УМКД

Техниканың негізгі функциялары

«Тамақ өнімдері өндірісінің ғылыми зерттеу негіздері»
ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

050728– «Өңдеу өндірістерінің технологиясы»

мамандығы үшін

ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей 2011

|Мазмұны | |
|1 |4 |
|Глоссарий |4 |
|4 |25 |
| |27 |
|2 |28 |
|Дәрістер | |
|4 | |
| | |
|3 | |
|Зертханалық сабақтар | |
|4 | |
| | |
|4 | |
|5 | |
|Студенттердің өздік жұмыстары | |
|Пәнінің емтихан сұрақтары | |
|5 | |
| | |

1. ГЛОССАРИЙ

рН- ортадағы (қышқыл немесе сілті) сутегінің иондарының көрсеткіштері
0Т – Тернер градусы, 100 мл сүттігі қышқылды нейтрализациялайтын
децинормальды сілті ерітіндісіндегі (мл) мөлшері.
Микроорганизмдер – астық түйірінің қаша алмайтын серіктестігі, олар
астық түйірінің сапасын төмендететін негізгі факторлар болып табылады.
Сорбция – қоршаған орта буларынан әртүрлі газдар мен заттарды сіңіру
қабылетін айтады.

2. ДӘРІСТІК МАТЕРИАЛ

Дәрістер негізгі мақсаты пән бойынша тақырыптарды теориялық
негізде жеткізе білу болып табылады.

Такырып 1. Кіріспе. Ғылыми технологиялық процесс және дайын өнім
туралы жалпы мағлүматтар.

Жоспар:
1. Ғылыми технологиялық процесс және дайын өнім туралы жалпы
мағлұматтар.
2. Комбикормға жалпы түсініктеме.

Ғылыми технологиялық процесс және дайын өнім туралы жалпы
мағлұматтар.
Әдетте ғылыми технологиялық процесс - бұл шикізатты дайындау процесі
кезінде белгілі бір кезекпен физикалық немесе басқадай әсерлер
шикізаттың қасиетін өзгертеді.
Диірмендіқ жармалық және комбикормды зауыттарда технологиялық
процесстерді енгізуге байланысты жанама өнім және және технологиялық
қалдықтарды негізінен алады.
Ұн зауыттарының негізгі өнімі - ұн, жарма зауыттарының - жарма,
комбикорм зауытының - комбикорм.
Ұн негізінен бидай және рожь дәндерден алынатын ұнтақты өнім, химиялық
құрылысы өте қиын, өйткені оған әртүрлі химикаттың құрылысы бар – түстері
қөңыр түстіден эндосперма бөлшектері ақ түсті дәндер кіруі мүмкін.
Егер технологиялық процесс барысында диірменде ұнға негізінен аз
мөлшерде қабықшасы барр крахмалды эндосперм түссе, онда сортты ұн
жасалынады. Қоңырқай түсті қабықшалар ұнға неғұрлым аз түссе, соғұрлым оның
сорты жоғары болады. Химиялық құрылысы.бойынша сортты ұн 9 - 15% ақуыздан,
70 - 80% крахмалдан және аз мөлшерде май, витаминдар, микроэлементтер,
жасушалардан және басқалардан тұрады.
Егер диірмендегі технологиялық процесті былай құраса, ұнға барлық
дәннің анатомиялық бөлшектері (қабықшалары, алейронды қабат, эндосперм,
туынды) ұнтақтаса, ал жанама өнім ретінде 1 - 2% - тен жоғары емес
периферлі бөлшек дәндерінің қабықшасын алса, обойлы ұн дайындалады. Өзінің
химиялық қасиеттері бойынша обойлы ұн бидайдың химиялық құрамын қайталайды.
Жармалық техниканың негізгі өнімі болып жарма табылады. Бұл бүтін
немесе ұнтақталған, жартылай не бүтіндей сыртқы, ішкі қабықшаларынан
алейронды қабаттарынан, туындыдан аршылған жарма өнімінің бидайы.
Егер өндірісте техникалық процесте дайын жарманы, оған пластикалық түр
бергеннен кейін қалындікі 0,3 - 0,5 мм қабыршықтарынан тұрса онда тағамдық
ұнтақ немесе қабыршығынан жарма алынады. Сулы - жылы өндеуге байланысты
қабыршығынан жарма тағам дайындауға аз уақыт кетеді және жақсы қорытылады.
Жарма техникасы жасанды жарма жасауды зерттеп іздеуде. Оны қамырды престеу
арқылы алады. Мұндай қамыр әртүрлі ұндардың қоспасынан және витаминдермен,
ақуыздармен, микроэлементтермен байытылған. Престелген бөлшектердің формасы
мен мөлшері престің құрылысының матрицасына сәйкес келеді, оны оптималды
ылғалдылыққа дейін кептіреді.
Комбикормды зауыттар комбикорм өндіреді.
Комбикорм дегеніміз - біртекті әртүрлі жемдердің және ақуызға активті
заттардың тазаланған және ұнтақталған қоспасы, ғылыми есептеу арқылы
құрастырылған және ауыл шаруашылығындағы малдарды толық жемдеу үшін.
Комбикорм құрамында табиғи 3 түрлі жем болуы кереқ миниралды және
басқа да қоспаларды санамағанда малдарды көміртегімен, протеинмен,
минералды заттармен, витаминдермен толық қамтамасыз етуі керек.
Комбикорм өндірісінің кәсіпорындары:
- толық рационды комбикорм (ТК);
- комбикорм концентраттары (КК);
- ақуызды - витаминді қоспалар (АВҚ);
- примикстар (П);
- жемді қоспалар;
- қабыршақтанған жемдік жем;
- қабыршактанған жемдік сүлы;
- экструдирленген дәндік компоненттер;
- қабыршақтанған дәндік компоненттер;
- дерть;
Қазіргі кезде кәсіпорындардың, ұйымдардың, АҚ - дардың көбеюі
салдарынан және де импорттың әртүрлі жемдер мен жемдік қоспалардың нарықта
жаңа түрлері пайда болды:
- өнімсіз малдарға арналған жемдер (құрғақ);
- ақуыз концентраттары;
- акуызды - минералды - витаминді қоспалар;
- витаминді қоспалар;
- минералды қоспалар;
- концентратты қоспалар;
- жемдік және тағы басқа қоспалар;
Комбикормды сусымалы, түйіршіктелген жарма тәрізді түрлерде өндейді.
Толық рационды комбикорм - бұл малдын толық миниралды, биологиялық
активті заттармен камтамасыз ететін жемі: малдарды басқадай қоспасыз
жемдеуге болады.
Жылқыларға арналған толық рационды комбикормға шоп және меласса
косады.
Комбикорм өндіру үшін әртүрлі әдістер колданылады, соның ішінде АВҚ,
премикстер, корбонидті концентраттар, АВД, олар арнайы комбикормды
зауыттарда өңделеді.
Комбикормды концентраттар дегеніміз протеин, миниралды заттардың
мөлшері жоғары, бидайлы және де баска жемдер мен қатар негізгі рационға
қосымша малдарға арналған биологиялық құнды жем.
Ақуызды - витаминді қоспа - АВҚ - біртекті қосылыс, ұнтақталған,
жоғары ақуызды, минералды және биологиялық активті заттары бар, ғылыми
рецептер бойьшша өңделген.
АВҚ құрамына кіреді: жоғары ақуызды жемдер (жмых, шроттар, жемдік
ашытқылар, балық үны және т.б); минералды заттар (бор, ас тұзы); витаминдер
(А, В2, В3, Дг, РР, Віг, хомен хлорид және т.б), антибиотиктар (жемдік
витаминизденген биомицин, биовит - 40, террамицин және т.б.),
микроэлементтер (марганец тұздары, цинқ кобольт, темір, мыс және басқа
тұздар). АВҚ комбикормды зауыттарды дайындалады және шаруашылық комбикормды
кәсіпорындар немесе мал шаруашылығында жергілікті концентрирленген шикізат
негізінде құнды комбикорм өніру үшін қолданылады. Жоғарыда айтылып өткен
әдісті дәнді компоненттермен АВҚ арақатынасы тікбұрыш әдісімен
есептелінеді:
Диагональдардың қиылысында тікбүрыштың центрінде алынған қоспадағы
протеин пайызы көрсетіледі. Жоғарғы сол жақ бүрышта АВҚ - дағы протеин
пайызы, төменгі сол жақ бұрышта дәндік қоспадағы протеиннің мөлшері
көрсетіледі. Диагональ бойынша үлкен шама алынады, ол тікбұрыштың центрінде
орналасқан, алынған (есептелген) сан қарама - қарсы оң жақ төменгі бүрышына
жачылады. Одан кейін ортада тұрған санынан дәндегі протеин саны алынып
тасталынады.
Бақылау сұрақтары
1. Ұн зауыттарының негізгі өнімдеріне нені жатқызуға болады?
2. Комбикорм дегеніміз не?

Такырып 2. Техника туралы жалпы мағлұмат
Жоспар:
1. Техника түсінігі
2. Техника анықтамалары.

«Техника» түсінігі бүгінгі таңда өте көне және кең таралған
түсініктердің бірі болып табылады. Осы уақытқа дейін ол белгісіз іс-
әрекеттерді немесе кейбір материалдық құндылықтардың жиынтығын көрсетуге
қолданған.
Техника түсінігініің мағынасы өндіріс пен еңбек құралдарының дамуын
көрсете отырып тарихи қалыптасқан. Өнер, шеберлік сөздерінің бастапқы
мағынасы іс-қимылдың өзін, оның сапалық деңгейін көрсетеді. Сосын техника
түсінігі дайындау немесе өңдеудің белгілі әдісін көрсетеді. Өндірісте
жеке шеберлік ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе жатқан әдіс пен тәсілдер
жиынтығымен алмастырылады. Нәтижесінде «техника» түсінігі дайындалатын
материалдық объектілерге ауыстырылды. Бұл машина өндірісінің даму
кезеңінде өтеді және өндірісте қолданылатын кейбір құрылғылар, сонымен
қатар, осы өндірістің кейбір өнімдері техника деп аталынады.Техниканы
талдай отырып,техника туралы қалыптасқан анықтамаларды қарастыра отырып,
олардың негізгі типтерін анықтау керек.Техниканың көптеген анықтамалары
бар:
- «техне» грек тілінен аударғанда -өнер, шеберлік;
-бір нәрсені орындаудың әдісімен ережелерінің жиынтығы; материалды
әлемнің өзгерістеріне әкелетін адамның қажеттіліктерінің қанағаттандыруға
бағытталған іс-әрекет;құралдар мен машиналар жүйесі; кең мағынасында еңбек
құралы- бұл өндіріс процесіне қажетті барлық материалдық жағдайлар;
техника адамның өзін өзі жүзеге асыру,яғни табиғаттан тыс бағдарламаларды
жүзеге асыруға тырысатын іс-әрекеттерінің жүйесі;
Қоғаммен өндірілетін материалдық объектілердің жиынтығы; адамдардың
мақсатты іс-әрекетінің материалдық құралдарының жиынтығы; адамның іс-
әрекеттерінің жасанды мүшелерінің жүйесі; адамзатқа қажетті жұмыстарды
орындау үшін механикалық роботтардың жиыны.
Энциклопедиялық сөздікте «техника» түсінігі екі мағынада берілген:
«өндіріс процестерін жүзеге асыру үшін құрылған және қоғамның өндірістік
емес қажеттіліктерін е қызмет көрсетуге арналған құралдар жиынтығы».
Мұнда оның негізгі мақсаты анықталады: «еңбекті жеңілдету және оның
өнімділігін арттыру мақсатында адамның өндірістік функциясының толық немесе
бөлшектей алмастырылуы». Сөздің екінші мағынасы: «бір нәрсені орындаудың
әдісімен ережелерінің жиынтығы».
Келтірілген техника анықтамаларын үш негізгі топқа топтастыруға
болады. Оларды келесідей көрсетуге болады: техника жасанды материалды жүйе
ретінде; техника қызмет құралы ретінде; техника қызметтің нақты әрекеті
ретінде.Сөздің бірінші мағынасы (техника жасанды материалдық жүйе ретінде)
техниканың болуының бір жағын оны жасанды материалды заттарға жатқыза
отырып қарастырады.Бірақ барлық жасанды матриалдық заттар(мысалы, табиғи
құрылымды селекциялық қызмет өнімдері) техника болып саналмайды.
Сондықтан техника мағынасы мұндай анықтамалармен шектелмейді, өйткені
басқада жасанды материалдық заттардан техниканы бөліп көрсетпейді. Екінші
мағынасы да жеткіліксіз болып саналады. Техника еңбек құралы, өндіріс
құралы, ретінде сипатталады. Кейде техника еңбек заты немесе еңбек құралы
болып беріледі.Бірақ бұл дұрыс немесе, өйткені екі мағынасы да бір
кеңістікте қарастырылады және еңбек заты еңбек құралына қатысты кең
мағынада болып саналады.
Үшінші белгіленген анықтама – техника іс-әрекеттің белгілі әдісі
ретінде. Бұл мағынаға технология элементі болып табылатын «технологиялық
процесс» түсінігі сәйкес келеді.
Бақылау сұрақтары
1. Техниканың маңыздылығын қалай түсінесің?
2. Жалпы техника дегеніміз не?

Қолданылатын әдебиет

1. Горохов В.Г., Степин В.С. Философия науки и техники. – М., 2001
2. Зворыкин А.А. История техники. М., 2000. С. 7.
3. Князев В.Н. Человек и технология. – Киев, 2002

Тақырып 3 Техникалық объект түсінігі

Жоспар:
1. Техникалық объектілер жалпы сипаттамасы
2. Техникалық объектілер түрлері

Техника адамның түрлі тіршілік сферасында табиғи объектілерден
жасанды фрагменттерге түрлендірілген тобына жатады. Техникалық іс-әрекет
табиғи процестер негізінде адамның қажеттіліктерін өтейтін табиғи емес
заттарын жасайды.
Осылай техникалық объектілерге:
a) материалды өзгерістер;
b) жасанды өзгерістер жатады.
Жасанды материалды заттарға материалды мәнге ие болған өнер
туындылары да жатады. Бірақ, сурет туындысы техника болып есептелмейді.
Аталған сипаттамалар (материалды, жасанды) шынайы техика әлеміндегі
техникалық объектілердің аумағын нақты көрсетпейді.
Сонымен қатар, техниканың дамуы бұрынғы көзқарастарды - ескі стереотиптерді
жаңа техникалық өзгерістерге және олардың фрагменттеріне (детальдар және
олардың техникалық объектілері)алмастырады. Техника дамуын талдау үшін
техниканың әр даму этапында оның спецификалық қасиетін көрсететін
инвариантты модель қажет болады.Мұндай модель «техникалық объект» түсінігі
болып табылады. «Техникалық объект» түсінігі барлық техникалық
ұралдардыңбелгілері бар техникалық құбылысты көрсетеді. Жекелеген
техникалық объект техникалық әлемнің (техносфераның) толығырақ жеке
клеткасы болып табылады.
Яғни техникалық объектілер – бұл адамзат қызметі құралы функциясын
орындай отырып, адамның қызметінің негізгі жақтарын(материалды, ғылыми,
көркемдік) өзіне икемдейді. Басқа барлық заттарсалыстырмалы түрде өз
бетінше болады және бүтіннің бір бөлшегі болатын аралас заттар түзеді.
Оларға: адамның рухани өмірін; өнер туындысын; қолданылатын өзгермеген
табиғи формаларын; толықтай қоғамдық функцияны атқармайтын жасанды
табиғатты техникалық жүйелерді жатқызуға болады. Техниканың даму
процесінде табиғаттың жасанды формалары пайдаланылған табиғи формаларды
ығыстырады. Қарапайымдылардан бастап, адам барлық үлкен күрделіліердің
жасанды формаларын жасайды. Жасанды заттардың пайда болуы және дамуы
табиғидан өзгеше болады, өйткені техниканың дамуы табиғи эволюция жолымен
емес, адам әрекетімен негізделеді.Бүгінгі күнге дейін табиғи эволюцияның
негізгі үш этапын көрсетуге болады:тірі емес табиғат, тірі және қазіргі
әлеуметтік. Яғни, адам өз тәжірибесі нәтижесінде материяның үш деңгейін
игере алады. Біріншісіне тірі емес материяның табиғи пайда болу заңдылығын
игеру жатады. Оларды білу белгілі қасиеттері бар материалдарды құруға және
осы жасанды негізде техникалық затты құруға мүмкіндік береді.
Тірі материяның кейбір процестеріне негізделген техникалық заттардың
табиғаты онда ешбір органикалық қосылыстар немесе биологиялық процестер жоқ
болғанына қарамастан биологиялық деп аталынады. Осындай процестерге
негізделген техникалық заттардың пайда болуы барлық адамзат өндірісінің
сапалық өзгерісіне (жылу двигательдері) әкеледі.
Соңғы топқа тек әлеуметтік материяға тән процестердің жүзеге
асырылуына негізделген техника жатады.Осылай, техникалық заттардың екі
жақты қасиеті болады. Өздерінің адамзаттық мағынасында әлеуметтік функцияны
атқаратын болғандықтан олар әрқашан әлеуметтік болып табылады. Техника
субстратының табиғаты адамзаттық функцияны жүзеге асыру негізіндегі
процеске сәйкес физикалық, химиялық, биологиялық немесе әлеуметтік болып
табылады.
Бақылау сұрақтары
1. Қандай техникалық объектілерді білесіз?
Қолданылатын әдебиет

1. Князев В.Н. Человек и технология. – Киев, 2002
2. Горохов В.Г., Степин В.С. Философия науки и техники. – М., 2001
3. Зворыкин А.А. История техники. М., 2000. С. 7.

Тақырып 4 Тарихи ректоспективтегі техника

Жоспар:
1. Техниканың даму тарихының басқа ғылымдармен байланысы

Техника адамзатпен (Homo sapiens) бірге пайда болды және ұзақ
уақыт ешбір ғылымға тәуелсіз дамыды.Ғылымның өзіде ұзақ уақыт бойына
белгілі тәртіпте ұйымдастырылмаған болатын және техникалық сферада
қолданылуыға бағытталмаған болатын. Рецептуралық- техникалық білімдер ұзақ
уақыт бойы ғылыми білімга қарсы қойылып келді, ал ғылыми-техникалық білім
сұрағы мүлде қарастырылған жоқ. «Ғылыми» және «техникалық» терминдері түрлі
мәдени ареалдарға қатысты айтылды. Адамзат дамуының өте ертерек кездерінде
ғылыми және техникалық білім религиялық- мифологиялық қабылдауға
үйлестірілген болатын және практикалық әрекеттен ажырамаған болатын.
Ертеректе техника, техникалық білім, және техникалық әрекеттер сиқыр
күштерімен және мифологиялық қабылдаулармен тығыз байланысты болатын. Ғылым
тек ғана мамандандырылмаған және жүйеге келтірілмеген ғана емес,тәжірибемен
техникадан ажырамаған болатын.
Антикалық ғылым теориялық ойластырылғанды максималды толық қамту және
ғылыми зерттеуді пәлсапалық талдау бойынша кешенді болып табылатын.
Техника түсінігінің қазіргіден ерекше айырмашылығы болды. Антикалық ғылымда
«технэ» түсінігі техниканы, техникалық білімді, өнерді қарастырады,
бірақ теорияны қарастырмайды. Сондықтан көне грек философтарында, мысалы
Аристотельде «технэ» туралы арнайы еңбектері жоқ. Антикалық мәдениетте
ғылым және техника түрлі әрекет түрлері ретінде қарастырылды.
Орта ғасырларда сәулетшілер құпия сақталатын және бірза мөлшерде
ғана өзгеріске ұшырайтын дәстүрлі білімге сүйенген болатын.
Теория және практика қатынас мәселесі моральды жағдайда қарастырылды,
мысалы, сәулет өнерінде құдайлық көзқарастан қайсысы қолайлы екені
анықталды. Қайта өрлеу дәуірінде инженерлер, суретшілер, практикалық
математиктер практикалық бағытталған теорияда шешуші роль атқарады.
Қайта өрлеу дәуірінде инженерлер, суретшілер, жаңа практикалық теорияда
маңызды роль атқарды. Ренессанс мәдениетінде шеберлердің әлеуметтік статусы
өзгерді. Жаңа уақыттың ғылымында басқа тенденцияны бақылауға болады-
мамандандыруға тырысу және жекелеген аспектілерді бөлшектеп алу. Теориялық
құралдармен инженерлік мәселелерді шешуге қабілетті жаңа ғылымның идеалы
және жаңа ғылым мен техникаға негізделген ғылым анықталады. Бұл идеал
нәтижесінде ғылым мен техниканың дисциплинарлығына әкелді.Тарихи даму
барысында техникалық әрекет және техникалық білім біртіндеп, аңыз бен
сиқырдың әсерінен бөліне бастады, бірақ алғашқыда ғылымға емес сана мен
практика жүгінді.

Қолданылатын әдебиет
1. Князев В.Н. Человек и технология. – Киев, 2002
2. Тесман К. Проблемы научно-технической революции. М., 1963. С.29.

Тақырып 5 Техника типологиясы

Жоспар:
1.Техника типологиясы туралы жалпы мағлұматтар

Шынайы техникалық объектілердің немесе жасанды материалды
заттардың типтері көптүрлі. Өз кезегінде Ю.А.Жданов адамзатпен табиғи
материалды заттардыңи пайдаланылу формасының жіктелуі ұсынылды: дайын
табиғи формалар мен процестерді пайдалану; табиғиға ұқсас формаларды
құратын табиғи объектілердің өзгеруі; ішкі өзіндік дамудан пайда
болмайтын пәнге жаңа көріністер беру;
Аталған жіктеу адамзат әрекетіндегі барлық материалдық заттарды ,яғни
техниктерді кең мағынасында жасанды материалды отра ретінде қамтиды.
Шеменев Г.И. төмендегідей жіктеуді ұсынды: «…техникалық объектілердің
класстары (сәйкестілігі): технологиялық, энергетикалық, транспорттық,
коммуникативті, ақпараттық». Бұл техникалық объектілердіңтипологиясына
қарағанда негіздердің жіктелуі болып табылады.
Машинаға дейінгі дәуірдің пайдалану аумағының кең таралған типологиясы
келесідей:
Жер игеру мен суландыру құрылғылары;
Жер игеруден алшақтаған өндіріс;
Құрылыс техникасы;
Игеруші техника;
Әскери техника;
Транспортты техника;
Жаратылыстанудың жекелеген салаларына қызмет көрсету;
Медициналық,спорттық техника және т.б;
Техникалық объектілердің көптүрлілігін қамтуға тырысқан авторлар
көбінесе, қатаң жүйеліліктің болуына көңіл бөлмейді, осы сияқты жұмыстар
суреттеме немесе қосымша сипатта ғана болады. Қарастырылған типологиялар
жаңашылдыққа ие емес, яғни жаңа жүйелердің пайда болуын көрсете алмайды;
спецификалық әрекеттермен шектелген.
Техника барлық мәндерінде техникалық әрекеттің нәтижесі болып
табылады, сондықтан техникалық объект типологиясының негіздері ретінде
әрекеттің келесі компоненттерін көрсетуге болады: әрекет субъектісі,
объект,заттар, процесс және нәтиже.
Бақылау сұрақтары
1. Техникалық типологияның маңыздылығы неде?

Қолданылатын әдебиет

1. Горохов В.Г., Степин В.С. Философия науки и техники. – М., 2001
2. Зворыкин А.А. История техники. М., 2000. С. 7.

