Файл қосу
Салық салынатын табыс
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ қаласындағы ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ |
|СМЖ 3-деңгейдегі құжаты |ПОӘК |УМКД 042-18-3.1.19/03-2014 |
|«Салық есебі» пәнінің |№4- басылым | |
|оқу-әдістемелік | | |
|материалдары | | |
« САЛЫҚ ЕСЕБІ»
ПӘНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В050800 «ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ» МАМАНДЫҒЫ ҮШІН
ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей 2014
Мазмұны
|1 |1.Глоссарий | |
| |3 | |
|2 |2.Дәріс | |
| |4 | |
|3 |3.Тәжірибелік сағаттар | |
| |39 | |
|4 |4.Студенттің өздік жұмысы | |
| |42 | |
1.ГЛОССАРИЙ
1.1.Бухгалтерлік есеп – білім саласы, жоғарғы оқу орнындарында
оқытылатын ғылыми пән.
1.2. Бухгалтерлік шоттар – шаруашылық қаржылары мен олардың қайнар
көздерімен болатын шаруашылық операцияларын ақшалай бағада бейнелеу,
ағымдағы бақылау және топтаудың тәсілі
1.3. Бухгалтерлік баланс – бухгалтерлік есеп әдісінің бірі.
1.4. Салық базасы деп - құқықтық, физикалық базасын айтады және
де салық салу объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық
салуға жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және
басқа да төлеулердің мөлшері анықталады.
1.5. Салық мөлшерлемесі - салық базасының өлшем бірлігіне
есептелген салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық
немесе абсолюттік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне
қарап белгіленеді.
1.6.Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және
Салық кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп
белгіленеді, сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып
бюджетке төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
1.7.Қазақстан Республикасындағы салық заңы – республикалық және
жергілікті бюджетке түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және
басқа да міндетті төлемдерді белгілейтін, Қазақстан Республикасы
заңдарымен реттелетін кеден баж салығы, алымы мен төлемдері
мәселелерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық
қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды құжат болып табылады
1.8. Тұрақты айырмашылықтар – бұл ағымдағы есепті кезеңде
туындайтын және бұдан кейінгі есептік кезеңдерде жойылмайтын салық
салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылық.
1.9.Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір
табыс пен шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал
салық салынатын табысты есептеген кезде басқа есептік кезеңде
есептелінеді.
1.10.Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция
Салық төлеуші – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға.
1.11.Салық объектісі– заң жүзінде негізделген салық салуға негіз
болатын табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар.
1.12.Салық көзі – Салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық
жиынтық табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
1.13.Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді.
1.14. Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушінің біртіндеп
немесе салық төлеуден толық босату.
1. 15. Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті
төлемдердің бюджетке төлену уақыты.
1.16.Салықтар - қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
1.17.Акциздік (жанама) салық – сатып алушы төлейтін тауардың
бағасына немесе тарифіне қосылатын жанама салық болып табылады.
1.18.Салық кодексі - республикалық және жергілікті бюджетке
түсетін салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті
төлемдерді белгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін
кеден баж салығы, алымы мен төлемдері мәселелерін қоспағанда,
Қазақстан Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін
бірден-бір заңды құжат болып табылады.
1.19.Халықаралық келісім-шарт бойынша арнайы ережелер. Халықаралық
келісім-шарттың ережелері салынатын салықтың екі жақты болмауын
және бір жақтың салық салудан қашуын болдырмау үшін жасалынады.
1.20. Арнаулы салық режимі- салық төлеушілердің жекелеген санаттары
үшін белгіленетін және жекелеген салық түрлері мен жер телімін пайдаланғаны
үшін төлемақыны есептеу мен төлеудің, сондай – ақ олар бойынша салық
есептілігін табыс етудің оңайлатылған тәртібін қолдануды көздейтін
бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібі.
2. ДӘРІСТІК МАТЕРИАЛДАР
Модуль 1 – Салық жүйесі және жылдық жиынтық табысты анықтау
1 Тақырып.Салық есебі және оның есеп жүйесіндегі орны
Дәріс жоспары:
1.Салықтардың экономикалық мәні.
2.Салық салудың негізгі қағидалары.
3.Бюджетке төленетін міндетті төлемдер.
1.Салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде
белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың
бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекттің өмір
сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы
бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді мемлекеттің
қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша
қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде
айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан
салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық- экономикалық құрылысы
мен саяси іс – бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің
негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы,
мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық
мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық
мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі
философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті
борышы деген еді.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер белгілі бір
мөлшерде мемлекеттік табысқа міндетті түрде аударылатын ақшалай немесе
заттай төлем болып табылады, ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы» Салық кодексінің өзгертілген
нұсқасы 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді. Салықтар
мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп,
дамуының негізі болып табылады, мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар – заңды тұлғалардың, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы
мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы сипаттарын сипаттайтын
экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар
ұйымдар мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір
бөлігін білдіреді. Сондай-ақ ұйымдар мен халық табысының белгілі бір
мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Мемлекетке өзінің ішкі және сырқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір
мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында
қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтар мынадай нысаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктеледі:
1. Салық салу объектісіне байланысты;
2. Қолданылуына қарай;
3. Салық салу органына байланысты;
4. Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салықтың мынадай негізгі қызметтері (функциялары) бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу;
Жоғарыда көрсетілген негізгі функцияларымен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын да атауға болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет
арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу
жүзеге асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына
ықпал ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
2. Салық салудың мынадай негізгі қағидалары бар:
1. Салық салудың әділдік қағидаты.
2. Қарапайымдылық қағидаты.
3. Салықтардың анықтығы.
4. Жеңілдіктердің ең аз саны.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптығы.
6. Салық мөлшерлемесінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары
негізделеді.
Міндеттілік принципі
Салық төлеуші салық міндеттемесін, салық агенттігі –салықтарды
есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндетті ҚР салық заңнамасына сәйкес
толық көлемде және белгіленген мерзімде орындауға міндетті.
Айқындылық принципі
ҚР салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуы тиіс. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салық міндеттемесі,
салық агенттігінің слықтарды ұстау, аудару және есептеу жөніндегі міндеті
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі
белгісі анық болуы керек.
Әділдік принципі
ҚР салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке дара
сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Біртұтастық принципі
ҚР салық жүйесі ҚР бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты
бірыңғай жүйе болып табылады.
Жариялылық принципі
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік – құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін
білдіреді. Елімізде салық салу жалпыға бірдей және міндетті
болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым
салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер
ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу
сияқты негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы
катего-риясының ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция – барлық мемлекеттерге тән негізгі функция.
Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасды, мұның өзі салықтардың
қоғамдық міндеттерін арттыра түседі.Өйткені салықтар мемлекеттік
бюджеттің кірістерін толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени
шаралады жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық
қызметінің ұлғаюына байланыстыпайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың
дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда
салықтардың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу
әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл
реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесіміне,
қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір
бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің
ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы
анықталады; ол ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді.
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың
нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы
әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
3. Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен
басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдер:
1. Салықтар:
1. Корпоративтік табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы.
7. Әлеуметтік салық.
8. Жер салығы.
9. Көлік құралдарына салынатын салық.
10.Мүлікке салынатын салық.
Салық есебінің ережелері және салық есептілігі
1. Салық төлеушiлер салық салу объектілерi мен салық салуға байланысты
объектiлердi осы Кодексте белгiленген тәртiп пен шарттар бойынша есептеу
әдiсiмен айқындайды.
2. Шетел валютасымен жасалатын операция салық салу мақсатында операция
(төлем) жасалған күнгi валюта айырбастаудың рыноктық бағамы қолданыла
отырып, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы - теңгемен қайта
есептеледi.
3. Салық мақсаттары үшiн тауар-материалдық қорлар есебi Қазақстан
Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасына
сәйкес жүргiзiледi.
4. Барлық салықтарға қатысты баспа-бас айырбас операциялар осы
операцияларды шот-фактуралармен мiндеттi түрде ресiмдей отырып қолданылатын
бағалар бойынша тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өткiзу ретiнде
қарастырылады.
Есеп құжаттамасын жасау және сақтау.
1. Салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi
айқындау үшiн, сондай-ақ салық мiндеттемелерiн есептеу үшiн негiз болатын
бухгалтерлiк құжаттама және өзге де құжаттар есеп құжаттамасы болып
табылады.
2. Есеп құжаттамасы қағазда және (немесе) электрондық көздерде жасалады
және осы баптың 3 және 4-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
есеп құжаттамасы жасалған кезеңнен кейiнгi салық кезеңiнен бастап, осындай
құжаттама қатысты болатын әрбiр салық түрi немесе басқа да мiндеттi төлем
үшiн Кодексте белгiленген талап қою мерзiмi өткенге дейiн сақталады.
3. Қызметiн жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шарттарға сәйкес
жүзеге асыратын салық төлеушiлердің есеп құжаттамасы келiсiм-шарттың
қолданылуы аяқталған кезеңнен кейiнгi салық кезеңi үшiн осы Кодексте
белгiленген талап қою мерзiмi өткенге дейiн сақталады.
4. Тiркелген активтердiң, соның iшiнде қаржы лизингi бойынша берiлген
(алынған) активтердің құнын растайтын есеп құжаттамасы осындай актив
бойынша амортизациялық аударымдар есептелетiн соңғы салық кезеңi үшiн
Кодексте белгiленген талап қою мерзiмi өткенге дейiн сақталады.
Амортизациялауға жатпайтын тiркелген активтердің құнын растайтын есеп
құжаттамасы салық салу мақсатында осындай активтер өткiзiлген салық кезеңi
үшiн осы Кодексте белгiленген талап қою мерзiмi өткенге дейiн сақталады.
5. Бухгалтерлiк құжаттаманы салық төлеушi мемлекеттiк тiлде немесе орыс
тiлiнде жасайды.
Шет тiлдерде жасалған жекелеген құжаттар болған кезде салық органы олардың
мемлекеттiк тiлге немесе орыс тілiне аударылуын талап етуге құқылы.
6. Есеп құжаттамасы электрондық көздерде жасалған кезде салық төлеушi
мониторинг кезiнде және тексеру барысында салық органдарының талап етуi
бойынша мұндай құжаттардың қағазға түсiрiлген көшiрмелерiн беруге мiндеттi.
Бөлек есеп және оны жүргiзу тәртiбi.
1. Кодексте салық салудың әртүрлi шарттары көзделген қызмет түрлерiн
жүзеге асыратын салық төлеушiлер салық салу объектiлерi мен салық салуға
байланысты объектiлердің бөлек есебiн жүргiзуге мiндеттi.
2. Салық төлеушiлер бөлек есепке алуды осы Кодексте белгiленген
ерекшелiктердi ескере отырып, бухгалтерлiк есепке алу деректерi негiзiнде
жүргiзедi. Егер осы бапта өзгеше көзделмесе, бөлек есепке алу әрбiр қызмет
түрi бойынша жеке жүргiзiледі.
2-1. Егер жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шартта өзгеше
көзделмесе, жер қойнауын пайдаланушы келiсiм-шарт шеңберiнде жүзеге
асырылатын қызмет бойынша және келiсiм-шарт шеңберiнен тыс қызмет бойынша
салық мiндеттемелерiн есептеу үшiн бөлек есепке алуды жүргiзуге мiндеттi.
3. Белгiлi бiр қызмет түрiне жатқызылған барлық кiрiстер мен шығыстар
тиiстi есеп құжаттамасымен расталуға тиiс.
Салық есептiлiгi дегенiмiз - Кодекстiң 67-бабының ережелерiн ескере отырып,
салық төлеушi, салық агентi салық органдарына табыс ететiн, салық
мiндеттемелерiн есептеу туралы ақпараты бар құжаттама.
2. Салық есептiлiгiне осы тармақта көрсетiлген мынадай құжаттар, сондай-ақ
олардың қосымшалары мен қосымша нысандары кiредi:
салықтың әрбiр түрi және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер
бойынша, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорына мiндеттi зейнетақы жарналары
және Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдар бойынша
салық төлеушi жасайтын салық декларациялары, есеп-қисабы;
арнаулы салық режимдерiн қолдануға патент алуға өтiнiштер;
Кодекстiң 397 және 531-баптарына сәйкес салық салу объектiлерi мен салық
салуға байланысты объектiлердi тiркеу және қайта тiркеу туралы өтiнiштер;
қосылған құн салығын бюджеттен қайтарып алуға өтiнiштер;
қосарланған салық салуды болғызбау туралы халықаралық шарттар нормаларын
қолдануға берiлген өтiнiштер; шот-фактуралар тiзiлiмi; Кодекске сәйкес
электрондық мониторингке жататын, салық төлеушiлер табыс ететiн құжаттама.
3. Салық есептiлiгi - салық төлеушiнiң, салық агентiнiң осы Кодексте
белгiленген тәртiпке сәйкес салық органдарына берiлген жазбаша өтiнiшi және
(немесе) электрондық құжаты, онда салық салу объектiлерi мен салық салуға
байланысты объектiлер туралы, сондай-ақ салық мiндеттемелерiн есептеу мен
салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi есептеу мен
төлеуге байланысты басқа да деректер туралы мәлiметтер болуға тиiс.
4. Салық декларациясы мен есеп-қисабында көрсетiлуге тиiстi белгiлi бiр
деректер болмаған жағдайда, оған уәкiлеттi орган белгiлеген тиiстi
қосымшалар табыс етiлмейдi.
5. Шаруа (фермер) қожалықтарына және қызметтiң жекелеген түрлерiне арнаулы
салық режимдерiн қолданатын дара кәсiпкерлердi қоспағанда, қызметтерiн
уақытша тоқтата тұрған жағдайда дара кәсiпкерлер, жеке нотариустар,
адвокаттар тiркеу есебiнде тұрған жерi бойынша салық органдарына уәкiлеттi
орган белгiлеген нысан бойынша алдағы кезеңге қызметтi уақытша тоқтата тұру
туралы өтiнiш бередi. Қызмет өтiнiште көрсетiлген, бiрақ он екi айдан
аспайтын мерзiмге уақытша тоқтатылуға жатады.
Салық төлеушi қызметтi уақытша тоқтата тұрудың ағымдағы кезеңiнiң аяқталу
күнiнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде қызметтi уақытша тоқтату туралы кезектi
өтiнiш беруге құқылы. Салық органдары қызметтi уақытша тоқтата тұру туралы
немесе қызметтi уақытша тоқтата тұрудан бас тарту туралы хабарламаны өтiнiш
берiлген күннен бастап бес жұмыс күнi iшiнде жiбередi. Салық берешегiнiң
болуы немесе Кодекстiң 69-бабының 7-2-тармағына сәйкес салық есептiлiгiн
табыс етпеу қызметтi уақытша тоқтата тұрудан бас тартуға әкеп соғады.
Қызметтi уақытша тоқтата тұрудан бас тартылған жағдайда салық төлеушi осы
Кодексте белгiленген тәртiппен өзiнiң салық мiндеттемелерiн орындайды.
Қызметтi уақытша тоқтата тұру туралы немесе қызметтi уақытша тоқтата
тұрудан бас тарту туралы хабарлама салық төлеушiнiң (өкiлiнiң) өзiне қол
қойғызу арқылы немесе жөнелту мен алу фактiсiн растайтын өзге де тәсiлмен
тапсырылуға тиiс. Салық төлеушi қызметтi уақытша тоқтата тұру туралы
хабарламаны алған жағдайда қызметтi уақытша тоқтата тұру туралы өтiнiште
көрсетiлген күннен бастап қызметi уақытша тоқтатыла тұрған деп есептеледi.
Қызметтi уақытша тоқтата тұру қызметтi қайта бастаған күнге дейiн алдағы
салық кезеңдерi үшiн салық есептiлiгiн тапсырмау үшiн негiз болып табылады.
Салық есептiлiгiн жасау мен табыс ету тәртiбi.
Салық есептiлiгiн салық төлеушi, салық агентi не олардың өкiлдерi осы
Кодекске сәйкес уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен және нысандар бойынша
дербес жасайды.
Кодексте салық салудың әртүрлi шарттары көзделген қызмет түрлерiн жүзеге
асыратын салық төлеушiлер мұндай қызметтiң әрбiр түрi үшiн бөлек салық
есептiлiгiн жасайды.
Егер жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шартта өзгеше көзделмесе,
бөлек есеп жүргiзу қажеттiлiгi көзделген жер қойнауын пайдаланушылар
келiсiм-шарт шеңберiнде жүзеге асырылатын қызмет бойынша және келiсiм-шарт
шеңберiнен тыс қызмет бойынша бөлек салық есептiлiгiн жасайды.
Салық есептiлiгi қағазда және (немесе) электрондық көздерде
мемлекеттiк тiлде немесе орыс тiлiнде жасалады. Салық есептiлiгi
электрондық көздерде жасалған кезде салық төлеушi, салық агентi уәкiлеттi
органның талап етуi бойынша осындай құжаттардың қағазға түсiрiлген
көшiрмелерiн табыс етуге мiндеттi.
Қағазға түсiрiлген салық есептiлiгiне салық төлеушi, салық агентi (басшы
және бас бухгалтер) не оның уәкiлеттi өкiлi қол қоюға, сондай-ақ ол салық
төлеушiнiң, салық агентiнiң не оның уәкiлеттi өкiлiнiң мөрiмен расталуға
тиiс. Салық есептiлiгi электронды түрде жасалған кезде электрондық құжат
салық төлеушiнiң электрондық цифрлық қолтаңбасымен расталуға тиiс.Салық
төлеушi, салық агентi салық есептiлiгiн жасаған кезде, оның iшiнде мұндай
есептiлiктi оның өкiлi жасаған жағдайда, салық есептiлiгiнде көрсетiлген
деректердiң дұрыстығы үшiн жауаптылық салық төлеушіге, салық агентiне
жүктеледі. Салық төлеушi, салық агентi салық есептiлiгiн тиiстi салық
органдарына Кодексте белгiленген тәртiппен және мерзiмде табыс етедi. Салық
төлеушi (заңды тұлға) қайта ұйымдастыру немесе тарату туралы шешiм
қабылданған күннен бастап үш жұмыс күнi iшiнде ол туралы салық органына
жазбаша хабарлайды.
Таратудың салық есептiлiгi заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуына немесе
таратылуына байланысты құжаттық тексерудi жүргiзу туралы өтiнiшпен бір
уақытта өткiзу актiсiн, бөлу немесе тарату балансын бекiткен күннен бастап
үш жұмыс күнi iшiнде тапсырылады.
Салық есептiлiгi алдын ала камералдық бақылаусыз қабылданады.
Егер салық есептiлiгiнде: салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi көрсетiлмесе не
дұрыс көрсетiлмесе; салық кезеңi көрсетiлмесе; осы баптың қолтаңба мен
салық есептiлiгiн куәландыруға қатысты талаптары бұзылса, уәкiлеттi орган
белгiлеген электрондық пiшiмнiң құрылымы бұзылса, салық есептiлiгi салық
органына берiлмеген болып есептеледi.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Салықтың даму тарихы қандай?
2.Салық есебі қандай қызмет атқарады?
3. Салық есебінің объектілері қандай?
4. Салық кодексі қашан қабылданған?
2 – Тақырып. Корпоративтік табыс салығының жалпы сипаттамасы және рөлі
Дәріс жоспары:
1.Табыс салығының заңнамалық негізі
2.Корпоративтік табыс салығының салық салу объектісі
3.Корпоративтік табыс салығын бухгалтерлік есепке алу
1.ХҚЕС-ның № 12 «Табысқа салынатын салық» стандарты талабына сәйкес
бухгалтерлік есеппен салық есебі арасында салық базасын анықтау кезінде
айырмашылықтар пайда болады. ҚР салық кодексінің талабына сәйкес салық
салынатын табыс базасын есептеу ережелері өзгертілді. Сондықтан
бухгалтерлік есеп деректері мен салық есебінің деректері арасында
айырмашылықтар туындады. Олар өздерінің мәні мағынасы, алатын орындарына
байланысты тұрақты және уақытша айырмашылық болып бөлінеді.
Айырмашылықтың пайда болу себептерінің бірі, кейбір шығындар салық
есебінде салық салынатын табысты анықтау кезіндегі рұқсат етілетін
шегерімдер болып табылмайды, бірақ бұл шығындар бухгалтерлік есеп кезінде
шегерілетін болады. Мұндай айырмашылықтар тұрақты айырмашылық деп аталады.
Тұрақты айырмашылықтар – бұл есептік кезеңдегі салық есебіндегі салық
салынатын табыс және бухгалтерлік есептің табыстар арасындағы айырмашылық.
Олар ағымдағы есептік кезеңде пайда болады және келесі кезеңдерде
жабылмайды.Тұрақты айырмашылықтар түріне: айыппұлдар, өсімпұлдар, сыйақы
бойынша шығындар, өкілдік шығындар сомасы және тағы басқалары жатады. Бұл
корпоративтік табыс шығындары «корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар»
7710-дебет шоты бойынша осы есептік кезеңде анықталған, салық салынатын
табыстың сомасының жиынтығы ретінде көрсетілген.
Уақытша айырмашылықтар – бұл есептік кезең уақытынан тыс, бірақ
есептік табысқа қосылатын айырмашылық. Уақытша айырмашылықтар бір немесе
бірнеше келесі кезеңдерде күшін жояды. Оларға дебиторлық берешек шығындары,
бюдетке төленетін салықтар және де басқа да міндетті төлемдер, негізгі
құралдардың амортизациялық аударымдары, бағалы қағаздардың залалы жатады.
Олар егер қосымша төленетін салық ретінде анықталса «Корпоративтік табыс
салығы бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемесі» 4310- шотында
көрсетіледі. Керісінше, қосымша қайтарылатын салық ретінде анықталса,
«Корпоративтік табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық активтер»
2810- шотында анықталады.
Салық салынатын табыс немесе корпоративтік табыс салығының базасы =
Бухгалтерлік табыс + Тұрақты айырмашылық + Уақытша айырмашылық.
Салық заңы кәсіпкерлік қызметтен келген залалды келесі кезеңдерде
салық салынатын табыс есебінен жабу үшін белгілі бір мерзімге айыстыруға
рұқсат етеді. Жіберілген залалды есепке алу нәтижесінде салық төлемін
азайту есебінен үнем алуды қамтамасыз етеді. Мұндай үнем сол кезеңде таза
табыс есебіне қосылады, ол өзгеруі де мүмкін. Міндеттеме әдісі бойынша
табыс салығының есебін ұйымдастыру талаптарына сәйкес ағымдағы есептік
кезеңде бюджет алдындағы бір уақытта көрсетумен табыс салығы бойынша
шығындар сомасын есептеу қажет.
Ағымдағы есептік кезеңдегі табыс салығы бойынша шығындарда, келесі
табыстар есебінен болған залалдың есебінің әдісіне әкелетін, келесі есептік
кезеңдегі табыс салығы бойынша үнем көрсетілген, яғни осы есептік кезеңде
келесі есептік кезеңнің табыс салығы бойынша ағымдағы кезеңде теріс
нәтижелер бойынша пайда болған үнем көрсетіледі.
Бұл үнем «Кейінге қалдырылған корпоративтік табыс салығы» дебеті
бойынша, «Ауыстырылған залалдар бойынша» қосалқы шотында көрсетіледі,
өйткені уақытша айырмашылықтағы кейінге қалдырылған корпоративтік табыс
салығы бойынша, бюджетпен есеп айырысу бұл жағдайда өтелім аударымы арқылы,
шегілген залалдан пайда болған кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысуды бөліп алған жөн.
Салық жеңілдігі есеп беруде келесі есеп беру кезеңіне
айыстырылған жағдайда көрсетіледі. Салық заңына сәйкес залалдарды ауыстыру
салық есебінің шеңберінде жүргізілетінін еске алу қажет.
2.Республикалық бюджетке аударылатын негізгі салықтардың бірі -
корпорациялық табыс салығы. Оны төлеушілерге Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, Қазақстан
Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе
Қазақстан Республикасыдағы көздерден табыс алатын резиден емес заңды
тұлғалар жатады.
Салық салу объектілері мыналар:
1. Салық салынатын табыс;
2. Төлем көзінен салық салынатын табыс;
3. Қазақстан Республикасыда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен түзетулерді ескере
отырып жоғарыда көрсетілген шегерімдер арасындағы айырма ретінде
айқындалады. Түзетілген жиынтық жылдық табыстан шегерімдердің асып түсуі
кәсіпкелік қызметтен шегетін залал деп танылады. Залал жылдық жиынтық
табыстан шегерімдерді алып тастағанға тең. Төмендегі мысалда залалды
есептеу көрсетілген.
Ұйымның операциялары:
- өткізілген жер учаскелері 20 000 теңге;
- алынған сыйақылар 10 000 теңге;
- өткізілген тауарлар 30 000 теңге;
- іс-сапар шығындары 40 000 теңге.
Берілген мәліметтер бойынша жылдық жиынтық табыс пен шегерімдерді
анықтаймыз.
Жылдық жиынтық табысқа өткізілген жер учаскелері, алынған сыйақылар,
өткізілген тауарлар кіреді, яғни 20 000 + 10 000 + 30 000 = 60 000 теңге.
Біздің мысалымызда іс-сапар шығындары шегерімдер болып табылады, яғни 40
000 теңге шегерім. Сонда ұйым (60 000 – 40 000) 20 000 теңге залал шегіп
отыр.
Салық төлеушінің түзетулер ескерілген және белгіленген тәртіппен
шеккен залалдары сомасына азайтылған салық салынатын табысы 30 пайыздық
ставка бойынша салық салуға жатады. Негізгі өндіріс құралы жер болып
табылатын салық төлеушінің түзетулер ескерілген және белгіленген тәртіппен
шеккен залалдары сомасына азайтылған салық салынатын табысы 10 пайыздық
ставка бойынша салық салуға жатады.
3. Салықтарды есепке алу бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарының
3 «Қысқа мерзімді міндеттемелер» бөліміндегі 3100 «Салықтар бойынша
міндеттемелер» бөлімшесінде жүргізіледі.Оған мына шоттар кіреді:
3110 «Төленуге тиісті корпоративтік табыс салығы»;
3120 «Жеке табыс салығы»;
3130 «Қосымша құн салығы»;
3140 «Акциздер»;
3150 «Әлеуметтік салық»;
3160 «Жер салығы» ;
3170 «Көлік құралдарына салынатын салық»;
3180 «Мүлік салығы»;
3190 «Басқа да салықтар».
Корпоративтік табыс салығы бойынша шоттар корреспонденциялары
|№ |Шаруашылық операция мазмұны |Дебет |Кредит |
|1. |Төлеу көздерінен корпоративтік табыс салығы |3310,3390 |3110 |
| |ұсталды | | |
|2. |Корпоративтік табыс салығы есептелді |7710 |3110 |
|3. |Уақыт айырмасын жойған кезде пайда |4310 |3110 |
| |болған,есептегі кезеңде төленуге тиісті | | |
| |корпоративтік табыс салығы | | |
|4. |Есеп саясатында болған өзгерістерге |5420 |3110 |
| |байланысты корпоративтік табыс салығы | | |
| |көбейді | | |
|5. |Есеп саясатында болған өзгерістерге |3110 |5420 |
| |байланысты корпоративтік табыс салығы азайды| | |
|6. |Тоқтатылған қызмет табыстарынан |7510 |3110 |
| |корпоративтік табыс салығы ұсталды | | |
Резидент еместердің Қазақстан Республикасығы көздерден алатын
табыстарын қоспағанда, төлем көзінен салық салынатын табыстар төлем көзінен
15 пайыздық ставка бойынша салық салуға жатады.
Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметін жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс
салығының үстіне белгіленген тәртіппен 15 пайыздық ставка бойынша салық
салуға жатады. Күнтізбелік жыл корпорациялық табыс салығы үшін салық кезеңі
болып табылады. Егер ұйым күнтізбелік жыл басталғаннан кейін құрылса, оның
құрылу күнінен бастап күнтізбелік жылдың аяғына дейінгі уақыт кезеңі ол
үшін бірінші салық кезеңі болып табылады.
Арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғаларды және Қазақстан
Республикасындағы төлем көздерінен тек қана төлем көздеріне салық салынуға
тиіс табыс алатын және қызметін Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекеме
жүзеге асырмайтын резидент еместерді қоспағанда, корпорациялық табыс
салығын төлеушілер декларацияны салық органдарына есепті салық кезеңінен
кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Корпоративтік табыс салығын төлеушілер кімдер?
2. Корпоративтік табыс салығының базалары?
3. Салық есебінің объектілері қандай?
4. Корпоративтік табыс салығын есепте көрсету?
3 – Тақырып. Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысының құрылуының есебі.
Дәріс жоспары:
1.ЖЖТ жататын табыс түрлері
2. Алымдар.
3. Төлемақылар
1. Жылдық жиынтық табысқа салық төлеушінің табыстарының мына түрлері
жатады.
• жұмыстарды, қызметтер көрсетуді өткізуден түсетін табыс;
• үйлерді, ғимараттарды, активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен
түсетін табыс;
• міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыс;
• күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыс;
• мүлікті жалға беруден түсетін табыс.
Жылдық жиынтық табысты түзету кезінде салық төлеушілердің жылдық
жиынтық табысынан келесілер тұрады:
1. Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық кезеңi iшiнде
Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерден алынуға тиiс (алынған)
табыстардан тұрады.
Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын
резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы осы Кодекстiң 184-бабына
сәйкес анықталады.
2. Жылдық жиынтық табыста салық төлеушi табыстарының барлық түрлерi, соның
iшiнде:
а) тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетудi) өткiзуден түсетiн табыс;
б) үйлердi, ғимараттарды (мұнай, газ ұңғымалары мен берiлiс құрылғыларын
қоспағанда), сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтердi өткiзу
кезiндегi құн өсiмiнен түсетiн табыс;мiндеттемелердi есептен шығарудан
түсетiн табыстар; күмәндi мiндеттемелер бойынша түсетiн табыстар; мүлiктi
жалға беруден түсетiн табыстар;
Қазақстан Республикасының заңдарымен провизиялар жасауға рұқсат етiлген
банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар
жасаған провизиялардың мөлшерiн азайтудан түсетiн табыстар; борышты талап
етудi басқаға беруден түсетiн табыстар; кәсiпкерлiк қызметтi шектеуге
немесе тоқтатуға келiсiм үшiн алынған табыстар; шығып қалған тiркелген
активтер құнының iшкi топтың (топтың) құн балансынан асып түсуiнен алынатын
табыстар; жер қойнауын пайдаланушылардың табиғи ресурстарды геологиялық
зерттеуге және оларды өндiруге дайындық жұмыстарына арналған шығыстарын,
сондай-ақ басқа да шығыстарын түзетуден түсетiн табыстар;
кен орындарын игеру зардаптарын жою жөнiндегi нақты шығыстар сомасынан кен
орындарын игеру зардаптарын жою қорына аударылған соманың асып түсуiнен
алынатын табыстар;
ортақ үлестiк меншiктен түсетiн табысты бөлу кезiнде алынатын табыстар;
бұрын негiзсiз ұсталып, бюджеттен қайтарылған айыппұлдардан басқа,
борышкерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдар, өсiмпұлдар және
санкциялардың басқа да түрлерi, егер осы сомалар бұрын шегерiп тасталмаған
болса;
бұрын жүргiзiлген шегерiмдер бойынша алынған өтемақылар;
өтеусiз алынған мүлiк, орындалған жұмыстар, көрсетiлген қызметтер;
дивидендтер; сыйақылар; оң бағамдық айырма сомасының терiс бағамдық айырма
сомасынан асып кетуi; ұтыстар; роялти; әлеуметтiк сала объектiлерiн
пайдалану кезiнде алынған табыстардың шығыстардан артығы қамтылады.
Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен бұрын салық салынған, Қазақстан
Республикасының резидент заңды тұлғасынан алынған дивиденттер;
Эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде алған олардың құнының
номиналдық құнынан асып кетуі және өз акцияларын өткізу кезіндегі құн
өсімі;
Қор биржасының «А» және «В» ресми тізімдерінде өткізу күнінде тұрған
акциялар мен облигацияларды өткізу кезінде құн өсімінен алынған табыс;
Мемлекеттік бағалы қағаздармен және агенттік облигацияларымен жасалған
операциялардан түскен табыстар;
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған ретте
ізгілік көмек түрінде алынған және мақсатты түрде пайдаланылған мүліктің
құны;
Мемлекеттік кәсіпорынның Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі
негізінде мемлекеттік органнан немесе мемлекеттік кәсіпорыннан өтеусіз
негізінде салынған негізгі құрал - жабдықтарының құны;
Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңдарына
сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына жіберілген инвестициялық
табыстар.
2. Алымдарға мына көрсеткіштер жатады:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін.
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекттік тіркегені үшін.
8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының Қ.Р. аумағы арқылы жүру алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Консулдық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым.
13. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.
3. Төлемақылар:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін.
9. Сыртқы жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
Кеден төлемдері:
1. Кеден бажы.
2. Кеден алымдары.
3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы.
4. Алымдар.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Кеден төлемдерін атаңыз?
2. Төлемдер мен аударымдар?
3. Заңды тұлғалардың төлемдері?
4 – Тақырып. Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысынан шегерімдерді есептеу
тәртібі
Дәріс жоспары:
1.Заңды тұлғалардың салық міндеттемесі
2.Салық салынатын және салық салумен байланысты объектілері
3.Негізгі шегерімдер
4.Салық салынатын табысты түзету;
5.Залалдың салықтық есебі
1. Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің сомасы «Қазақстан Республикасының бюджет кодексі» мен
қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
тәртіпен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес
жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдері туралы» (өзгертулер және толықтырулармен) салық
Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан
алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі
болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
белгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден баж
салығы, алымы мен төлемдері мәселелерін қоспағанда, Қазақстан
Республикасындағы барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір
заңды құжат болып табылады. Салық кодексі салықтардың толық
тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу объектілерін, салықтың
негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды. Салықтар, алымдар мен
басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте белгіленген тәртіпке
сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне төлеушілерден
аударылған қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу
және аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң
органдарының өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана Салық
кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге
асырылады.
2. Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық
салынатын объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық кезеңін
білуге міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын және салық
салумен байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады,
егер де олар бар болса, онда салық төлеушінің міндеттемесі де
пайда болады;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де
салық салу объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға
жатуы мүмкін. Салық базасының негізінде салық сомасы және басқа да
төлеулердің мөлшері анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген
салық деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе
абсолюттік сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне қарап
белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық
кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді,
сол кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке
төленуге жататын салық пен басқа да міндетті төлемдері
есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы – мүліктің кірістелген
және тауарды сату мақсатында жөнелтілген, қызметтің көрсетілген,
жұмыстың атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген
табысының кезеңіне қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу
әдісі бойынша құрылады.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3110 «Төлеуге
тиісті корпорациялық табыс салығы», 3120 «Жеке табыс салығы», 3130 «ҚҚС»,
3140 «Акциздер», 3190 «Өзге салықтар» шоттары арқылы жүргізіледі.
Шегерістер:
3. Салық төлеуші шегерімді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстары
болса, оларды растайтын құжаттарын негізге ала отырып жүргізеді. Шегерімдер
нақты жүргізумен салық кезеңінде алынып тасталуы тиіс.
Негізгі шегерімдер:
1.Қызметтік жоспарлау кезіндегі шегерімдер жататын өтемдер;
2.Сыйақылық бойынша шегерімдер, ставка 1,5 есе
Шегерімге мына шығыстар жатпайды:
-жылдық жиынтық табыс алуға байланысты емес шығыстар;
-мемлекеттік бюджетке енгізуге жататын айыппұлдар мен өсімдер;
-бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
-салық төлеушініңөтеусіз негізде берген мүлкінің, жұмыстарының, көрсеткен
қызметтерінің құны шегерімге жатпайды.
Жылдық жиынтық табыс пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде
есептелген салық салынатын табыс өзге де қызметтен алынуға жататын табыс
бойынша корпорациялық табыс салығын салу объектісі болып табылады.
Салық төлеушінің жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шығыстары
салық салынатын табысты анықтау кезінде шегерілуі тиіс. Шегерімдерді жылдық
жиынтық табысты алуға байланысты шығыстарды растайтын құжаттарды болған
кезде салық төлеуші жүргізеді. Бұл шығыстар болашақтағы кезеңдердің
шығыстарын қоспағанда, олар нақты жүргізілген салық кезеңінде шегерілуі
жатады. Шегерімдерге келесілер жатады.
Жылдық жиынтық табыс табуға байланысты салынған айыппұлдар,
өсімпұлдар;
Қызмет бабындағы іссапарлар кезіндегі және өкілдік шығыстар бойынша
өтемдер сомалар.Оған келесілер жатады: іссапарға баратын жерге жетуге және
қайтуға нақты шыққан шығыстар; тұрғын үй-жайды жалдауға, шығыстар;
Қазақстан Республикасының шегінде іссапарда болған уақытында тәулігіне үш
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын мөлшерде төленетін тәуліктік ақы;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде іссапарда болған кезде
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген нормалар шегінде төленетін
тәуліктік ақы;
Сыйақы бойынша шегерімдер. Олар келесілер: құрылысқа алынған және
құрылыс кезінде төленетін несиелердің лизингі түрі бойынша сыйақылар,
борыштық бағалы қағаздар иесіне оларды шығару және орналастыру шарттарына
сәйкес эмитент төлейтін дисконт не купон, салымдар бойынша сыйақылар;
Шегерімдерді мынадай жағдайда ғана түзетуге жатады:
-тауарларды толық немесе ішінара қайтарғанда;
-Мәміленің шарттарын өзгерткенде;
-Сатылған немесе сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер үшін бағаны, өтемақыны өзгерткенде;
-Бағадан жеңілдіктер, сатудан жеңілдіктер жасалғанда;
- Шарттың талаптарын негізге ала отырып, өткізілген немесе сатып
алынған тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер үшін ұлттық
валютамен төленуге тиіс сома өзгергенде.
2009 жылы жаңа Салық Кодексінде жөндеуге жұмсалған шығыстарды, сондай
– ақ тіркелген активтер бойынша басқа да кейінгі шығыстарды шегерімге
жатқызу тәртібі едәуір өзгертілді.
Бухгалтерлік есепте көрсетілген мына шегерістер шегерімге жатпайды:
-табыс алуға бағытталған қызметке байланысты емес шығындар;
-соттың заңды күшіне енген үкімнің немесе қаулының негізінде жалған
кәсіпорын деп танылған салық төлеушімен жасалған операциялар бойынша сот
белгілеген қылмыстық қызмет басталған күннен бастап жүргізілген шығыстар;
Салық төлеушінің салық салынатын табысынан 3 пайыз шегінде келесі
шығындар алынып тасталуы тиіс:
-салық төлеушімен әлеуметтік аясындағы обьектіні пайдалануға алған
кездегі табыстарынан шығындарының асқан сомасының шегіндегі әлеуметтік
обьектісін ұстауға нақты шығарған шығындары;
- коммерциялық емес ұйымға өтеусіз берілген мүлік;
- көмек алатын адамның сұранысы негізінде, салық төлеушінің шешімі
болған кездегі демеушілік көмек;
- ҚР заңына сәйкес жеке тұлғаға берілетін атаулы әлеуметтік көмек.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланушы салық төлеушілер,
мүгедектердің еңбегіне екі есе мөлшердегі жүргізілген төлем шығындарының
сомасы бойынша табысқа салынатын салықты азайтуға құқығы бар және
мүгедектерге басқа да төлемдер бойынша және еңбек ақыдан есептелетін
әлеуметтік салықтың сомасынан 50 пайыз азайтуға құқығы бар.
Салық төлеушілер үш жылға берілген, соңында лизинг алушыда қалатын,
қаржылық лизинг бойынша алынған негізгі қордың сыйақы сомасының табысына
салынатын салықты азайтады.
Банк операциясының кейбір түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар, несиелік
серіктестік, микрокредит ұйымдары, ауыл шаруашылығын несиелендіруден алуға
жататын жылдық табыс жиынтығының 90- пайызынан кем емес пайызын құрайтын
табыс, осы қызметтің түрінен түсетін табыс сомасын салық салынатын табыс
азайтады, сондай – ақ активтерді орналастырудан түсетін инвестициялық табыс
сомасын азайтады.
Пайдаланудың үш жылдық мерзімі өткенге дейін өтелімнің екі еселенген
мөлшері бойынша болған өтелімнің аударымының есептелуі бойынша, салық
төлеушімен тіркелген активтердің бірінші рет енгізілген тіркелген
активтерді өткізу жағдайында, қосымша шегерімнің сомасы тіркелген
активтерді өткізу болған, салық кезеңіндегі салық салынатын табыстың
көбеюіне қатысты болады.
2.Залал ұғымы үш түрге бөлінеді: кәсіпкерлік қызметтен шегетін залал,
бағалы қағаздарды өткізуден шегетін залал, туынды қаржы құралдары бойынша
залал.
Түзетiлген жиынтық жылдық табыстан шегерiмдердiң асып түсуі
кәсіпкерлiк қызметтен шегетін залал деп танылады.
Бағалы қағаздарды өткiзуден шегетiн залал мыналар:
борыштық бағалы қағаздарды қоспағанда, бағалы қағаздар бойынша - өткiзу
құны мен
иемденіп алу құны арасындағы терiс айырма;
борыштық бағалы қағаздар бойынша - өткiзген күнгi дисконт амортизациясы мен
(немесе) сыйлықақы есептегендегi өткiзу құны мен иемденiп алу құны
арасындағы терiс айырма.
Кәсіпкерлік қызметтің залалы түзетілген жылдық жиынтық табысынан артық
шегерім деп танылады.
Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметте пайдаланған, ғимараттарды,
құрылысты және тағы басқаларды өткізуден залалы өткізу құнынан оның
баланстық құнының асуы деп танылады. Кәсіпкерлік қызметтен залал, сондай –
ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметте пайдаланған ғимаратты, құрылысты
және тағы басқаны өткізуден залалы келесі салықтық кезеңдегі салық
салынатын табыс есебінен жабу үшін алдағы үш жыл мерзімге ауыстырылады.
Шарт бойынша жер қойнауын пайдаланушылармен жүзеге асырылатын қызметпен
байланысты болатын залалдар жеті жыл мерзімге ауыстырылады.
Бағалы қағаздарды өткізуден түскен залалдар мыналар болып табылады:
-қарыздық бағалы қағаздарды қоспағандағы өткізу құны мен сатып алу
құны арасындағы кері айырмашылықты қоспағандағы бағалы қағаздар бойынша;
-қарыздық бағалы қағаздар бойынша өткізу құны мен өтелім дисконтының
немесе өткізілу күніндегі сыйақы есебі бойынша.
Ашық сауда тәсілімен қор биржасында акциялар мен облигацияларды
өткізуден болатын залалдарды қоспағандағы бағалы қағаздарды өткізу кезінде
пайда болатын залалдар, өткізілу күнінде қор биржасының ең жоғарғы бойынша
ресми тізімінде болатын листингтің ең жоғарғы санатына тиісті. Бағалы
қағаздарды өткізу кезінде пайда болған залалдар басқа бағалы қағаздарды
өткізуден түсетін табыстар есебінен өтеледі.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Жылдық жиынтық табыс дегеніміз не?
2. Төленетін тәуліктік ақы дегеніміз не?
3. Залал деген не және залалдың салықтық есебі
4. Салық салынатын табысты түзету қалай жүзеге асырылады?
5 – Тақырып. Дайын өнімді (жұмыстар мен қызметтерді) сатудағы шығыстардың
құрылуының есебі.
Дәріс жоспары:
1.Тауарларды, жұмыстарды, қызметтер көрсетуді өткізуден түсетін табыс.
2. Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер
1. Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өткiзуден түсетiн
табыс
Егер Қазақстан Республикасының трансферттiк бағаларды қолдану кезiнде
мемлекеттiк бақылау жасау мәселелерi жөнiндегi заңдарында өзгеше
көзделмесе, қосылған құн салығы мен акциздi қоспағанда, өткiзiлген
тауарлардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердiң құны
тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өткiзуден түскен табыс болып
табылады.
Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулердi) өткiзуден түскен табыс:
тауарлар толық немесе iшiнара қайтарылған; мәмiле шарттары өзгерген;
өткiзiлген тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшiн бағалар, өтемдер
өзгерген; теңгемен төлеген кезде өткiзiлген тауарлардың (жұмыстардың,
қызмет көрсетулердiң) құнындағы айырма алынған жағдайларда түзетiлуге
тиiс.Табысты түзету аталған өзгерiстер болған салық кезеңiнiң қорытындысы
бойынша жүргiзiледi.
Тауарларды, жұмыстарды, қызметтер көрсетуді өткізуден түсетін табыс.
Егер Қазақстандағы трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік
бақылау жасау мәселелері жөніндегі заңдарында өзгеше көзделмесе, қосылған
құн салығы мен акцизді қоспағанда, өткізілген тауарлардың, орындалған
жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны тауарларды өткізуден түскен
табыс болып табылады. Тауарларды, жұмыстарды, қызметтер көрсетуді өткізуден
түсетін табыс: толық немесе ішінара қайтарылған тауарлар, шарттары өзгерген
мәмілелер, өткізілген тауарлар үшін бағалар, теңгемен төленген кезде
өткізілген тауарлардың құнындағы айырма түзетілуге тиіс.
Бұл өндіріс процесіне және тауардың айналысына қосылған, сату
айналысына салынатын құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған
құны салығы болып табылады, сондай-ақ Қ.Р. аумағына тауарлардың
импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын
қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған
жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.
Дайын өнімдер мен тауарлардың өзіндік құны – өнімнің өзіндік құнына
қосылатын құрамның қалыптасу бөлігі мен шығындарды жіктеудегі «Қорлар» ҚЕХС
2 әдістемелік ұсынылымдарға сәйкес анықталады. Бұл шығындардан басқа кезең
шығыны қосылады.
Өткізілген өнімдер бойынша шығындарды анықтау үшін «Қорлар» бөлімшесі
шоттары қолданылады.
1310 –«Шикізат және материалдар»
1320 – «Дайын өнім»
1330 – «Тауарлар»
1340- «Аяқталмаған өндіріс»
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарды сатуы бойынша жасған
айналымына салық салынады және ол салық салынатын айналым болып
табылады;
Қазақстан Республикасының аймағына сырттан келген тауарларға
салық салынады.Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан
Республикасындағы кеден заңына сәйкес анықталады және оларға кеден
құны да қосылады.
Өткізілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер бойынша шығындарға
қосылатыны:
-Сатып алынған тауарлар, материалдар, жұмыстар мен қызметтер;
-Негізгі қорды жөндеудегі жұмыскерлердің еңбекақысын қоспағандағы
еңбекақыға төлеу,
-Әлеуметтік салықты аудару;
-Өткізілген дайын өнімдер бойынша қосылатын және Декларацияның басқа
жолында көрсетілмеген басқа да шығындар.
Акциздік (жанама) салық – сатып алушы төлейтін тауардың бағасына
немесе тарифіне қосылатын жанама салық болып табылады.
Акцизді есептеген кезде 1210 шоты дебеттеліп, 3140 шотының
«Акциз» деп аталатын субшоты кредиттеледі. Ал оны бюджетке аударған
кезде,3140 дебеттеліп, 1010 шоты кредиттеледі.
Акцизделген тауарлармен жасалатын операция: спирттің барлық
түрлері; алкогольды өнімдер; темекі өнімдері; құрамында темекісі бар
басқа да өнімдері; балық уылдырықтары; алтыннан, қоладан жасалған
зергерлік бұйымдар; бензин, дизельдік отыны; жеңіл автомобильдер;
газбен жанатын қарулар; шикі мұнай өнімдері, газ конденсаторлары;
Акцизделетін тауарлар үшін өндірілген өнімнің құны да, сатылған
өнімнің көлемі де салық салудың объектісі болып табылады.
Акцизделетін тауарлар меншік иесіне қарамастан есептелінеді.
Қазақстан Республикасының аумағында акцизделуге жататын
тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын
немесе Қазақстан Республикасының аумағында оыйн бизнесін және
лоторея ойындарын жүргізу мен ұйымдастыруын жүзеге асыратын барлық
заңды тұлғалар акциздердің төлеушілері болып табылады.
2810 « Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған
салықтық активтер» шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және салық
есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған уақытша
сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін
сақтау оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және
уақытша сипаттағы айырмашылықтары болады.
Тұрақты айырмашылықтар – бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын
және бұдан кейінгі есептік кезеңдерде жойылмайтын салық салынатын
және бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылық.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс
пен шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық
салынатын табысты есептеген кезде басқа есептік кезеңде
есептелінеді. Сондықтан бірінде болған айырма, екіншіде жойылады.
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 2810 « Корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған
салықтық активтер» шотында көрініс табады.
Кейінге қалдырылған табыс сомасын есептеу үшін әрбір уақытша
айырма бойынша жеке аналитикалық негіздеме жүргізіледі. Бухгалтерлік
баланста кейінге қалдырылған табыс салығын көрсету үшін оларды
қысқа және ұзақ мерзімділігі бойынша жіктейді. Кейінге қалдырылған
салықты жіктеу активтердің немесе міндеттемелердің негізінде жүзеге
асырылады. Егер де уақытша айырма тауарлы-материалдық запастарға
қатысты болса, онда ол қысқа мерзімді болып есептелінеді, ал егер
де ол негізгі құралға қатысты болса, онда ол ұзақ мерзімді болып
бөлінеді.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (125 бабы бойынша )
кәсіпкерлік қызметтен, сондай-ақ ғимараттарды, қондырғыларды сатқаннан
шеккен зиянды алдағы үш жылдың салық салынатын табысынан өтеуге
рұқсат етіледі.
Тауарларды өткізуден түскен табысы 312 538 200 теңге мөлшеріндегі
соманы және автоқызметтерді көрсетуден алынған табыс 71 000 000 теңгені
құрады. Тауарларды, қыметтерді көрсетуден алынған табыстың жалпы сомасы-
383 538 200 теңге.
2. Күмәнді талаптар деп заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлерге тауарлар
өткізу, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету нәтижесінде туындаған және
туындаған кезден бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған талаптар
танылады.
Өткізілген тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер
бойынша туындаған және салық төлеуші дебиторды ҚР заңнамасына сәйкес
банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған талаптар да күмәнді
талаптар болып танылады.
Иемденуге алынған тауарлар бойынша, сондай-ақ қызметкерлерге берілген
табыстар мен басқа да төлемдер бойынша туындаған кезінен бастап үш жыл
ішінде қанағаттандырылмаған міндеттемелер күмәнді деп танылады және
кредиторлық берешек туындаған кездегі қабылданған ставка бойынша бюджетпен
өзара есеп айырысуда қалпына келтіруге тиіс қосылған құн салығын
қоспағанда, салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына қосылуға тиіс.
Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;
Қазақстан Республикасының заңдарымен провизиялар жасауға рұқсат
етілген банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар. Банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымның талабын
орындаған кезде бұрын шегерімге жатқызылған провизиялар сомалары жасалған
провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстар деп танылады.Бұл ретте,
борышкер орындаған талап сомасына барабар мөлшеріндегі провизиялар сомасы
табысқа енгізіледі.
Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған
табыстар; Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн
балансынан асып түсуінен алынатын табыстар. Егер ішкі топтың шығып қалған
тіркелген активтерінің құны салық кезеңінің басында ішкі топтың құн
балансынан асып түссе, салық кезеңінде келіп түскен тіркелген активтер құны
есепке алына отырып, артық мөлшері жылдық жиынтық табысқа енгізілуге
тиіс.Осы ішкі топтың құн балансы салық кезеңінің аяғына қарай нөлге тең
болады. Иемденiп алынған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) бойынша,
сондай-ақ қызметкерлерге есептелген табыстар мен осы Кодекстiң 149-бабының
2-тармағына сәйкес айқындалатын басқа да төлемдер бойынша туындаған және
туындаған кезiнен бастап үш жыл iшiнде қанағаттандырылмаған мiндеттемелер
күмәндi деп танылады және кредиторлық берешек туындаған кезде қабылданған
ставка бойынша бюджетпен өзара есеп айырысуда қалпына келтiрiлуге тиiс
қосылған құн салығын қоспағанда, салық төлеушiнiң жылдық жиынтық табысына
қосылуға тиiс.
Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер.
Егер салық төлеуші бұрын табыс деп танылған күмәнді міндеттемелерді
несие берушіге төлеген жағдайда, жүргізілген төлемнің шамасында шегерім
жасауға жол беріледі. Мұндай шегерім төлем жасалған салық кезеңінде
табыстарға жатқызылған шама шегінде жүргізіледі;
Күмәнді талаптар бойынша шегерімдер. Күмәнді талаптар Қазақстан
Республикасының резидент заңды тұлғалары мен жеке кәсіпкерлеріне, сондай-ақ
тұрақты мекеме арқылы Қазақстан Республикасында қызметті жүзеге асыратын
резидент емес заңды тұлғаларға тауарлар өткізу, қызметтер көрсету
нәтижесінде туындаған және туындаған кезден бастап үш жыл ішінде
қанағаттандырылмаған талаптар; өткізілген тауарлар орындалмаған жұмыстар
бойынша туындаған және салық төлеуші дебиторды Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған
талаптар болып табылады.
Ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе- констукторлық
жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер. Негізгі құралдар сатып
алуға, оларды орнатуға жұмсалатын шығыстардан басқа, ғылыми-зерттеу және
ғылыми-техникалық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар шегерімге жатады. Тиісті
ғылыми-зерттеу және ғылыми-техникалық жұмыстар жүргізілгенін растайтын
жобалық сметалық құжаттама, орындалған жұмыстардың актісі және басқа да
құжаттар мұндай шығыстарды шегерімге жатқызу үшін негіз болып табылады.
Күмәнді талаптар бұрын тауарлар өткізуден, жұмыстар орындаудан,
қызметтер көрсетуден түсетін табыс деп танылған табыстың мөлшері шегінде
шегерімге жатқызылады.
Шегерімге жатқызылатын төленген күмәнді немесе есептен шығарылған
міндеттемелер декларацияның 100.10- нысанын жасау арқылы анықталады.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Тауарларды сату шығындары?
2.Салық есебі қандай қызмет атқарады?
3. Акциздер дегеніміз не?
Модуль 2 – Салық есебінің ережелері
6 – Тақырып. Салық есебінің ережелері және тіркелген активтер бойынша
шегерімдер.
Дәріс жоспары:
1.Тіркелген активтер түсінігі.
2.Тіркелген активтерге шегерілім.
1. Салық төлеуде – толық және нақты мәліметтер негізінде салық есебін
ұйымдастыру маңызды роль атқарады. Оның негізінде барлық есеп айырысулар
есептік құжаттар толтырылады, басқа да міндетті төлемдер көрсетіледі.
Салық есебі – негізгі құжаттарда мына ретпен көрсетіледі:
-салықтық міндеттемелер негізделген ақпараттар
-салық төлеушілермен ақпарат алмақ
-салықтық агенттер мен салық органдары
-салық кодексінде көрсетілгендей;
Салық төлеушілердің бухгалтерлік есебінде тіркелген активтердің
амортизациялық және жөндеу шығыстары жеке есеп саясаттарына сәйкес
анықталады.
Тіркелген активтер – салық төлеушінің бухгалтерлік балансында
ескерілетін және жылдық жиынтық табыс алу үшін пайдаланылатын негізгі
құралдар мен МЕА.
МЕА – жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзім пайдаланылатын
материалдақ емес ьбъектілер.
Негізгі құралдардың бастапқы құнына оларды сатып алу, өндіру, салу,
монтаждау және орнату жөніндегі шығыстар, сондай – ақ салық төлеушінің
шегерімге құқығы бар шығындардан басқа, олардың құнын арттыратын басқа да
шығындар енгізіледі.
Тіркелген активтердің құны амортизациялық аударымдарды есептеп шығару
арқылы шегерімге жатқызылады. Амортизациялауға жатпайтын тіркелген
активтерге жер - өнім беретін мал, сәулет ескерткіштері, көлік жолдары,
аяқталмаған құрылыс жатады.
Әрбір ішкі топ бойынша амортизациялық аударымдар салық кезеңінің
соңында ішкі топтың құн балансына амортизация нормаларын қолдану жолымен
есептеледі.
Салық заңнамасына сәйкес тіркелген активтерге мыналар жатады:
1. түскен кезде халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және ҚР
бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының
талаптарына сәйкес салық төлеушінің бухгалтерлік есебінде ескерілген
және табыс алуға бағытталған қызметте пайдалануға арналған негізгі
құралдар, жылжымайтын мүлікке инвестициялар, материалдық емес және
биологиялық активтер;
2. концессия шартының шеңберінде концессияшы жүргізген және алған, қызмет
мерзімі бір жылдан асатын активтер;
3. қызметкерлердің қоғамдық тамақтануын, мектепке дейінгі тәрбиелеу мен
оқытуды, балаларды, қарттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау мен
әлеуметтік қамсыздандыруды ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру
кезінде алынған табыстар жылдық жиынтық табысқа енгізілуге жатады.
4. Табыс алуға бағытталған қызметте бір жылдан астам уақыт бойы
пайдалануға арналған, сенімгерлікпен басқарушының сенімгерлікпен
басқару шарты бойынша немесе мүлікті басқаруды құру арқылы қызмет
мерзімі бір жылдан асатын активтер;
Тіркелген активтерді есепке алу техникалық реттеу және мет рология
жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген сыныптамаға сәйкес
қалыптастырылатын топтар бойынша мынадай тәртіппен жүзеге асырылады.
|Рет |Топ |ТІРКЕЛГЕН АКТИВТЕРДІҢ АТАУЫ |
|1 |I |Мұнай, газ ұңғымаларын қоспағанда, ғимараттар мен |
| | |құрылыстар |
|2 |II |Мұнай газ өндіру машиналары мен жабдықтарын, сондай – |
| | |ақ ақпаратты өңдеуге арналған компьютерлер мен |
| | |жабдықтарды қоспағанда, машиналар мен жабдық |
|3 |III |ақпаратты өңдеуге арналған компьютерлер мен жабдық |
|4 |IV |Басқа топтарға енгізілмеген тіркелген активтер, оның |
| | |ішінде мұнай, газ ұңғымалары, беру қондырғылары, мұнай|
| | |газ өндіру машиналары мен жабдық |
I- Топтың салық кезеңінің басында және аяғында кіші топтың, топтың
құндық балансы деп аталатын қорытынды сомалар айқындалады.
Топтың II, III және IV топтары бойынша барлық тіркелген активтері
шығып қалғаннан кейін тиісті кіші топтың немесе топтың салық кезеңі
соңындағы құндық балансы, егер өзгеше көзделмесе шегерімге жатқызылады.
Қорыта келе, тіркелген активтер деп – тануға және олардың құнын
шегерімге жатқызуға немесе преференциялар обьектілері деп тануға және
олардың құнын сақталған кезде және тәртіппен шегерімге жатқызуға құқылы.
2.Іс жүзінде жүргізілген салық кезеңінде шегерімге жатқызылуы тиіс
шығындар мынадай активтерге:
1) Тіркелген активтерге;
2) халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және ҚР бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес салық
төлеушінің бухгалтерлік есебінде ескерілген және табыс алуға бағытталған
қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдар, жылжымайтын мүлікке
инвестициялар, материалдық емес және биологиялық активтерге қатысты
шегерімге жол беріледі.
Амортизациялауға жататын активтерге келесілер жатады: жер учаскелері;
құрылысы аяқталмаған активтер; орнатылмаған жабдықтар; салық төлеуші
тауарларды өндіруде, қызметтер көрсетуде пайдаланбайтын негізгі құралдар
мен материалдық емес активтер; бағалы қағаздар; бұрын құны толық шегерімге
жатқызылған негізгі құралдар;
Салық есебі – салық төлеушінің жазбаша өтініші салық салуға байланысты
объектілердің көрсеткіші.
Салықтық міндеттемесі басқа да көрсеткіштерді көрсетуі, бюджетке
төлемдері.
Салық есебі – салық төлеушілермен, салық агенттерімен, олардың
орындаушыларымен арнайы үлгіде жасалады. (заңдылықтарға сәйкес)
Салық есебін – салық ұйымдастыру бөлімдері жеке формада салық төлеу
уақыты басталғаннан салық төлеу уақыты аяқталғанға дейін дайындайды.
Баланста көрсетілгеннен кейін дайындалған есеп беруді 15 күн ішінде
салық органдарына өткізеді.
Салық төлеушілер, салық агенттері өз есеп берулерін мынадай үлгіде
берулеріне құқылары бар:
• арнайы хат арқылы
• жеке формада келіп көрсетуге
• электрондық үлгіде ақпараттарды ҚР ҚМ салық комитетінің ережелеріне
сай компьютерге енгізуге.
Салық есебіне байланысты ең маңызды кезең – толықтырулар мен
өзгертулер. Толықтырулар мен өзгертулер салық декларациясында
енгізілгенде орындалған есеп берулерге қосымша декларация толтырылған, онда
кейінгі кезеңдегі өзгертулер мен толықтырулар көрсетіледі.
Қосымша декларация көрсетілсе, тексеру кезінде орындалмаған жұмыстарға
(уақыттан кейін) айыппұл салынбайды. Салық міндеттемелері – дер кезінде
уақытында төленбесе Қазақстан Республикасы заңдылығына сәйкес 10 күн уақыт
басқа да жайсыз кезеңдерде 60 күн уақыт беріледі.
Тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу
амортизациялық ішкі топтар бойынша жүргізіледі. Амортизациялауға жатпайтын
тіркелген активтерге келесілер жатады: жер; өнім беретін мал; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпыға ортақ пайдаланатын
автомобиль жолдары, жаға жолдар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер;
Тiркелген активтер - жер қойнауын пайдаланушы коммерциялық табудан
кейiн өндiру басталған кезге дейiн пайдалануға енгiзетiн және осы Кодекстiң
101-бабына сәйкес салық салу мақсатында ескерiлетiн негiзгi құралдар мен
материалдық емес активтердi қоспағанда, Қазақстан Республикасының
бухгалтерлiк есепке алу және қаржылық есептiлiк туралы заңнамасына сәйкес
салық төлеушiнiң бухгалтерлiк балансында ескерiлетiн және жылдық жиынтық
табыс алу үшiн пайдаланылатын негiзгi құралдар мен материалдық емес
активтер.
Салық салу мақсатында концессия шарты шеңберінде концессионер (құқық
мирасқоры) өндірген және (немесе) алған активтер концессионердің негізгі
құралдары болып табылады және концеденттің негізгі құралдары болып
табылмайды.
Тiркелген активтердің құны
1. Кодекстiң 92-103-баптарына сәйкес негiзгi құралдардың бастапқы құнына
оларды сатып алу, өндiру, салу, монтаждау және орнату жөнiндегi шығындар,
сондай-ақ салық төлеушiнiң шегерiмге құқығы бар шығындардан басқа, олардың
құнын арттыратын басқа да шығындар енгізiледi.2. Қатысушылар, құрылтайшылар
негiзгi құралдарды жарғылық капиталға өздерiнiң салымы ретiнде енгiзген
кезде Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес айқындалатын құн
осы құралдардың бастапқы құны болып табылады.
Негiзгi құралдарды өтеусiз алған кезде бастапқы құн аталған құралдарды
қабылдау-беру актiсiнiң деректерi бойынша, бiрақ олардың нарықтық құнынан
асырмай белгiленедi.
3. Құрылысқа алынған және құрылыс жүргiзу кезеңiнде төленетiн (төленуге
тиiс) кредиттер (қарыздар) үшiн сыйақы құрылыс объектiсiнiң құнына
енгiзiледi.
4. Қатысушылардың, құрылтайшылардың шығындарын қоса алғанда, материалдық
емес активтердi сатып алу және (немесе) жасау жөнiндегi шығындар олардың
бастапқы құны болып табылады.5. Тiркелген активтердiң құны осы Кодексте
белгiленген тәртiппен және шарттармен амортизациялық аударымдарды есептеп
шығару арқылы шегерiмге жатқызылады.
Тiркелген активтер амортизациясының шектi нормалары
1. Амортизацияға жататын тiркелген активтер амортизацияның мынадай шектi
нормаларымен топтарға бөлiнедi:
|Топ |Тiркелген активтердiң атауы |Амортизацияның |
|N | |шектi нормасы |
| | |(%) |
|I |Үйлер, құрылыстар (мұнай, газ ұңғымалары мен |10 |
| |берiлiс құрылғыларын қоспағанда) | |
|II |Мұнай-газ өндiру машиналары мен |25 |
| |жабдықтарын қоспағанда, | |
| |машиналар және жабдық | |
|III |Кеңсе машиналары мен компьютерлер |40 |
|IV |Басқа топтарға қосылмаған |15 |
| |тiркелген активтер | |
2. Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет пайдалануға
енгiзiлген тiркелген активтер бойынша салық төлеушi кемiнде үш жылдың
жылдық жиынтық табысын алу мақсатында осы тiркелген активтердi пайдаланған
жағдайда, пайдаланудың бiрiншi салық кезеңiнде амортизациялық аударымдарды
амортизацияның қосарлы нормалары бойынша есептеуге құқылы. Осы тiркелген
активтер пайдаланудың бiрiншi салық кезеңiнде топтың құн балансынан бөлек
есепке алынады. Келесi салық кезеңiнде осы тiркелген активтер тиiстi топтың
құн балансына енгiзiлуге жатады.
Тiркелген активтер бойынша басқа да шегерiмдер
1. Iшкi топтың (І топ бойынша) барлық тiркелген активтерi немесе
топтың (ІІ, ІІІ және IV топтар бойынша) барлық тiркелген активтерi шығып
қалғаннан кейiн iшкi топтың (І топ бойынша) немесе топтың (II, ІІІ және IV
топтар бойынша) салық кезеңiнiң соңындағы құн балансы шегерiмге
жатқызылады.
2. Егер iшкi топтың (І топ бойынша) немесе топтың (ІІ, ІІІ және IV топтар
бойынша) салық кезеңiнiң соңындағы құн балансы 300 айлық есептiк
көрсеткiштен кем соманы құраған жағдайда, салық төлеушi iшкi топтың (І топ
бойынша) немесе топтың (II, ІІІ және IV топтар бойынша) құн балансының
шамасын шегерімге жатқызуға құқылы.
3. Салық төлеушi тiркелген активтер бойынша осы Кодекстің 138-140-баптарына
сәйкес қосымша шегерiмдер жасауға құқылы.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Тіркелген активтер дегеніміз не?
2. Тіркелген активтерді есептеу түрлері?
3. Салық салынатын объектілері?
7 – Тақырып. Арнаулы салық режимдері
Дәріс жоспары:
1.Жергілікті бюджетке аударылатын салықтар есебі
2. Оңайлатылған декларация толтыру тәртібі
1.Жергілікті бюджетке төлейтін салықтарға мүлік салығы, көлік салығы
және жер салығы жатқызылады.
Мүлік салығын төлеушілер болып мыналар табылады:
1. Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе
оралымды басқару құқығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар;
2. Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін негізгі құралдар мен
материалдық емес активтер салық салу объектісі болып табылады. Заңды
тұлғалар салық салу объектілерінің орташа жылдық құнына 1% ставка бойынша
мүлік салығын есептейді. Салық төлеушілер салықты есептеуді салық базасына
тиісті салық ставкаларын қолдану арқылы дербес жүргізеді. Салық төлушілер
салық кезеңі ішінде мүлік салығы бойнша ағымдағы төлемдерді төлеуге
міндетті, олар салық кезеңінің басындағы бухгалтерлік есеп деректері
бойынша белгіленген салық салу объектілерінің қалдық құнына тиісті салық
ставкасын қолдану арқылы анықталады.
Меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар және
меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу
объектілері бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлімшелері көлік
құралдары салығын төлеушілер болып табылады.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:
1. Ауыл шаруашылығы мақсаттағы жерлерге;
2. Елді мекендер жерлеріне;
3. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы
емес мақсаттағы жерлерге;
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне;
5. Орман қорының жерлеріне;
6. Су қорының жерлеріне;
7. Запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылды.
Жоғарыдағы 4,5,6,7 – жерлер салық салынуға жатпайды.
Жеке меншік құқығында, тұрақты жер пайдалану құқығында салық салу
объектілері бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып
табылады. Салықты есептеу әрбір жер учаскесі бойынша жеке салық базасына
тиісті салық ставкасын қолдану арқылы жүргізіледі. Жер салығы салық
төлеушіге жер учаскесі берілген айдан кейінгі айдан бастап есептеледі.
Заңды тұлғалар үшін ағымдағы төлемдердің сомалары ағымдағы жылдың 20
ақпанынан, 20 мамырынан, 20 тамызынан, 20 қарашасынан кешіктірілмейтін
мерзімдерде тең үлестермен төленуге тиіс. Салық төлеуші салық кезеңінде
декларация табыс ету мерзімі басталғаннан кейін 10 жұмыс күні мерзімінен
кешіктірілмей біржолата есеп айырысуды жүргізіп, жер салығын төлейді.
Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер
болып табылады. Жеке табыс салығы салынатын объектілер мыналар:
1. Төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар;
Салық салынуға жатпайтын табыстар:
1. Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде
мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін атаулы әлеуметтік көмек,
жәрдемақылар мен өтемдер;
2. Балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер;
3. Жеке тұлғанының өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес өтеу (жоғалтқан жалақысына қатысты өтеуден
басқа);
4. Лоторея бойынша бес айлық есептік көрсеткіш шегіндегі ұтыстар;
5. Гранттар қаражаты есебінен төленетін төлемдер(еңбекақы түріндегі
төлемдерден басқа);
6. Ұлы Отан соғысына қатысушылардың және оларға теңестірілетін адамдардың І
және ІІ топтағы мүгедектердің, сондай-ақ бала кезінен мүгедек адамның ата-
аналарының біреуінің табыстары; ІІІ топтағы мүгедектердің бір жыл
ішіндегі айлық-есептік көрсеткіштің 240 еселенген шегіндегі табысы;
7. Мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін бір жолғы төлемдер
(еңбекақы түріндегі төлемдерден басқа);
8. Салық жылы ішінде медициналық қызмет көрсетулердің (косметалогиялық
қызмет көрсетулерден басқа ) ақысын төлеу үшін бала туған кезде, жерлеу
үшін берілетін, құжатпен расталған, айлық-есептік көрсеткіштің 70
еселенген шегіндегі табысы;
9. Қызметтік іс-сапарлар кезінде белгіленген мөлшерде төленетін өтемдер;
10. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын дипломатиялық
немесе консулдық қызметкерлердің ресми табыстары;
11. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын және Қазақстан
Республикасы шет елдеріндегі дипломатиялық және оларға теңестірілген
өкілдіктерінде қызметте жүрген жеке тұлғалардың мемлекеттік бюджет
қаражаты есебінен шетелдік валютамен төленетін ресми табыстары;
12. Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан берілетін зейнетақы
төлемдері;
13. Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде жүктi
болғанда және босанғанда берiлетiн әлеуметтiк жәрдемақылар, сондай-ақ ұл
6ала немесе қыз бала асырап алған әйелдерге (еркектерге) 6ерiлетiн
әлеуметтiк жәрдемақылар;
14. Бiлiм 6еру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасының
зандарында белгiленген мемлекеттiк стипендияларға арналған мөлшерде
төленетiн стипендиялар;
15. Сақтандырудың кез келген түpi кезiнде төленетiн, шарттың қолданылу
кезеңiнде басталған сақтандыру оқиғасына байланысты сақтандыру төлемдерiнiң
сомалары;
2012 жылға арналған айлық есептік көрсеткіш (АЕК) = 1618 теңге. Жылдық
есептік көрсеткіш (ЖЕК)= 19 416 теңге (1618*12=19 416).
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына:
1. Қызметкердің табысы;
2. Біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5. Стипендиялар;
6. Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
2. Декларация – салық салынатын объекті туралы ақпараттарды ашу
бойынша және корпоративтік табыс салығына салық салуға байланысты объекті
туралы декларацияның және оған қосымшаның өзінен тұрады.
Декларацияда көрсетілетін деректер есептік құжаттамалармен расталуы
тиісті. Заңды тұлғамен есептік құжаттарды сақтау мерзімі салық заңымен
белгіленген 5 жылдағы қуыну мерзімінің көп жыл өтуімен анықталады.
Табыстар, шегерімдер, ауыстырылған залалдар мен жеңілдіктер туралы
декларацияда келтірілген деректерді растайтын құжаттарды салық төлеуші
декларацияны толтырған және тапсырған күнінен бастап, 5 жыл сақтауға
міндетті.
Тіркелген активтердің алғашқы және ағымдағы құнын растайтын құжаттар,
салық салу мақсатында белгіленген барлық өтелім кезеңінің ішінде сақталуға
тиіс. Есептік құжаттары электорнды және магнитті құралдарда сақталған салық
төлеушілер салық органдарының талаптары бойынша, құжаттар көшірмесінің
барлық деректемелерін көрсетіп жазады.
Салық төлеушілермен шетел тілінде толтырылған есептік құжаттар салық
қызметінің талабымен қазақ немесе орыс тіліне аударуға жатады. Есептік
салық жылында салық төлеуші Декларацияны толтырғаннан кейін он күн ішінде
мемлекеттік бюджетпен біржола есептесуін жүргізеді. Корпоративтік табыс
салығын төлеудің соңғы күні Декларацияны тапсырған күнге қарамастан есеп
берумен жалғасатын 10- сәуір болып табылады.
Салық декларациясы мен салық бойынша есеп айырысуға өзгерістер мен
қосымшалар енгізу.
Салық декларациясы мен салық бойынша есеп айырысуға өзгерістер мен
қосымшалар енгізу Салық кодексімен қарастырылған мерзім ақталғанға дейін
рұқсат етіледі. Салық төлеушінің есеп айырысуы осы өзгерістер мен
қосымшаларға қатысты қосымша салықтық декларация немесе салық кезеңіндегі
есеп айырысуды толтыру жолымен жүргізіледі.
Салықтық декларацияға немесе соған сәйкесті жолдар бойынша есеп
айырысуға қосымшаларда бұрын тапсырылған көрсеткіштермен салыстырғандағы
тек анықталған айырмашылықтар сомасы көрсетіледі. Тексеруге дейінгі
қосымшаны беру кезіндегі салық төлеушімен анықталған салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің сомасы бюджетке айыппұлдарды есептемей, бюджетке
енгізуге жатады. Салық төлеушіден негізделген жазбаша өтініш алғаннан
кейін, соған сәйкесті қаржылық органның басшысының келісуімен аумақтық
салық органның басшысы Салық Кодексімен белгіленген, жергілікті бюджетке
толық көлемде төлемге жататын, салықты немесе айыппұл санкциясы бойынша бір
жылдан артық емес уақытқа ұзартуға құқылы.
Салық төлеушінің тіркелген жері бойынша жергілікті атқару органы
өтінішті алғанан кейін, ҚР Мемлекеттік кіріс Минисрлігі келісімімен салық
немесе айыппұл санкциясының белгіленген төлеу мерзімін, бірақ бір салықтық
жылдан артық емес уақытқа ұзартуға құқығы бар.
Салық шегерімдері:
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде
салық жыл ішіндегі әрбір ай үшін шегерімге мыналар жатқызылады:
1. Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға
белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома;
2. Асырауындағы адам пайда болған айдан бастап қызметкердің асыруындағы
отбасының әрбір мүшесіне айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома.
Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына – отбасы мүшесіне
қолданылады.
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген мөлшерде төленетін міндетті зейнетақы жарналары.
4. Қазақстан Республикасы тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңында айлық есептік көрсеткіш 10 еселенген сомасынан
аспайтын мөлшерде өз пайдасына енгізген ерікті зейнетақы жарналары.
5. Жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына
енгізетін сақтандыру сыйлықақылары.
6. Тұрғын-үй құрылыс жинақ банктерінде Қазақстан Республикасының
резиденті жеке тұлға Қазақстан Республикасы аумағында тұрған үйді
жөндеу, салу немесе сатып алу үшін алған тұрғын үй қарыздары бойынша
сыйақыны өтеуге бағытталған сомалар [7].
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына
табыстардың мынадай түрлері:
1. Мүліктік табыс;
2. Жеке кәсіпкердің салық салынатын табыстары;
3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары т.б.
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық
төлеушілер:
1. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
2. Қазақстан Республикасы шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
3. Қазақстан Республикасы шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
4. Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заң
актілеріне сәйкес декларация беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
5. Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар.
Жеке табыс салығы бойынша декларация табыс етілу мерзімдері:
1. Жеке табыс салығы бойынша декларация есепке тіркелген орны бойынша
салық органына салық жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан
кешіктірілмей табыс етіледі;
2. Арнаулы салық режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер арнаулы салық режимі
қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы бойынша
декларация табыс етпейді.
Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу, әлеуметтік салықты есптеу
жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу және әлеуметтік салықты есептеу
бойынша есепті жасау жолымен жүзеге асырылады. Есепте салық төлеуші мынадай
мәліметтерді көрсетеді:
1. 1- бағанда күнтізбелік жылының тиісті айлары;
2. 2- бағанда жеке тұлғаның есептелген табыстар сомасы;
3. 3- бағанда салық жылының басынан бастап үдемелі жиынмен есептелген
табыстар сомасы;
4. 4- бағанда екінші бағанда көрсетілген және салық жылының тиісті айы үшін
салық салуға тиіс емес табыстарының сомасы;
5. 5- бағанда салық жылының басынан бастап үдемелі жиынмен 4 – бағанда
айқындалған табыстардың сомасы;
6. 6- бағанда салық жылының тиісті айы үшін зейнетақы заңнамасына сәйкес
айқындалатын міндетті зейнетақы жарналарының сомасы;
7. 7- бағанда салық жылының басынан бастап үдемелі жиынмен міндетті
зейнетақы жарналарының сомасы;
8. 8- бағанда Салық кодексінің 152- бабының 1- тармағының 1), 2) және
4)- 7)- тармақшаларына сәйкес айқындалатын салық жылының тиісті айы үшін
салық шегерімдерінің сомасы;
9. 9- бағанда салық жылының басынан бастап үдемелі жиынмен 8-бағанда
айқындалған салық шегерімдерінің сомасы;
10. 10- бағанда салық жылының басынан бастап 3-баған мен 5,7,9-
бағандардың арасындағы айырма ретінде айқындалатын жеке табыс салығы
салынатын табыстардың сомасы;
11. 11- бағанда салық жылының басынан бастап жеке табыс салығы салынатын
табыстың есепті сомасы айқындалатын айлардың жалпы санының күнтізбелік
жылдағы айлардың санына қатынасы ретінде айқындалатын қайта есептеу
коэффициенті. Қызметкер жұмыстан босаған ретте жұмысының соңғы айы үшін
табысынан жеке табыс салығын есептеу «1» қайта есептеу коэффициентін
қолдану арқылцы жүзеге асырылады.
12. 12- бағанда салық жылының басынан бастап салық салынатын табысының
есепті сомасы (10-баған) мен қайте есептеу коэффициентіне (11- баған)
көбейту жолымен айқындалатын жеке табыс салығы салынатын табыстың есепті
сомасы;
13. 13- бағанда салық салынатын табыстың есепті сомасына салық кодексінің
145-бабының 1 және 1-1-тармақтарында белгіленген ставкаларды 12- бағанда
көрсетілген салық салынатын табыстың есетік сомасына қолдану жолымен
есептелген жеке табыс салығының сомасы;
14. 14- бағанда 13- баған сомасының 11-бағанға қатынасы ретінде
айқындалатын салық жылының есепті айы үшін есептелген жеке табыс
салығының сомасы;
15. 15- бағанда сылық жылының өткен айлары үшін есептелген жеке табыс
салығының сомасы;
16. 16- бағанда салық жылының тиісті айы үшін ұстап қалуға тиісті, 14 және
15- бағандардың айырмасы ретінде айқындалатын жеке табыс салығының
сомасы;
17. 17- бағанда 2-бағанда көрсетілген және міндетті зейнетақы жарналарын
қоспағанда, Салық кодексінің 316-бабының 1-тармағына сәйкес әлеуметтік
салық салу обьектілеріне жатпайтын табыс сомасы;
18. 18- бағанда міндетті зейнетақы жарналарын қоспағанда, жылдың басынан
бастап үдемелі жиынмен 17-бағанда айқындалатын табыстар сомасы;
19. 19- бағанда 2- баған мен 6,17- бағандардың айырмасы ретінде
айқындалатын салық жылының есепті айы үшін әлеуметтік салық салынатын
табыс сомасы;
20. 20- бағанда 3-баған мен 7,18-бағандардың арасындағы айырмасы ретінде
айқындалатын жылдың басынан бастап үдемелі жиынмен әлеуметтік салық
салынатын табыс сомасы;
21. 21-бағанда есепті ай үшін (20-баған) салық салынатын табыс сомасын
қайта есептеу коэффициентіне (11-баған) көбейту жолымен айқындалатын
салық жылы үшін әлеуметтік салық салынатын табыстың есепті сомасы;
22. 22- бағанда 21- бағанда айқындалған салық салынатын табыстың есепті
сомасына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын міндетті
әлеуметтік аударымдардың мөлшеріне азайтылған Салық кодексінің 317-
бабының 1 немесе 2-тармақтарында белгіленген ставканы қолдану жолымен
есептелген әлеуметтік салық сомасы;
23. 23- бағанда көрсетілген салық жылының есепті айы үшін әлеуметтк салық
22-бағандағы сомалардың 11-бағанның тиісті сомаларына қатысы ретінде
анықталады;
24. 24- бағанда салық жылының өткен айлары үшін есептелген әлеуметтік салық
сомасы;
25. 25- бағанда 23- баған мен 24- бағандағы сомалардың айырмасы ретінде
айқындалатын салық жылының тиісті айы үшін төленетін әлеуметтік салық
сомасы;
26. 26- бағанда Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын әскери
қызметшілердің, ішкі істер органдарының, Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігі Қылмыстық - атқару жүйесі комитетінің, қаржы полициясы
органдары мен мемлекеттік өртке қарсы қызмет қызметкерлерінің ақшалай
үлесі түріндегі табысын қоса отырып әлеуметтік аударымдар есептелетін
жеке тұлғалардың табыстары;
27. 27- бағанда Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру
туралы заңдық актісіне сәйкес есептелген әлеуметтік аударымдар сомасы.
Салықтарды есептеу кезінде қайта есептеу коэффициенттерін
айқындаудың ерекше тәртібін салық органдары ағымдағы жылы бірінші рет
жұмысқа тұрған қызметкерлер үшін белгіленген. Тап осы тәртіп жұмысқа
алынып, бұрынғы жұмыс орнынан анықтама тапсырмаған жеке тұлғаларға да
қолданылады. Қалған қызметкелерге қайта есептеу коэффициенттері қарапайым
тәртіппен қолданылады, яғни жұмысқа алынға айға сай келетін коэффициент
қолданылады. Есептелген табыс және ұсталған жеке табыс салығы туралы
анықтаманы қызметкерлер жаңа жұмыс орнына тапсырған. Бірақ әлеуметтік
салықтың есептелген-есептелмегені айқын болмай отыр. Ұйым 1 сәуірден бастап
жеке табыс салығын есептеу үшін сәуірге сай келетін, коэффициентті, яғни
«3» санын қолдануға тиіс. Ақпан және наурыз айларында аталған жеке тұлға еш
жерде жұмыс істемеген ескерсек, Ұйым есепті қаңтардағы табысын сәуірдегі
табысымен жиынтық түрінде ескеруге тиіс. Ұйым бухгалтериясы қаңтар үшін
деректерін алдыңғы кезең үшін жыл басынан бергі көрсеткіштер ретінде
ескеріледі. Салық шегерімдрі қаңтар және сәуір айлары үшін ғана беріле
алады. Сөйтіп, аталған жағдайда жеке табыс салығын есептеу бойынша
қиындықтар туындамайды. Мұндағы қиындық- әлеуметтік салықты есептеп
шығарған кезде жаңа жұмыс берушіде бірінші жұмыс орнында есептелген
әлеуметтік салық туралы деректер жоқ.
Бірінші жұмыс берушінің бюджетке әлеуметтік салық төлеу және
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар төлеу
жөнінде міндеттемелерді орындалмай қалған, бірақ ҚР-да салық салу
принциптеріне орай, салық төлеушінің-екінші жұмыс берушінің міндеттемесіне
ықпал етуге тиіс емeс.
Жергілікті бюджетке түсетін салықтар бойынша шоттар корреспонденциялары
|№ |Шаруашылық операция мазмұны |Дебет |Кредит |
|1. |Жеке табыс салығы есептелді |3350 |3120 |
|2. |Әлеуметтік салық есептелді |1620,7110,7210,|3150 |
| | |8110,8310,8410 | |
|3. |Жер салығы, көлік құралдарына салық, |7210 |3160-3190 |
| |мүлік салығы және басқа да міндетті | | |
| |төлемдер есептелді | | |
|4. |Есептелген салықтар бюджетке аударылды |3110-3190 |1010,1030 |
|5. |Артық төленген салық сомалары бюджеттен |1030 |3110-3190 |
| |қайтарылды | | |
Барлық бюджеттік төлемде банктегі ағымдағы шоттан «Төлем
тапсырмалары » арқылы аударылады.
Екінші жұмыс беруші әлеуметтік салықты бірнеше нұсқамен есептейді,
бұл ретте салық сомасы есептің нұсқасына қарай әртүрлі болуы мүмкін. Мүмкін
нұсқалар бойынша әлеуметтік салықтың есептелуін қарастырайық.
1-нұсқа.
Екінші жұмыс берушіде әлеуметтік салық слынатын, қызметкерге алдыңғы
жұмыс беруші есептеген табыстар туралы деректер жоқ. Мұның өзі оның
әлеуметтік салықты жиынтық қорытындысымен есептеуіне мүмкіндік бермейді.
Бұл жағдайда екінші жұмыс беруші әлеуметтік салықты сәуір үшін
деректерді ескеріп есептейді. Сәуір үшін 40 000 теңге есептелген жағдайда
әлеуметтік салық бойынша деректер мынадай болады: әлеуметтік салыққа
салынатын табыс = 36 000 теңге (40 000- МЗЖ); әлеуметтік салыққы салынатын
табыстың есптік сомасы = 108 000 теңге (36 000*3коэф.); есептік сомадан
әлеуметтік салық = 21 600 теңге; ағымдағы ай үшін әлеуметтік салық =7 200
теңге (21 600 /3 ).қызметкер зейнетке болмаса, сәуір үшін әлеуметтік
аударымдар = 540 теңге (36 000*1,5% ). Сәуір үшін бюджетке төленуге тиіс
әлеуметтік салық = 6 660 теңге (7 200-540).
2-нұсқа.
Екінші жұмыс берушіде қаңтар үшін әлеуметтік салық слынатын табыс
туралы деректер бар. Анықтамаға сәйкес бірінші жұмыс беруші қаңтар үшін
әлеуметтік салық «1» коэффициентін қолдана отырып, өспелі жиынтығымен
жүргізуге тиіс. Шартты түрде қаңтар үшін бірінші жұмыс беруші есептеген
табыс 45 000 теңгені, әлеуметтік салық салынатын табыс – 40 500 теңгені (45
000 МЗЖ), қаңтар үшін әлеуметтік салық – 8 100 теңгені құрайды.
Екінші жұмыс берушіде әлеуметтік салық есебі мынадай болады: сәуірде
әлеуметтік салыққа салынатын табыс = 76 500 теңге (40 500+ 36 000 );
табыстың есептік сомасы = 229 500 теңге (76 500*3); есептік табыстан
әлеуметтік салық сомасы = 43 164 теңге; аяқталған кезең үшін әлеуметтік
салық сомасы = 14 388 теңге (43 164/3); сәуір үшін есептелген әлеуметтік
салық сомасы =6 288 теңге (14 388-8 100). Екінші жұмыс берушіде сәуір үшін
әлеуметтік аударымдар = 540. Сәуір үшін бюджетке төленуге тиіс әлеуметтік
салық сомасы = 5 748 теңге ( 6 288-540).
3-нұсқа.
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті
мамандарының қызметкер жұмыстан шыққан кезде әлеуметтік салық «1»
коэффициентіне қайта есептелмейтіні туралы түсіндірмесін ескере отырып,
бірінші жұмыс беруші әлеуметтік салықты «12» коэффициентін қолдана отырып
есептеп шығарған. Бұл жағдайда есептік сомадан бірінші жұмыс беруші
есептеген әлеуметтік салық сомасы = 81 041 теңге (40 500 * 12= 486 000 –
466 080 = 19 920* 12% = 2390,4 + 78 651 = 81 041,4). Қаңтар үшін әлеуметтік
салық = 6 753 теңге ( 1 041 / 12). Екінші жұмыс беруші аталған нұсқада
әлеуметтік салықты есептеп шығарған кезде мынадай деректерді алады:
әлеуметтік салық салынатын табыс = 76 500 теңге (40 500 + 36 000); табыстың
есептік сомасы = 229 500 теңге ( 76 500 * 3); табыстың есептік сомасынан ӘС
сомасы = 43 164 теңге (229 500- 174 780 = 540 720 * 15% = 8 208 + 34 956);
аяқталған кезең үшін ӘС сомасы 14 388 теңге (43 164 / 3); сәуір үшін ӘС = 7
635 теңге. Сәуір үшін төленуге тиіс әлеуметтік аударымдар = 540 теңге.
Екінші жұмыс беруші бюджетке төлеуге тиіс әлеуметтік салық сомасы = 7 095
теңге.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Арнаулы салық режимдері қалай қалыптасқан?
2. Ұйымдар жергілікті бюджетке қандай салықтар төлейді?
8 – Тақырып. Қосылған құнға салық бойынша бюджетпен есеп айырысулардың
салықтық есебі
Дәріс жоспары:
1.Қосылған құн салығының салық салу базасы және төлеушілері
2.Қосылған құн салығын бухгалтерлік есепке алу
1.Республикалық бюджет кірістерінің ішінде ең маңыздысы - қосылған құн
салығы (ҚҚС). Ол тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын
айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды
білдіреді. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті
қосылған құн салығы сатылған тауарлар (жұмыстарды, қызмет көрсетулер) үшін
есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар (жұмыстарды,
қызмет көрсетулер) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығының сомасы
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Салық салу объектілері:
- салық салынатын айналым;
- салық салынатын импорт қосылған құн салығын салу объектілері болып
табылады.
Төлеушілері Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша
есепке тұрған мынадай тұлғалар:
- жеке кәсіпкерлер;
- мемлекеттік мекемелерді қоспағанда заңды тұлғалар;
- қызметін Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент еместер;
- заңды тұлға сәйкес қосылған құн салығын дербес төлеушілер ретінде
танылған құрылымдық бөлімшелері қосылған құн салығын төлеушілер болып
табылады.
Тауарлар импорты кезінде қосылған құн салығын төлеушілер Қазақстан
Республикасының кеден заңдарына сәйкес осы тауарларды Қазақстан
Республикасының аумағына импорттайтын тұлғалар болып табылады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қоюға қойылатын талаптар:
1. Қорытындысы бойынша тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді)
өткізу бойынша айналымның мөлшері белгіленген өткізу бойынша ең
төменгі айналымнан асатын болса, тұлғалар кез келген кезең (он екі
айлық кезеңнен аспайтын) аяқталған күннен бастап күнтізбелік он бес
күннен кешіктірмей қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы салық
органына өтініш беруге міндетті.
2. Өткізу бойынша айналымды анықтау кезінде салықтан босатылатын өткізу
бойынша айналым, егер ондай мүлік кәсіпкерлік қызмет мақсатында
пайдаланылмаса, есепке алынбайды.
Шаруа қожалығы үшін арнаулы салық режимінде бюджетпен есеп айырысуды
жүзеге асыратын салық төлеуші, өткізу бойынша айналым мөлшерін анықтау
кезінде осы арнаулы салық режиміне кіретін қызметті жүзеге асырудан түскен
өткізу бойынша айналымды есепке алмауына болады.
Заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері болған жағдайда өткізу бойынша
айналым көлемі осы тұлғаның барлық құрылымдық бөлімшелерінің өткізу бойынша
айналымдары ескеріле отырып айқындалады.
3. Өткізу бойынша айналымның ең төмен деңгейі көрсетілген кезеңнің соңғы
айына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 15 000
еселенген шамасын құрайды.
4. Қосылған құн салығы бойынша есепке қойылуға жатпайтын, бірақ қосылған
құн салығын салуға жататын тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) өткізуді жүзеге асыратын немесе жүзеге асыруды
жоспарлаған тұлға қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы
өтінішті салық органына ерікті түрде бере алады.
Тұлғалар қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы өтініш берген
айдан кейінгі айдың алғашқы күнінен бастап қосылған құн салығын төлеушіге
айналады. Жеке кәсіпкер он жұмыс күннен кешіктірмей қосылған құн салығы
бойынша есепке қою туралы салық органына өтініш берген жағдайда, жеке
кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы тұлға жеке
кісіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап қосылған құн салығын
төлеушіге айналады.
Мемлекеттік мекемелерді, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент еместі қоспағанда, заңды
тұлға ол мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күннен кешіктірмей салық
органына қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы өтініш берген
жағдайда осы тұлғалар өздері салық төлеушілер ретінде мемлекеттік тіркелген
күннен бастап қосылған құн салығын төлеушілерге айналады.
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою салық төлеуші ретінде
мемлекеттік тіркеу орны бойынша жүзеге асырылады.
Заңды тұлға арнайы экономикалық аймақтың аумағында объектілер салу
жөніндегі қызметті жүзеге асырған жағдайда, ондай зағды тұлғаның не оның
құрылымдық бөлімшесін қосылған құн салығы бойынша есепке қоюды арнайы
экономикалық аймақ аумағындағы салық органы жүзеге асырылады.
Қосылған құн салығы бойынша есептен шығару:
1. Егер қосылған құн салығын төлеушінің соңғы он екі айлық кезеңдегі
салық салынатын айналым мөлшері салық салынатын ең төмен айналым
мөлшерінен аспаса, ол тіркелген жеріндегі салық органына өзін қосылған
құн салығы бойынша есептен шығару туралы өтініш беруге құқылы.
2. Егер қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын тұлға салық
салынатын айналымдарға байланысты қызметін тоқтатқан жағдайда, мұндай
тұлға қызметі тоқтатылған салық кезеңінен кейінгі алты айдың
аяқталуынан кешіктірмей, өзін қосылған құн салығы бойынша есептен
шығару туралы өтініш беруге міндетті.
3. Қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын заңды тұлға таратылған
жағдайда, мұндай тұлға салық төлеушілердің мемлекеттік тізімінен
алынып тасталған күннен бастап қосылған құн салығы бойынша есептен
шығарылуы тиіс.
Тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізу бойынша айналым.
1. Тауарға меншік құқығын беруді, оның ішінде:
- тауарды сатуды;
- тауарды тиеп жөңелтуді, оның ішінде басқа тауарларға алмастыруды;
- тауар экспортын;
- тауарды тегін беруді;
2. Тауарды төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді;
3. Мүлікті қаржы лизингіне беруді;
4. Қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепілге қойылған мүлкін
беруін;
5. Бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт режимінде
қайтаруды білдіреді т.б.
Салық салынатын айналымды анықтау.
Қосылған құн салығын төлеушінің тауарларды (жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді) өткізу бойынша жасаған айналымы салық салынатын айналым болып
табылады, оған:
- қосылған құн салығынан босатылған;
- өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын айналым
қосылмайды.
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып
табылмайтын резидент еместен жұмыстар, қызмет көрсетулер алынған жағдайда,
аталған жұмыстар, қызмет көрсетулер белгіленген тәртіппен алушының салық
салынатын айналымына енгізіледі.
Салық салынатын импорт Қазақстан Республикасының кеден заңдарына
сәйкес декларациялануға тиісті, Қазақстан Республикасының аумағына
әкелінетін немесе әкелінген тауарлар салық салынатын импорт болып табылады.
Тауарды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізу орны болып:
- егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын болса,
тауарды тасымалдау басталған орын;
- басқа жағдайларда- тауарды алушыға беру орны ;
- егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланысты
болса, осы мүліктің орналасқан жері;
- егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, жұмыстарды, қызметтерді
нақты жүзеге асыратын орын.
Өткізу бойынша айналым жасау күні болып:
Тауарды тиеп жөнелту күні тауар өткізу бойынша айналым жасау күні болып
табылады.
Салық салынатын айналым мөлшері.
1. Егер трансферттік бағаларды қолдану кезіндегі мемлекеттік бақылау
мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе,
салық салынатын айналым мөлшері, оған қосылған құн салығын енгізбей, мәмле
жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып,
өткізілетін тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) құны негізінде
анықталады.
2. Тауарларды тегін берген кезде салық салынатын айналым мөлшері, қосылған
құн салығын енгізбей, өткізу бойынша айналым жасау күні қалыптасқан бағалар
деңгейі негізге алына отырып анықталады, бірақ бұл баланстық құнынан кем
болмауы керек.
3.Кепіл беруші кепілдік мүлікті берген кезде кепіл берушідегі салық
салынатын айналым мөлшері, сатылатын кепілдіктегі мүлік құны негізге
алынып, бірақ қосылған құн салығы енгізілмей, осы мүлікті кепілге салудан
алынған займ қаражаты сомасынан төмен емес мөлшерде айқындалады.
2. Салық салынатын айналым мөлшерін түзету.
Өткізілген тауарлардың құны қандай да бір өзгеріске түскен жағдайда,
салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі.
Салық төлеушінің салық салынатын айналым мөлшерін түзеті:
- тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған;
- мәмленің шарттары өзгерген;
- өткізілген тауарлар үшін баға, өтем өзгерген;
- өткізілген тауарлар үшін теңгемен төлеу кезінде құнының айырмасын
алған.
Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар. Тауарлар экспорты
болып:
- экспортқа тауарлар өткізу жөніндегі айналымға нөлдік ставка бойынша
салық салынады; Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес
жүзеге асырылатын Қазақстан Республикасының кеден аумағынан тауарлар
әкету тауарлар экспорты болып табылады.
- тауарлар экспорты расталмаған жағдайда аталған тауарларды өткізу
бойынша айналымға көрсетілген ставка бойынша қосылған құн салығы
салынуға тиіс.
ҚҚС ставкасының кему салдарлары әртүрлі.
Біріншіден, ҚҚС ставкасының кемуі есебінен салық төлеушіде, әсіресе
өнімді даярлаудан өтізуге дейін ұзақ уақыт өткен кәсіпорындарда айналым
қаржылары неғұрлым аз жұмсалатынын атап өту керек. ставканың кему олардың
айналым қаржыларын үнемдеуіне, демек салық жүктемесін азайтуына мүмкіндік
береді.
Екіншіден, ҚҚС ставкасы кеміген кезде салық төлеушілердің өз
жұмыстарына немесе көрсететін қызметтеріне баға қалыптастыруға екі
көзқарасты болжауға болады.
Бірінші көзқарас, бағаларды өзгеріссіз қалдыруда болып табылады,
яғни ҚҚС ставкасы кеміген кезде салық төлеушінің қарауында қалған табыс
сомасы ұлғайтылады. Екінші көзқарас, салық төлеушілер өз бағаларын
төмендету жағына қарай түзету жасайтын нұсқа да болуы мүмкін.
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған
құн салығының сомасы салық салынатын айналым бойынша есептелген қосылған
құн салығының сомасы мен сәйкес есепке жатқызылған салық сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады.
Қосылған құн салығының ставкасы 15 пайызға тең болады және салық
салынатын айналым мөлшеріне қолданылады.
Өткізу бойынша айналымдарға қосылған құн салығы нөлдік ставка
бойынша салынады.
Салық салынатын импорт боыйнша қосылған құн салығының ставкасы салық
салынатын импорт мөлшерінің 15 пайызға тең болады.
Қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі күнтізбелік ай болып
табылады. Егер алдыңғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиісті қосылған құн
салығының орташа айлық сомасы 1000 айлық есептік көрсеткіштен кем болса,
онда салық кезеңі тоқсан болып табылады. Егер күнтізбелік ай ішінде есепке
жатқызысған қосылған құн салығының сомасы есептелген салық сомасынан асып
кеткен жағдайда, қосылған құн салығын төлеуші дербес айқындалған
күнтізбелік ай не тоқсан салық кезеңі болып табылады. Ауыл шаруашылық
өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін
қолданылатын қосылған құн салығын төлеушілер үшін аталған арнаулы салық
режимінің күші қолданылатын қызметті жүзеге асырудан бюджетке төленуге тиіс
қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі салық жылы болып табылады.
Қосылған құн салығын төлеуші әрбір салық кезеңі үшін қосылған құн
салығы бойынша декларацияны салық кезеңінен кейінгі айдың 15-інен
кешіктірмей табыс етуге міндетті. Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды
тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін қолданылатын қосылған құн
тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін қолданылатын қосылған құн салығын
төлеушілер әр тоқсан үшін қосылған құн салығы бойынша декларацияны есепті
тоқсаннан кейінгі айдың-15-інен кешіктірмей табыс етуге міндетті.
Декларациямен бірге салық кезеңі ішінде сатып алынған тауарлар бойынша шот-
фактуралардың тізілімі табыс етіледі.
Қосымша құн салығы бойынша шоттар корреспонденциялары
|№ |Шаруашылық операция мазмұны |Дебет |Кредит |
|1 |Сатып алушылар шоттарына қосымша құн салығы |1210 |3130 |
| |көрсетілді | | |
|2 |Еншілес ұйымдарға қосымша құн салығы |1220,1230 |3130 |
| |көрсетілді | | |
|3 |Есепке алынған қосымша құн салығы |3130 |1420 |
Қосылған құн салығын төлеуші қосылған құн салығы бойынша декларацияны
тапсыру үшін мерзімі белгіленген күнге дейін немесе сол күні бюджетке әрбір
салық кезеңі үшін салық төлеуге міндетті. Салық төлеуші тиіс қосылған құн
салығын қоспағанда, импортталатын тауарлар бойынша қосылған құн салығы
уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша кеден ісі мәселелері
жөніндегі уәкілетті орган белгіленген тәртіппен, кеден төлемдерін төлеу
үшін Қазақстан Республикасының кеден заңдарында белгіленген күні төленеді.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Салықтар бойынша декларациялар қалай толтырылады?
2.Салықтардың бухгалтерлік есебі қалай жүргізіледі?
9 – Тақырып. Әлеуметтік салық бойынша бюджетпен есеп айырысулардың салық
есебі
Дәріс жоспары:
1. Әлеуметтік төлем түсінігі, әлеуметтік салық.
2. Жұмсалған шығындар бойынша шегерімдердің салық есебі
1. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол
ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметтік салықтың есебі,
3150 шоттың «Әлеуметтік салық» деп аталатын субшотында жүреді.
Әлеуметтік салық ай сайын есептелінеді, ол үшін еңбеккердің
жалпы табысынан әлеуметтік салық ұсталынады.
Мысал. Ағымдағы ай үшін еңбеккерлерге 100 мың теңге жалақы,
сондай-ақ 20 мың теңге мейрам күндеріне, 15 мың теңге пайдаланбаған
еңбек демалыстары үшін компенсация, 50 мың теңге қызмет бабы
бойынша іс-сапарға барғаны үшін компенсация есептелінді делік. Енді
біз ағымдағы ай үшін әлеуметтік салықтың сомасын есептеп шығарып
көрейік. Жұмыс берушінің еңбеккерлерге төлейтін жалпы сомасы 185
мың теңге құраған, жинақ зейнеткерлік қорға төлейтін міндетті
зейнеткерлік жарнасы 12 мың теңге құраған(180*10%), әлеуметтік салық
салынбайтын еңбеккерлердің табысы 77 мың теңге құраған (12+50+15), ал
әлеуметтік салықтың сомасы 22,7 мың теңге құраған[(185-77)*21%].
Есептелген әлеуметтік салық мына шоттардың дебетінде: 8113, 8213,
8413, 7110, 7210 және 3150 шоттың кредитінде көрініс табады.
Мыналар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады: дара кәсіпкерлер,
жеке нотариустар, адвокаттар, ҚР резидент заңды тұлғалары, ҚР қызметін
тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын резидент еместер.
Әлеуметтiк салада қызметiн жүзеге асыратын
ұйымдарға салық салу.
Қызметiн әлеуметтік салада жүзеге асыратын ұйымдарға жылдық жиынтық
табысының кем дегенде тоқсан процентiн грант, қайырымдылық көмек, өтеусiз
берiлген мүлiк, өтеусiз негiздегi аударымдар мен қайырмалдықтар түрiнде
алынған табыстар, сондай-ақ қызметтің мынадай түрлерiнен:
1) косметологиялық қызметтердi қоспағанда, медициналық қызметтер
көрсетуден;
2) қызметтің осы түрлерін жүргізу құқығына тиісті лицензиялар бойынша
жүзеге асырылатын мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту; бастауыш, негізгі
орта, жалпы орта білім беру; техникалық және кәсіптік, орта білімнен
кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру және қосымша
білім беру жөніндегі қызмет көрсетуден;
3) ғылым, спорт (коммерциялық сипаттағы спорттық ойын-сауық шараларынан
басқа), мәдениет (шоу-бизнестi қоспағанда) саласында қызмет, тарихи-мәдени
мұраны, мұрағаттық құндылықтарды сақтау бойынша, сондай-ақ балаларды,
қарттар мен мүгедектердi қорғау және оларды әлеуметтiк қамсыздандыру
саласында қызмет көрсетуден;
4) кiтапхана қызметiн көрсетуден алынуға тиiс (алынған) кiрiс құрайтын
ұйымдар жатады.
Әлеуметтiк салада қызметiн жүзеге асыратын ұйымдарға, мынадай шарттарға сай
келетiн:
салық кезеңiнде мүгедектердiң саны қызметкерлердiң жалпы санының кемiнде 51
процентi болатын; салық кезеңiнде мүгедектердiң еңбегiне ақы төлеу
жөнiндегi шығыстар еңбекке ақы төлеу бойынша жалпы шығыстардың кемiнде 51
процентiн (есту, сөйлеу, сондай-ақ көру қабiлетiнен айрылған мүгедектер
жұмыс iстейтiн мамандандырылған ұйымдарда - кемiнде 35 процент) құрайтын
ұйымдар да жатады.
2. Әлеуметтік салаға жіберілген шығындар бойынша шегерімдер салық
төлеушінің мынадай шығыс түрлері ретінде анықталады:
1.Салық салынатын табыстың үш процентінен аспайтын жалпы сомасы
мөлшерінде, нақты шеккен мынадай қызмет түрлерінің шығыстары:
- медициналық қызметті;
- жоғарғы және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беруғ қосымша білім
беру саласындағы қызмет;
- мұрағат құндылықтарын сақтау жөніндегі қызметтер көрсету саласындағы
қызмет;
- коммерциялық емес ұйымдарға және қызметін әлеуметтік салада жүзеге
асыратын ұйымдарға өтеусіз негізде берілген мүліктің құны;
- көмекті алатын адамның тарапынан өтініш жасалу негізінде салық
төлеушінің шешімі болған кездегі демеушілік және қайрымдылық көмекті.
2. мүгедектердің еңбегіне ақы төлеуге жұмсалған шығыстардың 2
еселенген мөлшерін және мүгедектердің жалақысының және басқа да төлемдердің
есептелген әлеуметтік салық сомасының 50- пайызын.
3. жеке тұлға салық төлеушіде кемінде үш жыл жұмыс істеу міндеттемесі
туралы шартты жасасқан жағдайда, салық төлеушімен еңбек қатынастарында
тұрмаған жеке тұлғаны оқытуға арналған шығыстарды азайту.
Оқытуға арналған шығыстар:
1) Оқытуға ақы төлеуге жұмсалған нақты шығындар;
2) ҚР Үкіметінің белгіленген нормалар шегінде тұруға жұмсалған нақты
шығыстары;
3) Оқитын адамдарға салық төлеуші айқындаған мөлшерде, бірақ ҚР
Үкіметі белгілеген нормадан аспайтын ақша сомасын төлеуге арналған
шығыстар;
4) Оқуға түскен кезде оқу орнына және оқу аяқталғаннан кейін қайту
жолына жұмсалған нақты шығыстарын қамтиды.
Бұл шегерімдер жиынтығы декларацияның 100.00 нысанының 100.00.062
жолында Салық Кодексінің 133- бабына сәйкес салық салу кірісін кеміту
сомасы ретінде көрсетіледі.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:
1.Әлеуметтік салық қалай есептелінеді?
2.Оқытуға арналған шығыстар түрі қандай?
10-Тақырып. Жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысулардың салық
есебі
Дәріс жоспары:
1.Табыс салығының салық салу объектілері
2.Табыс салығын есепке алу ерекшеліктері
1. Активтерді немесе міндеттемелерді мойындаудың өзінен есеп
беретін компания осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының
орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де баланстық
құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ)
салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе
өтеу салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл жекелеген жағдайларды
қоспағанда, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге
қалдырылған салық активін) мойындауын талап етеді.
12 ҚЕХС мақсаты үшін пайдаға салынатын салыққа салық салынатын пайдаға
негізделетін барлық ұлттық және шетелдік салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға
салынатын салыққа пайданың көзінен ұсталатын, еншілес компания,
қауымдастырылған компания төлейтін немесе есеп беретін компанияға бөлінген
пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде төленетін салық сияқты салықтар
кіреді.
Бухгалтерлік пайда - салық төлеуге кететін шығысты шегерілгенге
дейінгі кезең ішіндегі таза пайда немесе залал.
Салық салынатын пайда (салық салу кезінде есептелетін залал) – салық
органдары белгілеген ережелерге сәйкес анықталатын кезең ішіндегі пайда
(залал), осыған байланысты пайдаға салынатын салық төленеді (өтеледі).
Салық төлеуге кететін шығыстар (салық өтемінен түскен кіріс) -
ағымдағы салыққа немесе кейінге қалдырылған салыққа қатысты кезең ішіндегі
таза пайданы немесе залалды есептеуге қосылатын жиынтық көлем.
Ағымдағы салық – салық салынатын пайдаға (салық салу кезінде
есептелетін залалға) қатысты кезең ішінде төленуге (өтелуге) тиісті пайдаға
салынатын салық сомасы.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері – салық салынатын уақытша
айырмашылықтарға байланысты алдағы кезеңдерде төленуге тиісті пайдаға
салынатын салық сомасы.
Кейінге қалдырылған салық активтері - алдағы кезеңдерде өтелуге тиісті
пайдаға салынатын салық сомасы. Ол мыналарға байланысты:
есептелген уақытша айырмашылықтарға;
пайдаланылмаған салық залалдарын алдағы кезеңге көшіруге; және
пайдаланылмаған салық кредиттерін алдағы кезеңге көшіруге.
Уақытша айырмашылықтар - активтің немесе міндеттеменің
баланстық құны мен олардың салықтық базасы арасындағы айырмашылық. Уақытша
айырмашылықтар мынадай болуы мүмкін:
салық салынатын уақытша айырмашылықтар, активтің немесе міндеттеменің
баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы кезеңдердегі салық
салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде салық салынатын соманың
пайда болуына және туындауына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтар
болып саналатын айырмашылықтар; не
ұстап қалынатын уақытша айырмашылықтар. Тиісті активтің немесе
міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы
кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық салу кезінде есептелетін
залалды) анықтаған кезде нәтижесі ұстап қалу болып саналатын
айырмашылықтар.
Активтің немесе міндеттеменің салық базасы - салық салу мақсатында
активке немесе міндеттемеге берілетін көлем.
Салық төлеуге кететін шығыстарға (салық өтемінен түскен кіріске)
ағымдағы салық шығыстары (ағымдағы салықты өтеуден түскен кіріс) және
кейінге қалдырылған салық шығысы (салық өтемінен кейінге қалдырылған кіріс)
енгізіледі.
Активтің салық базасы – компания активтің баланстық құнын өтегеннен
кейін алатын кез келген салық салынатын экономикалық пайдадан салық салу
мақсатында есептелетін сома. Егер де осы экономикалық пайдаға салық
салынбайтын болса, активтің салық базасы оның баланстық құнына тең болады.
Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнына тең болады, бұған
алдағы уақытта осы міндеттемеге қатысты салық салу мақсатында шегерілетін
кез келген сома қосылмайды. Аванспен алынған түсімге келетін болсақ, пайда
болатын міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнына тең болады, бұған
алдағы уақытта салық салынбайтын түсімнің кез келген сомасы қосылмайды.
Кейбір баптардың салықтық базасы бар, бірақ баланста актив пен
міндеттеме ретінде танылмайды. Мәселен, зерттеуге кететін нақты шығын пайда
болу кезеңінде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шығын ретінде
көрсетіледі, бірақ оны салық салынатын пайданы (салық залалын) белгілеген
кезде шегеруге көпке дейін рұқсат берілмеуі мүмкін. Салық органдары
болашақта шегеруге рұқсат беретін сома болып табылатын зерттеуге кететін
шығынның салықтық базасы мен нөлге тең болатын баланстық құны арасындағы
айырмашылық кейінге қалдырылған салық активінің пайда болуына жол ашатын
шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады.
Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы онша айқын болмаған
жағдайларда 12 ҚЕХС негіз болатын іргелі принципті қарастырған пайдалы:
компания белгілі бір шектеулерді есептемегенде активтің немесе
міндеттеменің баланстық құнының орнын толтыру немесе өтеу болашақ салық
төлемдерін, егер де осы орнын толтырудың немесе өтеудің салықтық салдарлары
болмайтын болса, олардың қандай боларымен салыстырғанда көбейтетін
(азайтатын) болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (активін)
мойындауға міндетті. С мысалы осынау іргелі принципті қарастырған пайдалы
болатындай, мысалы, активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы орнын
толтырудың немесе өтеудің қажетті тәсіліне тәуелді болатындай жағдайды
көрсетеді.
Шоғырландырылған қаржы есептілігінде уақытша айырмашылықтар
шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі активтердің және міндеттемелердің
баланстық сомаларын тиісті салық базасымен салыстыру арқылы анықталады.
Салық базасы шоғырландырылған салық декларациясына, ол есептелетін
заңдылықтарға қатысты айқындалады. Басқа заңдылықта салық базасы топтағы
компаниялардың әрқайсысының салық декларациясына қатысты анықталады.
Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық төленбеген сомаға
тең міндеттеме ретінде мойындалуға тиіс. Егер ағымдағы және алдыңғы
кезеңдерге қатысты төленген сома осы кезеңдер үшін төленуге тиіс сомадан
асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде танылуға тиіс.
Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге көшірілуі
мүмкін салық залалымен байланысты пайда актив ретінде мойындалуы керек.
2.Салық залалы өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін
пайдаланылатын болса, компания салық залалы пайда болған кезеңде пайданы
актив ретінде мойындайды, өйткені пайда компанияға түсуі және осы пайдалар
дұрыс бағалануы тиіс.
Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық төленбеген сомаға
тең міндеттеме ретінде мойындалуға тиіс. Егер ағымдағы және алдыңғы
кезеңдерге қатысты төленген сома осы кезеңдер үшін төленуге тиіс сомадан
асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде танылуға тиіс.
Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге көшірілуі
мүмкін салық залалымен байланысты пайда актив ретінде мойындалуы керек.
Салық залалы өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін
пайдаланылатын болса, компания салық залалы пайда болған кезеңде пайданы
актив ретінде мойындайды, өйткені пайда компанияға түсуі және осы пайдалар
дұрыс бағалануы тиіс.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық салудағы уақытша
айырмашылықты мойындаулары тиіс, егер тек ол мыналардан пайда болмаса:
а) іскерлік беделді алғашқы танумен; немесе
б) активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:
1) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмайтын; және
2) оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық салынатын пайдаға
(салық залалына) әсер етпейтін операцияда бастапқы мойындау.
Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған
компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу
үлесімен байланысты салық салудағы уақытша айырмашылық үшін кейінге
қалдырылған салық міндеттемесі мойындалуы тиіс.
Активтерді мойындауда компания алдағы кезеңде алатын экономикалық пайда
ретінде оның баланстық құнын болашақта өтеу жатыр. Активтің баланстық құны
оның салық базасынан асатын болса, салық салынатын экономикалық пайда
сомасы салық салу мақсатында шегеруге рұқсат етілетін көлемнен асып түсетін
болады. Бұл айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып саналады,
ал алдағы кезеңдерде туындайтын пайдаға салынатын салықты төлеу
міндеттемесі кейінге қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады.
Компания активтің баланстық құнын өтеуіне қарай салық салынатын уақытша
айырмашылық қалпына келеді, ал компанияда салық салынатын пайда туындайды.
Бұл экономикалық пайдалар компаниялардан салық төлемі кейпінде кететін
болады дегенді білдіреді.
Кейбір уақытша айырмашылықтар табысты немесе шығысты бір кезеңдегі
бухгалтерлік пайданың құрамына, ал басқа уақытта салық салынатын пайдаға
қосқан кезде пайда болады. Мұндай уақытша айырмашылықтар көбіне мерзімді
айырмашылықтар деп аталады. Осындай уақытша айырмашылықтардың мысалдары
төменде келтіріліп отыр. Бұларға салық салынады, сайып келгенде, олар
кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің пайда болуына әкеліп соқтырады:
а) пайыздық түсім уақытына қарай бухгалтерлік пайдаға қосылады,
бірақ кейбір заңды құқықтарда ол ақша қаражатын алған кезде салық салынатын
пайдаға қосылуы мүмкін. Осындай түсімге қатысты баланста мойындалатын кез
келген дебиторлық берешектің салықтық базасы нөлге тең болады, себебі түсім
ақша қаражатын алғанға дейін салық салынатын пайдаға әсер етпейді;
б) салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде
пайдаланылатын амортизация бухгалтерлік пайдаға қолданылатын пайдадан
өзгеше болуы мүмкін. Уақытша айырмашылық - активтің баланстық құны мен оның
салық базасы арасындағы айырмашылық, ал ол ағымдағы және мұның алдындағы
кезеңдерде анықталған салық салынатын пайданы анықтаған кезде салық
органдары рұқсат еткен осы активке қатысты барлық шегерулерді ескергенде
активтің бастапқы құнына тең келеді. Салық салынатын уақытша айырмашылық
амортизация тездетілген кезде кейінге қалдырылған салық міндеттемесінде
пайда болады және көрінеді (егер салық амортизациясы бухгалтерлік
амортизацияға қарағанда жай болса, онда шегерілетін уақытша айырмашылық
пайда болады. Мұның өзі кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді); және
в) әзірлеуге кететін шығындар бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде
алдағы уақытта капиталдандырылуы және амортизациялануы мүмкін, бірақ олар
пайда болған кезеңдегі салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегеріледі.
Әзірлеуге кеткен мұндай шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады,
өйткені олар салық салынатын пайдадан шегерілген. Уақытша айырмашылық -
әзірлеуге кеткен шығынның баланстық құны мен олардың нөлге тең салық
базасының арасындағы айырмасы.
Уақытша айырмашылықтар сонымен қатар:
а) сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктіру жөніндегі
шығын алынған теңестірілетін актив пен міндеттемелерге олардың бастапқы
әділ құнымен, бірақ салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз
бөлінеді;
б) (салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз активтер қайта
бағаланады;
в) іскерлік бедел кәсіпорындар біріккен кезде пайда болады;
г) активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы бастапқы
мойындалған кезде оның бастапқы баланстық құнынан өзгеше болады, мысалы,
компания активтерге жататын салық салынбайтын мемлекеттік субсидиядан пайда
алған кезде; не
д) еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған
компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу
үлесімен байланысты инвестициялардың баланстық құны инвестициялардың салық
базасынан немесе қатысу үлесінен өзгеше болады.
Өздік тексеру сұрақтары:
1. Табысқа салынатын салық дегеніміз не?
2. Салық төлемі бойынша үнемдеу қалай болады?
3. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
Тәжірибелік сабақ 1. Салық есебі және оның есеп жүйесіндегі орны
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Салық есебінің пайда болу тарихы
2.Салық есебінің ақпараттық базасы
3.Бухгалтерлік есеп – шаруашылық есептің бір тармағы ретінде
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 2. Корпоративтік табыс салығының жалпы сипаттамасы және
рөлі
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1. Корпоративтік табыс салығының төлеушілері
2. Корпоративтік табыс салығының базасы
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 3 . Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысының құрылуының
есебі.
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Заңды тұлғалардың жиынтық табысының есебі
2.Жылдық жиынтық табыс
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 4 Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысынан шегерімдерді
есептеу тәртібі
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1. Шегерімдер дегеніміз не
2.Салық есебінің ақпараттық базасы
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
6. Салық есебі. Султанова Б.Б. Алматы. 2008 жыл
Тәжірибелік сабақ 5. Дайын өнімді (жұмыстар мен қызметтерді) сатудағы
шығыстардың құрылуының есебі.
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Тауарларды қызметтерді сату бойынша аударымдар
2. Тауарларды сатудағы шығындар есебі
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 6 . Салық есебінің ережелері және тіркелген активтер
бойынша шегерімдер.
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Салық есебінің ережелері
2. Тіркелген активтер түсінігі
3. Тіркелген активтер бойынша шегерістер
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 7. Арнаулы салық режимдері
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық режимі.
2.Шаруа қожалықтары үшін арнаулы салық режимі.
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 8 . Қосылған құнға салық бойынша бюджетпен есеп
айырысулардың салықтық есебі
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Қосылған құнға салық салу объектісі және салық ставкалары
2. Қосылған құнға салық бойынша декларация
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 9. Әлеуметтік салық бойынша бюджетпен есеп айырысулардың
салық есебі
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Әлеуметтік салық салу объектілері және әлеуметтік салықты төлеушілер.
2.Салық ставкалары
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
Тәжірибелік сабақ 10. Жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп
айырысулардың салық есебі
Тәжірибелік сабақ сұрақтары:
1.Жеке табыс салығының есептеу механизмі.
2.Жеке табыс салығының декларациясы
Әдістемелік нұсқау – Оқу құралдарымен жұмыс. Ақпаратты жеткізушілермен
ақпарат алмасу.
Әдебиеттер:
1.Жақыпбеков, Д.С. Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі
мен есептілігін ұйымдастыру.- Алматы, 2009 жыл
2. Шарипов, А.Қ. Салық есебі.- Алматы, 2009 жыл
3. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. I.-Қарағанды, 2009 жыл
4.СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
4.1 Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыруға әдістемелік нұсқау.
Өз бетімен жұмыстарын орындау кезіндегі жалпы сұрақтар
Өз бетімен жасалатын зерттеу жұмыстарын студент өз бетімен орындау
керек және жазбаша түрде курстың басты проблемасын дайындап құрастыруы
керек.
Осыған байланысты дұрыс тақырыпты таңдау үлкен маңызды рөл б.т.
Студенттеге кафедра бекіткен және ұсынған кез-келген тақырыпты
таңдауға құқық беріліпті. Жетекшімен келісілген студент өзі таңдаған
тақырыптың атын өзгертуге болады. Тақырыпты таңдаған кезде бұл зерттеу
жұмысы болашақта қорғалатын диплом жұмысының бөлігі болатынын ескеру қажет.
Өз бетімен зерттелетін жұмыстарын дайындаудың негізгі сатылары:
▪ Өз бетімен зерттелетін жұмыстарын тақырыбын таңдау
▪ Таңдап алынған тақырыптың әдебиеттерін іздестіру және танысу
▪ Өз бетімен зерттелетін жұмыстарын бастапқы нұсқасын құрастыру
▪ Таңдап алынған тақырыптың әдебиетімен танысу
▪ Өз бетімен зерттелетін жұмыстарын қорытынды нұсқаның жоспарын құрастыру
▪ Өз бетімен зерттелетін жұмысты толығымен жазу және оны тексеруге
жетекшіге беру
▪ Жетекшінің ескертулерін тыңдап жұмысты жалғастыру толықтырулар енгізу
▪ Жетекшіге аяқталған жұмысты ұсыну
▪ Өз бетімен зерттелетін жұмысты қорғау
Жұмыстың басында зерттеу жұмысының ең бастапқы жоспарды құру керек.
Содан кейін таңдалған әдебиеттерді толығымен оқып танысу керек. Соның
ішінен негізгі тақырыптың теориялық проблемаларды көрсететін жерлерді
іздестіру қажет. Содан кейін ғана құрылымдық материалдарды кітаптар мен
кітаптық пособияларды пайдалану қажет. Одан кейін монографиялар мен
журналдар мақалаларға көшу қажает. Мұндай шараны қолдану білімнің
жинақталуына келеді. Әдебиеттерді таңдау жүйесі құрастырылған кейін зерттеу
жұмысының бастапқы нұсқасын өзгертуге болады.
Өз бетімен зерттелетін жұмыстың құрылымы:
Кіріспе, үш бөлімі, қорытынды, қолданылған әдебиеттер және қосымшалар.
Бөлім ішінде міндетті түрде тақырыпшаларын көрсету керек.
Кіріспені міндетті түрде таңдалған тақырыптың негізгі мақсаттары мен
міндеттерін зерттеу мен пәннің объектілердің актуальды түрде негіздеу
қажет.
1 бөлімде тақырыптың негізгі теориясы көрсетілуі қажет . сонымен қоса
экономистердің ғылыми ойлары көрсетілуі керек.
2 бөлімде тақырыпқа тәжірибелік нормативтік анализ жасау керек
3 бөлімде әлемдік тәжірибені есепке алу арқылы проблемалар дамуын және
жүзеге асуын қарастыру
Қорытынды мазмұны мен шешім қабылдаудан тұру қажет.
Өз бетімен зерттелетін жұмыста материалдар мазмұны мағыналы және
түсінікті болуы керек. Барлық бөлімдер бір бірімен тығыз байланыста болуы
керек. Яғни бір бөлімнен бір бөлімге ауысқанда байланысты болуына көп көңіл
бөлу керек. Жеке бөлімдерде қосымша материалдар, анықтамалық, монографиядан
және басқа да әдеби көздерден алынған, сонымен қатар әртүрлі авторларды
цитаталағанда сәйкес әдебиетті көрсетуі керек. Жұмыс аяғында қолданылған
әдебиеттер тізімі болу керек, ал жұмыстың ортасында осы әдебиеттің нөмері
орналасқан беті квадрат жақшаның ішінде көрсетілуі керек. Егер көзге бірақ
одан цитата алынбаса онда жақшаның ішінде қолданылған әдебиеттің тізімдік
нөмері болу керек.
Өз бетімен зерттелетін жұмысында пікір таластық сұрақтар болатын болса
әр түрлі авторлардың ойларын келтіруі керек. әртүрлі авторлардың
жұмысындағы көзқарастарды міндетті түрде салыстыру керек. Осылардан кейін
студент өз ойын келтіруі немесе автордың айтуымен келіседі.
Газет журналдан материал алғанда мақаланың аты авторы, басылған жылы,
журнал бетінің нөмері көрсетілуі керек. Қолданылған әдебиеттен кейін
қосымша материалдар жазылады.
4.2 Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары
ОӨЖ №1
1.Салық есебі және оның есеп жүйесіндегі ролі
2.Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысының құрылуының есебі
3.Өткізілген өнімдер (жұмыстар мен қызметтер) бойынша шығыстардың есебі
4.Салық есебінің ережелері және тіркелген активтер бойынша шегерімдер
5.Алынған несиелер үшін сый ақыларын бойынша салық есебі
6.Күмәнді талаптар бойынша шегерімдердің салық есебі
7.Резервтік қорға аударымдар бойынша шегерімдердің салық есебі
8.Геологиялық зерттеулер мен қазба байлықтарды өндіруге дайындық жұмыстары
бойынша шығындардың салық есебі
ОӨЖ №2
1.Әлеуметтік төлемдерге шығындар бойынша шегерімдер есебі
2.Әлеуметтік салаға жіберілген шығындар бойынша шегерімдердің салықтық
есебі
3.Зияндардың салықтық есебі
4.Таза табыс есебінен өтелетін шығындардың салықтық есебі
5.Резидент еместердің табыстарының салық есебі
6.Заңды тұлғалардың жылдық жиынтық табыс және олардан шегерімдер туралы
декларациясы
7.Табыс салығының есебі
8.Қосылған құнға салық бойынша бюджетпен есеп айырысудың салықтық есебі
ОӨЖ №3
1.Әлеуметтік салық бойынша бюджетпен есеп айырысудың салық есебі. Жеке
табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысудың салық есебі
2.Жиынтық жылдық табысын құруының есебі
3.Өнімдерді сатудан түскен табыстың құрылуының есебі
4.Активтердің құнының өсуінен түскен табыстардың есебі
5..Жиынтық жылдық табысты түзеу
6.Жиынтық жылдық табыстан шегерімдердің есебі
7.Сатылған өнімдер бойынша шығыстардың есебі
8.Тіркелген активтер бойынша салық есебінің тәртібі
ОӨЖ №4
1.Негзігі құралдар жөндеуіне жұмсалған шығындардың салық есебі
2.Сый ақылар бойынша салық есебі
3.Күмәнді талаптардың салық есебі
4.Сақтандыру компаниялардың резервтік қорларына аударымдарының салық есебі
5.Әлеуметтік саланың шығындарының салық есебі
6.Геологиялық зерттеулер мен қазба байлықтарды өндіруге дайындық жұмыстары
бойынша шығындардың салық есебі
7.Әлеуметтік төлемдерге шығындар бойынша шегерімдер есебі
8.Айыптардың, компенсациялардың салық есебі
ОӨЖ №5
1.Зияндардың салықтық есебі
2.Таза табыс есебінен өтелетін шығындардың салықтық есебі
3.Резидент еместердің төлеу көздерінің салық есебі
4.Резидент еместердің табыстарының салық есебі
5.Табыс салығының есебі
6.Салық салынатын табысты түзету және залалды көшіру
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz