Файл қосу
Салықтық міндеттемелер
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ | |
|3 деңгейлі СМЖ құжаты |ОӘК |ПОӘК 042-18-20.1.24/03-2013 |
|«Қазақстан | | |
|Республикасының салық |№1 басылым | |
|құқығы» пәнінің |.09.2013ж | |
|оқу-әдістемелік кешені | | |
«Қазақстан Республикасының салық құқығы»
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«5В030100»- құқықтану мамандықтарына арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
Мазмұны
1. Глоссарий
2. Дәрістер
3. Практикалық және лабораториялық сабақтар
4. Курстық жұмыс
5. Студенттердің өздік жұмысы
1. Глоссарий
|№ |Терминдік ұғым сөз |Ұғымдық мазмұны |
|1 |Салықтар |коғамдағы экономикалық қатынастардың аса қажетті |
| | |буыны, бюджет-қаржы жүйесінің маңызды құраушы-сы, |
| | |әлеуметтік-саяси қатынастардың басты элементі, |
| | |мемлекет-тік кірістің негізгі нысаны, |
| | |жалпы-мемлекеттік каржылардың элементі, |
| | |қоғамдықөндіріске мемлекеттарапынан экономика-лық |
| | |ықпал ету үшін пайдаланылатын механизм, |
| | |мемлекеттік бюджет кірісін камтамасыз ететін |
| | |тетік, экономиканы реттеу және ынталандыру кұралы,|
| | |дербес экономикалык категория, мемлекеттік бюджет |
| | |кірісі мен корпоративтік және жеке меншік |
| | |шаруашылыкаялардағы қаржылык қатынастарға тікелей |
| | |каты-сы бар объективті-субъективті |
| | |қаржылык-экономикалыкжәне күқықтық коғамдық |
| | |құбылыс болып табылады.Азаматтық құқықтың |
| | |ғылым,әдебиет және өнер т.б. туындыларын |
| | |пайдалануға байланысты туындайтын қарым |
| | |қатынастарды реттейтін саласы |
|2 |Салық салу жүйесі. |мемлекеттің салықтык құзырының аукы-мында жұмыс |
| | |істейді |
|3 |Мемлекеттің салықтык |Қазакстан Республикасынын Конституциясында |
| |кұзыры |айкындалып, Салык кодексінің ережелерінде зандык |
| | |көрініс тапкан тиісті мемле-кеттік билік |
| | |органдарының салыктар мен баска да міндетті |
| | |төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік|
| | |өктем өкілеттіліктері камтитын ая болып табылады, |
| | |сондай-ак ол экономикалық кеңістіктегі мемлекетгің|
| | |салық салу жүйесінің стра-тегиялык әлеуетін |
| | |қалыптастырады. |
|4 |Алымдар |дегеніміз уәкілетті мемлекеттік органдар |
| | |тарапы-нан өздеріне өтінуші қатысты түлғаларға |
| | |белгілі бар көрсетілген тиісті қызметтер мен |
| | |берілген құкыктар немесе арнайы рүқсат-тар үшін |
| | |сол занды немесе жеке түлғалардан алынатын |
| | |максат-ты, эквивалентті әрі міндетті ақшалай |
| | |төлемдер. |
|5 |Баж |деп арнайы мамандандырылған уәкілетті органдар |
| | |та-рапынан өздеріне өтінуші түлғаларға қатысты |
| | |жасалған заңи маңызы бар белгілі бір іс-қимылдар |
| | |және берілген ресми қүжат-тар үшін сол заңды |
| | |немесе жеке түлғалардан алынатын эквива-лентті, |
| | |міндетті ақшалай төлемді |
|6 |Төлемақы |уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан өзде-ріне|
| | |өтінішпен келуші түлғаларға көбінесе материалдык |
| | |көрініс табатын, сондай-ақ кейде басқаша мақсатта |
| | |пайдаланылатын белгілі бір объектілерді, не |
| | |болмаса соларға байланысты рұксат-тарды және |
| | |құқыктарды бергені үшін сол занды немесе жеке |
| | |тұлғалардан алынатын біршама-эквивалентті, |
| | |міндетті ақшалай төлем. |
2.Дәрістер
Тақырып 1. Тақырып 1.Салық және Қазақстан Республикасының салық жүйесі
1.Салықтардың пайда болуы тарихы,кезеңдері
2.Салықтық белгілер
3.Салықтарды топтастырылуы
4.Салық салуды реформалау
Салыктар коғамдық қатынастары біртіндеп дамып келе жатқан адамзат
өркениетінің бастапкы кезендерінде пайда болган болатын. Кезінде Інжілдегі
Ізгі хабарын жазғанда Лука Исаның (Христостың) тууы туралы өзінің баяндауын
«Сол күндері кесарь (патша) Август жер жүзінің барлық тұрғындары салық
төлеу үшін тізімге тіркелсін деген бұйрык берді» деп бастаған еді. Осы
оқиға салықтар мен алымдарға байланысты санақ есебін алу және тізімге
тіркеу ісінің бастамасы болды, сондай-ақ халық санағы мен жерлерді есепке
алу женіндегі аталмыш өктем іс-қимылдар Сирияны Квирини басқарып тұрған
кезде, астарлы мағынада жүргізілген болатын.
Тізімге тіркеу (қазіргі кездегі салықтык тіркеу есебіне алу) барысында,
бірінші кезекте римге бағынышты барлык провинциялардың жерлерін
кадастрлеуге және бағалауға кол жеткізілсе, екінші кезекте түрғылыкты
халыктар накты салық төлеушілер ретінде есепке алынды. Міне, осындай
жәйттер Иса Құтқарушы (Машиах) дүниеге келген кезден бастап салыктар-дың
императорлар (падишахтар) қазынасы мен мемлекет пайдасына халыктан
мәжбүрлеп ақша алудың танымал әрі таптырмас құралына айналғанын
дәлелдейді.'
Көне Үндістанда «Ману зандарында»: «шалынған құрбандықты өзіне, яғни
құрбандықка шалынған (берілген) малмүліктерді өзіне тек брахмандар ала
алады» деп белгіленген болатын. Сонымен бірге осы зандарда «Веданы жатқа,
жақсы білушілерден патша салық ала алмайды» деп, брахмандардың салык
төлеуден босатылатыны бекітілген еді. Ал патшаға және баска да
басқарушыларға байланысты сол «Ману зандарында» «Патша жыл сайын елде
тұратын бұқара халыкты дербес кәсіппен айналысуға мәжбүр етсін және оларды
салык деп аталатын төлемді төлеуге мәжбүрлесін» деп көрсетілген.
Енді көне Грекияға көз салсак, онда алымдар мен салыктар-ы алудың әр
алуан тәсілдері мен түрлері пайдаланылғанын байкаймыз. Классикалык Грекияда
алғашкы тікелей алымды тек құдайлар мен храмдарға құрбандық шалу ретінде
берілетін малмүліктер түрінде алып отырса, кейіннен кемелер жасауға,
белгіленген тәртіпті камтамасыз етуге, кала шаруашылығы мен порттағы
жұмыстарды жүзеге асыруға деп азлап салық алынатын болған.
Біздің эрамызға дейінгі VII—VI ғасырларда ауқаттылардың өкілдері табыстың
онға бөлгендегі бір бөлігін немесе жиырмаға бөлгендегі бір бөлігін қазынаға
алу қажет деп белгілеген. Ал VI ғасырдың соңы мен V ғасырдың басында
қоғамдық ауыртпашылықтар-литургиялар пайда болған. Литургиялық міндеттерін
өтегендер басқа салықтарды төлемейтін болған.
Бесінші ғасырдың ортасына таман салықтарды алудың жаңа түрлері
ойластырылған. Мысалы: базарлардағы сауда-саттыққа салынатын салықтар,
шетелдік азаматтардан алынатын салыктар, кедендік баждар алынған.
Жезәкшелерге де салық салынған. Бұлар кірістерді кұраса, шығыстарға: қаланы
астықпен және ағашпен қамтамасыз етуге кететін қаражаттар; спорт ойындарын
каржыландыруға, дипломатиялық қатынастарды қаржылан-дыруға, полицияны
ұстауға қажетті қаражаттар жатқан. Бұл ретте басқару нысанына,
мемлекеттерге және басқа да жайларға қарамастан, салықтардың қажеттілігі
және әрдайым әрі ұдайы алынатындығын, сондай-ақ салық төлеуден ешкімнің тыс
қалмайтындығын байқаймыз. Мысалы, ауқатты азаматтар триеархияға 200
таланттан (алтын ақша) төлеп отырған. 378-377 жылдары ауқатты және басқа
азаматтардың мүліктері мен байлыктарын жаппай бағалау жүзеге асырылған.
Ерікті коғамдық төлем литургия да өкінішке орай салыққа айналдырылған
болатын.
Көне Римдегі алғашкы салықтар цензус (ценз) деп аталған. Ценздер әрбір
бес жылдың көлемінде азаматтардың муліктеріне сәйкес белгіленіп, алынған.
Кейде салыктар мен баждардан және жерді жалга беруден түскен түсімдер
қала шаруашылығына кететін шығындарды жаппаған жағдайда, тек қалада тұратын
азаматтардан «мунира» деп аталатын салық алынған. Мунирадан баска
мемлекеттік салық «трибутумды» телеу рим азаматының борышы әрі міндеті
болған. Провинциялардағы жерлердің аумағы өлшеніп, калалар бойыиша
кадастрлар жасалынып отырған. Римдегі (онын провинцияларындағы) негізгі
салыктардын бірі жер салығы «аннона» болған. Оның төлемдері ауылшаруашылығы
өнімдері түрінде алынған.
Ресей мемлекетінің салық жүйесі IX ғасырдын соңына таман қалыптаса
бастады. Ең бірінші алынған салык «дань» деп аталынатын. Сол кездерде
алынатын салықтардың бәрі баждар болып саналатын. Баждардын мына түрлері
алынған: «мыт», «гостиная», «перевоз», «вес и мера», «торговая», «вира»,
«продажа». Татар-монғол шапқыншылығы кезінде Ордаға «выход»-деген салық
төленген, сондай-ақ «ям» атты салык Орданың елшісі мен оның кызметкерлерін
ұстау үшін алынған. Патша Үшінші Иванның кезінде «данные», «ямские»,
«пишальные» деген салыктар, «стрелецкая подать», «полоняничные деньги»,
«сборы на городовое и засечное дело», «соха», «медовая дань», «яеуся» деген
түрлі міндетті төлемдер алынған.
Бірінші Петрдің тұсында фискальдық палата құрылған болатын. Одан басқа
қаржылар мәселесімен айналысатын камерколлегия, штатс-контр-коллегия,
комерц-коллегия және ревизионная коллегия сияқты мемлекеттік органдар
болған.
Сол кезде мына келесідей әр алуан салықтар мен міндетті толемдер алынған:
«гербовый сбор», «подушной сбор с извозчиков», «налоги с постоялых дворов»,
«налоги на бороду, усы», «налоги с печей, судов, продажи съестного»,
«подушная подать» (кейін «налог со строений»). Кейінгі патшалардың
басқарулары аясында «питейный налог», «гильдейская подать», «квартир-ный
налог», «налог на доходы с ценных бумаг», «сбор с проезда по шоссе Санкт-
Петербург — Москва», «пошлина с имущества, переходящего по наследству»,
«сборы с заграничных паспор-тов», «паспортные сборы», «акцизы на табак,
сахар, соль, спички, прессованные дрожжи, осветительные масла»,
«промысловый налог». Міне, Ресей салык жүйесінің қалыптасып, дамуы кезінде
алынған негізгі міндетті төлемдер осылар болған. Әрине, әрбір елдің салық
жүйесінің әр кездегі болмысы және кұкыктык тағдыры патшалар мен
билеушілердің, мемлекеттің саяси еркіне тәуелді болғаны, сондай-ак бола
беретіні сөзсіз.
Қазақстанда да заман-кезендеріне сай салык жүйесі болғаны ешбір күмән
тудырмайды. Бір ғана дәлел ретінде «Ұлы жібек жолы» мен өркендеп, дамыған
қамал-қалалар «Сығанақ», «Отырар», «Тараз», «Мерке», «Исфиджаб», «Құлан»,
«Яссы», «Сауран», «Барысхан, «Аспара», «Баласағүн», «Қойлық», «Талхиз»,
«Екіөгіз», «Баба-ата» жөніндегі мағлұматтарды айтуға болады. Тек бір
өкініштісі, жазба мәліметтердің сақталмағанына байланысты осы салықтар
жөніндегі дерек көздерінің өте аз болуы.
Кезінде Қазакстан тарихына, сонымен бірге салық салу мәселелерін шешуге
орасан зор үлесін қосқан бірден-бір құқықтық дерек кезі Тәуке ханның (Әз
Тәуке) хандық құруы кезінде, оның тікелей қатысуымен қабылданған «Жеті
Жарғы» болыптабылады.
Қазакстанның Ресей боданы болуына байланысты оның аумағында да Ресейдің
заңдарында көзделген салыктар мен өзге де міндетті төлемдер алынатын
болған. Тек Қазакстанның езіне тән алымдар да белгіленіп отырған. Мысалы,
«кибиточный сбор», «ясачная подать», «паспортный сбор», «ямская повинность»
және т.б.
8-12 ғасырларда айтарлыктай дамыған салык салу теориясы экономикалық және
мәдени гүлденуі шарықтаған ислам әлемі елдерінің мұсылмандық құқығында
шариатта көрініс тапкан болатын. Салық салудың мұсылмандык жүйесінің
көптеген элементтері казіргі Казакстан мен Орта Азия аумағындағы
мемлекеттерде, олар 19 ғасырда Ресей экономикалык жүйесіне косылмай тұрып
таралған еді.
Шариат (араб сөзі «аш — Шариа» түзу, дұрыс жол мағынасында айтылады)
қоғамдағы адамдардың өзара катынастарын, соның ішінде салыктарға байланысты
мән-жайларды да жан-жақты реттейтін нормалары бар казіргі әлемдегі ете ірі
әрі біртұтас құкық жүйесі болып табылады.
Белгілі өзбек ғалымы, мемлекет танушы А.Саидов 12 ғасырдағы ханифиттер
мазхабының (мектебінің, ағым — бағытының деуге болады) факиғы (факих — діни
құқықтанушысы) Бурхан ад — Дин әл Маргинанидің «Әл — һидоя» деген еңбегіне
көптеген ғасырлар бойына жасалынған түсіндірмелер («Хидоя. Мүсылман
кұқығының түсіндірмелері») жинағына жазған баяндамасында: «мүсылман
құқығының айрықша ерекшелігі — оның біртұтастығы және пәрменділігі; шариат
нормаларында батыс (континентальдық, англосаксондық) құкық жүйелерінде
байқалатын, адамдардың өзара қатынастарын реттейтін нормаларды құкыктык,
әдептілік және діни нормалар деп бөлу орын алмаған.
Шариат - ислам құқығының философиясы, ол үшін рухани, діни және зайырлы
өкімет біртүтас, яғни мұсылманнын діни, зайырлык және практикалық
қызметгері бәлінбес сипатта болады» деп көрсеткен.
Кезінде салықтарды жинаудың икемді тәсілдерін қолдану қажеттілігі жөнінде
Әмір Темір кереген (Гурхан Тимурленг Гурганджи) әзінін «Халықтан кірістер
мен контрибуциялар жинау туралы» қаулысында: «Алым, салық жинау кезінде
мүмкіндігінше халыққа ауыртпашылық түсірмеу керек және аумактардағы елді
мекендерге салмақ салуды азайту қажет.
Өйткені, халықтың кедейленуі мемлекеттің қазынасынын тапшылығына әкеліп
соктырады, ал мемлекеттік мүқтаждықтарды өтеуге кажетті қаражаттың болмауы
әскери және басқа күштерін ыдырап кетуіне әкеліп соктырады, ал жеткілікті,
мықты әскердің және баска да күштердің болмауы мемлекеттік екімет билігін,
мемлекетті әлсіретеді » деген болатын.
Ресей империясының қаржылық құқық саласы бойынша көрнекті ғалымы П.П.
Гензель бұрынғы кездерде етек жайған салықтарға байланысты заңсыз
мәжбүрлеулер жөнінде: «Көне заманнан бері салық салудың техникалық жолдары,
әралуан кадастрлары және ендіріп алудың аса бір икемді тәсілдері жақсы
мәлім болған» деп айта келіп «кене заманда қаржылық қүқық жоқ болғандықтан
казіргі кездегідей салық салу тәртібін білмегендері белгілі. Ол кезде тек
бағындырылған халықтан салық алуға бағытталған қаржылық мәжбүрлеуді ғана
білген» деп тұжырымдаған. Міне, салықтар жөнінде осындай кезқарастар
қалыптаскан еді.
Сонымен салықтардың бағзы заманнан алынып келе жатқаны жоғарыда біршама
айтылды және кандай болмасын мемлекеттің болмысы мен есіп-дамуының
материалдық негізі - қаржыларды калыптастыратын ең басты кайнар түсім
көздеріне салықтар мен баска да міндетті төлемдердің жататыны белгілі
болды. Бүл ретте ескеретін маңызды жәйт, салыктар билеу-шілердің,
императорлардың, патша ағзамдардың карамағына болсын, кейіннен
мемлекеттіңтікелей өзіне болсын мәжбүрлеп алынғандықтан, олардың
араларындағы айырмашылык тек жекеше-қүқыктык кірістер түрінде немесе
коғамдык (мемлекеттік) құқыктык кірістер сипатында болды.
Жоғарыда айтылғандай салық салу жүйесі (салықтар) адамзат өркениетінің әр
қилы кезеңдеріңде туындап, қалыптасып. дами отырып бүгінде белгілі бір
денгейде дамыған әрбір мемлекеттің мызғымас атрибуты, сол мемлекеттің
қандай да болмасын мұқтаждықтарын қанағаттандырудың және әлеуметтік-
экономикалық салаларын реттеудің таптырмас құралы ретінде көрініс
табуда.Салықтар, салық салу және салықтық құқық жөнінде кезінде А. Смит, Д.
Рикардо, У. Петти, Н. Тургенев, М. Сперанский. 11.1. Уәлиханов, И.
Алтынсарин, А.Құнанбаев, А. Байтұрсынов, А. Бөкейханов, кейіннен бұрынғы
Кеңес кеңістігі мен қазіргі егеменді еліміздің ғалымдары М. Оспанов, А.
Худяков қалып тастырған маңызы зор теориялар, экономикалық және құкықтық
көзқарастар осы салықтардың қоғам мен мемлекет үшін ауадай қажет екенін
дөлелдеп отыр.Осы салық жүйесінің мындаған жылдар бойы дамып, өркениетті
түрде қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басына тұс
келген болатын. Оны ірге тасын қалаушылардың ішіндегі бірегейі Адам Смит
деп айтсақ қателеспейміз. Ол өзінің 1776 жылы шыққан «Халықтар байлығының
табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде» атты кітабында: «Мемлекеттің
тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын
қанағаттаңдыру үшін ат салысуға тиіс. Олар телейтін төлем - салықтың
мелшері өте дәл айкындалғаны дұрыс болады, сондай-ақ телеу мерзімі, төлеу
тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен
уақыты немесе тәсілі салық тәлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс.
Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы халықтың жанқалтасын ойсыратып
кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда, мемлекет қазынасына
түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық болмаса, кем түспейді» деп жаз-ған
еді.
Міне, осы айтылғандардың түпкі тұжырымы ретінде мына-
дай: «салықтарды барлық азаматтардың арасында, олардың та-
быстарына сай біркелкі бөліп, белгілеу; салықтық төлемнің со-
масы, тәсілі және уақыты оны тәлеушіге күні бұрын әрі нақтылы белгілі
болғаны дұрыс; салықтар әрбір салық төлеушіге қолайлы уакытта және ыңғайлы
тәсілмен алынуға тиіс; салық алу кезінде салық төлеушінің шығындары
мүмкіндігінше аз болуға тиіс» деген салық салудың негізгі қағидалары
қалыптастырылған болатын. Салыктың белгіленуі салық салу мемлекеттің
қүрылысына, қалыптаскан қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы
менфискальдык саясатының мән-жайына, билік етуші тармақтардың өктем
өкілеттіліктерінің демократиялык деңгейіне, накты
қалыптасқан әлеуметтік, саяси және әкімшілік жағдайларға қарай жүзеге
асырылады. Былайша айтқанда, салықты мемле|кеттің экономикалық әлеуетінің
(күш-қуатының) функциясы іздеп санауға болады. Осы орайда қатты ескеретін
жәйт, салықтын (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске асырылатын
мәнінін арасында қарама-қайшылық туындамауы қажет.
Демек салық, салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын
мемлекеттің кірісін салық төлеушілердің заңды және жеке тұлғалардың
материалдық мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек
деп түсінген дұрысПысықтау сұрақтары:
1Салықтың шығу тарихы
2.Салықтың жіктелуі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
2 Тақырып.Салық жүйесіне кіретін басқада төлемдер мен алымдар
1.Салық жүйесіне кіретін басқа да төлемдер мен алымдар түсінгі мен ұғымы
2.Мемлекеттік баждың сипаты
3.Арнайы төлемдер
4.Салық кодексінің жалпы сипатау
Мемлекеттің бюджет жүйесінің аса маңызды құраушы негізі мемлекеттің
салықтық құқығының көмегімен мәжбүрлеу арқылы алынатын міндетті төлемдер-
салықтар, алымдар, баждар, төлемақылар және т.б, яғни жинақтап айтқанда
салықтық түсімдер болып есептелінеді. Салықтар мен бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдердің экономикалық-құқықтық маңызы олардың төленілуіне
байланысты туындайтын қаржылық-экономикалық және құқықтық қатынастарда,
яғни салық төлеушілердің мемлекетке салықтық төлемнің затын берулері
кезінде салық заңдарымен белгіленген салықтық құқықтық қатынасқа қатысушы
мемлекет пен салық төлеушілердің арасында туындайтын қатынастарда жарқын
көрініс табады.
Салықтар экономикалық және әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің
бойынша жинақтаушы күрделі әрі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық-
құқықтық құбылысы болып табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айырықша
белгілермен ерекшеленеді.
Осы орайда салық:
- түсім көзі жалпы ұлттық табыстың белгіленген бөлігі болып табылатын
төлем;
- міндетті төлем;
- жекелей-эквивалентсіз төлем;
- қайтарылмайтын төлем;
- мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
- ұдайы ттөлем;
- мәжбүрлі төлем;
- заң жүзінде белгіленген төлем;
- құқыққа сай төлем;
- жүзеге асырылуы кезінде төленетін салық сомасының меншік нысанының
әрқашанда мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс табатын төлем;
- мөлшері алдын ала айқындалған төлем;
- қатаң белгіленген мерзімде жүзеге асырылатын төлем;
- өте тұрақты салықтық міндеттемелер туындататын төлем;
- белгіленіп, бекітілуі кезінде нақты салық төлеушілердің төлем
қабілеттілігі есепке алынатын төлем;
- ақшаның төлем құралы ретіндегі функциясын көрсететін төлем;
- жүзеге асырылуы заңи жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етілетін төлем;
- тек құқықтық нысанда болатын төлем;
- жекелей-айқындалған сипаттаиалы төлем;
- материалдық-заттай төлем;
- мемлекет тарапынан заттандырылған обьективті экономикалық ктегория, яғни
мемлекеттік қазынаны толықтыру мақсатында тиісті мемлекеттік билік
тармағы ұйымдастырып, құқықтық негіздеген ақша қаражаттарының арналы
ағымы;
- әлеуметтік бағдарлы нарықтық экономиканың негізінде жасалынатын
демократиялық қоғамның өнімі;
- табыстарға салынуына байланысты тікелей, ал тұтынуға салынуына қарай
жанама болып бөлінетін төлем;
- салық төлеушінің экономикалық-қаржылық жай-күйіне қатысты функция;
- реттеуші сипаттағы экономикалық стимул және мемлекеттік бюджеттің
материалдық-заттай қаражаттарының көзі;
- қоғамдағы бөлу және қайта бөлу қатынастарын білдіретін экономикалық
категория;
- мемлекеттің салықтық құқығына сай мәжбүрлеп алына отырып, бюджет
жүйесінің мызғымас материалдық негізін құрайтын төлем;
- біріңғай салық жүйесін білдіретін мемлекеттік деңгейдегі және жергілікті
салық салу жүйелеріне байланысты мемлекеттік және жергілікті болып
көрініс табатын төлем байланысты болып саналады.
Салық салу процесінде нақтылы салық төлеуші орындауға тиіс салықтық
міндеттемелер салықтық заң актілерінде белгіленген әрбір салықтың құрамдас
бөліктерінің жиынтығы- салық элементтері арқылы айқындалады.
Салық элементтері салықтық міндеттемелердің элементтерінде толық әрі
сапалы көрініс тпқан жағдайда салық жүйесінің фискальдық және реттеуші
қабілеті күшее түседі.
Салық элементтеріне:
1) салық субьектісі;
2)салық обьектісі;
3) салық базасы;
4) салық базасын есепке алу тәртібі;
5) салық ставкасы;
6) салық салу бірлігі;
7) салық заты;
8) салықтық кезең;
9) салықты есептеу тәртібі;
10) салықты төлеу мерзімі;
11) салықтық төлеу тәсілі мен тәртібі;
12) есеп беру кезеңі;
13) салық жеңілдіктері мен преференциялары;
14) салықтық құқық бұзушылық үшін жауапкершілік жатады.
Салықтар- өте көп қырлы, мемлекеттің даму кезеңдері өзгерген сайын
нақтыландыратын, ұдайы жүзеге асырылатын міндетті ақшалай төлем болып
табылады.
Экономикалық категория ретінде салықтың функцияларына:
1) фискальдық функцияны;
2) бөлуші функцияны;
3) реттеуші функцияны;
4) бақылаушы функцияны;
5) жеңілдік беруші функцияны жатқызуға болады.
Салықтарды топтастыру олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын
белгілеуге септігін тигізеді, саны жағынан шамалы топтарға бөлу арқылы
олардың ғылыми зерделенуін және практикада қолданылуын жеңілдетуді
көздейді.
Салықтарды топтастырудың кейбір негіздеріне:
1) алыну тәсілдері бойынша;
2) салық салу субьектілері бойынша;
3) салық салу обьектілері бойынша;
4)кірісіне салықтық түсімдер есептелінетін бюджет деңгейі бойынша;
5) салықты түсімдерге еген салықтық құқықтарын пайалану ауқымы
бойынша;
6) салықтық түсімдерге деген салықтық құқықтарын пайдалану ауқымы
бойынша;
7) салықтық төлемдерді төлеу көздері бойынша сияқты принциптер жатады.
Қазақстан аумағында алынатын салықтардың түрлеріне:
1) корпорациялық табыс салығы;
2) жекелей табыс салығы;
3) қосылған құн салығы ;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері;
6) жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері;
7) жер салығы;
8) көлік құралдары салығы;
9) мүлік салығы жатады.
Алымдар. Алымдар дегеніміз мемлекеттік уәкілетті органдар тарапынан
өтінуші-келуші белгілі бір тұлғаларға қатысты нақтылы көрсетілген тиісті
қызметтер мен берілген құқықтар немесе арнайы рұқсаттар үшін сол заңды
немесе жеке тұлғалардан алынатын мақсатты- бағдарлы, біршама- эквивалентті
әрі міндетті ақшалай төлемдер.
Алым өзіне тән мынадай:
1) біржолғы төлем;
2) біршама-эквивалентті төлем;
3) міндетті төлем;
4) нақты тұлға үшін ерікті сипаттағы төлем;
5) ақшалай төлем
6)өтемдік сипатта болатын төлем
7)көрсетілген қызметтің құны есепке алына отырып жүзеге
асырылатын төлем
8)кейде мемлекеттің материалдық мүддесі басым болып кететін
төлем сияқты белгілермен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында алымдардың мынадай түрлері бар:
1)заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін
2)жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін
3)жылжымайтын мүлікке және олармен жасалатын мәмілелерге
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін
3-1)жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін
радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік
тіркегені үшін
5)механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мепмлекетті
тіркегені үшін
6)теңіз,өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді
мемлекеттік тіркегені үшін
6-1)кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын
мемлекеттік тіркегені үшін
7)азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін
8)дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін
9)автокөлік құралдарының ҚР-ның аумағы арқылы
жүріп өткені үшін
10)аукциондардан алынатын алым
11)жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым
12)телевизия және радиохабарларды тарату ұйымдарына
радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені алынады..
Баждар. Баж – арнайы мамандандырылған уәкілетті органдар тарапынан
өздеріне өтінуші – келуші тұлғаларға қатысты жасалған заңи маңызы бар
белгілі бір іс-қимылдар және берілген ресми құжаттар үшін сол занды немесе
жеке тұлғалардан алынатын біршама-эквивалентті, міндетті ақшалай төлем.
Мемлекеттегі баждар мемлекеттік және кедендік болып бөлінгенімен жалпы
сипаттамасы көптеген белгілері бойнша сәйкес келетіндіктен бажға тән
қасиеттер ретінде мына:
Баж:
1)міндетті төлем
2) мәжбүрлі төлем
3) арнаулы пайданы мақсаттайтын төлем
4) ақшалай төлем
5) заңи маңызы бар іс-әрекетті жасауға орай жүзеге асырылатын
төлем
6) белгілі бір құжаттарды беруге байланысты жүзеге асырылатын
төлем
7)мемлекеттік ішкі және сыртқы кедендік шекараны әрі кесіп өтіп
тауарлар мен өнімдерді әкетіп,әкелуші тұлғалар жүзеге асырылатын төлем
8)мемлекет кірісі болып табылатын төлем
9)біршама-эквивалентті төлем
10)көрсетілетін қызмет құнына қарамастан жүзеге асырылатын
төлем сияқты ерекшіліктері көрініс табады.
ҚР-да мынадай кедендік баждар мен міндетті төлемдер:
1)кедендік баждар
2) кедендік рәсімдеу үшін кедендік алым
3)тауарларды сақтағаны үшін кедендік алым
4)кедендік ілесіп алып жүргені үшін кедендік алым
5)ҚР кедендік органдарының лицензия бергені үшін алым
6) кедендік ресімдеу жөніндегі маманның біліктілік аттестатын
бергені үшін алым
7) алдын ала шешім үшін төлемақы алынады
ҚР-дағы мемлекеттік баждар мынадай объектілерден:
1) сотқа берілетін талап арыздардан, ерекше жүргізілетін істер
бойынша арыздардан, кассациялық шағымдардан,сондай-ақ соттың құжаттардың
көшірмелерін бергені үшін;
2)нотариаттық іс-қимылдар жасағаны үшін, сондай-ақ нотариат
куәландырылған құжаттар көшірмелерін бергені үшін;
3)тұрғылықты жерін тіркегені үшін;
4) аңшылық құқығына рұқсат бергені үшін;
5) ҚР азаматтарының паспорттары мен жеке куәліктерін бергені
үшін
6) азаматтық хал актілерін тіркегені үшін, сондай-ақ азаматтарға
азаматтық хал актілерін тіркеу туралы куәліктерді және азаматтық хал
актілері жазбаларын өзгертуге және қалпына келтіруге байланысты куәліктерді
қайтадан бергені үшін;
7) шетелге баруға және ҚР басқа мемлекеттерден адамдардан
шақыруға құқық беретін құжаттарды рәсімдегені үшін сондай-ақ осы құжаттарға
өзгерістер енгізгені үшін;
8)шетелдіктердің паспорттарына немесе оларды ауыстыратын
құжаттарына ҚР-нан кету және ҚР-на келу құқығына виза бергені үшін;
9) ҚР-ның азаматтығын алу ҚР-ның азаматтығын алу ҚР-ның
азаматтығын қалпына келтіру және ҚР-ның азаматтығын тоқтату туралы
құжаттарды рәсімдегені үшін;
10) қаруды және оның оқтарын сақтауға немесе сақта мен алып
жүруге, тасымалдауға ҚР аумағына әкелуге және ҚР әкетуге рұқсат бергені
үшін;
11) ҚР-ы бекіткен халықаралық шартқа сәйкес ҚР-да жасалған ресми
құжаттарға ҚР-ның Үкіметті уәкілеттік берген мемлекеттік органдардың
апостиль қойғаны үшін алынады.
Сонымен қатар консулдық алым түріндегі мемлекеттік баж да алынады.
Төлемақы.Төлемақы – уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан өздеріне
өтінішпен келуші тұлғаларға көбінесе материалдық сипаттағы табиғи, сондай-
ақ кейде өзгеше мақсатта пайдаланылатын белгілі бір обектілерді не болмаса
соларға байланысты рұқсаттарды және құқықтарды бергені үшін сол заңды
немесе жеке тұлғалардан алынатын біршама- эквивалентті, міндетті ақшалай
төлем.
Төлемақының өзіне тән белгілері:ақшалай төлем біршама–эквивалентті
төлем. Салық кодексімен және басқа да дербес ҚР заң актілерімен
негізделетін төлем болып табылады.
ҚР-ғы мынадай төлемақылар:
1) жер учаскелерін пайдаланғаны үшін;
2) жер бетіндегі көздердің су ресурстарының пайдаланғаны үшін;
3)қоршаған ортаны ластағаны үшін;
4)жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін;
5) орианды пайдаланғаны үшін;
6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін;
7)радиожиілік спектірін пайдаланғаны үшін;
7-1) Қаларалық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін ;
8)кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
9) сыртқы жарнаманы орналастырғаны үшін алынады.
Сонымен, салықтар экономикалық өсудің негізі факторы ретінде көрініс
табады және осындай қасиетінің арқасында ұдайы өңдіріс процесін
ынталандыру функциясы әрі дербес экономикалық категория болып табылады .
Мемлекеттік - өктем билік жүргізу аясы мен корпоративтік және жеке
меншік аялары субъектілерінің арасындағы салықтық төлемдер ағыны
корпоративтік және жеке меншік нысанының ауысуымен сондай-ақ меншік
құқығының алмасуымен ерекшеленеді.
Салықтар қоғамдағы экономикалық қатынастардың аса қажетті звеносы,
бюджет- қаржы жүйесінің маңызды құраушысы, әлеуметтік – саяси қатынастардың
басты элементі, мемлекеттік кірістің негізгі нысаны, жалпы мемлекеттік
қаржылардың элементі қоғамдық өңдіріске мемлекет тарапынан экономикалық
ықпал ету үшін пайдаланылатын механизм, мемлекеттік бюджет кірісін
қамтамасыз ететін тетік, экономиканы реттеу және ынталандыру құралы, дербес
экономикалық категория, мемлекеттік бюджет кірісі мен корпоративтік және
жеке меншік шаруашылық аялардағы қаржылық қатынастарға тікелей қатысы бар
обьективті-субъективті қаржылық-экономикалық және құқықтық қоғамдық құбылыс
болып табылады.
Салық салу жүйеі мелекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс
істейді.Мемлекеттің салықтық құзыры ҚР-ның Конституциясында
айқындалып,Салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс тапқан тиісті
мемлекеттік билік органдарының салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді
белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өктем өкілеттіліктері қамтитын ая
болып табылады, сондай-ақ ол экономикалық кеңістіктегі мемлекеттің салық
салу жүйесінің стратегиялық әлеуетін білдіретін.
Дүниежүзілік салық салу практикасында әр түрлі салықтар атқаратын рөлдерге
қарай :
1) англосаксондық модель
2) еуроконтиненталбдық модель
3) латынамерикалық модель
4) аралас модель сияқты базистік салық салу жүйесіне
бөлінген.
Англосаксондық салық салу жүйесі негізінен жеке тұлғалардан алынатын
тікелей салықтарға сүйенеді.
Еуроконтинентальдық салық салу жүйесі көбінесе жанама салықтарға
бағдарланған.
Латынамерикалық салық салу жүйесі көбінесе жанама салықтардың алынуын
көздейді.
Аралас салық салу жүйесі занды тұлғалардан алынатын тікелей және
жанама салықтарға жеке тұлғалардың салықтарына сондай-ақ тек жанама
салықтарға, яғни мемлекеттің нақтылы даму кезеніңе орай құрылымдаған салық
жүйесіндегі салық түрлеріне байланысты жұмыс істейді.
ҚР-ғы салық салу айқындылығы нақтылы салық төлеушіге қатысты салықтық
міндеттемелердің туындауының , орындалуының және тоқталуының барлық
негіздері мен тәртібін салық заң актілерінде белгілеу мүмкіндігін
білдіреді.
Бүгінде ҚР-ның салық жүйесі өзінің құрылу және жұмыс істеу негізіндегі
экономикалық-құқықтық принциптерінде көзделген әлеуметтік-экономикалық
басылымдылықтарға орай салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді
мемлекеттік бюджет шығысының әлеуметтік бағдарына байланысты бөледі.
Осындай мән-жайлар тұрғысынан салық жүйесіндегі іс-қимылдарға
қатысушылардың құқықтары мен міндеттері , орталықта жергілікті аумақтарда
жүргізілетін салық әкімшілігінің негізгі бағыттары, республикалық және
жергілікті фискальдық мүдделерін нақтыландыруға қажетті ақпараттар базасы
мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстарын тендестірудің кешенді
принциптері айқындалады.
Пысықтау сұрақтары:
1.Салықтың жүйесі
2.Салық жүйесінің жіктелуі
3ҚР ның салық кодексі сараптама
3. Практикалық сабақтар
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
3 тақырып.Салық құқығы және салықтық құқықтық қатынастар
1.Салық құқығынң түсінгі және пәні реттеу
2.Салықтарды бекіту тәртібі
3.Салық құқығы жүйесі
4.Салықтық құқықтық қатынастар
5.Салықтық құқықтық қатынас субьектілері
1. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салықтар мен өзге де
міндетті төлемдердің жұмыс істеуінің қоғамдық механизмі салық төлеушілердің
келісімін қажет қылмайтын, сонымен қатар әлеуметтік бағдарлы, демократиялық
және құқықтық мемлекет ретінде салық төлеушілердің экономикалық- қаржылық
мүдделерінің сақталуын мүмкіндігінше қамтамасыз ету жолдары қатаң
ескеріледі, тек қоғамдық- мемлекеттік мүдделер басымдылығын мақсаттайтын
субьектінің біржақты әмірлі ерік білдіруінің негізінде туындайтын
қатынастардың қалыптасып дамуын кепілдендіретін әлеуметтік- экономикалық
реттеуші қосымша құралдың болғанын қалайды.
Салық жүйесінің фискальдық және реттеуші функцияларын іске асыру
процесіне қатысушылар жүзеге асыратын әлеуметтік-экономикалық маңызы бар іс-
әрекеттер салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
экономикалық әлеуетін күшейтетін бюджеттік- салықтық қатынастардың
туындауын қамтамасыз ететін қосымша құралға- салықтық құқыққа негізеледі.
Салықтық құқық нормаларында мемлекеттің ішкі және сыртқы салық
саясатында көзделген болашақ қоғамдық байланыстардың яғни салықтық
қатынастардың аса ұтымды теориялық-практикалық модельдері бекітіледі,
сондай-ақ осындай үлгілердің негізінде бір уақытта салықтық құқықтық
нормаларда белгіленген субьективтік құқықтар мен заңи міндеттер арқылы
жаңағы салықтық қатынастар салықтық құқықтық қатынастар түрінде
қалыптасады.
Сонымен қоғам мен мемлекеттің экономикалық-қаржылық мүдделерін
қамтамасыз етуге қажетті салықтық қаражаттарды мемлекеттік бюджет кірісіне
жұмылдыруға ат салысатын, заңи және экономикалық табиғаты бойынша біртекті
салықтық қатынастарға мемлекет тарапынан әмірлі ықпалын тигізетін, сондай-
ақ салықтық қатынастар туындайтын, өзгеретін және жойылатын субьективтік
экономикалық кеңістікті толығымен қамтитын айырықша қуатты құрал салықтық
құқық болып табылады.
Салықтық құқықтың пәні деп, мемлекеттің салықтық қызметінің барысында
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды айтамыз. Осы қоғамдық қатынастар салық
салу жүйесін белгілеу, салық әкімшілігін жүргізетін уәкілетті мемлекеттік
органдар жүйесін айқындау, салықтық міндеттемелерді орындау, салықтық
міндеттемелерді орындауға байланысты қажетті жағдайлар жасау, мемлекеттік
мәжбүрлеу шараларын қолдану, халықаралық салықтық шарттарда көзделген
мақсаттарды жүзеге асыру, салық органдары мен басқа уәкілетті мемлекеттік
органдар арасындағы өзара іс-қимылдар барысында салық салу саласында
туындайтын салықтық қатынастар болып табылады.
Салықтық құқықтың жүйесі- мемлекеттің салықтық қызметі барысында
туындайтын салықтық қатынастарды реттеуге атсалысатын салықтық құқықтық
нормалардың өзара қарым-қатынаста бола отырып жүйеленуін және бірігуін,
сондай-ақ қыйсынды түрде белгіленген тәртіппен орналасуын көрсетеді. Біз
ұстанған көзқарас бойынша салықтық құқық жүйесінің құрылымы бюджеттік құқық
жүйесінің құрылымынана тым алшақ кетпеуге тиіс. Сонымен, құқықтық құрылым
ретінде салықтық құқықтың жүйесі жалпы және ерекше бөлімдерден тұрады.
Жалпы бөлімге мемлекеттің салық жүйесінің ұйымдастыру құрылысын және
оның құрылу принциптерін, салықтар жүйесінің топтастырылуын, салық
төлеушілердің құқықтары мен міндеттерін, салық органдарынаң өкілеттіктерін,
салық заңдарын бұзғаны үшін мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын, салық салу
саласындағы басқаруды жүзеге асыратын уәкілетті органдардың қызмет бағыты
мен құзыреттерін, салық әкімшілігін жүргізу тәртібін, мемлекет тарапынана
жүзеге асырылатын салықтық жоспарлауды, мемлекеттік салықтық бақылауды
жүзеге асыратын құзыретті органдарды, салықтық бақылау нысандары мен
түрлерін белгілейтін және салықтық тексерулерді жүргізу тәртібі мен
тәсілдерін айқындайтын салықтық құқықтық нормалар жатады.
Салықтық құқықтың жалпы бөлімі мына:
1. Салықтар, салық салу және мемлекеттің салық жүйесі;
2. Мемлекеттің салықтық қызметі;
3. Салықтық құқық құқықтық құрылым ретінде;
4. Салықтық құқықтық нормалар және салықтық құқықтық қатынастар;
5. Салықтық міндеттемелер;
6. Шағын кәсіпкерлікке арналған арнаулы салық режимы;
7. Салық салу аясындағы салықтық ынталандыру және мемлекеттік
мәжбүрлеу;
8. Мемлекеттің салықтық құрылысы;
9. Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару;
10. Мемлекеттік салықтық жоспарлау;
11. Мемлекеттік салықтық бақылау тәрізді институттардан
құралады.
Ал ерекше бөлімнің құрылымы әдетте Салық кодексінде белгіленген және
айқындалған салықтар жүйесі арқылы көрініс табады.
Салықтық заңдар мемлекеттің салық салу саласында туындайтын қоғамдық
қатынастарды реттейтін нормативтік салықтық құқықтық актілердің жиынтығы
болып табылады.
Қазақстан Республикасының Салық кодексі салықтар мен бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу, есептеу және төлеу
тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші
арасындағы салықтық міндеттемелерді орындауға байланысты қатынастарды, яғни
салық салу саласында туындайтын біртектес, бірақ өздеріне тән экономикалық
және құқықтық мән-жайларына қарай ерекшеленетін қоғамдық қатынастарды
айтарлықтай толық әрі жүйелі түрде реттеуді қамтамасыз ететін, бірыңғай,
жинақталған және қйысындылық тұрғысынан іштей үйлестірілген
кодификацияланған нормативтік құқықтық акт ретінде Қазақстан Республикасы
салық жүйесінің толыққанды жұмыс істеуінің бірден-бір құықытық негізі
болғандықтан өтпелі кезең жағдайында өркениетті және ұтымды көрініс тапқан.
Пысықтау сұрақтары:
1.Салыкты телеу міндстгілігі Негізгі Занымыз — Казакстан Респуб-ликасынын
Конституциясында көзделген бе және салыктык міндетте-мелер осы салықты
төлеу міндеттілігінен немесе салықты белгілеуден туындаған деп айта аласыз
ба?
2.Салыктық міндеттеме дегеніміз не? Оған мемлекеттің салыктык
юрисдикциясынын қатысы бар ма?
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
4 Тақырып.Салықтық міндеттемелер мен салық салыну саласындағы жауапкершілік
1.Салық міндеттеме түсінгі және құрылымы
2.Салықытық міндетттемені қамтамсыз ететін элементтер
3Салықтық жауапкершілік
4.Салық органдарының құқықтары,міндеттері және жауапкершілігі
Салыктык күкық гылымының (практикасының да) өзек мәселесіне айналуына
орай көптеген жылдар бойы зертгелгс: салыктық міндеттеме институты бүгінде
осы ая бойынша жас.<-лынған ғылыми қорытындылар мен тұжырымдамалардың нотп
жесінде Салык кодексінің жалпы бөлімінде орын алып отыр. Бұл салыксалу аясы
мен коғам үшін маңызды деп айтуга боладі ;.
Осы орайда айта кететін жәйт, міндеттеме ұғымы қалыптас-кан дәстүр
бойынша тек азаматтык-кукыктык үғым, яғни ци-вилистикалык заңи-техникалық
күрал, сондай-ак азаматтык-кұкықтық міндеттеме ретінде белгілі бір
келісімге келудің жәь. шарт жасасудың нәтижесі болып табылады.Ал салықтьп:
міндсттеме қазіргі коғам қажеттілігіне сай келетін салық салү жүйесін құру
ісіне ат салысуы аркылы салыктык катынастарг. катысушылардың күкыктары мен
міидеттерін катаңайқындауі кол жеткізетін және үлттыктабысты қайта болуте
катысты эк-номикалык мән-жаіілары мен ектем билік түргысынан ерекп: ленетіи
күкыктык қүрал ретінде танылалы.
Салыктык міндетгеменің мән-жайын зан шыгарушы была-' ша айкындаған:
1) тиісті салык заңдарына сәйксс салык толеушінің мемл кет алдынла
туынлаган мінлетгемесі салыктык міндеттеме б. лып танылады;
мүліктер мен іс-әрекеттердің болуы салык төлеушіге катысты салықтык
міндеттеменің туындауына негіз болады. Салыктар мен бюджетке төленетін
баска да міндетті төлемдердін әрбір түрі бойынша салык салу объектілері мен
салык салуға байланысты объектілер Салық кодексінің ерекше бөлімінш тиісті
баптарын-да жан-жакты айкындалған.
Салық базасы салык салу объектісі мен салык салуға баііла-нысты
объектінің күнының, физикатык жай-күйінің немесе өзге де мән-
жайларыныңсипаттамаларын білдіреді. Олар салыксалу затын саны жағынан
көрсете отырып, салыктың негізі ретінде бюджетке төленуге тиіс салыктар мен
баска да міндетті телем-дер сомасын айкындайды. Демек, салыктык төлемдер
сомасы салык базасына белгіленген салык ставкасын колдану аркылы
есептелінеді.
Салык ставкасы салык базасының елшем бірлігіне деген салык есептеулерінің
шамасын білдіреді. Былайша айтканда салық салу нормасы, яғни салыктың заң
жүзінде белгіленген шамасы болып табылады. Салыктың салык төлеушігс
түсіретін салмағын бағалау үшін жеңілдіктерді есепке ала отырып толык салық
базасына катысты есептелген салық сомасы ретінде са-лыктың накты ставкасы
карастырылады.
Салыкставкасы салыкбазасыныңөлшем бірліпне процент-пен немесе абсолютті
сомамен белгіленеді.
Салык кезеңі жекелеген салыктар мен бюджетке төленетін баска да міндетті
төлемдерге катысты белгіленген уакыт кезені болып табылады, сондай-ак ол
аяқталған кезде салык базасы айқындалып, бюджетке төленуге тиіс салыктар
мен басқа да міндетті телемдердің сомасы есептелінеді.
Осыган байланысты салық кезеңі деп тиісті зандарга сәйкес салык төлеушіге
арналып, оның салыктарды есептеуіне және төлеуіне, сондай-ак салық есебін
жүргізуіне, салыктык бақы-лауды жүзеге асыруына қажетті есептеулер мен
деклараииялар-ды тапсыру үшін белгіленген уақыт бөлпін айтамыз.
Демек, салык кезеңіне салық базасын калыптастыру про-цесін аяқтау және
салыктық міндеттеменің мөлшерін түпкілікті айкындау үшін белгіленген
мерзімді жаткызуға болады.
Салықтық міндеггемені орындау осы міндеттемешң әрбір субъектісінің
міндеттерін қүрайтын белгілі бір іс-қимылдарды тиісінше (ойдағыдай) жүзеге
асыру болып саналады.
Бүл жерде бірден аііта кететін жәйт. салыктық мінде мемлекетойынан
шығатындай.тиісінше және айтарлыкта; гейде орындалуга тиіс.
Салыктықміндеттемені орындау максатында салыкті-мынадай іс-әрекеперді
міндетті түрдс жүзеге асырады:
* салык органында тіркеу есебіне түрады;
* салық салу объектілері мен салык салуға байла. объектілердіц есебін
жүргізеді;
* салық салу объектілері мен салык салуға байлаі. объектілерді,
салыкбазалары мен салыкставкаларын негь отырып, бюджетке төленуге тиісті
салықтар мен басқа д;. детті тәлемдердің сомаларын есептеп шығарады;
* салык есебін жасайды және оны белгіленген тәртіі. ; мерзімдерде салық
органдарына табыс етеді;
* салыктык зандарда белгілеиген тәртіп негізінде және ;.;. айқындалған
мерзімдерде салықтар мен бюджетке төле ;,•:.■ басқа да міндетті төлемдердің
есептеп шыгарылған және е телінген сомаларын, сондай-ақ салықтық
міндеттемені о, ;-.; дамаған жағдаііда айыппүл мен өсімпүлдарды толейді.
Салықтык міндеттемелердін орындалатын уакыты, *.•, тәртібі және тәсілдері
күні бүрын әрі накты белгілеь білуіміз қажет.
Салыктық міндеттемені орындау уакытына жекелеген с. .. тар мен басқа да
міндетті толемдерге қатысты, ягни ол;> салык салу объектілерін айкындау,
тиісті бюджетке ауда■ тын салыксомасын есептеп шығару және салыксомасыи ,
үшін салык заңында бслгіленген уакыт кезені немесе мерзім жатады.
Салыктық міндеттемені орындау уакыты катан айқь ■. ған уақыт аукымы болып
табылады.
Салыктык міндеттемені орындау орны салык төлеу;;.: салык төлемінін
тиесілі сомасын мемлекетке тапсырған ген, өткізген) жері болып табылады.
Әдеіте, салыкты төле\ ретіндесалыктөлеушіге немесесалыкагенперінеолардан
;•:. ған акша каражапарын толемдік күжаттар негізіндетиісп жетке аудару
жөнінде кызмет көрсететін банк мекеме. көріністабады.
Салыктөлеушініцтиісті соманы бюджетке аудару жөніі.;... толемдік
тапсырманы банк мекемесіне тапсырған күні са;..... тык міндеттемені орынлау
күні болып есептелінеді.
Салыктык міндеттемені орындау тәртібі салық төлеушінін мемлекет алдындағы
өзінің салыктық міндеттемесін орындауға бағытталған, белгілі бір тәртіптеу
механизмдері мен кезекті-ліктерді ұстана отырып жүзеге асыратын іс-
қимылдары болып саналады.
Салык төлеушінің колма-кол ақшасыз төлеу нысанынла орындалатын салықтык
міндеттемесі банктен немесе банкчік операциялардыңжекелеген түрлерін жүзеге
асыратын үйымнан салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
сомасына төлемдік тапсырма акцептін алған күннен бастап, ал колма-кол акша
нысанында — салыктөлеуші аталған сомалар-ды банкке немесе уәкілетті органға
төлеген кезден (сәттен) бас-тап орындалды деп есептелінеді.
Салық төлеушінің салык (фискальдык) агенті аткаратын салық төлеу
жөніндегі салықтық міндеттемесі сол салык төлемініңсомасын ұстап калған
күннен бастап орындалған бо-лыптабылады.
Салык төлеушінің салықтарды төлеу жөніндегі салыктык міндеттемесі
бюджетпен кезекті есеп айырысу кезінде салык-тар мен бюджеткетөленетін
басқа да міндетгі төлемдердің артык төленген сомаларын есепке жатқызу
жолымен орындалуы мүмкін.
Салықтық міндеттемені орындау тәсілдеріне салык занда-рында белгіленген,
салыктарды төлеуге және мәжбүрлеп төле-туге байланысты жолдар мен әдістер
жатады.
Осы тәсілдердің заң жүзінде катаң көрініс табуы тиісті са-лыктық төлем
сомаларының мемлекет кірісіне уақтылы және толығымен түсуін ерікті түрде
немесе мәжбүрлеу арқылы кам-тамасыз етуге негіз болып табылады әрі
кепілдендіреді.
Сонымен, салықтарды саналы түрде, салыктык-құқыктык мәдениеттерін көрсете
отырып, дербес және өз еркімен төлеу салыктық міндеттемені орындаудың бір
тәсілі болса, отанына, егемен еліне деген патриоттық сезімі мүлдем оянбаған
және салыктык мәдениеті калыптаспаған салык төлеуден жалтару-шыларға,
уактылы және толық мөлшерде тәлемейтіндерге мәжбүрлеу шараларын колдану
жолымен, олардан салыктар-ды, салыкберешектерін, занды негізде белпленген
айыппұлдар мен өсімпүлдарды еселеп алу салыктык міндепемелерді мәжбүрлеп
орындату тәсілі болып табылады.
Салыктық міндеттемелерді тиісінше, оз бетімен және ерікті орындау мынадай
тосілдер аркылы жүзеге асырылады:
1) салыктарды деклараігия (онайлатылған деклараиия)
негізіндетелеу;
2) салықты патент алу жолымен төлеу;
3) салықты біржолгы талон негізінле толеу;
2) салыктық толемнің сомасын бюджетке енгізу жолымен төлеу.
Салыкты табыс толеу козінде үстап калу, салыктык міндет-темені орындау
жөніндегі салык хабарламасы негізінде салык-ты төлету, салык төлеуден
жалтарушы түлғалардан салықты (оның берешектерін) мәжбүрлеп алу салықтык
міндетгемені мәжбүрлеп орындату тәсілдеріне жатады.
Салық органынын салыктык міндеттемені орындау кажеттілігі жөнінде
салыктөлеушіге жіберген жазбаша хабары салыкхабарламасы деп аталады.
Салық хабарламасында салық төлеуіиінін аты-жені пемесе толык аталуы;
салык төлеушінін тіркеу нөмірі; салыктык міндеттеменіңсомасы; салыктык
мшдечтемені орындау жонін-дегі талап; хабарламаны жіберуге орай негіздеме;
шагымдану тәртібі көрсетіледі. Салык хабарламасының нысанын уәкілетті
мемлекеттік орган белплейді.
Салык хабарламасы салык салу аясындағы мән-жайларға байланысты әртүрлі
корініс табады жоне салықтөлеушіге \:ы-надай мерзімдерде:
* салык заңдарын бүзушылықты жою туралы — оларды (бұзылу фактісш) аныктаган
күннен бастап бес жүмыс күпінен кешіктірмей;
* дебиторлардын банктік шоттарындағы акиіаларынан (салыкберешегін)ондіріп
алу жөнінде- өндіріпалғанғадсп:.>п бес жұмыс күнінен кешіктірмей;
* салык берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын кол-дану туралы -
мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары колданыліан-ға дейінгі бес жүмыс күнінен
кешіктірмей;
* камеральдык бакылау нәтижелері бойынша аныкта.чк.н кұкык бұзушылыктарды
жою жөнінде — салык есептіліпнде.і (тәртіпті, ережені) бүзушылыктар
аныкталған күннен бастап е.кі жұмыс күнінен кеішктірмей;
* салыктык тексеру нәтижелері боііынша салыктар мен ол::-жетке то.іенетш
баска да міндетп толемлердің. осімпулларчың
және айыппұлдардың есептелінген сомасы гуралы — салыктык тексеру актісі
бойынша шешім кабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей;
* мерзімінде орындалмаған салыктык міндеттеменщ орын- .-далуын камтамасыз
ету жөнінде колданылатын шаралар тура- ; лы - салык кодексінің тиісті
баптарында көзделген мерзімдер | аяқталғанғадейін;
* салык төлеушінің шағымын карау нәтижелері салыктар мен бюджетке төленетін
баска да міндегп төлемдердің, өстм-пұлдар мен айыппұлдардың есептелінген
сомалары туралы -шағымды карау бойынша шешім кабылданған куннен бастап бес
жұмыс күнінен кешіктірмей; ;
* өздеріне заң жүзінде жүктелген міндет бойынша салык | органы есептеп
шыгарған салыктар мен бюджетке төленетін | баска да міндетті төлемдердің
сомалары туралы - есептеп шы- і ғарылған күннен бастап үш жүмыс күнінен
кешіктірмей жіберіледі.
Салыктәлеушінің бюджеталдындағы тиісті салыктары бой-ынша берешектерін
өтеу кезектілігі:
* салыктардын бересі сомасын телеу;
* есептелген өсімпұлдарды төлеу;
* есептелген айыппұлдарды төлеу тәртібі негізінде жүзеге асырылады.
Ал Салык кодексінің 33-бабында белгіленген салык төлеуші-нің өзіне
катысты салык берешектерін өтеу тәртібі мынадай:
* есептелген есімпүлдарды төлеу;
* есептелген айыппұлдарды телеу;
* салыктын бересі сомасын төлеу кезектілігін сақтай оты-рып жүргізіледі.
Салыктьіқ міндеттемені орындау мерзімдері Салык кодек-сінде мұкият
белгіленеді және осы белгіленген мерзімнін отуі оның басталуы айқындалған
нақты окиғадан немесе заңи іс-әрекеттен кейінгі келесі күні басталып, салык
кезені аяқталған күннің соңында бітеді.
Салыктык бакылау нәтижелері бойынша есептелінген салык-тардың, бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдердің. өсімпұлдар мен айыппұлдардың
сомалары туралы салык орға-ны жіберген салык хабарламасына орай салықтык
міндеттеме салыктелеушінің колына тапсырылған күннен кейінгі күннен бастап
он жұмыс күнінің ішінде орындалуға тиіс.
Салық төлеуші салыкгык тексеру нотижедері боиынша есептелінген салыктар
мен бюдже гке толенетін баска да міндетті төлемдердің, осімпұлдар мен
апышіүлдардын салык хабарлама-сында көрсетілген сомаларымен келіскен
жағдайда онынотініші бойынша осы салыктык міндепемені орындау мерзімі алпыс
жүмыс күніне дейін ұзартылуы ыктимал.
Осы салык хабарламасында корсетілген сомалар толеу мерзімі ұзартылған
әрбір күнге (осы сомалардың үстіне) өсімпүл есептеліне отырып, осы кезеңиің
орбір он бес жүмыс күні са-йын тең үлеспен бюджетке толенуге тиіс.
Жарғылық капиталына мемлекет катысатын акционерлік коғамдардын салық
берешегі сомаларын жабу үшін соттың шешімімен жарияланғап акцияларды
мәжбүрлеп шыгару жүргізілетін салық берешск сомаларын толеу жошндегі міндет-
темелерін орындау мерзімдері жарпяланган акцияларды мәжбүрлеп шыгару туралы
сот шешімі күшіне енген кезден бастап оларды орналастыру (огкізу)
аяқталганға дейіп гоктаты-латұрады.
Салық органы салык кезеш аякталғаннан кейінгі бес жыл ішінде салықтар мен
басқа да міндетті телемдердің бюджетке төленген сомасының дүрыстығын
есептеп тексеругс немесе есептелген соманы кайтадан карауға кұкылы.
Сонымен қатар, салыктөлеушіге десалык кезеңі аякталган-нан кейінғі бес
жыл ішіндс тиісті салығынын артыгымен төлен-ген сомаларын оздеріне
қаіітарып беруді талап етуге күкық берілген.
Кдызметін жер койнауыи пайдалануға арналған келісім-шарт-ка сәйкес жүзеге
асыратын салык толеушілер бойынша салық кызметі органы жер қойнауын
пайдалануға келісім-шарттың қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін бес жыл
ішінде салық және бюджетке төленетін баска да міндетті толемдер сомасын
есептеуге немесе олардын есеіпелген сомасын кайта карауға қүкылы, оларды
есептеу одістемесінде рентабельділіктің ішкі нормасының (РІН) және К-
фактордың (табыс көрсеткішінін) көрсеткіштері колданылады.
Салықкезеңінде бюджеткетоленген са;іыксомасы мен төле-ну үшін есептелінген
салык сомасының арасындағы айырма артыгымен толенген салык сомасы болып
танылады.
Салык толеушінің бюджетке артығымеи толенген сомасы онын салықоргандарына
берген отінішіне ораіі он жүмыс күні
ішінде жекелеген салық түрлері бойынша берешектері мына-дай тәртіппен:
1)салыктыңнакты түрі бойынша өсімпүлдар мен айыппүл-дарды өтеу есебіне;
2) салықтардың баска түрлері бойынша есімпүлдар мен ай-ыппұлдарды өтеу
есебіне;
3) салықтардың басқа түрлері бойынша бересі сомаларды өтеу есебіне;
4) салықтардың осы және басқа да түрлері бойынша бола-шақ төлемдер есебіне
міндетті түрде есепке жаткызылуға тиіс.
Ал салықтөлеуші тарапынан өз салықтык міндеттемесі бой-ынша артығымен
төленген салық сомасын кайтарып беру жөнінде өтініш берілген жағдайда,
салық органдары өздеріне өтініш табыс етілген күннен бастап он бес жүмыс
күні ішінде артық алынған соманы қайтарып береді.
Қазақстан Республикасыньщ кеден шекарасы арқылы тау-арларды өткізген
кезде кеден органдары алатын салыктардың бюджетке артық төленген сомасы
салық төлеушінің отініші бойынша, салықтардың артық теленген сомаларының
бар екендігі туралы кеден органының растамасымен коса, өтініш берілген
күннен бастап он жүмыс күні ішінде осы бапта белгі-ленген тәртіппен салық
берешегін жабу есебіне есептеуге жа-тады.
Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан тауарлар-ды өткізген кезде
кеден органдары алатын салық және бюджет-ке теленетін басқа да міндетті
төлемдердің артық төленген со-маларын қайтару, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті телемдердіңартыктеленген сомаларының бар
екендігі туралы кеден органының растамасымен қоса, кайтару туралы өтініш
берілген күннен бастап он бес жүмыс күні ішінде төлен-ген жері бойынша
жүргізіледі.
Салық төлеушінің өзіне тиесілі салықтарды (бүл жерде төлем көзінде
үсталынатын салықтар мен акциздерден басқалары) төлеу мерзімін кейінге
ысыру жөнінде салық органдарына бер-ген, негізделген өтініші негізінде оның
салық төлеу мерзімін неғұрлым кейінге, бірақ күнтізбелік жылдың он айынан
аспай-тын мерзімге ауыстыру салықтарды тәлеу женіндегі салықтык
міндеттемені орындау мерзімдерін өзгерту болып танылады.
Кепілге алынған салык төлеушінің мүлкі немесе оған беріл-ген банк
кепіддігі салықтарды төлеу жөніндегі салықтық міндет-темені орындау
мерзімдерін өзгертудің негізі болып табылады.
Республикалық бюджетке келіп түсетін, сондай-ақ респуб-ликалыкжәне
жергілікті бюджеттер арасында бөлінетін салык-тарды төлеу жөніндегі
салықтық міндеттемені орындау мерзім-дерін өзгерту туралы шешімді Казақстан
Республикасының Үкіметі айкындаған тәртіп негізінде Каржы министрлігінің Са-
лыккомитеті қабылдайды.
Толық көлемде жергілікті бюджеттерге келіп түсетін салық-тарды төлеу
жөніндеп салықтык міндеттемені орындау мерзімін өзгерту туралы шешімді
жергілікті атқарушы органмен келісе отырып салықтелеушіні тіркеу есебіне
алу орны бойынша салық органы қабылдайды.
Салык салу аясындағы салық төлеуші тиісті салықтарды төлеу жөніндегі өз
салыктық міндеттемесін занда белгіленген мерзімдерде орындамаған жағдайда,
уактылы орындалмаған салықтық міндеттеме:
салықтар мен бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдердің төленбеген
сомасына өсімпұл есептеу;
банктік шоттар бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру;
салык тәлеушінің салык берешегі есебіне оз мүлкіне билік етуін шектеу
сияқты тәсілдерді қолдану арқылы камтамасыз етіледі.
Орындалу мерзімі әлдеқашан өтіп кеткен салыктық міндет-теме сомасына
Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі белгілеген қайта қаржыландыру ресми
ставкасының 1,5 еселен-ген мөлшерінде мерзімі еткен әрбір күн үшін есімпұл
есеп-телінеді.
Өсімпүл сомасы салық берешегін өтеу жөніндегі салықтык міндеттемені
мәжбүрлеп орындату шараларын, сондай-ақ са-лыктык зандарды бұзғаны үшін
жауапкершіліктің әзге де ша-раларын колдануға карамастан есептелініп,
тиісті бюджет кірісіне енгізіледі. Өсімпүл салықтар мен бюджетке төленетін
баска да міндетті төлемдерді төлеу мерзімі болып табылатын күннен кейінгі
күннен бастап, бюджетке теленетін күнді коса алғанда, мерзімі өткен әрбір
күн үшін Казакстан Республика-сының Үлттық Банкі белгілеген қайта
каржыландыру ресми ставкасының 1,5 еселенген мөлшерінде есептелінеді.
Сонымен қатар, салық телеушілердің салыктар мен бюджет-ке теленетін баска
да міндетті телемдерінің, айыппүлдарынын еткізілген сомаларын банктік
шоттан шығарып тастау кезекті-
лігін сақтамағаны үшін, сондай-ақсалыктөлеушілердің банктік шоттарынан
шығарылған салықтар мен бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдердің
сомаларын Қаржы министрлігінің Қазынашылығының шотына аударуды кешіктіргені
үшін банк-терге немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзе-ге
асыратын ұйымдарға есімпүл есептелінеді.
Салықтық міндеттеменің мерзіміңде орындалуын камтама-сыз ететін «банктік
шоттар бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру» тәсілі Салық кодексінде
белгіленген мерзімдерде салық төлеушіге хабарлана отырып жүргізіледі және
салык берешегін өтеу жөніндегі операциялардан баска салық тәлеу-шінің
барлық шығыс операцияларына қолданылады. Салык төлеушілер ретіндегі занды
тұлғаның және жеке кәсіпкердің банктік шоттары (корреспонденциялык шоттарды
коспағанда) бойынша шығыс операцияларын токтата тұру Қазақстан Рес-
публикасының заң актілерінде көзделген және белгіленген төртіп негізінде
мынадай:
1) салықтөлеушінің белгіленген тапсыру мерзімінің аяқтал-ғанына қарамастан
он жұмыс күні ішіңде салық есептілігін та-быс етпеуі;
2) салықтөлеушініңтөлеу мерзімі ретінде белгіленген күннен бастап отыз
жұмыс күні өткенше салык берешегін өтемеуі;
3) салық органдарының лауазымды адамдарын салық кодек-сінде белгіленген
салықтық теқсеру жүргізу тәртібін бұзған жағдайлардан басқа реттерде, салық
салу объектілері мен салык салуға байланысты объектілерді қарап шығуға және
салыктык тексеру жүргізуге жол бермеуі сияқты жағдайларда жүзеге асы-
рылады.
Салықтөлеушінің банктік шоттары бойынша шығыс опера-цияларын токтата тұру
туралы салық органының өкімі Қаржы министрлігінің Салық комитеті мен Үлттык
Банк бірлесе оты-рып белгілеген нысан бойынша шығарылады және ол банк
мекемелерінің немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың (олардын лауазымды адамдарынын) колына тиген күннен
бастап күшіне енеді, сон-дай-ақ осы тұлғалар өкімнің тиісті талаптарын
сөзсіз орындауға міндетті.
Салыктык міндеттемені орындату максатында заңды тұлға-ның банктік шоттары
бойынша шығыс операцияларын токтата тұру туралы өкім шығарылған күннен
бастап он жұмыс күні
ішінде салык берешегі өтелмеген жағдайда, оның салық берешегі есебіне
(белгіленген мелшердегі каражаттарды түсіру арқылы өтеу максатында) «әз
мүлкіне билік етуіне шектеу кою» шара-сы жүзеге асырылады.
Салықтелеушінің өз мүлкіне билік етуіне шектеу кою тура-лы шешім
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бой-ынша шығарылады және осы
жөнінде оған салык хабарламасы жіберіледі.
Салықтөлеушінің мүлкіне билік етуіне шектеу кою туралы шешім меншік
кұкығындағы немесе шаруашылык жүргізу кұкығындағы мүліктерге катысты
шығарылады. Сонымен катар, салық органдары мүлікке билік етуді шектеу
туралы шешімді салык төлеушінің жеке шотындағы салык берешегінің сомасы
туралы деректердің негізінде қабылдайды.
Пысьқтау сауалдары:
Салыкты телеу міндстгілігі Негізгі Занымыз — Казакстан Респуб-ликасынын
Конституциясында көзделген бе және салыктык міндетте-мелер осы салықты
төлеу міндеттілігінен немесе салықты белгілеуден туындаған деп айта аласыз
ба?
Салыктық міндеттеме дегеніміз не? Оған мемлекеттің салыктык юрисдикциясынын
қатысы бар ма?
3. Салықтык міндеттемелердің түрлері, нысаны, кұрамы және туындау негіздері
жөнінде не білесіз?
4. Материалдык салыктык міндеттемелердің туындау негіздерін сипаттап
көрсетініз.
5. Салыктык міндеттемелердің субъектілері, қатысушылары, тараптары, үшінші
тұлғалары кімдер болып табылады? Олардың өзара катынас, байланыстарын
ажыратып, сипаттама беріңіз
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 5.Қазақстан Республикасында салық салудағы басқаруды ұйымдастыру
1.Салық салу саласындағы басқарудың түсінігі
2.Салық салу ды жүзегеасыратын мемлекеттік органдар жүйесі
Қазіргі кездегі мемлекеттік басқарудың әкімшілік құқықтық
ұйымдастырылуының бастауы басқарудың жетекші субъектісі мемлекеттің
саясатын қоғам өмірінде тиісінше іске асыру арқылы айқындалады. Әр
деңгейдегі және әр профильді атқарушы билік органдарының өзара
үйлестірілген жүйесін құру, олардың жүйе ішіндегі өзара байланыстарын
қамтамасыз ету, олардың тиісті деңгейлеріндегі заңдық өктем өкілеттіктерді
нақтылы және ұтымды бөлу, қажетті басқарушы функцияларды республикалық
ауқымда қалыптастыру және оларды жергілікті мемлекеттік басқару деңгейінде
іске асыру кезінде орталықсыздандыру тәрізді ұйымдастыру құқықтық
проблемаларын шешуге бүгінде, көптеген факторлар ықпал етеді.
Сонымен мемлекеттік басқару көптеген субъективті факторлардың
әкімшілік-құқықтық реттелуінің шынайы жай-күйіне, сондай-ақ әлеуметтік
нормалардың орны мен рөлін бағалау негізінде басқарушылық қызмет түрінде
жүзеге асырылады.
Мемлекеттік басқарудың объектісі қоғамдық жүйенің мынадай мәселелерін
қарастыру кезінде: басқарушы объектілердің мәні, нысаны, функциялары және
құрылымы объективті табиғи, сондай-ақ әлеуметтік-тарихи жағдайлармен және
заңдылықтармен тікелей шартталуы арқылы анықталады; сонымен бірге әрбір
басқарылушы объектінің ерекшелігі мен қоғам өміріндегі орны, оның аясында
жүзеге асырылатын іс-әрекеттердің мақсатымен, мән-жайымен, технологиясымен
және басқа да маңызды көрінісімен айқындалады.
Қазақстандағы қазіргі тікелей немесе жанама
мемлекеттік басқару көбінесе мемлекеттік экономика сакторындағы
объектілердің оралымдық дербестіктерінің соңғы жылдары айтарлықтай ұлғаюын
есепке ала отырып жүзеге асырылады.
Сонымен, мемлекттік басқарудың басты негізі мемлекеттік
билік пен оның қарамағындағы құқықтық, ақпараттық, экономикалық,
техникалық, ұйымдастыру және т.б. орасан мол ресурстардан тұрады.
Мемлекеттің нарықтық және құқықтық даму жағдайындағы мемлекеттік басқару
әкімшілік билік негізінде жүзеге асырылатын мемлекеттік реттеу болып
табылады. Мемлекеттік басқарудың функционалдық құрылымын құру:
мемлекеттік органдарға бағыты, қызмет ауқымы, мәні мен нысаны бойынша
мақсатқа сай келетін басқарушы функция беру; кешенді басқарушы міндеттерді
дербес іске асыруға мүмкіндік беретін ұтымды басқарушы функцияны басқару
жүйесінде шоғырландыру басқарушы функцияларды олардың мәні мен көлеміне асй
келетін ұйымдастыру, заңдық, ақпараттық және өзге де ресурстармен толықтыру
арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекттік басқарудың ұйымдастырылу құрылымын құру басрысында:
ұйымдастыру күш-қуатының жалпы көлемін басқару вертикалі мен горизонталі
бойынша ұтымды бөлу; өзара субординациялық байланыстарды нақтылы белгілеу;
мінжетті түрде горизонтальдық үйлестіру байланыстарын қалыптастыру; төменгі
тұрған элементтердің дербестілігін және өзіндік басқаруын қамтамасыз ететін
өзара байланыстарды айқындау іске асырылады.
Ал басқарушы қызметті ұйымдастыру: мемлекеттік басқару элементтерінің
әлеуметтік рөлінің оны іске асыратын адамдардың мүмкіндігімен сәйкес келуін
қамтамасыз ету, мемлекеттік басқарудың бір элементін жүзеге асырудың
жаңадан түрлендірілген әралуан нысандары мен әдістерін пайдалану;
мемлекеттік басқару элементтерімен жұмыс істеу кезінде олардың ақпараттық,
психологиялық және педогогикалық мән-жайларын басқарушы процеске
қатысушылардың түсіністікпен қабылдауына біртіндеп бағдарлау барысында
көрініс табады.
Мемлекеттік басқару функциясы басқарушы ықпалдың мағнасы мен сипатын,
сондай-ақ олар мемлекеттің қоғамдық функцияларымен тығыз байланыста
болғандықтан соларды жүзеге асыру жолдары мен тәсілдерін көрсетеді.
Мемлекеттік басқару функциялары белгілі бір басқарушы ықпал түрін
білдіретіндіктен оларды жіктеу қажеттілігі туындайды. Осындай жіктеу
барысында аталмыш функцияларды мемлекеттік басқару функциялары және
мемлекеттік органдардың басқарушы функциялары деп бөлу көптеген
басқарушылық проблемаларды тиісінше қарастырудың әдіснамалық негізін
құрайды. Мемлекеттік басқару функциялары өз ерекшеліктеріне
байланысты ішкі және сыртқы функциялар болып бөлінеді. Ішкі басқару
функциялары мемлекеттік басқарушы жүйенің ішіндегі басқаруды білдіреді.
Сыртқы басқару функциясы мемлекеттік органдарлың қоғамдық процестерге
тікелей тигізетін ықпалын сипаттайды.
Қазіргі нарықтық аядағы мемлекеттік реттеуге қарағанда мемлекеттік
басқару өзінің маңызы бойынша кең мағналы ұғым болып табылады.
Сонымен, нарықтық жағдайдағы бүгінгі мемлекеттік басқару:
- экономикалық-шаруашылық, әлеуметтік-мәдени және әкімшілік-саяси
құрылыс аяларындағы қызмет бағыттарын реттеу;
- басқару және реттеу салалары мен аяларындағы мемлекеттік бақылау мен
қадағалауды жүргізу; - мемлекеттік экономика аясындағы кәсіпорындар
мен мекемелерді басқару; - жеке меншік экономика
секторындағы әртүрлі объектілердің қызметтерін реттеу; - әр
түрлі меншік нысандарына негізделген шаруашылық қызмет аяларында
мемлекеттік келісім-шарт жасау, тіркеу, лицензиялау, мемлекеттік тапсырыс
құралдарын пайдалану; - республикалық мемлекеттік
бағдарламаларды әзірлеу және іске асыру; -
мемлекеттік басқару-реттеу ауқымындағы азаматтар мен заңды тұлғалардың
құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ заңды мүдделері мен міндеттерін
қамтамасыз ету сияқты және т.б. да мемлекеттік-басқарушы қызмет түрлерінде
жүзеге асырылады. Демек, мемлекеттңк
басқару мемлекетке тән функцияларды атқару, сондай-ақ алдына қойылған
міндеттерін тиісінше орындау мақсатында заңдардың негізінде және заңға
тәуелді сипатта мемлекеттік басқару органдары тарапынан жүргізілетін
ұйымдастырушы-реттеуші және атқарушы-өкім етуші қызмет болып табылады.
Мемлекеттік басқарушы қызмет кезеңдері мына:
- басқарушы мән-жайды талдау және бағалау;
- мемлекеттік-басқарушы мән-жайдың сақталуы және түрлендірілуі
жөніндегі қажетті іс-әрекеттерді болжамдау;
- басқарушы қызметтің тиісті аяларына қажетті нормативтік құқықтық
актілерді немесе ұйымдастыру іс-шараларын әзірлеу;
- нормативтік құқықтық актілерді қарау және қабылдау, сондай-ақ
ұйымдастыру іс-шараларын жүзеге асыру;
- қабылданған нормативтік-құқықтық және ұйымдастырылу шешімдерін
атқаруды ұйымдастыру; - құқықтық және ұйымдастырылу шешімдердің
орындалуын бақылау және жедел ақпараттандыру; - жүргізілетін басқарушы
қызметті қорытындылау және жаңа басқарушы мән-жайды бағалау сияқты
сатылардан өту барысында көрініс табады.
Бүгінде, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқару:
басқарушы шешімдер мен іс-әрекеттердегі нақтылы объективті жағдайлар мен
субъектмвті факторлардың шынайы мүмкіндіктерін, сондай-ақ оларды өзгертудің
тенденцияларын қатаң есепке алу; мемлекет саясатын қазіргі мемлекет
дамуының тарихи жағдайларындағы адамдардың өмір сүру ортасы мен қызмет
аяларының өзекті порблемаларын шешу мақсатында әлемдік практикада сыннан
өткен прогрессивтік тәсілдерді, нысандарды, механизмдерді және ресурстарды
қолдануға бағдарлау; ғылыми ой-пікірлер мен басқару практикасының өзара
тығыз іс-әрекеттерін, принциптік мемлекеттік шешімдерді қоғамдық
сараптаудан өткізу процестерін дамытуды қамтамасыз ету; басқару
элементтерінің нарықтық жағдайлардағы икемділігі мен бейімділігін және
олардың жүйелік өзара байланыстарын, сондай-ақ басқарушы ықпал кезіндегі
күш-қуатын айқындау, дамыту және жетілдіру тәрізді және т.б. өзіне тән
сипаттарымен ерекшеленіп отыр. Сонымен салық салу
саласындағы басқару салық жүйесінің жұмыс істеуі барысында мемлекеттік
маңызы бар нәтижелерге қол жеткізу мақсатында заң жүзінде нақтылы
айқындалған салық салу аясындағы субъектілерге арнаулы тәсілдер мен
әдістердің негізінде тигізілетін әмірлі билік ету ықпалы болып табылады.
Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару тиісті органдар мен
лауазымды адамдардың әлеуметтік белсенді іс-ірекеттерін өздері қолданатын
мемлекеттік өктем өкілеттіктеріне байланыстырып және осындай пәрменді іс-
қимылдарын әкімшілік, салықтық заңдармен айқындалған арнада және
белгіленген нысанда жүргізіп, сондай-ақ басқарушы қызмет болып саналады.
Салық салу саласын мемлекеттік басқару мемлекет атынан, сондай-ақ
мемлекеттің тапсыруымен және мемлекет мүддесін көздей отырып салықтарды
белгілеу және алу, сонымен қатар салықтық бақылау қызметтерін жүзеге
асыратын субъектілер мен салық төлеушілердің жүріп-тұруларына уәкілетті
мемлекеттік органдар жүйесі тигізетін ұйымдастырушы әрі тәртіптеуші ықпал
ретінде көрініс табады. Салық салуды мемлекеттік басқаруды
ұйымдастыру мәні мына: басқаруды салықтық заңдар тұрғысынан бекітудің
қағидаттары мен нысандарынайқындау; мемлекеттік басқару органдарының
нысандарын олар атқаратын қызмет бағыттарына сай айқындау және олардың
құзыреттерін міндеттері мен функцияларына байланысты межелеу; мемлекеттік
басқарудың жоғары және төменгі буындарының арасындағы өзара іс-қимылдарының
құқықтық нысандарын, басқарушы қызметтің әдістерін және оларды жүзеге асыру
нысандарын белгілеу және т.б. сияқты мәселелерді бірінші кезекте шешуден
тұрады. Салық салуды мемлекеттік басқарудың міндет мақсаттарына
салықтық қызметті жүзеге асыруға уәкілетті органдардың жүйесін,
құзыреттерін, сондай-ақ салық төлеушілер жөніндегі жағдайларды және басқа
да әкімшілік, басқарушылық сипатындағы құбылыстарды айқындап, белгілеу
жатады. Мемлекеттік басқару барысында салық салу аясындағы
реттеуші салықтық құқықтық нормалардың атқаратын рөлі мен ерекшеліктерін
қарастырып, талдау арқылы, әсіресе салықтық құқықтық қатынастардың заңи
және материалдық мәнін ашып көрсету, салықтық құқықтық қатынастардағы
тараптардың құқықтары мен міндеттерінің ерекшеліктерін, мәнін сипаттай
отырып мемлекет пен салық төлеушілердің мүдделерінің ұштасу мүмкіндігінің
ұтымды моделін қалыптастыруды құқықтық актілер негізінде қарастырып,
салықтарды төлеу міндеттерінің туындауының, өзгеруінің және тоқтатылуының
динамикасына құқықтық талдау жасалады.
Салық салуды мемлекеттік басқару салық жүйесін ұйымдастыру, уәкілетті
мемлекеттік органдар мен салық төлеушілердің жүріп-тұруларын, іс-
әрекеттерін құқықтық және мемлекеттік реттеу жөніндегі өктем-ықпалды іс-
қимылдарын білдіреді.
Бүгінде салық салу жүйесін мемлекеттік басқару:
1) салықтарды, салық жүйесін және салық қызметін ауқымды әлеуметтік,
ұйымдастырушы және құқықтық жағдайларға бағдарлай отырып мемлекеттік-
басқарушы қызметтің тиімділігін жүйелендіру; 2) салықтар жайындағы
ақпараттық, құқықтық, ұйымдастырушылық және т.б. факторларды құру арқылы
салық салуды басқару ісіне ғылыми негізделген жолдар мен әдістерді және
нысандарды енгізіп, іс жүзінде қолдануды қамтамасыз ету;
3) салық жүйесін және салық салу аясын басқарудың ұйымдастырылуы
құрылымын жетілдіру мақсатында мемлекеттік басқарудың қоғамдық маңызын
үзбей дамыту; 4) қаржылық-экономикалық,
құқық және басқару салаларының мамандарын, сарапшыларын тарату және олардың
негізделген тұжырым-ұсыныстарын пайдалану арқылы салықтық қызметтің ұтымды
тәсілдерін қалыптастыру;
5) мемлекет аумағындағы салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу және алу мәселелері бойынша мемлекеттік өкілді және
атқарушы билік органдарының өзара іс-қимылдарын үйлестіру; 6)
мемлекеттің фискальдық саясатын қоғам өмірінде ойдағыдай жүргізу мақсатында
мемлекеттің өкілді органдары, атқарушы билік органдары, оның ішінде салық
органдары, жергілікті мемлекеттік басқару органдары, мемлекеттің салық
агенттері мен салық төлеушілер және олардың өкілдіктері арасындағы әр алуан
қарым-қатынастарды дамыту, сондай-ақ мемлекеттік реттеуді айтарлықтай
нығайту үшін әлеуметтік-психологиялық факторларды кеңінен пайдалану;
7) салық салу саласын басқаруды жетілдіру
мақсатында автоматтандырылған басқару жүйесін құру және оны ұйымдық-
экономикалық, ұйыдық-құқықтық, ақпараттық, бағдарламалық, техникалық және
ткхнологиялық, кадрлық жүйелермен қамтамсыз ету мәселелерін көздеп отыр.
Салық салу саласын басқару уәкілетті мемлекеттік
органдардың ұйымдастырушы қызметі мен тиісті атқарушы-билікші қызметтерін
бірдей қамтиды, сондай-ақ салық механизмдерінің тұтқалары мен әдістері,
ынталандырулары мен жауапкершілік шаралары арқылы жүзеге асырылады.
Салық салу саласын басқару негізінде мынадай: жоспарлылық және
тиімділік; салық мәслелеріне саяси тұрғыдан қарау; халық мүддесі мен
мұқтаждығын есепке алу; ғылым жетістіктерінің нәтижесіне сүйене отырып
басқару; барлық басқару жүйесі бойынша құқықтар мен міндеттерді дәл
белгілеу және нақтылы жауапкершілік жүктеу; осы саладағы басқарудың барлық
деңгейін тиімді ұштастыру; заңдылық және жариялық принциптері жатады.
Салық салу саласын
басқару процесінде өзара тығыз байланысқан бухгалтерлік, статистикалық
ақпараттар; салықтарды басқаруды ұйымдастыру; салықтық жоспарлау және
реттеу; салықтық бақылау сияқты элементтер пайдаланылады.
Салық салу саласындағы барлық басқару
органдары көздейтін басты міндеттерге: - нарықтық
қатынастарға өтуге бағытталған бірыңғай салық саясатын жүргізу;
- әлеуметтік бағдарланған салық салуды жүзеге асыру;
- салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің республикалық бюджет
кірісіне толығымен және уақытылы түсіп отыруын тиісті құқықтық құралдармен
қамтамасыз ету; - салық салуға және басқа да
міндетті төлемдерді белгілеуге байланысты салық жүйесінде негізге алынатын
принциптермен құқықтық нормаларды белгілеу жатады.
Салық салу саласын басқару уәкілетті мемлекеттікоргандардың осы
салаға қатысты өз өкілеттіктерін жүзеге асыру жөніндегі қызметтері болып
табылады. Салық салу саласын басқаруға салық
органдары жүргізетін салық әкімшілігін жатқызуға болады. Демек, салықтар
мен басқа да міндетті төлемдер нысанында бюджетке аударылатын ақша
қаражаттарының тиісті бюджетке белгіленегн мерзімінде және толығымен түсіп
тұруын қадағалау, салық есебіне алу, салықтық тексеру жүргізу де салық салу
саласындағы басқаруға жатады. Тағы бір мағнада, салық салу саласын басқару
деп, салық қызметін мемлекет мүддесін көздей отырып жүзеге асыратын
уәкілетті мемлекеттік органдар жүйесін айта аламыз. Өйткені, осы уәкілетті
мемлекеттік органдар біруақытта басқару органдары болып табылады.
Тұжырым ретінде мынадай байлам-түйіндерді қалыптастыруға болады:
1) салық салу саласындағы мемлекеттік басқару осы аядағы уәкілетті
органдар мен салық органдарының қызмет бағыттарын, мақсаттары мен
міндеттерін айқындап, белгілеу және дәреже-деңгейлеріне қарай, көзделген
нәтижеге қол жеткізу мақсатында сол мемлекеттік органдардың жүріп-
тұруларына біржақты өктем ықпал ету түріндегі ұйымдастырушы-реттеуші
қызмет; 2) салық салу саласындағы мемлекеттік басқару
мемлекеттің салық жүйесін, салықтық құрылысты ұйымдастыру, салық
төлеушілермен уәкілетті мемлекеттік органдардың жүріп-тұруларын, салықтық
тәртіптерін құқықтық және мемлекеттік реттеу жөніндегі біртұтас алғанда
мемлекеттің немесе оның уәкілетті органдарының өктем ықпалы;
3) арнайы құзыретті салық органдары мен басқа да атқарушы билік
органдарына қоса мемлекеттің айрықша субъектілері мен өкілді органдарының
(Президент, Парламент,Үкімет, Мәслихаттар) өздеріне тиесілі салықтық
өкілеттіктерін жүзеге асыруға байланысты нәтижелеуші қызметтері;
4) мемлекеттің салықтық қызметінің мәні салықтық құқықтық қатынас
субъектілерінің өздеріне тән субъективтік құқықтары мен заңи міндеттерін
атқаруларына қарай мемлекеттік басқарудың салық салу саласыгда айқындалатын
мақсат-бағдары;
5) салық салу саласындағы мемлекеттік басқару салық органдары мен
салық төлеушілердің жүріп-тұруларына біржақты-өктем ықпал ету арқылы жүзеге
асрылатын мемлекеттің салық салуды ұтымды ұйымдастыру әрі тәртіпке келтіру
және салықтық міндеттемелердің тиісінше орындалуын қамтамасыз ету жөніндегі
қызметі;
6) салық салу саласындағы мемлекеттік басқару салықтық қызметтерін
мемлекет атынан жүзеге асруға уәкілетті мемлекеттік органдар жүйесңн
ұйымдастыруға байланысты қызмет; 7) салық салу саласындағы
мемлекеттік басқарудың мәні мемлекеттік салық әкімшілігін жүргізу.
Сонымен салықтық қызметтің басты бағыты бюджет кірісіне салықтарды
жұмылдыру арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру болып табылады.
Салық комитетінің негізгі міндеттеріне:
- өз құзыреті шегінде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің түсу толықтығын, міндетті зейнетақы жарналарын аударудың
толықтығы мен уақытылығын қамтамасыз ету; - салық төлеушінің салық
міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асыру; -
алкоголь өнімінің өңдірісі мен айналымына мемлекеттік бақылауды қамтамасыз
ету; - өз құзыреті шегінде халықаралық ынтымақтастықты жүзеге
асыру жатады. Салық комитеті өзіне жүктелген міндеттерге
сәйкес:
- салықтар мен төленетін басқа да міндетті төлемдердің бюджетке
түсуінің толықтығын көздейтін заңнаманың сақталуын бақылау;
- нормативтік құқықтық келісімдермен белгіленген құзыретті шегінде
салыққа жатпайтын төлемдердің түсуін бақылау;
- өз құзыреті шегінде салық саясатын қалыптастыруға қатысу;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне Қазақстан
Республикасның фискальдық саясатын қалыптастыру жөнінде ұсыныстар енгізу;
- салықтар мен бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша мемлекеттік есептілікті
жинаудың нысандары мен әдістерін жетілдіру;
- заңнамада белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасы салық
төлеушілерінің мемлекеттік тізілімін жүргізу;
- салық төлеушілерді, салық салу объектілерін және салық салуға
байланысты объектілерді есепке алудың бірыңғай жүйесінәзірлеу және жүргізу;
- бюджеттің кіріс бөлігін
ағымдағы болжауға қатысу;
- Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне мемлекеттік бюджетке
төленетін міндетті төлемдерді есептеуді және жинауды қамтамасыз етуге
уәкілетті Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын айқындау жөнінде
ұсыныстар енгізу;
- трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік бақылауды жүзеге
асыру; - салық салу саласындағы заңнаманың қолданылу
практикасын талдау және қорытындылау, сондай-ақ осы саладағы заңнаманы
жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізу; -
салық заңнамасының орындалуын бақылауды жүзеге асыру бойынша орталық және
жергілікті мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасау;
- қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес таңбалауға жататын акцизделетін
өнімдер бойынша акциздік маркалардың, сондай-ақ есепке алу-бақылау
маркаларының жасалуын, сақталуын, сатып алынуын және есепке алынуын
бақылауды жүзеге асыру; -
өз құзыреті шегінде салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер түсімдерінің мәселері бойынша, сондай-ақ акцизделетін өнімнің
өндірісі мен айналымы саласында халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау
және ынтымақтасу; - салық
берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу жөніндегі жұмысты ұйымдастыру;
- «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
Қазақстан Республикасының Кодексінде (Салық кодексінде) белгілеген
тәртіппен салықтардың, өсімақы мен айыптар есептелген сомасы бөлігінде,
сондай-ақ салық қызметі органдары лауазымды тұлғаларының әрекеті бөлігінде
салықтық тексерулердің актілері бойынша хабарламаларға заңды және жеке
тұлғалардың шағымдарын қарау;
- Комитеттің негізгі міндеттері мен функцияларын іске асыру үшін
қажетті ақпарат пен құжаттарды заңнамада белгіленеген тәртіппен сұратуға
және алуға; - салық төлеушіден
белгіленген нысандар бойынша салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді есептеу және төлеу жөніндегі құжаттарды, оларды толтыру
бойынша түсіндірмелерді, сондай-ақ салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді, жинақтаушызейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарын есептеудің дұрыстығы мен төлеудің уақытылығын растайтын
құжаттарды беруін талап етуге;
- салықтық тексеруді жүзеге асыру барысында Қазақстан
Республикасының заңнамалақ келісімдерінде айқындалған тәртіппен салық
төлеушіден салықтық құқық бұзушылықтар жасалғаны туралы куәландыратын
құжаттарды алуды жүргізуге;
- олардың орналасқан жеріне қарамастан, кірістер алу үшін
пайдаланылатын кез келген салық салу объектілерін және салық салуға
байланысты объектілерді тексеруге, салық төлеушінің мүлкін түгендеуді
жүргізуге;
- акцизделетін өнімнің өндірісі мен айналымнан акциздер түсімінің
толықтығы мен уақытылығы бөлігінде акцизделетін өнімді сақтау мен сатуды,
импорттауды жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғаларды тексеруді жүзеге
асыруға; - Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша салық төлеушіден заңнамада
белгіленген тәртіппен электрондық құжаттар түрінде ақпарат алуға;
- өз құзыреті шегінде Комитеттің аумақтық органдарына,
сондай-ақ өзге де мемлекеттік органдарға, заңды және жеке тұлғаларға
орындауға міндетті нұсқаулар беру;
- өз құзыреті шегінде салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді есептеудің дұрыстығы, алудың, толығымен және уақытылы
аударудың мәселелері бойынша уәкілетті органдарға тексеру жүргізуге;
- өз құзыреті
шегінде Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында міндетті күші бар
нормативтік құқықтық келісімдер шығаруға;
- Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес салықтарды төлеу
бойынша салық міндеттемелерін орындау мерзімдерін өзгерту жөніндегі
мәселелерді қарауға; - Қазақстан Республикасының
заңнамалық келісімдеріне сәйкес әкімшілік жаза қолдануға; - сотқа
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша берешегі
бар тұлғаны банкрот деп тану туралы, Қазақстан Республикасының заңнамалық
келісімдеріне сәйкес акциялардың мәжбүрлі қосымша эмиссиясы туралы талап
қоюға; - кадрлардың біліктілігін
көтеру жөнінде іс-шаралар өткізуге құқылы;
Мемлекетіміздің қазіргі нарықтық даму жағдайындағы салық салу
саласындағы басқаруы оның салықтық құқығының маңызды элементі болып
табылады. Осы саладағы салықтардың
қоғамдандырылған ақшалай ағымын басқару жүйесі мынадай көрініс табады:
1) салық жүйесі корпорациялық және жеке кәсіпкерліе, сондай-ақ
салықтық-бюджеттік аялары субъектінің құқықтық қатынастарының кешені
болғандықтан, бір мезгілде басқарушы және басқарылушы жүйе болып табылады;
2) салық салу
аясын басқару механизіміне халықаралық және отандық басқаруда кеңінен
пайданылатын тәсілдерді енгізу салықтық төлем сомаларының ағымдарын
айтарлықтай деңгейде басқаруды қамтамасыз етеді;
3) мемлекеттік қаржылар мен корпорациялық қаржылар аясының
субъектілері арасында экономикалық тұрғыдан негізделген және өзара
анықталып, нақтыландырылған қарым-қатынастарды біртіндеп қалыптастыруды
жүзеге асырады;
4) фискальдық мониторинг жүргізу нәтижесінде салық жеңілдіктері мен
кредиттерінің тиімді механизімін қалыптастыруға, фискальдық жүйедегі жалпы
салық режимін қадағалауға және салықтық басқарудың басқа да тәсілдерін
ұтымды пайдалануға қол жеткізіледі; 5)
салықтық басқару нәтижесінде мемлекеттің жиынтық қаржылық балансын –
Республикалық бюджетті құруға қажетті өте тыңғылықты ақпараттық база
айтарлықтай деңгейде қалыптастырылады. Салық салу саласындағы
мемлекеттік басқару, салық салу жүйесінде өздеріне тиесілі мемлекеттік
басқару-реттеу қызметтерін жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік
органдардың және салық әкімшілігін жүргізетін мамандандырылған салық
органдарының жүйесін айқындап, сондай-ақ олардың салықтық қызметтерінің
шеңбері мен тиісті өкілеттіктерін белгілейтін салықтық құқықтың жалпы
бөлімінің институты болып табылады.
Пысықтау сұрақтары:
1.Мемлексттін салыктық күрылысы дсгсніміз не? Онын күкык-плк институі
реііндегі мон-жайы мен күрылымдык элсменттсрі жонімлсгі не аііта аласьгз?
2.Ондык жүйесі мен салыктар жүйесінін үгымын айкынданьп. Салыктар жуіссімін
зан жүзіндс калайшатоптастырылглнын баянд::;: "ерініз
3.Мемлекетгік салык әкімшілігін жүргізу салықсалу саласындағы мемлекетгік
баскарудың айрыкша түрі болып табыла ма?
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
6 Тақырып.Салықтық әкімшілік жүргізу
1.Салықтық бақылауды басқарудың негізігі әдісі ретіндегі түсініг және әдісі
2.Мемлекеттік салықтық тіркеу жүргізу органдары
3.Салық салудың мерзімдері
4.Салықтық тексеру,актісі
5.Мониторингтік салықты басқару
1Салықтық бақылау мемлекеттің салықтық қызметінің құрам-дас бөлігі болып
саналады және салықтық бақылау салық орган-дары ментиісті уәкілеттілігі бар
басқада мемлекеттік органдар жүзеге асыратын мемлекеттік бақылаудың,
дәлірек айтсақ қар-жылық бақылаудың арнаулы бір түрі болып табылады.
Негізінде мемлекеттік салықтық бақылау кең мағынада айтылады.
Осы салықтық бақылау аясындағы мемлекеттің материал-дық мүдцесі айрықша
және айқын көрінісін табады. Өйткені, мемлекет салыктық қатынастардың
әркашанда бір жағында тұратын субъектісі, сондай-ақ қоғамның саяси
жүйесінің субъектісі ретінде бақылай отырып тексеріп, тексере отырып
қадағалап, салықтардың уактылы жиналуын және олардың толықмөлшердетиісті
бюджеттердің кірістеріне түсуін қамта-масыз етіп, өзінің және қоғамның ақша
қаражаттарына деген қажеттілігін қанағаттандырады. Бұл ретте айта кететін
тағы бір қызык жәйт, мемлекет қандай болмасын материалдық салық-тық
құқықтық қатынастардағы тараптың міндетті-тұрақты субъектісі болып
саналғанымен, егер салықтелеушіменсалык органының арасында белгілі бір дау-
дамай туындаған жағдайда оны әділ шешуге ат салысатын ара би болып
табылады.
Салыктық бакылауды мемлекеттік бакылаудың арнайы түрі мемлекеттік
каржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсін-діруге болады. Сонымен бірге
оя салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың
құрамында да тұракты керініс табады.
Салықтық бакылау: салық зандарының бүзылуы жөніндегі деректерді
айкындау; салықтық құқыктык қатынасқа катысу-шының өз міндеттерін
жеткіліксіз орындағаны туралы дерек-терді айкындау; кінәлілерді табу және
оларды белгіленген заң-дыжаүапкершіліккетарту;салыкзандарыныңбұзылуын(орын
далмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салыкберешегін мәжбүрлеп өндіріп
алу түріндегі шараны колдану аркылы мемлекеттің материалдык мүддесін
қорғау; салык зандарынын бұзылуын болдырмаутәрізді мақсаттарды көздейді.
Салықтыкбақылау әркашандатексеру немесе тексеру мақ-сатында қадағалау
болғандыктан: ақпараттар жинау; ақпарат-тарды бағалау; жиналған ақпараттар
бойынша іс-қимылдар ат-кару кезендері аркылы жүзеге асырылады. Ал салыктық
тек-серудін езіне тән кезендеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу;
тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық
зандарын бүзу көрініс тапқан жагдайда оны жою жәніндегі бұйрык-
талаптыңатқарылуына бакылау жүргізу жа-тады.
Салықтық бакылау субъектілері салыктық тексеру жүргізуге айрыкша кұқық
берілген мемлекеттің салык органдары болып табылады.
Салықтық бакылау объектілеріне ездеріне салык зандары бойынша заңи
міндеттер жүктелген мынадай топтар: салык төлеушілер; мемлекеттің салық
агенттері; банктер; салық төлеуші жөніндегі акпараттарға ие тұлғалар
жатады. Салықтык бақылау пәні әздерінің зани міндеттерін орындау жөніндегі
салықтелеушінің іс-қимылы болып табылады.
Салыктык бақылау тікелей бакылау және сырттай (жана-ма) бакылау нысанында
жүзеге асырылуы мүмкін. Жүзеге асы-рылу мерзімі (уакыты) бойынша алдын-ала
салықтық бақылау, ағымдағы салыктык бақылау және кейінгі салыктык бакылау
болып белінуі ыктимал.
Мемлекеттік биліктің бөлінуі тұрғысынан салықтык бақы-лау: өкілді
органдар жүзеге асыратын бақылау; атқарушы билік органдары жүзеге асыратын
бақылау; сот бақылауы болып белінуі мүмкін. Осы орайда айта кететін жәйт,
салык салу, са-лықтық қызмет, салықтелеу мәселелеріне байланысты істерді
қарастыратын сот билігі органдары тікелей болмаса да, біршама келемде
салықтык бакылауды жүзеге асырады. Алайда салык-тыкбакылау тек Каржы
министрлігінің күзыры арқылы, накты айтсак оның Салык комитеті мен салық
органдары арқылы жүзе-ге асырылады.
2.Сонымен, мемлекетгік салықтык бакылау, салык зандары-нын тиісінше
орындалуына, сондай-ак міндетті зейнетакы жар-наларының тиісті жинактаушы
зейнетакы корларына толығымен және уактылы аударылуына қатысты тек салык
органдары тарапынан жүргізілетін бақылау болып табылады.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне алу;
2) салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алу;
3) бюджетке түскен түсімдерді есепке алу;
4) косылған кұн салығын тәлеушілерді есепке алу;
5) салықтық тексерулер;
6) камеральдык бакылаулар;
7) салық төлеушілердің қаржылык-шаруашылык қызметте-ріне мониторинг
жүргізу;
8) фискальдық жады бар бақылау-кассалық машиналарын қолдану;
9) акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлерін таңбалау және акциздік
постыларды белгілеу;
10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және оны
сату тәртібін сақтауды тексеру;
10) уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Салықтық бақылаудың осындай нысандары мен түрлеріне мынадай сипаттама
беруге болады:
салык төлеушілерді тіркеу есебіне қою - салык төлеу-шілердің тұрған
жерлерін, оларға тиесілі салық салу объектілері мен салық салуға байланысты
объектілерін анықтап, белгілеу, сондай-ақ салық төлеушілерді есепке алу
сипатының ағымдағы өзгерістерін тіркеу, салық төлеушілерді салық органында
есеп-ке кою болып табылады;
салык салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алу
— заң жүзінде белгіленген тәртіптер мен шарттарға сәйкес жүзеге асырылады;
бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу салык органдары тарапынан салықтар
мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, сондай-ақ өсімпұлдар
мен айыппұлдардың есеп-телінген және түскен сомалар бойынша салықтық
міндеттеме-лердің орындалуын салық тәлеушінің жеке шотында көрсету жолымен
жүзеге асырылады;
қосылған құн салығы бойынша салык төлеушіні есепке қоюды уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіпке сөйкес салык органдары жүзеге
асырады. Ал салык төлеушілерді ко-сылған кұн салығы бойынша есепке кою
талаптары Салык ко-дексінің тиісті баптарында айкындалған;
салыктықтексерулер Қазақстан Республикасыныңсалық зандарынын айтарлыктай
деңгейде орындалуын тексеру кезінде жүзеге асырылады;
камеральдыкбакылау салықтөлеушілертапсырған салык есептілігі мен баска да
құжаттарды зерделеу және талдау негі-зінде салық органдары тікелей жүзеге
асыратын бакылау бо-лып табылады, сондай-ак ол салық органдары орналаскан
жер-дежүргізіледі;
салык төлеушілердің каржылык шаруашылық кызметте-ріне жүргізілетін
мониторингсалықтөлеушілердің накты салық салынатын базасын айқындау және
тауарлардың (жұмыстардың, кәрсетілетін қызметтердің) өзіндік құнын
калыптастыру про-цесінің негізделгеніне талдау жүргізу, Қазакстан
Республика-сынын каржылык, валюталық зандарының және колданылатын рыноктык
бағаны сактау максатында салыктөлеушілердің қар-жылық-шаруашылық
кызметтеріне катысты жан-жакты әрі терендетілген фискальдықбайкау жүйесі
болып табылады. Рес-публикалық фискальдык мониторингке жататын салык телеу-
шілердің тізбесін Қазакстан Республикасынын Үкіметі белгі-лейді;
фискальдық жады бар бақылау-кассалык машиналарды қолдану сауда
операцияларын жүзеге асыру немесе колма-кол ақша, банктік төлем карточкасы,
чектер аркылы кызмет керсе-ту кезінде түтынушылармен есеп айырысуды
фискальдыкжады бар бакылау-кассалық машинаны міндетті түрде қолдануға және
тұтынушының қолына бакылау чегін беруге міндеттейді;
9) акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлері таңбалау
және акциздік постыларды белгілеу сыраны қоспағанда, спирт-
тің барлык түрлері, алкоголь ©німі, темекі өнімдері және құра-
мында темекі бар баска да енімдер Қазакстан Республикасы-
ның Үкіметі белгілеген жағдайлар мен тәртіпке сәйкес акциздік
алым таңбаларымен және есептік-бақылау таңбаларымен тан-
балануғатиіс;
Акцизделінуге тиіс тауарларды акциздік алым және есепке алу-бакылау
таңбаларымен таңбалау сол тауарларды дайындау-шылар мен импорттаушылардың
мойынына жүктелген. Соны-мен катар, салык органдары уәкілетті мемлекеттік
орган бел-гілеген тәртіп негізінде акцизделетін тауарларды өндіруді жүзеге
асыратын салык төлеушінің аумағында акциздік постылар белгілейді;
10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру салык органы та-рапынан мемлекет меншігіне
айналдырылған мүлікті есепке алу, сактау, бағалау және өткізу (сату)
тәртібін сактауға, сондай-ак оны сатудан түскен акша каражаттарының
бюджетке толығы-мен және уактылы түсуіне жасалынатын бакылау болып табы-
лады. Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау
және өткізу (сату) төртібін Қазақстан Респуб-ликасының Үкіметі белгілейді;
11) уәкілетті органдарға бақылау жасау бюджеткетөленетін баска (салыктардан
басқа) міндетті төлемдердің дұрыс есептеліп шығарылуы, толығымен алынуы
және уақтылы аударылуы жөніндегі мөселелер бойынша салык органдары
тарапынан уәкілетті органдарға жасалынатын бақылау болып табылады.
Салыктык бакылау салықтық қатынастардың сипатына қарай материалдық және
үйымдастырушы болып белінеді. Салықтык бакылауды кұжаттык салықтык тексеру
және сандык-сапалык салықтық тексеру деп бөлуге болады. Құжаттық тексеру
жап-пай немесе іріктеп тексеру тәсілдерінің көмегімен жүзеге асы-рылады.
Қүжаттық тексерудің нәтижесі жазбаша акті түрінде (барлық косымшаларды және
алынған кұжаттарды косқанда 2 дана жасалады) көрініс табады.
Салықтық бақылаудың маңызы, тексеру кезінде, біріншіден, салықтар мен
басқа да міндетті телемдердің бюджетке толығы-мен және уақтылы түсіп
отыруын тексеру болса, екіншіден, салықтарды алу (төлеу) процесіндегі
зандылықтың сақталуын, салықтардың, салықтық қызметтердің негізділігін және
тиімді-лігін, сондай-ақолардың қоғам, мемлекет және салықтөлеуші
мүдделеріне сай жүргізілуін тексеру, үшіншіден осы салықсалу саласындағы
субъектілер тарапынан салықтық құқық бұзушы-лыкты болдырмау, ал тексеру
барысында мұндай жайлар анық-талған болса жауапкершілік қолдану үшін
тексеру жүргізу бо-лыптабылады.
Салықтык қызмет аясындағы салықтык бақылау уәкілетті-мемлекеттік орган
тарапынан салык төлеушілердің салык заң-дарының ездеріне катысты талаптарын
бүлжытпай сақтаула-рын анықтауға байланысты жүргізілетін тексеру болып
санала-ды. Салықтық бақылаудың тағы бір кырына - салық заңдарын бұзушыларды
анықтау, олар жасаған нактылы құкык бұзушы-лык себептерін зерттеу аркылы
осындай келеңсіз жайларды болдырмау және заң талаптарын бұзүшыларга
жауапкершілік белгілеу жатады.
Салык органдары Қазакстан Республикасынын зандарына сәйкес ережелер мен
шарттар негізпіле заңды түлкалардыц бар-лықакша кұжаттарын, бухгалтерлік
кітаптарын. есептерін, сме-таларын және баска да кұндылықтарын. есеп
айырысуларын, декларацияларын, салықтар мен баска да міндетті телемдерді
есептеуге және бюджетке төлеуге оайланысты кұжаттарын тексереді, сондай-ак
осы тексеру барысында туындайтын мәсе-лелер женінде ұйымдардың лауазымды
адамдарынан, баска да кызметкерлерінен жөне азаматтардан аныктамалар,
ауызша және жазбаша түсініктемелер алады.
Салыктық бақылау каржылык бакылаудын бір түрі болып табылатындыктан, сол
бакылауға тон әдістер аркылы жүзеге асырылады. Мәселен, қаржылык
жоспарлардың есептеулерін, оған қоса мәлімдемелерін тексеру; алғашкы акша
кұжаттарын тексеру, оған коса езара шаруашылык байланыста тұрған ұйым-
дардың косымша кұжаттарын тексеру; акша каражаттарын, тауарлык-материалдық
кұндылыктарды түгендеу, оған коса кассаны тексеру және тексеру өлшемін
жүргізу; каржылык, салыктық есеп беру кұжаттарын талдау, кайта есептеп тек-
серу, оған коса баланстарды, жылдык, токсандык есептеулерді, санак
мәліметтерін тексеру, ревизия және т.б.
Салыктык бакылаудың негізгі әдісі салык тәлеушілердін
кұжаттарынтексеруболыптабылады. Занды тұлғаларды кұжат-тық тексеру салык
кызметі органдарының жылдык жұмыс жос-парларына, сондай-актоксандыктексеру
графиктеріне сәйкес жүзеге асырылады. Жоғарыда айтып өткеніміздей кұжаттык
тексеру кезінде-бағалы кағаздар. сметалар, есептеулер, жалакы телеу
тізімдері, шоттар, әртүрлі ордерлер мен чектер және т.б. толык
карастырылып, жан-жақты тексеріледі.
Қазіргі кезендегі салыктыкбакылаудыңбасты максаттары-на салык зандарынын
тиісінше орындалуына тексеру жүргізу, сондай-ак салык тәлеушілер (олардың
ішінде ірі салык төлеу-шілер) мен салыксалу объектілерін уактылы есепке алу
жатады.
Салыктык тексерулер де тек салык органдары тарапынан ғана жүзеге
асырылатын Қазакстан Республикасының салық заңдарын тексеру болып табылады.
Салыктык тексерулердін мынадай:
1) кұжаттыктексеру;
рейдтік тексеру;
3) хронометраждық карап-тексеру сияқты түрлері болады.
Осы салықтық тексерулерді жүргізу тәртібі, мерзімдері, кезеңділігі және
түрлері заң жүзінде қатаң белгіленген.
Салықтық тексерулер мына келесідей кезенділіктерді сак-тай отырып:
1) жылына бір реттен жиі емес кезеңде — кешенді түрде;
2) салыктың және бюджетке төленетін баска да міндетті төлемнің белгілі бір
түрі бойынша жарты жылда бір реттен жиі емес кезеңде - такырыптық тексеру
түрінде жүзеге асырылады.
Салықтық тексерулер әмірлі нүсқамалар негізінде жүргізі-леді жөне осы
нұскамада мына реквизиттер міндетті түрде бо-луы керек:
1) нұсқаманынсалықорганындатіркелген датасы мен нөмірі;
2) нұсқаманы берген салық органының аталуы;
3) салық телеушінің толық аталуы;
4) салық төлеушінің тіркеу нөмірі;
5) тексерудің түрі; .
6)тексеруші тұлғалардыңлауазымы, тегі, аты, әкесініңаты;
7) тексеру жүргізілетін мерзім;
8) құжаттық тексерулер кезінде тексерілетін салык кезеңі. Мемлекеттік
салықтық бақылаудың бір нысаны болып та-
былатын құжаттык тексеру өзіне орай кешенді, такырыптык және карсы тексеру
түрлерінде жүзеге асырылады.
Кешенді тексеру салықтар мен бюджетке төленетін баска да міндетті
төлемдердің барлық түрлері бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын
тексеру болып табылады.
Такырыптықтексеру салықтар мен бюджетке төленетін бас-ка да міндетті
төлемнің жекелеген түрі бойынша салыктык міндеттеменің орындалуына катысты
жүргізіледі.
Карсы тексеру салықтык тексеруді жүзеге асыру кезінде салық органында
салық төлеушілер жүргізген операциялардың салық есебінде дүрыс көрініс
тапқаны туралы қосымша ақпа-рат алу қажеттілігі туындаған жағдайда, салық
телеушілермен байланыста болған үшінші біртұлғаларға катысты жүргізілетін
тексеру болып саналады.
Рейдтік тексеру салық органдары тарапынан жекелеген салық телушілерге
катысты жүзеге асырылады. Рейдтік тексе-руді жүргізу барысында Казакстан
Республикасы зандарыньш мынадай жекелеген:
1) салык төлеушілердің салык огандарында тіркеу есебіне койылуы;
фискальдықжады бар бақылау-кассалык машиналардыц дұрыс қолданылуы;
лицензияның және өзге де рұксат ету қүжаттарының бо-луы;
акцизделетін енімді өндіру, сақтау және сату сияқты та-лаптардың сақталуы
женіндегі мәселелері тексеріледі.
Уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен тәртіп негізінде жүргі-зілетін
хронометраждық қарап-тексеру барысында көзделінетін максат салык төлеушінің
нақты табысын және осы табысты алуға байланысты шығындарын анықтау болып
табылады.
Салыктөлеушілерге берілетін әмірлі нүскамаларда көрсеті-летін
салыктықтексерулерді жүргізу мерзімі осы нүсқаматап-сырылган кезден бастап
отыз жүмыс күнінен аспауға тиіс.
Күрылымдык бөлімшелері бар занды тұлғаға қатысты салық-гык тексеру
жүргізу кезінде осы салықтық тексерудің мерзімі салық органы тарапынан
алпыс жүмыс күніне дейін ұзартылуы мүмкін.
Ерекше күрделі мәселелерді тексеру кезінде салықтықтек-серу жүргізудің
мерзімі жоғары тұрған салык органы тарапы-нан кұрылымдық бөлімшесі жок
заңды тұлғаға қатысты елу жұмыс күніне дейін және қүрылымдық бөлімшесі бар
занды тұлға үшін сексен жұмыс күніне дсііін арттырылуы ыктимал.
Рейдтік тексеру жүргізу негізіндегі нүскамада тексерілетін аумактың
учаскесі, тексеру барысында анықталуға тиіс мәсе-лелер мен заңда көзделген
басқа да мәліметтер көрсетіледі.
Ал такырыптык немесе карсы тексерулер белгіленген кезде оның негізі болып
табылатын нұскамада салықтар мен бюджет-ке төленетін басқа да міндетті
төлемнін тексерілетін түрі көрсеті-леді.
Бір нүскаманың негізінде тек бір ғана салықтык тексеру жүргізіледі. Салык
органынын бірінші басшысының (кейде оның орынбасаларының) қолы койылып, сол
органның елтан-балык мері басылған нұскама тексеру жүргізу алдында
уәкілетті мемлекеттік орган белгілегентәртіпке сәйкес арнаулы журналда
тіркелуге тиіс.
Сонымен, осындай тәртіппен ресімделген нүскаманы салык толеушіге немесе
салық агенттеріне табыс ету сәті салықтык тексеру жүргізудің басталғанын
білдіреді. Рейдтік тексеру жүргізу кезінде салықтелеушіге нүсқаманың
кәшірмесі, ал бас-ка тексеру түрлері жүргізілетін кезде нүсқаманын
түпнүскасы табыс етіледі.
Накты салыктык тексерулер бойынша салык төлеушілерге тиісті нұскамалардың
табыс етілуі сол тексерулердщ басталға-нын білдіретін болса, ал салыктык
тексеру актісі салык төлеушігетапсыру сәті белгілі бір салыктыктексеру
мерзімінің аякталғанын көрсетеді.
Салык органының лауазымды адамы:
1) салыктык тексеру жүргізілген орын мен акті жасалған күнді;
1) тексерудің түрін;
3)салыктықтексеруді жүргізгенсалыкорганыныңлауазым-ды адамдарыныңтегін,
атын және әкесінін атын;
4) салық төлеушінің және салык агенттерінің тегін, атын, әкесінің атын не
болмаса толык аталуын;
.5) салыктөлеушінің және салыкагентінің орналаскан жерін, банктік
реквизиттерін, сондай-ақтіркеу немірлерін;
6)салыктөлеушініңсалыктыкжәнебухгалтерлікесептілікті жүргізуге және
салыктар мен бюджетке төленетін баска да міңдетті төлемдерді төлеуге
жауапты басшысының және лауа-зымды адамдарыныңтегін, атын және әкесінің
атын;
7) алдында жүргізілген тексерулер мен Қазакстан Респуб-ликасының салыктык
зандарының бұзылуы жәнінде бүрын анықталған жайларды жою жөнінде
қолданылған шаралар ту-ралы мәліметтерді;
8) тексерілетін салык кезеңі мен тексеру жүргізу үшін салык төлеуші және
салықагенті табыс еткен құжаттартуралы жалпы мәліметтерді;
9) Казақстан Республикасыныңсалықтыкзандарыныңтиісті нормасына сілтеме
жасай отырып салықтык күкык бұзушылық-тыңтәптіштеп баяндалған сипаттамасын;
10) Салықтык тексерулердің нәтижелерін көрсете отырып
салыктықтексерудін аяқталғанын білдіретін салықтыктексеру
актісін жасайды.
Салықтықтексеру актіоі екі данадан кем болмайтындай етіп жасалынып, оған
салыктық тексеру жүргізген салык органы лауазымды адамдарының колы
қойылады, сондай-ак онын бір данасы салыктөлеушіге не болмаса салык
агентіне табыс етіледі.
Сонымен, салықтық бакылау-тексерулер салык салынатын базаны дүрыс
калыптастыруды және олардан теленілетін салык-тардың мөлшерін дұрыс есептеп
шығаруды шаруашылык субъектілеріне міндеттейтін мемлекеттік билік-ықпалының
маңызды элементі болып саналады. Салык салу аясында жүзе-геасырылатын
мемлекеттік салықтық бақылау мемлекеттік қар-жылардың проблемаларын жоғары
деңгейде шешудің басты тәсілі болып табылады. Демек, республикалық бюджет
пен жергілікті бюджеттердің фискальдык мүдделерін қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік салыктық бақылау салықтык бакылау-тексеру-лерді және
фискальдык мониторингті жүзеге асыруға құқылы уәкілетті мемлекеттік
органдар мен салык органдарының жүйесін, қүзыреттерін, салықтык бакылаудын
нысандары мен түрлерін, сондай-ақсалыктықтексерулерді ұйымдастыру және
жүргізу тәртібін айкындайтын салықтык кұкыктың жалпы бөлімінің институты
болып табылады.
Пысықтау сауалдары:
1. Мемлекеттік салыктык бакылаудың салықтык күқыктың жалпы белімінің
институты ретіндегі сипатгамасын беріңіз.
2. Салыктык бакылау мен тексерудің ұғымың, субъектілері мен объектілерін,
түрлерін, уәкілетті органдары мен олардың кұзыреттерін айқындай аласыз ба?
3. Мемлекеттік салыктық бақылауды жүзеге асырудың негізгі әдіс-терінің мән-
жайын түсіндіріп беріңіз.
4. Мемлекеттің салықтык бақылауының аясы мен салыктык тек-серулер жүзеге
асырылатын негізгі бағыттар туралы не білесіз?
5. Нактылы салыктөлеушілерге байланысты жүргізілетін фискаль-дық
мониторингтін құкықтык негіздері және максаты женінде не білесіз?
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
7 Тақырып.Салық төлеушілердің құқықтарын қорғаудың құқықтық механизмдері
1.Салық төлеушілердің құқықтарының түсінігі.
2.Салық төлеушілерді сот органдары арқылы қорғау
3.Салық төлеушілерідң құқытары
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жүзеге асырылатын
салықтық-құқықтық реттеу әдістері қатарына салықтық ынталандыру және
салықтық санкцияларды жатқызуға болады. Салықтық ынталандыру
әдетте салықтық-құқықтық нормаларда, сондай-ақ тиісті салықтық келісімдерде
белгіленген экономикалық тұрғыдан мұқият негізделген жеңілдіктер жүйесі
ретінде стратегиялық сипаттағы және өзара байланысқан салық жеңілдіктері
мен преференцияларының кешенін қалыптастырады.
Мемлекет тарапынан салық салу процесінде
пайдаланылатын салықтық ынталандыру әдістері (инвестициялық салық
рпеференциялары, нарықтық дамудың нақтылы кезеңдерінде мемлекеттке қажеттң
экономикалық секторларға берілетін салық жеңілдіктері) қоғамның
экономикалық дамуына айтарлықтай ықпалын тигізеді.
Салықтық ынталандырма құрамында инвестициялық жеңілдіктер мен
инвестициялық кредиттер болады. Салықтық ынталандыру негізінде: салық
жеңілдіктерін беру әдістерінің экономикалық сипаты; салық жеңілдіктерінің
өндіріс тиімділігін арттыруға, бюджеттердің салықтық кірістерінің өсуіне
бағытталуы; салық жеңілдіктерінің өкілді және заң шығарушы билік органдары
тарапынан бекітілуі; салық жеңілдіктерін қолдану барысында қоғамдық-
мемлекеттік, коперативтік және жекелей экономикалық-қаржылық мүдделердің
ескерілуі; салық жеңілдіктерінің экономикалық негізделуі; инвестицияларды
салықтық ынталандыру жүйесінің ұдайы өндіріспен байланыстырылуы;
инвестициялық салықтық преференциялардың мемлекеттің әлеуметтік
мақсатталған инвестициялық бағдарламалары негізінде берілуі; салық
жеңілдіктерінің бірінші кезекте экспорттық өндңрңс аяларына бағдарлануы;
салық жеңілдіктеріне байланысты мемлекет тарапынан берілетін арнаулы
құқықтық кепілдіктің ұзақ мерзімді және орнықты сипаты сияқты және т.б.
принциптер жатады.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінің 138-140-баптарында
инвестициялық салық преференцияларын берудің мән-жайлары белгіленген.
Қазақстандағы салық салу ауқымына, заң жүзінде көзделген корпорациялық
табыс салығы, жер салығы, жер салығы және мүлік салығы бойынша отандық
өндіріс салаларында мемлекеттік инвестициялық бағдарлама шеңберінде
тіркелген активтерді жаңадан пайдалануға енгңзетін және беретін салық
төлеуші заңды тұлғаларға және т.б. қолданылады. Инвестициялық салық
преференциялары:
1) Қазақстан Республикасының экономикалық кеңістігінде жаңа өндірістер
құру, жұмыс істкп тұрғандарын кеңейту және жаңарту мақсатында тіркелген
архивтерге инвестициялауды жүзеге асыратын салық төлеушілердің жылдық
жиынтық табысынан қосымша шегерімдер жасауға құқық беру; 2)
Аталған салық төлеушілерді жаңа өндірістер құру, жұмыс істеп тұрғандарын
кеңейту және жаңарту мақсатында мемлекеттік инвестийиялық бағдарлама
шеңберінде жаңадан пайдалануға берген тіркелген архивтер бойынша мүлік
салығын төлеуден босату; 3) Мемлекеттік
инвестициялық жобаны ңске асыру үшін салық төлеуші инвесторлар иемденген
және пайдаланып жатқан жер учаскелері бойынша оларды жер салығын төлеуден
босату тұрғысынан нақтылы көрініс табады. Корпорациялық табыс
салығы бойынша инвестициялық преференциялар салық төлеуші тарапынан
инвестициялық жобалар шеңберінде пайдалануға енгізілген тіркелген
активтердің құнын преференциялардың қолданылу мерзіміне қарай оған жылдық
жиынтық табысын тең үлестермен шегерім жасауға құқық береді.
Осы корпорациялық табыс салығы бойынша преференцияларды қолдану үшңн
салық төлеуші (инвестор) жаңадан іске қосылған тіркелген активтердің құнын
ішкі топтың құн балансына енгізбейді және олар бойынша бөлек есеп
жүргізеді.
Корпорациялық табыс салығы мен мүлік салығы бойынша инвестициялық
преференциялар салық төлеушілерге осы преференцияларды қолдану мерзімінің
басталған күнін белгілейтін келісім-шартқа (оның нотариалдық жолмен
куәландырылған көшірмесі салық төлеушінің тіркелген жері бойынша салық
органына табыс етіледі) сәйкес:
1) келісім-шарт жасалған кезде шаруашылық қызметін жүзеге асырып
жатқан салық төлеушілер тарапынан берілген тіркелген архивтерді енгізген
жылдан кейінгі жылдың 1 – қаңтарынан бастап; 2) жаңадан тіркелген
салық төлеушілер тарапынан берілген тіркелген архивтердің пайдалануға
енгізілген кезінен бастап беріледі.
Инвестициялық салық преференцияларын қолдану мерзімі қоғамның
экономикалық даму аясындағы әрбір жекелеген жағдайларға байланысты
тартылған тіркелген архивтерге қатысты инвестициялар көлемі мен олардың
өзін-өзі өтеу жағдайларына қарай айқындалады, және аталған преференция заң
жүзінде нақтылы көрсетілген күннен бастап бес жылдан аспайтын мерзімге
беріледі. Бүгінде Қазақстан Республикасының, сондай-ақ шет елдердің
салық салу практикасында қолданылатын салықтық (экономика секторларының
дамуына қатысты) ынталаедыру әдістері және әлеуметтік сипаты салық
жеңілдіктерң жүйесі:
➢ инвестициялық салық кредиті;
➢ амортизациялық аударым құқығы;
➢ «жасыл» салық режимі;
➢ жанама салық кредиті;
➢ салық каникулы;
➢ салық «жұмағы»;
➢ салық кредиті түрінде қолданылатын салық шегерімдері;
➢ салықтық шегерімдер;
➢ нөлдік ставка;
➢ салық ставкасын төмендету;
➢ салықты төлеу мерзімін ұзарту;
➢ нормативтік салық жеңілдігі;
➢ салық төлеуден кейінге қалдыру көзделген жеңілдіктер;
➢ салық мөлшерін төмендетуді көздейтін жеңілдіктер арқылы
көрініс табады. Салық жеңілдіктерін нақты экономикалық
мақсаттар мен әлеуметтік мән-жайларға қарай беру әрқашанда салық
салмағын жеңілдетуге байланысты болғандықтан салық төлеушілерге
қатысты іске асырылатын мемлекеттің салық және әлеуметтік
саясатының құралы болып табылады.
Осы орайда салықтық жеңілдіктер элементтері қатарынан көрініс тапса да
белгілі бір дәрежеде салықтық ынталандыру (бұл ретте жалпыға бірдей салық
режимін заңда белгіленген көлемде жеңілдету арқылы аумақтағы экономикалық
дамуға ықпал ету) сипатында арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарындағы
қызметтерін жүзеге асыратын заңды тұлғаға байланысты.
Арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарында қызметін жүзеге асыратын
ұйымдарға бір мезгілде мынадай шарттарға сай келетін заңды тұлғалар жатады:
- арнайы экономикалық аймақтардың
аумақтарындағы салық органдарында тіркеу есебінде тұратын;
- арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарынан тыс жерлерде құрылымдық
бөлімшелері жоқ; - арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарында арнайы
экономикалық аймақтарды құру мақсаттарына сәйкес келетін мынадай қызмет
түрлерін жүзеге асыру: бағдарламалық қамтамасыз етуді, деректер базасын,
аппараттық құралдарды жобалау, әзірлеу, енгізу және олардың тәжірибелік
өндңрңсң мен нақтылы өндірісі және жасанды иммундық не нейрондық жүйелер
негізінде жаңа ақпараттық технологияларды жасау немесе ақпараттық
технологиялар саласында жобаларды жасау және енгізу бойынша ғылыми-зерттеу
және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды жүргізу нәтижесінде алуға
жататын табыстары жылдық жиынтық табысының кемінде 90 процентін құрайтын.
140-1-баптың 1-тармағының 3)тармақшасында көрсетілген
қызмет түрлері бойынша жұмыстар мен қызмет көрсетулер түрлерінің нақты
тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Аталған
заңды тұлғалар алған табыстарды 140-1-баптың 1-тармағының 3) тармақшасында
көрсетілген қызмет түрлерінен алынған табыстарға жатқызу арнаулы
экономикалық аумақтарында құрылған атқарушы органнның тиісті өнеркәсіп
саласын басқару мәселері жөніндегі уәкілетті органы белгілеген тәртіп пен
нысанда уәкілетті мемлекетік органмен келісе отырып берген растауы
негізінде жүзеге асырылады.
Арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарында қызметін жүзеге асыратын
ұйымдардың салықтарды есептеуі 140-2-баптың 2 және 4-тармақтарында
көзделген ерекшеліктерді ескере отырып, Салық кодексінде белгіленген
тәртіппен жүргізіледі. Корпорациялық
табыс салығының бюджетке төленуге тиісті сомасын айқындау кезінде Салық
кодексінің 125-бабына сәйкес есептелген корпорациялық табыс салығының
сомасы 50 процентке азайтылады.
Салық сомасын осылай кеміту Салық кодексінің 126-бабына сәйкес
айқындалатын корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомаларын
есептеу кезінде де қолданылады. Арнайы экономикалық
аймақтардың аумақтарында орналасқан және Салық кодексінің 140-1-бабы 1-
тармағының 3) тармақшасында көрсетілген қызмет түрлерін жүзеге асыру
кезінде пайдаланылатын салық салу объектілері бойынша:
- жер салығын есептеу кезінде тиісті ставкаларға 0 коэффициенті;
- мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектілерінің жылдық
орташа құнына 0 проценттік ставка қолданылады.
Салық кодексінің 140-1-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген
қызмет түрлерін жүзеге асыру жөніндегі айналымдар қосылған құн салығынан
босатады. Сонымен қандай болмасын
мемлекеттің салық салу жүйесінде мынадай салық жеңілдіктері орын алады:
1) салық ставкаын төмендету;
2) салық төлемінің сомасын қысқарту;
3) салық төлеуді кейінге қалдыру немесе бөліп төлеу;
4) артығымен төленген салықты есепке алу;
5) салық салу объектісі бойынша салық төлеушіні толығымен немесе
жартылай босату;
6) салық салу субъектісін нақтылы салықтарды төлеуден толығымен немесе
жартылай босату; 7) күрделі салым жасаған кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын заңды және жеке тұлғаларды тиісті заңда көзделген көлемде салық
төлеуден босату;
8) инвестициялық қорларға, мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
қорларына аударым жасайтын салық төлеушілерді белгілі мөлшерде салық
төлеуден босату және т.б.
Салық жеңілдіктерін беру көбінесе салық салу объектісіне, салық базасына
немесе салық төлемінің сомасына бағытталады және оның мақсатына салықтық
міндеттеме көлемін қысқарту жатады. Нарықтық экономиканың
даму ауқымындағы салық салу аясы «Заңдытүрде белгіленген салықтарды,
алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу...» жөніндегі
Конституциялық міндетті орындау тұрғысынан аса маңызды көрініс табады.
Мемлекеттің салық салу құзырының
аумағында салық заңдарында көзделген салықтарды (салықтарға қоса басқа да
міндетті төлемдерді) тиісті бюджетке төлеуге байланысты заңи міндет әрбір
салыққа қатысты заң жүзінде болаттай сомдалған, темірдей тегеуіріні бар
салықтық міндеттемелермен объективті әрі қыйсынды негізде ұштасады.
Ал осы жекелеген салықтар мен өзге де міндетті төлемдер жөніндегі
салықтық міндеттемелердің орындалуы объективті, субъективтік жағдайларға
орай салық салу аясында туындайтын экономикалық-құқықтық теріс маңызы мен
келеңсіз мән-сипаты және материалдық салдары бар құбылыстарды күні бұрын
есепке ала отырып белгіленген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз
етілген. Осы орайда және өктем императивтік әдістердің басқа
қолданылуына қарай салық салу аясы мемлекеттік мәжбүрлеу аясына сай келіп
отыр, сондай-ақ осындай жәйттердің нәтижесінде «салық салу аясындағы
мемлекеттік мәжбүрлеу» деп аталатын салықтық-құқықтық институт қалыптасып,
даму үстінде. Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу күші көбінесе
материалдық, сонымен қоса өзге де салықтық-құқықтық қатынастарды қорғауға
бағытталған, сондай-ақ ол әрқашанда заңи жауапкершілікпен тығыз байланыста
болады және көптеген жағдайларда осы жауапкершіліктің мәнін құрайды.
Қазіргі салық салу аясында мемлекет тарапынан мынадай мемлекеттік
мәжбүрлеу шаралары қолданылады:
1) салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті төлемдердің
мерзімінде төленбеген сомасына өсімпұл есептеу;
2) салық төлеушінің банктік шоттар бойынша жүргізілетін шығыс
операцияларын тоқтата тұру; 3) мерзімінде өтелмеген салық берешегі
есебіне салық төлеушінің өз мүлкіне билік етуіне шектеу қою;
4) салықтық тексерулер жүргізу барысында Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес салық төлеушілердің қандай болмасын құжаттарын алып қою;
5) салық берешегін салық төлеушінің
банктік шоттарындағы ақшалар есебінен өндіріп алу; 6) салық
берешегін салық төлеушінің қолма-қол ақша қаражаттары есебінен өндіріп алу;
7) салық төлеушінің салық берешегі сомасын оның дебиторларының
банктік шоттарынан өндіріп алу;
8) салық төлеушінің билік етуіне шектеу қойылған мүлкін өткізу, сату
есебінен оның салық берешегін өндіріп алу;
9) салық төлеушінің (акционерлік қоғамның) акциялары эмиссиясын
мәжбүрлеп қосымша шығарту арқылы салық берешегін өндіріп алу;
10) салық берешегінің бересі сомасын есептеу және өндіріп алу;
11) салықтық-құқық бұзушылық жасаған салық төлеушілерді тиісті
заңдарда көзделген заңи жауапкершілік түрлеріне тарту.
Қазақстан Республикасының аумағындағы тиісті заңдары салықтық тексеру,
бақылау нәтижесіне қарай салық төлеуші нақты заңды және жеке тұлғаларға
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдануды көздейді. Мемлекеттік
мәжбүрлеудің айтарлықтай бөлігі әкімшілік тәртіппен жүзеге асырылады.
Осы ретте салық салу аясындағы мәжбүрлеу шараларына мынадай айрықша
белгілер тән болады: 1. мәжбүрлеу шараларын қолану тәртібі қөбінесе
салықтық құқықтың нормаларымен және әкімшілік іс жүргізу нормаларымен
айқындалады;
2. мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде заңдылықтың сақталуына қатаң
назар аударылады және оның сақталуы іс жүзінде қамтамасыз етіледі;
3. салық салу аясында қоланылатын мәжбүрлеу шараларының жүйесі әр
түрлі бағыт-сипатта болады;
4. мәжбүрлеу шараларын қолдану соттан тыс жағдайда жүзеге асырылады;
5. салық салу аясындағы мәжбүрлеу шараларын құқықтық
реттеу, яғни жауапкершіліктің негізін және қолдану тәртібін белгілеу
механизімі, қаржылық, әкімшілік және қылмыстық заңдармен айқындалады;
6. мәжбүрлеу шараларын қолдану айырықша жеңілдетілген тәртіппен және
қарапайым іс жүргізу нысанында жүзеге асырылады;
7. мәжбүрлеу шаралары салық салу аясындағы заңдылықты қамтамасыз ету
және салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеу тәртібін сақтау,
сондай-ақ нақтылы салық төлеушілерді өз салықтық міндеттерін бұлжытпай
орындауға мәжбүр ету мақсатында жүзеге асырылады.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу мемлекет тарапынан құқықтық
нормаларда белгіленеді. Сондықтан оларды қолдану қашанда және қайда
болмасын мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі.
Әдетте заңи жауапкершілік шараларын қолдану құқық бұзушының ерік
білдіріуіне байланысты болиайды, сондай-ақ заңи жауапкершілік шарасы деп
айта алмаймыз. Себебі кейбір кездерде мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын
қолануды заңи жауапкершілік ретінде қарастыратын негіздер болмайды.
Дегенмен салық салу аясында қолданылатын қандай болмасын заңи
жауапкершіліктің құрамында әрдайым мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары көрініс
табады. Демек салық салу
аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу мынадай:
1) салықтық құқық бұзушылық жасағаны үшін қолданылатын заңи
жауапкершілік шаралары бойынша;
2) салық заңдарының әмірлі талаптарын орындамағаны немесе тиісінше
орындамағаны үшін дербес шара ретінде қолданылатын мемлекттік мәжбүрлеу
бойынша жүзеге асырылады. Бұл орайда екінші бағыт
бойынша жасалған іс-қимылдар салықтық құқық бұзушылық болып
саналмағандықтан қолданатын мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары заңи
жауапкершілік шараларына жатпайды.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеуді сипаттау кезінде оның
мынадай ерекше белгілерін бөліп шығаруға болады:
1) соттан тыс жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын салық салу
аясында кеңінен қолдану мүмкіндігі заң жүзінде рұқсат етілген және салықтық
құқық бұзушылық фактісін жедел жою мақсатында сол шараларды қолданудың
жеңілдетілген рпоцессуалдық тәртібі көзделген;
2) мемлекеттік мәжбүрлеу салықтық заңдардың әмірлі талаптарын
орындамаған немесе тиісінше орындамаған тұлғаның құқыққа қайшы жүріп-
тұруына мемлекет тарапынан көрсетілген заңдық қарымта-қысым;
3) мемлекттік мәжбүрлеу аясымен қамтылған салық салу аясында міндетті
түрде салық төлеушілердің құқықтарын қорғау және заңдылықты қамтамасыз ету
механизімдері қарастырылған; 4) мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын
қолану негізінде салықтық құқықтық қатынасқақатысушының құқыққа қайшы әрі
кінәлі іс-қимылы жатады; 5) салық салу
аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу кешенді құқықтық институт болғандықтан
салықтық, әкімшілік, қылмыстық және т.б. құқық нормаларынан құралады;
6) мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолану процесінде салық
төлеушілердің мемлекет алдындағы өз салықтық міндеттемелерін тиісінше
орындау мән-жайлары қамтамасыз етіледі. Салық органының
құжаттарды алу жөніндегі іс-қимылдары тек сол салық төлеуші – заңды
тұлғаның қөзінше және солардың қатысуымен жүргізіледі.
Құжаттарды алып қою (Салық кодексі, 539-бап) мемлекеттік
мәжбүрлеу шарасы ретінде мынадай мақсаттарды көздейді:
1) салықтық өаңдардың бұзылуына жол бермеу және соған байланысты мән-
жайларды тыйып тастау;
2) құқық бұзушынызаңи жауапкершілікке тарту кезінде тиісті заңын
бұзғаны жөніндегі фактіні дәлелдемелермен қамтамасыз ету.
Аталған шараны қолдану негізінде:
1) құжаттың қолдан, яғни тиісті құжатқа жалған мәліметтер енгізу
арқылы жасалғандағы немесе жалғандығы;
2) құжатта салықтық заңдардың бұзылғандығы жөніндегі нақтылы
мәліметтердің орын алуы белгілері көрініс табады.
Мысалы, ресми құжатқа жалған мәліметтер енгізілсе не болмаса түзетулер
енгізілсе бұл құжат жалған болып саналады. Бұл ретте жалғандығы мен
түзетілгендігі бірігіп кеткен сияқты. Сондықтан оларды
толығымен алғанда тек жалған фактілер мен мағұлматтардан және шындыққа
жанаспайтын мәліметтерден тұратын құжаттар – жалған құжаттар, сондай-ақ
ресми құжаттың шын мәнісін бұрмалайтын түзетулер енгізілген құжаттар –
қолдан жасалған құжаттар деп бөліп көрсетуге болады. Мемлекет салық
төлеушілердің өз міндеттерін тиісінше әрі сапалы орындауларын асыға күтеді
және өз экономикалық қаржылық мүддесінің мүлтіксіз орындалуын қөздей отырып
мемлекеттік мәжбүрлеу және заңи жауапкершілік шараларының өткір жебесін
салық жүйесіндегі негізгі тұлғаға – салық төлеушіге бағыттайды.
Салық төлеуші өзінің салықтық міндеттемесін тиісінше орындамаған
жағдайда ол төлеген салықтар ақша нысанында тиісті бюджет кірісіне уақытылы
және толығымен түсетіні сөзсіз. Сондықтан, айтылған
жайларды ескере отырып мемлекет өзінің салықтық-бюджеттік мүддесін
қамтамасыз ету мақсатында:
- өркениетті, салық салу процесін жан-жақты қамтитын салық заңын
қабылдау нәтижесінде әрбір салықтың ұтымды болуын қамтамасыз ету және оның
тиімді құқықтық негізін құру арқылы салық төлеуден жалтарушыларға және
төлемей жүргендерге тосқауыл қою;
- өктем өкілеттілік берілген салық органдарының екінші тарапқа – салық
төлеушілерге мәжбүрлеу шараларын қолдануға қажетті құқығын қалыптастыру;
- салық төлеуді қамтамасыз ету
мақсатында салық төлеушілерге және басқа да салықтық құқықтық қатынасқа
қатысушыларға әкімшілік-құқықтық және қылмыстық-құқықтық сипаттағы заңи
жауапкершілік шараларын белгілеу тәрізді мәжбүрлеу механизімін құрады.
Салық салу аясында мемлекет назарынан тыс қалмайтын
субъектілер қатарына салық төлеушілерден басқа өздеріне жүктелген күрделі
міндет – мақсаттарды жүзеге асырушы салық органдары, салықтарды төлем
көздерінде ұстап қалатын қаржылық агенттер және салық төлеушілер төлеген
салық сомаларын тиісті бюджет кірісіне аударатын банктер жатады. Мемлекет
аталған осындай субъектілердің салық заңдарының әмірлі талаптарын бұлжытпай
орындауларына және атқарылу нәтижелеріне мүдделі болады.
Салық салу аясындағы
мемлекеттің құқықтық және т.б. жағдайларына тоқталатын болсақ, оның айрықша
мәртебесі бар екенін байқаймыз. Салықтық құқықтың және салықтық құқықтық
қатынастардың мызғымас субъектісі ретінде көрініс табатын мемлекет салық
салу аясындағы заңдылықтың жалпы сақталуын қамтамасыз етуге міндетті.
Сонымен қатар мемлекеттің мүдделі іс-қимылы материалдық салықтық
қатынастың субъектісі ретінде жүзеге асырылса, оның айрықша уәкілетті салық
органдары бұл жерде тек мемлекеттің өкілі ғана болып табылады. Сондықтан
мемлекет екі тарапқа да, яғни салық төлеушілерге де, мемлекеттік уәкілетті
органдарға да, өктемдік көрсете отырып, олардан өзін алшақ ұстайды. Осындай
жәйттер оның заң шығарушы субъект екенін білдіреді және заңның орындалуына
аса мүдделі екенін көрсетеді. Егер салық заңды мүлтіксіз
орындалса, онда салықтардың дер кезінде және толығымен мемлекет кірісіне
түсетіні белгілі. Ал салықтар мемлекет кірісіне толығымен және уақытылы
түскен жағдайда салық заңдарының орындалуы мен тиімділігі ашық және айқын
көрініс табады.
Салық төлеуші салық заңдарының әмірлі талаптарын орындамауы немесе
қалай болса солай орындауы заңның бұзылуына әкеп соқтырады. Оның үстіне
салық органдарының құқыққа сай емес әрекеттері, банк мекемелерінің салық
заңдарының өздеріне тиесілі бағыттағы талаптарын орындамаулары да заңға
қайшы, кінәлі іс-қимылдар болып саналады.
Сонымен, салықтық құқық бұзушылық-салықтық қатынасқа қатысушылардың
салық заңдарының нормаларымен белгіленген өздеріне қатысты міндеттерді
тиісінше орындамауларына байланысты тиісті заң актілерінде заңи
жауапкершілік көзделген құқыққа қайшы, кінәлі әрекет не болмаса
әрекетсіздік болып сипатталады.
Салықтық құқық бұзушылықтың басқа да құқық бұзушылықтар сияқты өзіне
тән белгілері мен құрамы болады.
Салықтық құқық бұзушылық белгілеріне:
- жиі көрініс табуына байланысты қоғамға қауіптілігі;
- құқыққа қайшылығы;
- кінәлілігі;
- зардап-залалдың болуы;
- құқыққа қайшы әрекет пен оның нәтижесі зардапты зиян және олардың
арасындағы себептік байланыс;
- құқыққа қайшы, кінәлі әрекеттің (әрекетсіздіктің) жазалануы, яғни
теріс әрекеттің жазалануы жатады.
Салықтық құқық бұзушылықтар тек мемлекеттің салық жүйесіне тікелей
бағытталған құқық бұзушылықтар болып саналады. Алайда салықтық құқық
бұзушылықтарға тек салық төлеуші тарапынан жасалынған құқыққа қайшы
әрекеттерді ғана жатқызуға болмайды.
Құқыққа қайшы іс-әрекеттердің нақтылы бағыт-бағдарларына байланысты
салықтық құқық бұзушылық мынадай түрінде көрініс табады:
1) салықтар жүйесіне қарсы құқық бұзушылықтар;
2) салық төлеушілердің экономикалық мүдделеріне, құқықтары мен
бостандықтарына қарсы құқық бұзушылықтар;
3) бюджеттердің кіріс бөліктерінің салықтық түсімдер арқылы
орындалуына қарсы құқық бұзушылықтар;
4) салық органдарының бақылау функцияларын жүзеге асыруға қарсы құқық
бұзушылықтар; 5) бухгалтерлік есепті жүргізу, бухгалтерлік және
салықтық есептемелерді әзірлеу және табыстау тәртібіне қарсы құқық
бұзушылықтар;
6) салықтарды төлеу жөніндегі міндеттерге қарсы құқық бұзушылықтар.
Құқыққа қайшы іс-әрекет салық заңдары нормаларының
әмірлі талаптарын орындамау болып табылады. Салықтық құқық бұзушылықтың
келесі белгісі кінәлілігі құқық бұзушы тарапынан қасақана немесе абайсызда
жасалған іс-әрекетке оның тікелей психикалық қатыстығын білдіретін белгі
болып есептелінеді.
Салықтық құқық бұзушылықтың нәтижесінде мемлекетке зиян келтірілетіні
көпшілікке белгілі. Қандай болмасын салықтық құқық бұзушылықтың
зиянды-зардапты салдары болғандықтан, оларды материалдық ауыртпашылығы бар
және салық салу аясындағы құқықтық тәртіпті бұзу түріндегі зияны бар
салықтық құқық бұзушылықтар деп бөлінеді.
Құқыққа қайшы әрекет пен оның нәтижесі – келтірілген зардаптың
арасындағы себептік байланыс салықтық құқық бұзушылықтың төртінші белгісі
болып саналады. Себептік байланыстың құқық бұзушыға қатыстығы зиянның
тікелей және кінәлі әрекеттің нәтижесінде келтірілуі арқылы көрініс табады.
Салықтық құқық бұзушылықтың бесінші белгісі кінәлі, құқықа
қайшы әрекеттің, яғни оны жасаған тұлғаның заңи жауапкершілікке тартылып
мемлекет тарапынан қарсы ауыр ықпалға ұшырауы жазалануы болып табылады.
Құқық
бұзушылық жасалған жағдайда ғана заңи жауапкершілік қолданылады. Салықтық
құқықтық қатынастар аясында құқық бұзушылық орын алмаса заңи
жауапкершілікті қолдану негізі де болмайды. Заңи жауапкершіліктің
өзіне тән мынадай ерекше белгілері болады:
1) құқық бұзушылыққа және оны жасаған тұлғаға мемлекеттік теріс баға
беру;
2) мемлекеттік мәжбүрлекге – ауыртпашылыққа ұшырату заңды негізде
қысым көрсету – жазалау;
3) құқық бұзушының жеке басына қатысты келеңсіз, ауыр жағдайға душар
еткізу. Салықтық құқық бұзушылық жасаған субъектіні
заңи жауапкершілікке тарту кезінде мемлекет мынадай мақсаттарға:
- салықтың толығымен төленуін қамтамасыз ету;
- құқық бұзушылықтың қайталанбауын қарастыра отырып құқық бұзушыны
жазалауға қол жеткізуді көздейді.
Салықтық құқық бұзушыларды заңи жауапкершілікке тарту сот арқылы не
болмаса соттан тыс жағдайда жүзеге асырылады.
Жауапкершіліктің тиісті түрін қолдану салықтық құқық бұзушылықтың
сипатына, құқық бұзушының тұлғасына, жауапкершілікке тартатын мемлекеттік
органның өкілеттілігіне байланысты болады.
Салықтық қылмыстар үшін қолданылатын қылмыстық-құқықтық шараларға –
айыппұл, түзеу жұмыстары, бас бостандығынан айыру жатады.
Салықтық құқық бұзушылықтың құрамымына келсек, олардың құрамдық
элементтеріне мыналарды:
- салықтық құқық бұзушылықтың объектісін;
- салықтық құқық бұзушылықтың объективтік жағын;
- салықтық құқық бұзушылықтың субъектісін;
- салықтық құқық бұзушылықтың субъективтік жағын жатқызуға болады.
Салықтық құқық бұзушылықтың объектісі мемлекеттің салық
жүйесі болып саналады. Ал объективтік жағы әрекет не болмаса әрекетсіздік
нысанында жасалған құқыққа қарсы іс-қимылдар немесе құқықа қайшы әрекетті
сырттай сипаттайтын белгілер арқылы айқындалады. Салықтық
құқық бұзушылықтың субъектісі құқық бұзушылықты жасағаны үшін заңи
жауапкершілікке тартылатын тұлға. Субъективтік жағынан құқық бұзушының
кінәлілігін жатқызуға болады немесе оның өзі жасаған әрекетіне деген
психикалық қатыстығының барлығын білдіреді. Қазақстан Республикасының
заңдарында мына келесідей сипаттағы өте ауқымды салықтық құқықтық
бұзушылықтар түрлері көзделген: мемлекеттің материалдық мүддесіне қарсы
бағытталған құқық бұзушылықтар; мемлекеттің салық жүйесінің айтарлықтай
қызмет атқаруына кедергі жасайтын құқық бұзушылықтар; мемлекттің салық
органдарының өздеріне жүктелген міндеттері мен іс-қимылдарын жүзеге асыруға
кедергі келтіретін құқық бұзушылықтар; салық салу аясындағы салық
төлеушілердің құқықтары мен заңды мүдделеріне қарсы бағытталған құқық
бұзушылықтар. Бірінші аталған мемлекеттің материалдық мүддесіне қарсы
бағытталған құқық бұзушылықтар: - салық
төлеуден ешбір негізсіз, заңсыз босату;
- салықтарды мүлдем төлемеу, толығымен төлемеу, не болмаса уақытылы
төлемеу; - банк мекемелерінің салық төлеушілердің төлемдік
тапсырыстарын немесе тиісті атқару құжаттары бойынша бюджетке аудармау
сипатында қөрініс табады.
Мемлекеттің салық жүйесінің дұрыс жұмыс істеуіне кедергі келтіретін құқық
бұзушылықтар: - салық декларациясын табыс етпеу немесе белгіленегн
мерзімінде табыс етпеу; - салық төлеушінің салық
есебіне тұрмауы немесе өзін уақытында салық есебіне қоймауы; - салық
есебіне алынғанын растайтын салық органы берген құжаттың бары-жоғын
тексермей салық төлеушіге банктік шот ашу жатады.
Салық органдарының өздеріне жүктелген міндеттерін жүзеге асыруға
кедергі келтіретін құқық бұзушылықтар құрамы мынадай салықтық құқықтық
бұзушылық түрлерінен тұрады: - салық органдарымен
олардың лауазымды адамдарының заңды талаптарын бағынбау; -
салық органдарының қызметтеріне араласып кедергі жасау немесе заңсыз ықпал
ету; - салықтарды есептеуге қажетті ақпаратты салық органына
табыс етуден жалтару; - салық төлеушіге ашылған банктік
шот жөніндегі тиісті ақпаратты банк мекемесінің салық органдарына бермеуі
сияқты.
Ал салық төлеушілердің құқықтары мен заңды мүдделеріне қарсы
бағытталған құқық бұзушылықтар:
- салық құпиясының жариялануы;
- салық төлеушінің шаруашылық қызметтеріне заңсыз кедергі жасау;
- салықтарды заңсыз белгілеу;
- салықтарды заңсыз алу немесе оны түсім көзінде заңсыз ұстап алу;
- артығымен төленген салық сомасын салық төлеушіге дер кезінде
қайтарып бермеу немесе қайтарып беруден заңсыз бас тарту түрінде көрініс
табады. Жоғарыда аталған құқық
бұзушылықтардың кейбіреуі салық заңдарында көзделмеген, бірақ жиі
кездесетін келеңсіз жайлар болып саналады.
Бүгінде, Қазақстандағы ағымдағы заңдарда, яғни, «Әкімшілік
құқық бұзушылық туралы Кодексте» және «Қылмыстық Кодексте» заңи
жауапкершілік шараларын белгілеуге негіз болып табылатын мынадай құқық
бұзушылық түрлері бар:
1) әкімшілік-құқықтық сипаттағы салықтық құқық бұзушылықтар;
2) қылмыстық-құқықтық сипаттағы салықтық құқық бұзушылықтар.
Әкімшілік-құқықтық жауапкершілікке мынадай белгілер тән болады:
1) аталған жауапкершілік әкімшілік заңдармен тікелей белгіленеді;
2) кінәлі салық төлеушіні жауапкершілікке тартуды салық органы соттан
тыс тәртіппен жүзеге асырады;
3) аталған жауапкершілік салықтық құқықтық қатынас субъектісінің өз
міндеттерін орындамауына немесе тиісінше орындамауына байланысты
қолданылатын жазалау шарасы болып табылады. Әкімшілік құқықтық
сипаттағы салықтық құқық бұзушылықтар мемлекеттің салықтық құрылысына
қианат жасайтын, сол үшін заңдарда әкімшілік жауапкершілік көзделген
құқыққа қайшы, кінәлі әрекет немесе әрекетсіздік болып табылады.
Салықтық құқық бұзушылықтардың басты көрінісі мемлекеттің материалдық
мүддесіне келтірілген зиян болып саналады.
Әкімшілік салықтық құқық бұзушылықтың құрамы деп, кінәлі тұлғаға
әкімшілік жауапкершілік шараларын қолданудың негізі болып табылатын,
нақтылы элементтердің болуына орай әкімшілік құқық бұзушылық болып
танылатын, әкімшілік заңдардың салықтық нормаларында көзделген белгілердің
жиынтығын айтамыз.
Мемлекеттің салық салу саласындағы әкімшілік құқық бұзушылықтарға
мыналар жатады: 1) салық органында салық есебіне қою мерзімінің
бұзылуы (205-бап);
2) салық есеп-қисабын, сондай ақ салық төлеушінің мониторингін жүргізу
үшін қажетті құжаттарды табыс етпеу (206-бап);
3) салық салу объектілерін жасыру (207-бап);
4) кірістерді, шығыстарды және салық салу объектілерін есепке алу
ережелерін бұзу (208-бап); 5) салықтың және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдердің сомасын кемітіп көрсету (209-бап);
6) салық агентінің және өзге де уәкілетті органдардың салықты және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді ұстап қалу және аудару
жөніндегі міндеттерді орындамауы (210-бап); 7) жалған шот-
фактура жазып жіберу (211-бап);
8) базар аумағында жіберу тәртібін бұзу (212-бап);
9) акцизделетін тауарларды әкелу, тасымалдау, өндіру, сақтау және
өткізу ережелерін бұзу (213-бап);
10) таңбалау тәртібі мен ережелерін бұзу (214-бап);
11) фискальдық жады бар кассалық-бақылау машиналарын қолдану тәртібін
бұзу (215-бап); 12) банктер және банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын басқа да ұйымдар, қор биржалары лауазымды
адамдарының салық заңдарында көзделген міндеттерді орындамауы (216-бап);
13) банктер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар салық заңдарында көзделген міндеттерді орындамауы (217-бап);
14) банк операциялары туралы көрінеу
жалған мәліметтер табыс ету (218-бап); 15) салық қызметі
органдары мен олардың лауазымды адамдарының заңды талаптарын орындамау (219-
бап).
Міне, ҚР-ның Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде көзделіп,
белгіленген әкімшілік салықтық құқық бұзушылықтар осындай көрініс тапқан.
Ал ҚР-ның Қылмыстық кодексінде орын
алған салықтық нормалар бойынша тек: 1) азаматтың салық
төлеуден жалтаруы (221-бап);
2) ұйымдардан алынатын салықты төлеуден жалтару (222-бап) сияқты екі
бап қамтылған. Салық салу аясында жасалған салықтық қылмыстар
үшін қолданылатынзаңи жауапкершілік түрі қылмыстық жауапкершілік болып
табылады. Оны қолдану
ерекшеліктері мынадай мазмұнда болады:
1) қылмыстық жауапкершілік тек Қылмыстық кодексте салықтық қылмыс
ретінде белгіленген іс-әрекет жасалған кезде ғана қолданылады;
2) қылмыстық жауапкершілік тек сот арқылы, қылмыстық жазалау нысанында
қолданылады; 3) қылмыстық жауапкершілікке тартылатындар аталған
кодексте белгіленген жасқа жеткен жеке тұлғалар және заңды тұлғалардың
лауазымды адамдары болып табылады. Сонымен,
салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеуге мынадай жалпы сипаттама беруге
болады:
1) салық салу аясында құқыққа қайшы іс-әрекет жасаған тұлғаға қатысты
мемлекеттің қаһарлы қарымтасы болып табылады;
2) кешенді құқықтық институт ретінде салықтық, әкімшілік және
қылмыстық құқық нормаларынан тұрады;
3) салық заңдарының тиісінше орындалуын және салықтық құқықтық
қатынастардағы заңдылықтың сақталуын кепілдендіреді;
4) салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары көбінесе соттан
тыс жағдайларда қолданылады;
5) мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдану негізінде салықтық құқықтық
қатынас субъектілерінің құқыққа қайшы, кінәлі іс-әрекеттері жатады.
Қазақстан Республикасының салық салу аясындағы
құзыретті органының салықтық міндеттемелерді мәжбүрлеп орындатуға
байланысты тиісті іс-қимылдары белгіленген нысандағы салық хабарламасы
негізінде жүзеге асырылады.
Осы орайда салық органдары тарапынан салық берешегін өндіріп алу кезінде
мынадай: 1) салық берешегі сомасын оның банктік шоттарындағы
ақшалары есебінен өндіріп алу; 2) салық берешегі сомасын оның
қолма-қол ақшасы есебінен өндіріп алу; 3) салық
берешегі сомасын салық төлеушінің дебиторларының банктік шоттарынан өндіріп
алу; 4) салық берешегі сомасын салық төлеушінің билік етуі шектелген
мүлкін өткізу есебінен өндіріп алу;
5) салық төлеуші акционерлік қоғамды өзі жариялаған акцияларының
қосымша эмиссиясын мәжбүрлеп шығарту арқылы салық берешегін өндіріп алу
тәртібін сақтайды. Салық органдарының салық
төлеушіге мерзімінде орындалмаған салықтық міндеттемесін орындатуды
қамтамасыз ету тәсілдерін қоланғаннан кейін мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын
қолдануға хақылары бар.
Салық төлеушінің салық берешегі сомасын оның банктік шоттарынан
өндіріп алу салық органының инкассолық өкімі негізінде жүргізіледі.
Инкассолық өкім Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық
актілерімен белгіленген нысан бойынша ұсынылады және онда салық берешегі
сомасы өндіріліп алынатын салық төлеушінің немесе салық агентінің банктік
шоты көрсетіледі. Банкке немесе
банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымға салық
берілген инкассолық өкім банктік шотта бар сомалар шегінде және осы аталған
өкімді алған күннен кейінгі бір операциялық күннен кешіктірілмей, бірінші
кезекте орындалады.
Ал салық төлеушінің банктік шотындағы ақшасы салық берешегін өтеуге
жеткіліксіз болған жағдайда, салық органдарының инкассолық өкімі осы шотқа
ақшалардың түсуіне қарай орындалады. Банктің салық берешегін
өндіріп алу туралы салық органының инкассолық өкімін салық төлеушінің бір
банктік шотынан орындауы кезінде, салық төлеушінің осы көрсетілген банкте
ашылған басқа да банктік шоттарына инкассолық өкімі қойылса, банк сол
инкассолық өкімді оған алдында қойылған өкімнің орындалғанын растайтын
төлем құжатын қоса отырып тиісті салық органына орындаусыз қайтара алды.
Салық төлеушінің теңгемен жүргізілетін банк шоттарында ақша болмаған
жағдайда, салық берешегі салық төлеушінің шетел валютасымен жүргізілетін
банк шоттарынан салық органдары теңгемен ұсынған инкассолық өкімдері
негізінде өндіріп алынады.
Салық берешегін өндіріп алу туралы салық оганының инкассолық өкімі
қойылған салық төлеушінің банктік шотында ақша қаражаттары болмаған
жағдайда, сол инкассолық өкімді орындау үшін қабылдап алған банк, салық
төлеушінің банктік шоты заңдарға сәйкес жабылған кезде аталған инкассолық
өкімді салық төлеушінің банктік шотының жабылғаны жөніндегі хабарламамен
бірге тиісті салық органына қайтарып береді.
Салық берешегі сомасын салық төлеушінің қолма-қол ақшасы есебінен
өндіріп алу оның банктік шотында ақша болмаған жағдайда жүзеге асырылады.
Салық төлеушінің бухгалтерлік
құжаттары бойынша көрсетілген қолма-қол ақшасын салық органының мәжбүрлеп
алып қоюы салық берешегі сомасын қолма-қол ақша есебінен өндіріп алу болып
саналады. Яғни, салық берешегін өтеу бойынша салықтық міндеттемені
мәжбүрлеп орындату шараларын қолдану туралы салық хабарламасы негізінде
салық төлеушінің қолма-қол ақшасы есебінен салық берешегінің сомасы сөзсіз
өндіріп алынады. Қолма-
қол ақшаны алып қою уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен нысан бойынша
қолма-қол ақшаны алып қою туралы ақтімен ресімделеді. Салық төлеушінің
банктік шотындағы ақшасы және қолма-қол ақшасы болмаған жағдайда оның
жиналып қалған салық берешегі сомаларын салық органы осы салық төлеушіге
берешегі бар үшінші бір тұлғалардың банктік шоттарындағы ақшаларынан нақты
мөлшерде өндіріп алуға құқылы.
Дебитор мен салық төлеушінің арасындағы шарттарға сәйкес салық
төлеушіге берешегі бар дебитор сол өз борышының сомасы шегінде салық
төлеушінің мемлекет алдындағы тиісті мөлшердегі салық берешегін өтеуге
тиіс. Осыған орай салық органы тарапынан дебиторға олардың банктік
шоттарындағы ақщалары есебінен тиісті салық төлеушінің салық берешегін өтеу
жөніндегі салық хабарламасы жіберіледі. Салық хабарламасын алған
дебитор сол хабарламаны алған кезден бастап жиырма жұмыс күнінен
кешіктірмей хабарлама алған күнге салық төлеушімен бірлесе отырып жасалған
өзара есеп айырысудың салыстыру актісін хабарлама жіберген салық органына
табыс етеді.
Салық төлеуші мен оның дебиторының арасындағы өзара есеп айырысуды
салыстыру актісінде мынадай:
1) салық төлеуші мен оның дебиторының аталуы және олардың тіркеу
номірлері; 2) салық төлеуші мен оның дебиторы тіркеу
есебінде тұратын салық органының аталымы; 3) салық төлеуші мен оның
дебиторының банктік шоттарының реквизиттері; 4) салық
төлеуші мен оның дебиторының заңи реквизиттері, мөрлері және қойылған
қолдары; 5) дебитордың салық төлеушіге берешек сомасы;
6) салыстыру актісі жасалған күн сияқты мәліметтер болуға тиіс.
Салық органы өзара есеп айырысуды салыстыру актісінің негізінде салық
төлеушінің салық берешегі сомасын өндіріп алу туралы инкассолық өкімді
дебитордың банктік шотына ұсынады. Осыған байланысты салық төлеушінің
дебиторына қызмет көрсететін банк немесе банктік операциялардың жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйым салық төлеушінің салық берешегі сомасын
өндіріп алу жөнінде салық органы ұсынған инкассолық өкімді орындауға
міндетті. Салық міндеттемелерін мерімінде
орындамағаған салық төлеуші – заңды тұлғаның және жеке кәсіпкердің банктік
шоттарындағы ақшалары, қолма-қол ақшалары және оларға берешегі бар
дебиторларының банктік шоттарында ақшалары болмаған жағдайда салық органы
салық төлеушінің келісімін сұрамай-ақ оның билік етуі шектелген мүлкін
өткізу арқылы, содан түскен қаражаттар есебінен салық берешегі сомасын
өндіріп алуға құқылы. Салық төлеуші өзінің билік етуіне шектеу қойылған өз
мүлкінің осы шектеу алынып тасталғанға дейін дұрыс сақталуын және тиіснше
күтіліп-ұсталуын қамтамасыз етуге міндетті. Салық төлеушінің билік етуі
шектелген мүлкін мамандандырылған аукционда сату нәтижесінде түскен ақша
қаражаттары салық төлеушінің салық берешегі бойынша жиналып қалған мемлекет
алдындағы борышын өтеуге жұмсалынады.
Салық төлеушінің билігі шектелген мүлкін оның салық берешегңн оның есебіне
аукционда өткізу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Заңды тұлға салық төлеушінің салық
берешегін оның банктік шоттарындағы ақшалары, қолма-қол ақшалары, оның
дебиторының банктік шоттарындағы ақшалары, сондай-ақ оның билік етуіне
шектеу қойылған мүлкін сату есебінен өндіріп алу мүмкін болмаған жағдайда,
уәкілеттімемлекеттік орган ҚР-ның заңдарында белгіленген тәртіп негізінде
және салық берешегін өндіріп алу мақсатында акционерлік қоғамды жариялаған
акцияларын қосымша шығаруға мәжбүрлеу жөнінде сотқа талап арызбен жүгінуге
құқылы.
Салық төлеуші – заңды тұлғаның және жеке тұлғаның салық берешегін
өндіріп алуға байланысты қолданылатын барлық мәжбүрлеу шаралары еш нәтиже
бермеген жағдайда салық органы Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес оларды банкрот деп тану жөніндегі шараларды қолдануға хақы бар.
Пысықтау сауалдары:
1.Салық төлеушілердің құқықтарының түсінігі.
2.Салық төлеушілерді сот органдары арқылы қорғау
3.Салық төлеушілерідң құқытары
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
8 Тақырып.Арнайы салықтық режим
1Арнайы салықтық тәртіп
2Шағын бизнес субьектілеріне белігленетін аронайы салықтық режим
3.Шаруа қожалықтарына белгіленген арнайы салықтық режим
4.Ауыл шаруашылық өнімдеріне арналған салық режим
5.Ойын бизнесіне қолданылатын арнайы салықтық режим
6.Акциздік есептеу
Республикалық бюджеттің түсім көздері- салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді құқықтық реттеу – республикалық деңгейдегі салық салу аясында
салық механизмін қолдану, тұрақты бекітілген салық түсімдері – салықтар мен
өзге де міндетті төлемдерді алу, сондай-ақ олардың белгіленген тәртіппен
республикалық бюджеттің кірісіне уақытылы және толығымен түсуіне тексеру
жүргізу барысында туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін салықтық
құқықтың ерекше бөлімінің институты.
Республикалық бюджеттің салық түсімдері аясында материалдық салықтық
қатынастарды құқықтық реттеудің мақсатты бағдары мемлекеттік, сондай-ақ
корпорациялық шаруашылық жүргізу ауқымында туындайтын мемлекеттік қаржылық
қатынастардың тиімді қалыптасуына қол жеткізуге бағытталады.
Мемлекет меншігіндегі республикалық бюджеттің ресурстары Қазақстан
Республикасындағы саяси құрылыстың тұрақтылығын, әлеуметтік мүдделерді және
елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, сондай-ақ орын алуы
мүмкін келеңсіз ішкі және сыртқы экономикалық факторларды болдырмауға
септігін тигізеді.
Сонымен ,Қазақстан Республикасы Бюджет кодексіне сәйкес мына салықтар:
1.Заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығы.
2.Қазақстан Республикасы аумағында орындалған жұмыстарға және
көрсетілген қызметтерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы аумағына
импортталынантын тауарларға салынатын қосымша құн салығы.
3.Импортталынатын тауарларға және газ конденсатын қоса алғанда шикі
мұнайға салынатын акциздер.
4.Жер қойнауы пайдаланушылар төлейтін үстеме пайда салығы.
5.Экспортталатын шикі мұнайға салынатын рента салығы Республикалық
бюджеттің тұрақты бекітілген кірістерін құрайды.
Салықтардың кейінгі маңызды міндетті төлемдер қатарына салмақты
түсімдер – алымдар жатады. Қазақстан Республикасы бюджет кодексіне сәйкес
алымдардың мына түрлері көрсетілген:
1 Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша
жүріп өткені үшін алынатын алым;
2 Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
3 Радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
4 Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алынатын алым;
5 Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алынатын алым;
6 Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым
Республикалық бюджет кірісінің тұрақты түсім көздері ретінде белгіленіп,
бекітілген.
Алымдардың кейінгі республикалық бюджет кірісінің айтарлықтай салықтық
түсімдері ретінде, кезінде салықтық емес кірістерге жатқызылған, ал бүгінде
салық заңнамасына және Бюджет кодексіне сай міндетті төлемдерге айналған
төлемақылар қарастырылады. Міндетті төлемдер қатарына мыналар жатқызылады:
1. Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін
төлемақы;
2. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
3. Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төлемақы;
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
5. Кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
6. Республикалық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль
жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы жарнамалар орналастырғаны үшін
төлемақы республикалық бюджеттің тұрақты бекітілген кірістеріне жатады;
Республикалық бюджет кірісінің елеулі түсімдері қатарына Қазақстан
Республикасының жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін арнаулы міндетті
төлемдерді жатқызуға болады, олар:
1. бонустар.
2. роялти.
3. Қазақстан Республикасының жасалған келісім шарттар бойынша өнімді
бөлу жөніндегі үлесі республикалық бюджеттің салықтық түсімдері болып
табылады.
Бюджет кодексінің 46 бабына сәйкес алынатын консулдық алым түріндегі
мемлекеттік баж бен апостиль қойғаны үшін мемлекеттік баж келесідей:
1)Қазақстан Республикасы азаматтарын паспотрттарымен жеке куәлігін
бергені үшін мемлекеттік баж;
2) Жүргізуші куәліктерін бергені үшін алынатын мемлекеттік баж;
3) Көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер бергені үшін
алынатын мемлекеттік баж;
4) Мемлекеттік тіркеу номерінің белгілерін бергені үшін алынатын
мемлекеттік баж;
5) Мемлекеттік нотариат кеңселері, нотариустарының нотариаттық іс-
әрекет жасағаны үшін алынатын мемлекеттік баж республикалық бюджет
кірісінің маңызды салықтық түсімдері ретінде бекітілген.
Ерекшеленген объектілерден алынатын аталған осындай мемлекеттік
баждардан басқалары бойынша мемлекттік баж соммалары толығымен жергілікті
бюджеттің еншісіне берілген.
Көптеген жылдар көлемінде республикалық бюджеттің тұрақты бекітілген
кірістері болып айқындалған және белгіленген салық жүйесіндегі кедендік
баждар мен өзге де міндетті кедендік төлемдердің қазіргі кезде де аталған
бюджеттің түсімдері ретінде Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 46
бабынан көрініс тауып отырғаны мәлім.
Кедендік баждар мен міндетті төлемдер Бюджет кодексінде :
1)Әкелінентін тауарларға салынатын кедендік баждар;
2) Әкетілетін тауарларға салынатын кедендік баждар;
3) Отандық тауар өндіріушілерді қорғау шаралары ретінде алынатын
кедендік баждар;
4) Кедендік бақылауды және кедендік процедураларды жүзеге асырудан
түскен түсімдер деп жиынтықтылап аталғанымен, Қазақстан Республикасының
Салық кодексінде:
1Кеден бажы;
2 Кеден алымдары;
3 Алдын ала шешім қабылдағңаны үшін төлемақы;
4 Алымдар деп, ал Қазақстан Республикасының Кеден кодексында мына:
1)Демпингке қарсы, қорғау және өтемдік кедендік баждар;
2) Кедендік рәсімдеу үшін кедендік алым;
3) Кедендік ілесіп жүктерге кедендік алым;
4) Тауарларды сақтау үшін кедендік алым;
5) Лицензия берілгені үшін алынатын алым;
6) Кедендік рәсімдеу жөніндегі маманның біліктілік аттестатын бергені
үшін алым;
7) Алдын ала шешім үшін төлемақы сияқты нақтыландырылып көрсетілген
алымдар;
Аталған салықтарн бойынша салықтық міндеттемелердің негізгі
элементтеріне салық төлеушілер, салық салу объектілері, салық ставкасы,
салықтарды есептеу және төлеу тәсілдері мен тәртібі, салықты төлеу
мерзімдері, салық соммасы түсетін бюджет және т.б. жатады. Осындай және
аталмаған басқа да элементтер төлеушінің салық төлеу жөнінднгі міндеттер
белгілейтін және салықтың заңи құрамын құрайтын аса маңызды элементердің
жиынтығы болып саналады.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі бірынғай
жер салығын төлеу негізінде бюджетпен есеп айырысудың айрықша тәртібін
көздейді және акцизделетін өнімдерді өндіру, ұқсату және сату жөніндегі
қызметті қоспағанда, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі өндірген ауыл
шаруашылық өнімдерін ұқсату және оны өткізу жөніндегі шаруа (фермер)
қожалықтары қызметіне қолданылады.
Жеке меншік құқығымен және (немесе) жер пайдалану құқығымен (кейінгі
жер пайдалану құқығын қоса алғанда) жер учаскелері болған кезде шаруа
(фермер) қожалықтарына арнаулы салық режимін қолдану құқығы беріледі. Шаруа
(фермер) қожалықтары осы арнаулы салық режимін немесе салық салудың жалпыға
бірдей белгіленген тәртібін дербес таңдауға құқылы.
Шаруа (фермер) қожалықтары арнаулы салық режимін қолдану үшін жыл
сайын 20 ақпаннан кешіктірмей жер учаскесі орналасқан жердегі салық
органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша өтініш
береді. Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен
есеп айырысуды жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі
деп есептеледі.
20 ақпаннан кейін құрылған шаруа (фермер) қожалықтары жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлігін алған күні арнаулы салық режимін қолдану
құқығына өтініш береді. Таңдап алынған салық салу режимі салық кезеңі
ішінде өзгертуге жатпайды.
Бірыңғай жер салығы бойынша күнтізбелік жыл салық кезеңі болып
табылады.
Бірыңғай жер салығын төлеу негізінде арнаулы салық режимін қолданатын
шаруа (фермер) қожалықтары:
1. осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен түскен шаруа
(фермер) қожалықтарының табысынан жеке табыс салығын;
2. осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан
түскен айналым бойынша қосылған құн салығын;
3. осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер
учаскелері бойынша жер салығын және (немесе) жер учаскелерін
пайдаланғаны үшін төлемді;
4. Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша көлік
құралдары салығын;
5. Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша мүлік салығын
төлеушілер қатарына жатқызылмайды.
Жер учаскесін бағалау құны бірыңғай жер салығын есептеу үшін негіз
болып саналады. Жер учаскесінің бағалау құнын айқындау Қазақстан
Республикасының жер заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Бірыңғай
жер салығын есептеу жер учаскесін бағалау құнына 0,1 процент ставканы
қолдану жолымен жүзеге асырылады.
Бірыңғай жер салығын төлеу жер учаскесі орналасқан жер бойынша тиісті
бюджетке екі мерзімде: ағымдағы төлем ағымдағы салықтық кезеңнің 20
қазанынан кешіктірілмей төленеді, сондай-ақ бірыңғай жер салығы бойынша
түпкілікті есеп айырысу есепті кезеңнен кейінгі салықтық кезеңінің 20
наурызынан кешіктірілмей декларация негізінде жүргізіледі.
Төлеудің бірінші мерзімінде бірыңғай жер салығын төлеушілер ағымдағы
төлемді бұдан бұрынғы салықтық кезең үшін бірыңғай жер салығы бойынша
декларацияда есептелген бірыңғай жер салығы жалпы сомасының 1/2 бөлігінен
кем емес мөлшерде төлейді. 20 қазанға дейін құрылған бірыңғай жер салығын
төлеушілер, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған салық төлеушілер салықты есептеу
базасы өзгерген кезде ағымдағы төлем төлеуді бірыңғай жер салығы бойынша
ағымдағы төлем есебімен есептелген салық сомасының кемінде 1/2 бөлігі
мөлшерінде жүргізеді. 20 қазаннан кейін құрылған бірыңғай жер салығын
төлеушілер есепті жылдан кейінгі жылдың 20 наурызынан кешіктірілмейтін
мерзімде ағымдағы есепті кезең үшін төлеуге тиісті жалпы салық сомасын
енгізеді.
Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнаулы салық режимі қолданыл- майтын
қызмет түрлерін жүзеге асырған кезде бірыңғай жер салығын төлеушілер
кірістер мен шығыстардың (жалақыны есептеуді қоса алғанда), мүліктің (соның
ішінде көлік құралдарының) бөлек есебін жүргізуге және жалпы белгіленген
тәртіппен және (немесе) шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық
режимінде қызметтің осындай түрлері бойынша тиісті салық пен бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуді, салық есептілігін тапсыру
мен төлеуді жүргізуге міндетті.
Шаруа (фермер) қожалығы жер учаскесін басқа шаруа (фермер) қожалығына
жалға берген кезде тараптардың әрқайсысы осындай жер учаскесі бойынша
бірыңғай жер салығын жалға беру шартында көрсетілген жер учаскесінің нақты
пайдаланылу кезеңін негізге ала отырып есептейді және төлейді. Жалға
алушының пайдалану кезеңі жер учаскесін жалға алған айдан кейінгі айдан
бастап белгіленеді.
Жер учаскесін жалға беруден алынған табыс бойынша шаруа (фермер)
қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептейді және
төлейді, сондай-ақ осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығының
төленген сомасы салық салынатын табыс айқындалған кезде шегерілуге тиіс.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер жыл сайын ағымдағы салық кезеңінің 15
наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде жер учаскелері орналасқан жерде- гі
салық органдарына өткен салықтық кезең үшін бірыңғай жер салығы бойынша
декларация тапсырады.
Сонымен бірге бірыңғай жер салығын төлеушілер бірыңғай жер салығы
бойынша декларация табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде:
1. әлеуметтік салық бойынша декларацияны;
2. төлем кезінде ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын
төлеу жөніндегі есептілікті;
4. жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
бойынша және қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы бойынша
декларацияны;
5. мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар
бойынша есепті табыс етеді.
Бірыңғай жер салығын төлеуші осы арнаулы салық режимін қолданған
бірінші жылдын 15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде мынадай құжаттарды:
1. ағымдағы салықтық кезең үшін бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы
төлем есебін;
2. нотариат немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар
куәландырған жер пайдалануға құқық беретін құжаттардың
көшірмелерін;
3. жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган берген жер
учаскесін (жер пайдалану құқығын) бағалау құнын анықтайтын
актінің нотариат немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар
куәландырған көшірмесін;
4. әлеуметтік салық сомаларын есептеу үшін қажетті деректерді
міндетті түрде көрсете отырып, қызметкерлерді алдағы салықтық
кезеңде жалдау туралы мәліметтерді табыс етеді.
Кейінгі салықтық кезеңдерде бірыңғай жер салығын төлеуші бірыңғай жер
салығы бойынша ағымдағы төлем есебін және жоғарыда аталған құжаттарды
олардағы деректер өзгерген жағдайда ғана табыс етеді.
Таратылған немесе қайта ұйымдастырылған кезде бірыңғай жер салығын
төлеуші қызметті тоқтату немесе қайта ұйымдастыру туралы өтінішті салық
органына бергеннен кейін он бес күн мерзімде өткен салық кезеңі үшін
декларация тапсыруға міндетті.
Бірыңғай жер салығын телеушілер осы салық бойынша декларация табыс ету
үшін белгіленген мерзімдерде: әлеуметтік салық бойынша декларацияны; төлем
көзінде ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті; жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу жөніндегі есептілікті; жер
бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы мен қоршаған
ортаны ластағаны үшін төлемақы бойынша декларацияны табыс етеді.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер шаруа (фермер) қожалығының басшысын
және мүшелерін қоса алғанда, әрбір қызметкер үшін айлық есептік
көрсеткіштің 20 проценттік ставкасы бойынша әлеуметтік салық сомасын ай
сайын есептеп отырады.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу Салық кодексінің
153, 155, 158, 160-баптарына сәйкес, ал жинақтаушы зейнетақы қорларына
міндетті зейнетақы жарналарын есептеу Қазақстан Республикасының зейнетақы
заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Қоршаған ортаны ластағаны
үшін төлемақыны және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны
үшін төлемақыны есептеу тиісінше 451-465-баптарда белгіленген тәртіп
негізінде жүзеге асырылады.
Төлем көзінен ұсталатын әлеуметтік салықтың, жеке табыс салығының,
жинақтаушы зейнетақы қорларына аударылатын міндетті зейнетақы жарналарының,
қоршаған ортаны ластағаны үшін және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемақының есептелген сомасын төлеу бірыңғай жер салығын
телеу үшін көзделген мерзімдерде:
1. ағымдағы салықтық кезеңнің 20 қазанынан кешіктірілмейтін мерзімде
1 қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома
төленеді;
2. есепті кезеңнен кейінгі салықтық кезеңнің 20 наурызынан
кешіктірілмейтін мерзімде 1 қазаннан бастап 31 желтоқсан
аралығындағы кезең үшін есептелген сома төленеді.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық режимі.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібін
көздейді және заңды тұлғалардың:
1. жерді пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі
өндірген осы өнімді ұқсату және өткізу жөніндегі;
2. толық кезеңді мал (төлді өсіруден бастап) шаруашылығы (соның
ішінде асыл тұқымды) мен құс шаруашылығының, ара шаруашылығының
ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру жөніндегі, сондай-ақ өзі
өндірген осы өнімдерді ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне
қолданылады.
Арнаулы салық режимі салық төлеушілердің акцизделетін өнім өндіру, оны
ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қолданылмайды.
Салық төлеушілер осы арнаулы салық режимі қолданылмайтын қызмет
түрлерін жүзеге асырған кезде кірістер мен шығыстардың (жалақыны есептеуді
қоса алғанда), мүліктің (соның ішінде көлік құралдары мен жер
учаскелерінің) есебін бөлек жүргізуге және қызметтің мұндай түрлері бойынша
тиісті салық пен басқа да міндетті төлемдерді жалпы белгіленген тәртіппен
есептеуді және төлеуді жүргізуге міндетті. Таңдап алынған салық салу режимі
салық кезеңі ішінде өзгертілмеуге тиіс.
Арнаулы салық режимін қолдану үшін салық төлеуші жыл сайын 20 ақпаннан
кешіктірмей жер учаскесінің орналасқан жері бойынша салық органына
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша патент алуға өтініш
береді. Салық төлеушінің көрсетілген мерзімде өтініш бермеуі оның салықты
жалпы белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келіскені болып
есептеледі.
Салық телеуші осындай арнаулы салық режимін қолданудың алғашқы салық
кезеңінде өтінішпен бірге жер учаскесінің орналасқан жері бойынша салық
органына:
1. заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариат
куәландырған көшірмесін;
2. уәкілетті органдар берген, нотариат немесе селолық (поселкелік)
атқарушы органдар куәландырған жер учаскесіне деген құқығын
растайтын құжаттардың көшірмелерін;
3. салықтық кезеңнің басындағы жағдай бойынша көлік құралдарына
салынған салықты есептеу үшін қажетті көрсеткіштерді көрсете
отырып, Салық кодексінің 385-бабының 1-тармағында белгіленген
қызметте пайдаланылатын қолда бар автокөлік құралдарының
тізбесін;
4. мүлікке салық салу объектілері болып табылатын және меншік
құқығындағы сенімгерлік басқару объектілерін бөліп алып, салықтық
кезеңінің басындағы жағдай бойынша бухгалтерлік есептегі олардың
қалдық құнын көрсете отырып, Салық кодексінің 385-бабының 1-
тармағында белгіленген қызметте пайдаланылатын негізгі құрал-
жабдықтар мен материалдық активтердің тізбесін;
5. қызметтің лицензияланатын түрін жүзеге асырған жағдайда
лицензиясын;
6. жұмыс берушінің (жаңадан құрылғандарын қоспағанда) мәлімделген
қызметкерлер санына табыс түрінде төлейтін шығындарын қоса
алғанда, салық төлеушінің өткен үш-бес жылдағы жылдық жиынтық
табысы мен шығындарын растау үшін қажетті есептерінің
көшірмелерін;
7. уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан мен тәртіп бойынша
салық төлеуші толтырған патент құнының есебін табыс етеді.
Жоғарыда аталған құжаттардың бәрі болған жағдайда салық органы бес
жұмыс күні ішінде патент береді.
Патент құны есебіне енгізілген салықты есептеуге арналған салық кезеңі
күнтізбелік жыл болып табылады. Патент беру әрбір салық кезеңіне
жүргізіледі.
Жаңадан құрылған салық төлеушілер тіркеу есебіне қойылған кезден
бастап отыз күнтізбелік күн ішінде осы арнаулы салық режимін қолдану
құқығына өтініш береді.
Патент құнынын есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік салық,
меншік, жерді тұрақты пайдалану немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер
пайдалану құқығымен жер учаскесі болған кезде төлейтін жер салығы, уақытша
өтеулі жер пайдалану учаскесі болған кезде жер учаскесін пайдаланғаны үшін
төлейтін ақы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
(салық төлеуші есепте тұрған жағдайларда) енгізіледі.
Салық кезеңінің басында патент құнының есебіне енгізілген салық
сомаларын есептеу:
1. корпорациялық табыс салығын және қосылған құн салығын белгілеу
кезінде — өткен бес жыл ішіндегі шаруашылықтың табысы мен
шығындары- ның көрсеткіштері негізінде жүргізіледі. Жаңадан
құрылған салық төлеушілер табыс пен шығындар көрсеткіштерін
осыған ұқсас шаруашылық- тардың орташа көрсеткіштері бойынша
анықтайды. Табыстар мен шығындар көрсеткіштерін анықтау тәртібін
уәкілетгі мемлекеттік орган белгілейді;
2. әлеуметтік салықты анықтау кезінде — Салық кодексінің 316-бабының
1-тармағына сәйкес белгіленетін табыстар түрінде жұмыс берушінің
қызметкерлерге төлейтін шығыстарына 317-бапта белгіленген
ставканы қолдану арқылы жүргізіледі. Бұл орайда жұмыс берушінің
қызметкерлерге табыс түрінде төлейтін шығындары осы шаруашылық
бойынша өткен жыл ішіндегі орташа жалақыны ағымдағы жылда
мәлімделген қызметкер санына көбейту жолымен анықталады.
3. жер салығының, жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлейтін ақының
мүлік салығы мен көлік құралдары салығының сомасы - жалпы
белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Патент құнын есептеу кезінде бюджетке төленуге тиісті салық және жер
учаскелерін пайдаланғаны үшін төлейтін ақы сомасы 80 процентке азайтылады.
Осы арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеушілер, қосылған құн салығын
қоспағанда, патент құны есебіне енгізілген салық және жер учаскесін
пайдаланғаны үшін ақы төлеу жөніндегі есепті беруден босатылады.
Патент құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы
сомаларын бюджетке төлеу 20 мамырдан және 20 қазаннан кешіктірілмей, патент
құны есебінде көрсетілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы
сомаларының тиісінше 1/6 және 1/2 мөлшерінде және патент құны есебінде
енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы бойынша берілген қайта
есептеулерді ескере отырып, патент құнының қалған бөлігі мөлшерінде келесі
салықтық кезеңнің 20 наурызында жүзеге асырылады.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу Салық кодексінің
153, 155, 158, 160-баптарына сәйкес, жинақтаушы зейнетақы қорларына
міндетті зейнетақы жарналарын есептеу Қазақстан Республикасының зейнетақы
заңдарында белгіленген тәртіппен, ал қоршаған ортаны ластағаны үшін және
жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеу
тиісінше 451-465-баптарда белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналары сомаларын төлеуді, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлемақы мен жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемақыны, бюджетпен есеп айырысуды патент негізінде
жүзеге асыратын салық төлеушілер:
1. ағымдағы салықтық кезеңнің 1 қаңтарынан 1 қазанына дейінгі кезең
үшін есептелген сомаларды 20 қазаннан кешіктірілмейтін мерзімде;
2. 1 қазан мен 31 желтоқсан аралығындағы кезең үшін есептелген
сомаларды есепті кезеңнен кейінгі салықтық кезеңнің 20 наурызынан
кешіктірмей төлейді.
Арнаулы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші
заңды тұлғалар өткен салық кезеңі үшін 15 наурыздан кешіктірілмейтін
мерзімде салық органына: жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемақы бойынша декларацияны; қоршаған ортаны ластағаны
үшін төлемақы боиынша декларацияны табыс етеді.
Арнаулы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші
заңды тұлғалар төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті
және жинақтаушы зейнетақы қорларына аударылатын міндетті зейнетақы
жарналары бойынша және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті
әлеуметтік аударымдар бойынша есепті: ағымдағы салықтық кезеңнің 1
қаңтарынан 1 қазанына дейінгі кезең үшін есептелген сома бойынша - 15
қазаннан кешіктірмей, ал 1 қазан мен 31 желтоқсан аралығындағы кезең үшін
есептелген сома бойынша — есепті кезеңнен кейінгі салықтық кезеңнің 15
наурызынан кешіктірмей тапсырады. Мынадай заңды тұлғалардың:
1. Еншілес ұйымдары, филиалдары мен өкілдіктері бар заңды
тұлғалардың;
2. заңды тұлғалар филиалдарының, өкілдіктері мен өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелерінің;
3. осы арнаулы салық режимін қолданатын басқа заңды тұлғалардың
аффилиирлендірілген тұлғалары болып табылатын заңды тұлғалардың
ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған
арнаулы салық режимін қолдануға құқығы жоқ.
Аффилиирленген тұлға ретінде шешімдерді тікелей және (немесе) жанама
айқындауға және (немесе) көрсетілген арнайы салық режимін қолданатын заңды
тұлға қабылдайтын шешімге, оның ішінде шартқа және (немесе) өзге мәмілеге
байланысты, ықпал етуге құқығы бар заңды тұлға, сондай-ақ көрсетілген
арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғаға қатысты осындай құқығы бар
тұлға танылады.
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық
режимі.
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне арналған арнаулы салық
режимі:
─ ойын бизнесі саласында;
─ ақшасыз ұтыс ойын автоматтарына;
─ боулинг (кегельбан) бойынша;
─ картинг бойынша;
─ бильярд бойынша;
─ лото ойынын ұйымдастыру бойынша қызметтер көрсететін жеке
кәсіпкерлердің, заңды тұлғалардың, олардың филиалдарының,
өкілдіктерінің және өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелерінің
қызметіне қолданылады.
Арнаулы салық режимі осы аталған тұлғалар салық төлеушілер үшін:
─ тіркелген жиынтық салық түрінде корпорациялық немесе жеке табыс
салығын, қосылған құн салығын есептеу және төлеудің;
─ осы аталған салықтар мен акциз бойынша бірыңғай оңайлатылған
декларация түрінде салық декларациясын тапсырудың онайлатылған
тәртібін белгілейді.
Осындай тәртіп төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы мен мүліктік
табыс жөніндегі жеке табыс салығы және төлем көзінен салық салынбайтын
басқа да табыстар бойынша салық есептілігін есептеуге, төлеуге және оны
табыс етуге қолданылмайды.
Корпорациялық (жеке) табыс салығы - тіркелген жиынтық салық мөлшерінің
30 процентін, қосылған құн салығы - тіркелген жиынтық салық мөлшерінің 70
процентін құрайды.
Салық төлеушілер тіркелген жиынтық салықты төлеумен қатар Салық
кодексінің 255-278-баптарында белгіленген тәртіппен акциз төлейді.
Салық кодексінің 393-бабында аталған ойын мекемесінде пайдаланылатын
салық салу объектілерінің әрбір түрінің жалпы саны, объектілердің жалпы
санының өзгерісі осы Кодекстің 397-бабында белгіленген тәртіппен салық
органдарында міндетті түрде тіркелуге немесе қайта тіркелуге жатады.
Тіркелген жиынтық салық салу объектісіне:
1. ойын бизнесі саласындағы қызметті жүзеге асыратын салық
төлеушілер үшін:
─ тарап ретінде өз өкілдері арқылы ойын мекемесі қатысатын құмар
ойындарды өткізуге арналған ойын үстелі;
─ өз өкілдері арқылы ұйымдастырушы және (немесе) байқаушы ретінде
ойын мекемесі қатысатын құмар ойындар өткізуге арналған ойын
үстелі;
─ ақшалай ұтысы бар ойын автоматы;
─ тотализатор кассасы;
─ букмекерлік кеңсе кассасы;
2. ақшасыз ұтыс ойын автоматтары қызметін көрсететін салық
төлеушілер үшін:
─ ақшасыз ұтыс ойын автоматы;
3. боулинг (кегельбан) бойынша қызмет көрсететін салық төлеушілер
үшін:
─ ойын жолы;
4. картинг бойынша қызмет көрсететін салық төлеушілер үшін: карт;
5. бильярд бойынша қызмет көрсететін салық төлеушілер үшін: бильярд
үстелі;
6. лото ойынын ұйымдастырушы салық төлеушілер үшін: лото
ұйымдастырушы жатады.
Бір салық салу объектісінен алынатын тіркелген жиынтық салық
ставкаларының мөлшерін салық органдары берген деректер негізінде жергілікті
өкілді органдар белгілейді және ол бір әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында
орналасқан салық төлеушілер үшін бірынғай болып табылады.
Салық төлеушінің бір елді мекен шегінде орналасқан бірнеше ойын
мекемесі (тұрақты нүктесі) болған жағдайда салық салу объектілерін тіркеу
салық төлеушінің таңдауы бойынша бір салық органында жүргізілуі мүмкін.
Күнтізбелік бір жылда төленуге тиісті тіркелген жиынтық салық Салық
кодексінің 393-бабында белгіленген әрбір салық салу объектісіне тиісті
жылдың салық ставкасын қолдану арқылы айқындалады. Осы Кодекстің 396-
бабында белгіленген есепті кезең үшін төленуге тиісті тіркелген жиынтық
салық жыл бойынша есептелген соманы он екіге бөлу жолымен анықталады.
Объектілер есепке алынған тіркеу карточкасының түпнұсқасы әрбір ойын
мекемесіне (тұрақты нүктеге), олар пайдаланатын салықсалу объектілері
есепке алына отырып, жеке беріледі.
Акциз және тіркелген жиынтық салық сомасы есепті айдан кейінгі айдың
20-сынан кешіктірілмей, ай сайын салық салу объектілерінің орналасқан жері
бойынша бюджетке төленуге тиіс.
Салық төлеушінің облыста (қалада) бірнеше ойын мекемелері (тұрақты
нүктелері) болған кезде тіркелген жиынтық салық және акциз бір аудан (қала
ауданы) шегінде орналасқан салық салу объектілері бойынша бөлек есептеледі.
Тіркелген жиынтық салықты және акцизді есептеу мен төлеу үшін
күнтізбелік ай салық кезеңі болып табылады.
Салық салу объектілері салық кезеңінің 15-іне дейін шығып кеткен кезде
тіркелген жиынтық салық - салық кезеңінің жартысы үшін деп, ал 15-інен
кейінгісі толық кезең үшін деп есептеледі.
Салық төлеушілер тіркелген жиынтық салық және акциз бойынша бірыңғай
оңайлатылған декларацияны есепті айдан кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей,
салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша салық органдарына табыс
етуге міндетті.
Пысықтау сұрақтары:
Жалпыға бірдей салық режимі мен арнаулы салык режиміп: аралық катынастары,
экономикалык және күкыктык мән-жайлары.
Арнаулы салык рсжимі қолданылатын шағын кәсіпкер. ■ аяларында тиісті
салықтык міндеттемелерді белгілеу және орын." .•■' ерекшеліктері.
және оларға арна/ь ;< арнаулы салык режимінін сипатгамасы
9 Тақырып.Шет елдердің салық жүйесі
Мақсаты.Шет елдердегі салық жүйесі қалыптасуы
1.Шет елдердің салық жүйесіне жалпы сипаттама
2Салық жүйесінң көрсеткіштері
3.Шетелдердің салық қызметі
Германия екі деңгейде бөлінген мемлекеттік билігі бар
федеративтік мемлекет болып табылады.Осыған орай оның салық салу жүйесі
федерациясының, федерация мүшелері-жерлердің және осы жерлердің құрамдас
бөлігі болып есептелетін қоғамдастықтардың мүдделерін (бюджеттерін) көздей
отырып құрылғанын байқаймыз. Сонымен, Германияның салық жүйесі
жалпы,федералдық салықтар мен жерлердің және қоғамдастықтардың салықтарынан
тұрады. Жалпы салықтарға: еңбек ақыға салынатын табыс салығы; декларация
бойынша төленетін табыс салығы; корпорацмялық салық; капиталдан алынатын
табыстарға салынатын салық; қосылған құнға салынатын салық; импорт
айналымынан алынатын салық жатады.
Федеральдық салықтарға: мұнай өнімдерінен, темекіден, спирт және арақ
өнімдерінен алынатын акциздер; сақтандыру салығы; жерлердің салықтарына:
автомобиль иелерінен алынатын салық; мүлік салығы; сырадан алынатын акциз;
шіркеулік салық; мұраға және сыйға тартуға салынатын салық;
қоғамдастықтардың салықтарына:жер салығы; кәсіпқойлық салық жатады.
Германияның салық жүйесінің ұтымдылығының жарқын көрінісі ретінде мына
келесідей жәйтті атап өтуге болады: салықтық кірістер айтарлықтай мол
Бавария, Вюртемберг, солтүстік Рейн-Вестфалия жерлері онша дами қоймаған
Саксония, Шлезвиг-Гольштейн жерлеріне өз қаржылық ресурстарының бір бөлігін
әрдайым беріп отырады. Сонымен, Германиядағы салықтар мына: жеке тұлғаларға
салынатын салық, корпорацияларға салынатын салық, қосылған құнға салынатын
салық, мүлікке салынатын салық,жер салығы, жер учаскесін сатып алу кезінде
төленетін салық, сақтандыру жарналары, мұраға және сыйға тартуға салынатын
салық, автомобильдік салық, кофеге, қантқа, минералдық майларға, арақ,
шарап және темекі өнімдеріне салынатын акциздер, Германия аумағында мұнай
және газ өндіруді дамыту үшін алынатын кедендік баждар мен
алымдар,әлеуметтік қамсыздандыру қорына алынатын жарналар сияқты негізгі
түрлерге бөлінеді.
Салық салу туралы заңдар шығару,салықтарды алу және салықтық
түсімдерді пайдалану процестері Германияның Конституциясымен реттелінеді.
Федералдық билік органдарына кедендік баждар мен қаржылық монополияларға
қатысты заңдарды шығаруға байланысты айрықша құқық берілген. Қалған
салықтар мен алымдар бойынша бәсекелесу заңдары шығарылады. Осы заңдарды
шығару барысында кәсіпқойлық және жер салықтарына мұқият назар аударылады.
Салықтарды алу жөніндегі әкімшілік құзыреттер Бас кедендік басқармаларға
және қаржылық басқармаларға бөлініп берілген.
Осы Бас кедендік басқармалар өз қызметтерін федералдық және Еуропалық
қоғамдастық ауқымында жүзеге асыратын федералдық қаржылық органдар болып
табылады.
Ал қаржылық басқармалар жергілікті деңгейдегі салықтар мен кейбір
федерациялық салықтарды алуға ат салысады.
Ұлыбританияның салық жүйесі
Өткен жүзжылдықта қалыптасып,құрылған Ұлыбританияның салық жүйесі 1973
және 1987 жылдары реформалауға ұшыраған болатын. Осы салықтық реформаларды
құрайтын негізгі шараларға: жеке табыс салығының төменгі ставкасын 27-ден
20процентке дейіе төмендету; тұрғылықты халыққа салынатын табыс салығын 20,
24 және 40 процент ставкалар мөлшерінде алу; ерлі-зайыптылардың табыстарына
бөлек салық салуды енгізу және т.б. жатқызылған еді. Ұлыбританияның қазіргі
кездегі салық жүйесіндегі салықтар (өз деңгейлеріне орай):
Орталық салықтар: тұрғылықты халықтан алынатын табыс
салығы; корпорацияға салынатын табыс салығы; мұнайдан түсетін табысқа
салынатын салық; мұраға салынатын салық; қосылған құнға салынатын
салық;елтаңбалық алым;баждар және акциздер.
Жергілікті салықтар жылжымайтын мүліктерге: зауыттар мен фабрикаларға,
жер учаскелеріне, тұрғын ұйлерге, дүкендерге және мекемелерге салынатын
салықтардан тұрады.
Ұлыбританияның салықтық заңдарының негізі ретінде: 1970жылғы халықтан
және корпорациялардан алынатын табыс салығына қатысты заң Актісін, 1979
жылғы қосылған құнға салынатын салыққа қатысты Актіні және 1996 жылғы
корпорациядан алынатын салыққа қатысты Актіні атап көрсетуге болады.
Британия парламентінің заң шығарушылық билігі және осыған орай салықтық
құзыреті Англияға Уэльске, Шотландияға және Қазынашылығы салық жүйесін
басқаруды жүзеге асырады. Ал салық қызметін ұйымдастыруды жүзеге
асыру міндеті үкімет департаменттері: Ішкі кірістер басқармасы мен Баждар
және акциздер басқармасына жүктелген. Бұл жерде айта кететін бір қызықты
жәйт,елтаңбалық алым ең көне салықтар қатарына жатады,себебі ол салық салу
жүйесіне 1694 жылы енгізілген болатын.
Францияның салық жүйесі
Францияның салық жүйесіндегі салықтар табыс салықтары, тұтынуға
салынатын салықтар және капиталға салынатын салықтар болып аса ірі үш топқа
бөлінеді. Сонымен қатар Франциядағы салық салу көбінесе тұтынуға салынатын
салыққа бағытталған. Сондықтан Франциядағы фискальдық жүйедегі тікелей
салық салудың деңгейі төмен, ал жанама салықтардың деңгейі аса жоғары болып
табылады.
Францияның салық жүйесінің негізін құрайтын салықтар орталық және
жергілікті салықтар болып бөлінеді. Негізгі орталық салықтарға мыналар:
қосылған құнға салынатын; жылжымайтын мүліктерден түскен пайдаларға
салынатын салық; акционерлік компаниялардың пайдаларына салынатын салық;
мұраға және сыйға тартуға салынатын салық;капиталдың өсімінен алынатын
салық; елтаңбалық және тіркеу алымы; тіркеу салығы (алымы) жатады.
Жергілікті салықтар жүйесіне мына келесідей салықтар мен алымдар:
тұрғын үйге салынатын салық, кәсіптік салық; жер салығы; құрылыс салынған
учаскелерден алынатын жер салығы; құрал-жабдықтарға салынатын арнайы
(қосымша)салықтар; тұрмыстық қоқыстарды жою үшін алынатын салық;
рудниктерге салынатын департаменттік және коммуналдық салықтар; Ауыл-
шаруашылығы палатасын ұстауға алынатын баж; сауда-өнеркәсіп палатасын
ұстауға алынатын баж; автокөлік құралдарынан алынатын салық енгізілген.
Бүгінде Францияның салық жүйесі үш әкімшілік аумақтық бірліктер
жүйесін қамтиды. Оларға регион, департамент және коммуна жүйесі жатады.
Әрбір регион, департамент немесе коммуна өз ерекшеліктері мен
мұқтаждықтарына сай қосымша салықтар енгізуге құқылы. Мәселен, Иль-де-Франс
регионында құрал-жабдықтарға салынатын арнаулы салық бұрыннан белгіленсе,
әкімшілік аумақтық бірліктердің (ӘАБ) басшылары осы салықты Эссон, О-де-
Сен, Сен-э-Марнь, Сен-Дени, Валь-де-Марн, Валь-де-Уаз және Элвин
департаменттерінде енгізе алады, сондай-ақ осы жәйттер Кальвадос, Ор, Сен-
Маритин, Басс-Сен, Мерт-э-Мозеле, Басс-Ран, О-Ранн аумақтарында да әртүрлі
негіздерге байланысты қарастырылуы мүмкін.
Франциядағы салық жүйесін басқаруды жүзеге асыратын бірден бір орган
Экономика және Қаржы министрлігі болып табылады.
Италияның салық жүйесі
Италияның салық жүйесінің айтарлықтай өзгеріске ұшырап, жаңадан
қалыптасуы 1973-1974 жылдары көрініс тапқан еді және ол салықтардан гөрі
тікелей салықтардың басымдылығымен ерекшеленген болатын.
Қазіргі кезде Италияның салық жүйесінің құрылы мындағы салықтар
мыналар: жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы; заңды тұлғалардан алынатын
табыс салығы; жергілікті табыс салығы; мұраға және сыйға тартуға салынатын
салық; қосылған құнға салынатын салық; арнаулы акциздер; іскерлік
операциялардан алынатын салық; жерді иеленгені үшін алынатын салық;
жылжымайтын мүлік құнының ұлғаюына салынатын салық; жарнамаға салынатын
салық;көлік құралдарына салынатын салық; қоғамдық алаңдарды пайдаланғаны
үшін салынатын салық; жергілікті лицензиялық алымдар; мектептік салықтық
алым және т.б. жатады.
Корпорациялық табыс салығының ставкасы бірыңғай 36 процент,ал
жергілікті табыс салығының ставкасы 16,2 процент мөлшерінде белгіленген.
Италиядағы салық салу жүйесі салық кодексіне негізделген. Ал салық қызметін
жүзеге асырушы бірден бір орган Қаржы министрлігі және оның аумақтық
бөлімдері мен басқармалары болып табылады.
Испанияның салық жүйесі
Испанияның салық жүйесін жалпы ұлттық салықтар мен жергілікті салықтар
құрайды. Испанияның өзі 56 провинциядан тұратын 17 автономдық аумақтарға
бөлінеді. Олардың ішінде салық салу жөніндегі айрықша мәртебелері бар
Баскілер елін, Наварраны және Канар аралдарын атап өтуге болады. Испания
аумағынла алынатын салықтарды белгілейтін органға Испания Парламенті-
Кортестер жатады. Салық жүйесін басқаруды Испанияның Экономика және Қаржы
министрлігі жүзеге асырады. Ал салықтарды жинау ісі Мадридтегі бас салық
конторасына,региональдық салық басқармаларына, сондай-ақ тікелей және
жанама салықтарды басқаратын жекелеген салық қызметі департаменттеріне
жүктелген. Жалпы ұлттық негізгі салықтарға:компанияның
пайдасына салынатын салық; азаматтардан алынатын табыс салығы;қосылған
құнға салынатын салық; мұраға және сыйға тартуға салынатын салық;
әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша алынатын салықтар; ауқаттылыққа
салынатын салық жатады. Жылжымайтын мүлікке салынатын салық; жылжымайтын
мүліктердің қалаларда сатқаны үшін алынатын салық; коммерциялық қызметпен
айналысқаны үшін салынатын салықтар жергілікті салықтар болып табылады.
Осы салық жүйесінде алынатын жеке тұлғалардың табысына салынатын салық
ставкасы төменгі шкаласы 16 процент, жоғары шкаласы 56процент,
корпорациялардың табысына салынатын салық мөлшері 35процент, қосылған құнға
салынатын салық ставкасы 16,7 және 4 процент,ойын бизнесіне салынатын салық
ставкасы 20мен 55 процент аралығында, мұраға немесе сыйға тартуға берілетін
мүлікке салынатын салық ставкасы 7,65-тен 34процент мөлшерінде белгіленген.
Швецияның салық жүйесі
24 лэндер мен 284 коммуналардан тұратын Швеция салықтардың мынадай
түрлері алынады:корпорацияларға салынатын салық (28%); қосылған құнға
салынатын салық (25,21,12% ); капиталдан түсетін табысқа салынатын салық
(30% ); мұраға және сыйға тартуға салынатын салық (1-нан 60% дейін); ұлттық
салық (170мың кроннан асатын табыстардан 20%мөлшерінде); жергілікті табыс
салығы (13процентті лэндерге; 17проценті коммуналарға; 1,1 проценті
шіркеулерге төленеді); мүлікке салынатын салық (оны тек жеке тұлғалар
төлейді); әлеуметтік төлемдер(есептеулердің жалпы сомасы еңбек ақы төлеу
қорының 38%мөлшерін құрайды); акциздер (тек алкоголь, темекі, бензин және
энергия тобындағы тауарлардан алынады). Салықтардың түрлерін жоғарғы орган
Рикстаг айқындағанымен олардың ставкалар мен алыну тәртібін региондар мен
жерлер бойынша лэндер мен коммуналардың құзырлы органдары белгілейді. Салық
заңдарын даярлайтын орган Қаржы министрлігі болып табылады. Салқытарды
жинайтын және салықтық заңдардың орындалуын бақылайтын органдарға Ұлттық
салық басқармасы мен жергілікті жерлердің салық органдары жатады.
2.Еуропаның салықтық құқығы
Еуропаның салықтық құқығы негізінен алғанда Еуропалық қоғамдастықтың,
Еуропалық Одақтың және Еуропалық Кеңестің өз салық жүйелерінің құрылуы мен
жұмыс істеулеріне, осыған орай және тағы басқа да маңызды жәйттерге
байланысты шығарылып, қабылданған ұлттық салықтық заңдар мен өзара
интеграцияланған Еуропалық Одақ мүшелері -мемлекеттердің құрылтайлық
шарттарында көзделген салық ережелері мен салықтық құқық принциптерінің,
сондай-ақ өзге де халықаралық-құқықтық және ұлттық құқық актілерінің
жиынтығынан тұрады. Еуропалық салықтық құқығының осындай мән-жайын
Еуропалық құқық айқындайтынын білу қажет.
Еуропалық салықтық құқық Еуропадағы салықтар мен салық салу және кеден
мәселелеріне байланысты туындайтын айрықша қатынастарды реттейтін
интеграциялық және мүше мемлекеттердің салықтық құқықтарының жиынтығы болып
табылады. Еуропалық салықтық құқықтың
құрамдас бөлігі интеграциялық салықтық құқықтың Еуропа қоғамдастығының
құқық жүйесінде алатын орны осы қоғамдастықтың салық саясатымен
айқындалады, сондай-ақ оның дерек көздерінің қатарына регламенттер,
директивалар, шешімдер, құрылтайлық шарттар, Еуропалық қоғамдастық Сотының
шешімдері және халықаралық салықтық шарттар жатады. Еуропалық салық салық
жүйесінің негізгі принциптері ретінде демократиялылық принципін, құқықтық
плюрализм принципін,адам құқығы мен бостандығының басымдылығы принципі, ЕО
құқықтарының басымдылығы принципі,салық салу аясындағы қарым-қатынастардың
икемділігі принципін атап өтеуге болады.
3.АҚШ мен Канаданың салық жүйесі.Америка Құрама Штаттарының салық
жүйесі және оның құқықтық негіздері
АҚШ салық жүйесі үш деңгейлі билік органдарына сәйкес жоғарғы, ортаншы
және төменгі сатылардан тұрады. Федералдық салық жүйесіндегі салықтар мен
басқа да міндетті төлемдерге тұрғылықты халықтан алынатын федеральдық табыс
салығы; корпорациялардың пайдасына салынатын салық ;әлеуметтік сақтандыруға
салынатын федеральдық салықтар; федеральдық акциздер;кедендік баждар;
мұрадан және сыйға тартудан алынатын салықтар жатады.
Штаттардың салық жүйесіндегі салықтар мен өзге де міндетті төлемдер
ретінде саудаға салынатын жалпы салықты; тұрғылықты халықтан алынатын табыс
салығын; корпорациялардың пайдаларына салынатын салықты; мұраға және сыйға
тартуға салынатын салықтарды;мүлік салығын атап өтуге болады. Саудадан
алынатын жалпы салықтық шарттардан түсетін жиынтық мөлшері 30%тең келеді.
Осы салықтың ставкаларын әр штаттардың құзырлы органдары белгілейтін
болғандықтан олардың мөлшерлері әртүрлі болып келеді. Мәселен, Колорадо,
Вайоминг, Канзас, Солтүстік Каролина штаттарында -3% көлемінде алынса, ал
Алабама, Айова, Луизиана; Мичиган, Джорджия, Оңтүстік Дакота штаттарында
-8%, Нью-Йоркте осы салық Аляска, Дэлавер және Нью-джерси штаттарындағы
салық жүйесінде белгіленбеген. Штарттар жеке тұлғалардан алынатын салық
ставкасының мөлшері 2% – тен 12%-ке дейінгі аралықта қамтиды. Флорида,
Невада, Оңтүстік Дакота, Техас, Вашингтон, Вайоминг штаттарында және
Колумбия дистриктінде осы салықтың түрі салық жүйелеріне енгізілмеген.
Жергілікті жерлердегі саудаға салынатын салық,тұрғылықты
халықтан алынатын жергілікті табыс салығы, корпоациялардың пайдаларына
салынатын салық, мұралардан алынатын салық, мүлік салығы, акциздер,
экологиялық салықтар графтықтардың, муниципалитеттердің, тауншиптердің,
мектеп дистриктерінің, арнайы дистриктердің және т.б. салық жүйелерінен
орын алған. Осы жергілікті салықтар 80мың әкімшілік бірліктердің қаржылық
базасын жеткілікті деңгейде қалыптастырып отырғанын байқаймыз.
Жоғарыда аталған негіздер жергілікті салықтардагн басқа әрбір құзырлы
жергілікті органның өз ұйғарымы бойынша мына салықтар мен міндетті
төлемдер: мейманханалық қызмет көрсетулерге салынатын салық; мейменхан;
телефон, газ және электр жарығы үшін төлемақы; іскерлік белсенділігіне
салынатын салық және т.б. белгіленуі мүмкін. АҚШ салық
жүйесінің қызмет атқаруының құқықтық негізі ретінде 1954жылы қабылданған
Ішкі табыстар кодексінің орнын 1986жылы заңи күшіне енгізілген АҚШ-ның
Салық кодексі басқан болатын. АҚШ салық жүйесін
басқару ісі Қаржы министрлігінің құзыретіне жатады. Салықтардың төленуіне
және салық заңдарының дұрыс атқарылуына жүргізілетін бақылау АҚШ Қаржы
министрлігінің Ішкі табыстар қызметіне жүктелген.Ішкі табыстар қызметінің
құзырындағы жеті аймақтық салық басқармасы мен елу сегіз салық басқармалары
өздеріне тиесілі қызметтерін атқарады.
Канаданың салық жүйесі
Канаданың салық жүйесі жиынтығында жүз проценттік түсімдердіқұрайтын
федеральдық (43%), провинциялық (42%) және жергілікті (10%) деңгейлердегі
салық жүйелерінен тұрады. Федеральдық деңгейде алынатын салықтар мен
міндетті төлемдерге жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
корпорациялардың пайдаларына салынатын салық, федеральдық акциздер,
кедендік баждар, саудадан алынатын салық, әлеуметтік сақтандыру қорларына
жасалатын аударымдар жатады. Провинциялық салықтар:тұрғылықты халықтан
алынатын табыс салығы; корпорациялардың пайдаларына салынатын салық; мұраға
және сыйға тартуға салынатын салық; ренталық төлемдер; акциздер; әлеуметтік
сақтандыру қорларына төленетін төлемдер түрінде көрініс тапқан. Ал
муниципалдық деңгейде көбінесе жылжымайтын мүлікке салынатын салық;
кәсіпкерлік қызметке салынатын салық, ренталық төлемдер және т.б.алынады.
Канададағы салық салу аясындағы құзыретті органдар Қаржы министрлігі, Кіріс
министрлігі, Кіріс министрлігінің жергілікті салық басқармалары және
салықтық сот болып табылады.
4.Жапонияның салық жүйесі
Жапонияның салық жүйесінің негізінде 25 мемлекеттік салықтар мен 30
жергілікті салықтар құрайды,сондай-ақ осы жүйе 3045 қалалар мен аудандарды
және поселкелерді біріктіретін 47 префектура аумағын қамтиды.
Жоғары кіріс көздері-заңды және жеке тұлғалардан тікелей алынатын
мемлекеттік табыс салығы, мүлікке салынатын тікелей салықтар, сондай-ақ
тұтынуға салынатын тікелей және жанама салықтар болып табылады.
Жеке тұлғалар мемлекеттік бабыс салығының ставкалары 10, 20, 30, 40
және 50% мөлшерінде бекітілген. Префектуралық табыс салығы 5, 10
және15%ставкалар көлемінде алынады. Тағыбір айта кететін жайт, Жапонияның
әрбір тұрғыны әр жыл сайын өздері тапқан табыс көлеміне қарамастан мемлекет
қазынасына 3200 иен сомасы мөлшерінде салық төлеп отырады. Автомобиль
иелеріне салынатын салық, спиртті ішімдіктерге, темекі өнімдеріне, мұнайға,
газға, бензинге салынатын акциздер, кедендік баждар, мейрамханада тұрғаны
үшін, ресторандарда тамақтанғаны үшін, ыстық су көздеріне түскені үшін
алынатын акциздер тиісті бюджеттерді айтарлықтай көлемдегі қаражаттармен
толықтыруға септігін тигізеді.
5.Ресей Федерациясының салық жүйесі
Ресей Федерациясының салық жүйесінің құрамы және оның құрылымын
құрайтын салықтар мен басқа да салықтық нысандағы төлемдердің түрлері
тікелей және жанама салықтар, сондай-ақ заңды тұлғалардан жеке тұлғалардан,
заңды және жеке тұлғалардан алынатын салықтар болып бөлінеді. Жанама
салықтарға мұнай, газ, көмір, бензин және т.б. өңдеу және кен байыту
өнімдері түріндегі өндірістік тауарлар мен спирт, арақ және басқа алкоголь
өнімдері, темекі өнімдері, сыра сияқты кең сұранысқа ие тауарлардан
қосылған құнға салынатын салық, саудаға салынатын салық, акциздер, кедендік
төлемдер-кедендік тарифтер жатады.
Банктердің, сақтандыру ұйымдарының, басқа да шаруашылық
субъектілерінің пайдаларына салынатын салық, дивиденттік сомалардан, яғни
капиталдан алынатын салық, мүлікке салынатын салық, ресурстық және
экологиялық салықтар, жануарлар әлемінің объектілерін пайдаланушыларға
салынатын салық, заңды тұлғалардан алынатын тікелей салықтар болып
табылады. Жеке тұлғалардан алынатын табыс
салығы,жеке тұлғалардан мүлкіне салынатын салық, мұралардан және сыйға
тартудан алынатын салық, баждар, лицензиялық және тіркеу үшін алымдар жеке
тұлғалар төлейтін тікелей салықтар болып саналады. Ал заңды және жеке
тұлғалардан алынатын салықтар ретінде курорттық салықты, жарнамаға
салынатын салықты, аумақтарды дамытуға салынатын салықты, жер, су,
экологиялық және орман салықтарын, шетел валютасын, бағалы қағаздарды,
алтын құймаларын сатып алуға салынатын салықты атап өтуге болады.
Енді, осы Ресейдің салық жүйесіне берген қысқаша сипаттаманы
нақтыландыру мақсатында,оның негізін құрайтын элементті салықтар жүйесін
қарастырып өтеміз.
Ресей салықтары жүйесі федералдық салықтар мен алымдар,регионалдық
салықтар мен алымдар және жергілікті салықтар мен алымдар сияқты үш
деңгейден тұрады. Федералдық салықтар мен алымдарға: қосылған құнға
салынатын салық; акциздер; ұйымдардың пайдасына салынатын салық; капиталдан
түсетін табыстарға салынатын салық; жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
мемлекеттік баж, кедендік баждар мен кедендік алымдар; жер қойнауын
пайдаланғаны үшін алынатын салық; мемлекеттік әлеуметтік бюджеттен тыс
қорларға алынатын жарналар; минералдық – шикізат базасын қалпына келтіру
үшін алынатын салық; көмірсутектерді өндіруден түскен қосымша табысқа
салынатын салық; жануарлар әлемінің объектілерін және су биологиялық
ресурстарын пайдалану құқығы ұшін алынатын алым; орман салығы; экологиялық
салық; федералдық лицензиялық алымдар жатады. Регионалдық салықтар мен
алымдар ретінде ұйымдардың мүлкіне салынатын салық; жылжымайтын мүлікке
салынатын салық; жол салығы; көлік салығы; саудадан алынатын салық; ойын
бизнесіне салынатын салық; регионалдық лицензиялық алымдар белгіленген. Жер
салығы,жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық, жарнамаға салынатын салық,
мұраға немесе сыйға тартуға салынатын салық, жергілікті лицензиялық алымдар
жергілікті салықтар мен алымдарға жатқызылған.
Ресей Федерациясының Конституциясы, Ресей Федерациясының Салық
кодексі, «Ресей Федерациясының салық органдары туралы» РФ Заңы, «Ресей
Федерациясының мемлекеттік салық қызметі туралы» РФ Президентінің Жарлығы,
РФ салықтар мен алымдар жөніндегі Министрлігінің бұйрықтары мен хаттары
Ресей Федерациясы аумағындағы салық органдары жүзеге асыратын салықтық
қызметтердің нормативтік құқықтық базасы болып табылады. Осыған орай, Ресей
Федерациясының салық органдарының құрылымы мынадай құрама көрініс тапқан:
РФ Салықтар мен алымдар жөніндегі министрлігі; Салықтар мен алымдар
жөніндегі министрліктің Федерация субъектілері бойынша басқармалары;
салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің регионалдық инспекциялары;
Салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің аудандар бойынша, қалалардағы
аудандар бойынша және аудандарға бөлінбейтін қалалар бойынша инспекциялары;
Салықтар мен алымдар жөніндегі министрліктің ауданаралық инспекциялары.
Пысықтау сұрақтары:
1. Үлыбританияның салық жүйесіңде кандай салыктык нысандар топтастырылған?
Салыктардың топтары мен құқықтық негіздері калай белгіленгсн?
2. Францияныи салык жүйесінің кандай ерекшеліктері бар?
3. Франциядағы жергілікті салықтардың қандай түрлерін білесіз?
4. Италияның салык жүйесінің кұрылымы калайша ерекше-ленген?
5. Италияның салық жүйесінің басқа Еуропа елдерінің салык жүйелерімен
салыстырғандағы айырмашылығы.
6. Испанияның салық жүйесінін ерекшелігі неде? Испаниядағы экономикалық
мүдделі топтарға катысты салык салу мәселелері.
7. АҚШ салык жүйесін реформалаудың негізгі бағыттары.
8. АҚШ жергілікті салық салу жүйесінің ерекшеліктері.
9. Германияның салық жүйесінің тек езіне тән ерекшелігі және жерлердің,
когамдастықтардың, федерациялардың жалпы және жергілікті салықтары жөнінде
не білесіз?
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
10 Тақырып.Республикалық бюджеттің салық көздері
1.Корпорациялық табыс салығы
2.Қосылған құн салығы
3.Акциздер
4:Жер қойнауын
Корпорациялық табыс салығы
Корпорациялық табыс салығын төлеушілерге:
1) Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары;
2) Қазақстан Республикасындағы қызметтерін тұрақты мекемелері арқылы
жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы көздерден табыс алатын
резидент емес заңды тұлғалар- салық төлеушілер жатады.
Корпорациялық табыс салығының объектілері:
1) Салық салынатын табыс;
2) Төлем көзінде салық салынатын табыс;
3) Қазақстан Республикасындағы тұрақты мекемесі арқылы қызметін жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы болып табылады.
Салық салынатын табыс Салық кодексінің тиісті баптарында көзделген
жайттарға орай, жылдық жиынтық табыс пен одан жасалынған шегерімдер
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Жылдық жиынтық табыс салық төлеушінің салық кезеңі ішінде тапқан
табыстарының барлық түрлерін, соның ішінде:
1) тауарларды өткізуден түсетін табыстар;
2) үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға
жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табысты;
3) міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыстарды;
4) күмәнді міндеттемелерден түсетін табыстарды;
5) мүлікті жалға беруден түсетін табыстарды;
6) Қазақстан Республикасының заңдарымен провизиялар жасауға рұқсат
етілген банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түсетін табыстарды;
7) Борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстарды;
8) Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім бергені үшін
алынған табыстарды;
9) Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан
асып түсуінен алынатын табыстар;
10) кен орындарын игеру зардаптарын жою жөніндегі нақты шығыстар
сомасынан кен орындарын игеру зардаптарын жою қорына аударылған соманың
асып түсуінен алынған табыстарды;
11) ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын
табыстарды;
12) бұрын негізсіз ұсталынып, бюджеттен қатарылған айыппұлдан басқа,
борышкерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдардың, өсімпұлдардың және
санкциялардың басқа да түрлері;
13) бұрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған өтемақылар;
14) өтеусіз алынған мүлікті, орындалған жұмыстарды, көрсетілген
қызметтерді;
15) девиденттерді; 16) сыйақыларды;
17) бағамдық оң айырманы;
18) ұтыстарды;
19) роялтиді;
20) әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың
шығыстардан артығын қамтиды;
Жаңадан енгізілген 119- бап бойынша корпорациялық табыс салығын
төлеушілер қатарына мұнай- химия өнеркәсібіндегі қызметті жүзеге асыратын,
осы бапта көрсетілген ұыймдар жатады.
119-1 баптың күші қолданылмайтын заңды тұлғаларға жер қойнауын
пайдаланушылар, акцизделетін тауарлар өндіретін ұйымдар және арнаулы салық
режимдерін қолданатын ұйымдар жатады.
Бюджетке төленуге тиісті корпорациялық табыс салығының соммасын
айқындау кезінде Салық кодексінің 125- бабына сәйкес есептелген
корпорациялық табыс салығының соммасы 100 пайызға азайтылады.
Осындай тәртіпті мұнай-химия өнеркәсібіндегі қызметті жүзеге асыратын
ұйымдар мемлекеттік қабылдау комиссиялары өндірістік мақсаттағы
объектілерді пайдалануға қабылдаған күннен бастап 5 жыл бойы қолданады.
Салық соммасын азайту Салық кодексінің 126- бабына сәйкес анықталатын
корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдердің соммаларын есептеу
кезінде де қолданылады.
Қосылған құн салығы
Салық кодексінің 205- бабында заң шығарушы қосылған құн салығының
мынадай: «қосылған құн салығы тауарларды өндіру және олардың айналым
процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының
бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республткасының
аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді...»- деген
түсінігін берген.
Демек, біздің ойымызша, тауарларды өндіру, жұмыстарды орындау және
тиісті қызметтерді көрсету, сондай –ақ оларды өткізу процесінде қосылған
құнның және Қазақстан Республикасы аумағындағы тауарлар импорты кезінде
қосылған құнның заңда белгіленген бөлігіне салынатын салық қосылған құн
салығы болып табылады.
Сонымен қатар, Салық кодексінде: «Салық салынатын айналым бойынша
бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы сатылған тауарлар үшін
есептелген қосылған құн салығының соммасымен алынған тауарлар үшін төленуге
тиісті қосылған құн салығының соммасының арасындағы айырма ретінде
айқындалады»- деп айтылған.
Қосылған құн салығын төлеушілерге Қазақстан Республикасында қосылған
құн салығы бойынша есепке тұрған немесе тұруға міндетті тұлғалар жатады.
Сонымен бірге тиісті заңдарға сәйкес Қазақстан Республикасы аумағына
тауарлар импорттайтын тұлғалар да қосылған құн салығын төлеушілер болып
табылады. Қосылған құн салығын төлеушілер ретінде тауарлар өндіретін,
жұмыстарды орындайтын және түрлі қызметтер көрсететін шаруашылық
субъектілері, жеке отбасылық кәсіпкерлер және жеке кәсіпорындар; өз алдына
тауарларды өткізетін ерекшеленген филиалдар; халықаралық бірлестіктер мен
шетелдік заңды тұлғалар, бөлшек сауда, қоғамдық тамақтандыру орындары және
аукциондық сауда аяларындағы тұлғалар; салық органдарында есепте тұратын
шетелдік сауда ұйымдары; шетелдік инвестициялары бар кәсіпорындар; заңды
тұлға болып табылатын бөлшек сауда ұйымдары; бөлшек сауда жүйесіне жұмыс
істейтін отбасылық жеке кәсіпкерлер мен жекеше кәсіпорындар және т.б.
жатады.
Қосылған құн салығы салық салынатын айналым мөлшеріне 15 пайыздық
ставка бойынша қолданылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне де 15 пайыздық
ставка бойынша қосылған құн салығы салынады.
Акциздер
Акциздер нарықтық экономикасы дамыған елдерде кеңінен таралған салық
түріне жатады. Акциздер көбінесе мұнай өнімдерін өндіруден және сатудан,
белгілі бір тауардың салмақ өлшемінен немесе физикалық көлемінен, спирттік
ішімдіктер мен темекі өнімдерінен, сән- салтанат заттарын, сирек кездесетін
өте дәмді тағамдарды және т.б. сатудан түскен пайдадан немесе құнынан
алынады. Акциздер өзінің экономикалық және құқықтық табиғатына қарай жанама
салықтар қатарына жатқанымен жанама салықтың тағы бір түрі қосылған құн
салығымен салыстырғанда өзіне тән елеулі ерекшеліктері мен айырықшаланады.
Акциздер негізінен халық тұтынатын, жаппай сұранысқа ие тауарлар мен
сән- салтанат заттарының бағасына немесе көрсетілген қызметтің тарифіне
қосылатындықтан өзіне тән фискальдық функциясына қоса әлеуметтік функцияны
жүзеге асырады. Акциздер салық салу объектілеріне мен төлеушілеріне
байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
1)Халық тұтынатын, жаппай сұранысқа ие тауарларға салынатын акциздер;
2) Табиғи-минералдық шикізаттар мен қайта өңдеу өнімдеріне салынантын
акциздер;
3)Кеден аумақтарында алынатын акциздер бойынша топтастырылады;
Акциздердің соммасын есептеп шығару белгіленген акциз ставкасын салық
базасына қолдану арқылы жүргізіледі.
Акциздік алым таңбаларымен және есептік – бақылау таңбаларымен
таңбалануға тиісті импортталынатын тауарларға акциздік маркаларды алынатын
күнге дейін немесе алынған күні акциз соммасы төленеді.
Акцизге қатысты күнтізбелік ай салық кезеңі болып табылады. Салық
төлеуші әр бір салық кезеңі аяқталған бойы, салық кезеңінен кейінгі айдың
15 нен кешіктірмей өзі тіркелген жері бойынша салық органдарына акциз
жөніндегі декларацияны табыс етуге міндетті.
Жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін салықтар мен арнаулы төлемдер
Жер қойнауын пайдаланушылар төлейтін салықтар мен арнаулы төлемдерге :
үстеме пайда салығы; экспортталатын шикі мұнайға салынатын рента салығы;
бонустар; роялти; өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі
жатады.
Аталған салықтар мен арнаулы төлемдер және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салықтық міндеттемелерді есептеу оларды төлеу
жөніндегі міндеттемелер пайда болған кезде қолданылып жүрген Қазақстан
Республикасы салық заңдарына сәйкес жүргізіледі.
Өнімді бөлу туралы келісім шартта белгіленетін салық салу шарттары
келісім шартқа қол қойылған күні қолданылатын жеке және заңды тұлғалардың
салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуін
реттейді, Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелеріне сәйкес
болуға тиіс.
Салық сараптамасы жүргізілген күн мен өнімді бөлу туралы келісім
шартқа қол қойылған күн аралығындағы кезеңде Қазақстан Республикасының
салық заңдары өзгерген жағдайда қайтадан сараптама жүргізіле отырып, салық
режимі осы өзгерістерге сәйкес келтіріледі.
Бірнеше салық төлеуші жер қойнауын пайдаланудағы өнімді бөлу туралы
бір келісім шарт бойынша жүзеге асыратын жағдайда осы келісім шартта
белгіленген салық режимі олардың барлығы үшін ортақ болып табылады.
Осындай келісім шарт аясында жүзеге асырылатын қызмет бойынша салық
төлеушілер салық салу мақсатында біріңғай шоғырландырылған есеп жүргізуге
және келісім шартта белгіленген барлық салықтар мен төлемдерді төлеуге
міндетті.
Үстеме пайда салығы
Үстеме пайда салығы заң жүзінде көзделген белгілі бір жағдайға орай
оны төлеу міндеттілігі туындайтын, төлейтін төлеушілері жер қойнауын
пайдаланушылар болып табылатын фискальдық алым нысаны ретінде роялти,
бонустар сияқты және т.б. міндетті төлемдер қатарынан көрініс табады.
Үстеме пайда салығын төлеушілерге салықтық кезеңде тапқан таза
пайдаларының шегерімге қатысты нормасының деңгейін 20 пайыздан асыруларына
байланысты нақты келісім шарттар бойынша үстеме табысқа қол жеткізген жер
қойнауын пайдаланушылар жатады.
Бұл ретте заң шығарушының айтқанын ескерсек, өнімді бөлу туралы
келісім шарттарында және кеңінен таралған пайдалы қазбалар мен жер асты
суларын өндіруге, сондай-ақ барлау мен өндіруге байланысты емес жер асты
құрылыстарын салуға және пайдалануға жасалған келісім шарттар бойынша
тиісті қызметтерін жүзеге асыратындарды есепке алмағанда, келісім шарттары
бойынша пайдалы қазбалардың басқа да түрлерін өндіруге көздемейтін жер
қойнауын пайдаланушылар үстеме пайда салығының төлеушілері болып табылады.
Күнтізбелік жыл үстеме пайда салығы үшін есептік кезең болып табылады.
Жер қойнауын пайдаланушылар салық органына үстеме пайда салығы жөніндегі
декларацияны салық кезеңінен кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірмей табыс
етеді. Үстеме пайда салығы сол салық кезеңінен кейінгі жылдың 15 сәуірінен
кешіктірілмей төленуге тиіс.
Пысықтау сұрақтары:
1.Республика бюджетінің салық көзіне не жатады талдау жаса
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
11 Тақырып. Жерглікті бюджеттік салық түсімдері және міндетті төлемдер
Мақсаты: Жергілікті жердегі салық көзі алаытн орны мен маңызы
1.Жеке салықтар, жер салығы, қосымша құңға, алымдар
Жергілікті бюджеттің салықтық түсімдеріне:
- лотереялар үйымдастыру және өткізу акцизі, сондай-ак
. басқаакциздер;
* жеке табыс салығы;
* әлеуметтік салық;
* занды және жеке тұлғалардан алынатын мүлік салып..
* жерсалығы;
* бірыңғайжерсалығы;
* келік күралдары салығы;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөліп\ жергілікті бюджеттерге
түсетін Қазакстан Республикасыі.....: улесі;
* жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.,
жекелеген кызмет түрлерімен айналысу күқығы у.'. лицензиялык алым;
* заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
* аукциондардан алынатын алым;
жергілікті маңызы бар акылы мемлекеттік жолдар... . жүріп өткені үшін алым;
жылжымайтын мүлікке және олармен жасалатын мә;.;!.-,: лерге күқықтарды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
механикалык көлік кұралдары мен тіркемелерді мс, і... кеттік тіркегені үшін
алым;
жер үсті су көздерініңсу ресурстарын пайдаланғаны үі..;.:;; төлемакы;
* орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бар ерекше корғалатын табиғи аума ;•.',-тарды
пайдалаңғаны үшін төлемакы;
* жергілікті маңызы бар және елді мекендерде жалпи. ортақ пайдаланылатын
автомобиль жолдарының бөлішс;' белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнама
орналастырғаны ү;:■; телемакы;
* жер учаскелерін пайдаланғаны үшін тәлемақы;
- қоршаған ортаны ластағаны үшін телемакы жатады.
Мемлекеттің салык жүйесі ретінде экономикалық-кұкыка.:
және әдістемелік-функиионалдыкпринциптері кешенін қар;;:,.:-лық-бөлу
процестерінде іске асыру қызметімен тікелей и.:... лысатын, қаржылык және
салыктык әкімшілік жүргізуле:>і . кажеттіәмірлібилік (императив)берілген
уәкілеттімемлекег.; . органдар көрініс табады. Сонымен катар, мемлекеттің
с;і.... жүйесі егемен еліміздің накты даму кезендеріндегі экономи :• лык
кеністік пен мемлекеттік қүрылыс процесінде және ,\.:.. лекеттік баскару
жүйесінде өр алуан кырларымен, әсіресе фис-кальдык, реттеуші
функцияларымен ерекшеленетін ұйымдык-құқықтық механизм болып саналады.
Салык салу (салықтар) жүйесі атқаратын өзіне тән рөлі кор-порациялық
және жеке табыстарды фискальдык және реттеуші функциялар арқылы қайта бөлу
кезінде айқын көрінеді.
Фискал ьдық функция:
* мемлекеттіқ бюджеттің кірістері мен шығыстарының ең жоғарғы балансына қол
жеткізу;
* салықтық түсімдерді бюджеттер арасында бірқалыпты тең бәлу;
* әлеуметтік инфрақұрылымдарды жоғары деңгейге кете-
ру;
- ғылым, мәдениет, денсаулық сақтау, корғаныс және мем-
лекеттік басқару салаларын қажетті мөлшерде ақша қаражат-
тарымен қамтамасыз ету сияқты түпкілікті мақсаттардың ойда-
ғыдай орындалуын көздейді.
Ал реттеуші функция:
* шағын және орта бизнесті дамытуға;
* инфляцияның және бағалардың өсуін тежеуге;
* жаңа технология енгізу, шаруашылық салаларын қайта құру процестерін және
инвестицияларды ынталандыруға;
* сұраныс пен үсыныстарды реттеуге;
* жеке кәсіпкерлікті ынталандыруға;
* экспорттық-импорттық қызмет аяларын реттеуге;
* жаңа жұмыс орнын құруға;
* дәстүрлі халық өнеркәсібін (қолөнерін) дамытуға;
* инфляцияны ауыздықтауға;
- азаматтардың жеке табыстарын теңестіруге ат салысады.
Мемлекеттің салык жүйесінің әлеуметтік аялар мен эконо-
миканы реттеу барысындағы маңызы мен аткаратын рөлі казіргі кезде күн санап
артып келеді. Осы әлеуметтік-экономикалық аяларға фискальдык-реттеуші ықпал
ету мына келесідей басты мақсаттарды көздейді:
еліміздің экономикасының тұракты әрі орныкты негізде есуіне кол жеткізуді;
экономиканың сапалылык және тендестірілу түрғысынан айтарлықтай өсуіне,
өнімділігіне ат салысуды;
* индустриалдыкжәне коммерциялыкбазаларды дамытуды;
халык түтынатын негізгі тауарлар мен қызметтерге белгі-ленген бағалардын
тұрактылығын камтамасыз етуді;
еңбекке жарамды түрғылықты халықтың жүмыспен толык қамтамасыз етілуін;
тұрғылықты халыктың табыстарының белгілі бір деңгей-де теңестірілуін
қамтамасыз етуді;
көп балалы отбасыларын, зейнеткерлер мен мүгедектерді әлеуметтік корғау
жүйесін кұруды;
салықжүйесі мен баға кұру, кредиттеу, валюталық-акша-лай реттеу, бюджеттік
қаржыландыру, зейнетақымен камтама-сыз ету, сақтандыру жүйелері арасында
экономикалықтұрғы-дан негізделген өзара іс-әрекеттерді белгілеуді;
— әлеуметтік қамсыздандыру деңгейі мен әлеуметтік жәр-
демақылар деңгейін теңестіру арқылы тұрғылықты халықтың
әл-ауқаттарын жоғарылатуды.
Сонымен мемлекеттің салықтық құрылысы - мемлекеттің салық жүйесін Кұру
негізіндегі ұйымдастыру-қүқыктық және экономикалық-функционалдық
принциптерді, салык жүйесінің негізгі функцияларын, салықтар мен салық
нысанындағы мін-детті төлемдердің түрлері мен топтастыру белгілерін, сондай-
ак оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін, салық жүйесін бас-қару әдістері
мен басқару құрылымын және салық жүйесінің барлық элементтерінің өзара
байланыстарын айқындайтын са-лықтық құкықтың жалпы бөлімінің институты
болып табылады.
Пысықтау сұрақтары:
1.Жергілікті салық қайнар көзі қандай алыимдар мен төлемдер жатады?
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
3.Практикалық сабақтар
Тақырып 1.Салық және Қазақстан Республикасының салық жүйесі
Салықтардың пайда болуы тарихы,кезеңдері.Салықтық белгілер.Салықтарды
топтастырылуы
4.Салық салуды реформалау.
Тапсырма: ҚР ның салық салу жүйесі орны мен мемлекет механизміндегі алатын
орны мен ролі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 2. Салық жүйесіне кіретін басқада төлемдер мен алымдар
Салық жүйесіне кіретін басқа да төлемдер мен алымдар түсінгі мен
ұғымы.Мемлекеттік баждың сипаты..Арнайы төлемдер.Салық кодексінің жалпы
сипатау.
Тапсырма: Салық жүйесіне кіретін басқа төлемдерді ашу
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 3.Салық құқығы және салықтық құқықтық қатынастар
Салық құқығынң түсінгі және пәні реттеу.Салықтарды бекіту тәртібі.Салық
құқығы жүйесі.Салықтық құқықтық қатынастар.Салықтық құқықтық қатынас
субьектілер
Тапсырма: Құқық саласындаығ салық құқығының басқа құқық салаларымен қарым
қатынасын ашу
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 4.Салықтық міндеттемелер мен салық салыну саласындағы жауапкершлік
Салық міндеттеме түсінгі және құрылымы.Салықытық міндетттемені қамтамсыз
ететін элементтер.Салықтық жауапкершілік.Салық органдарының
құқықтары,міндеттері және жауапкершілігі
Тапсырма:Салықтық міндеттемелердің орны мен қызметі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 5.Қазақстан Республикасында салық салудағы басқаруды ұйымдастыру
Салық салу саласындағы басқарудың түсінігі.Салық салу ды жүзегеасыратын
мемлекеттік органдар жүйесі.
Тапсырма: ҚР дағы салық салуды басқару орны мен ролі
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 6.Салықтық әкімшілік жүргізу
Салықтық бақылауды басқарудың негізігі әдісі ретіндегі түсініг және
әдісі.Мемлекеттік салықтық тіркеу жүргізу органдары.Салық салудың
мерзімдері.Салықтық тексеру,актісі.Мониторингтік салықты басқару
Тапсырма:Салықтық әкімішілк жүргізу ерекшелігі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 7.Салық төлеушілердің құқықтарын қорғаудың құқықтық механизмдері
Салық төлеушілердің құқықтарының түсінігі.Салық төлеушілерді сот органдары
арқылы қорғау.Салық төлеушілерідң құқытары
Тапсырма: Салық төлеушілердің құқықтарын қорғау мақсаты
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 8.Арнайы салықтық режим
Арнайы салықтық тәртіп.Шағын бизнес субьектілеріне белігленетін аронайы
салықтық режим.Шаруа қожалықтарына белгіленген арнайы салықтық режим.Ауыл
шаруашылық өнімдеріне арналған салық режим.Ойын бизнесіне қолданылатын
арнайы салықтық режим.Акциздік есептеу
Тапсырма: Арнайы салық режимі ерекшелігі маңызы
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 9.Шет елдердің салық жүйесі
Шет елдердің салық жүйесіне жалпы сипаттама.Салық жүйесінң
көрсеткіштері.Шетелдердің салық қызметі
Тапсырма:Шет елдердің салық салу жүйесі ерекшелігі, тиімділігі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 10.Республикалық бюджеттің салық көздері
Корпорациялық табыс салығы.Қосылған құн салығы.Акциздер.Жер қойнауын
пайдаланушыларға салынатын салық.Экспортталатын шикі мұнайға,газ
конденсатына салынатын рента салығы.Бонустар,роялти,алымдар
Тапсырма:Республиканың салық көздерінің бастауы орны мен ролі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
Тақырып 11. Жерглікті бюджеттік салық түсімдері және міндетті төлемдер
Жеке салықтар, жер салығы, қосымша құңға, алымдар
Тапсырма:Жерглікті жерлердегі салық салуды көзі оның алатын орны мен ролі
Ұсынылаытн әдебиеттер тізімі
1.Найманбаев, С.М. Салықтық құқық. Жалпы және ерекше бөлімдері: Оқулық.-
Алматы:Жеті жарғы, 2005
2.Үмбетәлиев, А.Д. Салық және салық салу :Оқулық.-Алматы, 2006
3.Худяков, А.И.Теория налогообложения .-Алматы:Норма-К,2002
4.Евстигнеев, Е.Н. Основы налогообложения и налогового права: Учеб.пособие.-
М.:ИНФРА-М,2000.
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
5.Худяков, А.И. Финансовое право Республики Казахстан. Особенная часть
:Учебник.-Алматы:Норма-К,2002
4 Курстық жұмыс қарастырмаған
5. Студенттердің өздік жұмысы
5.1.Студенттердің өздік жұмысын орындаудағы әдістемелік нұсқаулар
Өздік жұмысының кең таралған және маңызды түрлерінің бірі – ол
тәжірибелік сабақтарға және ғылыми конференцияларға студенттермен
әзірленетін рефераттар болып саналады. Бұл өздік жұмыстың түрі өте қызықты
және маңызды, өйткені ол студентті ғылыми зерттеулерге баулиды. Рефератты
дайындау студенттердің ғылыми-ізденіс жұмыстарының элементі ретінде оларды
аудиторияның алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. Осының бәрі, студенттердің
рефераттық жұмыстарын басқаруын ұйымдастыруға үлкен жауапкершілік артады.
Рефераттың тақырыбын таңдап алу өте маңызды орын алады, өйткені
студенттің өздік жұмысқа деген қызығушылығы, алынған тақырыпқа байланысты
болады. Сондықтан, оқытушыға студенттің тақырыпты дұрыс таңдап алуына көмек
жасап, рефератты әзірлеу барысында оған жалпы басқаруды қамтамасыз ету
қажет.
Рефератты әзірлеуінің бірінші кезеңі - әдебиетті дұрыс таңдау, ол үшін
кітапханадағы каталогтарды және басқада библиографиялық нұсқауларды
қолданған жөн. Студентті анықтамалық әдебиеттермен, термин – аудармалармен,
әдістемелік нұсқаулармен, ғылыми журналдармен қолдануға үйрету қажет.
Екінші кезең – танысу, мәліметті топтастыру және талдау. Ең алдымен
тақырып бойынша негізгі құжаттарды оқып, оларды зерттеуден бастау керек.
Осы жұмыс барысында тақырыптың негізгі сұрақтары біліне бастайды, олардың
реттілігі және бастапқы жоспары. Сонан кейін, жоспардың сұрақтары арқылы
барлық зерттелген әдебиет бойынша мәліметті топтастыру қажет.
Барлық мәлімет жиналғаннан кейін, жоспарды ретке келтіріп, рефератты
құрастыруға және жазуға кірісуге болады. Бұл реферат әзірлеуінің үшінші
соңғы кезеңі болмақ. Ақырында пайдаланған әдебиет тізімін келтіру қажет.
Оқытушыға студенттерді қатал бақылауының қажеті жоқ, керісінше олардың
ынтасын марапаттау қажет.
Реферат толығымен әзірленбей тұрып, оқытушы студенттің дайындаған
жоспарын қарап шығу қажет.
Рефератты ресімдеу сұрақтары бойынша арнайы кеңес берген жөн.
Рефераттың титулды бетіне университеттің және факультеттің атауын,
мамандығын, тақырыбын, өзінің аты – жөнін, жазылған жылын көрсету қажет.
Келесі бетте, цифрлармен белгіленген рефераттың жоспары көрсетіледі.
Жоспардағы сұрақтардың жауабын жаңа беттен бастаған жөн. Рефератты жазу
барысында беттерді нөмірлеп, сол жақтан (3 см) жолдарды қалтыру керек.
Ақырғы бетте пайдаланған әдебиеттің тізімі көрсетіледі, олардың жазылуын
алдын ала оқытушы студенттерді таныстырады.
Реферат жұмысы аяқталғаннан кейін, оны студент тексеруге оқытушыға
тапсырады, сонан кейін барып ол жұмысқа : «сыналды», «сыналған жоқ» немесе
«қанағаттандырылған», «жақсы», «өте жақсы» деген баға беріледі.
Рефераттық жұмыстардың есепке алуының жеке журналы болғаны немесе
рефераттарды болашақ оқу жұмыстарында пайдалану үшін оқу залында сақтаған
жөн.
5,2. Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары
1. Салықтық құқықтық қатынастар; Салықтық құқықтық қатынастардың пайда
болуы, өзгеруі және тоқталуы;
2. Салықтық жеңілдіктер;
3. Салықтық несиелер;
4. Салық түсінігі;
5. Салық құқығы нормасының түсінігі;
6. Салық құқығының нормасы;
7. Жаңа салық заңының ескісінен айырмашылығы;
8. Салық заңындағы ерекшеліктер, жаңалықтар;
9. Салықтың даму тарихы;
10. Салықтық жоспарлау;
11. Салықты тексеруден өткізу;
12. Салықтық міндеттеменің пайда болуы;
13. Қаржы полициясының салық саласындағы құзіреті;
14. Салық міндеттемесінің орындалуы;
15. Салықтық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік;
16. Салықтың түрлері;
17. Салық Комитетінің құзіреті;
18. Қосымша құн салығы;
19. Жергілікті салықтар;
20. Корпоративті табыс салығы;
21. Жеке табыс салығы;
22. Шаруа қожалықтарына қатысты арнайы салық режимі;
23. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қатысты арнайы салық режимі;
24. Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне қатысты арнайы салық режимі;
25. Салықтық бақылау және құрылымы;
26. Мемлекеттің салық қызметі және салық салу тәртібі.
27. Салықтың элементтері
28. Салық құқығының құқықтық реттеу тәсілдері
29. Арнайы салық режимі
30. Жер қойнауын пайдаланушыларға арналған салық
31. Әлеуметтік салық
32. Жер салығы
33. Транспортқа салынатын салық
34. Мүлік салығы
35. Акциздер
36. ҚР салық заңының даму тарихы
37. Салық қызметі органдарының мәртебесі
38. Қоғамның экономикалық жүйесіндегі салықтар мен салық салу
39. Салық салу жүйесіне қойылатын талаптар
40. Мемлекеттің салықтық құрылымының құқықтық негіздері
41. Салықтық құқықтық қатынастардың субъектілері
42. Тікелей және жанама салықтар
43. Қаржылық бақылау тәсілдері
44. Салықтық құқық бұзушылықтың құрамы
45. ҚР салық кодексіне жалпы сипаттама
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz