгі, үгіттеу;
• Жаңашылдық- шаралық (жаңа тәрбиелік технологияларды енгізуге
негізделген ) – модельді- мақсатты қатынас, жоспарлау,
алгоритмизация, шығармашылық жұмыстар т.б.;
• Тұлғааралық- формалды емес ( белгілі тұлғалар арқылы іске
асырылады, достары немесе таныс адамдар):
• тренинг-ойындар ( жеке және топтық тәжірибені м еңгеруді
қамтамасыз етеді, сонымен қатар арнайы берілген жағдайлардағы
әрекеттері мен тәртібін түзету ) – әлеуметтік-психологиялық
тренингтер, іскер ойындар т.б.
• рефлексивтік ( жеке уайымдарға негізделген, өзіндік талдау және
нақты өмірде өзіндік бағаны сезіну).
2. Берілген пән денешынықтыру және спорт жүйесінде маман даярлауда
маңызды орны бар. Өйткені таңдап алған спорт түрінің оқыту әдістемесі
бойынша жас маман меңгерген білімдері, біліктіліктері және дағдылары арқылы
арқылы оқу- жатттықтыру сабақтарын жүргізе алады.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке, демократиялық дәстүрге өту
жағдайында адамзат қоғамының ғасырлар бойы жинақтаған жалпы құндылықтар
мұрасына ден қоюы, рухани-адамгершілік негізінде дене тәрбиесін
сабақтастықта дамытып, салауатты өмір сүру дағдылары арқылы дене мәдениетін
қалыптастыру өзектілігі артуда. Бұл мәселе ел Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
«Қазақстан - 2030» бағдарламасында, ҚР «Білім туралы» Заңында, «Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасында» білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі
ретінде көрініс тапқан.
Дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және
жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу – бүгінгі күн
талабынан туындап отырған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене
тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес қарастыру – бұл адамды
өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдениеті,
адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен
айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-
мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке
басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы
салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу
тегі және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, оқушылардың дене
тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру
қажеттігі біздің тақырыбымыздың өзектілігін айқындай түседі.
Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене
тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның
қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие
талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету
үшін керек. Қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің
жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға бойындағы
биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне, өмірге
белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.
Дене тәрбиесі өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру
саласының бір тармағы болып табылады және ол жеке тұлғаның жан-жақты
дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке
жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет
етеді.
Демек, денсаулығы мықты, жан-жақты дамыған, алуан түрлі дене және ақыл-ой
еңбектерін тәрбиелеуге қабілетті ұрпақты дайындау жөніндегі мемлекеттік
қажеттілік талаптарына байланысты жүргізілетін іс. Қазақстан Республикасы
2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының алға қойып отырған
басты міндеттерінің бірі – халықаралық білім жүйесіне ену.
Дене тәрбиесін жүзеге асыру – денсаулықты нығайту, білім беру, дамыту,
тәрбиелеу міндеттерін шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың бірі бола
отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш-қуатын
нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене-қозғалыс қабілеті
мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын орындап, өзін-
өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды.
Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір сүруі мектеп
мұғалімінің жеке басымен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке
тәжірибелік дайындығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай
оқушылардың дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыру жұмыстарын ұйымдастыруға
болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби дайындықтың ажырамас бөлігі
ретінде қарастыру керек. Дене тәрбиесі және спорт мамандары күрделі
әлеуметтік міндеттерді шешуге араласумен бірге оқушылардың психологиялық
ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие міндеттерін шешуде олардың рухани жетекшісі
де болуы тиіс.
Қазіргі кезде дене тәрбиесі мұғалімі биологиялық (физиология, анатомия,
биохимия, спорттық метрология т.б.), педагогикалық (педагогика, психология,
дене мәдениетінің ілімін, спорттық жаттығу негіздері, дидактика т.б.)
пәндерді философия, әлеуметтану, медицина, математика ғылымдарын және
басқару мен ұйымдастыруды жете меңгеруі қажеттігін ескерсек, дене тәрбиесі
жүйесін жүзеге асыруда педагог кадрлар дайындау мәселесінің өзектілігі
айқындалып, оның түрлі бағыттары бойынша ауқымды жұмыстардың қажеттілігі
байқалады.
Әдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» - М.,1979.
2. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.
Дәріс №2

Тақырыбы: Пәннің негізгі түсініктері. Техника, тактика, тактикалық тәсілдер

Мақсаты: Студенттерді пәннің негізгі түсініктерімен, техника, тактика,
тактикалық тәслдермен таныстыру.
Белсенділік ұғымы оқушының интелектуалдылығын, күш – жігерін және дене
бітім – болмысын дамытуға бағытталған, осы мақсатқа оқытушы оқыту барысында
қол жеткізеді.
Дене шынықтыру жаттығулары кезінде оқушылардың белсенділігін арттыру
негізгі үш бағытта жүргізіледі:
Біріншіден, оқытушы оқушылардың сабаққа деген қызығушыылығын оятуы
керек.
Ол үшін оқу мақсатының алғашқы мотивін зерттеп, оқушылардың
белсенділігін арттыру керек. Нәтижесінде қозғаушы мотив өзін -өзі жетілдіру
болуы керек. Оқушылар не нәрсеге керектігін анық білуі қажет, сонымен қатар
оны қалай істеу керектігін де нақты білуі керек.Ол, әсіресе, оқушылар
ынтасыз орындайтын дайындық жаттығуларына қатысты.Мысалы, ұлдардың барлығы
дерлік футбол ойынын қызығып ойнайды, бірақ осы ойынның ережелері мен
заңдылықтарын үйренуге ұмтылмайды, өйткені ол эмоционалды заряд бермейді.
Саналылық пен белсенділік принципінің екінші бағыты әр оқушыға өз
әрекетін саналы түрде бақылауға және сараптауға көмектеседі.
Оқу бағдарламасындағы жаттығуларды үйрету барысында оқытушы олардың
автоматты түрде орналасуына жағдай жасайды. Ол үшін оқылған материалды
механикалық түрде қайталамай, саналы мобилизациялауға жұмылдырады. Олай
болмаған жағдайда алынған машықтар қолданысқа жарамсыз болып, бала түрлі
ойламаған ситуацияларға ұшырауы мүмкін.
Өз әрекеттерін саналы бақылаудың сабақтарда қолданылатын бірнеше
әдістері бар, олардың ішінде рационалды әдістемелік амалдары келесі:
1. Алдын – ала көрсеткен оқыту. Оқу барысында бастауыш сыныптардан
бастап қарапайым жаттығулар жасау.
2. Арнайы тренажерларды қолдану, сол арқылы қозғалыс ритмін,
қозғалыс қарқындылығын байқау.
3. Идеомоторлы жаттығу әдістерін қолдану ол жаттығу жайлы түсінік
беріп қана қоймай, оқушылардың қозғалыс әрекеттерінің мәнін терең
сезінуге көмектеседі.
4. Өз әрекеттерін бақылау және өздеріне сараптама жасау, ол үшін
оқытушы тапсырмасымен өз бетінше жаттығулар таңдалып алынады,
жаттығудың орындалу сапасы, топпен қатаеліктердіанықтау,
жаттығудың орындалу техникасына баға беру.
5. Тапсырманың орындалу сапасы жайлы жайлы ақпарат алу, сол арқылы
оқушылар өздерінің қозғалыс әрекеттерін сараптап, жаттығуды
меңгеру дәрежесін анықтайды.
6. Арнайы қозғалысты дайындық. Мәселен, жаттығуды үйренуге кіріспес
бұрын бірқатар қыздыру жаттығулары орындалады. Бұл әдіс көбінесе
ұшқыштар мен космонавтарда дайындау кезінде қолданылады.
7. Балаларды күші мен жылдамдығын басқара білуге үйрету. Оқушыға
тапсырма берген кезде оның сол жаттығуды орындау барысында
жұмсайтын күшін, сол жаттығуды орындау барысында күшін
салмағандағы мүмкіндіктерін анықтауға көмектеседі. Мәселен,
белгілі бір қашықтықты белгілі бір адамдармен өтуін тексеру.
8. Музыкамен сүйемелдеу, ол дене шынықтыру жаттығуларының мәнін
түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар, жаттығудың сапалы орындалуын
бақылап, әрекеттерін саралауға көмектеседі.
Оқушылардың шығармашылығы мен белсенділігін арттыруға өзіндік дене
шынықтыру жаттығулары әсер етеді, олар мұғалімнің қатысынсыз өтеді:
Тәжірибеде қолданылатын белсенділікті арттыру әдістерінің ешқайсысын
аталған бөлімдерге жатқызуға келмейді. Олар сабақтың міндеттерін ескеріп,
өзіндік әрекеттерді сараптауға көмектесіп, дене шынықтыру сабақтарына
шығармашылықпен қорғауға бағытталады. Белсенділік әрекеттеріне жататындар:
жеткілікті мөлшердегі заттарды қолдану, жаңа материал мен бұрын өткен
материалмен байланысын оқу еңбегін пайдалануда, оқушы қызметін уақтылы
бақылау мен бағалау.
Оқушы белсендіоігін арттыратын амалдар мен құралдар сабақтың міндетін
оқу кезеңінде оқу материалының сипатына, оқушысының дайындық дәрежесіне,
олардың барынша оқу бағдарламасының игеруге жағдай жасауы керек, сонымен
қатар олардың оқу қызметін басқаратын рационалды формаларды қарастыру.

3. Оқытушының оқушылармен тіл табыса алуы өте маңызды, оқытушы мен оқушы
арасында өзара тұрақты байланыс орнаса, оқытушы оқушылардың уақытша
қиындықтарды жеңе білуге үйретуге, сонымен қатар, оқушының бойында
ашылмаған қасиеттерді ашуға көмектеседі.
Сонымен қатар, индивидуалияцияға қатысты мәселе көтерген жағдайда
оқытушы көбінесе нашар оқитын, қалып қойған оқушыларға көп көңіл бөлінетіні
анық, алайда оқытушы басқа әріптестерімен білімі алда келе жатқан
оқушылармен де жұмыс істеу керек. Өйткені ондай оқушылардың алдына үнемі
жаңа міндеттер қойып отырмаса, олардың сабаққа деген қызығушылығы төмендеп
кетуі мүмкін.
Әдебиеттер:
1.Теория и методика физического воспитания и спорта. Холодов Ж.К.,
Кузнецов В.С. М. 2001
2.Основы методики физического воспитания школьников. Минаев Б.Н., Шиян
Б.М. М. 1989Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» -
М.,1979.
3. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.
Дәріс №3
Тақырыбы: Таңдалған спорт түрінің техникалық дайындығының құрылымдары
Мақсаты: Таңдалған спорт түрінің техникалық дайындығының құрылымымен
таныстыру. Кезеңдеріне түсінік беру.

Таңдалған спорт түрінің, яғни волейбол спорт түрінің қимыл-
әрекеттерін тиімді жолмен орындау-ойынның тәсілі, техникасы деп аталады.
Тиімділік дегеніміз- жаттығудың ағзаға ұтымды әсер етуі (күшін өсіру,
бұлшық ет топтарын жаттықьыру) және әрекеттің нәтижелілігі (допты дұрыс
беру т.б. жаттығулардың техникасын дұрыс, тиімді орындау)
Ойынның техникасы әрқашанда дамып отырады. Ескі тәсілдер орнына жаңа,
тиімді тәсіл, жаттығуды орындау техникасы келеді. Бұл құбылыс жаттығуды
орындаудың жетілген жолын үздіксіз ізденуге, үйрену әдістемесінің кемеліне
келуіне, осы арқылы күрделі, тиімді жаттығуларды орындауға қол жеткізеді.
Техникалық дайындықтың үш кезеңге бөлінеді:
Дайындық кезеңі- негізгі қозғалыс әрекеттеріне жақсы жағдай тудыруға
арналған қимыл қозғалыс.
Негізгі кезең- негізгі мақсатты орындауды шешетін қимыл қозғалыс.
Қорытынды кезеңі- қозғалыстың аяқталу кезі.
Ойынның қай жаттығуының орындалу техникасын алсақ та олар бір-біріне
кеңістік, уақыт, кеңістікті-уақыт және қозғалыс тәрізді сипаттамаларда
болады. Кеңістік сипаттамасына жататындар: дене мен дене мүшелерінің
тұрысы, қалпы, қозғалыс траекториясы. Кеңістіктегі дене тұрысын біз иық
және аяқ-жамбас буындарының орналасу тәртібіне қарай білеміз. Ол тік болуы
мүмкін- тік тұру, ілініп тұру, тіреліп тұру және сүйену түрінде кездеседі.
Дене мүшелерінің бір-біріне үйлесімді орналасуы дененің қалпы
жаттығуларды орындау техникасында үлкен рө атқарады. Тәжірибеде ол үш түрлі
жағдайларда кездеседі:
- жаттығудың басында.
Жаттығудың басында дұрыс
алынған негізгі дене қалпы
жаттығуларды орындауда ең
тиімді жағдай жасауға және
белгілі бір анатомиялық,
физиологиялық тиімді әсерге
жетуге көмектеседі.
- Қозғалыс кезінде. Қозғалыс
барысы кезінде керек дене
қалпын сақтау спортта көп
кездеседі.
- Жаттығуды аяқтағандағы
керек дене қалпын сақтау.
Әрбір қозғалыста ең алдымен қозғалып келе жатқан дененің, дене
мүшелерінің траекториясын айыра білу қажет. Траектория дегеніміз-
кеңістіктегі қозғалыс шамасы және елестеткендегі қозғалған дене ізі.
Волейбол техникасы шабуыл технкасы мен қорғаныс техникасына бөлінеді.
Әдебиеттер:
1.Теория и методика физического воспитания и спорта. Холодов Ж.К.,
Кузнецов В.С. М. 2001
2.Основы методики физического воспитания школьников. Минаев Б.Н., Шиян
Б.М. М. 1989Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» -
М.,1979.
4. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.
Дәріс № 4
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің тактикалық дайындығының құрылымдары
Тактикалық дайындық дегеніміз-жарыс кезіндегі жеңіске жету үшін
пайдаланылатын әдіс-амалдарды, айла-тәсілдерді қолдана білу өнері.
Тактикалық дайындық екі кезеңнен тұрады:
- спорттық күресті жүргізу жолдарын өз мүмкіншілігінше, қарсыластарының
ерекшеліктеріне, жарыс жағдайларына байланысты жоспарлау;
- осы жоспарды спортшының жарыстағы мүмкіншілігіне байланысты амалдар
мен жолдар арқылы іске асыру. Тактикалық дайындықты дұрыс іске асыру
үшін төмендегідей міндеттерді орындау керек:
- қазіргі кездегі өзі айналысып жүрген спорт түрінің тактикалық тәсілдер
негізін оқу, үйрену, тиімді пайдалана білу;
- мықты спортшылардың тактикалық тәжірибесімен танысу;
- өтетін жарыстардың ережелерін, шарттарын, қарсыластарының
мүмкіншілктерін зерттеу (уақыты, жарыс өткізілетін орын т.б.)
- жарыстың тактикалық жоспарн жасау;
- тактикалық тәсілдерді, оларды орындау жолдарын тәжірибе жүзінде
меңгеру;
- қарсыласына психологиялық басымдылық көрсете алу шеберлігін
қалыптастыру, оны ыңғайсыз жағдайда жарысуға мәжбүр ету;
- өткен жарысты талдау, тиімді тактикалық әрекеттерді жетілдіру.
Тактикалық дайындық кезінде мынадай әртүрлі жолдар қолданылады: алдын
ала жасалған тактикалық жоспарды жаттықтыру сабақтарында, жарыс жағдайына
ұқсас жағдайларда қайталау; арнайы кіиапиар оқу, әңгіме өткізу;
бейнежазумен түсірілген жарыстарды көру, оны жан-жақты талдау.
Әдебиеттер:
1. Железняк Д.Д., Петров П.К. «Дене мәдениеті мен спортта ғылыми-
әдістемелік іс- әрекеттің негіздері» 2002
2. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
3. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
4. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984

Дәріс № 5

Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының
классификациясы. Таңдап алған спорт түрінің техника классификациясы

Мақсаты: Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының
классификациясын меңгерту.

Техникалық дайындық деп жарыс жаттығуларын орындауды жоғары деңгейде
меңгеру үрдісін айтамыз. Оның негізгі міндеті – спорт түріндегі негізгі
қозғалысты шеберлікпен меңгеру, дағдылану.
Әрбір спорт түрлерінде жаттығу техникасы әр түрлі болып келеді.
Төзімділікті керек ететін спорт түрлерінде техниканы жетілдіру қимыл-
қозғалысты тиімді түрде орындауға байланысты.
Әр бір спорт түрлерінде жаттығуларды орындаған кезде «эталондық»
орындау керек деген көзқарас қалыптасқан. Ол ең жақсы спортшының өз спорт
түрінде негізгі жаттығуды орындауы. Ол кітапта жазылған, суретте,
кинотүсірулерде көрсетілген жаттығуды орындау түрі, техникасы жаттығуды
үйренуге негіз болуы керек. Ал спортшыдан дәл осындай орындау керек деп
талап еткен дұрыс болмайды. Спортшы сол көрсетілген жаттығуды орындау
техникасын негізге алып, өз ерекшеліктерін ескеріп, жаттығуды орындауы
керек. Ол ерекшеліктер: дене құрылысы, дене қуаты дайындығы, физиологиялық,
психткалық ж.б. қасиеттер.
Техникалық дайындық кезінде спортшылар мынандай талаптар орындауы
керек:
1. Техника нәтижелілігі- жарыс жаттығу техникасының нәтижелі
орындалуы. Мысалы, волейболшының шабуыл соққысы соққан доп,
ойын алаңына түсуі.
2. Тиімділігі-биомеханика заңдылықтарына сай тиімді қозғалыс
құрылысын орындау.
3. Тұрақтылығы- тұрақты жоғары көрсеткіштер көрсетуге
бағытталған қозғалыс техникасын құрастыру
4. Бейімділігі- спортшының жетілдірілген қозғалыс техникасын
барлық жарыс жағдайында орындай алуы.
5. Үнемділігі- энергияны неғұрлым аз жұмсайтын қозғалыс
құрылысы.
Әдебиетер:
1.Основы методики физического воспитания школьников. Минаев Б.Н., Шиян
Б.М. М. 1989
2. Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» - М.,1979.
3. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.

Дәріс № 6

Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің тактикалық классификациясы. Таңдап
алған спорт түрінің тактика классификациясы

Мақсаты: Студенттерді тактикалық классификациясымен таныстыру.

Таңдап алған спорт түрлерінің тактикалық классификациясы:
Спорт түрлерінің барлығын әлемде олардың таралу ауқымына байланысты 7
бөлімге классификациялауға болады. Негізінен бұларға қысқы және жазғы
олимпиада ойындаы жатады.
1-бөлім. Бұл спорт түрлері, оларға спортшылардың қозғалу двигательдері
өзінің физикалық психикалық әсерімен олар (атлетика, гимнастика, футбол).
Бұл – адам факторы.
2-бөлім. Бұл спорт түрлері негізінен қозғалыс техникалық құрылғылармен
қолдана білуі (автомобиль, мотоцикл т.б.). Бұларда спорттық нәтиже
техникалық құрылғыларды белгілі дәрежеде қолдана білу. Олардың құрастырылу
сапасына байланысты болады. Бұл адам – көмек жүйесі деп аталады.
3-бөлім. Бұл спорт түрлері белгіленген қару-жарақтың спецификалық
нәтижесіне байланысты (атыс, дартс). Бұл адам – қару жүйесі деп аталады.
4-бөлім. Бұл сопрт түрлерінде белгілі нәтижені модельді – конструкциялық
шығармашылығы бар спортшының нәтижесі құрайды. Бұл адам – конструктор –
көлік жүйесі деп аталады.
5-бөлім. Бұл спорт түрлері, негізіне келесі спортшыны логикалық
интелектиалды арту болып табылады (шахмат, дойбы, бридш). Бұл абстракты-
логикалық, стратегиялық-тактикалық жүйе нәтижесі.
6-бөлім. – Көпсайыс, спорт түрлерінен құрастырылған, әр түрлі спорт
түрлеріне келетін (үш сайыс, бес сайыс, спорттық бағдар, аң аулау, биатлон,
су көп сайыс, қызметтік көп сайыс және т.б.).
Қиын координациялық жәнетүрлі қозғалыстар (жоғары нәтижелі спортшының
шыдамдылығы).
Жетінші топ – атты спорт түрлері салт атты және жетістіктері олардың
қабілеттері және үйлесімділіктері – үйлесімді бірегейлігінде болады. (Жүйе
«адам - ат»).
Жарысқа қатысушыларды санына және қабілеттіліктеріне қарай спорт түрлеріне
бөлу:
1. Жекелей, нәтиже тек бір спортшыға байланысты (жүгіріс, жүзу,
секірулер, мәнерлеп сырғанаумен жеке ... Және т.б.)
2. Қосарлап, нәтиже екі және бірнеше қатысушылардың келісімімен –
синхронды қимылдарды (енгізуде секірулер, синхронды жүзу, атты
спорт, сәнді билер ... және т.б.)
3. Жеке топтар, жеке сайыстарда топпен орындау (көркем гимнастика,
теннис ... және т.б.)
4. Спорттық командалық түрлер – барлығы үйлесімділікпенен, синхронды
қимылмен командада дұрыс әркімнің өз орнында болуы (қорғаушы,
бомбардир, қақпашы, сонымен қатар стратегиялардың және ойын
тактикашылары.(Баскетбол, қол доп, футбол ... және т.б.)
Әдебиеттер
1. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
2. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
3. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984
4. Спорттық ойындар. Железняк В.И. М. 2001

Дәріс № 7
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің технико-тактикалық дайындық
негіздерінің жалпы сипаттамасы. Негізгі түсініктер

Таңдап алған спорт түрінің технико-тактикалық дайындық негіздерін оқу
барысында мынандай негізгі түсініктерді танып, түсіне білеміз: «Дене
тәрбиесі», «Спорт», «Дене қуатының реабилитациясы», «Дене қуатының
рекреациясы», «Дене қуаты дайындығы», «Дене қуаты дайындығы», «Дене
қуатының жетілуі», «Дене дамуы».
Дене тәрбиесі- дене мәдениетінің әрекетті бір саласы, тәрбиенің түрі.
Оның ерекшеліктері қозғалысқа үйрету, дене қуаты қасиеттерін тәрбиелеу,
дене тәрбиесі мен спорт саласында теориялық білім беру.

Дене қуаты дайындығы дегеніміз-әр түрлі әрекеттердің әскери, спорт,
өнеркәсіп талабына сай дамытылған дене қуаты қасиеттерінің, қимыл
дағдысының нәтижесі.
Ол жалпы және арнайы дене қуаты дайындығы деп бөлінеді.
Жалпы дене қуаты дайындығы- жалпы әр түрлі әрекет түрлерінебағытталған
дене тәрбиесі үрдісі.
Арнайы дене қуаты дайындығы дегеніміз-арнайы бір спорт немесе кәсіп
түріне қарай бағытталған дене тәрбиесі үрдісі.

Дене қуатының дамуы дегеніміз- адам ағзасының табиғи және мақсатты
жолмен өсуі. Табиғи жолмен өскенде баланың морфофункционалдық
көрсеткіштері: бойы, салмағы, дене мүшесі көлемі өзінің табиғи өсу жолымен
өзгереді. Мақсатты жолмен өсуі әр түрлі арнаулы құрастылыған жаттығулар
көмегімен өседі, өзгереді.
Спорт дегеніміз-әр түрлі жаттығулардың көмегімен жоғарғы жетістіктерге
қол жеткізуге бағытталған өнер түрі. Спорт көпшілік спорт және жоғарғы
көрсеткіштер спорты деп екіге бөлінеді. Жоғарғы жетістіктер спорты ол-
жоғары көрсеткіштерге бағытталған жеңімпаздар, рекордсмендер спорты.
Жоғарғы жетістіктер спорты әуесқой және кәсіпқой спорт деп бөлінеді.
Әуесқой спортшылар көпшілік спортпен айналысады. Көпшілік спорт- ол барлық
адамдар қатыса алатын, қатысушылар санына шек қойылмайтын спорт
жаттығуларының түрі.
Дене қуатының рекреациясы- жаттығулар жасау арқылы белсенді демалыс
ұйымдастыру. Ол дене тәрбиесі жаттығуларының көмегімен халықтың көңілін
көтереді, бір әрекеттен екінші әрекетке көшіреді.
Дене қуатының реабилитациясы-адам ағзасының жарақат алып ауырған
жүйелерін жаттығулар, массаж, монша буы, су процедуралары арқылы емдеу,
қалпына келтіру.
Дене қуатын жетілдіру-адамның дене қуаты қасиетін үйлесімді дамыту
және жан-жақты дайындығын жоғарғы деңгейде жеткізу.
Дене қуаты білімі-адамды қозғалыс шеберлігі мен дағдысына үйрету және
теориялық біліммен қаруландыру.
Әдебиеттер:
1.Теория и методика физического воспитания и спорта. Холодов Ж.К.,
Кузнецов В.С. М. 2001
2.Основы методики физического воспитания школьников. Минаев Б.Н., Шиян
Б.М. М. 1989Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» -
М.,1979.
5. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.
Дәріс № 8
Тақырыбы: Техникаға оқыту әдістемесі
Мақсаты: Студенттерді таңдалған спорт түрінің техникасын оқыту
әдістемесімен таныстыру.

Таңдалған спорт түрінің техникасын оқыту әдістемесі екі кезеңге
бөлінеді де, әр кезеңде өзіне тән дене тәрбиесі әдістері қолданылады.
Бірінші кезеңде тараған әдістер мыналар:
1. Қайталау әдәсә. Кенеттен болған дауысқа көп рет, әрбір ретте
тезірек сезіну мүмкіншілігін жақсарту.
2. Ойын әдісі. Әр түрлі қозғалмалы ойындар. Спорттық ойындар
(баскетбол, стол теннисі, волейбол т.б) ойнау немесе ойын
элементтерін қолдану.
3. Жарыс әдісі. Дене тәрбиесі мұғалімі мен жаттықтырушының
басқаруымен жарыс, бәсеке түрінде берілетін әр түрлі эстафеталық
сипаттағы жаттығулар.

Екінші кезеңде «сенсомоторлық» әдістеме қолданылады. Бұл әдістеме
спортшының жылдам қозғалысы және сол жылдам қозғалған әрекетке жұмсаған аз
уақыт аралығын айыра білу қабілеттілігіне негізделген. Іс жүзінде ол былай
орындалады: спортшы жаттықтырушының жылдамдық уақыты туралы хабарын ала
отырып сөрелік дыбысты өте тез сезуге бағалайды, жаттықтырушы сонан соң
ғана уақыт ұзақтығын хабарлайды. Спортшы мен бапкердің уақыт ұзақтығын
бағалауы бірдей болған кезде, беріледі. Ақырында спортшыда уақытты дәл
қабылдау қабілеттілігі қалыптасады, ол сезіну жылдамдығының жақсаруын
тездетеді.
Әдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А.«Теория и методика физического воспитания» - М.,1990.
2. Донской Д.Д. Зациорский В.Н.- «Биомехника» М., «ФиС», 1979.

Дәріс № 9
Тақырыбы: Тактикаға оқыту әдістемесі
Денешынықтыру тәжірибесінде жаттығу термині 2 түрлі мағынада беріледі:
А) Денешынықтырудың құралы ретінде арнайы, жылжымалы әрекеттердің түрлері
(биіктікке секіру, граната лақтыру, домалау т.б.)
Б) әдіс түріне яғни тәсілдерді қолдану әдістемесі арқылы, шындығында
жылжымалы әрекеттерді әдейі қайталау арқылы қабілетін сапасын арттыруға,
тәрбиелеуге апарады.
Бастысы, әдістемені меңгерудің де ең бастысы жаттығу толық үйренуі
және жаттығуды жеке-жеке үйрену әдістемелері жатады.
1) Жаттығуды толықтай үйрену әдістемелері.
Бұл әдістеме барлық оқу этаптарында қолданылады және қозғалыс
әдістемесін ең соңғы оқу жаттығуы ретінде көрсетеді.
Оқудың басқа этаптарында қолдануы мүмкн, егер оқушылардың дайындық
дәрежесі биік болса және оқытылып жатқан жаттығу оңай болса. Ол соңғы
этапта және әрекетті тексеру кезінде ылғи қолданылады. Барлық қозғалыс
әрекеттерінің толықтай үйрену әдістемесі осы әдістің жақсы жағы болып
келеді. Ал жетіспеушіліктеріне келетін болсақ- ол бір уақытта көп қозғалыс
жаттығуларын шешу керек, сонымен өз ойын барлық техника бөлшектеріне
жинақтау. Осыған байланысты әрдайым жатығу жасау жерінде, бөлек
қозғалыстарды бөліп көрсетіп, өз көңілін жаттығу жасап жатқандарға бөледі.
2) Жаттығуды жеке-жеке үйрену әдістемесі.
Қиын жылжымалы әрекетті басында бөлшектейде де, сол бөлшектерді зерттейді,
сосын бірге қосады. Басты мақсаты жаттығуды бөлшектеу емес. Ол басты этапта
толық әрекетті игеруді жеңілдетеді. Көзқарасты әр бөлшекке аударуды, оқу
уақытын қыстырылуы, оқу процесін әрбір сабақта тура өткізуі, оқушылардың
сабаққа деген құлшынысын артыруы әдістеменің жағымды жақтарына жатқызуға
болады.
Бір жайтты ұмытпау керек, жаттығудың жеке-жеке үйрену әдістемесінен
жаттығудың толық әдістемесін үйренуі бір белгілі уақытта болуы керек.
Өйткені кешіктелінген уақытта болған қосылыс бізге өте қиын жаттығу болуы
мүмкін.
Дұрыс бөлшектемеген жағдайда жаттығудың жеке бөлшектері өзіне тән
емес мінездемесі қосылуы мүмкін. Толықтай жаттығудың әдістемесін үйренгенде
және жаттығудың жеке- жеке әдістемесін тәжірибеде қосымша әдістеме ретінде
қолданғанда қорытынды жаттығу ретінде қолданады. Қорытынды жаттығу өз
құрамы бойынша толық қозғалмалы әрекетке және жеке қозғалыстарына жауап
беруі керек. Олар жеңіл қатынастардың жиылуына әкеліп соғады, солардың
белгілі бір бейнесімен ьолық жаттығуы оны үйренуге көмектеседі.
Қорытынды жаттығу аяқталған түрде және балаларға түсінікті болуы
керек. Жатығудың түрлілігі балалардың қозғалыс тәжірибесін толтырып,
сабақтың жақсы өтуіне әсер етеді.
Бірақ қорытынды жаттығудың қолданылуы өзіндік мақсаты емес, сондықтан
ол қатал өзіндік болуы керек. Жылжымалы қозғалыстың қиындығына байланысты
әрбір оқушыға өзінің қорытынды жатттығуы керек, ол оқу алдында тұрған
мақсатына жетуді тездетеді.
Негізгі әдебиет
1. Оқушылардың дене тәрбиесі негіздері. Минаев Б.Н., Шиян Б.М. М. 1989
2. Железняк Д.Д., Петров П.К. «Дене мәдениеті мен спортта ғылыми-
әдістемелік іс- әрекеттің негіздері» 2002

Қосымша әдебиет:
1. Гимнастика. Палыга В.Д. М. 1982
2. Гимнастиканы оқыту теориясы мен әдістемесі. Филиппович В.И. М. 1971
Кнышев О.Р.

Дәріс № 10

Тақырыбы: Техниканы жетілдіру әдістемесі
Волейболдың ерекшелігі- әдістерді допқа қолды бір-ақ рет тигізіп
орындау, допты соғу санының шектелуі, жағдайдың тез өзгеруі, ойыншылардың
өзара қозғалыс бірлігі, ойын алаңының шектелуі т.б. жағдайларға
байланысты. Әртүрлі жаттығуларды орындау, даярлыққа және екі жақты
ойындарға қатысу маңызды қозғалыс қабілетін дамытуға, тәрбиелеуге мүмкіндік
береді. Волейболмен шұғылдану денсаулықты нығайтып, ойыншыларды жан-жақты
шынықтырып, көпшілдікке тәрбиелейді. Сонымен қатар бұл кімді болса да
қызықтыратын ойын.
Волейбол ойынының материалына құрылған сабақтардың басты бағыты-
ойынның осы түрі арқылы оқушылардың дене тәрбиесін жақсарту, волейбол
ойынына дағдылану және сабақтан тыс уақыттарда, тұрғылықты жерлерде өз
беттерімен шұғылдануға және ойынға қажетті біліммен, шеберлікпен
қаруландыру. Сабақтарда ойын әдістері мен тәсілдерін үйретуде волйболға тән
қимыл-қозғалыстың жетілдірумен қатар оқу материлдарын игеру дәрежесі де
дағдыланады. Орта білім беретін мектептерде спортшы-волейболшылар
даярламайды, сондықтан секцияларда немесе арнаулы спорт мектептерінде
волейбол ойынын игерген оқушыларға артықшылықтар берудің қажеті жоқ.
Керісінше олар сабақтарды өткізу барысында оқытушыға көмекші болады.
Оқушыларды жапай қамти отырып, волейболдан кластан тыс жұмыстарды
ұйымдастырудың маңызы зор. Атап айтқанда, ІҮ-ҮІ класс оқушылары үшін мини-
волейбол ойынының әдістерін үйретіп, жарыстар өткізу, ҮІ-ҮІІ класс
оқушыларын волейболға одан әрі дағдыландыру, сабақ арасындағы үзілістерде
оқушылар шеңбер бойында тұрып тор арқылы ойнауға да болады.
Әр сабақта оқушылар өз бетімен волейбол ойнағанда барынша күш түсетін
тірек-қимыл аппараты мен бұлшық еттер тобын (қол саусақтары, иық, тізе,
тобық буындары) сондай-ақ шапшандық- күш, секіргіштік қабілеттерін т.б.
жетілдіре түсуі қажет. Волейбол сабақтарын ойдағыдай өткізу үшін салмағы
1,5-2 кг. бітеу доптар резеңке бинттер, доп ұстағыштар, рәзеңке серппелі
доптар қажет.

Әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990

Дәріс № 11
Тақырыбы: Тактиканы жетілдіру әдістемесі
Мақсаты: Волейбол ойынының тактаксын жетілдіру әдістемесін үйрету.
Ойын тактикасы- бұл қарсы жақты жеңіп шығу мақсатында барлық
ойыншылардың қимыл-қозғалыс әрекетін ойластырып, дұрыс ұйымдастыру.
Волейболшылардың бүкіл қимыл-қозғалыс әрекеті екі бағыттан тұрады: шабуыл
мен қорғаныс әрекеті. Шабуыл мен қорғаныста жеке, топтық және командалық
қозғалыс тәсілдері болады. Жалпы алғанда спорттық мектептер программасында
110 түрлі әдіс-тәсілдер енгізілген.
Ойынның мақсаты тек әдіс-тәсілдердің дұрыс жоспарлануы арқылы жүзеге
асырылады. Бұл әсіресе жеке ойыншының қозғалысынан айқын байқалады. Мысалы,
допты ойынға қосқанда қалай бағыттау-бұл әдіс-айла, ал допты сол нүктеге
дәл түсіру дағдыланғандық шеберлікке байланысты. Бопты соғуға берерде
шабуылшының қайсысы оңтайлы екені анықталады, қорғанысты допты қабылдау
әдісі (жоғарыдан, төменнен) таңдап алынса, тосқауыл қоюда тордың үстіне
шығару сәтін, доптың бағытын алдын ала білу қажет.
Топтық әдісте екі-төрт ойыншы ойнайды. Шабуыл әрекетін тордың
жанындағы үш ойыншы, сондай-ақ 6-5 І-аймақтағы ойыншылар допты қабылдаған
соң бірлесе отырып ойнайды. Осы бірлескен қозғалысты тәсілдік комбинация
деп те атайды. Қорғаныс әрекеттеріне 3,4,2 аймақ ойыншыларының артқы шепті
қорғауы, сондай-ақ тосқауыл қоюшылардың орнын қауіпсіздендіру қозғалыстары
жатады.
Ойын кезінде командалық әдістерді қолдануға бүкіл команда мүшелері
қатысады. Оны «ойын жүйесі» деп те атайды. Шабуыл да екі жүйеде болады: 3-2-
4-аймақтардағы ойыншылардың бірі берген допты алдыңғы қатардағы
ойыншылардың бірінің екінші берілістен кейін шабуылдай соғуы; екіншісі-
артқы қатардан торға қарай шыққан ойыншының допты екінші берілістен
шабуылдай соғуы. Екінші системаны негізінен тәжірибелі волейболшылар
пайдаланады. Қорғаныста да екі жүйе бар: «Алдыңғы бұрыштан» - мұнда 6-
аймақты ойыншысы шабуыл аймағына шығып, қорғанысқа тұрады, «артқы бұрыштан»-
мұнда әлгі ойыншы алаңның артқы сызығына жақын орналасып, команданың
қорғаныс позициясын күшейтеді.

1. Спорттық ойындар. Москва, 2001 Железняк Ю.Д.
2. Учебник тренера по волейболу Москва, 1996 Игнатева В.Я.
3. Уроки по волейболу. Башкин С.Г. 1966

Дәріс № 12
Тақырыбы: Техниканы оқыту құралдары
Мақсаты: Таңдап алынған спорт түрінің техникасын оқыту құралдарымен
таныстыру. Толық мәлімет беру.

Ойын тәсіліне дағдылану процесінде оқушылар ойын әдісін үйренеді.
Волейболдағы негізгі құралдар- доппен жаттығу, жұптасып ойнау және екі
жақты ойын нәтижесі оқушылардың әдіс-тәсілдерін қалай меңгергеніне
байланысты. Егер сол құралдардың әсері жақсы болса, ол жаттығуды немесе
ойынды орындау уақытына байланысты. Ал әсері төмен болса, уақытты созудан
нәтиже бермейді (ойыншылар босқа тұрады да ойынның қызығы кетіп, балалардың
ынтасы қайтады).
Ойыншының айла-тәсілін жақсы меңгеруі үшін дене тәрбиесі пәні мұғалімнің
педагогикалық шеберлігі мен сабақта оқушылардың ынта жігері мен
ебекқорлығына байланысты. Сондай-ақ сабақтан тыс кезде өз бетімен даярлану
және оқушылардың дене жағынан дамуына да байланысты.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Учебник тренера по волейболу Москва, 1996 Игнатева В.Я.
2. Уроки по волейболу. Башкин С.Г. 1966

Дәріс № 13

Тақырыбы: Тактиканы оқыту құралдары
Мақсаты: Таңдап алынған спорт түрінің тактикасын оқыту құралдарымен
таныстыру. Толық мәлімет беру.
Тактиканы оқыту құралдарының негізі- арнаулы жаттығулар, жұптасып
ойнау, екіжақты ойын нәтижелері.
Кең тараған жаттығулардың қатарына түрлі әдістермен орын ауыстыру,
бір орында тұрып және қозғалып барып бір немесе екі аяқпен секіру, жоғары
секіріп, секірген допты соғу, бір орыннан, секіріп барып бітеу допты
кеудеден, желке тұстан лақтыру, допты беру, шабуылдай соғу жатады.
Ойынға дайындық, яғни денені қыздыру жалпы дамыту және арнайы даярлық
жаттығуларынан (тез қозғалу, қуалай, домална, бір немесе екі аяқпен секіріп
барып орын ауыстыру, шабуылдаушы соққыны, тосқауыл қою қозғалысын көрсету,
қолдың қимылымен үйлестіре түрлі әдіспен орын ауыстыру т.б.) тұрады.
Арнаулы бөлімге жаттығу әдістері бойынша: допты жұптасып екі қолмен
жоғарыдан беру және төменнен қабылдау, топ арқылы шабуылдай соғу,
әріптесіне доп беру енгізілген. Жоғары разрядты командаларда жалпы дамыту
жаттығуларын ойын функцияларына қарай (байланыстырушы және шабуылдаушы)
енгізеді. Жалпы дамыту жаттығуларының уақыты-10-15 минут.
Жалпы дамыту жаттығулары міндетті түрде өткізіледі, денені қыздырып,
жұмысқа дайындау. Әсіресе, бұл шабуылдаушы соққыға, тосқауыл қоюға және екі
жақты ойын кезінде жарақаттан сақтандырады.

Әдебиеттер:
1. Максименко А.М. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі негіздері.,
1999.
2. Матвеев Л.П. Дене шынықтыру теориясы мен әдістемесі. Дене шынықтыру
институттарына арналаған оқулық
3. Оқушылардың дене тәрбиесі негіздері. Минаев Б.Н., Шиян Б.М. М. 1989

Дәріс № 14
Тақырыбы: Спорттық жаттықтырудың негізгі жақтары. Техникалық, тактикалық,
психологиялық, денешынықтыру т.б.
ФИЗИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ
Денешынықтыру дайындығы спорттық жаттықтырудың негізі болып таблады.
Спортшының физикалық сапаларының қалыптасуына мақсатталған үрдіс. Бұл
сапалар: күш, шыдамдылық, майысқақтық, жылдамдық қабілеттері.
Физикалық мәдениеттің негізгі қаржысының қозғалысы жаттығуының қозғалыс –
ол физикалық трренировкасы. Жаттығудың мағынасы физиологиялық,
биохимиялық, морфологиялық өзгерулердің дамуы, бірнеше қайталанатын
жұмыстың әсерінен пайда болуынан немесе басқадай активті түрлеріне
байланысты жәнеөзгерілетін жүктемесі, және функционалдық пен құрылымдық
ресурстар бойынша.
Тренировканың барысында организмнің жұмыс қалыптасуының динамикасы
болады, бірақта ол өзгеруін сипаттайды, жаттығу процесінде организмде
өзгерістер және организмнің сапалы мұрагерлік организміне қайтару әдістері
мен дамуы және жетілдіруі бойынша тренировка процесінің әр түрлі жолдары
мен динамикасы.
2.Жеке тазалық өзінің құрамына орынды тәулік режимді еңгізеді, дене
күтімін, киімнің және аяқ киімнің тазалығын, күн тәртібіне ерекше мән
береді. Оны дұрыс және қатаң сақтағанда организнің қызмет етуіне дәл режим
тудырады. Бұл өзінің кезегіне ерекше жағдай жасайды, жұмыс істеуіне қалпын
келтіруіне, сонымен қоса денсаулықты сақту қабілеттілігін нығайтуға және
еңбек өнімділігін арттыруға. Еңбек өнімділігі үздіксіз бұзылуы сабақтың,
сергектенудің, ұйқының төмендеуіне және басқадай жарамсыздық оқиғаларға
әкеледі. Оқушылардың басым көпшілігінде ең максималды жұмыс қабілеттілігі
болуы үшін, бекітілген: сағат 10 – 12 және 16 – 18 аралығында. Дәл осы
уақытта ең жоғарғы жұмысты аз шығынмен орындауға болады. Күн тәртіп
кестесін құрастырғанда оның ерекше нұсқауларын сақтау қажет: белгіленген
уақытта әртүрлі қызметтің түрлері бойынша орындалуы, жұмыс пен демалыс
уақытының дұрыс алмасуы, уақтылы тамақтануы. Таңертеңгі уақытта сылббыр
иінез көрсетеді, көбірек ұйқтағысы келеді, «Бозторғайлар» ерте жатып
ұйқтағанды ұнатады. Олар ертемен есесіне аяғына нық тұрады және белсенді
ақылды түрде еңбек етуге дайын.
Демалудың ең негізгі толық ұйқыға және еш нәрсемен айырбасталмайтын
көңіл бөлу қажет. Тұрақты ұйқының қанбауы қауіпті: Себебі нерв жүйесін
жүдетуге әкеледі, организмнің қорғаныс күшін әлсіретеді, жұмыс
қабілеттілігінде төмендетеді, көңіл – күйін нашарлатады. Ұйқының ең кең
таратылған бұзылуы – ол ұйқысыздық. Ол нерв жүйесінің тозуына байланысты
болады, ұзақ мерзімді жұмыс қызуында, қобалжушылықта, шулы ойында және
ұйықтар алдындағы оқудан. Ұйқысыздықтан ұйқтататын дәрілерді пайдалануға
сенім дұрыс емес. Дұрыс уақтылы ұйқыны жасау үшін, ережелерді орындау қажет
қажет. Біріншіден, белгіленген бір уақытта ұйықтау қажет, түнге қарай көп
тамақтанбау және су ішпеу керек. Ұйықтар алдында өзіңіздің режиміңізге
қыдыру – таза ауада демалуды енгізу қажет. Тыныш жағдайда (свет
сөндірілген, радимен, телефонды) тұрақты қалыптасқан тәртіп бойынша ұйқыға
дайындалу миды түнгі демалысқа жақсы дайындайды. Ауасы тазаланған бөлмеде
міндетті түрде ұйықтаңыз, ашық форточкада ұйықтаған тіпті жақсы.
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚ
Психологиялық дайындықтың мақсаты спортқа керекті спортшының
психологиялық және тұлғалық сапасын қалыптастыру. Психологиялық
дайындықтың үш түрі бар: жалпы дайындық, жарысқа арнайы дайындық, нақты бір
қозғалмалы әрекетті орындауға арналған дайындық.
Жалпы психологиялық дайындық спортшының психологиялық функциялары мен
біліктерін жетілдіруге бағытталған. Бұл дайындықтың түрі спортшының
спорттық тәртіпті орындау есебінде ғана қалыптасады (жаттықтырудың
уақытында өтілуі, тамақтану мен демалыстың қысқартылуы), сонымен қатар
таңдап алған спорт түріндегі міндетті атрибуты болып саналатын жоғары
психологиялық жүктемелерді орындауда.
Арнайы психологиялық дайындық спортшының белгілі бір мерзімге дайын
болуына бағытталған (мәреге, жетістікке). Бұл дайындықтың түрі көп
тәсілдер мен құралдар арқылы іске асыруға болады. Әр физикалық жаттығу мен
әр дайындық түрінде белгілі психикалық мөлшері болады. Мысалы, жеңіл
жүгіріс аз психткалық мөлшерлі, биік тауларға шығу- жоғары психикалық
мөлшерлі. Сондықтан әр психикалық мөлшер өзінің деңгейіна қарай қиындық
бағытына байланысты анықталады.
Техникалық дайындықтың үш кезеңге бөлінеді:
Дайындық кезеңі- негізгі қозғалыс әрекеттеріне жақсы жағдай тудыруға
арналған қимыл қозғалыс.
Негізгі кезең- негізгі мақсатты орындауды шешетін қимыл қозғалыс.
Қорытынды кезеңі- қозғалыстың аяқталу кезі.
Ойынның қай жаттығуының орындалу техникасын алсақ та олар бір-біріне
кеңістік, уақыт, кеңістікті-уақыт және қозғалыс тәрізді сипаттамаларда
болады. Кеңістік сипаттамасына жататындар: дене мен дене мүшелерінің
тұрысы, қалпы, қозғалыс траекториясы. Кеңістіктегі дене тұрысын біз иық
және аяқ-жамбас буындарының орналасу тәртібіне қарай білеміз. Ол тік болуы
мүмкін- тік тұру, ілініп тұру, тіреліп тұру және сүйену түрінде кездеседі.
Дене мүшелерінің бір-біріне үйлесімді орналасуы дененің қалпы
жаттығуларды орындау техникасында үлкен рө атқарады. Тәжірибеде ол үш түрлі
жағдайларда кездеседі:
- жаттығудың басында.
Жаттығудың басында дұрыс
алынған негізгі дене қалпы
жаттығуларды орындауда ең
тиімді жағдай жасауға және
белгілі бір анатомиялық,
физиологиялық тиімді әсерге
жетуге көмектеседі.
- Қозғалыс кезінде. Қозғалыс
барысы кезінде керек дене
қалпын сақтау спортта көп
кездеседі.
- Жаттығуды аяқтағандағы
керек дене қалпын сақтау.
Әрбір қозғалыста ең алдымен қозғалып келе жатқан дененің, дене
мүшелерінің траекториясын айыра білу қажет. Траектория дегеніміз-
кеңістіктегі қозғалыс шамасы және елестеткендегі қозғалған дене ізі.
Волейбол техникасы шабуыл технкасы мен қорғаныс техникасына бөлінеді.
Тактикалық дайындық дегеніміз-жарыс кезіндегі жеңіске жету үшін
пайдаланылатын әдіс-амалдарды, айла-тәсілдерді қолдана білу өнері.
Тактикалық дайындық екі кезеңнен тұрады:
- спорттық күресті жүргізу жолдарын өз мүмкіншілігінше, қарсыластарының
ерекшеліктеріне, жарыс жағдайларына байланысты жоспарлау;
- осы жоспарды спортшының жарыстағы мүмкіншілігіне байланысты амалдар
мен жолдар арқылы іске асыру. Тактикалық дайындықты дұрыс іске асыру
үшін төмендегідей міндеттерді орындау керек:
- қазіргі кездегі өзі айналысып жүрген спорт түрінің тактикалық тәсілдер
негізін оқу, үйрену, тиімді пайдалана білу;
- мықты спортшылардың тактикалық тәжірибесімен танысу;
- өтетін жарыстардың ережелерін, шарттарын, қарсыластарының
мүмкіншілктерін зерттеу (уақыты, жарыс өткізілетін орын т.б.)
- жарыстың тактикалық жоспарн жасау;
- тактикалық тәсілдерді, оларды орындау жолдарын тәжірибе жүзінде
меңгеру;
- қарсыласына психологиялық басымдылық көрсете алу шеберлігін
қалыптастыру, оны ыңғайсыз жағдайда жарысуға мәжбүр ету;
- өткен жарысты талдау, тиімді тактикалық әрекеттерді жетілдіру.
Тактикалық дайындық кезінде мынадай әртүрлі жолдар қолданылады:
алдын ала жасалған тактикалық жоспарды жаттықтыру сабақтарында, жарыс
жағдайына ұқсас жағдайларда қайталау; арнайы кіиапиар оқу, әңгіме өткізу;
бейнежазумен түсірілген жарыстарды көру, оны жан-жақты талдау
Негізгі әдебиет
1. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
6. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
2. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984
Қосымша әдебиет:
1. Спорттық ойындар. Железняк В.И. М. 2001

Дәріс № 15

Тақырыбы: Техникалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
Мақсаты: Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындықтың түрлі
сатысындағы ерекшеліктері жөнінде толық мағлұмат беру.

Оқыту- жаттығу кезінде оқушылар ойын-тәсілдерін елеулі қатесіз, дұрыс
игеруге тырысады. Мұның өзі көп жағдайда ұштастырушы жаттығуларды дұрыс
іріктеп алып, шебер пайдалануға байланысты. Ұштастырушы жаттығуларды
жүйелі қолдану – жаңа үйренушлрге волейбол тәсілдерін оқыту- жаттығу
сабақтарының негізгі ерекшеліктерінің бірі. Мұндай жаттығулар ойын
әдістерінің дұрыс орындауға, түзетуге көп уақыт кететін өрескел қателерді
болдырмауға жағдай жасайды.
Волейбол ерекшеліктерінің бірі- барлық әдістердің ұшып келе жатқан
допқа байланысты атқарылатынында. Басқаша айтқанда, ойыншының ьарлық
қозғалысты доптың ұшу бағыты мен жылдамдығына тәуелді. Сондай-ақ ұшып келе
жатқан допқа қол лезде ғана тиеді, өйткені оны кідірту ережені бұзу болып
есептеледі. Осыған байланысты айла- тәсілге оқытудың екі жағы бар.
Біріншіден, ойыншының бойында ұшып келе жатқан допқа сай өз қимылын
үйлестіре білу қабілетін қалыптастыру.
Екіншіден, допқа қолмен әсер ету сәтін (доп беру, шабуылдай соғу т.б.) дәл
анықтау. Міне сондықтан да сабақтарда даярлық және ұстастыру жаттығуларын
пайдаланып, ойынның өзіне тікелей кірісуге асықпаған жөн.
Әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990

Дәріс № 16
Тақырыбы: Тактикалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
Мақсаты: Таңдап алған спорт түрінің тактикалық дайындығының түрлі
сатысындағы ерекшеліктері туралы толық мағлұмат беру.

Волейболшыларды тактикалық жағынан даярлау ойын жағдайын біртіндеп
күрделендіруге негізделген. Оның барысында оқушылар жекелей, өзге
ойыншылармен бірлесе қимылдап, басында допсыз, кейін бітеу доппен
жаттығады.
Тактикалық дайындықтың ойдағыдай болуына қимыл шапшаңдығын дамытып,
қозғалмалы ойындарда және жалпы дамыту жаттығуларын орындағанда тез қозғалу
өте әсерлі. Өзге оқушылармен бірлесе қозғалу, ойынды жеке бақылап, соған
жауап ретінде әрекет жасау жеңіске жетудің негізгі шарттары.
Волейбол үйретуде оқушылардың дене жағынан дамуына ерекше көңіл
аударылады. Біріншіден, волейболдың бір өзінің оқушылардың дене жағынан
дамуына тигізетін әсерә шамалы. Екіншіден, ойынға дағдылануға әдістік
қозғалыстарды игеру волейболға ғана тән. Үшіншіден, жұптасып ойнау
әдістерін жақсы игеріп алғанда ғана тиімді. Егер баскетбол мен қол добында
екі жақты ойын уақытын ұзарту арқылы организмге түсетін жүктемені
арттыратын болсақ, волейболда мұндай мүмкіндік жоқ. Сондақтан, дене
тәрбиесінің ролі екі жақты: ойын дағдысын игеру дәрежесіне қарай
өткізілетін жаттығулар және жұптасып ойнаған кезде жүктемені қажетті
мөлшерде өзі-ақ түсіреді.
Екі қолмен жоғарыдан доп беру дағдысын игеру үшін қол бұлшық
еттерінің, әсіресе саусақтарының жеткілікті күші болуы керек. Бұл ең
алдымен ІҮ-ҮІ кластардың оқушыларына және ҮІІ-Х кластардың қыздарына
қатысты. Егер оқушылардың шапшаңдық күш қабілеті, секіргіштік дәрежесі
төмен болса, олар шабуылдай соғу дағдысын тез игере алмайды. Әсіресе бұл
ойыншылардың бойына сай биіктікке орнатылған торда қиын болады.
Оқытудың кейінгі кезеңдерінде денені шынықтыру ойын дағдысын
жетілдіруге жағдай туғызады.

Дәріс № 17
Тақырыбы: Спортшылардың технико-тактикалық дайындығындағы бақылау. Бақылау
түрлері
Оқушылардың медициналық бөлімдерге бөлінуі, негізгі оқушылардың және
дайындалушы бөлімдермен бірге сабақтың өткізілуі; бапкердің рұқсатымен
спортшының дайындыққа дәрігердің рұқсатынсыз; оның алдын ала тексеруінсіз
жіберуі (дайындықтың жарақатынан кейін алдын ала басталуы, жарыстарға
қатысуы жарақаттың одан әрі асқынуына, халінің ауырлауына алып келуі
мүмкін). Спорттың тәртіпсіздігі, зақымдар, негізінен спортшылар тарапынан
белгіленген шартты бұзуынан әр түрлі спорт түрлерінде 4% дан 6% ға дейін
спорттық зақымдарды алады. Негізінен, олардан кей кезде рұқсат етілмеген
әдістер (бокста. Күресте, регбиде, футболда, хаккейде, су добында және т.б.
спорттарда) спортшыларға зақымдар келтіруі мүмкін. Анализ көрсеткендей,
негізінде көптеген жағдайларда бұл техниканың қолданылуы жоғарғы емес
сатыда байқалады (кейбір спортшылар техниканың жетіспеушілігінен дөрекі
ойынмен және күшпен, қолдануға болмайтын әдіспен орын толтыруға тырысады),
төрешінің жарыстарда жеткіліксіз тәртіпті талап етпеуінен, және бапкердің
спортшымен тәрбиелік жұмыстың болмауы. Көбінесе жеңіл спорттық зақымдар
кездеседі, олар зақымданушыға көп әсер етпейді. Шартына қарай, бұл жәй
зақымдар, олар тек спортшыларға ғана тән. Олар әр түрлі дәрежедегі
зақымдар, және де ауыр түрдегі зақымдар, олар дәрігерлердің қатысуын талап
етеді.
Негізінен 3 түрлі факторларды бөлуге болады: зақымға әсер ететіндер:
дене шынықтырумен индеведуальды ерекшеліктері; жаттығудың белгілі дәрежеде
өткізілуі; жабдықтардың барлығы және сапасы, спорт түрлерінің ерекшеліктері
және оның физткалық әрекет түрлері адамдардың арасында индивидуальды
ерекшеліктері, дене шынықтыру және спортпен айналысушылар, көбінесе жас
ерекшеліктері де әсер етеді, нерв жүйелерінің қал жағдайы, темперамент,
психологиялық ерекшеліктері және практикалық тәжірибесі. Білім беру
мекемесінде зақым алу оқу жылының басында және аяғында байқалады, бұл кезде
жарақта алу жоғарылайды, әр түрлі ауыртпашылықтармен өтуі мүмкін.
Негізінен жарақат алу сабақтың өткізілуі дәрежесіне спорттық
инвентарь және жабдықтар, қолайсыз ауа-райы, және жеткіліксіз
жарықтандырылмау жарақат алуды жоғарылатады.
Жарақаттарға негізінен әр түрлі сапасы төмен спорттық инвентарьлар,
өлшемі келмейтін киімдер алып келуі мүмкін және қорғанысқұралдарын
қолданбау т.б.
Негізінен әр спорт түрінің ерекшеліктерін есепке алу керек және
физикалық түр әрекеттерін де есепке алу керек. Кейбір спорт түрлері
жаттығушы спортшыларға өз ерекше талаптарын ұсынады. Олардың ерекшеліктері
специфизикалық осы спорт түрінің ерекше жарақаттарына алып келуі мүмкін.
Дайындалушыларға бірдей талаптарды әр түрлерде спорт түрлері де ұсынады.
Алдын ала жарақатты болдырмау үшін дайындалушыға осы шарттарды бұзбау үшін
келесі шарттарды ұсынады: дайындыққа тән киімі болу, аяқ киім, инвентарь
және жабдығы: рекордты нәтижеге бірден ұмтылмай,ал оданда өзінің нәтижесін
ақырындап көбейтуге ұмтылу, өзінің денсаулығына зиянсыз, әр дайныдық
алдында жаттығулар жасау, өзінің денесін алдын ала қыздырту, жарақат алуды
төмендетеді. Және де міндетті түрде қорғаныс құралдарын қолдану керек.
2. Қозғалмалы сабақтарға және спортты ойындарға мектеп оқушыларының
жіберілуі, медициналық тексеру, және инструкциядан кейін жіберіледі. Олар
өзімен спорт киімін, онын шартымен таныс болып, және (шарттарды міндетті
түрде сақтауға) өрт қауіпсіздігі талаптарын міндетті түрде сақтауға, өртті
өшіру құрылғыларының орналасқан жерін білу, эвукация планын білуге иісті.
Сабақты өткізілу талабы жас ерекшеліктеріне және қиындықтарна байланысты
өткізілуі тиіс. Онын уақытында қатысушылар құлау кезінде, соғылу кезінде
индиведуальды жарақат алулары мүмкін. Сондықтан да сабақтар дәрісханалық
заттармен қамтамасыз етіледі. Ол алғашқы көмек көрсету үшін қажет. Алдын
ала қауіпсіздік шараларына мыналар кіреді:
1. Сабақтарда спорт алаңдарында және залдарда стандартты өлшемі бар
талаптарға жауап беретін болу керек.
2. Оның алдында қатысушылар барлық сән бұйымдарын шешу керек, тырнақтары
алынған, ал көзілдіріктері резинамен тартылған болу керек.
3. Сабақта тәртіпті сақтау керек; Қатаң түрде талаптарды және төрешіні,
оқытушы, бапкерді, капитанды тыңдау керек.
4. Ойын құрғақ алаңда өту керек; Егер ол залда өтсе алаң құрғақ әрі таза
болу керек.
5. Барлық үшкір және кедергі заттар матамен жабылған немесе қоршалған
болу керек.
6. Дайындық ойындары барлық талап, тәртіпке сай өту керек.
7. Сабақ дене шынықтыру мұғалімінің қадағалауымен өту керек.
Әдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» - М.,1979.

2. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС»,
1980.

Дәріс № 18
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындықтың басқа дайындық түрлерімен өзара
байланысы
Тау спорты белгілі бір қиындықтармен байланысты болғандықтан арнайы
психологиялық дайындықты қажет етеді. Спортшының қауіпті жағдайларда шешім
қабылдау үшін жаттықтыру үрдісіне арнайы психологиялық жұмыстар
жүргізіледі. Бұл қауіпті жағдайларда шешім қабылдау, ауыр ауа райында,
бірінші медициналық көмек көрсету сияқты жұмыстар. Психологиялық
дайындықта басты орын –қажыр- қайраттық дайындық. Ол спортшының шешім
қабылдаушылық, жеіске жету, шыдамдылық, табандылық т.б. қажырлы сапаларының
қалыптасуына бағытталған. Қажырлық- қайраттық дайындық қиындықты
меңгерумен байланысты. Қажыр-қайраттық сапалардың қалыптасуы спортшының
қандай қиындықтарды меңгергендігіне байланысты.
Негізгі әдебиет
1. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
6. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
2. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984

Дәріс № 19
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындық ұйымдастыру сатысында

Мақсаты: Волейбол спорт түрінің технико-тактикалық дайындығын сабақтың
ұйымдастыру сатысында өткізу ерекшеліктерін анықтау, үйрету.

Денені шынықтырудың ролі екі бағытта көрінеді. Оқытудың бастапқы
кезеңінде қозғалыс дағдысын ойдағыдай игеруге көңіл бөледі. Оқытудың
кейінгі кезеңдерінде денені шынықтыру ойын дағдысын жетілдіруге жағдай
туғызады.
Волейбол сабақтарында дене шынықтыруға арнаулы орын беріледі. Мұнда
волейбол ойынына арнайы шынығуға байланысты жаттығатын даярлық жаттығулары
жасалады. Ондай жаттығулардың қатарына тез қозғалу мен бағытты ажырату,
орын ауыстыру шапшаңдығы , тез жылдамдық алып, кенеттен тоқтау, ойын
әдістерін орындауға қатысатын дене мүшелерінің жылдамдығы, ептілік пен
икемділікті дамытатындар жатады.
Арнайы іріктеп алынған қозғалмалы ойындар мен эстафеталық ойындарды
да пайдалануға болады. МҰндай жағдайда шапшаңдық, күш, секіргіштік сияқты
қасиеттерді дамытып, ойын ойын дағдыларын қалыптастырады.
Волейбол сабағында оқушылардың үлгерімін бағалағанда ойынның орын
ауыстыру, допты екі қолмен жоғарыдан беру, допты қабылдау, қайыра ойынға
қосу, шабуылдай соғу, тосқауыл қою сияқты негізгі ойын әдістерін орындау
сапасы негізге алынады. Дене тәрбиесі мұғалімі сабақ мақсатының негізінде
тиісті талап қояды.
Негізгі әдебиет
1. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
2. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
3. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984

Дәріс № 20
Тақырыбы: Технико-тактикалық дайындық жарыс сатысында

Мақсаты: Волейбол спорт түрінің технико-тактикалық дайындығының жарыс
сатысындағы ерекшеліктерін анықтау, үйрету.

Мектептің мүмкіндігене қарай жарыс алдында жарысқа қатысушыларға
арналған теориялық, практикалық семинар өткізу керек. Семинардың теориялық
сабақтар программасында, біріншіден, еліміздегі физкультура қозғалысы, осы
спорт түріндегі жетістіктер, жасөспірімдер арасында өткізілетін жарыстарға
сипаттама беру. Екіншіден теориялық сабақтарда волейбол жарысының ережесі,
жарысты ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері, ойын календарын жасау, ойын
нәтижесін есептеу істердің нақтылы шаралары белгіленеді. Ол үшін жас
волейболшылар маман төрешілер толтырған техникалық есепті оқып, танысады,
содан соң өздері сыртқы бетін толтыру, команда құрамын дайындау, есеп
жүргізу, ойыншыларды орналастыру, алмастыру жұмыстарды өздері жүргізеді.
Үшіншіден, балалар ойын ережесін үйренеді. Теориялық-практикалық сабақпен
ұштасады.
Ойыншылар жарысқа тек бір түсті киіммен ғана қатысады және
әрқайсысының майкасына номері жазылады.
Жарыс кезінде команда құрамы 12 ойыншыдан тұрады. 6 ойыншы негізгі
құрамда ғана болады да, әр партиядан ойын бастайды. Қалған артық ойыншылар
ойын барысында ауысып отырады. Әр партияда ойыншыларды 6 рет ауыстыруға
болады. Мұндағы бір ескеретін жағдай ойыншылар орын ауыстыруға әзір тұрады,
әйткенде арнайы уақыт берілмейді. Тек қана команда мүшелерінің бірі
жарақаттанып, команда құрамы түгел болмаған жағдайда болмаса, запастағылар
бір партияда бірнеше рет ойынға қатыса алмайды.
Негізгі әдебиет
1. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
2. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
3. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984

Дәріс № 21
Тақырыбы: Нақтылы жарысқа тактиканы таңдау
Мақсаты: Жарыста тактиканы таңдау әдістерін үйрету.

Әр партия ойыны алдында техникалық есепті жүргізу қағазында
ойыншылардың тұратын орнына байланысты 6 ойыншы тіркеледі. Доп беру кезінде
шабуылдау шебі-алдыңғы сызықта 4,3,2 номерлер де, екінші сызық-қорғаныс
шебінде 1,6,5 номердегі ойыншылар есеп жүргізу қағазына сәйкес орналасады.
Ойыншылардың алдындағы номерлеріне сәйкес тұратын орындары уақытша
олардың номерлерінің санына сәйкес алаң дейміз. Айталық, ойынға қатысушы 6
ойыншының 6 алаңы бар, демек, шабуыл шебіндегілер 4,3,2 алаңдағы ойыншылар
да, қорғаныс шебіндегілер 1,6,5 алаңдағы ойыншылар болып екіге бөлінеді.
Ойыншылардың қалай орналасқанын екі жағдайда тесеруге болады,
біріншіден, қорғаныс шебіндегі ойыншылар алаңдағыларға қарағанда торға
жақын тұрады. (А, Б, В коридорда) екіншіден ойыншылар өз орындарын сақтап,
яғни 3- аймақ ойыншысы оң жақ сызыққа 2-аймақтағы ойыншыдан, сол сияқты
сол жақ сызыққа 4 айиақтағы ойыншыдан жақын тұруға тиіс емес. Бұл тәртіп 6-
аймақтағы ойыншының 1,5 аймақтардағы ойынышылармен ара қашықтығына да
қатысты. Ойыншылар осы екі талапты сақтаулары тиіс.
Жарыс кезінде жиі кездесетін ойыншылардың орналасуы (ойыншылар
кеудесіндегі номері алаң санына сәйкес). Бесінші ойыншы (әсіресе осындай
ойын кезінде байланыстырушы) тордан қашық тұрады. Бұл талапты 6,3 сондай-ақ
1,2 алаңдағылар да сақтайды. Алдыңғы сызықтағы 3 ойыншыға қарағанда артқы
сызықтағы 5- алаңдағы ойыншы торға жақын тұрады, өйткені олар әртүрлі
«коридордікі», сондықтан ойын тәртібі бұзылмайды. Доп берілгеннен кейін
ойыншылар жағдайы басқаша болуы мүмкін. Ойыншылардың дұрыс тұрмауы доп
беруші жаққа жеңіліс те, доп қабылдаушы жаққа жеңіс береді.
Әдебиеттер:
1. Кофман Л.Г. «Дене шынықтыру мұғалімінің кітапшасы» 1998
2. Виленский М.Я. Савин Р.С. «Дене тәрбиесі студенттерінің кәсіби бағыты»
1989
3. Дене шынықтыру. Загорский Б.И. и др. М. 1984

Дәріс № 22
Тақырыбы: Ойынның шабуыл мен қорғаныстағы тактикасы.
Мақсаты: Шабуыл мен қорғаныс тактикасын меңгерту, әдістерін үйрету.

Шабуылдай соғуда жүгіру, секіру және жерге түсу сәттері ерекше
бөлінеді. Жүгірген кезде бір адымнан үш адымға дейін орындалады.
Секірген кезде қолдың қимылын аяқтың жазылуымен сәйкестенділген жөн.
Доп секірудің ең жоғарғы нүктесінде соғылады. Жерге жұмсақ түскен жөн
(аяқты міндетті түрде бүгеді) (1 сурет)
[pic]
Шабуылдай соғуды үйрену үшін:
1. Бітеу допты (1 кг) екі қолмен секіріп барып бастан асыра лақтыру
2. Гимнастикалық төсеніште тіземен тұрып допты саусақпен еден-қабырғаға
сауасқпен соғу.
3. Серппеге орнатылған допты біо орында тұрып, секіріп барып, жүгіріп
келіп шабуылдай соғу.
4. Іліп қойылған допты шабуылдай соғу. (2 сурет)
[pic]
5. Әріптесі соққан допты соғу.
6. 3-аймақтан берілген допты 4-аймақта соғу.
Оқушылар көп жағдайда допты қаттырақ соғуға құмар болады. Алайда мұның
өзі қозғалысты тежеп, дұрыс дағдылануға зиянын тигізеді. Ең бастысы
қозғалысты доптың үшу траекториясымен сәйкестендіре білу. Әбден
дағдыланған соң барып допты соғу күшін арттыруға болады. Шабуылдай соғу
әдісін дұрыс игере алмағандарға тор арқылы әріптесі лақтырған допты соғу
сияқты жаттығулар орындалады.
Тосқауыл қою, шабуылдаушы соққыдан қорғанудың сенімді жолы

(3 сурет). Оның мәні доптың келе жатқан бағытына тордың үстіне қолды
уақтылы қоя білу. Шабуылдай соғуға доптың берілу бағытына және шабуылшының
тұрған қалпына қарай тосқауыл қоюшы секіруге дайындалып, сонымен қатар
шабуылшының қозғалысын қалт жібермей бақылайды. Тосқауыл қоюшы қолдары
соғылған доппен тордың үстіне кездесетіндей есеппен секіреді және қол мен
саусақтар жоғарыдан төмен қарай бағытталады.
Тосқауыл қоюды игеру үшін:
1. Бір-екі адыммен немесе екі аяқпен бір орыннан секіріп, іліп қойған
бітеу допты алу.
2. Шабуылдаушы тор арқылы екі қолмен доп лақтырғанда тұғырда тұрып
тосқауыл қою.
3. Іліп қойған допты шабуылдай соққанда бір орыннан секіріп тосқауыл қою.
4. Тұғырда тұрып шабуылдай соққан допқа тосқауыл қою.

Шабуылдағы және қорғаныстағы әдісті қозғалыстар волейболшылардың ойын
кезіндегі әрекетін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Допты ойынға қосу кезінде ойыншы қарсы жақтың оны қабылдауын
барынша қиындатуғы тырысады. Көбіне доп нашар ойыншыға, немесе алаңнан
бастапқы , немесе бйір сызығына қарай бағытталады. Соңғы шабуылға доп
берген ойыншы оған қарсы қарап тұрады.
Оқушылар доптың үшу қашықтығы мен жылдамдығына қарай оны екі
қолмен жоғарыдан немесе төменнен қабылдауды игереді. Бір ойыншы
жоғарыдан екі қолмен, немесе бір қолмен соғып, түрлі траектория
бойынша доп береді. Екіншісі жоғарыдан не төменнен екі қолмен допты
қабылдайды, келесіде тордың екі жағынан орындалады.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990

Дәріс № 23
Тақырыбы: Шабуылшының тұрысы мен қозғалысы
Мақсаты: Шабуылшының ойындағы тұрысы мен қозғалысын үйрету.

Волейбол сабақтарында қорғаныс және шабуыл қозғалыстарын (волейболшы
тұрысы) орындар алдындағы бастапқы қалпты, сондай-ақ бастапқы қалыпты
қабылдар алдындағы орын алмастыруды және әдістерді орындау дағдысын
жетілдіруге ерекше көңіл бөлінеді. Негізінен бұлар өкшелей адымдау (алға,
артқа, оңға, солға) қосарлай адымдау, секіру (алға, артқа) секіріп немесе
тіркес адымдап барып тоқтау және жүгіру (баскетболдағыдай). Оқушылар орын
алмастырудың түрлі әдістерін жетілдіріп, ойын жағдайына сәйкес (допқа
дейінгі қашықтық,оның үші траекториясы) орын алмастыру әдістерін таңдап
алады.
Орын алмастыру дағдысын жетілдіру және оның ойын үстіндегі тиімділігі
қарсы қозғалыстың жылдамдығын дамыту дәрежесіне ойыншылардың ептіліген,
олардың орын алмастыру жылдамдығына байланысты. Жылдамдықты дамыту
жаттығуларын орын алмастырумен сәйкестендіріп, олрадың тәсілдерін
эстафеталарға, қозғалмалыойындарға пайдаланады. Орын алмастыру кезінде ойын
әдістерін бейнелейтін қозғалыстар орындау пайдалы..
1. ҮІІІ- класқа арналған 1-3 жаттығулар қайталанады.
2. Алаңның кейбір шектерінде қозғалысты жылдамдатып барып тоқтату.
3. Жүгіру және орын алмастыру кезінде белгі бойынша қимылды төмендетіп
орын алмастыру кезінде белгі бойынша қимылды төмендетіп, орын
алмастыру әдісін өзгертіп тоқтату және 180° бұрылу.
4. 4х9 және 6х6 ерсілі-қарсылы жүгіру. Бұл 4-6 адыммен жарыс ретінде
өткізіледі. Мәре бастапқы сызықтан беріліп сонда аяқталады.
5. Бір және екі аяқпен секіру, кедергілерден өту, бітеу доптардың орын
алмастыру сияқты орын алмастырудың түрлі әдістері енгізілген эстафета.
Орын алмасу және негізгі тұрыс жас волейболшының ойын айла-тәсіліне
бейімделуі, доппен жасалатын түрлі қозғалыстардың дұрыс орындалуына
байланысты болады. ІҮ класта ойын ерекшелігінің шарты бойынша оқушыларды
жүріске немесе жүріс кезінде белгі бойынша тоқтауға үйрету басталады.

Тұрыс дегеніміз- волейболшының ойын әдістерін орындауға, яғни допты
қабылдап және өз әріптестеріне беруге дағдыланған қалпы.(1 сурет)

Негізгі тұрысқа дағдылануға арналған жаттығулар:
1. Табиғи жүріс, белгі бойынша тоқтау, солға (оңға) бұрылу
2. Табиғи жүріс жалғасады, бірақ тоқтап бұрылғаннан кейін отырып- тұру
жаттығулары орындалады.
3. Жүріс кезінде оң аяқты алға жіберіп, секіріп барып тоқтау.
4. Табиғи жүгіріс, белгі бойынша секіріп барып тоқтау
5. Оң және сол бүйірмен алдыға қарап аяқты айқастыра басып жүру, одан әрі
жүгіру.
6. Жүріс және жүгіріс кезінде белгі бойынша тоқтай қалып волейболшының
тұрысын көрсету.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990

Дәріс № 24
Тақырыбы: Екі қолмен жоғарыдан доп беру
Мақсаты: Екі қолмен жоғарыдан доп беру әдісін үйрету, меңгерту.

Жоғарыдан доп беруге үйрету ойын әдістерін меңгерудегі шешуші кезең.
Өйткені бұл әдісті үйренген соң волейбол ойнауға (допты ойынға қосусыз)
болады. (2 сурет волейболшының жоғарыдан доп беру тұрысы). Ойыншы алдымен
доптың «астына» шығуы керек. Мұнсыз допты дұрыс қабылдау мүмкін емес. Міне,
сондықтан да тез орын ауыстыры, волейболшы тұрысын өзгертудің маңызы зор.
Бастапқы қалыпта аяқ тізеден, қол шынтақтан бүгіліп, қолдың
саусақтары бүгіле жайылып, бастың тұсында допқа орын даярлап тұрады.
Қабылдау тізенің жазылуынан бастап, одан қол қимылға келеді. Қол допқа
тиген сәтте аяқ тез жазылып саусақтардың белгілі қимылы допқа белгілі
бағыт береді. Жоғарыдан доп қабылдағанда негізгі күш сұқ саусаққа және
ортаңғы саусаққа түсіп, бас бармақ доптың дұрыс бағытталуына көмектессе,
аты жоқ саусақ пен шынашақ допты демейді. Саусақтардың қалай дұрыс
жататынын білу үшін серігі ұстап тұрған допқа қол тигізіп байқаған жөн.
Допқа тек саусақтар тиюі қажет, алақанның соғылуы-өрескел қте, ойын
ережесін бұзу деп есептеледі.
Жоғарыда айтылғандай, доптың «астына» шығу аса маңызды. Дегенмен
қолдың допқа тиетін орнын дәл табу да ойыншының негізгі мақсаты. Осының
бәрі төменде берілетін жаттығулардың сипатын анықтап, допты екі қолмен
жоғарыдан беруді үйренуге жағдай туғызады.
1. екі адам қарама-қарсы тұрып бітеу допты төбеде ұстаған жағдайдан
жоғарыдан қарсыласына беру, яғни лақтыру жаттығуы орындалады.
2. Қарсыласы бұл допты төбеден, яғни жоғарыдан қабылдау жағдайында қағып
алады.
3. Оқушы волейболшы тұрысы қалпында, қолын төбесіне –допты қабылдайтын
нүктеге орналастырады. Серігі осы жайылған саусақтардың ортасына
допты салады.
4. Іліп қойған допты бір орында тұрып, жүгіріп және жүгіріп келіп
тоқтаған соң екі қолмен жоғарыдан беру.
5. Допты төбеге лақтырып екі қолмен жоғарыдан 1,5-2 метр жерге беру.
6. Допты екі қолмен жоғарыдан қабырғаға соғып, қайталап қайтару.

Дәріс № 25
Тақырыбы: Екі қолмен орнынан допты жоғарыдан беру.
Мақсаты: Екі қолмен орнынан допты жоғарыдан беру әдісін үйрету, меңгерту.

Екі қолмен орнынан допты жоғарыдан беру әдісін қалыптастырып,
жетілдіруге үнемі көңіл бөлінеді. Әр түрлі әдіспен орын алмастыру және
допты орында тұрып қабылдау волейбол алаңының көлемінде орындалады.
1. Допты жоғары лақтырып барып беру. ІҮ класқа қарағанда допты жоғары
лақтыру және беру қашықтығы арта түседі. Допты бергенде оны белгілі
нысанаға бағыттау аса пайдалы.
2. Екі адамның бір-біріне допты беруі. Серігі биіктік пен қашықтықты
өзгерте отырып доп береді. Ойын шарты алдын-ала белгілі болғандықтан
допты қабылдаушы ыңғайлы қалыпта тұрады. Егер бұл тапсырманы жұптасып
орындауға мүмкіндік болмаса, оқушы доптың санына қарай сапқа тұрады.
Әр саптың алдында доп ұстаған оқушы болады. Бірінші тұрған оқушы допты
берген соң саптың артына кетеді.
3. 1-ші және 2-ші жаттығу қайталанады, доп тор арқылы берілеі. (жоғары
лақтыру да солай)
4. Екі адам допты бір-біріне береді. Оқушылар 6-3, 4-3, 2-3 аймақтарға
орналасады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990

Дәріс № 26
Тақырыбы: Допты екі қолмен төменнен қабылдау.
Мақсаты: Допты екі қолмен төменнен қабылдау әдісін үйрету, меңгерту.

Қарсы жақ ойынға қосқан шабуылдай және алдап соққан доп екі
қолмен төменнен қабылданады.
Суретте волейболшының доп қабылдауындағы негізгі тұрысы көһрсетілген.
Тізесі бүгіліп, қолы допты қабылдауға алдын-ала даярланған. Қолы допты
тосып алады да, допты қайтару үшін оған қарсы қимыл жасаудың қажеті жоқ.
Доп қол жіліншігімен қабылданады. Саусақтар жұмылып, төмен
түсіріледі. Жұдырықпен қабылдау қауіпті, өйткені доп оған дәл тимей қисық
ұшып, алаңнан шығып кетуі мүмкін. Допты қайталау үшін және ағынын бәсеңсіту
үшін қабылдау кезінде екі қолдың арасы ашық болады. Бірақ оларды барынша
жақын ұстау керек. Допты екі қолмен төменнен қабылдау үшін мынадай
жаттығуларды пайдалануға болады:
1. Төменгі қалыпта доп қабылдаудың бастапқы жағдайынан, аяқты жаза отырып
ілінген допты соғу.
2. Домалай түсіп келе жатқан допты төменнен қабылдау. Бұған арналған
қондырғыны оңай жасауға болады. Ол үшін екі тақтай бір-біріне науа
тәрізді етіліп қағылады. Оны гимнастикалық қабрғаға немесе ағашқа т.б.
орнатуға болады. Бұл қондырғы жеке адамға, мысалы үйде жаттығу жасауға
аса қолайлы.
3. Серігі лақтырған немесе жоғарыдан берілген допты бір орында тұрып
немесе орын ауыстырған соң қабылдау.
4. 3-ші жаттығуды қайталай отырып, тор арқылы біріліп допты 4,3,2,6
аймақтарда қабылдау.

Дәріс № 27
Тақырыбы: Допты ойынға төменнен тік қосу
Мақсаты: Допты ойынға төменнен тік қосу әдісін үйрету, меңгерту

Суретте допты ойынға қосудың осы әдісі көрсетілген. Бұл әдіске үйреткенде
мұғалім тарапынан оқушыларың қимылы мұқият бақыланады. Сермеген кезде
ойыншының қолы артқа, ал допты соққан кезде төменнен алға қарай қозғалып,
аяқтарын жазуға асықпауы, жауырынын кері серпілуі және еңкеймеуі (мұндайда
доп алға қарай емес, төбеге қарай ұшады). Допты соққан кезде дененің
салмағы алдыңғы аяққа түсетінін, соққан соң доптың артынан ілесе жоғары
ұмтылып, тізенің жазылатынын, одан арттағы тұрған аяқпен алға бір қадам
жасайтынын оқушыға қайталап түсіндірудің маңызы бар.
Допты ойынға төменнен қосуға арналған жаттығулар:
1. Бітеу допты бір қолмен қабырғаға лақтыру және қағып алу (қашықтық
1,5-2 метр)
2. Екі адам боп: бітеу допты бір қолмен (оң және сол) лақтыру. Қашықтық
біртіндеп 8-9 метрге дейін арттырылады.
3. Бітеу допты тор арқылы (төменгі жібі бағанаға бекітілмеген) 4-6 метр
қашықтықтан лақтыру.
4. Жіпке іліп серігі ұстап тұрған допты төменнен беру. Соққан кезде жіп
жіберіледі де доп берілген бағытта ұшады.
5. Іліп қойған допты тор арқылы 4 метр қашықтықтан беру.
6. Төрт метр қашықтықтан допты жоғары лақтырып барып беру.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990
Дәріс № 28
Тақырыбы: Даярлық ойындар
Мақсаты: Әр әдісті меңгерткеннен кейін өткізетін даярлық ойындардың
мазмұнымен. әдістерімен таныстырып, үйрету.

Үйренушілер ойынның өзіне бірден тікелей кірісуге құштар болатыны белгілі.
Алайда мұғалім оларға тек ойнау әдістерін жақсы игерген адамның ғана
ойыннан ләззат алатындығын түсіндіреді. Волейболға барар жолдағы
баспалдақтар-даярлық ойындары. Оқушыларды «нағыз» волейболға жақындататын
даярлық ойындары өте қызықты да, волейболдың түрі ретінде өткізіледі.

«Пионербол». Әр командада 6-8 оқушы қатысады. Ойын екі доппен өткізіледі.
Ойын допты жоғары лақтырып, тордың үстінен беруден басталады. Мақсат-
доптардың алаңның бір жағына шығарылуы. Мұндай жағдайда қарсы жаққа ұпай
беріледі. Белгілінген ұпай санын бұрын алған команда жеңімпаз атанады.

«Доп әуеде». Ойыншылар 6-8 оқушыдан шеңбер құрып, ортасында доп ұстаған
жетекші тұрады. Белгі бойынша әр топтың жетекшісі өз командасының
ойыншыларына кезекпен доп береді. Ойыншылар допты жетекшіге екі қолмен
жоғарыдан қайтарып тұрады. Доп беру санын өзгелерден бұрын орындап, қатені
аз жіберген (доптың түсіп кетуі т.б.) команда жеңімпаз атанады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
3. «Мектепте волейболды оқыту» - әдістемелік нұсқаулық, Алматы-1990
Дәріс № 29
Тақырыбы: Допты әр түрлі әдістер арқылы беру әдісі.
Мақсаты: Допты бір- біріне беру айла-тәсілдерінің түрлі әдістер арқылы
үйрету.
Допты бір-біріне беру айла-тәсілі кз келген сабақта өзінің қажетті
дәрежесінде үйретіледі. Бұл бітеу доптарды лақтыру мен қағып алу
жаттығуларына да байланысты.
Торға параллел бағытта және тор арқылы қарсы саптарда доп беру. Қарсы
саптарда доп беруге оқушылар ҮІІ класта дағдылана бастайды. ҮІІІ класта сол
дағды ойын жағдайына жақындап жетілдіре түседі. Соған орай өткен кластың
бағдарламасын қиындату арқылы ойын дағдысы қалыптасады.
1. Жұптасып доп беру. Оқушылар 3-4, 3-2 аймақтарға және алаңның ішкі
түпкіріне орналасады. Барлық ойыншылар тор жанында болғаннан кейін
ғана олар алмастырылады. Бұл жаттығуды қосымша торларда немесе екі
алаңда орындалады.
2. Жұптасып допты тор арқылы беру. Оқушылар 4-2, 3-3, 2-4 алаңдарға
орналасады. Орындау дәл 1 жаттығудағыдай.
3. Оқушылар екі саппен 2 және 4 аймақтарға орналасады. 2-аймақтағы
саптың алғашқысы бітеу допты 4-аймаққа лақтырып, өзі саптың соңына
барып тұрады. 4-аймақтағы саптың оқушысы допты 2-аймаққа лақтырып, өз
сапының соңына кетеді. Бір кезек доп лақтырған соң саптар орын
ауыстырады.
4. Оқушылар 3-жаттығудағыдай орналасады. 2-аймақтағы ойыншы бітеу допты
төбесіне лақтырып қағып алады да 4-аймаққа лақтырады, сонсоң қарсы
бағыттағы колоннаға қарай жүгіреді. 4-аймақтағы оқушы допты қағып
алып, төбесіне лақтырып қайта қағып алған соң 2-аймаққа лақтырады.
Мұның кейін қарсы беттегі саптың соңына барып тұрады.
5. 4- жаттығудағы қозғалыс қайталануы, тек ойыншылар допты жоғарыдан екі
қолмен береді.
6. 5- жаттығудағы қозғалыс қайталанады, тек ойыншылар допты жоғарыдан екі
қолмен қарсы сапқа береді.
7. 6-жаттығудағы қозғалыс қайталанады. Бұл жолы доп бірден қарсысапқа
беріледі.
8. Қарсы саптар тордың екі жағына 2-4 аймақтарға орналасады. Допты тор
арқылы бергеннен кейін оқушылар өз сапының соңына барып тұрады.

Дәріс № 30
Тақырыбы: Допты негізгі бағытқа арқамен тұрып беру әдісі
Мақсаты: Допты негізгі бағытқа арқамен тұрып беру әдісін үйрету, меңгерту.
Допты негізгі бағытқа арқамен тұрып беру әдісі шабуылдап соғу үшін
допты барынша тәсілденген шебер ойыншыға беру үшін пайдаланылады. Немесе
қарсы жақтың доптың берілу бағытынан жаңылдыру мақсатында қолданылады.
Суретте бұл әдістің қалай орындалатыны көрсетілген. Бастапқы қалыпта оқушы
қолын алға-жоғары қарай доп бергендегіден биігірек, төбесіне ұстайды.
Доптың берілуін нақтылы бақылау үшін бас кейін қарай шалқая түседі. Қол мен
жауырын кері қарай ығысып аяқ нық тұрады. (көбіне аяқтың бірі-сол аяқ
алда). Доп беру жауырынды кері-жоғары серпу, сондай-ақ қолды иық тұсынан
(шынтақты бүкпей) кері айналдыру есебінен жүзеге асырылады. Допты бұлайша
беру кезінде торға бір бүйірлей тұру қажет, әйтпесе доп торға не жетпей
қалады немесе асып кетеді.
Допты негізгі бағытқа теріс қарап тұрып беру тәсіліне үйреткен кезде
жаттығулар тура қарап тұрғандағыдай орындалады, бірақ оның өзіндік
ерекшелігі ескеріледі.
[pic]
1. Үш адам болып орындайды.(3 сурет). Бірінші ойыншы 2-ге, ол 3-ге
арқасып беріп тұрып бітеу допты лақтырады, сонсоң 3- ойыншыға бетімен
бұрылады да допты кері бағытта: 3- ойыншы екіншіге, 2-ойыншы – 1
ойыншыға т.б. береді.
2. Бұл жаттығуды жұптасып орындайды. Допты төбеге секіріп лақтырып, 180 °-
бұрылып қағып алу, одан қарсыласына арқасымен тұрып доп лақтыру.
3. Іліп қойған допты беру.
4. Жұптасып орындайды. 1-ойыншы 2-ге арқасын беріп тұрып допты төбесінен
асыра лақтырады. 2-ойыншы допты қағып алып оған арқасын беріп бұрылады
да допты төбесінен асыра лақтырып, қайта береді. Жаттығуды орындау
жалғаса береді.
5. 2-жаттығу қайталанады., бірақ волейбол добыменорындалады. 2-ойыншы
допты негізгі бағытқа арқасын беріп тұрып лақтырады.
6. Бұрын үйретілген –топталып доп беру әдістерінен құрастырылған
жаттығулар.
7. 6-жаттығу қайталанады. Бірақ арқасын беріп тұрып доп берген соң,
мысалы, 2-аймақтан допты тор арқылы секіріп беру.
Ойын барысында сәтсіз қабылдаудан, басқа жағдайлардан доп кейде торға
соғылады. Егер ол үшінші рет қабылданған болса, әрине ойын ережесі
бұзылады.
Егер доп бірінші (допты алғашқы қабылдау) не екінші қабылдау болса,
онда жағдайды әлі де түзетуге мүмкіндік бар. Екінші қабылдаудан кейін
үшінші рет қабылдаудың өзіндік ерекшелігі бар екенін ұмытпаған жөн. Доп
екінші рет қабылданғанда мүмкіндігінше жоғары көтеру жеткілікті, ал үшінші
рет алынатын болса, оны қалай да тор арқылы өткізіп, қарсы жақтың осалдау
тұсына беріледі.

Тәжірибелік сабақтар өткізуге арналған әдістемелік нұсқаулар
№ 1 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Волебол сабағындағы арнаулы жаттығулар.
Мақсаты: Волейбол ойынына тән дене қабілетін дамыту.

Жұмыс барысы:
Волейбол сабағында жалпы дамыту жаттығуларын орындағаннан кейін арнаулы
дайындық жаттығулары өткізіледі. Оған қозғалыс реакциясының жылдамдығымен
бағдарлай білу, тез орын алмастыру, секіргіштік, қол буындарының күші мен
ептілігі, статистикалық қалыптан қозғалысқа көшудің жеделдігі сияқты
қасиеттер жатады.
Арнаулы дайындық жаттығуларын өткізудің мақсаты- ойынның айла-
тәсілдерін дағдыландыру, яғни шабуыл және қорғаныстағы әдістерді жетілдіру.
Жеңістің кілті болып есептелетін допты шабуылдап ойынға қосудан, оны өзара
беруден, шабуылдай соғудан тұратыны белгілі. Егер ойыншылар түрлі әдістерді
жақсы игерген болса, ойын да барынша қызықты болмақ.
Волейболшылар допты ойынға берудің бірнеше түрін (тура, жанама,
астынан) игереді.Допты шабуылдап ойынға қосқанда әртүрлі әдіспен беру қарсы
жақтың ойынын қиындата түседі. Алайда допты берудің мұндай тәсілдерін игеру
үшін иық, шынтақ буындарының қимылдық қабілеті мен күші жеткілікті болуы
керек. Өзара беру, шабуылдай соғуда допты қатты ұшыру үшін қолды сілтегенде
иық, шынтақ буындары бос болады. Шабуылдың барлық әдістерін игеру –
икемділік, күш, секіре білумен қатар координация, кеңістікте бағдарлау,
т.б. қасиеттерге дағдылануына байланысты. Ал мұның өзі дененің қозғалыстық
қабілетін арттыратын арнаулы жаттығуларды орындау арқасында іске асады.
Қорғаныс кезінде алаңдағы, яғни доп түсетін орынды білу-ойыншының ерекше
қасиеттері. Доп төмен және шапшаң берілсе, жағдайды шапшаң бағдарлау, тез
қозғалып допты ұмтылып, немесе айналып барып қабылдау- жеңіс бастамасы. Бұл
әдістерді үйренуде акробатикалық жаттығулардың пайдасы осында керек.
Арнаулы дайындық жаттығулары сабақ барысында волейбол ойынының айла-
тәсілдерін үйренуде негізгі роль ойнайды.

Үйге тапсырма
Арнаулы дайындық жатығуларының кешенін құрастырып , сабақ жоспарын жасау.

Қорытынды сұрақтар:
1. Арнаулы дайындық жаттығуларын қандай мақсатпен өткізеді?
2. Волейбол сабағында қандай қасиеттер дамиды?
3. Шабуылдық, қорғаныстық әдістердің түрлерін ата?

Әдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» - М.,1979.
2. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.

№ 2 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Допты ойынға төменнен тік қосу әдісі.
Мақсаты: Допты ойынға тік қосу әдісін қолдануды үйрету әдістемесін
меңгерту.
Жұмыс барысы:
Суретте допты ойынға қосудың осы әдісі көрсетілген. Бұл әдіске үйреткенде
мұғалім тарапынан оқушылардың қимылы мұқият бақыланады. Сермеген кезде
ойыншының қолы артқа, ал допты соққан кезде төменнен алға қарай қозғалып,
аяқтарын жазуға асықпауы, жауырынын кері серпілуі және еікеймеуі (мұндайда
доп алға қарай емес, төбеге қарай ұшады). Допты соққан кезде дененің
салмағы алдыңғы аяққа түсетінін, соққан соң доптың артынан ілесе жоғары
ұмтылып, тізенің жазылатынын, одан арттағы тұрған аяқпен алға бір қадам
жасайтынын оқушыға қайталап түсіндірудің маңызы бар.
Допты ойынға төменнен қосуға арналған жаттығулар:
1. Бітеу допты (1 кг) бір қолмен қабырғаға лақтыру және қағып алу
(қашықтық 1-2 метр)
2. Екі адам боп: бітеу допты бір қолмен (оң және сол) лақтыру. Қашықтық
біртіндеп 8-9 метрге дейін арттырылады.
3. Бітеу допты тор арқылы (төменгі жібі бағанаға бекітілмеген) 4-6 метр
қашықтықтан лақтыру.
4. Жіпке іліп серігі ұстап допты төменнен беру. Соққан кезде жіп
жіберіледі де доп берілген бағытта ұшады.
5. Іліп қойған допты тор арқылы 4 метр қашықтықтан беру.
6. Төрт метр қашықтықтан допты жоғары лақтырып барып беру.

Тарататын тапсырма. 6-7 сыныптарда ұйымдастыратын волейбол ойынына даярлық
ойындарын өткізу.
«Тор арқылы екі доп». Ойын «Пионербол» материалына құрылады. Бірақ мынадай
ережелер енгізіледі:
А) доп тор арқылыекінші ретте ғана беріледі, яғни қарсыласынан алған допты
тор жанында тұрған өз ойыншысына береді;
Ә) торға жақын жерде қарсы жақтан келген допты екі қолмен жоғарыда беру
арқылы қайтаруға болады;
Б) қарсыласыңнан допты екі қолмен төменнен қабылдауға болады; Вариант:
ойынның басында әр команда екі доптан-4 доп. Барлық төрт доптың алаңның
бір жағына шығуына мүмкіндік жасалады. Мұндайда командаға бір ұпай
қосылады.
Үйге тапсырма
Дене шынықтыру сабақтарын ұйымдастыру түрлеріне, спорт түрлерінің
классификациясы, түрлерінің сипаттамасы, сабақ және сабақтан тыс түрлеріне
әдістемелік талдау.

Қорытынды сұрақтар:
1. Дене шынықтыру сабақтарын ұйымдастыру түрлеріне қандай?
2.Сабақ және сабақтан тыс жұмыс түрлерін ата?
3. Спорт түрлерінің классификациясы мен түрлеріне сипаттама жаса.

№ 3 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Жаттығу сабақтарын өткізу.
Мақсаты мен міндеттері.

Мақсаты: Жаттығу сабақтарында өткізетін негізгі жаттығуға сәйкес кіріспе
және дайындық жаттығуларын іріктеп алуды қалыптастыру. Әртүрлі
ерекшеліктеріне сай дене жаттығуларын топтастыруға үйрету.
Жұмыс барысы:
№1. Таратылатын материалды қолданып, дене жаттығуларының ерекшеліктеріне
сай топтастырыңыз.
№2. Таратылатын тапсырма қолданып дене жаттығуларын негізгі, кіріспе және
дайындық жаттығуларына топтастырыңыз.
Тапсырма № 1.
Әр түрлі белгілеріне сәйкес дене жаттығуларын топтастырыңыз.
1. Велосипед тебу.
2. Бір және екі аяқпен орында секіру, алдыға жылжу, орында
тұрып ұзындыққа секіру.
3. «Пятнашки» қозғалмалы ойыны
4. Вертикальды бөгетті тіреліп және тірелмей өту, екі жәнебір
аяққа түсу.
Тапсырма № 2
Арқаға жатып, екі қол жанда:
1-аяқты түзу көтеріп, түсіру
2- БЖ
Үйге тапсырма
Жаттығу сабағына әдістемелік талдау жасау. Сабақ жоспарын құрастыру.

Қорытынды сұрақтар:
Жаттығу сабағы қандай бөлімдерден тұрады?
Сабақтың әр бөліміне анықтама бер?
Жаттығу түрлеріне сипаттама бер.

Әдебиеттер:
1.Основы методики физического воспитания школьников. Минаев Б.Н., Шиян
Б.М. М. 1989
2. Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» - М.,1979.
3. Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.

№ 4 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Жүктемені бөлу

Мақсаты: Жүктемені оқушының жасына, жынысына, дене қуаты дайындығына сай
бөлуді үйрету. Практикалық тапсырмалар арқылы жүктемені реттеу, хронометраж
жасауды үйрену.
Жұмыс барысы:
Дене тәрбиесі сабақтарының негізгі сипаты- оқушылардың қатаң уақыт
тәртібіндегі жаттығуларды орындау әрекеттері және жүктемені мөлшерлеу.
Жүктеме дегеніміз-жаттығушының ағзасына белгілі бір мөлшерде дене
жаттығуларымен әсер ету, күш түсіру. Сабақ кезіндегі жүктеме оқушылардың
жасына, жынысына, дене қуаты дайындығына сай, үйлесімді болуы керек.
Жүктемені мөлшерлеу дегеніміз-оның көлемін және қарқындылығын өзгерті.
Жүктеме көлемі дегеніміз-орындалған дене қуаты жұмысының саны (өтілген
қашықтық, орындалған жаттығулар саны, жаттығуды қайталау саны, ауырлық
салмағы т.б.)
Орындалған жұмысқа байланысты ағзада болған өзгерістер арқылы қарқындылық
анықталады. Жүктеменің негізгі қарқындылық көрсеткіші – жүрек соғу жиілігі.

Тапсырма №1. Дене тәрбиесі сабағының хаттамасы бойынша сабақ тығыздығын
анықтаңыз.
|Оқушылардың |Әрекеттің |Мұғалімді |Жаттығуларды |Мұғалімнің |
|әрекеттерінің мазмұны|аяқталған |тыңдау, |орындау |кінәсінен |
| |уақыты |кезек тосу | |болған бос |
| | | | |уақыт |
|Сапқа тұру, рапорт |8.02 |2 | | |
|беру, сабақ | | | | |
|міндеттерін түсіндіру| | | | |
|Саптық жаттығулар |8.03. | |1 | |
|Жүру, жүгіру |8.08. | |5 | |
|жаттығулары | | | | |
|Орнында тұрып |8.15. | |7 | |
|орындаған жалпы | | | | |
|дамыту жаттығулары | | | | |
|Сапқа тұрғызу, |8.17. |2 | | |
|тапсырманы түсіндіру | | | | |
|Негізгі жаттығуларды |8.22 | |5 | |
|орындау | | | | |
|Қатесін түзету |8.23 |1 | | |
|Тапсырма беру |8.25 |2 | | |
|Жақындататын |8.35 | |10 | |
|жаттығуларды орындау | | | | |
|Қателерін түзету, |8.36. |1 | | |
|қайталап түсіндіру | | | | |
|Жылдамдықты дамыту |8.41. | |5 | |
|жаттығулары | | | | |
|Ағзаны қалпына |8.43. | |2 | |
|келтіру жаттығулары | | | | |
|Қорытынды жасау, үйге|8.45. |2 | | |
|тапсырма беру | | | | |
|Барлық уақыт |45 мин |10 мин |35 мин |00 мин |

Ескерту: Әрбір әрекетке жұмасаған уақыт секундомер бойынша 2 бағанада
белгіленген алдыңғы көрсеткен уақыттан кейінгі уақытты алу жолы арқылы
анықталады. Сабақ аяқталғаннан соң 3,4 бағаналардағы мақсатқа сәйкес жалпы
уақытына бөлу, 100 пайызға көбейту арқылы сабақтың жалпы тығыздылығы
анықталады.

Жалпы тығыздық = Мақсатқа сәйкес кеткен уақыт х100 %= 100 %
Жалпы сабақ уақыты

Үйге тапсырма
Дене тәрбиесі сабағының жүктеме мөлшерін анықтап, сабақ жоспарын құру.
Қорытынды сұрақтар:
Жүктеме дегеніміз не?
Жүктеме қарқыны түсінігіне анықтама бер?
Сабақтың жалпы қозғалтушы тығыздығы дегеніміз не?
Әдебиеттер:
1.. Ашмарин Б.А.«Теория и методика физического воспитания» - М.,1990.
2. Уанбаев Е.К., Дене тәрбиесі негіздері- Алматы, 2000.

№ 5 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Спорттық жаттығу әдістері.

Мақсаты: Спорттық жаттығу әдістерін меңгеру, үйрету тәсілерін меңгеру.
Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс. 1-11 сынып оқушыларымен жүргізетін
спорттық жаттығу әдістерін іріктеп алу.

Тапсырма №1 Спорт алаңында немесе гимнастикалық залда шеңбер бойынша
жүгіру
Тапсырма №2 Орында жүгіру (Тізені жоғары көтеріп)
Тапсырма № 3 Аяқтың ұшымен жүгіру
Тапсырма № 4 Аяқты кең адымдап жүгіру
Тапсыра № 5 Әр адымда тізені бүгіп, терең отырып жүіру.

Үйге тапсырма
Спорттық жаттығулардан жалпы дайындық кешенін құру.

Қорытынды сұрақтар:
Спорттық жаттығуға анықтама бер?
Жеке бұлшық ет топтарыныңдамуына сәйкес спорттық жатығуларды ата.
Физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес спорттық жаттығуларын топтастыр.
Әдебиеттер:
1.. Ашмарин Б.А.«Теория и методика физического воспитания» - М.,1990.
2. Донской Д.Д. Зациорский В.Н.- «Биомехника» М., «ФиС», 1979.

№ 6 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Техникаға оқытудағы біліктілік, дағдыны қалыптастырудың бастапқы
кезеңі

Мақсаты: Дене тәрбиесі сабағында қолданылатын жаңа технологияларды
меңгеру, білу, практикада пайдалану.

Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс. Берілген жаттығуларды қандай
технология арқылы сабақта үйретуга болады.

Тапсырма №1 «Мост» (көпір) акробатикалық жаттығуын орындауды үйрену үшін
қандай технологияны қолдануға болады.
Тапсырма №2 Қысқа қашықтыққа жүгіруді орындауда жаңа технологиялардың қай
түрін қолданар едіңіз
Тапсырма № 3 «Ешкіден» ырғып секіруді орындату технологиясын түсіндір.

Үйге тапсырма
Жаңа технологиялар бойынша жаңа сөздерді сөздіктерге енгізу.

Қорытынды сұрақтар:
Инновация дегенімңз не?
Қандай жаңа технологияларды білесіз?
Жаңа технологияларға талдау жасаңыз.

Әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
№ 7 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Спорттық жетілдірудің кезеңдері

Мақсаты: Спорттық жетілдіру кезеңдерін білу, әр кезеңде ұйымдастырылатын
жарыс, жаттықтыру жұмыстарының тығыздылығын, деңгейін меңгеру.
Жұмыс барысы:
Спорттық жетілдіру кезеңдері 3 түрге бөленді: дайындық, жарыс, өтпелі.
Әр кезең бірнеше бөлімдерге бөлінген:
Спорттық жаттықтыру кезеңдері
[pic]
Дайындық кезеңі Жарыс кезеңі Өтпелі
кезең

Таратылатын тапсырмалармен жұмыс.

Тапсырма №1 Спорт түріне қарай макроцикліне байланысты спорттық жаттықтыру
кезеңдерін бөл.
1. – Футбол
2. Көпсайыс
3. ядро лақтыру

Үйге тапсырма
Спортттық жаттықтыру кезеңдеріне әдістемелік талдау жаса.

Қорытынды сұрақтар:
Спорттық жаттықтыру кезеңдерін ата?
Дайындық кезеңі қандай бөлімдерге бөлінеді? Әр қайсысына сипаттама бер.
Өтпелі кезеңде өтілетін шараларды ата.
Қосақталған макроцикл дегеніміз не?
Әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.
№ 8 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Таңдалған спорт түрінде техникалық әдістерді үйрету әдістемесі
Мақсаты: Спорттық ойындардың техникалық әдістерін үйрену. Екіжақты ойында
қолдану.
Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс.
Суретте көрсетілген техникалық әдістерді үйреніп, жатығу жұмыстарын жаса.
Тапсырма №1 Волейбол. Тура шабуыл доп беру техникасы
[pic]

Тапсырма № 3 . Акробатика. Акробатикалық жаттығуды орындау техникасы
[pic]

Үйге тапсырма
Техникалық әдістер бойынша конспект жасау.

Қорытынды сұрақтар:
Техника түсінігіне анықтама беріңіз?
Техникалық әдіс дегеніміз не?

Әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.

№ 9 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Қозғалыс сапасын оқыту әдістемесі

Мақсаты: Дене тәрбиесі сабағында қозғалыс сапасын арттыру мақсатында
жүргізетін жаттығуларды үйрету әдістемесін меңгеру, практикада пайдалану.

Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс. Берілген карточкалардағы
жаттығуларды сипаттап, ретімен жаз.

Тапсырма №1
[pic]

Тапсырма №2
[pic]

Тапсырма № 3
[pic]
Үйге тапсырма
Қозғалыс сапасын арттыратын жаттығу кешенін құрастыр.

Қорытынды сұрақтар:
Қозғалыс сапасына анықтама бер?
Қандай жаттығуларды жүргізуге болады?
Физикалық ерекшеліктерін ата?
Әдебиеттер:
1. Холодов Ж.к. Кузнецов В.С.- «Теория и методика физического воспитания»
- М., 2001.
2. Матвеев Л.П. - «Теория и методика физического воспитания» - М., 1991.

№ 10 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Бақылау жаттығуларын қолдану және өткізу әдістемесі

Мақсаты: Бақылау жаттығулары туралы мағлұмат беру. Дене тәрбиесі
сабағында қолданылатын бақылау жаттығуларының кешенін құрастыру. Практикада
пайдалану.
Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс. Берілген жаттығулардың орындалуын
ретмен жаз. Мысалы, Б.Ж.-тіземен тік тұру, таяқ төменде. О.
Алға еңкею, таяқты өзінен барынша алшақ денеге қою. Б.Ж. – тік тұру, таяқ
төменде.

Тапсырма №1
[pic]
Тапсырма №2
[pic]

Тапсырма № 3
[pic]

Үйге тапсырма
Бақылау жаттығулар бойынша жаңа сөздерді сөздіктерге енгізу.

Қорытынды сұрақтар:
Бақылау жаттығулары сабақтың қай кезеңінде жүргізіледі?
Түрлерін ата?
Қандай жаңа технологияларды білесіз?

№ 11 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Таңдап алған спорт түрінің техникасын оқыту
Мақсаты: Таңдап алған спорт түрінің техникасына арналған жаттығуларды
үйрету
Тарататын тапсырма. Техниканы оқытуға арналған жаттығуларды орындаңыз.
Тапсырма № 1 .
1. Допты қабырғаға соғып, төменнен қабылдау 15-20 рет қайталанады.
2. Жұптасып: бірі допты әр бағыта лақтырып, екіншісі орын ауыстырып
барып, тоқтаған соң допты қабылдайды.
3. Жұптасып біреуі допты тор арқылы лақтырып, екіншісі оны төменнен
қабылдайды. Қабылдаған соң оны кері жібермей қағып алып, ойыншы допты
тордан әрі лақтырады.
4. Ойынға қосылған допты қабылдау. Төменнен тік беру. Тордан 4 метр
жерден орындалады.

Тапсырма № 2.
Допты төменнен беру техникасын орындау.
[pic]

Тапсырма №3.
Допты жоғарыдан беру техникасын орындау.
[pic]

Үйге тапсырма
Волейбол ойыны бойынша техниканы оқыту құралдарын қолднана отырып сабақ
жоспарын құрыңыз.

Қорытынды сұрақтар:
2. Техниканы оқытуда қандай құралдар қолданылады?
3. Қандай әдістер арқылы оқытуға болады?

Әдебиеттер:
1.Теория и методика физического воспитания и спорта. Холодов Ж.К.,
Кузнецов В.С. М. 2001
2.Основы методики физического воспитания школьников. Минаев Б.Н., Шиян
Б.М. М. 1989Ашмарин Б.А.«Теория и функции физического воспитания» -
М.,1979.
3.Волков Н.Н.- «Развитие физических качеств школьников»- «ФиС», 1980.
№ 12 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Таңдап алынған спорт түрінде тактикалық әдістерді үйрету
әдістемесі

Мақсаты: Таңдап алынған спорт түрінің тактикалық әдістерін қолдануды
үйрену.
Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс.

Тапсырма №1 Суретте көрсетілген баскетбол ойыны бойынша шабуылдағы топтық
өзара әрекеттер тактикалық әдістің схемасы бойынша алаңда көрсет.
[pic]

Тапсырма №2
Волейбол ойынында допты қабылдау тактикасын жетілдіруге арналған
жаттығуларды орында.
Екі ойыншы орындайды:
Қарсыласы сеткаға арқасымен тұрып шабуылды (орнында секіріп жасайды) алаңда
сеткаға бетімен қарап тұрған қарсыласына жасайды.
Тактикалық әдісті бірнеше рет қайталау керек.

Үйге тапсырма
Тактикалық жаттығуларды дәптерге жазу.

Қорытынды сұрақтар:
Тактика дегеніміз не?
Тактикалық әдістерді ата?

№ 13 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Таңдалған спорт түрінде техникалық әдістерді үйрету әдістемесі
Мақсаты: Спорттық ойындардың техникалық әдістерін үйрену. Екіжақты ойында
қолдану.
Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс.
Суретте көрсетілген техникалық әдістерді үйреніп, жатығу жұмыстарын жаса.
Тапсырма №1 Волейбол. Тура шабуыл доп беру техникасы
[pic]

Тапсырма № 3 . Акробатика. Акробатикалық жаттығуды орындау техникасы
[pic]

Үйге тапсырма
Техникалық әдістер бойынша конспект жасау.

Қорытынды сұрақтар:
Техника түсінігіне анықтама беріңіз?
Техникалық әдіс дегеніміз не?

№ 14 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Оқытудағы жаттығуларды таңдау әдістемесі
Мақсаты: Дене тәрбиесі сабағында тақырыпқа сай қолданылатын жаттығуларды
таңдай білу.

Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс.
Тапсырма №1 «Мост» (көпір) акробатикалық жаттығуын қандай сабақта, қай
кезеңде қолдануға болады?

Тапсырма №2 Қысқа қашықтыққа жүгіруді орындауда қандай жаттығуларды
орындауға болады?
Үйге тапсырма
Сабақтың әр кезеңіне жатығулар кешенін құру.

Қорытынды сұрақтар:
Жаттығулар түріне анықтама бер?
Қандай жаттығу түрлерін білесің?

№ 15 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар
Тақырыбы: Технико- тактикалық дайындық ұйымдастыру сатысында.

Мақсаты: Технико- тактикалық дайындықтың ұйымдастыру сатысында жүргізетін
жаттығуларды меңгеру, практикада қолдану.
Жұмыс барысы:
Таратылатын тапсырмалармен жұмыс. Берілген жаттығулардың орындалуын
ретмен жаз. Мысалы, Б.Ж.-тіземен тік тұру, таяқ төменде. О.
Алға еңкею, таяқты өзінен барынша алшақ денеге қою. Б.Ж. – тік тұру, таяқ
төменде.

Тапсырма №1
Допты беру әдісін орындау техникасы
[pic]

Тапсырма №2
Тордан допты лақтыру әдісін орындау техникасы
[pic]

Үйге тапсырма
Техникалы- тактикалық дайындықты ұйымдастыру сатысына талдау жаса.

Қорытынды сұрақтар:
Техникалық дайындықтың анықтамасын бер?
Тактикалық дайындықтың анықтамасын бер?
Ұйымдастыру сатысында қандай жаттығулар жүргізуге болады?

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған тақырыптар.
1. Таңдалған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене дайындығы
пәніне кіріспе.
2. Пәннің мақсат, міндеттері. Білім жүйесінде пәннің орны.
3. Пәннің негізгі түсініктері. Техника, тактика, тактикалық тәсілдер
4. Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының құрылымдары
5. Таңдап алған спорт түрінің тактикалық дайындығының құрылымдары
6. Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының классификациясы.
Таңдап алған спорт түрінің техника классификациясы
7. Таңдап алған спорт түрінің тактикалық классификациясы. Таңдап алған
спорт түрінің тактика классификациясы
8. Таңдап алған спорт түрінің технико-тактикалық дайындық негіздерінің
жалпы сипаттамасы. Негізгі түсініктер
9. Техникаға оқыту әдістемесі
10. Тактикаға оқыту әдістемесі
11. Техниканы жетілдіру әдістемесі
12. Тактиканы жетілдіру әдістемесі
13. Техниканы оқыту құралдары
14. Тактиканы оқыту құралдары
15. Спорттық жаттықтырудың негізгі жақтары. Техникалық, тактикалық,
психологиялық, денешынықтыру т.б.
16. Техникалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
17. Тактикалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
18. Спортшылардың технико-тактикалық дайындығындағы бақылау. Бақылау
түрлері
19. Технико-тактикалық дайындықтың басқа дайындық түрлерімен өзара
байланысы
20. Технико-тактикалық дайындық ұйымдастыру сатысында
21. Технико-тактикалық дайындық жарыс сатысында
22. Нақтылы жарысқа тактиканы таңдау
23. Ойынның шабуыл мен қорғаныста тактикасы. Зоналық, жеке дара, аралас
қорғаныс
24. Шабуылшының тұрысы мен қозғалысы
25. Жүгіруден кейін екі аяқпен секіріп тоқтау
26. Екі қолмен орнынан допты ұстау және орнынан бір қолмен
27. Допты ұстап алып тоқтау
28. Кеудеден қозғалыста екі қолмен допты орыннан беру
29. Допты ұстап тоқтау
30. Допты әр түрлі әдістер арқылы беру: иықтан бір қолмен, бастан екі
қолмен, жасырын беру, алаңнан секіру арқылы допты беру.
31. Әр түрлі биіктіктен алаңнан секіру арқылы допты беру
32. Бағытын өзгерте отырып допты жүргізу, кедергіні айналдырып өту
33. Бұрылыстарды пайдаланып допты жүргізу, арқадан, аяқ арасынан жүргізу
34. Себетке допты лақтыру: кеудеден екі қолмен допты лақтыру, бастан екі
қолмен лақтыру, бір қолмен иықтан, бір қолмен бастан лақтыру
35. Қозғалыста лақтырудың түрлері: астыдан бір қолмен, бір қолмен бастан
(крюкпен), екі қолмен астыдан
36. Секіріп допты лақтыру
37. Зоналық қорғанысты тұрғызудың тактикасы
38. Жеке қорғанысты тұрғызудың тактикасы
39. Аралас қорғанысты тұрғызудың тактикасы
40. Тез өту тактикасы
41. Позициялық шабуыл тактикасы
42. Орталық ойыншы арқылы ойынның тактикасы
43. Прессинг қолданудың тактикасы
44. Шабуылда тактикалық сапталудың әр түрлісімен ойын сабақтары
45. Қорғаныста тактикалық сапталудың әр түрлісімен ойын сабақтары

ОСӨЖ арналған әдістемелік нұсқаулар

1. Таңдалған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене дайындығы
пәніне кіріспе.

Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
2. Пәннің негізгі түсініктері. Техника, тактика, тактикалық тәсілдер
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау
3.Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының құрылымдары
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
4. Таңдап алған спорт түрінің тактикалық дайындығының құрылымдары
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау
5. Таңдап алған спорт түрінің техникалық дайындығының классификациясы.
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
6. Таңдап алған спорт түрінің тактикалық классификациясы.
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.

7. Таңдап алған спорт түрінің технико-тактикалық дайындық негіздерінің
жалпы сипаттамасы. Негізгі түсініктер
Әдістемелік нұсқау: оқытудың техникасын, тактикасын және әдістемесін,
таңдалған спорт түрінен жарыс ережелерін меңгеру
8. Техникаға оқыту әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.

9. Тактикаға оқыту әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
10.Техниканы жетілдіру әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
11. Тактиканы жетілдіру әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
12. Техниканы оқыту құралдары
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
13. Тактиканы оқыту құралдары
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
14. Спорттық жаттықтырудың негізгі жақтары. Техникалық, тактикалық,
психологиялық, денешынықтыру т.б.
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
15. Техникалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
16. Тактикалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
17. Спортшылардың технико-тактикалық дайындығындағы бақылау. Бақылау
түрлері
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
18. Технико-тактикалық дайындықтың басқа дайындық түрлерімен өзара
байланысы
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
19. Технико-тактикалық дайындықтың ұйымдастыру сатысында
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
20. Нақтылы жарысқа тактиканы таңдау
Әдістемелік нұсқау: Таңдап алған спорт түрінен техникалық және тактикалық
дайындық негіздерін зерттеу, кәсiби- ұйымдастыру жолын меңгерту,
студенттердiң арнайы бiлiмдерiн, дағдыларын және бiлiктiлiктерiн
калыптастыру.
21. Технико-тактикалық дайындық жарыс сатысында
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
22. Ойынның шабуыл мен қорғаныста тактикасы.
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
23. Шабуылшының тұрысы мен қозғалысы
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
24. Екі қолмен жоғарыдан доп беру
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
25. Екі қолмен орнынан допты жоғарыдан беру.
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
26. Допты төменнен екі қолмен қабылдау
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
27. Допты ойынға төменнен тік қосу
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
28. Даярлық ойындар
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
29. Допты әр түрлі әдістер арқылы беру әдісі.
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
30. Волейбол сабағындағы арнаулы жаттығулар.
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
31. Допты ойынға төменнен тік қосу әдісі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
32. Жаттығу сабақтарын өткізу
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
33. Жүктемені бөлу
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
34. Спорттық жаттығу әдістері
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
35. Техникаға оқытудағы біліктілік, дағдыны қалыптастырудың бастапқы
кезеңі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.

36. Спорттық жетілдірудің кезеңдері
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
37. Таңдаған спорт түрінде техникалық әдістерді үйрету әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
38. Қозғалыс сапасын оқыту әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
39. Бақылау жаттығуларын қолдану және өткізу әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
40. Таңдап алған спорт түрінің техникасын үйрету әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
41. Таңдап алған спорт түрінде тактикалық әдістерді үйрету әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
42. Таңдалған спорт түрінде техникалық әдістерді үйрету әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
43. Оқытудағы жатығуларды таңдау әдістемесі
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
44. Технико-тактикалық дайындық ұйымдастыру сатысында
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.
45. Қорғаныста тактикалық сапталудың әр түрлісімен ойын сабақтары
Әдістемелік нұсқау: техникалық, тактикалық тәсілдерді орындау, оқу-
жаттықтыру сабақтарын өткізу, спорттық жарыстарда командаға жетекшілік
жасау, таңдалған спорт түрінен жарыстарды ұйымдастырып өткізу.

Бақылау алу құралдары

«Таңдалған спорт түрінің техникалық, тактикалық және дене дайындығы»
пәнінен бақылау жұмыстарына арналған тақырыптар

1. Таңдаған спорт түрі бойынша техникалық әдістердің классификациясы
2. Таңдаған спорт түрі сабақтарындағы қозғалмалы ойындар
3. Таңдаған спорт түрінің айналмалы жаттығулар
4. Таңдаған спорт түрі бойынша дайындық түрлері
5. Таңдаған спорт түрінің оқыту әдістемесінің, мақсаты, міндеттері.
Білім жүйесінде пәннің орны.
6. Пәннің негізгі түсініктері. Техника, тактика, тактикалық тәсілдер.
7. Таңдаған спорт түрінің құрылымдары
8. Техникалық, тактикалық дайындықтың түрлі сатысындағы ерекшеліктері
9. Спортшылардың дайындығындағы бақылау. Бақылау түрлері
10. Таңдаған спорт түрі бойынша спортшыларды дайындаудағы негізгі
ережелері
11. Спорт түрі техникасының, тактикасының негіздері
12. Ойынның шабуыл мен қорғаныста тактикасы. Зоналық, жеке дара,
аралас қорғаныс.
13. Оқу- жаттығуларды және жарыстарды өткізу негіздері
14. Таңдаған спорт түрінің жаттығу түрлері

Емтиханға арналған сұрақтары
1. Дене тәрбиесі сабағының формасы мен мазмұны.
2. Дене тәрбиесінің міндеттері.
3. Ойын техникасын жетілдіруге бағытталған әдістемелік тәсілдерді талдау.

4. Оқу жұмысын жоспарлау.
5. Спортттың маңыздылығы және қоғамдағы орны.
6. Тактикалық дайындық.
7. Дене тәрбиесі жүйесіндегі спорт.
8. Жарысты өткізіп ұйымдастыру жұмыстары.
9. Техникалық дайындық.
10. Таңдап алынған спорт түрінің даму тарихы.
11. Спортттағы жоғары жетістіктер.
12. Теориялық дайындық.
13. Дене тәрбиесіндегі оқыту әдістері.
14. Көпшілік спорт.
15. Физикалық дайындық.

16. Қарсыластың тактикасы, ойын жағдайы, дайындығына байланысты ойынның
тактикалық құрылыс ерекшеліктері.
17. Кәсіптік спорт.
18. Психикалық дайындық.
19. Қозғалыс әрекеттерін мақсатты ұйымдастыру ретінде техника туралы
түсінік.
20. Жасөспірімдер- балалар спорты.
21. Интегралды дайындық.
22. Техникалық дайындық-спорттық шеберлікті жоғарлатудың негіздері.
23. Жаттықтырудың қағидалары.
24. Мектептегі дене шынықтыру мен спортта қауіпсіздік техникалары.
25. Техника негіздері қозғалыстың кинематикалық және ырғақтық құрылымының
керекті әрекеттердің жиынтығ ретінде.
26. Дайындық кезеңіндегі жаттықтырудың ерекшеліктері.
27. Психикалық дайындық.
28. Техниканың басты (анықтаушы) бағыты.
29. Дене шынықтыру мұғалімі қандай қызмет атқарады.
30. Таңдап алған спорт түрінен тереңдетілген жаттықтырудың негізгі
педагогикалық бағытын сипатта.
31. Техниканың қосалқы бөлшектері мен жеке ерекшеліктері.
32. Оқыту қағидалары.
33. Физикалық дайындық.
34. Тактика, стратегия, ырғақ, әрекет туралы жалпы түсініктер.
35. Кәсіптік спорт.
36. Таңдап алынған спорт түрінің даму тарихы.
37. Техникалық және тактикалық дайындық, оның спортшы дайындығындағы
салмағы.
38. Мектептегі дене шынықтыру мен спортта қауіпсіздік техникалары.
39. Дене тәрбиесі сабағының формасы мен мазмұны.
40. Балалар мен жасөспірімдер спорты.
41. «Классификация», «жүйелілік», «терминология» түсініктеріне анықтама.
42. Техникалық -тактикалық шеберлік.
43. Сабақтың мазмұны мен құрылымы.
44. Таңдап алған спорттың техникасының классификациясы.
45. Спорттық-тактикалық шеберліктің құрамдары: тактикалық тапсырмалар,
ілімдер, дағдылар.
46. Жарыс кезінде команданы басқару. Ойынды құру және талдау әдістемесі.
47. Жарақаттың негізгі себептері.
48. Тактикалық ойлау және оның қосымшалары: мәліметті жылдам қабылдап және
талдау, тактикалық шешімдердің бірнеше шещімдерін табу қабілеттері.
49. Сабақтың мазмұны мен құрылымы.
50. Техника қозғалыстың диалекткалық өзарабайланыс формасы мен мазмұнының
көрінісі ретінде.
51. Спорттық этика мен тактиканың өзара байланысы.
52. Топтық сабақтардың ұйымдастыру түрлері.
53. Оқыту-жаттықтыру жұмыстарын жоспарлау.
54. Шабуыл тактикасы.
55. Топтық және жеке тактикалық әрекеттерді оқыту сабақтарын өткізу
әдістемесі.
56. Жылдамдық-күштілік сапаларын жетілдіру.
57. Қорғаныс тактикасы.
58. Тактикалық міндеттерді шешудегі құралдардың үйлесімділігі.
59. Дене тәрбиесі жүйесіндегі спорт.
60. Жеке тұлғалық тактика.
61. Тактиканың мағынасы және техникамен өзара байланысы.
62. Техниканың биомехникалық, физиологиялық және психологиялық аспектілері
.
63. Оқу жұмысын жоспарлау.
64. Тактика ойын мазмұнының негізі ретінде.
65. Техниканың жалпы сипаты және спортшы шеберлігінің өсуіндегі маңызы.
66. Сабақтың құрылымы мен мазмұны.
67. Техниканың, тактиканы, физиологиялық, психологиялық және зияткерлік
дайындықтың өзара байланысы.
68. Жарысты ұйымдастыру және өткізу.
-----------------------
Орта циклдер

Орта циклдер

Жалпы дайындық бөлімі

Арнайы дайындық бөлімі

Қалпына келу, көтермелеу,, дайындық

Жарыс алдындағы жарыс, қалпына келу

Орта циклдер: тексеру, дайындау, шыңдау

Орта циклдер:
Тарту, базалық

Пәндер