Тақырып 6 Техника шекаралары

Жоспар:
1. Техника мүмкіндіктері
2. Шекаралардың болуының себептері

Техника шекаралары.Табиғаттың догматикалық біліміне сүйене отырып,
техникаға көбінесе жалған (мысалы, өткен ғасырда ауада жүзу мүмкін емес деп
сендірді) шекаралар қойылды.Шынына келгенде табиғаттың адамммен қаншалықты
игерілетінін ешкім болжай алған жоқ. Барлық техникалық мүмкіндіктердің
кеңдігі адаммен игерілмейтін барлық техникалық жүзеге асыруларға
негізделген техника шекаралары туралы шатастыруларға әкелмеуі керек.
Техника – белгілі үлгімен бағытталатын құрал болып табылады. Техника
шекаралары өздігінен бола алмайды,өзі үшін ол зат болып қалады. Сондықтан
техника екі жақты.Техника өз алдына мақсат қоймайтын болғандықтан жақсылық
пен жамандықтың келесі жағында немесе олардың алдында болады. Ол
адамдардың жақсылығына не жамандығына жұмсалынады. Ол өздігінен бейтарап
және қайсыбіріне қарсы тура алмайды. Міне сол үшін оны бағыттау қажет.
Техниканың бағыттылығы өздігінен шықпайды. Адам техниканы басқару жолын
табуы қажет. Техника механизмдерді, жансыз, универсалдыны ғана басқарады.
Ол өз затын механизмге түрлендіреді, яғни аппараттарға және машиналарға.
Техника жансыз дүние сферасында болуымен шектелген. Техника үнемі шектеулі
ресурстармен және энергия түрлерімен байланысты. Техника оны өз еңбегімен
жүзеге асыратын адамдармен тығыз байланысты. Адамдар техникаға қызмет
көрсетуді қалауы қажет.
Уақыт өткен сайын бұрын соңды болмаған және бұрынғы ашылулар бастама
болған жаңа ашылулар жасалуда. Мұндай ашылуларға дизельді двигатель,
бүгінгі таңда - атомдық энергия жатады. Бұл қозғалыстың шекарасына
адамзатпен мүмкін болатын дүниенің барлығы ашылғанда қол жеткізілген
болады.

Бақылау сұрақтары
1. Техника шекаралары болуының себептерін қалай түсінесіз?

Қолданылатын әдебиет
1. Волков Г.Н. Истоки и горизонты прогресса. М., 1976. С. 21-22
2. Мелещенко Ю.С. Техника и закономерности ее развития. – Л., 1970

Тақырып 7 Техниканың әлеуметтік функциялары

Жоспар:
1. Техниканың негізгі функциялары
2. Техника функцияларының маңызы

Кез келген техниканың болуы оның функциясымен, яғни адамзат
әрекетінде қолданылатын қасиетімен тығыз байланысты. Техникалық объектінің
сыртқы қасиеті немесе оның функциясы бір жағынан, техникалық объектінің
материалды құрылымы сияқты ішкі қасиеттерімен; бір жағынан техникалық
объектілер қоғамның өндірістік күштер жүйесіне кіреді.Адам әрекетінің
элементі бола отырып, техникалық объектілертура әлеуметтік функцияны
атқарады.Техниканың тура функциясы – адам мен табиғаттың техникамен жұмыс
істеуі. Техниканың кері функциясы – барлық техникалық заттардың және
техниканың адам мен қоғамға әсері. Яғни, тура және кері функциялар барлық
байланыстар: адам-техника-табиғаттың жиынтығы.Техниканың функциясын
анықтауға негіз болатындарға: жасанды материалды заттардың негізі болып
табылатын табиғи негіздер;адам мен табиғаттың әсерлесуінің материалды
негізі ретіндегі көрінетін биологиялық зат ретіндегі адамның қасиеті;
адамдық өлшемді көрсететін қасиеттер жиынтығы ретінде жеке тұлғалық жүйе;
қоғамдағы әрекетті белгілі ұйымдастырушы ретіндегі қоғам жүйесі жатады.
Техникалық объектілердің көптүрлілігін қамтуға тырысқан авторлар көбінесе,
қатаң жүйеліліктің болуына көңіл бөлмейді, осы сияқты жұмыстар суреттеме
немесе қосымша сипатта ғана болады. Қарастырылған типологиялар жаңашылдыққа
ие емес, яғни жаңа жүйелердің пайда болуын көрсете алмайды; спецификалық
әрекеттермен шектелген.Техника функциясының жүйесі аталған төрт
инфрақұрылым салынғаннан кейін пайда болады.
Қоғамдық әрекетті ұйымдастыру техниканың дамуның басқада
факторларымен анықталады, яғни техниканың өзімен, техникалық заттармен,
қоғаммен табиғатқа әсер етудің қазіргі әдістерімен анықталады.Жеке
индивидке техниканың әсер етуі – бұл затсыз физикалық әсерлесу, табиғи
процесстер туралы білім ретінде оны адам тәжірибесіне жақындату, және де
техникалық білімде модельденген әлеуметтік әрекеттерді игеру;

Бақылау сурақтары
1. Техникалық функциялардың адамзат әрекетіндегі алатын орыны қандай?

Қолданылатын әдебиет
1. Новая технократическая волна на Западе. – М., 1986
2. Ортега-и-Гассет Х. Размышления о технике // Вопросы философии. –
1993. -№10
3. Философские вопросы технического знания. – М., 1984

Тақырып 8 Табиғат және техника

Жоспар:
1.Техниканың даму жетістігі
2.Техникалық жетістіктің табиғаттағы алатын орыны

Техникалық әрекеттегі ең маңыздысы - өндіру. Мақсат және техникалық
аппарат санада бірінші деңгейлі болып саналады: керісінше табиғатпен
берілген қараңғылыққа түседі.Техникалық әрекетте адам өз алдында көретін
табиғат- бұл механикалық және механикалық ортада қолдануға болатын
зенттеумен анықталған көзге көрінбейтін (мысалы, электр көзі) дүние.Бұл
білімді игерген және оны практикалық қолданумен, яғни электрді қосып,
электр поездарында жүрумен шектелетін, адам шын мәнісінде не болып
жатқанынан хабарсыз болады. Яғни адамдар табиғатпен қатынасқа түсе отырып,
өздеріне түсініксіз техникаға қызмет көрсетеді, ал бұл үшін бұрында білім
және физикалық икемділік қажет болады.Қазіргі техника табиғатқа
жақындылықта қажет етеді. Техникалық аппараттардың бірқатары- жазу
машинасынан автокөлікке дейін ерекше физикалық икемділікті қажет етеді.
Техникалық аппаратураны пайдалану үшін білім қажет. Техника адамзатты
жетістіктерін қолдану арқылы ығыстыру мүмкін немесе оны оны табиғаттың
танымына жақындатады. Техника адам алдында жаңа әлемді және ондағы жаңа
мүмкіндіктерді, ал бұл әлемде-табиғатқа жаңа жақындықты ашады. Техникалық
бұйымдардың әдемілігі. Транспорттық құралдар, машиналар, техникалық заттар
өз формаларының жетілдірілген формасына жеткен. Техника шынайы әлемнің кең
мүмкіндіктерін береді.Соған байланысты адамның түйсіктік қабылдауынан тыс
дүниелер көрінетін болады. Микроскоп және телескоп табиғатта жоқ, бірақ
олар табиғаттың жаңа сырларын ашып береді.Жаңа әлемдік көзқарас
қалыптасады. Жаңа байланыс құралдарыныңжәне хабарламалардың пайда болуымен
адамның кеңістікті сезінуі планета шегіне дейін жетті.Техникалық әлемде
адамзат үшінтехника жетістіктерінен жаңа мүмкіндіктер, спецификалық
демалулар болады. Адамның табиғатқа жаңа жақындығы біліктілікпен қатар
қабілеттілікті қажет етеді.
Бақылау сурақтары
1. Техникалық жетістіктің табиғаттағы алатын орыны қандай?

Тақырып 9 Қазіргі техниканың даму тенденциялары
Жоспар:
1. Қазіргі техника әлемінің даму қарқыны
2. Техника дамуының адамзат пен табиғатқа әсері

Техниканың сапалық өзгерісі оның прогрессивті даму этаптарымен
байланысты. Қазіргі техника әрекет ету объектісіне әсер ету және
энергетикалық функция мен бірге басқару функцияларын атқарады. Техника
функциясының дамуы – адам функциясының дамуы, оның күш салуы,
күрделілендіруі. Егер адамда жоқ функцияны атқарады деп есептесек, бұл
техника болмайды. Техниканың дамуының қазіргі жағдайын ескере отырып, өзара
байланысты дамудың екі аспектісін анықтауға болады.Бірінші- бұл бар
өндірісті автоматтандыру. Өндірісті автоматтандыру түсінігімен автоматты
станоктан автоматтандырылған өндіріске дейінгі өзгерісті айтуға болады.
Автоматтандырылған өндіріс әзірге гипотетикалық түрде ғана бар, ал
автоматтандырылған өндірістің қандай болуы керектігі қазіргі техниканың
дамуының екінші күрделі жағы болып табылады. Техникалық аппараттардың
бірқатары- жазу машинасынан автокөлікке дейін ерекше физикалық икемділікті
қажет етеді. Техникалық объектінің сыртқы қасиеті немесе оның функциясы
бір жағынан, техникалық объектінің материалды құрылымы сияқты ішкі
қасиеттерімен; бір жағынан техникалық объектілер қоғамнның өндірістік
күштер жүйесіне кіреді.Техникалық аппаратураны пайдалану үшін білім қажет.
Техника адамзатты жетістіктерін қолдану арқылы ығыстыру мүмкін немесе оны
оны табиғаттың танымына жақындатады. Техника адам алдында жаңа әлемді
және ондағы жаңа мүмкіндіктерді, ал бұл әлемде-табиғатқа жаңа жақындықты
ашады.
Техника дамуының негізгі заңдылығы әлеуметтік материя жүйесіндегі
негізгі техникалар қатынасымен терминделеді және адам мен табиғаттың
өлшемімен негізделуімен, бір жағынан техниканың адам мен табиғатқа әсер
етумен көрінеді. Яғни, техникалық объектілердің функционалды-морфологиялық
өзгерістерін келесідей негізгі өзара байланысты заңдылықтарға әкелуге
болады: адам мен табиғаттың өзара қатынасының деңгейін жоғарылату
тенденциясы; техниканың вариативті әлеуметтік функциясының жүйесін дамыту
және жоғарылату; көп деңгейлі техникалық объектілерді қалыптастыруда
көрінетін техника жүйесінің морфологиялық құрылымын күрделілендіру.

Бақылау сурақтары
1. Техниканың қарқындап дамуының қоршаған ортаға тигіетін әсері қандай?

Қолданылатын әдебиет
1. Мелещенко Ю.С. Техника и закономерности ее развития. – Л., 1970
2. Методологические проблемы создания новой техники и
технологии. –Новосибирск, 1989
3. Наука и технология: методологические и социально-экономические
аспекты взаимодействия. – М., 2002

Тақырып 10 Технология анықтамасы

Жоспар:
1. Технология мағынасы
2. Анықтамалардың ғылыми негізделуі

Үлкен Совет Энциклопедиясында технология термині кеңінен қолданылады:
«Технология – шикізатты, материалдарды, жартылай фабрикаттарды немесе
бұйымдарды қабылдау және алу, өңдеу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы.
Өндірістік процестің негізгі бөлігі болып табылатын алу, жасау, өңдеу,
сақтау операцияларының әдістерімен тәсілдерін, оларды орындау бойынша
нұсқаулықтарын, техникалық ережелерді, талаптарды, кестелер мен графика
және т.б жасайтын ғылыми мамандық.»
Мағынасы бойынша басқаша трактовканы политехникалық сөздіктің
авторлары береді: «Технология – бұл өндіріс құралдарына сәйкес шикізат,
материалдар және жартылай өнімдеріне әсер ететін, дайын өнім алу үшін
өндіріс процесінде қолданылатын шикізат, материалдар және жартылай
өнімдерді формасының, қасиетінің, жағдайының өзгеруінің әдістерінің
жиынтығы».
Технологияға қатысты анықтамаларды салыстыра отырып, жалпылама
анықтамалардың түрлі принциптеріне келуге болады. БСЭ-да технология кең
мағынада түсіндіріледі және (халық шаруашылығының түрлі салаларында әрекет
ететін) және субъективті.
Политехникалық сөздікте технология белгілі еңбек заттарының еңбек
құралдарымен өзара әсерлесуіне дейін, яғни өндірістік операцияларға дейін
қысылады. Бұл дегеніміз субъективті жағында технология әрекет етуші
объективтіге әкелінеді, және мағынасы бойынша технологияның ғылыми жағы
мойындалмайды. Аталған жағдайда «өнімді дайындаудың әдістерінің жиынтығы»,
«белгілі өндіріс құралдарымен шикізаттарға әсер ету әдістері» немесе
ғылыми емес түрлі технологиялардың жиынтығы.
Мұндай позиция технологияның ғылыми және теориялық жалпы дұрыс емес
түсініктемесіне әкеледі, нәтижесінде метафизикаға, техницизмге әкеледі.
Практикалық технологияны талдауда оны техникадан және еңбек құралынан үзуге
болмайды. Бұдан қазіргі технология өз мағынасы бойынша бір мағынада емес
және бірнеше аспектілері бар. Олардың ең маңыздылары – объективті және
субъективтілері.Өз кезегінде ғылыми және теориялық жағы бар.Осылай біз
технологияның объективті және субъективті мәселелерімен, яғни практикалық
және теориялық технологиялармен кездесеміз.Бұл жерде терминді түрлі
талқылау себебі көрсетілген.

Бақылау сурақтары
1. Технология трактовкаларын талдаңыз?

Қолданылатын әдебиет

1. Мелещенко Ю.С. Техника и закономерности ее развития. – Л., 1970
2. Методологические проблемы создания новой техники и
технологии. –Новосибирск, 1989
3. Наука и технология: методологические и социально-экономические
аспекты взаимодействия. – М., 2002

Тақырып 11 Технология түрлері

Жоспар:
1.Технология
2. Практикалық технология түсінігі

Технологияның ұйымдастырылуының барлық иерархиялық деңгейінде
практикалық (объективті), ғылыми және теориялық (субъективті) болып
бөлінеді. Технологияға қатысты анықтамаларды салыстыра отырып, жалпылама
анықтамалардың түрлі принциптеріне келуге болады. Практикалық
технологиямен ғылыми тығыз байланысты, ал ғылыми мен теориялық байланысты.
Практикалық технология
Практикалық технология – бұл тәжірибемен өңделген процестердің
және белгілі тұтынушылық құндылықты жасау бойынша операциялардың жиынтығы.
Аталған технология көрсетілуі және сипатталуы мүмкін.
Әрекет етуші технологиялардың мақсаттары оның функционирлену жағдайына
байланысты өзгереді. Практикалық технологияны талдауда оны техникадан және
еңбек құралынан үзуге болмайды. Бұдан қазіргі технология өз мағынасы
бойынша бір мағынада емес және бірнеше аспектілері бар. Олардың ең
маңыздылары – объективті және субъективтілері.Өз кезегінде ғылыми және
теориялық жағы бар. Осылай біз технологияның объективті және субъективті
мәселелерімен, яғни практикалық және теориялық технологиялармен
кездесеміз.Бұл жерде терминді түрлі талқылау себебі көрсетілген.
Материалды өндірістің негізгі тапсырмаларына: технологиялық процестердің
интенсификациялану құралдарын іздеу және жүзеге асыру;өндірістің
технологиялық құралдарын бағалау, өндіріс жағдайының өзгеруі;жаңа және
сапасы жақсартылған тауарлар өндірісіне дайындалу.
Объективті әрекет етуші технологияның сипаттамасына динамизм,
нақтылық, материалдық негізделуі, логикалылығы жатады.

Бақылау сурақтары
1. Технология түрлерінің жіктелуінің маңыздылығы?

Қолданылатын әдебиет
1. Назарова Н.И. «Общая технология пищевых производств», М.
«Легкая пищевая промышленность», 2000г, стр.360.
2. Федюкин З.К., Дурнев В.Д., Лебедев В.Г. Методы оценки и управ
ление качеством промышленной продукции: Учебник. - М.: Филинъ,
2000. - 328 с.
3. Журнал «Мясная промышленность»

Тақырып 12 Технологиялық динамикалылық

Жоспар:
1. Технологиялық динамикалылық түсінігі
2. Динамикалылықтың өндіріс сферасындағы алатын орыны

Технологиялық динамикалылық қандай да бір процестердің,
қозғалыстардың, әрекеттердің шартты белгілер, суреттер, сұлбалар,
сызбалар,кейде толықтай қазіргі техникалық құралдар көмегімен көрсетуге
болатын аралық жағдайларының орындалуын көрсетеді. Бұл өндірістік
процесстер, физиологиялық, басқарушылық немесе нұсқаулық, сонымен қатар
творчествалық процесстер болуы мүмкін.
Бұл процесстер адамнның өнері мен еңбегі арқасында оның қатынасуымен
жүзеге асырылады. Еңбек процесінің қарапайым сәттеріне: мақсатты әрекет,
немесе еңбектің өзі, кез келген технология, еңбек құралдары, кез келген
өндіріс жатады. Еңбек заты мен құралының басқа да екі өндірістік күші
өндіріс құралы деп айтылады. Еңбек заты ол оның бағытталуы. Олар өздігінен
динамика құрамайды, бағытталған әрекеттердің нәтижесінде кеңістікте
түрленетін, немесе бір күйден екіншісіне ауысатын, немесе біртіндеп өз
құрылымын тұтынушылық құнға не тауарға өзгертетін материалды тасымалдағышы
ретінде көрінеді. Өз әрекетінен нәтиже шығару үшін адам еңбек заты
өзгеретін заңдылықтарды білуі және оны тиімді пайдалана алуы қажет.
Бұрын бұл заңдылықтар ұпақтан ұрпаққа келе жатқан еңбек заттары,
тәжірибе жинақталуы арқылы таныған болатын. Мұндай форма өнердің жеклеген
салаларында қалдырылды. Материалды өндіріс сферасында бұл жағдай күрт
өзгерді.
Бақылау сурақтары
1. Технологиялық динамикалылық еңбек процесінің маңыздылығы?

Қолданылатын әдебиет

1. Назарова Н.И. «Общая технология пищевых производств», М.
«Легкая пищевая промышленность», 2000г, стр.360.
2. Федюкин З.К., Дурнев В.Д., Лебедев В.Г. Методы оценки и управ
ление качеством промышленной продукции: Учебник. - М.: Филинъ,
2000. - 328 с.
3. Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой
продукции./под редакцией д.б.н. А.К.Смагулова — Алматы, 2002 —
544с.
4. Журнал «Пищевая промышленность»

Тақырып 13 Технология нақтылығы

Жоспар:
1. Нақтылықтың еңбек процесінідегі ролі

Технология нақтылығының процесстерінің белгілі бір нәтижеге жетуге
бағытталғандығынан көрінеді. Заттың пайдалылығы, адамның қажеттілігіне
жарамдылығы тұтынушылық құн деп аталынады, ал егер нарықта ауыстыруға
арналған болса- тауар деп аталады. Бұл процесстер адамның өнері мен еңбегі
арқасында оның қатынасуымен жүзеге асырылады. Еңбек процесінің қарапайым
сәттеріне: мақсатты әрекет, немесе еңбектің өзі, кез келген технология,
еңбек құралдары, кез келген өндіріс жатады. Әрекет етуші технологиялардың
мақсаттары оның функционирлену жағдайына байланысты өзгереді.
Технология тауармен немесе қойылған мақсаттың нақтылану тұрғысынан
тұтынушылық құнымен және соңғы өнім түрі, оның қажетті құралдарымен,
орындаушының квалификациясын көрсететін технологиялық процестердің
нақтылануын қарастырады. Бұл процесстер адамның өнері мен еңбегі арқасында
оның қатынасуымен жүзеге асырылады. Еңбек процесінің қарапайым сәттеріне:
мақсатты әрекет, немесе еңбектің өзі, кез келген технология, еңбек
құралдары, кез келген өндіріс жатады. Еңбек заты мен құралының басқа да екі
өндірістік күші өндіріс құралы деп айтылады. Еңбек заты ол оның бағытталуы.
Олар өздігінен динамика құрамайды, бағытталған әрекеттердің нәтижесінде
кеңістікте түрленетін, немесе бір күйден екіншісіне ауысатын, немесе
біртіндеп өз құрылымын тұтынушылық құнға не тауарға өзгертетін материалды
тасымалдағышы ретінде көрінеді. Өз әрекетінен нәтиже шығару үшін адам еңбек
заты өзгеретін заңдылықтарды білуі және оны тиімді пайдалана алуы қажет.
Нақтылық объективті әлемнің үш: еңбек заты, еңбек құралы және
еңбектің өзінен тұратын компоненті болатынын көрсететін технологияның
материалдық негізделуімен тығыз байланысты. Бұл компоненттердің қазіргі
масштабтары ішкі процестер, сонымен қатар, табиғатпен сыртқы әсерлесудің
қатаң бақылануын қажет етеді. Егер тұтынушылық құнмен қарайтын болсақ,
абстрактілі немесе теориялы технологияны анықтауға болады.

Бақылау сурақтары
1. Технологиялық нақтылықтың еңбек процесіндегі орыны?

Қолданылатын әдебиет

1. Назарова Н.И. «Общая технология пищевых производств», М. «Легкая
пищевая промышленность», 2000г, стр.360.
2. Федюкин З.К., Дурнев В.Д., Лебедев В.Г. Методы оценки и управ ление
качеством промышленной продукции: Учебник. - М.: Филинъ, 2000. - 328
с.
3. Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой продукции./под
редакцией д.б.н. А.К.Смагулова — Алматы, 2002 — 544с.

Тақырып 14 Технологияның материалдық негізделуі

Жоспар:
1.Материалдылықтың негізделудің қоршаған орта мен еңбек өндірісімен
байланысы
Нақтылық объективті әлемнің үш: еңбек заты, еңбек құралы және
еңбектің өзінен тұратын компоненті болатынын көрсететін технологияның
материалдық негізделуімен тығыз байланысты. Бұл компоненттердің қазіргі
масштабтары ішкі процестер, сонымен қатар, табиғатпен сыртқы әсерлесудің
қатаң бақылануын қажет етеді. Бұл процесстер адамның өнері мен еңбегі
арқасында оның қатынасуымен жүзеге асырылады. Еңбек процесінің қарапайым
сәттеріне: мақсатты әрекет, немесе еңбектің өзі, кез келген технология,
еңбек құралдары, кез келген өндіріс жатады.
Қазіргі ғылыми технология өндірістік жүйелерді тек зерттеп, жобалауға
ғана емес, өнімділігі, жылдамдығы, қауіпсіздігі және тиімділігі жағынан
артықшылығы бар еңбек заттарына айналдыруға арналған. Сыртқы материалдық
негізделу өндірістің қоршаған ортамен экономикалық және экологиялық тепе-
теңдігін қарастырады. Материалды өндірістің негізгі тапсырмаларына:
технологиялық процестердің интенсификациялану құралдарын іздеу және жүзеге
асыру;өндірістің технологиялық құралдарын бағалау, өндіріс жағдайының
өзгеруі;жаңа және сапасы жақсартылған тауарлар өндірісіне дайындалу. Өз
әрекетінен нәтиже шығару үшін адам еңбек заты өзгеретін заңдылықтарды білуі
және оны тиімді пайдалана алуы қажет.
Бұрын бұл заңдылықтар ұпақтан ұрпаққа келе жатқан еңбек заттары,
тәжірибе жинақталуы арқылы таныған болатын. Мұндай форма өнердің жекелеген
салаларында қалдырылды. Материалды өндіріс сферасында бұл жағдай күрт
өзгерді. Яғни, қазіргі ғылыми технология тек таңдап ғана қоймай,
тұтынушылық құнды қалыптастырудың тиімді процестерін жобалап, өндірістің
қоршаған ортамен тепе теңдігін негіздеуі қажет.

Бақылау сурақтары
1. Технологиялық материалдылықтың өндіріспен қоршаған ортаға қатынасы
қандай ?

Қолданылатын әдебиет
1. Михайлов А.Н. «Физико-химические основы технологии», М. «Легкая и
пищевая промышленность». 2001г. стр.240
2. Назарова Н.И. «Общая технология пищевых производств», М. «Легкая
пищевая промышленность», 2000г, стр.360.
3. Федюкин З.К., Дурнев В.Д., Лебедев В.Г. Методы оценки и управ ление
качеством промышленной продукции: Учебник. - М.: Филинъ, 2000. - 328
с.
4. Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой продукции./под
редакцией д.б.н. А.К.Смагулова — Алматы, 2002 — 544с.

Тақырып 15 Технологияның логикалылығы

Жоспар:
1. Технологиялық логикалылық түсінігі
2. Логикалылықтың негізі мақсаты
3. Ғылыми технологияның қарастыратын мәселелері
4. Теориялық технологияның практикалық заңдылықтарда пайдаланылуы

Технологияның логикалылығы - бұл негізгі, көмекші және қызмет
көрсетуші процестердің (операциялардың, әрекеттердің қатаң тәртіпте болуы)
кеңістіктегі уақыт бойынша бірізділігі, олардың толықтай барлық параметрлер
бойынша өзара үйлесімділігі (өнімділігі,жылдамдығы және т.б.) Қазіргі
ғылыми технология өндірістік жүйелерді тек зерттеп, жобалауға ғана емес,
өнімділігі, жылдамдығы, қауіпсіздігі және тиімділігі жағынан артықшылығы
бар еңбек заттарына айналдыруға арналған. Әрекет етуші технологиялардың
мақсаттары оның функционирлену жағдайына байланысты өзгереді. Сыртқы
материалдық негізделу өндірістің қоршаған ортамен экономикалық және
экологиялық тепе-теңдігін қарастырады. Техникалық объектінің сыртқы қасиеті
немесе оның функциясы бір жағынан, техникалық объектінің материалды
құрылымы сияқты ішкі қасиеттерімен; бір жағынан техникалық объектілер
қоғамнның өндірістік күштер жүйесіне кіреді. Адам әрекетінің элементі бола
отырып, техникалық объектілертура әлеуметтік функцияны атқарады.
Технология тауармен немесе қойылған мақсаттың нақтылану тұрғысынан
тұтынушылық құнымен және соңғы өнім түрі, оның қажетті құралдарымен,
орындаушының квалификациясын көрсететін технологиялық процестердің
нақтылануын қарастырады. Бұл процесстер адамның өнері мен еңбегі арқасында
оның қатынасуымен жүзеге асырылады. Еңбек процесінің қарапайым сәттеріне:
мақсатты әрекет, немесе еңбектің өзі, кез келген технология, еңбек
құралдары, кез келген өндіріс жатады.
Логикалылық әдетте, ұзақ уақыт бойына жекелеген процестердің
тәжірибелік жолдан өтуімен және олардың шынайы өмірдегі өндіріс пен
табиғатқа қатынасымен қалыптасады. Бұл кезде орындаушыларда да қажетті
біліктіліктер, қауіпсіздік техникасын сақтауға қатысты өндірістік процесс
талаптары қалыптасады . Мұның барлығы негізгі мақсат –тұтынушыға қажетті
түрлі сапа мен қасиетке ие тауар алу үшін қажет.
Ғылыми технология тұтынушылық құнның құрылу тәртібін зерттейді және
жалпыландырады. Оның зерттеу нысаны- тұтынушылық құнның әртүрін жасауда
еңбек заты, еңбек құралы және қоршаған орта процестерінің өзара әсерлесуі .
Қазіргі ғылыми технология өндірістік жүйелерді тек зерттеп, жобалауға
ғана емес, өнімділігі, жылдамдығы, қауіпсіздігі және тиімділігі жағынан
артықшылығы бар еңбек заттарына айналдыруға арналған. Сыртқы материалдық
негізделу өндірістің қоршаған ортамен экономикалық және экологиялық тепе-
теңдігін қарастырады. Материалды өндірістің негізгі тапсырмаларына:
технологиялық процестердің интенсификациялану құралдарын іздеу және жүзеге
асыру;өндірістің технологиялық құралдарын бағалау, өндіріс жағдайының
өзгеруі;жаңа және сапасы жақсартылған тауарлар өндірісіне дайындалу. Өз
әрекетінен нәтиже шығару үшін адам еңбек заты өзгеретін заңдылықтарды білуі
және оны тиімді пайдалана алуы қажет.
Материалды өндіріс аумағында оның мақсаты: еңбек заттарының тауарға
немесе өнімге айналу заңдылығын зерттеу; еңбек заттарына әсер етудің
прогрессивті технологияларын іздеу және оларды тексеру; табиғатты қорғауға
қатысты шараларды ұйымдасытру; тиімді және қауіпсіз практикалық
технологияны таңдау және жобалау.
Теориялық технология технологияның диалектикасын қарастырады және
табиғаттың даму заңдылықтарын адамның материалды және рухани дүниесіне
айналдыру үшін пайдалану мүмкіндіктерін зерттейді. Оның зерттеу нысаны-
адамның танымдық және түрлендірушілік процестерінің дамуы. Негізгі
мақсаттары: адамның табиғатпен әсерлесуінің заңдылықтарын танып білу;
танылған заңдар мен заңдылықтарды практикалық пайдалану мүмкіндіктерін
зерттеу; жаңа технологиялық процестерді дайындау, негіздеу және
экспериментальды жағдайда тексеру. Теориялық технологияның негізгі мәселесі
«адам-табиғат» жүйесінің дамуына қатысты. Ол жақын болашақта адамзат
цивилизациясын қолайлы дамуының жоспарымен мен тактикасын жасауға
негізделген.

Бақылау сұрақтары
1. Логикалылықтың еңбек процесіндегі маңыздылығы мен мақсаты?

Қолданылатын әдебиет

1. Михайлов А.Н. «Физико-химические основы технологии», М. «Легкая и
пищевая промышленность». 2001г. стр.240
2. Назарова Н.И. «Общая технология пищевых производств», М. «Легкая
пищевая промышленность», 2000г, стр.360.
3. Федюкин З.К., Дурнев В.Д., Лебедев В.Г. Методы оценки и управ
ление качеством промышленной продукции: Учебник. - М.: Филинъ,
2000. - 328 с.
4. Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой
продукции./под редакцией д.б.н. А.К.Смагулова — Алматы, 2002 —
544с.

Зертханалық жұмыстар:

Зертханалық сабақта кейбір күрделі сұрақтарды оқып білу және
студенттердің өздік жұмысының қорытындысы болып табылады. Зертханалық
сабақта студенттер көкейкесті мәселелерді дұрыс жеткізе алуға және өз
ойларын, пікірлерін ортаға салып, емін еркін айта алады. Осының бәрі
қазіргі уақыт талабына сай жақсы маман болуда зор үлес қосады.

№ 1 Зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Семей қаласындағы тамақ өндірісіндегі кәсіпорындарымен
таныстыру (ТОО «Семей ет комбинаты», («Семей тамақ өнімдерінің комбинаты»,
«Шығыс Қазақстан ұн-құрама жем комбинаты»)
Сабақтың мақсаты: тамақ өндірісіндегі кәсіпорындары туралы практикаға
жалпы бағыт беру.

№2 Зертханалық жұмыс
Ұндағы дәрумендердің мөлшері бойынша ұн сапасын анқытау

Жұмыстың мақсаты: Синтетикалық дәрумендермен сіңдірілген ұндағы дәрумендер
мөлшерін анықтау әдісін үйрену.

Бақылау сұрақтары:
1. Жұмыстың ұзақтығы?
2. Есептеу жолын көрсетіңіз?

Қолданылатын әдебиеттер:
1.1.Уалиев С.Н. «Научные основы совершенствования техники и технологии
мясных продуктов из конины» 30.11.10 г. /Диссер.на
соиск.уч.степ.докт.техн.наук Науч. руков.: Тулеуов Е.Т., д.т.н.,
профессор.217-218 с.
1.2. Қасымов, С.Қ. IPI қара және ұсақ малдардың екіншілік шикізатынан
простогландин тәрізді кешенді алу және зерттеу: Аналитикалық шолу / С.Қ.
Қасымов, Е.Т. Төлеуов; Шәкәрім атынд. СМУ.- Семей, 2009.- 64 б.

№3 Зертханалық жұмыс
Ұнның құрамындағы металломагниттік қоспаларды анықтау

Жұмыстың мақсаты: Ұндағы металломагниттік қоспаларды практикада, тәжірибеде
анықтап үйрену.

Бақылау сұрақтары:
3. Ұнның сапа көрсеткіштерін атаңыз?
4. Ұнға металломагниттік қоспалардың әсері қандай?
5. Әдістемелік шарттарды көрсетіңіз?

Қолданылатын әдебиеттер:
1.1. Байболова Л.К. Научно-практические основы совершенствования технологии
цельнокусковых и комбинированных мясных продуктов //Диссер. на
соиск.уч.степ.докт.
техн.наук, 2007 г.355 с.
1.2 Таракбаева Р.Е. Түйе сүті негізінде өсімдік қоспаларымен байытылған сүт
қышқылды өнімдер технологиясы //Диссер.на соиск.уч.степ.канд. техн.наук,
2010.155 с.

№4 Зертханалық жұмыс
Ұн тарту зауытының дайындау бөлімдерінің қалдықтары

Жұмыстың мақсаты: Ұн тарту зауытының дайындау бөлімдерінің
қалдықтарынбақылау және қалдықтардың түрлерін практика жүзінде алуды
меңгеру

Бақылау сұрақтары:
6. Қажетті қондырғылар мен құрылғыларды атаңыз?
7. Қойылатын жалпы шарттар?
8. Категориялардың айырмашылығы неде?

Қолданылатын әдебиеттер:
1.1.Юнусбаева И.М. Разработка технологии мясорастительных консервов
функционального назначения //Диссер.на соиск.уч.степ.канд. техн.наук, 2010
Науч. руков.: Узаков Я.М., Каламкарова Л.И. 177-178 с.
1.2. Уразбаев Ж.З. «Научные основы разработки технологии биологически
активных препаратов (БАП) из крови лошадей и использование их в
производстве пищевых продуктов» 30.09.10 г. /Диссер.на
соиск.уч.степ.докт.техн.наук Научн.руков.: Тулеуов Е.Т., д.т.н., проф. 255
с.
1.3. Жарыкбасова К.С. Теоретические и практические основы производства
функциональных молочных продуктов с учетом техногенной загруженности
региона //Диссер.на соиск.уч.степ.докт.техн.наук, 2010 г. 366-367 с.

№5 Зертханалық жұмыс
Ұн тарту зауытының тарту бөлімшесінің жұмысын бақылау

Жұмыстың мақсаты: Ұн тарту бөлімшесінің жұмыстарын үйрену

Бақылау сұрақтары:
1. Ұн тарту бөлімінің жұмыс?
2. Ұн тарту бөліміндегі операциялар қандай??

№6 Зертханалық жұмыс
Наубайхана ұнындағы бидайды ұсақтау кезіндегі ұнтақтау режимін бақылау

Жұмыстың мақсаты: Білікті станокты игеру тәртібінің әдістемесін қарастыру

Бақылау сұрақтары:
1. Ортақ жағдайларды атаңыз?.
2. Қолданылатын құралдар мен қондырғылар қандай?
3. Ортақ бөліп алу дегеніміз не?

№7 Зертханалық жұмыс
Ірілігіне қарай ұн сапасына баға беру

Жұмыстың мақсаты: Практикалық зерттеулерді үйрену, ұнның ірілігін
анықтаудағы әдістемелерді игеру

Бақылау сұрақтары:
1. Ұн ірілігі дегеніміз не?
2. Ұн ірілігінің нормативтік көрсеткіштері қандай?
3. Ұн ірілігінің анализдік нәтижелерін жазыңыз?

Қолданылатын әдебиеттер:
1.1.Таракбаева Р.Е. Түйе сүті негізінде өсімдік қоспаларымен байытылған сүт
қышқылды өнімдер технологиясы //Диссер.на соиск.уч.степ.канд. техн.наук,
2010. 159 с.
1.2. Нурсеитова З.Т. Разработка технологии комбинированных мягких сыров из
коровьего и козьего молока с ферментированными овощами /Диссер.на
соиск.уч.степ.канд. техн.наук, 2010 Науч. руков.:Тултабаева Т.Ч.255 с.

№8 Зертханалық жұмыс
Құрамы және клейковина сапасы бойынша бидай ұнының сапасына баға беру

Жұмыстың мақсаты: Клейковина сипаттамасының саны мен сапасы бойынша ұн
сапасын бақылау әдістемесін меңгеру

Бақылау сұрақтары:
1. Клейковина дегеніміз не?
2. Созылмалығы бойынша неше топқа бөлінеді және оны ажыратып беріңіз?
3. Клейковина қалыпты екенін көрсететін стандарт?

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Нурсеитова З.Т. Разработка технологии комбинированных мягких сыров из
коровьего и козьего молока с ферментированными овощами /Диссер.на
соиск.уч.степ.канд. техн.наук, 2010 Науч. руков.:Тултабаева Т.Ч. 298
с.
2. Жарыкбасова К.С. Теоретические и практические основы производства
функциональных молочных продуктов с учетом техногенной загруженности
региона //Диссер.на соиск.уч.степ.докт.техн.наук, 2010 г. 369 с.

4. ОСӨЖ және СӨЖ тақырыптарының тізімі.
ОСӨЖ және СӨЖ жоспары
Кесте 11

5.Емтихан сұрақтары:
1. Ұн зауытының негізгі өнімдеріне нені жатқызуға болады?
2. Жеңіл және тамақ өндірісінің қалдықтары
3. Минералды тектес шикізат
4. Қант өндірісінің қалдықтары
5. Элеваторлар, жемдік және ұн зауыттарының ақаулы тағамдары
6. Жемді өнімнің микробиологиялық және химиялық синтезі
7. Жем өндіріудегі қажетті шикізат
8. Дәннің биохимиялық бағасы
9. Ұнның, жарманың, құрама жемнің биохимиялық құрамының өзгеруіне не әсер
етеді?
10. Ұнның сапа көрсеткіштері
11. Астық жинағаннан кейінгі дәнді өңдеу
12. Жұлу үрдісінің мақсаты
13. Өндіріске пайдалануға шикізаттарды дайындау
14. Ашытқыны дайындау технологиясы
15. Ұнның газ түзу қабілеті
16. Клейковина дегенді қалай түсінесің?
17. Ақ бидай ұнының қасиеті
18. Ұннан жасалған кондитерлік тағамдар
19. Клейковина қасиеттері бойынша ұнның сұрыптары
20. Қара бидай ұнының қасиеті
21. Үшқабатты печенье өндіру технологиясы
22. Нан кебуін ғылыми тұрғыдан қарау
23. Тортты дайындау технологиясы
24. Дәнді органолептикалық бақылау
25. Бидайдың интенсивті тыныс алуы
26. Нан қатуы, қату үрдісіның мағынасын түсіну
27. Нан өнімдерінің шығымын есептеу
28. Клейковина қасиеттері бойынша ұнның сұрыптары
29. Ұн зауытының негізгі өнімдеріне нені жатқызуға болады?
30. Ұнның, жарманың, құрама жемнің биохимиялық құрамының өзгеруіне не әсер
етеді?

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы