Файл қосу

Қаржы құралдардың есебі және оның жерінің есептің жүйесінде




|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ                                                    |
|БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ                                              |
|СЕМЕЙ қаласындағы ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ                |
|СМЖ 3-деңгейдегі құжаты |ПОӘК               |                             |
|                        |                   |УМКД 042-18-3.1.52/01-2013   |
|ПОӘК                    |                   |                             |
|«Қаржылық құралдардың   |№ __ басылым       |                             |
|есебі» пәнінің          |«__»____2013 ж.    |                             |
|оқу-әдістемелік         |                   |                             |
|материалдары            |                   |                             |









                        «Қаржылық құралдардың есебі»


                      ПӘНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ


                  6М050800 «ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ» МАМАНДЫҒЫ ҮШІН



                    ПӘНІНІҢ оқу-әдістемелік материалдары























                                 Семей 2013


|    |Мазмұны                                                           |    |
|    |                                                                  |    |
|    |1                                                                 |    |
|    |Дәрістер                                                          |    |
|    |4                                                                 |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |
|    |                                                                  |    |









































































Дәрістер
   1. Қаржы құралдардың есебі және оның жерінің есептің жүйесінде.

   2. ҚЕХС (IAS) 32 «Қаржы құралдары: ақпаратты ашу және беру»



Осы Стандарттың мақсаты қаржы құралдарын міндеттеме немесе  капитал  ретінде
ұсыну, сондай-ақ қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өзара есепке  алу
принциптерін  белгілеу  болып  табылады.   Ол   эмитент   тұрғысынан   қаржы
активтерінің, қаржы міндеттемелерінің  және  акциялардың  санаттары  бойынша
қаржы құралдарының жіктемесіне; тиісті қатысу  үлестерінің,  дивидендтердің,
пайдалар мен шығындардың жіктемесіне; сондай-ақ қаржы  активтері  мен  қаржы
міндеттемелерін біріне-бірін қарсы  есепке  алу  керек  болатын  жағдайларға
қолданылады.
Осы  Стандартпен  белгіленген  принциптер  9 Қаржы  құралдары ХҚЕС  (IFRS) ,
39 Қаржы  құралдары:  тану  және  багалау ХҚЕС-ында  (IAS)  қалыптастырылған
қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін тану  және  бағалау  принциптерін,
сондай-ақ  7 Қаржы  құралдары:  ақпаратты  ашып  көрсету ХҚЕС  (IFRS) сәйкес
оларды туралы ақпараттарды ашып көрсетулерді толықтырады.
Осы Стандарт келесілірді қамтиды :
 27 Шогырландырылган және жеке қаржы есептілігі ХҚЕС (IAS) ,  28 Қауымдасқан
ұйымдарға салынған инвестициялар ХҚЕС (IAS) және 31 Бірлескен  кәсіпкерлікке
қатысу ХҚЕС-тарына  (IAS)  сәйкес   есеп   берілетін   еншілес   ұйымдардағы
қауымдастырылған ұйымдардағы және бірлескен қызметтердегі  қатысу  үлестерін
қоспағанда, қаржы құралдарының барлық  түрлеріне  ұйымдардың  бәрі  қолдануы
тиіс. Алайда, кейбір жағдайларда 27 ХҚЕС (IAS) , 28 ХҚЕС(IAS), 31  ХҚЕС-тары
(IAS) ұйымға 9 ХҚЕС-ын  (IFRS)қолданып  еншілес  ұйымдағы,  қауымдастырылған
ұйымдағы және  бірлескен  ұйымдардағы  қатысу  үлесі  жөнінде  есеп  беруіне
рұқсат  береді;  осындай  жағдайларда  ұйымдар  осы  Стандарттың  талаптарын
қолдануы тиіс. Сонымен қоса, ұйымдар  осы  Стандартты  еншілес  ұйымдардағы,
қауымдастырылған ұйымдардағы және бірлескен  ұйымдардағы  қатысу  үлестеріне
байланысты барлық туынды құралдарға қолдану тиіс.
   3.   (b)                19 Қызметкерлерге   берілетін    сыйақылар ХҚЕС-ы
      (IAS) қолданылатын  қызметкерлерге   берілетін   сыйақы   бағдарламасы
      бойынша жұмыс берушілердің құқықтарын және міндеттемелерін қоспағанда;
   4. (c)                [жойылған]
   5.  (d)           4 Сақтандыру  келісімшарттары ХҚЕС  (IFRS) анықтамасына
      сәйкес  сақтандыру  келісімшарттарын  қоспағанда.   Алайда, 9   ХҚЕС-ы
      (IFRS) ұйымға есептеуде келісімшарттарды бөлек көрсетуге жүктесе,  осы
      Стандарт сақтандыру келісімшарттарына кіріктірілегн туынды  құралдарға
      қатысты қолданылады.  Соған  қоса,  эмитент  осы  Стандартты  қаржылық
      кепілдік келісімшарттары сияқты  келісімшарттарды  тану  және  бағалау
      кезінде  9  ХҚЕС-ты  (IFRS)  қолданса,   осы   келісімшартқа   қатысты
      қолданылуы тиіс, бірақ егер 4  ХҚЕС  (IFRS) 4(с1)-тармағына сәйкес  ол
      осылардың танылуы және бағалануы үшін дәл 4 ХҚЕС-ты (IFRS) таңдаса,  4
      ХҚЕС (IFRS) қолданылуы тиіс.
   6.  (e)           4  ХҚЕС  (IFRS)  қолдану  аясындағы  қаржы   құралдарын
      қоспағанда, себебі олардың құрамында дискрециялық қатысу  құқығы  бар.
      Осы құралдардың  эмитенті  қаржы  міндеттемелерінің  және  акциялардың
      арасындағы айырмашылыққа қатысты осы Стандарттың 15-32 және А025-А035-
      тармақтардың  осы  құқықтарына  қолданудан  босатылды.   Алайда,   бұл
      құралдар осы Стандарттың барлық басқа талаптардың  ықпалына  ұшырайды.
      Соған  қоса,  осы  Стандарт  осы   құралдарға   кіріктірілген   туынды
      құралдарға қатысты қолданылады (9 ХҚЕС-ты (IFRS) қараңыз).
   7.      (f)            2 Акциялар       негізіндегі       төлемдер ХҚЕС-ы
      (IFRS) қолданылатын акциялар негізіндегі төлемдері бар мәміле  бойынша
      қаржы  құралдарын,  келісім-келісімшарттарды   және   міндеттемелерді,
      мыналарды:
   8.  (i)            осы  Стандарт   қолданылатын   осы   Стандарттың 8-10-
      тармақтарының әрекет аясындағы келісімшарттарды қоспағанда,
   9.   (ii)           сатып   алынған,    сатылған,    шығарылған    немесе
      қызметкерлерге    берілетін    акцияларға    жоспарларды     ұсынумен,
      қызметкерлердің  акцияларды  сатып  алу  жоспарларымен  және  акциялар
      негізінде төлемдер туралы басқа  да  мәмілелермен  байланысты  өтелген
      қазынашылық    акцияларға    қатысты     қолданылуы     тиісті     осы
      Стандарттың 33 және 34-тармақтардықоспағанда.
  10. 5.-
  11. 7.              [Жойылған]
  12. 8.             Ұйымның оны  сатып  алуда,  сатуда  немесе  пайдалануда
      күтілетін қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін күтілетін қаржылық  емес
      активті  алу  немесе  жеткізу  мақсатымен  жасаған  және  қолданылатын
      келісімшарттарды есепке алмағанда, ақша қаражатымен,  басқа  да  қаржы
      құралымен  нетто-есептеу  жолымен  немесе  қаржы  құралдарын  ауыстыру
      жолымен  қаржылық  емес  активтердің  сатып  алу  және   сату   туралы
      келісімшарттарына қатысты қолданылуы тиіс.
  13. 9.              Ақша  қаражатымен,  басқа  да  қаржы  құралымен  қарсы
      талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы  құралдарын  ауыстыру  жолымен
      қаржылық емес активтердің сатып алу және сату  туралы  келісімшарттары
      бойынша есептеулердің әртүрлі нұсқалары бар. Оларға мыналар жатады:
  14. (а)           келісімшарт талаптары  тараптардың  әрқайсысы  есептеуді
      ақша қаражатымен,  басқа  қаржы  құралымен  қарсы  талаптарын  есептеу
      жолымен немесе қаржы  құралдарын  ауыстыру  жолымен  мүмкіндік  берген
      кезде;
  15. (b)            келісімшартта  есептеу  мүмкіндігін  ақша  қаражатымен,
      басқа қаржы құралымен қарсы талаптарын есептеу  жолымен  немесе  қаржы
      құралдарын  ауыстыру   жолымен   тура   көрсетілмей,   бірақ   осындай
      келісімшарттар бойынша ақша қаражатымен, басқа қаржы  құралымен  қарсы
      талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы  құралдарын  ауыстыру  жолымен
      (не контрагентпен өзара есептесу туралы келісімшарт жасасу жолымен, не
      келісімшарттың орындалуына дейін немесе мерзімі өткенге дейін оны сату
      жолымен) ұйымның есептеу тәжірибесі болған кезде;
  16. (c)           осындай келісімшарттарға қатысты бағаның қысқа  мерзімді
      ауытқуынан  немесе  дилер  маржасынан  пайда  алу  мақсатында  ұйымның
      базистік активті сатып алғаннан кейін көп кешіктірмей сату  тәжірибесі
      бар; және
  17. (d)          келісімшарттың мәні болып табылатын қаржылық  емес  актив
      ақша қаражатына бірден айырбасталуы мүмкін болған жағдайда.
  18. (b) немесе (c) тармақтарында  қамтылған  Келісімшарт  ұйымның  осындай
      активті   сатып   алуда,   сатуда   немесе    пайдалануда    күтілетін
      қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық емес активті  алу  немесе
      жеткізу мақсатын көздемейді, және тиісінше, осы Стандарттың  қолданылу
      аясында болады. 8-тармақ  қолданылатын  басқа  келісімшарттар  ұйымның
      осындай активті  сатып  алуда,  сатуда  немесе  пайдалануда  күтілетін
      қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық емес активті  алу  немесе
      жеткізу  мақсатында  жасалған-жасалмағаны  және  қолданылуы   жалғасып
      отырғандығын және тиісінше, олардың  осы  Стандартты  қолдану  аясында
      екендігін анықтау үшін бағаланады.
  19.  10.           9(а)  немесе  (c)  тармағына  сәйкес   есептелуі   ақша
      қаражатымен, басқа қаржы құралымен қарсы  талаптарын  есептеу  жолымен
      немесе  қаржы  құралдарын  ауыстыру  жолымен  жүзеге  асырылуы  мүмкін
      қаржылық емес активті сатып алуға немесе сатуға  арналған  опцион  осы
      Стандарттың қолдану аясында болады. Осындай  келісімшарт  ұйымның  оны
      сатып  алуда,  сатуда  немесе  пайдалануда  күтілетін  қажеттіліктерін
      қанағаттандыру  үшін  қаржылық  емес  активті   алу   немесе   жеткізу
      мақсатымен жасалмауы мүмкін.
  20.  

|Анықтамалар (сонымен қоса АО3-А023-тармақтарды қараңыз)                   |


  21.  
  22. 11.           Осы Стандартта мынадай терминдер көрсетілген мәндерде
      пайдаланылады:
  23. Қаржы құралы - бірдей уақытта бір ұйымда қаржы активі пайда болып және
      екіншісінде қаржы міндеттемесі немесе үлестік құрал пайда болатын  кез
      келген келісімшарт.
  24. Қаржылыц актив дегеніміз төмендегідей кез келген актив:
  25. (a)                 ақшалай қаражатты;
  26. (b)           басқа ұйымның үлестік құралын;
  27. (c)           мыналарға:
  28. (i)            басқа ұйымнан ақшалай қаражатты немесе басқа да қаржы
      активтерін алу; немесе
  29. (ii)           басқа ұйыммен қаржы активтерін немесе қаржы
      міндеттемелерін өзіңе тиімді жағдайда ауыстыру келісімшарт құқығы;
      немесе
  30. (d)           ұйымның өз қор  құралдарымен  жасалатын  немесе  жасалуы
      мүмкін келісімшарт және:
  31.   (i)            ұйымның   жеке   акциялардың   ауыспалы   санын   алу
      міндеттемесінің болуы немесе пайда болуы  мүмкін  туынды  емес  құрал;
      немесе
  32.  (ii)           ақша  қаражатының  бекітілген  мөлшерін  немесе  басқа
      қаржылық  активті  ұйымның  өз  қор  құралдарының  бекітілген   санына
      айырбастаудан басқа жолмен  төленетін  немесе  төленуі  мүмкін  туынды
      қаржылық құрал. Осы мақсат үшін ұйымның өз қор құралдары 16А және  16В
      тармақтарына сәйкес қор құралдары деп жіктелген мерзімнен  бұрын  өтеу
      құқығы бар қаржы  құралдарды,  ұйымға  басқа  тарапқа  ұйымның  нетто-
      активтерінің пропорциялық үлестерді тарату  міндетін  тек  жоюдан  соң
      жүктейтін құралдарды қоспайды және 16С және 16  D  тармақтарына сәйкес
      қор құралдары ретінде  немесе  ұйымның  өз  қор  құралдарының  болашақ
      түсімі немесе жеткізілуі үшін келісімшарттар болатын құралдар  ретінде
      жіктеледі.
  33. Қаржылық міндеттеме дегеніміз төмендегідей кез келген міндеттеме:
  34. (a)           келісімшарттық міндеттеме:
  35. (i)           ақша немесе басқа қаржылық активті басқа ұйымға беруге;
      немесе
  36.  (ii)          қаржылық  активтерді  немесе  қаржылық  міндеттемелерді
      басқа ұйыммен ұйым үшін  потенциалды  тиімсіз  болатын  келісімшарттар
      бойынша айырбастауға: немесе
  37. (б)           ұйымның өз акциялары  арқылы  төленетін  немесе  төленуі
      мүмкін келісімшарт және төмендегідей болып табылады:
  38.  (i)           орнына  ұйым  өз  акцияларының  айнымалы  санын  беруге
      міндетті болып табылатын немесе  міндетті  болуы  мүмкін  туынды  емес
      қаржылық құрал; немесе
  39.  (ii)          ақша  қаражатының  бекітілген  мөлшерін  немесе   басқа
      қаржылық   активті   ұйымның   өз   акцияларының   бекітілген   санына
      айырбастаудан басқа жолмен  төленетін  немесе  төленуі  мүмкін  туынды
      қаржылық құрал. Осы мақсат үшін, егер ұйым өзінің  туынды  емес  құнды
      қағаз құралдары бірдей сыныбының  әрекет  етуші  иелеріне  құқықтарды,
      опциондарды және өкілеттіктерді пропорционалды етіп ұсынса  кез-келген
      ақша  айналымының  тұрақты  мөлшеріне  ұйымның  өзінің   құнды   қағаз
      құралдарын сатып алуға арналған құқықтар, опциондар  мен  өкілеттіктер
      төлем құжаттары болып  табылады.  Сонымен  бірге  осы  мақсаттар  үшін
      ұйымның өз акциялары 16А және 16В  тармақтарына сәйкес  акциялары  деп
      жіктелген мерзімнен бұрын өтеу құқығы  бар  қаржы  құралдарды,  ұйымға
      басқа тарапқа ұйымның таза активтерінің  пропорциялық  үлестерін  беру
      міндетін   тек    жоюдан    соң    жүктейтін    құралдарды    қоспайды
      және 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялары ретінде немесе ұйымның
      өз  акцияларының   болашақ   қабылдануы   немесе   берілуі   жөніндегі
      келісімшарттар болатын құралдар ретінде жіктеледі.
  40. Ерекше жағдай ретінде, қаржылық  міндеттеме  анықтамасына  сай  құрал,
      егер  оның 16А және 16В   тармақтарындағы немесе   16С   және   16   D
      тармақтарындағы барлық белгілерге ие болса және  келісімшарттарға  сай
      болса, үлестік құрал ретінде жіктеледі.
  41. Үлестік  құрал  — ұйымның  барлық  міндеттемелерін  шегергеннен  кейін
      қалған оның активтеріндегі қалдық үлесіне құқығын растайтын кез келген
      келісімшарт.
  42. Әділ құн — бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені
      жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы  келетін  және  бір-бірінен
      тәуелсіз  тараптар  арасында  мәміле  жасалған  кезде  міндеттемелерді
      реттеуге болатын сома.
  43. Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құрал дегеніміз  иесіне  құралды
      эмитентке ақша қаражаты немесе басқа  қаржылық  актив  орнына  қайтару
      құқығын беретін немесе екі ұшты болашақ оқиға  пайда  болғанда  немесе
      құрал иесі қайтыс  болғанда  немесе  зейнеткерлік  демалысқа  шыққанда
      өздігінен эмитентке қайтарылатын қаржылық құрал.
  44.  12.            Мынадай  терминдер  9   ХҚЕС   (IFRS)   стандартының А
      қосымшасында немесе 39  ХҚЕС-тың  (IAS) Қаржы  құралдары:  тану   және
      багалау 9-тармағында анықталып және осы Стандартта 39 ХҚЕС (IAS)  және
      9 ХҚЕС (IFRS) стандартында белгіленген мәндерде қолданылады:
  45. -   қаржы активінің немесе қаржы міндеттемесінің амортизациялық құны
  46. -   танудан бас тарту
  47. -   туынды құрал
  48. -   тиімді пайыздың мөлшерлеме әдісі
  49. -   қаржы кепілдемесінің келісімшарты
  50. -   пайда немесе шығын арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржы
      активі немесе қаржы міндеттемесі
  51. -   нақты келісім
  52. -   болжамды мәміле
  53. -   хеджирлеудің тиімділігі
  54. -   хеджирлеу бабы
  55. -   хеджирлеу құралы
  56. -   саудаға арналған қаржы активі немесе міндеттеме
  57. -   үлгі сатып алу немесе сату
  58. -   мәміле бойынша шығындар.
  59.    13.                    Осы    Стандарттағы    «келісімшарт»    және
      «келісімшарттық»  терминдері  екі  немесе  одан  да  көп   тараптардың
      арасындағы келісімге қатысты, айқын экономикалық салдарлары бар  және,
      әдетте, тараптар оларды орындаудан  жалтара  алмайды,  өйткені  мұндай
      келісімді   орындау   құқықтық   санкциялармен   қамтамасыз   етілген.
      Келісімшарттар, және тиісінше, қаржы құралдары әр түрлі нысанда  болуы
      мүмкін және жазбаша түрде ұсынылуы міндетті емес.
  60. 14.                 Осы Стандарттағы «ұйым» термині  жеке  тұлғаларға,
      серіктестіктерге, акционерлік қоғамдарға, трастілерге және мемлекеттік
      мекемелерге қатысты қолданылады.
  61.  

|Ақпаратты ашып көрсету                                                    |


  62. Міндеттемелер  және  капитал  (сонымен  қоса  AG13-AG14J,  АG25-АG29А-
      тармақтарды қараңыз)

  63. 15.                 Қаржы  құралының  эмитенті  алғашқы  тану  кезінде
      мәміленің келісімшарт  мазмұнына  және  қаржы  міндеттемесінің,  қаржы
      активінің және үлестік  құралдың  анықтамаларына  сәйкес  осы  құралды
      немесе оны құраушы бөліктерін қаржы міндеттемесі, қаржы активі  немесе
      үлестік құрал ретінде жіктеуі тиіс.
  64. 16.                 Эмитент 11 тармақтағы анықтамаларды қаржылық құрал
      қаржылық міндеттеме емес қор құралы екендігін  анықтауға  қолданғанда,
      егер, және тек қана егер, төмендегі (а)  және  (b)  келісімшарттарының
      екеуі де орындалса құрал қор құралы бола алады.
  65. (a)           Келісімшарт бойынша осы құралдың бөлігі міндеттеме болып
      табылмайды:
  66. (i)            басқа ұйымның  ақша  қаражаттарын  немесе  басқа  қаржы
      активін ұсыну;
  67. немесе
  68. (ii)           эмитент үшін әлеуетті тиімсіз  жағдайда  басқа  ұйыммен
      қаржы активтерін немесе қаржы міндеттемелерін алмастыру.
  69. (b)          егер құрал эмитенттің өз қор құралдарымен төленетін
      немесе төленуі мүмкін болса, ол:
  70. (i)             өзінің акцияларының ауыспалы санын беруге
      келісімшартты міндеттемесін қоспайтын туынды емес міндеттеме болып
      табылады;
  71. немесе
  72. (ii)            тек эмитенттің ақша  қаражатының  бекітілген  мөлшерін
      немесе басқақаржылық активті өз  қор  құралдарының  бекітілген  санына
      айырбастауы  арқылы төленетін туынды қаржылық құрал. Осы мақсат  үшін,
      егер ұйым өзінің туынды емес құнды қағаз  құралдары  бірдей  сыныбының
      әрекет етуші  иелеріне  құқықтарды,  опциондарды  және  өкілеттіктерді
      пропорционалды  етіп  ұсынса  кез-келген  ақша   айналымының   тұрақты
      мөлшеріне ұйымның өзінің құнды қағаз құралдарын сатып  алуға  арналған
      құқықтар, опциондар мен өкілеттіктер төлем құжаттары  болып  табылады.
      Сонымен   бірге    осы    мақсаттар    үшін    эмитенттің    өз    қор
      құралдары 16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында
      сипатталған барлық белгілері  бар  және  келісімшарттарға  сай  немесе
      эмитенттің өз қор құралдарынының болашақ түсімі немесе жеткізілуі үшін
      келісімшарттар болатын құралдарды қоспайды.
  73. Эмитенттің өз қор  құралдарынының  болашақ  түсімі  немесе  жеткізілуі
      нәтижесінде пайда болатын немесе пайда болуы мүмкін, бірақ  жоғарыдағы
      (а) және (b)  келісімшарттарына  сай  емес  туынды  қаржылық  құралдан
      туындайтын міндеттемені қоса алғанда,  келісімшарттық  міндеттеме  қор
      құралы  бола  алмайды.  Ерекше  жағдай  ретінде,  қаржылық  міндеттеме
      анықтамасына  сай  құрал,  егер  ол   16А   және   16В   тармақтарында
      немесе 16Сжәне 16D тармақтарында сипатталған барлық белгілері бар және
      келісімшарттарға сай болса, қор құралы ретінде жіктеледі.

  74. Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құрал

  75. 16А        Опционға тіркеулі сатылуға құқығы  бар  құралына  эмитентке
      арналған Опционға  тіркеулі  сатылуға  құқығын  қолданғаннан  соң  сол
      құралды ақша қаражатына немесе  басқа  қаржылық  активке  қайта  сатып
      алуға немесе айырбастауға келісімшарттық міндеттеме  кіреді.  Қаржылық
      міндеттеменің  анықтамасынан  ерекшелік  ретінде,   құрамына   осындай
      міндеттеме кіретін құрал, егер келесі  белгілердің  барлығын  иеленсе,
      қор құралы ретінде жіктеледі:
  76. (a)            Ол,  ұйым  жойылған  жағдайда,  иесіне  ұйымның  нетто-
      активінің  пропорциялық  үлесіне  өкілеттік  береді.  Ұйымның   нетто-
      активтері  деп  барлық  басқа  ұйымның   өз   активтеріне   талаптарын
      шегергеннен кейін қалатын активтер саналады.
  77. Пропорциялық үлес төмендегілер арқылы анықталады:
  78. (i)            жойылғаннан кейін ұйымның нетто-активтерін тең мөлшерлі
      бірліктерге бөлу арқылы; және
  79.  (ii)            сол  мөлшерді  қаржылық   құрал   иесінің   иеленетін
      бірліктердің санына көбейту арқылы.
  80.  (b)            Осы  құрал  құралдардың  басқа  түрлерінің   барлығына
      қарағанда  екінші  дәрежелі  құралдар  түріне  жатады.  Осындай  түрге
      жатқызылу үшін құрал:
  81.  (i)             жойылғаннан  кейін  ұйымның  өз   активтеріне   басқа
      талаптары алдында ешқандай приоритетке ие болмауы тиіс, және
  82. (ii)           құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші
      дәрежелі  құралдар  түріне  жатқызылғанға  дейін  басқа  бір   құралға
      конверциялауды қажет етпеуі тиіс.
  83. (c)           Құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда  екінші
      дәрежелі құралдар  түріне  жатқызылатын  барлық  қаржылық  құралдардың
      белгілері ұқсас болады.  Мысалы,  олардың  барлығы  опционға  тіркеулі
      сатылуға құқығы  бар  болуы  тиіс,  және  қайта  сатып  алудың  немесе
      айырбастаудың бағасын есептеуге қолданылған басқа  тәсілдің  формуласы
      сол түрдегі барлық құралдар үшін бірдей болады.
  84. (d)           Эмитенттің құралды ақша қаражатына немесе басқа қаржылық
      активке  қайта  сатып   алуға   немесе   айырбастауға   келісімшарттық
      міндеттемеден басқа, құралға  ақша  қаражатын  немесе  басқа  қаржылық
      активін басқа  ұйымға  жеткізуге  немесе  қаржылық  активтерді  немесе
      қаржылық міндеттемелерді басқа ұйымдармен потенциалды тиімсіз  болатын
      келісімшарттар бойынша айырбастау  жөніндегі  ешқандай  келісімшарттық
      міндеттеме кірмейді және ол қаржылық міндеттеменің  анықтамасының  (b)
      тармақшасында баяндалғандай  ұйымның  өз  қор  құралдарымен  төленетін
      немесе төленуі мүмкін келісімшарт болмайды.
  85. (e)           Құралдың пайдалану  мерзімі  ішінде  құралға  тән  толық
      күтілетін ақша қаражатының қозғалыстары негізінен кіріс  пен  шығысқа,
      танылған  нетто-активтердің  өзгерісіне  немесе   құралдың   пайдалану
      мерзімі ішінде ұйымның  танылған  және  танылмаған  нетто-активтерінің
      әділ  құнының  өзгерісіне  негізделеді  (құралдың  кез  келген  әсерін
      қоспағанда).
  86. 16В         Құрал қор құралы ретінде жіктелуі  үшін,  құралдың  барлық
      жоғарыда  белгілерді  иеленуіне  қоса,   эмитенттің   ешқандай   басқа
      төмендегілерді иеленетін қаржылық құралы немесе  келісімшарты  болмауы
      тиіс:
  87. (a)                  негізінен  кіріс  пен  шығысқа,  танылған  нетто-
      активтердің өзгерісіне немесе ұйымның танылған және танылмаған  нетто-
      активтерінің  әділ  құнының  өзгерісіне   (осындай   құралдың   немесе
      келісімшарттың кез келген әсерін қоспағанда)  негізделген  толық  ақша
      қаражатының қозғалыстары және
  88. (b)           опционға  тіркеулі  сатылуға  құқығы  бар  құрал  иесіне
      түсетін негізінен шектеуші немесе бекітуші қалдық табыстың әсері.
  89. Осы келісімшартты қолдану мақсатымен, ұйым құралсыз ие мен  эмиссиялық
      ұйым арасында пайда болуы мүмкін эквивалентті келісімшарттың мәмілелік
      келісімшарттары мен талаптарына  ұқсас  келісімшарттық  келісімшарттар
      мен  талаптары  бар  қаржылық  емес  келісімшарттарды  16А  тармағында
      сипатталған құралдың иесімен қарастырмайды. Егер ұйым осы  келісімшарт
      орындалатындығын анықтай алмаса, ол мерзімнен бұрын  өтеу  құқығы  бар
      құралды қор құралы деп жіктемейді.

  90. Ұйымға басқа тарапқа ұйымның  нетто-активтерінің  пропорциялық  үлесін
      тек  жоюдан  соң  үлестіруге  міндеттеме  жүктейтін  құралдар,  немесе
      құралдардың құраушы бөліктері

  91. 16С         Кейбір қаржылық  құралдардың  қатарына  эмиссиялық  ұйымға
      жүктелетін  басқа  бір  ұйымға  оның  нетто-активтерінің  пропорциялық
      үлесін тек жоюдан соң үлестіруге келісімшарттық міндеттеме кіреді. Бұл
      міндеттеме туындауының себебі жоюдың пайда болуы анық және ол  ұйымның
      қадағалауынан тыс (мысалы жұмыс жасау мерзімі  шектеулі  ұйым)  немесе
      пайда  болуы  анық  емес,  бірақ  құрал  иесінің   еркінде.   Қаржылық
      міндеттеменің  анықтамасынан  ерекшелік  ретінде,   құрамына   осындай
      міндеттеме кіретін құрал, егер келесі  белгілердің  барлығын  иеленсе,
      қор құралы ретінде жіктеледі:
  92. (a)            Ол,  ұйым  жойылған  жағдайда,  иесіне  ұйымның  нетто-
      активінің  пропорциялық  үлесіне  өкілеттік  береді.  Ұйымның   нетто-
      активтері  деп  барлық  басқа  ұйымның   өз   активтеріне   талаптарын
      шегергеннен кейін қалатын активтер саналады.
  93. Пропорциялық үлес төмендегілер арқылы анықталады:
  94. (i)            жойылғаннан кейін ұйымның нетто-активтерін тең мөлшерлі
      бірліктерге бөлу арқылы; және
  95.  (ii)            сол  мөлшерді  қаржылық   құрал   иесінің   иеленетін
      бірліктердің санына көбейту арқылы.
  96.  (b)            Осы  құрал  құралдардың  басқа  түрлерінің   барлығына
      қарағанда  екінші  дәрежелі  құралдар  түріне  жатады.  Осындай  түрге
      жатқызылу үшін құрал:
  97.  (i)             жойылғаннан  кейін  ұйымның  өз   активтеріне   басқа
      талаптары алдында ешқандай приоритетке ие болмауы тиіс, және
  98. (ii)           құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші
      дәрежелі  құралдар  түріне  жатқызылғанға  дейін  басқа  бір   құралға
      конверциялауды қажет етпеуі тиіс.
  99. (c)           Құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда  екінші
      дәрежелі құралдар  түріне  жатқызылатын  барлық  қаржылық  құралдардың
      эмиссиялық ұйымды оның нетто-активтерінің пропорциялық  үлесін  жоюдан
      соң үлестіруге жүктейтін ұқсас келісімшарттық міндеттемесі болуы тиіс.
 100. 16D         Құрал қор құралы ретінде жіктелуі  үшін,  құралдың  барлық
      жоғарыда  белгілерді  иеленуіне  қоса,   эмитенттің   ешқандай   басқа
      төмендегілерді иеленетін қаржылық құралы немесе  келісімшарты  болмауы
      тиіс:
 101. (a)                  негізінен  кіріс  пен  шығысқа,  танылған  нетто-
      активтердің өзгерісіне немесе ұйымның танылған және танылмаған  нетто-
      активтерінің  әділ  құнының  өзгерісіне   (осындай   құралдың   немесе
      келісімшарттың кез келген әсерін қоспағанда)  негізделген  толық  ақша
      қаражатының қозғалыстары және
 102. (b)           құрал иесіне түсетін негізінен шектеуші немесе  бекітуші
      қалдық табыстың әсері.
 103. Осы келісімшартты қолдану мақсатымен, ұйым құралсыз ие мен  эмиссиялық
      ұйым  арасында  пайда   болуы   мүмкін   эквивалентті   келісімшарттың
      келісімшарттық келісімшарттары мен  талаптарына  ұқсас  келісімшарттық
      келісімшарттар мен талаптары бар қаржылық  емес  келісімшарттарды  16С
      тармағында сипатталған құралдың иесімен қарастырмайды. Егер  ұйым  осы
      келісімшарт орындалатындығын анықтай алмаса, ол құралды қор құралы деп
      жіктемейді.

 104. Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар  құралдарды  және  ұйымға  басқа
      тарапқа ұйымның нетто-активтерінің пропорциялық үлесін тек жоюдан  соң
      үлестіруге міндеттеме жүктейтін құралдарды қайта жіктеу

 105.   16Е             Ұйым 16А және 16В   тармақтарына немесе 16С және 16D
      тармақтарына сәйкес қор құралы  ретінде  қаржылық  құралды  құрал  сол
      тармақтарда   баяндалған   барлық   белгілерге    ие    болған    және
      келісімшарттарға сай болған күннен бастап жіктеуі тиіс. Ұйым  қаржылық
      құралды құрал сол тармақтарда баяндалған барлық белгілерге  ие  болуын
      немесе келісімшарттарға  сай  болуын  тоқтатқан  күннен  бастап  қайта
      жіктеуі тиіс. Мысалы, егер ұйым өзінің өтелмеген  болып  қалатын  және
      16А және 16В тармақтарында баяндалған  барлық  белгілерге  ие  болатын
      және келісімшарттарға сай болатын айналымға шығарылған мерзімнен бұрын
      өтеу құқығы жоқ құралдарының барлығын және кез келген мерзімнен  бұрын
      өтеу құқығы бар құралдарды өтеп алса, ұйым мерзімнен бұрын өтеу құқығы
      бар құралдарды қор құралы ретінде  мерзімнен  бұрын  өтеу  құқығы  жоқ
      құралдарды өтеген күннен бастап қайта жіктеуі тиіс.
 106. 16F         Ұйым құралдарды  қайта  жіктеу  жөнінде 16Е  тармағына сай
      төмендегідей есеп беруі тиіс:
 107. (a)                 Ол қор құралын қаржылық міндеттеме  ретінде  құрал
      16А және 16В  тармақтарындағы  немесе  16С  және  16D  тармақтарындағы
      барлық  белгілерге  ие  болуын  немесе  келісімшарттарға  сай   болуын
      тоқтатқан  күннен  бастап  қайта  жіктеуі  тиіс.  Қаржылық  міндеттеме
      құралдың қайта жіктеу күніндегі әділ құны бойынша бағалануы тиіс. Ұйым
      үлестегі қор құралының қалдық құны мен  қаржылық  міндеттеменің  қайта
      жіктеу күніндегі әділ құны арасындағы кез келген  айырмашылықты  тануы
      тиіс.
 108. (b)           Ол қаржылық міндеттемені үлес ретінде құрал 16А және 16В
      тармақтарында  немесе 16С және 16D   тармақтарында баяндалған   барлық
      белгілерге ие болған және келісімшарттарға сай  болған  күннен  бастап
      қайта жіктеуі тиіс. Қор құралы  қаржылық  міндеттеменің  қайта  жіктеу
      күніндегі қалдық құны бойынша бағалануы тиіс.

 109. Ақша қаражатын немесе басқа қаржылық активті үлестіруге келісімшарттық
      міндеттеменің болмауы (16(а) тармағы)

 110.  17.             16А  және  16В  тармақтарында  немесе  16С  және  16D
      тармақтарында сипатталған  жағдайлардан  басқа  қаржылық  міндеттемені
      үлестік құралдан ажыратуда маңызды белгі - бір тараптың (эмитент) ақша
      қаражатын  немесе  басқа  қаржылық  активті   басқа   тарапқа   (иесі)
      үлестіруге немесе қаржылық активтерді немесе қаржылық  міндеттемелерді
      эмитент  үшін  потенциалды  тиімсіз  болатын  келісімшарттар   бойынша
      иесімен   айырбастауға   қаржылық   құрал    бойынша    келісімшарттық
      міндеттемесінің болуы.Себебі үлестік құралды ұстаушының дивидендтердің
      немесе капитал есебінен бөлінетін басқа да құралдардың пропорционалдық
      үлесін алуға құқығы болады, өйткені эмитент  келісімшарт  бойынша  осы
      құралдарды бөлуге міндетті емес,  одан  басқа  ақша  құралдары  ұйымын
      немесе өзге қаржылық активті талап етуге болмайды.
 111. 18.            Қаржылық  құралдың  ұйымның  есебінде  немесе  қаржылық
      жағдайында жіктелуін қаржылық құралдың заңдық пішіні  емес,  оның  шын
      мәні анықтайды. Шын мәні және заңдық  пішіні  әдетте  тұрақты  болады,
      бірақ әрқашан олай емес. Кейбір  қаржылық  құралдарда  үлестің  заңдық
      пішіні  болады,  бірақ  шын  мәнінде  олар  міндеттеме   болады   және
      басқаларында акцияларға қатысты белгілер және қаржылық міндеттемелерге
      қатысты белгілер бірігіп кездеседі. Мысалы:
 112. (a)                эмитенттің болашақта белгіленген немесе белгілі бір
      күні белгіленген,  немесе  белгілі  бір  сома  бойынша  оның  міндетті
      өтелуін көздейтін, не ұстаушыға эмитенттен осы құралды нақты бір  күні
      немесе одан кейін белгіленген, немесе белгілі бір бағамен сатып  алуды
      талап  ету  құқығын  беретін  кез  келген  артықшылықты  акция   қаржы
      міндеттемесі болып табылады.
 113. (b)          иесіне эмитентке  ақша  қаражаты  немесе  басқа  қаржылық
      актив орнына қайтаруға құқық беретін қаржылық құрал («мерзімінен бұрын
      өтеу құқығы бар құрал») 16А және 16В тармақтарына немесе 16С және  16D
      тармақтарына сәйкес акциялар  ретінде  жіктелген  құралдардан  басқасы
      қаржылық міндеттеме болып табылады. Қаржылық құрал, тіпті ақша  немесе
      басқа қаржылық активтерінің мөлшері көбею немесе азаю  мүмкіндігі  бар
      индекс  немесе  басқа  бірлік  негізінде  анықталғанда  да,   қаржылық
      міндеттеме  болып  табылады.  Құралдың  иесінің  оны  эмитентке   ақша
      қаражаты немесе өзге  де  актив  орнына  қайтару  мүмкіндігінің  болуы
      мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар  құрал,  16А  және  16В  тармақтарына
      немесе 16С және 16D тармақтарына  сәйкес  акциялар  ретінде  жіктелген
      құралдардан   басқасы   қаржылық   міндеттеменің   анықтамасына    сай
      келетіндігін  білдіреді.   Мысалы,   мерзімсіз   өзара   қорлар,   пай
      инвестициялық  қорлары,  серіктестіктер  және   кейбір   кооперативтік
      ұйымдар өз пай иелеріне немесе мүшелеріне  эмитенттегі  өз  пайыздарын
      кез келген уақытта ақша  қаражатына  айырбастау  құқығын  бере  алады,
      бұның нәтижесінде пай иелерінің немесе мүшелерінің пайыздары, 16А және
      16В тармақтарына  немесе 16С  және  16D  тармақтарына сәйкес  акциялар
      ретінде жіктелген  құралдардан  басқасы,  қаржылық  міндеттемелер  деп
      жіктеледі. Алайда,  қаржылық  міндеттеме  ретінде  жіктеу  акционерлік
      үлесі жоқ ұйымның (кейбір  өзара  қорлар,  пай  инвестициялық  қорлары
      сияқты,  7  көрнекі  мысалдарды  қараңыз)  қаржылық  есебіндегі   «пай
      иелеріне тән нетто-актив құны»  және  «пай  иелеріне  тән  нетто-актив
      құнының  өзгерісі»  сияқты   сөз   тіркестерін   қолданылуына   немесе
      мүшелердің пайыздарының  жиынтығы  үлестің  анықтамасына  сай  келетін
      резервтер сияқты қаржылық жағдай  туралы  есеп  баптарынан  және  үлес
      анықтамасына  сай  келмейтін  мерзімінен   бұрын   өтеу   құқығы   бар
      құралдардан  тұратындығын  көрсету   үшін   қосымша   ақпаратты   ашып
      көрсетудің  қолданылуына  кедергі  жасамайды  (8  көрнекі   мысалдарды
      қараңыз).
 114. 19.           Егер ұйымның келісімшарттық міндеттемені өтеу үшін  ақша
      қаражатын  немесе  басқа  қаржылық  активті  үлестіруден  бас  тартуға
      шүбәсіз  құқығы  болмаса,  міндеттеме,  16А  және   16В   тармақтарына
      немесе 16С және 16D  тармақтарына сәйкес  акциялар  ретінде  жіктелген
      құралдардан басқасы, қаржылық міндеттеменің анықтамасына сай болады.
 115. Мысалы:
 116. (а)           ұйымның міндеттемені орындаудағы шектеулі қабілеттерді,
      шетелдік валютаның жетіспеушілігі немесе реттеуші органдардан төлеуге
      рұқсаттылықтың алу қажеттілігі ұйымды оны келісімшарт міндеттемесінен
      босатпайды және осы құрал бойынша иеленушінің келісімшарт құқығын
      тоқтатпайды.
 117. (b)           ұйымның ақша қаражатын немесе өзге де  қаржылық  активті
      бермеуге сөзсіз құқығы болмағандықтан, контрагенттің мерзімінен  бұрын
      өтеуге өз құқығын орындауға негізделген келісімшарттық міндеттемесі.
 118. 20.            Ақша қаражаттарын немесе басқа да қаржы активін  беруге
      тікелей келісімшарт  міндеттемесі  пайда  болмауына  байланысты  қаржы
      құралының талаптары бойынша  жанама  міндеттеме  пайда  болуы  мүмкін.
      Мысалы:
 119. (a)           қаржы құралына, егер ұйым төлемдерді жүзеге  асырмағанда
      немесе құралдарды өтеуін төлеп қайта сатып  алмағанда  ғана,  реттелуі
      тиіс қаржылық емес міндеттеме қоса жүре алады. Егер ұйым қаржылық емес
      міндеттеме есебінен ақша қаражатын аударуды немесе басқа қаржы активін
      аударуды болдырмағанда, осындай қаржы құралы қаржы міндеттемесі  болып
      табылады;
 120.         (b)          егер қаржы құралының талаптары бойынша ұйым  өтеу
      кезінде мыналарды:
 121. (i)            ақша қаражатын немесе басқа да қаржы активін; не
 122. (ii)           құны ақша қаражатының немесе басқа да  қаржы  активінің
      құнынан  елеулі  жоғары  болатын  өзінің  меншікті  акцияларын  берген
      жағдайда, ол қаржы міндеттемесі болып табылады.
 123. Ұйымның ақша қаражатын немесе басқа да қаржы активтерін беруге тікелей
      келісімшарт    міндеттемесі    болмағанына    қарамастан    акцияларды
      альтернативті есептеудің  құнын  ұйым  ақша  қаражаттарымен  есептеуді
      қалайтын болады. Кез келген жағдайда ұстаушыға ең  болмағанда  ақшалай
      нысандағы есеп сомасына тең болатын соманы алуға кепілдік беріледі.

 124. Ұйымның меншікті акцияларымен есептесуі (16(b)-тармақ)

 125. 21. Келісімшарт  ұйымның  меншікті  акцияларды  алуға  немесе  ұсынуға
      әкеліп соқтыра алмайтындықтан, үлестік құрал болып табылмайды.  Алынуы
      немесе  берілуі  тиісті  ұйымның  меншікті  акцияларының   әділ   құны
      келісімшарт  құқығының  немесе  міндеттеменің   сомасына   тең   болып
      вариацияланатындай,   ұйым   меншікті   акцияларының   немесе    басқа
      акциялардың кейбір мөлшерін алуға немесе беруге  келісімшарт  құқығына
      немесе міндеттемесіне ие бола алады. Осындай келісімшарт құқығы немесе
      міндеттемесі белгіленген соманың немесе кез  келген  айнымалы  шаманың
      ауытқуымен байланысты жартылай немесе  толық  ауысатын  соманың  алуын
      немесе ұсынуын алдын ала қарастыра алады (мысалы, пайыз  мөлшерлемесі,
      тауар  бағасы  немесе  қаржы  құралының  құны).  Төменде   екі   мысал
      келтірілген: (а) 100 а.б.[1] сомасында ұйымның  жеке  акцияларын  беру
      туралы келісімшарт, және (b) оған сәйкес ұйым алтынның құны 100  унция
      эквивалентін құрайтын мөлшері жеке акцияларын беруі тиіс  келісімшарт.
      Осындай  келісімшарт  ұйымның,  оның  жеке  акцияларын  беру   жолымен
      келісімшартты реттеуі тиіс болса  да  немесе  реттей  алса  да,  қаржы
      міндеттемесі  болып  табылады.  Келісімшарт  ұйым   жеке   акциялардың
      айнымалы мөлшерін осы келісімшарт бойынша есеп айырысу құралы  ретінде
      пайдаланғандықтан, үлестік құрал болып табылмайды. Осыған сәйкес,  осы
      келісімшарт ұйым барлық міндеттемелерін  шегеріп  тастағаннан  кейінгі
      оның активтерге қатысудың қалдық үлесінің болуын куәландырмайды.
 126. 22.            22А тармағында баяндалғаннан басқа жағдайларда, ұйымның
      өз қаржылық құралдарының  бекітілген  санын  ақша  қаражатының  немесе
      басқа  қаржылық  активтің  бекітілген  мөлшерінің  орнына   (қабылдауы
      немесе) үлестіруі арқылы есептесетін келісімшарт үлестік  құрал  болып
      табылады. Мысалы, қарама қарсы тарапқа ұйым акцияларының  белгілі  бір
      мөлшерін белгілі бір бағаға немесе қарызды міндеттеменің  белгілі  бір
      белгіленген негізгі сомасына сатып алуына құқық беретін акция  опционы
      үлестік құрал  болып  табылады.  Төленетін  немесе  қабылданатын  өзге
      қаржылай  акциялар  немесе  қаражаттың  сомасына  немесе  қабылданатын
      немесе жеткізілетін үлестік құралдар  санына  әсер  етпейтін  пайыздың
      нарықтық мөлшерлемелеріндегі құбылулардан туындайтын  келісім  шарттың
      әділ  құнындағы  өзгерістер  келісім  шарт  жасасу  барысында  келісім
      шарттың үлестік құрал болуына кедергі болмайды.  Кез  келген  төленген
      төлем (сатып алу құқығы үшін төленген сыйақы тәрізді) үлестен  тікелей
      алынып тасталады. Үлес құралының  әділ  бағасындағы  өзгерістер  қаржы
      есептілігінде танылмайды.
 127. 22А         Егер ұйымның келісімшарт бойынша есептескеннен кейін  ұйым
      қабылдайтын   немесе   үлестіретін   өз   акциялары 16А    және    16В
      тармақтарындасипатталған барлық белгілері  бар  және  келісімшарттарға
      сай мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар қаржылық құралдар  болса,  немесе
      ұйымға басқа бір тарапқа ұйымның нетто-активінің  пропорциялық  үлесін
      тек  жоюдан  соң  үлестіруге  міндеттемені  жүктейтін 16С   және   16D
      тармақтарындасипатталған барлық белгілері  бар  және  келісімшарттарға
      сай  құралдар  болса,  келісімшарт  қаржылық  актив  немесе   қаржылық
      міндеттеме  болып  табылады.   Бұған   ұйымның   осындай   құралдардың
      бекітілген санын  ақша  қаражатының  немесе  басқа  қаржылық  активтің
      бекітілген  мөлшерінің  орнына  (қабылдауы  немесе)  үлестіруі  арқылы
      есептесетін келісімшарт кіреді.
 128. 23.                 16А және  16В  тармақтарында немесе 16С  және  16D
      тармақтарында сипатталған  жағдайларды  қоспағанда,  құрамына   ұйымға
      жүктелетін өз акцияларын ақша  немесе  басқа  қаржылық  активке  сатып
      алуға міндеттеме кіретін  келісімшарт  өтеу  мөлшерінің  дисконтталған
      құнына (мысалы, аванстық қайта  сатып  алу  бағасының,опционды  жүзеге
      асыру бағасының немесе  басқа  өтеу  сомасының  дисконтталған  құнына)
      қаржылық міндеттемені тудырады. Тіпті келісімшарттың өзі үлестік құрал
      болса да бұл жағдай орын алады. Мысал ретінде ұйымның ақша  қаражатына
      меншікті акцияларын алуға форвордтық келісімшарт бойынша  міндеттемеге
      ие болған жағдайды келтіруге болады. 9 ХҚЕС-ына  (IFRS)  сәйкес  қаржы
      міндеттемесін алғашқы тану кезінде  оның  әділ  құны  (өтеу  сомасының
      дисконтталған құны) капиталдан қайта жіктеледі. Салдарынан  осы  қаржы
      міндеттемесі 9 ХҚЕС-ына  (IFRS) сәйкес  бағаланады.  Егер  келісімшарт
      мерзімінің аяғына дейін ол орындалмаса, қаржы міндеттемесінің қаржылық
      жағдай туралы есептік құны капиталға  қайта  жіктеледі.  Ұйымның  жеке
      акцияларын сатып алуы тиісті болатын ұйымның келісімшарт  міндеттемесі
      өтеу  сомасының  дисконтталған  құнына  қатысты,  сатып  алу   бойынша
      міндеттеме контрагенттің  өзінің  мерзімінен  бұрын  өтеуге  құқығымен
      өткізумен қамтылған болса  да,  қаржы  міндеттемесінің  пайда  болуына
      әкеліп  соқтырады  (мысалы,  сатып   алуға   арнап   жазылған   опцион
      контрагентке ұйымның меншікті үлестік құралын оның  өзіне  белгіленген
      баға бойынша сатуға құқық береді).
 129. 24.                 Ұйымның меншікті акцияларының айнымалы  мөлшерінің
      орнына ақша қаражатының  немесе  басқа  да  қаржы  активінің  айнымалы
      сомасын алуы немесе беруі жолымен жүзеге  асырылатын  есептеу  бойынша
      келісімшарт қаржы активі немесе  қаржы  міндеттемесі  болып  табылады.
      Мысал ретінде соған  сәйкес  ұйым  құны  алтынның  100  унциясына  тең
      болатын ақша қаражатының  сомасының  орнына  100  меншікті  акцияларын
      беруіне тиіс болатын келісімшартты келтіруге болады.

 130. Шартты өтеу бойынша бағалау міндеттемелері

 131. 25.                  Қаржылық құрал құралдың эмитентінің және  иесінің
      екеуі де қадағалай алмайтын, қор биржасы индексінің,  тұтыну  бағалары
      индексінің, пайыздық мөлшерлеменің немесе салық  заңдарының  өзгерісі,
      немесе   эмитенттің    болашақ    табысы,    таза    пайдасы    немесе
      міндеттемелерінің үлеске қатынасы сияқты  екі  ұшты  болашақ  оқиғалар
      пайда  болған  немесе  пайда  болмаған  жағдайда  (немесе   екі   ұшты
      жағдайлардың нәтижесі бойынша) ұйымның  ақша  қаражатын  немесе  басқа
      қаржылық активті үлестіруін немесе қаржылық міндеттемелерге тән  басқа
      жолдармен өтеуді талап етуі мүмкін.
 132.                   Осындай  құралдың  эмитентінің  ақша  немесе   басқа
      қаржылық активті  үлестіруден  (немесе  қаржылық  міндеттемелерге  тән
      басқа жолдармен өтеуден) бас тартуға шүбәсіз  құқығы  жоқ.  Сондықтан,
      егер төмендегідей болмаса, бұл эмитенттің қаржылық міндеттемесі  болып
      табылады:
 133. (a)                 шартты өтеу келісімшартының  ережелерінің  ақшамен
      немесе басқа қаржылық активпен өтеуді (немесе қаржылық міндеттемелерге
      тән басқа жолдармен өтеуді) талап етуі мүмкін бөлігі ақиқат емес;
 134. (b)           эмитентке міндеттемені  ақшамен  немесе  басқа  қаржылық
      активпен өтеу (немесе қаржылық  міндеттемелерге  тән  басқа  жолдармен
      өтеу) туралы талап, тек эмитенттің жойылуы  жағдайында  ғана,  қойылуы
      мүмкін, немесе
 135. (c)           құралдың 16А және 16В  тармақтарындағы барлық  белгілері
      бар және шарттарға сай.

 136. Есептесу тәсілдері

 137. 26.                 Бір тарап  туынды  қаржы  құралы  бойынша  есептеу
      тәсілін таңдауға мүмкіндік алған кезде (мысалы, эмитент немесе осындай
      құралды ұстаушы есептеуді ақша қаражатымен  қарсы  талап  ету  жолымен
      немесе акцияларды ақша қаражатына айырбастау нысанында таңдай  алады),
      осындай құрал, егер барлық балама тәсілдердің нәтижесінде  ол  үлестік
      құрал болып қалмаған жағдайда, қаржы активі немесе қаржы  міндеттемесі
      болып табылады.
 138. 27.                  Есеп айырысу тәсілін таңдай отырып  туынды  қаржы
      құралының  қаржы  міндеттемесін  білдіруге  ол  бойынша  эмитент  есеп
      айырысуға  шешім  қабылдай  алатын  не   ақша   қаражаттарымен   қарсы
      талаптарды есептеу арқылы,  не  меншікті  акцияларды  ақша  қаражатына
      айырбастау арқылы  есеп  айырысуды  жүргізуге  шешім  қабылдай  алатын
      акцияларға арналған опцион мысал  болып  табылады.  Осылайша,  ұйымның
      меншікті акцияларының орнына қаржылық емес құралды сатып алуға  немесе
      сатуға жасалатын кейбір шарттар осы Стандартты қолдану аясында болады,
      себебі олар бойынша есеп айырысу не қаржылық емес құралды ұсыну арқылы
      не  ақша  қаражаттарымен  немесе  өзге  де  қаржы  құралдарымен  қарсы
      талаптарды     есептеу     арқылы     жүргізілуі     мүмкін     (8-10-
      тармақтарды қараңыз). Осындай шарттар  қаржы  активтері  немесе  қаржы
      міндеттемелері болып табылады және акциялар болып табылмайды.

 139.  


 140. Құрастырмалы қаржы құралдары (сонымен қоса АО30-АО35-тармақтарды  және
      9-12-көрнекілендірілген мысалдарды қараңыз)

 141. 28.                Туынды емес қаржы құралының  эмитенті  осы  құралды
      оның ішінде бірдей уақытта міндеттеменің құрамдас  бөлігінің  де  және
      капиталдың  құрамдас  бөлігінің  де  болуына  бағалауы  тиіс.  Осындай
      құрамдас  бөліктер  15-тармаққа  сәйкес  қаржы  міндеттемелері,  қаржы
      активтері немесе акциялар сияқты бөлек-бөлек жіктелуі тиіс.
 142. 29.                 Ұйым (а) оның қаржы міндеттемесін  тудыратын  және
      (b) бұл құралды ұстаушы үшін осы ұйымның оны үлестік құралға  жіберуге
      мүмкіндік беретін  қаржы  құралының  құрамдас  бөлігін  бөлек  таниды.
      Мысалы, ұстаушы ұйымның әдеттегі акциялардың белгіленген санына жібере
      алатын  облигация  немесе  ұқсас  құрал  құрама  қаржы  құралы   болып
      табылады. Эмитент позициясы  тұрғысынан  осындай  құрал  екі  құрамдас
      бөліктен тұрады: қаржы міндеттемесінен (ақша қаражатын немесе басқа да
      қаржы активін беру  туралы  шарттық  келісім)  және  үлестік  құралдан
      (уақыттың белгілі бір кезеңі ішінде  ұстаушыға  оны  опционды  ұйымның
      әдеттегі акцияларының белгіленген санына  айырбастау  құқығын  беретін
      сатып алуға  арналған  опцион).  Осындай  құралды  шығару  іс  жүзінде
      борыштық құралды мерзімінен бұрын өтеу және әдеттегі акцияларды  сатып
      алуға арналған  варранттар  немесе  акцияларды  сатып  алуға  арналған
      бөлектелетін    варранттары    бар    борыштық    құралдарды    шығару
      келісімшартымен  борыштық  құралды  бір  мезгілде   шығарумен   бірдей
      экономикалық нәтиже береді. Осыған сәйкес,  барлық  жағдайда  да  ұйым
      өзінің қаржылық жағдай  туралы  есебінде  міндеттеме  және  капиталдың
      құрамдас бөлігін бөлек көрсетеді.
 143. 30.                 Аударылатын құралдың құрамындағы  міндеттеме  және
      капиталдың құрамдас бөліктерінің жіктемесі опционды  аударуға  орындау
      мүмкіндігі өзгеру кезінде,  осындай  құралдарды  кейбір  ұстаушылардың
      ойынша мұндай опционның орындалуы экономикалық тиімді болған жағдайдың
      өзінде де, қайта қаралуға жатпайды. Құралдарды ұстаушылар  әрқашан  да
      күткендегідей  әрекет  етпеуі  мүмкін,  мысалы,  себебі  айырбастаудың
      салыққа қатысты  салдарлары  әртүрлі  ұстаушылар  үшін  әртүрлі  болуы
      мүмкін. Соған қоса, кейбір кездері  айырбастау  ықтималдығы  өзгереді.
      Ұйымның болашақтағы төлемдерді жүзеге асыруға арналған  келісімшарттық
      міндеттемесі құралды өтеу күнінің  басталуына  немесе  қандай  да  бір
      басқа операцияның нәтижесіне байланысты айырбастау  жолымен  өтелгенге
      дейін орындалмаған күйінде қалады.
 144.  31.             9   ХҚЕС   (IFRS) қаржы   активтерінің   және   қаржы
      міндеттемелерінің бағалау мәселелерін  сәйкесінше  реттейді.  Акциялар
      ұйым  барлық  міндеттемелерін   шегеріп   тастағаннан   кейінгі   оның
      активтерге қатысудың қалдық  үлесінің  болуын  куәландыратын  құралдар
      болып табылады. Осыған сәйкес, құрастырмалы  қаржы  құралының  алғашқы
      қаржылық жағдай туралы есептік құны капитал және  міндеттеме  құрамдас
      бөліктерінің арасында бөлінген  кезде,  капиталдың  құрамдас  бөлігіне
      жалпы құралдың әділ құнынан  міндеттеме  құрамдас  бөлігі  үшін  бөлек
      анықталатын сомасын шегеріп тастағаннан кейін қалған сома жатқызылады.
      Құрастырмалы қаржы құралына кіріктірілген, капиталдың құрамдас бөлігін
      (мысалы, үлестік бағалы қағаздарға жіберілетін опцион) қоспағанда, кез
      келген туынды элементтерінің (мысалы,  сатып  алуға  арналған  опцион)
      құны міндеттеменің  құрамдас  бөлігіне  жатқызылады.  Міндеттеме  және
      капитал құрамдас бөліктері жатқызылған қаржылық жағдай туралы  есептік
      құндардың сомасы бастапқы тану кезінде  әрқашан  да  тұтастай  құралға
      жатқызылған әділ құнға тең болады. Құрал құрамдас  бөліктерінің  бөлек
      танылуы пайданың немесе шығынның пайда болуына әкеліп соқтырмайды.
 145. 32.             31-тармақта көрсетілген  тәсілдер  ауқымында  әдеттегі
      акцияларға аударылатын облигациялардың эмитенті әуелі  қандай  да  бір
      капиталдың құрамдас бөлігімен байланысы жоқ, ұқсас міндеттеменің  (кез
      келген кіріктірілген туынды үлестік емес  элементтерді  қоса  алғанда)
      әділ құнын бағалау жолымен міндеттеменің құрамдас  бөлігінің  қаржылық
      жағдай туралы есептік құнын анықтайды. Одан кейін  құрастырмалы  қаржы
      құралы  құнынан  қаржы  міндеттемесінің  әділ  құнын  шегеру   жолымен
      тұтастай алғанда оны әдеттегі акцияларға айырбастауда  опцион  түрінде
      үлестік құралдың қаржылық жағдай туралы есептік құны анықталады.

 146. Акционерлерден сатып алынған меншікті  акциялар  (сонымен  қоса  AG36-
      тармақты қараңыз)

 147. 33.                 Егер ұйым өзінің акцияларын қайта сатып алса,  бұл
      құралдар («қазынашылық акциялар») капиталдан шегеріліп тасталуы  тиіс.
      Ұйымның меншікті акцияларын сатып алу, сату, шығару немесе жою кезінде
      пайдалар және шығындар есебіндегі қандай да  бір  пайда  немесе  шығын
      танылмайды. Осындай қазынашылық акциялар сатып алынуы  немесе  ұйымның
      немесе басқа да  шоғырландырылған  топтың  басқаруында  болуы  мүмкін.
      Төленген немесе алынған қарсы ұсыну тікелей капиталда танылуы тиіс.
 148. 34.                  Қазынашылық акциялар  құны  1  Қаржы  есептілігін
      ұсыну ХҚЕС-ының (IAS) талаптарына сәйкес  не  қаржылық  жағдай  туралы
      есептің өзінде, не  оның  ескертпелерінде  бөлек  ашылады.  Егер  ұйым
      байланысты тараптардан өзінің акцияларын қайта  сатып  алса,  онда  ол
      24Байланысты   тараптар   туралы   ақпаратты   ашып   көрсету ХҚЕС-ына
      (IAS) сәйкес ақпаратты ашады.

 149. Пайыздар, дивидендтер, залалдар және басқа да пайдалар  (сонымен  қоса
      AG37-тармақты қараңыз)

 150.  35.                  Қаржы  міндеттемесі  ретінде   жіктелген   қаржы
      құралына  немесе  оның  құрамдас   бөлігіне   жатқызылатын   пайыздар,
      дивидендтер, шығындар және пайдалар есебіндегі табыстар және  шығыстар
      сияқты көрсетілуі тиіс. Акцияларды  ұстаушыларға  кіріс  төлеуді  ұйым
      тікелей, табысқа капитал бойынша  танылуы  тиіс.  Ұйымды  сатып  алуға
      тікелей байланысты  акциялардың  өзін  шығаруға  жұмсалған  шығындарды
      қоспағанда, акциялары бар мәміле бойынша  шығындар  табысқа  салынатын
      салық бойынша кез келген  тиісті  жеңілдіктерді  есептемей  капиталдан
      шегерім түрінде көрінуі тиіс.
 151. 35А        Акцияларды ұстаушыларға кіріс төлеуге қатысы  табыс  салығы
      және мәміле бойынша шығындар 12-ші ХҚЕС(IAS) Табыс  салықтарына сәйкес
      есептеледі.
 152. 36.            Қаржы міндеттемесі немесе үлестік құрал  ретінде  қаржы
      құралдарының  жіктемесі   осындай   құралға   жатқызылатын   пайыздар,
      дивидендтер, шығындар және пайдалар пайда және шығындар шотында  кіріс
      немесе шығыстар ретінде көрінуін алдын ала анықтайды.  Осыған  сәйкес,
      міндеттемелер  ретінде  толық  танылған  акциялар  бойынша   төленетін
      дивидендтер, облигациялар бойынша  пайыз  шығыстар  ретінде  көрінеді.
      Мұндай   жағдайда   қаржы   міндеттемелерін   өтеумен   немесе   қайта
      қаржыландырумен байланысты пайдалар және  шығындар  пайда  және  шығын
      есебінде көрінеді, сонымен қатар есептіліктегі  акцияларды  өтеу  және
      қайта қаржыландыру өзгеріс ретінде көрінеді. Қаржы есептілігі  үлестік
      құралдың әділ құнындағы өзгертулерді танымайды.
 153. 36                  Шынында,  ұйымның  меншікті  акцияларды  шығарумен
      немесе сатып алумен байланысты әртүрлі шығасылары бар. Осы шығасыларға
      тіркеу және басқа да міндетті алымдар, заңгерлерге, аудиторларға  және
      басқа да кәсіби консультанттарға берілетін сыйақы,  мөр  және  гербтік
      алымдарға жиналатын шығыстар  жатқызылуы  мүмкін.  Акциялармен  мәміле
      бойынша шығындар керісінше жағдайда алдын  алуға  болатын  акциялармен
      мәмілеге  жатқызылатын  қосымша  немесе  тікелей   шығынды   білдірген
      жағдайда капиталдан шегерім (пайдаға салынатын салық бойынша қандай да
      болмасын  жеңілдікті  есептемегенде)   ретінде   көрсетіледі.   Жүзеге
      асырылмаған акциялармен мәміле бойынша шығындар шығыстарға  жатқызылуы
      тиіс.
 154. 37.                  Құрастырмалы қаржы құралын  шығарумен  байланысты
      шығындар осы  құралдардың  құрамындағы  түсімнің  бөлінуіне  теңбе-тең
      міндеттеменің  құрамдас  бөлігіне  және   үлестік   құрамдас   бөлікке
      бөлінеді. Бір мәмілеге бірден артық емес жатқызылатын жиынтық шығындар
      ұқсас мәмілелермен келісілген  рационалдық  негізде  осы  мәмілелердің
      арасында бөлінеді.
 155. 38.                  Есеп беру  кезеңінен  кейінгі  капиталдан  шегеру
      ретінде есепте көрсетілетін мәмілелер бойынша шығындар сомасы  1 Қаржы
      есептілігін  ұсыну ХҚЕС-ына  (IAS) сәйкес  бөлек  ашылады.   Капиталда
      тікелей  танылған  табысқа   салынатын   салықтардың   тиісті   сомасы
      12 Пайдага  салынатын  салықтар ХҚЕС-ына  (IAS) сәйкес  ашылуы  тиісті
      капитал шотының  кредит  немесе  дебет  бойынша  көрсетілетін  пайдаға
      салынатын  ағымдағы  және  кейінге  қалдырылған  салықтардың   жиынтық
      сомасына кіреді.
 156. 39.                   Шығыстар  ретінде  жіктелген  дивидендтер  толық
      табыс туралы есепте немесе бөлек табыс туралы есепте  (егер  ұсынылса)
      не басқа міндеттемелер бойынша пайыздармен, не  жеке  баппен  ұсынылуы
      мүмкін. Осы Стандарттың пайыздар және дивидендтер туралы ақпаратты ашу
      талаптарымен қатар, 1 ХҚЕС (IAS) талаптары қолданылады.
 157. 40.                   Қаржы  міндеттемесінің  қаржылық  жағдай  туралы
      есептік құнының өзгерістерімен байланысты пайдалар және шығындар, ақша
      қаражатына немесе басқа да қаржы  активінің  орнына  ұйым  активтеріне
      қалдық үлесте қатысуға құқығын қосатын құралға қатысты болған жағдайда
      да, пайдалар және шығындар туралы есебінде  кірістер  немесе  шығыстар
      ретінде көрінеді ((18 b)  тармақты қараңыз). 1  ХҚЕС-ына  (IAS) сәйкес
      ұйым осындай құралды қайта бағалауымен  байланысты  пайда  болған  кез
      келген пайдаларды және шығындарды ұйым  қызметінің  нәтижесін  анықтау
      үшін маңызды болған кезде бөлек пайдалар және шығындар  туралы  есепте
      ұсынады. 
 158.   41.                  Қаржылық   міндеттеменің   баланстық    құнының
      өзгерісімен  байланысты  кіріс  пен  шығын,  ұйым  активтерінің   ақша
      қаражаттарына  немесе  басқа  қаржылық  активке  айырбастаудың  қалдық
      үлесіне құқығы бар құралға жатса да, кіріс пен шығыс ретінде пайда мен
      залалда көрсетіледі (18 (b)  тармағын қараңыз). 1  ХҚЕС  (IAS) аясында
      ұйымның қызметі жөнінде ақпарат ұсынған уақытта осындай құралды  қайта
      бағалаудан болған пайда мен залалды жиынтық табыс  есептілігінде  жеке
      көрсетеді.

 159.  


 160. Қаржы активтерін және қаржы міндеттемелерін есепке алу (сонымен  қоса,
      AG38 және AG39-тармақтарын қараңыз)

 161. 42.           Қаржы активі және қаржы  міндеттемесі  бір-біріне  қарсы
      есепке алынуы тиіс, ал нетто-сома қаржылық жағдай  туралы  есепте  тек
      қана мынадай жағдайларда ұсынылуы тиіс:
 162. (a)                ұйым ағымдағы уақытта танылған сомаларды  есептеуге
      заңды құқығына ие болған жағдайда; және
 163. (b)           ұйымның не қарсы талаптарды есептеу жолымен есеп айырысу
      жасау, не бір уақытта активті өткізіп және міндеттемені орындау  ниеті
      болған жағдайда.
 164. Тануды тоқтату талаптарына түспейтін қаржы міндеттемесі беруді есептеу
      кезінде ұйымның жіберілген активтің және қатар  жүретін  міндеттеменің
      өзара есептелуін шығаруға құқығы жоқ  (9  ХҚЕС-ынатың  (IFRS) (3.2.22-
      тармағын қараңыз)).
 165. 43.                  Осы Стандарт  есептілікте  нетто-негіздегі  қаржы
      активтерін және қаржы міндеттемелерін  ұсынуды  ол  ұйым  күтетін  екі
      немесе одан да көп бөлек қаржы құралдары ағындары көрсететін  жағдайда
      ғана талап етеді. Ұйымның бір нетто-саны қабылдай немесе  төлеу  ниеті
      болған жағдайда, оның негізінен бір ғана  қаржы  активі  немесе  қаржы
      міндеттемесі бар. Басқа жағдайларда сипаттамадан шыға  отырып,  ресурс
      немесе  ұйым  міндеттемесі  ретінде   қаржы   активтері   және   қаржы
      міндеттемелері бір-бірінен бөлек ұсынылады.
 166. 44.                  Танылған  қаржы  активінің  қаржы  міндеттемесіне
      қарсы есептеу және нетто-соманы есептілікте ұсыну қаржы активін немесе
      міндеттемесін тануды тоқтатумен бірдей емес. Өзара есептесудің табысты
      немесе шығынды тану  салдары  болмаған  кезде,  қаржы  құралын  тануды
      тоқтату бұрын танылған бапты қаржылық жағдай туралы есептен  шығарумен
      қатар, табыстың және шығынның танылуына әкеліп соқтырады.
 167. 45.           Өзара есептеуге  арналған  құқық  дебитордың  кредиторға
      берешектің барлық сомасын немесе бір бөлігін оған кредитордан  алынуға
      жататын берешек сомасын қарсы қоя отырып, реттеу немесе  элиминирлеуге
      арналған келісімшартта немесе өзгеше түрде айқындалған  заңдық  құқығы
      болып табылады. Дебитордың, сирек жағдайларда,  өзара  есеп  айырысуға
      дебитордың құқығының бар екенін біржақты  көрсететін  үшжақты  келісім
      болған жағдайда ғана кредиторға борыштың сомасына қарсы  есептеу  үшін
      үшінші тұлғадан алынуға  жататын  соманы  пайдалануға  арналған  заңды
      құқығы болуы мүмкін. Өзара  есеп  айырысу  құқығы  заңды  құқық  болып
      табылатындықтан,  осы  құқық  негізге  алатын  келісімшарттар  әртүрлі
      заңдық ортада әртүрлі  болуы  мүмкін,  сондықтан  тараптар  арасындағы
      қатынастарға қолданылатын заңдарды назарға алған жөн.
 168. 46.            Қаржы активін және қаржы міндеттемесін өзара  есептеуге
      заңды құқығының болуы,  қаржы  активімен  және  қаржы  міндеттемесімен
      байланысты құқықтар  мен  міндеттемелерге  ықпал  етеді  және  ұйымның
      кредиттік тәуекелдікке және өтімділік  тәуекелдігіне  ұшырауына  ықпал
      етуі мүмкін. Шындығында,  құқықтың  болуы  өздігінен  өзара  есептеуге
      жеткілікті  негіз  болып  табылмайды.  Осы  құқықты  пайдалану  немесе
      міндеттемелер бойынша бір мезгілде есептесуді жүргізу  ниеті  болмаған
      кезде ұйымның болашақ күтілетін ақша қаражатының  мөлшері  және  уақыт
      бойынша бөлу өзгеріссіз қалады. Ұйым өзінің құқығын  пайдалану  немесе
      бір  мезгілде  есептесу  жүргізуге  ниеттенген   кезде   нетто-негізде
      активтер  мен  міндеттемелерді  ұсыну   күтілетін   ақша   қаражатының
      болашақтағы ағынының шамасын және уақыт бойынша бөлуді, сондай-ақ  осы
      ағындар ұшырайтын тәуекелдікті  неғұрлым  дәл  көрсетеді.  Тараптардың
      біреуінің немесе екеуінің де тиісті заңдық құқығы болмаған кезде қарсы
      талаптарды есептеу жүргізу ниетінің болуы, жекелеген қаржылық активтер
      және қаржылық міндеттемелерге байланысты  құқықтар  мен  міндеттемелер
      өзгермейтіндіктен,  осындай  есептеу  үшін  жеткілікті   негіз   болып
      табылмайды.
 169. 47.           Ұйымның нақты активтерді  және  міндеттемелерді  есептеу
      ниетіне  оның  шаруашылық  қызметтегі  әдеттегі  тәжірибесінің,  қаржы
      нарығының жағдайлары  және  қарсы  талаптарды  немесе  бір  мезгілдегі
      есептеу мүмкіндігін шектей алатын  басқа  да  міндеттемелер  әсер  ете
      алады. Ұйымның есептеуге құқығы бола тұрып, бірақ ол қарсы  талаптарға
      есептеме жасау ниеті болмаса, бір мезгілде активті іске  асыруды  және
      міндеттемені өтемесе, ұйым ұшырайтын кредит тәуекелдігіне осы құқықтың
      әсері 7 ХҚЕС-тың (IFRS) 36-тармағына сәйкес ашылады.
 170. 48.                  Екі  қаржы  құралы  бойынша  міндеттемелерді  бір
      мезгілде, мысалы, ұйымдастырылған  қаржы  нарығында  клирингтік  төлем
      арқылы немесе тараптар арасындағы тікелей айырбас кезінде өтей  алады.
      Мұндай жағдайда істің мәніне қарай ақша қаражатының ағындары бір нетто-
      соманың  баламалары,  ал  кредит  тәуекелдігіне   немесе   күшін   жою
      тәуекелдігіне ұшырау қаупі жоқ. Басқа жағдайларда ұйым жеке  сомаларды
      алу  және  активтің  толық  сомасына   кредит   тәуекелдігіне   немесе
      міндеттемелерінің барлық сомасына жою тәуекелдігіне ұшырай отырып, екі
      құрал бойынша есептеме  жүргізе  алады.  Осындай  тәуекелдікке  ұшырау
      қаупі елеулі болуы мүмкін, бірақ салыстырмалы түрде ұзаққа созылмайды.
      Осыған  сәйкес,   қаржы   активінің   жүзеге   асырылуы   және   қаржы
      міндеттемесінің өтелуі мәмілелер бір  уақытта  өткен  кезде  ғана  бір
      мезгілді болып табылады.
 171. 49.                  42-тармақта аталған талаптар:
 172. (a)                 бір қаржы құралының  қасиетін  шығару  үшін  (атап
      айтқанда, «синтетикалық  құралдың»  бірнеше  әртүрлі  қаржы  құралдары
      пайдаланғанда);
 173. (b)            қаржы  активтері  және  қаржы  міндеттемелері  бастапқы
      тәуекелдіктері бірдей  қаржы  құралдарына  байланысты  пайда  болғанда
      (мысалы, форвардтық келісімшарттардің  сол  портфелінің  немесе  басқа
      туынды құралдардың құрамдас бөлігіндегі активтер және  міндеттемелер),
      бірақ әртүрлі контрагенттермен байланысты болған;
 174. (c)           регресс құқығынсыз қаржы міндеттемелерін қамтамасыз  ету
      ретінде кепілдікке қаржы немесе басқа да активтер берілген;
 175. (d)           міндеттемелерді өтеу есебінен бұл активтерді кредит
      берушінің қабылдауынсыз міндеттеме бойынша есептеу үшін қаржы
      активтерін борышкер трастқа берді (мысалы, өтеу қоры); немесе
 176. (e)            сақтандыру  келісімшарты  бойынша  талап  қоюшы  арқылы
      үшінші тараптан
 177. өтемақы алынуы мүмкін жағдайда жалпы қанағаттандырылмайды, және  өзара
      сынақ әдетте жүргізілмейді.
 178. 50.                  Бір контрагентпен  қаржы  құралдары  бар  бірнеше
      мәмілені жүзеге  асыратын  ұйым  онымен  «өзара  есептесу  туралы  бас
      мәмілені»  жасаса  алады.  Осындай  мәміле   кез   келген   келісілген
      келісімшарттар орындалмаған немесе тоқтатылған жағдайда мұндай  мәміле
      таратылатын барлық қаржы міндеттемелері бойынша қарсы талаптардың  бір
      мезгілді есептеуін қарастырады. Осы мәмілелерді қарсы ұйымдар  банкрот
      болған жағдайда шығындардан немесе контрагент  өзінің  міндеттемелерін
      орындау қабілеті болмау нәтижесінде басқа  міндеттемелерден  сақтайды.
      Өзара есептеме жасау туралы бас келісім  арқылы  белгілі  бір  талапты
      орындамаған немесе істің барысы қалыпты болған жағдайда туындайды  деп
      күтілмейтін басқа  да  жағдайларда  ғана  жекелеген  қаржы  активтерін
      немесе қаржылық  міндеттемелерді  іске  асыруға  немесе  өтеуге  ықпал
      ететін, әдетте заңдық  күшке  ие  болатын  қарсы  талаптарға  есептеме
      жүргізу
 179. құқығы  белгіленеді.  Өзара  есептеме  жасау  туралы  бас  келісім 42-
      тармақта келтірілген өлшемдердің екеуі де  қанағаттандырылмаса,  өзара
      есептеме жасау үшін негіздеме болмайды. Өзара  есептеме  жасау  туралы
      бас келісімнің мәні болып табылатын қаржы  активтері  немесе  қаржылық
      міндеттемелер есептелмесе, ұйымның кредит тәуекелдігіне ұшырауына  осы
      келісімнің ықпалы 7 (IFRS) ХҚЕС-ының 36-тармағына сәйкес ашылады.
 180.  
|Ақпаратты ашып көрсету                                                    |


 181.  
 182. 51.-
 183. 95.            [Жойылған]

|Күшіне ену күні және өту кезеңі                                           |


 184. 96.             Ұйым осы Стандартты  2005  ж.  1  қаңтардан  және  осы
      күннен кейінгі басталатын жылдық  кезеңдерге  қатысты  қолдануы  тиіс.
      Стандартты мерзімінен бұрын қолдануға  қолдау  көрсетіледі.  Ұйым  осы
      Стандартты 2005 ж. 1  қаңтарға  дейін  басталатын  кезеңдерге  қатысты
      қолданыла  алады,  2004  ж.  наурызда  қабылданған  түзетулерді   қоса
      алғанда, бірақ 39 ХҚЕС-ты (IAS) (2003 ж. редакцияда)  бірдей  мезгілде
      қолдану келісімшартымен ғана. Егер  ұйым  осы  Стандартты  2005  ж.  1
      қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге  қатысты  қолданса,  осы  фактіні
      ашуға міндетті.
 185. 96А          Жоюдан соң туындайтын мерзімнен  бұрын  өтеу  құқығы  бар
      қаржы құралдары жәнеміндеттемелер (32 ХҚЕС-ына (IAS)  және 1  ХҚЕС-ына
      (IAS) түзетулер),  2008  жылдың  ақпанында  шығарылған, 16А  және  16В
      тармақтарындағы немесе 16С және 16D тармақтарындағы белгілері бар және
      келісімшарттарға сай қаржылық құралдарды үлестік  құрал  деп  жіктеуді
      талап      етті, 11, 16, 17-19, 22, 23, 25, AG13,       AG14 және AG27
      тармақтарына түзтулер     енгізді, 16А-16Ғ, 22A, 96B, 96C, 97C, AG14A-
      AG14J және AG29A тармақтарын қосты. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1
      қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен  бастап  жылдық  кезеңдер  үшін
      қолдануы тиіс. Бұдан ертерек  қолданысқа  рұқсат  етіледі.  Егер  ұйым
      өзгерістерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі
      тиіс және ілеспелі түзетулерді 1 (IAS)  ХҚЕС-қа, 39  ХҚЕС-қа  (IAS), 7
      ХҚЕС-қа (IFRS) және 2 ХҚЕСТК-ке (IFRIC) сол уақытта қолдануы тиіс.
 186. 96В           Жоюдан соң туындайтын мерзімнен бұрын өтеу құқыгы бар
      қаржы құралдары және міндеттемелер қолданылу салаларын шектелген
      ерекшелік енгізді, сондықтан ұйым осы ерекшелікті ұқсастығына қарай
      қолданбауы тиіс.
 187. 96С           Құралдардың осы ерекшелік бойынша жіктелуі осындай құрал
      жөнінде 1ХҚЕС(IAS) , 32 ХҚЕС(IAS), 39 ХҚЕС(IAS) , 7 ХҚЕС (IFRS) және 9
      ХҚЕС(IFRS) бойынша есеп берумен шектелуі  тиіс.  Құрал  үлестік  құрал
      ретінде басқа құсқау бойынша, мысалы 2 ХҚЕС (IFRS) акцияға негізделген
      төлемдер ХҚЕС (IFRS) бойынша қарастырылмауы тиіс.
 188. 97.            Осы Стандарт ретроспективті негізде қолданылуы тиіс.
 189. 97А        1 ХҚЕС (IAS) (2007  жылғы  редакция)  бойынша  ХҚЕС-тарында
      (IFRS) қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен  бірге  40
      тармаққа түзетулер енгізілді. Ұйым  осы  түзетулерді  жылдық  кезеңдер
      үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап  қолдануы
      тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын(IAS) (2007 жылғы редакция) ертерек  мерзімде
      қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.
 190. 97В         3 ХҚЕС (IFRS) Бизнес бірлестіктері (2008  жылғы  редакция)
      бойынша 4(с) тармағы алынып  тасталды.  Ұйым  осы  түзетулерді  жылдық
      кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін  бастап
      қолдануы тиіс. Егер  ұйым  3  ХҚЕС-ын  (IFRS)  (2008  жылғы  редакция)
      ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер  сол  ертерек  мерзім  ішінде
      қолданылуы тиіс. Алайда, бизнес бірлестіктері үшін  3  ХҚЕС-ын  (IFRS)
      (2008 жылғы редакция) қолдану түісм  мерзімінің  алдында  болғандықтан
      туындаған шартты өтемақыға қатысты емес. Оның орнына, ұйым  3  ХҚЕС-ың
      (IFRS) (2010 жылғы редакция) 65А-65Е тармақтарына сәйкес  осы  тәрізді
      өтемақыны есепке алуға тиіс.
 191. 97С         96А тармақта сипатталған түзетулерді қолданғанда,  ұйымнан
      басқа  тарапқа  нетто-активтің  пропорциялық  үлесін  тек  жоюдан  соң
      үлестіру міндеттемесі бар бірлескен қаржылық құралды бөлек  міндеттеме
      және  үлес  компоненттеріне  айыру  талап  етіледі.  Егер   міндеттеме
      компоненті өтелген болса,  32  ХҚЕС-қа  (IAS)  енгізілген  түзетулерді
      ретроспективті қолдану үлестің екі компоненттін айырумен бірге жүреді.
      Бірінші компонент жинақталған үлестірілмеген таза пайда бойынша болады
      және міндеттеме компонентіне қосылған жинақталған  пайызды  көрсетеді.
      Басқа  бір  құраушы  бөлігі  бастапқы  үлес   компонентін   көрсетеді.
      Сондықтан, егер,  міндеттеменің  құраушы  бөлігі  түзетулерді  қолдану
      күнінде өтелген болса,  ұйым  осы  екі  құраушы  бөлікті  айырмаса  да
      болады.
 192. 97D        4 тармаққа 2008  жылдың  мамырында  шығарылған  ХҚЕС-тарына
      (IAS) жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы  түзетулерді  ұйым
      2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан  кейінгі  күннен  бастап  жылдық
      кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат  етіледі.
      Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып
      көрсетуі  тиіс  және  сол  ертерек  мерзім  ішінде  2008ж.   мамырында
      шығарылған 7  ХҚЕС-ының  (IFRS) 3  тармағына,  28  ХҚЕС-ының  (IAS)  1
      тармағына және 31 ХҚЕС-ының (IAS) 1 тармағына  енгізілген  түзетулерді
      қолдануы тиіс. Ұйымның осы түзетулерді проспективті  түрде  қолдануына
      рұқсат етіледі.
 193.    97E            11 және 16    тармақтар 2009    жылдың     қазанында
      шығарылған Құқықтар эмиссиясы жіктелуіне сәйкес өзгертілді.  Ұйым  бұл
      өзгерістерді 2010 жылдың 1 ақпанында немесе одан кейін басталатын  жыл
      сайынғы кезеңдерге  қолданады.  Аталған  мерзімнен  ертерек  қолдануға
      тыйым салынады. Егер ұйым өзгерісті ертерек  кезеңде  қолданар  болса,
      онда ол оны жария етуі тиіс.
 194. 97F         [Жойылған]
 195. 97G          97В  тармағы 2010  жылдың  мамырында  шығарылған  ХҚЕС-қа
      Жетілдірулер (IFRS) арқылы  өзгертілді.  Ұйым  бұл  өзгерістерді  2010
      жылдың  1  шілдесінде  немесе  одан  кейін  басталатын   жыл   сайынғы
      кезеңдерге қолданады. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі.
 196.   97Н              2010    жылдың    қазанында    шығарылған 9    ХҚЕС
      (IFRS) 3,4, 12, 23,31, 42, 96С, AG2 және  AG30  тармақтарына түзетулер
      енгізді және 97F тармағын жойды. Ұйым  сол  өзгерістерді  2010  жылдың
      қазанында шығарылған 9 ХҚЕС (IFRS) қатысты қолдануы тиіс.
 197.  97I        2011  жылы   мамыр   айында   шығарылған 10   ХҚЕС және 11
      ХҚЕС Бірлескен қызмет 4(a) және AG29 тармақтарын  өзгертті.   10  ХҚЕС
      және 11 ХҚЕС қолданылғанда кәсіпорын осы өзгерістерді қолдану тиіс.
 198. 97J          2011 жылы мамыр айында шығарылған 10 ХҚЕС, 11  тармақтағы
      әділ құн анықтамасын және 23 пен AG31 тармақтарын өзгертті.  Кәсіпорын
      осы өзгерістерді 13 ХҚЕС қолдану кезінде қолдану қажет.
 199. 97K         2011 жылы маусым айында шығарылған Басқа да жиынтық  табыс
      шарттарын ұсыну (1 ХҚЕС(IAS) өзгеріс), 40-ы  тармақты  өзгертті.  2011
      жылы   маусым   айында   өзгертілгендей,   кәсіпорын    өзгерістерді 1
      ХҚЕС(IAS) қолданған уақытта қолдануы тиіс.
 200. 97L         2011 жылы желтоқсан айында шығарылған Қаржы активтері  мен
      қаржы  міндеттемелерінің  қозғалысы(32   ХҚЕС(IAS)   түзетулер)   AG38
      тармағын өшірді AG38A-AG38F тармақтарын енгізді. Ұйым бұл өзгерістерді
      2014 жылдың 1 желтоқсанында немесе одан кейін басталатын  жыл  сайынғы
      кезеңдерге қолданады. Өзгерістер ретроспективті түрде қолданылу қажет.
      Ертерек  қолданысқа  рұқсат  етіледі.  Егер   кәсіпорын   өзгерістерді
      мерзімінен бұрын қолданса, осы жайт ашып көрсетілуі қажет.
 201. 97M         2011 жылы желтоқсан айында шығарылған Қаржы активтері  мен
      қаржы  міндеттемелерінің  қозғалысы  -   ашып   көрсету(7   ХҚЕС(IFRS)
      түзетулер) 7 ХҚЕС 13A  тармағының  аясында  танылған  қаржы  активтері
      үшін 13B-13E тармақтарында талап етілген ақпаратты аша  отырып,  43-ші
      тармақты   өзгертті. Ұйым   бұл    өзгерістерді    2014    жылдың    1
      желтоқсанында және сол жылдық кезеңнің  аралық  кезеңдерінде  қолдануы
      тиіс.   Кәсіпорын  ретроспективті  түрде  осы  өзгеріс  талап   ететін
      деректерді ұсыну қажет.
 202. 97N          2012  жылы  мамыр  айында  шығарылған 2009-2011  Кезеғнңғ
      жылдық өзгертулері 35,  37  және  39  тармақтарын  өзгертті  және  35A
      тармақты енгізді. Ұйым бұл өзгерістерді 2013  жылдың  1  желтоқсанында
      немесе  одан  кейін  басталатын  жыл  сайынғы  кезеңдерге 8  ХҚЕС Есеп
      саясаты,  бухгалтерлік  есеп  бағалауларында  болатын  өзгерістер  мен
      қателер  сәйкес қолданады. Ертерек  қолданысқа  рұқсат  етіледі.  Егер
      кәсіпорын  өзгерістерді  мерзімінен  бұрын  қолданса,  осы  жайт  ашып
      көрсетілуі қажет.
 203. 97O       2012 жылы қазан айында жарияланған Инвестициялық ұйымдар (10
      ХҚЕС(IFRS),  12  ХҚЕС(IFRS),   және  27  ХҚЕС(IAS)),  42A   және   42B
      тармақтары өзгертілді және 40A тармағы енгізілді.  Ұйым  бұл  түзетуді
      осы күннен немесе 2014  жылдың  1  қаңтарынан  кейін  қолдануға  тиіс.
      Ертерек  қолданысқа  рұқсат  беріледі.  Егер  ұйым  түзетуді   ертерек
      қолданса, ұйым бұл жайтты ашып көрсетуі тиіс  және  енгізілген  барлық
      түзетулер қолданысқа енеді.
 204.  
|Басқа құжаттардың жойылуы                                                 |


 205.  
 206. 98.            Осы  Стандарт  2000  ж.  қаралған  32 Қаржы  құралдары:
      ацпаратты ұсыну ХҚЕС-ын (IAS) алмастырады.[2]
 207. 99.            Осы Стандарт мынадай Түсініктерді ауыстырады:
 208.                 (а)           Қаржы құралдарын жіктеу -  келісімшартты
      өтеу бойынша багалау міндеттемелері ТТК (SIC) 5-ті;
 209. (b)          Акционерлік капитал - қайта сатып алынган меншікті
      акциялары ТТК (SIC) 16-тыны; және
 210. (с)          Жекеменшік капитал - жекеменшік капиталымен операциялар
      бойынша шыгындар ТТК (SIC) 17-ні.
 211. 100.         Осы Стандарт Қаржы құралдары - ұстаушылар сатып ала
      алатын құралдар немесе құқықтар ТТК (SIC) D34 Жарияланым жобасының
      күшін жоя алады.
 212.  
 213. Қосымша
 214. Қолдану бойынша нұсқаулық
 215. 32 ХҚЕС (IAS) Қаржы құралдары: ұсыну 

 216. Қосымша осы Стандарттың ажырамас бөлігін құрайды.

 217.  AG1           Қолдану  бойынша  осы  Нұсқама  осы  Стандарттың  нақты
      ережелердің қолданылуын түсіндіреді.
 218. AG2         Осы Стандарт қаржылық жағдай туралы  есепте  немесе  қаржы
      құралдарын бағалауда тану рәсіміне қатысты емес. Қаржы активтерін және
      қаржы   құралдарын   тану   және    бағалау    талаптарын 9    ХҚЕС-та
      (IFRS) келтірілген.
 219.  
|Анықтамалар (11-14-тармақтар)                                             |


 220. Қаржы активтері және қаржы міндеттемелері

 221. AG3         Валюта (ақша қаражаты) -  айырбас  құралы  және  осылайша,
      қаржы  есептілігінде  бағалау  және  барлық  міндеттемелердің  танылуы
      жүзеге асырылатын негіз болып табылатындықтан, бұл қаржы активі  болып
      табылады. Банкте немесе осындай қаржы мекемесінде ақша депозиті  қаржы
      активі болып табылады, сондықтан  ол  салымшының  осы  мекемеден  ақша
      алуға немесе  чек  жаздыруға  немесе  кредитордың  пайдасына  қаржылық
      міндеттеме бойынша шотқа төлем  жасауға  келісімшарт  бойынша  құқығын
      білдіреді.
 222. AG4         Болашақта ақша қаражаттарының келісімшарты  бойынша  талап
      ету құқығын қарастыратын, сонымен  қоса  болашақта  төлемдерді  жүзеге
      асыру   келісімшарты   бойынша   міндеттемені    қарастыратын    қаржы
      міндеттемелерінің жалпыға таныс мысалдары мыналар болып табылады:
 223. (a)          сауда операциялары бойынша дебиторлық және кредиторлық
      қарыздары;
 224. (b)      алуы және төлеуі бойынша вексельдер;
 225. (c)      алуына және төлеуіне қарыз бойынша қарыздар; және
 226. (d)      алуына және төлеуіне облигация бойынша сомалар.
 227. Әрбір жағдайда келісімшартта келісілген бір  жақтың  ақша  қаражатының
      талап ету құқығы (немесе төлеу бойынша міндеттеме) екінші жақтың  ақша
      қаражатының тиісті төлеу бойынша  міндеттемесімен  (немесе  талап  ету
      құқығымен) қамтамасыз етіледі.
 228.  AG5           Қаржы  құралының  басқа  түрі  алуға  немесе   жіберуге
      болжанатын  келісімшарт  бойынша  экономикалық  пайдасы  ақшалай  емес
      нысандағы қаржы активі болып табылатын құрал болып  табылады.  Мысалы,
      төлем  жасау  мемлекеттік  облигациялар  нысанында  жүзеге  асырылатын
      вексель иеленушіге ақша қаражаттарын емес, мемлекеттік  облигацияларды
      алуға келісімшарт құқығын, ал эмитентке - беруге арналған  келісімшарт
      міндеттемесін береді.  Облигациялар  оларды  шығарған  үкіметтің  ақша
      құралдарын төлеу  міндеттемелерін  білдіретіндіктен,  қаржы  активтері
      болып табылады. Осылайша, вексель оның иеленушісінің қаржы активі және
      оның эмитентінің қаржы міндеттемесі болып табылады.
 229. AG6         «Мәңгілік» облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар
      және  реттелген  борыштық  міндеттемелер  сияқты  «мәңгілік»  борыштық
      құралдар  әдетте  оның   иеленушісіне   белгіленген   күндерде   пайыз
      төлемдерін алуға не негізгі соманы қайтару құқығынсыз, не оны  қайтару
      құқығымен, бірақ оны ықтималдығы аз немесе ұзақ болашаққа  жатқызылған
      жағдайда болашақта уақыты белгіленбей таратылатын келісімшарт  құқығын
      береді. Мысалы, ұйым тұрақты негізде  жыл  сайынғы  төлемдерді  жүзеге
      асыруға талап ететін, 8 пайыз жария етілген  мөлшерлемеге  тең,  жария
      етілген номиналды немесе  1,000  а.б.[3] негізгі  сомаға  қолданылатын
      қаржы құралын шығара аладьг . Шығару кезінде 8 пайыздық нарықтық пайыз
      мөлшерлемесінің құрайтынын ескере отырып, эмитент 1,000  а.б.-те  әділ
      (дисконтталған)  құн  негізінде  болашақ  төлем  пайыздарын   шығаруға
      келісімшарт міндеттемесін қабылдайды. Құралдың ұстаушысы және  эмитент
      қаржы активтері мен міндеттемелерін сәйкесінше иемденеді.
 230. AG7         Қаржы құралының ұсынысын алуға  немесе  оларды  ауыстыруға
      қарастыратын келісімшарт құқығы немесе келісімшарт міндеттемесінің өзі
      қаржы  құралы  болып   табылады.   Келісімшарт   құқықтарының   немесе
      келісімшарт  міндеттемелерінің  тізбегі,  егер  ол  нәтижесінде   ақша
      қаражатын алуға  немесе  төлеуге,  не  үлестік  құралды  алуға  немесе
      шығаруға әкеліп соқтырса, қаржы құралының анықтамасына жауап береді.
 231. AG8          Келісімшартта  көзделген  құқықты  немесе  келісімшарттық
      міндеттемені орындау талабын пайдалану қабілеттілігі абсолюттік  болуы
      немесе болашақтағы қандай да болмасын оқиғаға байланысты болуы мүмкін.
      Мысалы, қаржы кепілдігі -кредитордың гаранттан  ақша  қаражатын  алуға
      келісімшарттық құқығы және гаранттың дебитор өзіне алған міндеттемесін
      орындамаған жағдайда кредиторға төлем жүргізетін тиісті келісімшарттық
      міндеттілігі болуы  мүмкін.  Келісімшарттық  құқық  немесе  міндеттеме
      кредитордың өз құқығын іске асыру қабілеті  және  гарантқа  өзі  алған
      міндеттемесін орындауға талабы дебитордың болашақта  өз  міндеттемесін
      орындамауға байланысты болған кезде де өткен мәміленің немесе оқиғаның
      (қабылданған кепілдіктің) нәтижесі ретінде болады. Келісімшартты құқық
      немесе   міндеттеме   осындай   активтер   мен   міндеттемелер   қаржы
      есептілігінде барлық  уақытта  танылмаса  да,  қаржылық  активтер  мен
      қаржылық міндеттемелерді айқындауға сәйкес келеді.  Осы  келісімшартты
      құқықтар  мен  міндеттердің  кейбіреулері 4  ХҚЕС-ының  (IFRS) қолдану
      аясындағы сақтандыру келісімшарттары болып табылады.
 232.    AG917     Жалдау ХҚЕС-ына    (IAS) сәйкес    қаржылық     жалдаудың
      келісімшарты,  біріншіден  жалға  берушінің  алу  құқығы  және  жалгер
      міндеттемесі несиені беру туралы келісімшарт бойынша  негізгі  соманың
      және пайыздардың аралас төлемдеріне ұшырауы барлық бірқатар төлемдерді
      жүзеге асыру ретінде  қарастырылады.  Жалға  беруші  салған  қаражатын
      жалға  берілген  актив  ретінде  емес,  жалдау  келісімшарты   бойынша
      дебиторлық берешек сомасы ретінде санайды. Басқа жағынан,  операциялақ
      жалдау бірінші  кезекте  жалға  берушіні  болашақ  кезеңдерде  активті
      пайдалануға     берудің      орнына,      көрсетілген      қызметтерге
      берілгенсыйақыларға  ұқсас  қарсы  ұсынуға   міндеттеуін   аяқталмаған
      келісімшарт болып есептеледі. Жалға  беруші  келісімшартта  келісілген
      болашақта  түсетін  соманы  емес,  жалға  берілген  активті  есептеуді
      жалғастырады.  Осыған  сәйкес,  қаржылық  жалдау  қаржы  құралы  болып
      есептеледі, ал операциялық жалдау ондай болып саналмайды (жүзеге асыру
      мерзімі басталған жеке төлемдерді қоспағанда).
 233.  AG10.        Физикалық  активтер  (мысалы,  негізгі   құрал,   мүлік,
      ғимараттар мен құралдар), жалға алынған активтер және материалдық емес
      активтер қаржы активтері болып табылмайды.  Осындай  физикалық  немесе
      материалдық емес активтерді бақылау ақша қаражаттарын немесе басқа  да
      активтердің түсімін қамтамасыз  ету  мүмкіндігін  береді,  бірақ  ақша
      қаражаттарын немесе басқа да қаржы  активтерін  алуға  нақты  құқықтың
      пайда болуына әкеліп соқтырмайды.
 234. AG11       Болашақ экономикалық пайдасы ақша қаражатын немесе басқа да
      қаржы активтерін алу құқығы емес, тауарларды немесе қызметтерді алудан
      тұратын активтер (авансталған шығындар сияқты) қаржы  активтері  болып
      табылмайды. Осылайша, кейінге қалдырылған табыс және кепілдік берілген
      міндеттемелердің көпшілігі сияқты баптар  қаржы  міндеттемелері  болып
      табылмайды, себебі экономикалық пайдамен байланысты ықтимал шығу  ақша
      қаражатынан немесе басқа да қаржы активтерінен емес,  тауарларды  және
      қызметтерді көрсетуден тұрады.
 235. AG12       Мемлекеттік органдар енгізген нәтиже ретінде пайда  болатын
      табысқа  салынатын   салық   сияқты   келісімшартты   емес   сипаттағы
      міндеттемелер  немесе  активтер  қаржы  міндеттемелері  немесе   қаржы
      активтері болып  табылмайды.  Табысқа  салынатын  салықты  есепке  алу
      мәселесі 12 Пайдага  салынатын  салықтар ХҚЕС-та  (IAS) қарастырылады.
      Осылайша,   37 Міндеттемелер,   шартты   міндеттемелер   және   шартты
      активтерХҚЕС-ының (IAS) анықтамасына  сәйкес  жүктелген  міндеттемелер
      келісімшарттардан  туындамайды   және   қаржы   міндеттемелері   болып
      табылмайды.

 236.             Үлестік құралдар

 237. AG13       Үлестік құралдар мысалдарына мерзімінен бұрын  өтеу  құқығы
      жоқ қарапайым  акциялар,  кейбір  мерзімінен  бұрын  өтеу  құқығы  бар
      құралдар (16А-16В тармақтарын қараңыз), ұйымға басқа  тарапқа  ұйымның
      нетто-активінің  пропорциялық   үлесін   тек   жоюдан   соң   үлестіру
      міндеттемесін жүктейтін кейбір құралдар (16С-16Б тармақтарын қараңыз),
      бекітілген дивиденді бар акциялардың кейбір түрлері  (AG25  және  AG26
      тармақтарын  қараңыз),  және  иесіне  ақша  қаражатының  немесе  басқа
      қаржылық активтің  бекітілген  мөлшеріне  орнына  эмиссиялық  ұйымдағы
      мерзімінен бұрын өтеу  құқығы  жоқ  қарапайым  акциялардың  бекітілген
      санына жазылуға немесе оларды сатып алуға мүмкіндік  беретін  купондар
      немесе  жазылған  колл-опциондар  жатады.  Ұйымның   өз   акцияларының
      бекітілген санын  ақша  қаражатының  немесе  басқа  қаржылық  активтің
      бекітілген мөлшеріне орнына шығаруға немесе сатып  алуға  міндеттемесі
      (22А тармағында баяндалғанды қоспағанда) ұйымның үлестік құралы  болып
      табылады. Алайда, егер осындай келісімшарт құрамына ұйымды ақша немесе
      басқа қаржылық актив төлеуге жүктейтін міндеттеме кіретін болса (16  А
      және 16В тармақтарына немесе 16С және  16D  тармақтарына  сәйкес  үлес
      ретінде жіктелген келісімшарттан басқасы), сонымен  бірге  ол  өтеудің
      сомасының дисконтталған құнына  міндеттеме  тудырады(AG27(а)  тармағын
      қараңыз). Мерзімінен  бұрын  өтеу  құқығы  жоқ  қарапайым  акциялардың
      эмитенті міндеттемені, ол үлестіруге ресми түрде  мүмкіндік  туғызатын
      болса және осылай жасауға акция иелері алдында  заңды  түрде  міндетті
      болғанда,   қабылдайды.   Осындай   жағдай   дивиденд   төлеу   туралы
      хабарландырудан   кейін   немесе   ұйым   жұмысын   аяқтағанда    және
      міндеттемелерді орындағаннан кейін қалған кез  келген  активтер  акция
      иелеріне үлестірілетін болғанда орын алу мүмкін.
 238. AG14        Ұйым  алған  оған  өз  акцияларының  бекілген  санын  ақша
      қаражатының  немесе   басқа   қаржылық   активтің   бекітілген   санын
      үлестіргенінің орнына қайта алуға құқық беретін  Сатып  алынған  колл-
      опцион  бойынша   немесе   басқа   осыған   ұқсас   келісімшарт   (22А
      тармағында баяндалғаннан басқа) ұйымның қаржылық активі болмайды. Оның
      орнына осындай келісімшарт үшін төленген  кез  келген  сыйақы  үлестен
      шегеріледі.

 239. Құралдардың  басқа  түрлерінің  барлығына  қарағанда  екінші  дәрежелі
      болатын құралдар түрі (16А(b) және 16C(b) тармақтары)

 240. AG14А    16А және  16С  тармақтарының  белгілерінің  бірі  -  қаржылық
      құралдардың  басқа  түрлерінің  барлығына  қарағанда  екінші  дәрежелі
      болатын құралдар түріне жатқызылады.
 241.  AG14B      Құрал  екінші   дәрежелі   құралдар   түріне   жатқызылуын
      анықтағанда,  ұйым  құралдың  жоюдан  кейінгі  талабын,  ұйым  құралды
      жіктеген күні жоятындай бағалайды. Егер осыған  қатысы  бар  жағдайлар
      өзгергенде ұйым жіктеуді қайта анықтауы тиіс. Мысалы, егер  ұйым  тағы
      бір қаржылық құрал шығарса немесе өтесе,  бұның  қарастырылып  отырған
      құрал екінші дәрежелі  құралдар  түріне  жатқызылуы  мәселесін  шешуге
      әсері болуы мүмкін.
 242. AG14С     Ұйымның жойылуынан соң басымдылық құқығы бар  құрал  ұйымның
      нетто-активтерінің пропоциялық үлесіне құқық беретін  құрал  болмайды.
      Мысалы, егер құрал,  жоюдан  соң  иесіне,  ұйымның  нетто-активтерінің
      үлесіне қоса, бекітілген дивидендке құқық беретін болса, ұйымның нетто-
      активтерінің пропоциялық үлесіне құқық беретін басқа  екінші  дәрежелі
      құралдардың осындай құқығы болмаса,  жоюдан  соң  құралдың  басымдылық
      құқығы болады.
 243. AG14D    Егер ұйымда қаржылық құралдардың тек бір ғана түрі болса, сол
      құрал түрі құралдардың басқа  түрлерінің  барлығына  қарағанда  екінші
      дәрежелі болатын құрал ретінде қарастырылуы тиіс.

 244. Құралдың пайдалану мерзімі ішіндегі құралға тән толық  күтілетін  ақша
      қаражаттарының қозғалысы (16А(e) тармағы)

 245. AG14Е      Құралдың  пайдалану  мерзімі  ішіндегі  құралға  тән  толық
      күтілетін ақша қаражаттарының қозғалысы негізінен  құралдың  пайдалану
      мерзімі  ішіндегі  кіріс  немесе  шығысқа,  ұйымның  танылған   нетто-
      активтердің немесе танылған  және  танылмаған  нетто-активтердің  әділ
      құнының өзгерісіне негізделуі тиіс. кіріс немесе шығыс  және  танылған
      нетто- активтердің  өзгерісі  осыған  қатысы  бар  ХҚЕС-тарына  (IFRS)
      сәйкес бағалануы тиіс.

 246. Ұйымның иесі емес, құралдар иесі жасаған транзакциялар (16А  және  16С
      тармақтар)

 247. AG14F     Мерзімінен бұрын өтеу  құқығы  бар  құралдың  немесе  ұйымға
      басқа тарапқа ұйымның нетто-активтерінің пропоциялық үлесін тек жоюдан
      соң үлестіруге міндеттеме жүктейтін құралдың иесі ұйыммен  ие  рөлінен
      басқа рөлде транзакциялар жасауы мүмкін. Мысалы,  құрал  иесі  сонымен
      бірге ұйымның қызметкері болуы  мүмкін.  Ұйымның  иесі  Ретінде  құрал
      иесіне  Қатысты  тек  ақша  қаражаттарының  қозғалысы  және   құралдың
      келісімшарттық келісімшарттар мен талаптар құралдың үлес  ретінде  16А
      немесе  16С  тармақтарына   сәйкес   жіктелу   мәселесін   анықтағанда
      қарастырылу тиіс.
 248. AG14G     Мысал жауапкершілігі шектеулі және  жалпы  серіктестері  бар
      жауапкершілігі  шектеулі  серіктестік  болып  табылады.  Кейбір  жалпы
      серіктестер кәіспорынға  кепілдік  қамтамасыз  етуі  мүмкін  және  сол
      кепілдік бергені сыйақы алуы  мүмкін.  Осындай  жағдайларда,  кепілдік
      және  ілеспелі  ақша  қаражаттарының  қозғалыстары   кепілдік   беруші
      роліндегі құрал иелеріне қатысты болады және  ұйым  иелерінің  ролінде
      емес. Сондықтан, осындай кепілдік және  ілеспелі  ақша  қаражаттарының
      қозғалыстары    жалпы    серіктестердің    жауапкершілігі     шектеулі
      серіктестерге қарағанда екінші дәрежелі ретінде қарастырылуының нәтиже
      бермейді, және бар жауапкершілігі  шектеулі  серіктестік  құралдарының
      және  жалпы  серіктестік  құралдары  бірдей  болғанда   келісімшарттық
      келісімшарттарын анықтағанда ескерілмейді.
 249. AG14H    Тағы бір мысал кіріс немесе  шығысты  құрал  иесіне  ағымдағы
      және алдыңғы жылдардың ішінде көрсетілген қызметтер  немесе  туындаған
      бизнес негізінде бөлетін кіріс  немесе  шығыс  бөлісу  келісімі  болып
      табылады. Осындай келісімдер ие роліндегі құрал иесімен  транзакциялар
      болып табылады және 16А немесе 16С  тармақтарында тізілген  белгілерді
      анықтағанда қарастырылуы  тиіс.  Алайда,  құрал  иесіне  кіріс  немесе
      шығысты  бөлетін  олардың  құралдарының  номиналды  мөлшеріне  түрдегі
      басқаларға салыстырмалы негізделген  кіріс  немесе  шығысты  бөлісетін
      келісімдер құрал иелерімен  олардың  ие  ретіндегі  ролінде  жасалатын
      операцияларды көрсетеді және 16А  немесе  16С  тармақтарында  тізілген
      белгілерді анықтағанда қарастырылуы тиіс.
 250. AG14I      Құрал иесі мен эмиссиялық  ұйым  арасындағы  (ие  роліндегі
      емес) операцияның ақша қаражаттарының қозғалысы және құралдың  шарттық
      келісімшарттар мен талаптар құралсыз ие мен эмиссиялық  ұйым  арасында
      пайда болуы мүмкін эквивалентті операцияға ұқсас болуы тиіс.

 251. Құрал иесінің қалдық пайдасын  негізінен  бекітетін  немесе  шектейтін
      ақша қозғалыстары бар Басқа ешқандай қаржылық құрал немесе келісімшарт
      (16В және 16D тармақтары)

 252. AG14J      Басқа жағдайларда 16А немесе 16С тармақтарындағы талаптарға
      сай  болатын  қаржылық  құралды   үлес   ретінде   жіктеуге   арналған
      келісімшарт  ұйымның  (а)  негізінен  кіріс  немесе  шығысқа,  ұйымның
      танылған нетто- активтердің немесе  танылған  және  танылмаған  нетто-
      активтердің   әділ   құнының   өзгерісіне   негізделген   жалпы   ақша
      қозғалыстары және (b) қалдық пайданы негізінен шектеу немесе бекітудің
      әсері болатын  ешқандай  басқа  қаржылық  құралы  немесе  келісімшарты
      болмауы  болып  табылады.  Төмендегі   құралдар,қалыпты   коммерциялық
      келісімшарттар бойынша қаттысы жоқ тараптар арасында жасалғанда, басқа
      жағдайларда 16А  немесе  16С  тармақтарындағы талаптарға  сай  болатын
      құралдардың үлес ретінде жіктелуіне кедергі жасамайды:
 253. (a)                ұйымның ерекше активтеріне негізделген жалпы ақша
      қозғалыстары бар құралдар.
 254. (b)          табыс пайызына негізделген жалпы ақша қозғалыстары бар
      құралдар.
 255. (c)          жеке қызметкерлерге ұйымға көрсеткен қызметтері үшін
      алғыс ретінде беруге арналған келісімшарттар.
 256. (d)          көрсетілген қызметтер немесе жабдықталған тауарлар үшін
      табыстың аз пайызын төлеуді талап ететін келісімшарт.

 257. Туынды қаржы құралдары

 258.  AG15        Қаржы  құралдарына  базистік  құралдар  сияқты   (мысалы,
      дебиторлық және  кредиторлық  қарыздар  және  акциялар)  туынды  қаржы
      құралдары  (мысалы,  қаржы  опциондары,  фьючерстік  және   форвардтық
      келісімдер, пайыз  және  валюта  своптары)  да  жатады.  Туынды  қаржы
      құралдары қаржы құралының анықтамасына жауап береді, және тиісінше осы
      Стандарттың қолданылуы аясында болады.
 259.  AG16        Туынды  қаржы  құралдары   нәтижесінде   базистік   қаржы
      құралындағы бір немесе  бірнеше  қаржы  тәуекелдіктерін  бір  тараптан
      келісімшарт бойынша екінші тарапқа жіберу жүзеге асырылатын құқықтарды
      және міндеттемелерді туындатады.  Келісімшарт  жасасқан  кезде  туынды
      қаржы құралдары бір тарапқа қаржы активтерін екінші тараппен  әлеуетті
      тиімді келісімшарттармен, немесе оған қаржы активтерін басқа  тараппен
      әлеуетті тиімсіз келісімшарттарда келісімшарт міндеттемесін  жүктейді,
      келісімшарт   құқығын   береді.   Шынына   келсек,    жалпыға    ортақ
      жағдайда[4]келісімшарттың қолданылу мерзімінің басында  негізгі  қаржы
      құралын беруге әкеліп соқтырмайды, сонымен бірге  келісімшарт  бойынша
      міндеттемелерді  орындау  мерзімі  басталған  кезде  де  мұндай   беру
      міндетті түрде орын алмайды. Кейбір құралдардың айырбасты жүзеге асыру
      бойынша құқықпен қатар міндеттемесі де бар. Айырбас  талаптары  туынды
      құралдарды  шығару  кезінде  анықталатындықтан,  бұл  талаптар   қаржы
      нарықтарындағы бағаның өзгеруіне қарай не  тиімді,  не  тиімсіз  болуы
      мүмкін.
 260. AG17       Қаржы активтерін  немесе  қаржылық  міндеттемелерді  (яғни,
      ұйымның меншікті  акцияларынан  басқа  қаржы  құралдары)  айырбастауды
      көздейтін сатып алу немесе сату опционы оны ұстаушының  негізгі  қаржы
      құралының әділ құнындағы өзгерістерге байланысты болашақтағы  әлеуетті
      экономикалық пайда алуға құқығын білдіреді. Және  керісінше,  опционды
      сатушы болашақтағы әлеуетті экономикалық пайдадан немесе негізгі қаржы
      құралының әділ  құнындағы  өзгерістерге  байланысты  әлеуетті  шығынға
      ұшыраудан  бас  тартуға  өзіне  міндеттеме   қабылдайды.   Иеленушінің
      келісімшарттық құқығы  немесе  сатушының  келісімшарттық  міндеттемесі
      тиісінше  қаржы   активтерінің   немесе   қаржылық   міндеттемелерінің
      анықтамаларына жауап береді. Опционға қатысты  негізгі  қаржы  құралы,
      басқа ұйымдардың акцияларын және пайыздық құралдарды қоса алғанда, кез
      келген қаржы активі болуы мүмкін. Опционда сатушыға қойылатын қаржылық
      активті берудің орнына борыштық міндеттемелерді  шығару  туралы  талап
      болуы мүмкін, алайда опционды орындаған жағдайда оның негізгі  құралы,
      соның өзінде де иеленушінің қаржылық активі болып  табылады.  Опционды
      ұстаушының активтерді әлеуетті тиімді емес келісімшарттармен  ауыстыру
      құқығы және опционды шығарған сатушының  активтерді  әлеуетті  тиімсіз
      келісімшарттарда  ауыстыру  міндеттемесі  опционды   орындау   кезінде
      айырбастауға жататын активтер опционы негізіне алынғандардан  айырмасы
      болады.  Опцион  иесі  құқығының  және   сатушының   міндеттемелерінің
      сипаттамасы опционның орындалу ықтималдығына тәуелді емес.
 261. AG18       Туынды қаржы құралының тағы бір мысалы форвардтық  келісім-
      келісімшарт болып табылады, ол бойынша  есептеулер  алты  айдан  кейін
      жүргізілуі тиіс, және онда бір тарап  (сатып  алушы)  номиналдық  құны
      1,000,000  а.б.  белгіленген  пайыздық  мөлшерлемесі  бар  мемлекеттік
      облигациялардың орнына 1,000,000 а.б. ақшамен беруге уәде  береді,  ал
      басқа  тарап  (сатушы)  құны  1,000,000  а.б.   белгіленген   пайыздық
      мөлшерлемесі бар мемлекеттік  облигацияларды  1,000,000  а.б.  ақшаның
      орнына беруге уәде береді. Алты  айдың  ішінде  тараптардың  екеуі  де
      қаржы құралдарын айырбастауға келісімшарттық құқық және келісімшарттық
      міндеттемеге ие  болады.  Егер  мемлекеттік  облигациялардың  нарықтық
      бағасы 1,000,000 а.б. жоғары көтерілсе, онда талаптар сатып алушы үшін
      пайдалы және сатушы үшін пайдасыз болады; егер нарықтық баға 1,000,000
      а.б. төмендесе, нәтижесі керісінше болады.  Сатып  алушы  сатып  алуға
      опцион бойынша құқыққа ұқсас  келісімшарттық  құқық  сияқты  (қаржылық
      актив)  сатуға  опцион  бойынша  міндеттемеге   ұқсас   келісімшарттық
      міндеттемеге (қаржылық  міндеттемеге)  де  ие  болады;  сатушы  сатуға
      опцион бойынша құқыққа ұқсас  келісімшарттық  құқық  (қаржылық  актив)
      сияқты сатып алуға опцион бойынша  міндеттемеге  ұқсас  келісімшарттық
      міндеттемеге (қаржылық міндеттемеге) де ие болады. Опциондармен бірдей
      көрсетілген келісімшарттық құқықтар мен міндеттемелер негізгі қаржылық
      құралдардан (айырбастауға жататын облигациялар және ақша)  бөлек  және
      айырмасы  бар  қаржылық  активтерді  және   қаржылық   міндеттемелерді
      құрайды. Форвардтық келісім-келісімшарт бойынша тараптардың  екеуі  де
      опционның иесі оны іске асыруға шешім қабылдаған жағдайда және уақытта
      ғана опционды орындау жүргізілгенде келісілген  уақытта  әрекет  етуге
      міндетті.
 262.  AG19        Туынды  қаржы   құралдарының   көптеген   басқа   түрлері
      болашақтағы айырбастау, оның ішінде пайыздық және  валюталық  своптар,
      кэп,  коллар  және  пайыз   мөлшерлемесіне   флор   тәрізді   келісім-
      келісімшарттар,  қарыздар  бойынша   міндеттемелер,   еуроноттар   мен
      аккредитивтерді  шығару  бағдарламасын  жүргізуге   құқықтары   немесе
      міндеттемелері  болады.  Пайыздық  своп  келісімшарты  оның  талаптары
      бойынша  тараптар  біреуі  өзгермелі,  екіншісі  белгіленген  пайыздық
      мөлшерлемені пайдалана отырып  есептелетін  ақша  сомаларын  болашақта
      айырбастау   сериясын   жүргізуге   келісетін   форвардтық    келісім-
      келісімшарттың түрлері ретінде  қаралуы  мүмкін.  Фьючерстік  келісім-
      келісімшарттар  осы   келісім-келісімшарттардың   стандарттық   нысаны
      болатыны  және  биржада  айналатыны  сияқты  басты  айырмашылықтарымен
      форвардтық келісім-келісімшарттың басқа түрлерін білдіреді.

 263. Қаржылық емес активтердің  сатып  алу  және  сату  келісімдері  (8-10-
      тармақтар)

 264. AG20       Қаржылық емес активтерді сатып алуға және  сатуға  жасалған
      келісім-келісімшарттар  бір  тараптың  қаржылық  емес  активті  немесе
      қызмет көрсетуді  алуға  келісімшарттық  құқығы  және  тиісінше  басқа
      тараптың міндеттемесі тараптардың қаржылық активті алуға, қоюға немесе
      айырбастауға нақты құқығын немесе  міндеттемесін  белгілемейтіндіктен,
      қаржылық құрал айқындамасына жауап бермейді.  Сонымен,  қаржылық  емес
      активті алу немесе беру арқылы ғана есеп айырысуды көздейтін  келісім-
      келісімшарттар (мысалы, опцион, күміске форвардтық  немесе  фьючерстік
      келісім-келісімшарт) қаржы құралдары болып табылмайды. Көптеген  тауар
      келісім-келісімшарттары   осындай   түрге   жатады.    Кейбіреулерінің
      стандарттық нысаны болады және  ұйымдасқан  нарықтарда  кейбір  туынды
      қаржы құралдары сияқты өте  ұқсас  түрде  айналады.  Мысалы,  тауарлық
      фьючерстік келісім-келісімшарт оп-оңай сатып алу немесе сату мәні бола
      алады, себебі ол биржа листингіне кіргізілген және бірнеше рет қолдан-
      қолға өте алады. Алайда, келісім-келісімшартты сатып алушы және сатушы
      іс  жүзінде  тараптар  оның  негізінде  жатқан  тауармен  сауда-саттық
      жасайды. Тауар келісім-келісімшартын сатып алу және  сату  мүмкіндігі,
      оны сатып алудың немесе сатудың жеңілдігі және тауарды қабылдау немесе
      жеткізу бойынша міндеттемелерді ақшалай өтеу туралы келісу  мүмкіндігі
      осы келісім-келісімшарттың түбірлі сипатын оны  қаржы  құралы  ретінде
      қарауға болатындай түрде  өзгертпейді.  Сонымен  қатар  қаржылық  емес
      активтерді сатып алуға  немесе  сатуға  арналған,  олар  бойынша  есеп
      айырысу қарсы талаптарды есепке алу арқылы немесе  қаржы  құралдарымен
      айырбас арқылы немесе оларды жүзеге асыру кезінде қаржылық емес  актив
      ақша қаражатына оңай  айналуы  ықтимал  кейбір  келісім-келісімшарттар
      олар қаржы  құралдары  болғандағы  сияқты  осы  Стандарттың  қолданылу
      аясында болады (8-тармақты қараңыз).
 265. AG21       Нақты активтерді алуды немесе жіберуді қарастыратын келісім
      бір тарапта қаржы активін, егер  осылар  бойынша  тиісті  төлем  нақты
      активті жіберу күнінен кейінгі кезеңге ауыстырылмаса,  екінші  тарапта
      қаржы міндеттемесін тудырмайды. Осындай жағдай тауарды кредитке  сатып
      алған немесе сатқан кезде пайда болады.
 266.  AG22        Кейбір  келісім-келісімшарттар  тауарлармен   байланысты,
      тауарды  нақты  алу  немесе   беру   арқылы   міндеттемені   орындауды
      болжамайды. Олар өзара есеп айырысуды  сомалары  белгіленбеген,  бірақ
      келісімшартта белгіленген формула бойынша айқындалатын ақша  төлемдері
      арқылы  жасауды  көздейді.  Мысалы,  облигациялардың  негізгі   сомасы
      мұнайдың белгіленген көлеміне қатысты облигацияларды өтеу күнгі  басым
      түсетін мұнайдың нарықтық бағасы негізінде есептелуі  мүмкін.  Негізгі
      сома тауардың бағасына байланыстиы индекстеледі, бірақ ақшалай нысанда
      ғана өтеледі. Мұндай келісімшарт қаржы құралын білдіреді.
 267.  AG23        Қаржы   құралы   анықтамасына   қаржы   активіне   немесе
      міндеттемеге қосымша ретінде қаржылық емес актив  немесе  міндеттемені
      құрайтын келісімшарт та кіреді. Мұндай  қаржы  құралдары  бір  тарапқа
      қаржы активін қаржылық емес түріне айырбастау мүмкіндігін жиі  береді.
      Мысалы, мұнай облигациясы иеленушіге белгіленген пайыздық төлемді және
      белгіленген  мұнай   көлеміне   негізгі   борыш   сомасын   айырбастау
      мүмкіндігімен  өтеу  кезінде  белгіленген  соманы  мезгіл-мезгіл  алып
      тұруға құқық беруі мүмкін. Опционды іске асырудың артықшылығы мұнайдың
      әділ құнының ақшаны облигацияда  көзделген  мұнайға  (айырбас  бағасы)
      айырбас бағамына  қатысты  мезгіл-мезгіл  ауысатын  болады.  Облигация
      иесінің опционды сатуға қатысты  ниеті  құралды  құрайтын  активтердің
      құрамына ықпал етпейді. Иеленушінің қаржылық  активі  және  эмитенттің
      қаржылық  міндеттемесі  олар  осы   сияқты   жасайтын   активтер   мен
      міндеттемелердің басқа түрлеріне тәуелсіз қаржы құралы етеді.
 268. AG24   [Жойылған]
 269.  
|Ақпаратты ұсыну                                                           |


 270.                    Міндеттемелер және капитал (15-27-тармақтар)


 271. Ақша қаражаттарын немесе басқа да қаржы  активін  беруді  қарастыратын
      келісімшарт міндеттемесінің болмауы (17-20-тармақтар)

 272. AG25       Артықшылықты акциялар әртүрлі құқықтармен шығарылуы мүмкін.
      Тартылған акцияларды міндеттеме немесе үлестік құрал ретінде  жіктеген
      кезде ұйым қаржы міндеттемесінің негізгі қасиеттеріне қаншалықты жауап
      беретіндігін анықтау  үшін  акциялармен  расталатын  нақты  құқықтарды
      бағалайды. Мысалы, белгілі бір күні, немесе иеленушінің қарауы бойынша
      өтеуді  қамтамасыз  ететін  тартылған  акция,  егер  эмитенттің  қаржы
      активтерін акцияларды  иеленушіге  жіберу  міндеттемесі  болса,  қаржы
      міндеттемесінің анықтама талаптарына жауап береді. Қаражаттың жетіспеу
      салдарынан, не әкімшілік  тарапынан  болған  шектеулерден  келісімшарт
      бойынша  талап  етілген  кезде  эмитент  міндеттемені  орындауға  және
      тартылған акцияны  өтеуге  қабілетті  болмай  қалу  ықтималдылығы  осы
      міндеттемені тоқтатпайды. Эмитенттің  акционерлерге  қаржы  активтерін
      беру күшіндегі міндеттемесі болмағандықтан, акцияларды өтеуге арналған
      эмитент опционы қаржы  міндеттемесінің  анықтамасына  жауап  бермейді.
      Мұндай жағдайда акцияларды өтеу тек  қана  эмитенттің  қарауы  бойынша
      өтеді. Шындығында, әдетте акцияларды өтеу ниеті  туралы  акционерлерді
      нақты хабарлау жолымен эмитент  опционды  орындаған  кезде  міндеттеме
      пайда болуы мүмкін.
 273. AG26       Артықшылықты акциялар төленбейтін болып  табылғанда  тиісті
      жіктеме оған бекітіп берілген басқа  құқықтармен  анықталады.  Жіктеме
      негізін   келісімшарт   мәмілелерінің   мәнін   бағалау   және   қаржы
      міндеттемесінің   және   үлестік   құралдың   анықтамалары    құрайды.
      Кумулятивті немесе кумулятивті емес артықшылықты акциялардың  иелеріне
      табыстарды төлеу эмитенттің  қарауына  қарай  жүзеге  асырылған  кезде
      акциялар акциялар болып  табылады.  Осылайша,  акциялар  немесе  қаржы
      міндеттемесі   ретінде   артықшылықты   акцияларды   жіктеу    мынадай
      факторлардан тәуелді емес:
 274. (a)                  табыстарды төлеудің бұрынғы тәжірибесі;
 275. (b)           болашақта табыстарды төлеу ниеті;
 276.  (c)            табыстың  төлемдері  болмағанда  эмитенттің   әдеттегі
      акцияларының бағасына мүмкін болатын теріс  әсері  (егер  артықшылықты
      акциялар бойынша  дивидендтер  төленбесе,  әдеттегі  акциялар  бойынша
      дивидендтерді төлеуге қойған шектеулерден);
 277. (d)          эмитент резервтерінің шамасы;
 278.              (e)              кезең ішіндегі эмитенттің пайданы немесе
      шығынды күтуі; немесе
 279.                    (f)            кезең ішіндегі пайданың немесе шығын
      шамасына эмитенттің әсер ету қабілеттілігі немесе қабілетсіздігі.

 280. Ұйымның жеке акцияларымен есеп айырысу (21-24-тармақтар)

 281.  AG27        Төмендегі   мысалдар   ұйымның   өз   акциялары   бойынша
      келісімшарттардыңәртүрлі түрлерін қалай жіктеу керектігін көрсетеді:
 282. (a)                  Ұйымның өз акцияларының бекітілген санын ешқандай
      болашақ  сыйақы  орнына   қабылдауы   немесе   үлестіруі   немесе   өз
      акцияларының бекітілген санын ақшаның немесе басқа  қаржылық  активтің
      бекітілген мөлшеріне орнына айырбастауы  арқылы  өтелетін  келісімшарт
      үлестік құрал (22А  тармағында баяндалғаннан  басқа  )болып  табылады.
      Осыған сәйкес, осындай келісімшарт орнына қабылданған немесе  төленген
      кез келген сыйақы тікелей үлеске қосылады немесе одан шегеріледі.  Бір
      мысал-қарсы тарапқа  ұйымның  акцияларының  бекітілген  санын  ақшаның
      бекітілген санына сатып  алуға  құқық  беретін  шығарылған  акцияларға
      опцион. Алайда, егер келісімшарт ұйымнан  өз  акцияларын  ақша  немесе
      басқа қаржылық активке бекітілген немесе анықталатын  күні  немесе  өз
      талабы  бойныша  сатып  алуды(айырбастауды)талап  ететін  болса,  ұйым
      айырбас сомасының дисконтталған құнына  қаржылық  міндеттемені  таниды
      (16А және 16В тармақтарындағы  немесе  16С  және  16D  тармақтарындағы
      барлық белгілері бар және келісімшарттарға сай құралдарды қоспағанда).
      Бір мысал -  мерзімді  келісімшарт  бойынша  ұйымның  өз  акцияларының
      бекітілген  санын  ақшаның  бекітілген  мөлшеріне  қайта  сатып  алуға
      міндеттемесі.
 283. (b)           Тіпті ұйым қайта сатып алуға міндетті  болатын  акциялар
      саны  бекітілмеген  болмаса  да  немесе  міндеттеме   қарсы   тараптың
      айырбастауға құқығын қолдануы бойынша келісімшартты болса да , ұйымның
      өз  акцияларын  ақшаға  сатып  алуға  міндеттемесі  айырбас  сомасының
      дисконтталған құнына қаржылық  міндеттемені  тудырады  (16А  және  16В
      тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында баяндалғаннан  басқа).
      Келісімшартты  міндеттеменің  бір  мысалы-егер  қарсы  тарап  опционды
      қолданатын болса, ұйымнан өз акцияларын ақшаға қайта сатып алуды талап
      ететін шығарылған опцион.
 284.  (c)             ақшамен  немесе  басқа  қаржылық  активпен   өтелетін
      келісімшарт- тіпті қабылданатын немесе үлестірілетін ақша немесе басқа
      қаржылық  актив  мөлшері  ұйымның   өз   үлесінің   нарықтық   бағалар
      өзгерістеріне негізделген болса да,  қаржылық  актив  немесе  қаржылық
      міндеттеме болып табылады (16А және 16В тармақтарында немесе 16С  және
      16D тармақтарында баяндалғаннан басқа ). Бір  мысал-ақшамен  өтелетін,
      бекітілген бағамен сатып алуға құқық  беретін,  акцияға  опцион  болып
      келеді.
 285. (d)           Құндары белгіленген сомаға немесе негізгі ауыспалылардың
      (мысалы, тауар бағасы) өзгерістеріне негізделген сомаға  тең  болатын,
      ұйымның  меншікті  акцияларының  ауыспалы  санын  есептеуді  көздейтін
      келісімшарт қаржылық актив немесе қаржылық міндеттеме болып  табылады.
      Мысал ретінде алтын сатып алуға шығарылған, ол  бойынша  есеп  айырысу
      оны орындаған жағдайда қарсы талаптарды ұйымның меншікті  құралдарымен
      опциондық келісімшарттың балама құнының сомасын  құрайтын  құралдардың
      осындай санын ұсыну арқылы  есептеме  жасаумен  жүргізілетін  опционды
      келтіруге болады. Мұндай келісімшарт, егер негізгі  ауыспалы  алтынның
      бағасы емес, ұйымның меншікті акцияларының бағасын білдіргеннің өзінде
      де қаржылық актив немесе қаржылық міндеттеме болып табылады. Осылайша,
      ол бойынша есеп  айырысу  ұйымның  меншікті  акцияларының  белгіленген
      санымен,  оның  үстіне  осы  акциялармен   расталатын   құқық   бірдей
      болмағандықтан, ықтимал өтеу бағасы белгіленген соманы немесе  негізгі
      ауыспалының  өзгеруіне  тәуелді  соманы  құрайтын  болады,  ол  арқылы
      қаржылық активті немесе қаржылық міндеттемені білдіреді.

 286. Келісімшартты өтеу бойынша бағалау міндеттемелері (25-тармақ)

 287. AG28         25-тармаққа сәйкес, егер ақша қаражаты  немесе  басқа  да
      қаржы активі нысанында (немесе басқа тәсілмен, нәтижесінде  осы  құрал
      қаржы құралына ауысады) есептеуді жүзеге  асыру  қажеттілігін  негізге
      алатын келісілген өтеу  бойынша  бағалау  міндеттемесінің  сол  бөлігі
      біріккен болып табылмаса, онда өтелуі тиіс бағалау міндеттемесі  қаржы
      құралын жіктеуге әсерін тигізбейді. Мәселен,  ақшалай  қаражат  немесе
      ұйымның меншікті акцияларының ауыспалы саны нысанында  есеп  айырысуды
      көздейтін келісімшарт төтенше сирек,  аномальды  және  ықтималдығы  аз
      сипаттағы оқиға басталғаннан кейін  ғана  үлестік  құралды  білдіреді.
      Осылайша,  келісімшартта  ұйымның  меншікті  акцияларының  белгіленген
      санымен есеп айырысуға ұйым бақылау жасай  алмайтын  жағдайларда  тиым
      салынуы  мүмкін,  бірақ  осындай  жағдайлардың   туындау   ықтималдығы
      жойылса, мұндай келісімшартты үлестік құрал ретінде жіктеу заңды болып
      табылады.

 288.               Шоғырландырылған қаржы есептілігін жүргізу тәртібі

 289. AG29         Шоғырландырылған қаржы есептілігінде ұйым азшылық  үлесін
      ұсынады, яғни 1 Қаржы есептілігін ұсыну ХҚЕС(IAS) , 27Шогырландырылган
      және жеке  қаржы  есептілігі ХҚЕС-тарына  (IAS)  сәйкес  оның  еншілес
      ұйымдардың   капиталдарында   және   табыстарында   қатысатын    басқа
      тараптардың үлестері.  Шоғырландырылған  қаржы  есептілігіндегі  қаржы
      құралын (немесе оның құрамдас бөлігін) жіктеген кезде, топтың тұтастай
      алғанда осы құралға қатысты  ақша  қаражатын  немесе  басқа  да  қаржы
      құралын  беру  міндеттемесінің  болуын  айқындау,   не   міндеттеменің
      жіктелуіне әкеліп соқтыратындай түрде есеп жүргізу үшін  топ  мүшелері
      мен құралды ұстаушылар арасында келісілген барлық  талаптарды  назарға
      алады. Топтың құрамындағы еншілес ұйым қаржы құралын  шығарған  кезде,
      ал басты  немесе  басқа  топтық  ұйым  құралды  ұстаушылармен  тікелей
      қосымша талаптардың келісімін жасасқан кезде (мысалы, гарантпен), онда
      осы топ табыстарды төлеу немесе өзінің қарауы бойынша мерзімінен бұрын
      өтеу проблемаларын  шеше  алмайды.  Оның  үстіне,  еншілес  ұйым,  осы
      қосымша талаптарға қарамастан, толық негізбен осы құралды өзінің  жеке
      қаржылық  есептілігінде  жіктей  алатындықтан,  топтың  мүшелері   мен
      құралды   ұстаушылар   арасындағы   басқа   келісімдердің   нәтижелері
      шоғырландырылған  қаржы  есептілігінде   топта   тұтастай   келісілген
      келісімшарттар және мәмілелер көрініс табатынын назарға  алынуы  тиіс.
      Өтеу бойынша осындай міндеттеме  немесе  бағалау  міндеттемесі  болған
      кезде,  құрал  (немесе  оның  міндеттемесінің  мәні  болып   табылатын
      құрамдас   бөлігі)   шоғарландырылған   қаржы   есептілігінде    қаржы
      міндеттемесі ретінде жіктеледі.
 290. AG29А       Ұйымға  келісімшарттық  міндеттеме  жүктейтін  құралдардың
      кейбір  түрлері  16А  және  16В  тармақтары  немесе   16С   және   16D
      тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктеледі. Сол тармақтарға сәйкес
      жіктеу  осы   Стандартта   басқаша   қолданылған   құралдарды   жіктеу
      ережелеріне ерекше жағдай  болып  табылады.  Осы  ерекшелік  бірлескен
      қаржылық есептегі қадағалаусыз пайыздардың  жіктелуіне  қолданылмайды.
      Сондықтан, бөлек немесе жеке қаржылық есептегі  қадағалаусыз  пайыздар
      болатын   16А   және    16В    тармақтары    немесе 16С    және    16D
      тармақтарына сәйкес  акциялар  ретінде   жіктелген   құралдар   топтың
      бірлескен қаржылық есебінде міндеттемелер ретінде жіктеледі.

 291. Құрастырмалы қаржы құралдары (28-32-тармақтар)

 292.  AG30          28-тармақ  тек  қана  туынды  емес  құрастырмалы  қаржы
      құралдарының эмитенттеріне қатысты  қолданылады. 28-тармақ иеленушілер
      тұрғысынан осындай  болып  табылатын  құрастырмалы  қаржы  құралдарына
      қатысты емес. 9 ХҚЕС (IFRS) қаржы құралын иеленушінің туынды құралдары
      болып табылатын қаржылық активтерді жіктеу мен өлшеумен айналысады.
 293.  AG31          Құрастырмалы   қаржы   құралының   кең   тараған   түрі
      айырбасталуға кіріктірілген опционы бар борыштық  бағалы  қағаз  болып
      табылады, мысалы, эмитенттің әдеттегі акцияларына айырбасталатын  және
      қандай да бір басқа кіріктірілген туынды элементтері жоқ облигация. 28-
      тармақ осындай қаржы  құралының  эмитентінен  өзінің  қаржылық  жағдай
      туралы есебінде  мынадай  міндеттемелердің  элементтерінің  және  жеке
      капиталдың бөлек берілуін талап етеді:
 294.  (a)                   Эмитент   міндеттемесі   пайыздардың   жоспарлы
      төлемдерін шығару және  соманың  негізі  құрал  айырбасталғанға  дейін
      күшін жоймайтын қаржы міндеттемесі  болып  табылады.  Құралды  алғашқы
      тану кезінде міндеттеменің құрамдас бөлігінің әділ құны нарықтық пайыз
      мөлшерлемесі бойынша дисконтталған, салыстырмалы  кредиттік  мәртебесі
      бар бірдей дерлік ақша қаражатын осындай жағдайда  қамтамасыз  ететін,
      айырбастауға  жіберілетін  опционсыз,   қазіргі   уақытта   құралдарға
      қолданылатын  ақша  қаражатының  болашақ  ағындардың   келісімшартымен
      анықталған дисконтталған құнға тең.
 295.   (b)             Үлестік   құрал   эмитенттің   меншікті   капиталына
      міндеттемені  айырбастауға  кіріктірілген   опцион   болып   табылады.
      Опционның әділ құны  уақытша  құннан  және  оның  ішкі  құнынан,  егер
      осындай болса, тұрады. Осы опцион «ақшадан тыс» болған кезде  де,  оны
      алғашқы таныған кезде құны болады.
 296. AG32          Төлем  мерзімі  басталған  күні  айырбасталатын  құралды
      айырбастау  кезінде  ұйым  міндеттеменің   құрамдас   бөлігін   тануды
      тоқтатады  және  оны  капиталда  таниды.  Капиталдың  алғашқы   құрамы
      капиталда қалады (шынын айтқанда, капитал ішінде ол бір желілік баптан
      екінші  бапқа  ауыстырылуы  мүмкін).  Төлем  мерзімі  басталған   күні
      айырбастау кезінде пайда да, шығын да болмайды.
 297. AG33         Ұйым төлем уақыты басталғанға дейін мерзімінен бұрын өтеу
      немесе жіберудің алғашқы құқығын сақтай отырып өтеуін төлеп сатып  алу
      жолымен  айырбасталатын  құралдың  қолданылуын  тоқтатқан   кезде   ол
      төленген қарсы ұсынуды және құралды өтеуін төлеп  сатып  алуға  немесе
      мерзімінен бұрын өтеуге байланысты мәміле бойынша кез  келген  шығынды
      міндеттемелердің  құрымына  және  осындай  мәмілелер  жасалған   күнгі
      капиталға жатқызады. Өтеуі төленген қарсы ұсынуды және мәміле  бойынша
      шығындарды жеке құрамдарға жатқызу үшін пайдаланылатын әдіс бұл 28-32-
      тармақтарда көзделгендей, айырбасталатын құралды шығару  кезінде  ұйым
      алған   түсімдердің   құрамдары   арасында   бастапқы   бөлген   кезде
      пайдаланылған әдіспен сәйкестендіріледі.
 298. AG34         Қарсы ұсынуды бөлгеннен кейін  бірден  осыған  байланысты
      пайда болған кез  келген  пайда  және  шығын  тиісті  құрамға  қатысты
      қолданылатын есепке алу қағидаттарына  сәйкес  төменде  көрсетілгендей
      есепке алуда көрінеді:
 299. (a)                 міндеттеме құрамдас бөлігімен байланысты пайда
      және шығын сомасы пайда және шығын есепке алу шотында көрінеді;
 300. (b)           капитал құрамдас бөлігімен байланысты қарсы ұсыну сомасы
      капиталдың есепке алу шотында көрсетіледі.
 301. AG35         Мысалы, неғұрлым  тиімді  конверсиялық  қатынасты  ұсынып
      немесе аудару жағдайында келісілген күнге дейін қосымша қарсы  ұсынуды
      төлеп,  ұйым  аударуды   тездету   мақсатында   аударылатын   құралдың
      талаптарын өзгерте алады. Талаптарды өзгерту күнгі құралды ұстаушы оны
      жаңа талаптар бойынша айырбастаған кезде алатын қарсы  ұсыныстың  әділ
      құны  мен  пайда  мен  заладарды  есепке  алу  шотында  шығын  ретінде
      көрсетілетін  бастапқы  келісімшарттар  бойынша  оған  тиесілі   қарсы
      ұсыныстың әділ құны арасындағы айырма.

 302. Қазынашылық акциялар (33 және 34-тармақтар)

 303. AG36         Ұйымның меншікті акциялары, оларды  сатып  алу  кезіндегі
      себептеріне қарамастан, қаржы активі ретінде танылуы тиісті  емес. 33-
      тармақтаменшікті  акцияларды  сатып  алған  ұйым  өз  капиталынан  осы
      акциялардың құнының шегерімдерін жасау туралы  талаптар  бар.  Алайда,
      ұйым басқа тараптардың тапсырмасы бойынша капиталды  иеленсе,  мысалы,
      қаржы мекемесі клиенттің тапсырмасы бойынша  капиталды  иеленсе,  онда
      соның салдарынан осы капитал ұйымның қаржылық  жағдай  туралы  есебіне
      жатпайтын агенттік қатынастар орын алады.

 304. Пайыздар, дивидендтер, пайдалар және шығындар (35-41-тармақтар)

 305.  AG37          Келесі   мысалдар   35-тармақтың   құрастырмалы   қаржы
      құралдарына    қатысты    қолданысын    көрнекілендіреді.     Айталық,
      шоғырландырылмаған артықшылықты акция бес жыл өткеннен кейін  міндетті
      түрде ақшалай нысанда өтелуі  тиіс,  бірақ  сонымен  қоса  дивидендтер
      ұйымның  қарауы  бойынша  өтеу  мерзімі  басталғанға  дейін  төленеді.
      Осындай құрал  құрастырмалы  қаржы  құралы  болып  табылады,  ал  оның
      құрамындағы міндеттеме құрамдас бөлігін өтеу  сомасының  дисконтталған
      құнына тең. Осы құрамдас бөлікке дисконттың күшін жою  пайдада  немесе
      шығында  танылуы  тиіс  және  пайыздарды  төлеуге  жұмсалған  шығыстар
      ретінде жіктеледі. Кез келген төленген  дивидендтер  капитал  құрамына
      жатады, және, тиісінше, пайданы немесе шығынды бөлу ретінде  танылады.
      Осыған  ұқсас  есеп  тәртібі,  егер  өтеу   міндетті   сипатта   емес,
      иеленушінің қарауына байланысты жүзеге асырылса,  немесе,  егер  акция
      әдеттегі  акциялардың  ауыспалының  (мысалы,  тауар)  санына  міндетті
      айырбасталуға жатса, белгіленген сомаға немесе негізгі  ауыспалылардың
      өзгеруімен айқындалатын сомаға қолданылады. Алайда,  егер  кез  келген
      төленбеген дивидендтер өтеу сомасына қосылса, онда  құралдар  тұтастай
      міндеттемеге  айналады.  Мұндай  жағдайда   кез   келген   дивидендтер
      пайыздарға төленген шығыстар ретінде жіктеледі.
 306.  Қаржы  активтерін  және  қаржы  міндеттемелерін  есепке  алу  (42-50-
      тармақтар)
 307. AG38         [Жойылған]                     
 308.  «Ұйымның баланста танылған соманы есепке алу үшін ағымдағы кезеңде
      заңды құқығы бар екендігін» растайтын талап (42(a) тармақ)
 309. AG38A    Қарсы талап құқығы ағымдағы кезеңде  жүзеге  асырылуы  мүмкін
      немесе болашақ оқиғаларға байланысты болады  (мысалы,  міндеттемелерді
      орындамау,  төлей  алмау  қабілеттілігі  немесе  тараптардың   бірінің
      банкротқа ұшырауы салдарынан есептеу құқығы жүзеге  асырылуы  мүмкін).
      Қарсы талап құқығы болашақ оқиғаға байланысты  болмаса  да,  қызметтің
      қалыпты   жағдайында    тараптардың    бірінің    немесе    барлығының
      міндеттемелерді орындамау, төлей алмау қабілеттілігі немесе  банкротқа
      ұшырауы жағдайында заңды түрде бекітіледі.
 310. AG38B     42(a) тармағындағы талаптарды орындау үшін,  ұйымның  есепке
      қарсы талап етудің заңды құқығы болуы қажет. Бұл  қарсы  талап  етудің
      заңды құқығы төмендегі талаптарға сай болу қажеттігін білдіреді:
 311. (a)             болашақ оқиғаға тәуелді болмауы тиіс; және
 312. (b)            келесі жағдайларда заңды түрде бекітілуі тиіс:
 313. (i)              қызметтің қалыпты жағдайы;
 314. (ii)             міндеттемелерді орындамау; және
 315. (iii)            төлей алмау қабілеттілігі немесе банкротқа ұшырау
 316. ұйымның немесе барлық тараптардың.
 317. AG38C     Қарсы талап етудің заңды құқығығының сипаты мен ауқымы  оның
      орындалуына  себеп  болған  шрттарды  қоса  алғанда,   міндеттемелерді
      орындамау,  төлей  алмау  қабілеттілігі  немесе  тараптардың   бірінің
      банкротқа ұшырауы салдарынан болуына қарамастан, бір заңды  құзыреттен
      басқаға өтуі мүмкін. Сәйкесінше, қарсы  талап  құқығы  қалыпты  қызмет
      жағдайынан тыс кезде қол жетімді деп болжам жасауға болмайды. Мысалы, 
      кейбір жағдайларда банкротқа ұшырау немесе төлей алмау  қабілетсіздігі
      кезінде банкротқа ұшырау  туралы  немесе  төлей  алмау  қабілетсіздігі
      туралы заң құзыреті қарсы талап құқығына тыйым салуы немесе шеек  қоюы
      мүмкін. 
 318. AG38D    Тараптардың арасындағы  қатынатарды  реттейтін  заң  (мысалы,
      тараптарға қолданылатын келсімшарттық ережелер,  келісімшартты  немесе
      міндеттемені орындамау мен төлем қабілетсіздігін реттейтін заңдар және
      банкротқа ұшырау туралы заңдар)  қарсы  талап  құқығы  қалыпты  қызмет
      жағдайында, төлемеу  немесе  төлем  қабілетсіздігі,  банкротқа  ұшырау
      жағдайларының   қайсысында   қолданылатынын   анықтау    үшін    қайта
      қарастырылуы тиіс(AG38B(b) тармағында анықталғандай). 

 319. Ұйымның «есептеуді нетто-негізде жүргізу ниеті немесе активті жүзеге
      асыру мен міндеттемені бір уақытта орындау» талабы (42 (b) тармағы)

 320. AG38E     To  meet  the  criterion  in  paragraph  42(b)  тармағындағы
      талаптарды орындау үшін ұйым  есептеуді  нетто-негізде  жүргізуі  тиіс
      немесе активті жүзеге асыруды және міндеттемені орындауды бір  уақытта
      орындауы тиіс.  Дегенмен,  ұйымның  нетто-негізде  есептеу  мүмкіндігі
      болса да,  активті  жүзеге  асыру  немесе  міндеттемені  орындау  жеке
      орындылуы мүмкін.
 321. AG38F     Егер ұйым  сомаларды  нәтижесі  таза  есептеудің  нәтижесіне
      эквивалент болатындай  есептей  алса,  42  (b)  тармағындағы  талаптар
      орындалды  дегенді  білдіреді.  Осындай  жағдай  егер   жалпы   реттеу
      механизмінің  мардымсыз  несие  немесе  өтімділік  тәуекелін  әкелетін
      немесе жою  ерекшелігі  болып,  осы  арқылы,  дебиторлық  берешек  пен
      кредиторлық берешекті  есептіліктің  бір  үрдісінде  немесе  кезеңінде
      өңдесе ғана  орын  алады.   Мысалы,  жалпы  есептеу  жүйесіне  42  (b)
      тармағындағы  нетто-негізде  есептеу  талаптарын   орындайтын   барлық
      ерекшеліктер тән:
 322. (a)             қарсы талап  құқығы  бар  қаржы  активтері  мен  қаржы
      міндеттемелері бір уақытта өңдеу негізінде ұсынылған;
 323.  (b)             қаржы  активтері  мен  қаржы  міндеттемелері  өңдеуге
      ұсынылғаннан кейін тараптар міндеттемелерді орындауды бастайды
 324. (c)             өңдеуге ұсынылғаннан кейін актив пен  міндеттемелерден
      туындайтын ақша  қаражатын  өзгерту  әлеуеті  берілмейді  (егер  өңдеу
      сәтсіздікке ұшырамаса—төмендегі (d) тармағын қараңыз);
 325. (d)             құнды  қағаздармен  қамтамасыз  етілген  активтер  мен
      міндеттемелер құнды қағаздарды табыстау немесе ұқсас жүйеде есептеледі
      (мысалы, жеткізу мен төлем),  яғни,  егер  құнды  қағаздарды  табыстау
      сәтсіздікке ұшыраса,  активы и пассивы, которые обеспечены  с  ценными
      бумагами, будут рассчитаны передаче ценных бумаг или подобной  системе
      (например,  поставка  по  сравнению  с  платежом),  так,  чтобы,  если
      передача ценных бумаг терпит неудачу, обработка связанной  дебиторской
      задолженности  или  кредиторская  задолженность,  для  которой  ценные
      бумаги   являются   обеспечением,   также   потерпела    неудачу    (и
      наоборот);assets  and  liabilities  that   are   collateralised   with
      securities will be settled on a securities transfer or similar  system
      (for example, delivery versus payment), so that  if  the  transfer  of
      securities fails, the processing of the related receivable or  payable
      for which the securities are  collateral  will  also  fail  (and  vice
      versa);
 326. (e)             (d) тармағында анықталғандай, сәтсіздікке ұшыраған кез
      келген транзакция, есеппке алынбағанша өңдеуге жіберіледі;
 327. (f)             есепке алу бір  есептеу  мекемесі  арқылы  жүргізіледі
      (мысалы,  есептеу  банкі,   орталық   банк   немесе   құнды   қағаздар
      депозитариі); және
 328. (g)            тәуліктік несие жүйесі  есеп  айырысу  күні  төлемдерді
      тараптардың әрқайсысына қажетті овердрафт  мөлшерімен  қамтамасыз  ету
      үшін және қажет  болған  жағдайда,  тәуліктік  қызметті  қолдану  үшін
      пайдаланылады. 
 329. AG39       Осы стандарт  басқа  құралдардың  сипаттамасын  жасау  үшін
      сатып алынғанжекелеген  қаржы  құралдарының  топтары  болып  табылатын
      «синтетикалық  құралдар»  деп  аталатындарға  арналған  арнайы  әдісті
      көздемейді.  Мысалы,  өзгермелі  пайыздық  мөлшерлемесі  бар  пайыздық
      своппен   біріктірілген,   өзгермелі   пайыздық   мөлшерлеме   бойынша
      есептелген  төлемдерді  алуды  болжайтын  және  белгіленген   пайыздық
      мөлшерлеме бойынша  есептелген  төлемдерді  орындауды  болжайтын  ұзақ
      мерзімді борыштық  міндеттемелер  белгіленген  мөлшерлемесі  бар  ұзақ
      мерзімді борыштық міндеттемені  синтездейді.  «Синтетикалық  құралдар»
      құрамындағы әрбір жеке алынған қаржы құралы өзінің  жеке  талаптарымен
      келісімшарттық  құқықты  немесе  міндеттемені  білдіреді,  бұл   ретте
      әрқайсысы жеке берілуі немесе өтелуі мүмкін. Әрбір қаржы құралы  басқа
      қаржы құралдары ұшыраған тәуекелдіктерден  айырмашылығы  болуы  мүмкін
      тәуекелдіктерге  ұшырауы  мүмкін.  Тиісінше,  «синтетикалық  құралдар»
      құрамындағы бір қаржы  құралы  актив,  ал  екіншісі  міндеттеме  болып
      табылғанда,    олар    бір-біріне    қарсы     есептеледі     және 42-
      тармақтаайқындалған өзара  есептеу  талаптарына  сай  келген  жағдайды
      қоспағанда,  нетто-негізде  ұйым  қаржылық  жағдай   туралы   есебінде
      ұсынылмайды.
 330.  
|Ақпаратты ашу                                                             |


 331. Пайда және шығын арқылы әділ құн бойынша бағаланатын  қаржы  активтері
      және қаржы міндеттемелері (94(f)-тармақ)

 332. AG40                      [Жойылған]
 333.  
 334.  
 335. [pic]
 336. [1]              Осы тандартта ақша сомасы ақша бірлігінде көрсетілген
      (а.б.).
 337. [2]               2005 жылы тамыз айында IASB қаржы құралдарына
      қатысты барлық  ашып көрсетуді 7 ХҚЕС Қаржы құралдары:ашып
      көрсетуге көшірді.
 338. [3]              Осы қосымшада ақшалай сома ақша бірлігі (а.б.)
      негізінде көрсетілген.
 339. [4]             Бұл көпшілігіне қатысты, бірақ барлық туынды
      құралдарға емес, мысалы, валюталық-пайыздық своптар ең бастапқы
      кезінде негізгі соманы алмастыруды көздейді (және өтеу мерзімі
      басталған кезде керісінше айырбас).
 340.  
 341.  
 342.
 343. ҚЕХС (IAS)  39 «Қаржы құралдары: тану және өлшеу»
 344.
      345. 39-шы Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (IAS 39) 
                    «Қаржы құралдары: Тану және бағалау»
 346.  
 347. 1              [жойылған]
 348.  
 349. Қолдану аясы
 350. 2          Осы Стандартты барлық ұйым, төмендегі жағдайларды
      қоспағанда, қаржы құралдарының барлық түріне қолдануы тиіс:
 351.  (a)             еншілес  ұйымдардағы,  қауымдасқан  ұйымдардағы  және
      бірлескен   қызметтегі    27 Шогырландырылган    және    жеке    қаржы
      есептілігі ХҚЕС   (IAS) немесе   28 Қауымдасқан   ұйымдарга   салынган
      инвестициялар ХҚЕС (IAS) немесе 31 Бірлескен кәсіпкерлікке қатысу ХҚЕС-
      ына (IAS) сәйкес есепке  алынатын  қатысу  үлестерін.  Сонымен  қатар,
      ұйымдар осы Стандартты еншілес ұйымдарға, қауымдасқан ұйымдарға немесе
      бірлескен қызметке 27 ХҚЕС (IAS) , 28 ХҚЕС (IAS)  немесе  31  ХҚЕС-ына
      (IAS) сай осы  Стандартқа  сәйкес  есепке  алынатын  қатысу  үлестерін
      қолдануға  міндетті.  Ұйымдар   сондай-ақ   осы   Стандартты   еншілес
      ұйымдарға, қауымдасқан  ұйымдарға  немесе  бірлескен  қызметке  қатысу
      үлесінен туынды құралдарына, осы  туынды  құрал 32  ХҚЕС  (IAS)ұйымның
      үлестік құралының анықтамасына сәйкес келетін жағдайларды  қоспағанда,
      қолдануға міндетті;
 352.      (b)            17 Жалдау ХҚЕС      (IAS) қолданылатын      жалдау
      келісімшарттары бойынша құқықтар мен міндеттемелерді. Дегенмен:
 353.  (i)               жалдау  бойынша  жалға  беруші  таныған  дебиторлық
      берешек осы Стандарттың тану туралы және құнсыздану туралы  ережелерін
      қолданудың ықпалында;
 354.  (ii)              жалдау  бойынша  жалға  алушы  таныған  кредиторлық
      берешек осы Стандартты тануды тоқтатуға қатысты  бөлігінде  қолданудың
      ықпалында болса;
 355. (iii)             жалдау келісімшарттарына енгізілген туынды  құралдар
      осы  Стандарттың  енгізілген  туынды   құралдары   туралы   ережелерін
      қолдануға сай;
 356.    (c)                19 Қызметкерлерге    берілетін    сыйақылар ХҚЕС
      (IAS) қолданылатын қызметкерлерге сыйақы бағдарламалары бойынша  жұмыс
      берушілердің құқықтары мен міндеттемелерін;
 357.  (d)            ұйым  шығарған 32  ХҚЕС-тағы  (IАS) үлестік   құралдар
      анықтамасына сай (варранттар мен опциондарды қосқанда) немесе 32 ХҚЕС-
      тың       (IFRS) 16А және 16В-       тармақтарына немесе 16С және 16D-
      тармақтарына сәйкес үлестік құралдар ретінде жіктелуі  талап  етілетін
      қаржылық  құралдар.  Алайда,  осындай  үлестік  құралдардың  иесі  осы
      Стандартты сол құралдарға егер  олар  жоғарыдағы  (а)  тармақшасындағы
      ерекшелікке сай болмаса қолдануы тиіс.
 358.  (e)               (іі)-де   берілген   келісімшарт   немесе   9 Қаржы
      құралдыры ХҚЕС-ының  (IFRS) А  Қосымшасындағыдан  басқа   4 Сақтандыру
      келісімшарттары ХҚЕС -ында (IFRS) анықталған эмитенттің (і)-тармақтағы
      қаржы  кепілдіктері  шартының  анықтамасына  сай  келетін   сақтандыру
      шартына сай құқықтар  мен  міндеттемелер  дискрециялық  қатысу  құқығы
      болғандықтан   4 Сақтандыру   келісімшарттары ХҚЕС   (IFRS)    қолдану
      аясындағы шарт бойынша қарастырылады. Сонымен бірге, осы Стандартты  4
      ХҚЕС  (IFRS)  қолдану  аясындағы  шартқа  енгізілген  туынды   құралға
      қолдануға болады, егер осындай туынды құралдың өзі  4  ХҚЕС-ты  (IFRS)
      қолдануға сай келетін шарт болып табылмаса. Сонымен қатар, егер  қаржы
      кепілдіктері келісімшарттарының  эмитенті  бұрын  екіұшты  емес  түрде
      осындай келісімшарттарды сақтандыру  шарттары  деп  есептейтінін  және
      сақтандыру  келісімшарттары   қолданылатын   есепке   алу   рәсімдерін
      пайдаланғанын мәлімдесе, ол осы Стандартты  немесе  4  ХҚЕС-ты  (IFRS)
      осындай  келісімшарттарды   сақтандыру   келісімшарттарына   қолдануды
      таңдауға құқылы (AG4 және АG4А-тармақтарын қараңыз).  Эмитент  осындай
      таңдауды әрбір жеке алынған шартқа қатысты жасай  алады,  бірақ  бірде
      оны жасай отырып, ол одан бас тартуға құқылы емес;
 359. (f)       
      [жойылған]                                                           
 360. (g)              ұйымдар біріктірілген кезде  сатып  алушы  ұйым  және
      сатушы арасында сатып алынатын ұйымды сатып  алу  немесе  сату  туралы
      белгілі  бір  болашақ  күнге  жасалған  кез  келген  келісімшарттарды.
      Белгілі  бір  болашақ  күнге  жасалған  келісім-шарт  термині   әдетте
      операцияны аяқтау және кез келген талап етілген  тұжырымдамаларға  қол
      жеткізуге қажет кезеңнен асып түспеуі қажет.
 361.  (h)              4-тармақта жазылғандарды  қоспағанда,  несие  туралы
      келісімдерді.  Несие  туралы  келісімнің  эмитенті   37 Міндеттемелер,
      шартты міндеттемелер және шартты активтер ХҚЕС-ты (IAS) осы Стандартты
      қолдану аясында болмайтын несие туралы келісімдерге де қолдануы  тиіс.
      Дегенмен несие туралы барлық келісім осы Стандарттың тануды  тоқтатуға
      қатысты ережелерін қолданудың ықпалында болады;
 362.  (i)               осы  Стандарттың  осы  Стандарт   қолданылатын 5-7-
      тармақтарын қолдану аясындағы келісімшарттарды  қоспағанда,  2Активтер
      негізіндегі   төлемдер ХҚЕС   (IFRS) қолданылатын   үлестік   құралдар
      негізіндегі   төлемдермен   мәмілелер   бойынша   қаржы    құралдарын,
      келісімшарттарды және міндеттемелерді;
 363. (j)               ұйым  37 Міндеттемелер,  шартты  міндеттемелер  және
      шартты активтер ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес бағалау  міндеттемелері  ретінде
      таныған не ол үшін неғұрлым ерте  кезеңдердің  бірінде  ол 37  ХҚЕС-қа
      (IAS) сәйкес бағалау міндеттемесін таныған міндеттемені өтеу үшін ұйым
      жүргізуге міндетті болатын шығындарды өтеу үшін төлемдерге құқықтарын.
 364. 3                [жойылған]
 365. 4                Осы Стандарттың қолдану аясына төмендегідей қарыздар
      бойынша міндеттемелер кіреді:
 366. (a)                      ұйым қаржы  міндеттемесі  ретінде  жіктейтін,
      пайда немесе залал ( 9 ХҚЕС-тың (IFRS) 4.2.2-тармағын қараңыз)  арқылы
      әділ құн бойынша бағаланатын  қарыз  туралы  келісімдер.  Өткен  несие
      туралы келісімдерінен туындайтын активтерді сату тәжірибесі  бар  ұйым
      осы Стандартты бірдей санатқа жатқызылатын қарыз туралы  келісімдеріне
      қолдануға міндетті;
 367. (b)                     ақша қаражатын беру немесе басқа қаржы құралын
      шығару нысанында қарама-қарсы талаптарды есепке  алу  арқылы  реттелуі
      мүмкін қарыз туралы келісімдер. Осы  қарыз  туралы  келісімдер  туынды
      құралдарды білдіреді. Несие туралы келісімді қарызға алынған қаражатты
      бөліп-бөліп төленгендіктен ғана  қарама-қарсы  талаптарды  есепке  алу
      арқылы  өтелген  деп  санауға  болмайды  (мысалы,  құрылыстың  аяқталу
      сатысына тепе-тең бөліп-бөліп өтелетін, құрылысқа арналған  ипотекалық
      несие);
 368. (c)                      нарықтық пайыздан  төмен  пайыз  мөлшерлемесі
      бойынша несие  беру  туралы  келісімдер.  (9  ХҚЕС-тың  (IFRS)  4.2.1-
      тармағын қараңыз,  осындай  қарыздар туралы  келісімдерден  туындайтын
      міндеттемелерді кейіннен бағалау туралы айтылады.
 369. 5               Осы Стандарт ұйымның қаржы активтерін сатып алу,  сату
      немесе  пайдалану  үшін  күтілетін  қажеттілігін  қанағаттандыру  үшін
      осындай активті алу немесе жеткізу мақсатында жасалған және қолданылып
      жүрген шарттарын қоспағанда, есеп айырысу қарама-қарсы талаптарды ақша
      қаражатымен, өзге  қаржы  құралдарымен  есепке  алу  арқылы  не  қаржы
      құралдарын айырбастау арқылы жүргізілуі мүмкін қаржы активтерін  сатып
      алу немесе сату шарттарына қолданылуы тиіс.
 370.  6                 Қаржы  активтерін  қарама-қарсы   талаптарды   ақша
      қаражатымен, өзге  қаржы  құралдарымен  есепке  алу  арқылы  не  қаржы
      құралдарын айырбастау арқылы сатып  алу  немесе  сату  туралы  шарттар
      бойынша есеп айырысудың әртүрлі нұсқалары бар. Оларға мыналар жатады:
 371. (a)                     шарттың талаптары тараптардың әрқайсысына есеп
      айырысуды ақша қаражатымен, өзге қаржы құралдарымен есепке алу  арқылы
      не қаржы құралдарын  айырбастау  арқылы  жүргізуге  мүмкіндік  жасаған
      кезде;
 372.  (b)                       шартта   ақша   қаражатымен,   өзге   қаржы
      құралдарымен есепке алу арқылы не қаржы құралдарын  айырбастау  арқылы
      есеп айырысу мүмкіндігіне тікелей нұсқау болмаған кезде, бірақ ұйымның
      осындай шарттар бойынша  ақша  қаражатымен,  өзге  қаржы  құралдарымен
      есепке алу арқылы не қаржы  құралдарын  айырбастау  арқылы  (не  қарсы
      әріптеспен өзара есепке алу туралы шарттар жасау  не  ол  орындалғанға
      немесе аяқталғанға дейін сату шарты арқылы)  есеп  айырысу  тәжірибесі
      болған кезде;
 373. (c)                      осындай  шарттарға  қолдануға  болған  кезде,
      ұйымның базистік активті қысқа мерзімді баға тұрақсыздығы немесе дилер
      пайдасынан  пайда  алу  мақсатында  сатып   алғаннан   кейін-ақ   сату
      тәжірибесі болады; және
 374. (d)                     шарттың мәні  болып  табылатын  қаржылық  емес
      актив ақша қаражатына бірден айырбасталуы мүмкін болған кезде.
 375.  (b)  немесе  (с)  тармақтарына  сай  келетін  шарттың  ұйымның  қаржы
      активтерін  сатып  алу,   сату   немесе   пайдалану   үшін   күтілетін
      қажеттілігін қанағаттандыру үшін осындай активті  алу  немесе  жеткізу
      мақсаты жоқ және  тиісінше  осы  Стандартты  қолдану  аясында  тұр. 5-
      тармаққолданылатын басқа шарттар олардың  жасалғанын  не  жасалмағанын
      және оларды ұйымның қаржы активтерін сатып алу, сату немесе  пайдалану
      үшін күтілетін қажеттілігін қанағаттандыру үшін  осындай  активті  алу
      немесе  жеткізу  мақсатында  қолданылатынын  не  қолданылмайтын   және
      тиісінше осы Стандартты қолдану аясында тұрғанын не тұрмағанын анықтау
      үшін бағаланады.
 376. 7                6(а) немесе (d)  тармақтарына  сәйкес  қаржы  активін
      сатып  алу  немесе  сату  үшін  жазылған,  есеп  айырысу  қарама-қарсы
      талаптарды ақша қаражатымен, өзге қаржы құралдарымен есепке алу арқылы
      не қаржы құралдарын айырбастау арқылы  жүргізілуі  мүмкін  опцион  осы
      Стандартты қолдану аясында тұр. Осындай  шарт  ұйымның  қаржылық  емес
      активті сатып алу, сату немесе  тұтынуы  үшін  күтілетін  қажеттілігін
      қанағаттандыру үшін осындай  активті  алу  немесе  жеткізу  мақсатында
      жасалмайды.
|Анықтамалар                                                               |


 377.  
 378. 8          32  ХҚЕС-ында  (IAS)  және  9  ХҚЕС-та  (IFRS)  айқындалған
      терминдер осы стандартта 9  ХҚЕС-ының  (IFRS)  А  қосымшасында және 32
      ХҚЕС-ының (IAS) 11-тармағында көрсетілген мәндермен  пайдаланылады.  9
      ХҚЕС (IFRS) және 32 ХҚЕС-та (IAS) мынадай терминдер айқындалған:
 379.                        қайта тану(
 380.                        туынды(
 381.                        үлестік құрал(
 382.                        әділ құн(
 383.                        қаржы активі(
 384.                        қаржылық кепілдік келісімшарты(
 385.                        қаржы құралы(
 386.                        қаржы міндеттемесі(
 387.                және осы анықтамаларды қолдану жөніндегі ұсыныстар
      берілген.
 388. 9           Мынадай терминдер осы Стандартта мынадай мағынада
      пайдаланылады:

 389. Тану және бағалауға қатысты терминдер

 390. Қаржы активінің немесе қаржы  міндеттемесінің  амортизацияланган  құны
      - бұл қаржы активі немесе қаржы  міндеттемесі  бастапқы  тану  кезінде
      плюс  немесе  минус  жинақталған  амортизация  негізгі  сома  шегеріле
      отырып, пайыздың тиімді  мөлшерлемесі  әдісін  қолданумен  есептелетін
      құн, бастапқы құн және өтеу сәтіндегі  құн  арасындағы  айырма,  минус
      құнсындануға немесе үмітсіз берешекті ішінара есептен шығару  (тікелей
      немесе резервтік шотты пайдаланумен жүзеге асырылатын).
 391. Пайыздың тиімді мөлшерлемесінің  әдісі қаржы  активінің  немесе  қаржы
      міндеттемесінің  (не  қаржы  активтері  немесе  қаржы   міндеттемелері
      тобының) амортизацияланған құнын есептеу және  тиісті  кезең  ішіндегі
      пайыздар төлеуге арналған пайыздық кірістер  және  шығыстарды  есептеу
      әдісін білдіреді.
 392. Тиімді  пайыздық  мөлшерлеме болашақ  төлемдердің  немесе  түсімдердің
      күтілетін сомасын осы қаржы құралы бойынша  өтеу  мерзімі  басталғанға
      дейін не бұл дұрыс болған кезде  неғұрлым  қысқа  кезең  ішінде  қаржы
      активінің немесе қаржы міндеттемесінің  таза  қаржылық  жағдай  туралы
      есептік құнына дейін дәл дисконттауды қамтамасыз  ететін  мөлшерлемені
      білдіреді. Пайыздың тиімді мөлшерлемесін  есептеу  кезінде  ұйым  ақша
      қаражатының ағындарын қаржы құралының (мысалы, алдын ала ақының, сатып
      алу опционының  және  осындай  опционның)  барлық  шарттық  талаптарын
      ескере отырып айқындау міндетті, бірақ  болашақ  кредиттік  шығындарды
      назарға алуға құқылы  емес.  Есепке  барлық  сыйақылар  және  тараптар
      төлеген немесе алған, тиімді пайыздық  мөлшерлеменің  ажырамас  бөлігі
      болып табылатын басқа  да  сомалар  (18 Табыс ХҚЕС-ты  (IAS) қараңыз),
      сондай-ақ мәміле бойынша шығындар және барлық басқа  сыйақылар  немесе
      жеңілдіктер қабылданады. Ақша қаражатының ағындары  және  ұқсас  қаржы
      құралдарының тобының есептік мерзімі  шынайы  бағалануы  мүмкін  екені
      болжанады. Дегенмен, ақша қаражатының ағындарын немесе  қаржы  құралын
      (немесе  қаржы  құралдары  тобының)  қолданудың   күтілетін   мерзімін
      бағалауға мүмкін болмайтын сирек кездесетін  жағдайларда  ұйым  шартта
      көзделген ақша  ағындарын  қаржы  құралының  (немесе  қаржы  құралдары
      тобының) бүкіл шарттық мерзімі ішінде пайдалануға міндетті.
 393. Операциялар бойынша шығындар қаржы активін немесе қаржы  міндеттемесін
      сатып алуға, шығаруға немесе шығынға жазуға тікелей байланысты қосымша
      шығындарды білдіреді (А қосымшасының АG13-тармағын қараңыз). Егер ұйым
      қаржы  құралын  сатып  алмаса,  шығармаса  немесе  өткізбесе,  қосымша
      шығындар туындамайды.

 394.   Хеджирлеуді есепке алуға байланысты анықтамалар

 395. Нақты келісім - міндетті күші бар, болашақта белгілі бір күні (белгілі
      бір күндері) көрсетілген баға бойынша ресурстардың көрсетілген санымен
      айырбастау шарты.
 396. Болжанатын мәміле - бұл жасалмаған, бірақ күтілетін болашақ мәміле.
 397. Хеджирлеу құралы - бұл белгілі бір туынды  қаржы  құралы  немесе  (тек
      валюта   айырбастау   мөлшерлемелері    өзгерістерінің    тәуекелдігін
      хеджирлеуге қатысты) белгілі  бір  туынды  емес  қаржы  активі  немесе
      туынды емес қаржы міндеттемесі,  ақша  қаражатының  әділ  құны  немесе
      ағындары, белгілі бір хеджирленетін баптың ақша қаражатының әділ құнын
      немесе ағындарын өтейтіні күтілетін  құрал  (72-77және А  қосымшасының
      AG94-AG97-тармақтарында хеджирлеу    құралының    анықтамасы     толық
      қарастырылады).
 398. Хеджирленетін бап -  бұл  актив,  міндеттеме,  нақты  келісім,  жоғары
      ықтималды болжанатын мәміле немесе шетелдік қызметке таза  инвестиция,
      оларға байланысты (а) ұйым  әділ  құн  немесе  болашақ  ақша  ағындары
      өзгерістерінің тәуекелдігіне ұшырайды және (b)  хеджирленетін  ретінде
      айқындалады (хеджирленетін баптың анықтамасы 78-84 және А қосымшасының
      AG98-AG101-тармақтарынданеғұрлым толық қарастырылады).
 399. Хеджирлеу тиімділігі - бұл хеджирленетін баптың  әділ  құнының  немесе
      ақша ағындарының хеджирленетін тәуекелдікке жататын өзгерісі хеджирлеу
      құралының әділ құнының немесе ақша ағындарының өзгерістерімен өтелетін
      дәреже (А қосымшасының AG105-AG113-тармақтарын қараңыз).
 400. 10-
 401. 57         [жойылған]

 402. Амортизациялы құнда өлшенген құнсыздану және қаржы  активтері  бойынша
      үмітсіз берешек

 403. 58            Әрбір есепті  күн  жағдайы  бойынша  ұйым  амортизациялы
      құнда  өлшенген  қаржы  активінің  немесе  қаржы   активтері   тобының
      құнсыздануының  объективті  белгілерінің  болуын  бағалауға  міндетті.
      Осындай белгілер болған кезде ұйым құнсызданудан  болатын  кез  келген
      шығынның мөлшерін айқындау үшін 63-тармақты басшылыққа алуға міндетті.
 404.  59              Қаржы   активі   немесе   қаржы   активтерінің   тобы
      құнсызданады  және  құнсызданудан  болған  шығындар,   егер   активтің
      бастапқы танудан кейін  орын  алған  бір  немесе  бірнеше  оқиғалардың
      («шығын  оқиғасы»)  нәтижесінде  құнсызданудың  объективті   белгілері
      болған жағдайда не осы шығын оқиғасы (оқиғалары) қаржы  активі  немесе
      қаржы активтерінің тобы бойынша болжанатын  болашақ  ағындарға  шынайы
      бағалауға  сай  келетіндей  әсер  еткен   жағдайда   ғана   туындайды.
      Құнсыздануды тудырған жалғыз  дискреттік  оқиғаны  үнемі  атау  мүмкін
      емес. Негізінен құнсызданудың белгісі  бірнеше  оқиғаның  құрама  әсер
      етуі болып табылады. Болашақ оқиғаның нәтижесінде  күтілетін  шығындар
      осындай  оқиғалардың  басталу  ықтималдарына  қарамастан   танылмайды.
      Активті иеленушіге белгілі, мынадай  шығын  оқиғалары  туралы  ақпарат
      қаржы  активінің  немесе  қаржы   активтері   тобының   құнсыздануының
      объективтік белгілеріне жатады:
 405. (a)                      эмитент немесе борышкер бастан кешіп отырған
      едәуір қаржы қиындықтары;
 406.  (b)                      шартты  бұзу,  мысалы,   пайыздарды   немесе
      борыштың негізгі сомасын төлеуден бас тарту немесе жалтару;
 407.    (c)                         кредиторларға    қарызшының    қаржылық
      қиындықтарына байланысты экономикалық немесе  заңды  себептер  бойынша
      жеңілдікті жағдайлар ұсыну, бұған кредитор басқа  қандай  да  болмасын
      жағдайларда шешім қабылдамас еді;
 408. (d)                     қарызшының банкрот болуы немесе қаржылық қайта
      ұйымдасу ықтималдылығы;
 409. (e)                      осы қаржы  активі  үшін  қаржылық  қиындықтар
      себебі бойынша актив нарығының жоғалуы; немесе
 410. (f)                       осы активтерді бастапқы тану сәтінен  бастап
      қаржы активтері тобы бойынша  ақша  қаражаттарының  болжанған  болашақ
      ағындарының айқындалған азаюын растайтын ақпараттың  болуы,  сондай-ақ
      азаю  деген  жекелеген  қаржы  активтерімен  осы   топтың   құрамында,
      мыналарды қоса алғанда, әлі теңестірілмейді:
 411. (i)               топтағы қарызшылардың төлем мәртебесіндегі  қолайсыз
      өзгерістер (мысалы, мерзімі өткен  төлемдер  немесе  өздерінің  кредит
      лимитіне жеткен және ең төменгі  айлық  төлемдерді  жүргізетін  кредит
      карталарын иеленушілер санының ұлғаюы); немесе
 412. (ii)              топ құрамындағы  активтер  бойынша  міндеттемелердің
      орындалмауымен  арақатысты  ұлттық  немесе   жергілікті   экономикалық
      жағдайлар (мысалы, қарызшының географиялық аймағындағы  жұмыссыздықтың
      өсуі, тиісті аудандағы ипотекалардың  жай-күйіне  қатысты  жылжымайтын
      мүлік бағасының төмендеуі, мұнай  өндірушілердің  қарыздық  активтерін
      алуға  қатысты  мұнай  бағасының  төмендеуі  немесе  топ   құрамындағы
      қарызшылар  үшін   салдары   бар   салалық   конъюнктураның   қолайсыз
      өзгерістері).
 413. 60             Ұйымның қаржы  құралдарының  нарықта  еркін  айналуының
      тоқтауына байланысты актив  нарығының  жоғалуы  активтің  құнсыздануын
      растамайды. Ұйымның несие  төлеу  қабілеттілігі  рейтингінің  әлсіреуі
      өзінше құнсыздануды  растамайды,  алайда  ол  басқа  қол  жеткізілетін
      ақпаратты есепке алғанда  құнсыздану  белгісі  ретінде  болады.  Қаржы
      активінің әділ құнының  оның  өзіндік  құнынан  немесе  амортизациялық
      құнынан төмен азаюы құнсыздану белгісі  болып  табылуы  міндетті  емес
      (мысалы, борыштық құралға инвестициялардың әділ құнының төмендеуі,  ол
      пайыздың тәуекелдіксіз мөлшерлемесінің ұлғаю салдары болып табылады).
 414. 61             [Жойылған]
 415.  62              Кейбір  жағдайларда  қаржы  активінің  құнсыздануынан
      шығынның мөлшерін бағалау үшін  талап  етілетін  деректердің  шектеулі
      сипаты болуы немесе  одан  әрі  ағымдағы  жағдайларға  сәйкес  келмеуі
      мүмкін. Бұл қарызшы қаржылық қиындықтарға  душар  болған,  ал  осындай
      қарызшыларда өткен тәжірибеден жеткіліксіз деректер болған кезде  орын
      алуы мүмкін. Осылайша, ұйым ағымдағы жағдайларды  көрсету  үшін  қаржы
      активтерінің   тобына   қатысты   ақпаратты   пайдалану   кезінде   өз
      тәжірибесіне сүйенеді (AG89-тармақты  қараңыз).  Дәлелді  бағалауларды
      пайдалану қаржы есептілігін дайындаудың маңызды бөлігі болып  табылады
      және олардың сенімділігін жоғалтпайды.
 416.  63             Амортизацияланған   құны   бойынша   есепке   алынатын
      несиелердің және дебиторлық берешектің немесе өтеуге  дейін  ұсталатын
      инвестициялардың құнсыздануынан шығынның объективті  белгілері  болған
      кезде шығынның мөлшері активтің қаржылық жағдай  туралы  есептік  құны
      және болжанған болашақ ақша қаражаты  ағындарының  (әлі  келтірілмеген
      болашақ кредит шығындарын қоспағанда) осы қаржы  активі  үшін  негізгі
      пайыз мөлшерлемесі  (яғни,  бастапқы  тану  кезінде  есептелген  пайыз
      мөлшерлемесі бойынша) бойынша есептелген дисконтталған құны арасындағы
      айырма ретінде айқындалады. Активтің қаржылық  жағдай  туралы  есептік
      құны  тікелей  немесе  бағалау  резервінің  шоты  арқылы  азаюы  тиіс.
      Шығынның мөлшері табыс немесе шығын арқылы танылуы тиіс.
 417. 64             Ұйым алдымен құнсызданудың объективті белгілерін дербес
      маңызы бар қаржы активіне қатысты жеке негізде және дербес маңызы  жоқ
      қаржы активтеріне қатысты жеке немесе жиынтық негізде айқындайды  (59-
      тармақты қараңыз). Егер ұйым дербес маңызы бар және  сол  сияқты  жоқ,
      жеке  бағаланатын  қаржы  активіне  қатысты  құнсызданудың  объективті
      белгілерінің болмауын түсіндірсе, онда ол  осындай  активті  кредиттік
      тәуекелдіктің сипаты  бар  қаржы  активтерінің  тобына  енгізеді  және
      жиынтық негізде олардың құнсыздануын бағалайды.  Құнсызданудан  болған
      шығын  танылған  немесе  әлі  де  танылып  отырған,  құнсыздануы  жеке
      бағаланатын активтер құнсыздануды жиынтық бағалауға кіреді.
 418. 65        Егер келесі кезеңде активтің құнсыздануынан шығынның мөлшері
      азайса және бұл азаю құнсыздану танылғаннан кейін орын  алған  оқиғаға
      объективті арақатысты болуы мүмкін болса (мысалы, дебиторлық кредиттік
      рейтингінің артуы),  онда  құнсызданудан  бұрын  танылған  шығынды  не
      тікелей,  не  бағалау  резерві  арқылы  реверстеген   дұрыс.   Осындай
      реверстеу нәтижесінде  осы  қаржы  активінің  қаржылық  жағдай  туралы
      есептік  құны,  егер  оны  реверстеу  күніне   құнсыздану   танылмаса,
      амортизациялық құнды  құрайтын  мөлшерден  аспауы  тиіс.  Реверстеудің
      мөлшері пайдада немесе шығында танылуы тиіс.
 419. 66-
 420. 70         [Жойылған]
 421.  
|Хеджирлеу                                                                 |


 422. 71        Егер хеджирлеу құралы және хеджирленетін бап арасында 85-88-
      тармақтарда және А қосымшасының АG102-АG104-тармақтарындаайтылғандай
      хеджирлеу қатынасы айқындалса, онда хеджирлеу құралы және
      хеджирленетін бойынша пайданы немесе шығынды есепке алу 89-102-
      тармақтарда айқындалған тәртіпке сәйкес жүзеге асырған дұрыс.

 423. Хеджирлеу құралдары


 424. Анықталған құралдар

 425.  72              Туынды  құралды,  белгілі  бір   опциондарды   сатуды
      қоспағанда,  осы  Стандартта 88-тармақтың ережелерін  сақтау  шартымен
      хеджирлеу  құралы  ретінде  пайдалануға  шектеулер  белгіленбеген   (А
      қосымшасының  АG94-тармағын қараңыз).  Дегенмен  туынды  қаржы  құралы
      немесе туынды қаржы міндеттемесі валюта  тәуекелдігін  хеджирлеу  үшін
      ғана хеджирлеу құралы ретінде айқындалуы мүмкін.
 426. 73             Хеджирлеуді есепке алу мақсатымен, есеп беретін  ұйымға
      қатысты сыртқы тарап (есеп ұсынылатын топқа,  сегментке  немесе  бөлек
      ұйымға  қатысты  сыртқы)  қатысатын  құралдар  ғана  хеджирлеу  құралы
      ретінде    айқындалуы    мүмкін.    Сондай-ақ,    жекелеген    ұйымдар
      шоғырландырылған топ шеңберіндегі немесе бір ұйым шеңберіндегі бөлімше
      ұйымдар тобы шеңберінде басқа ұйымдармен немесе бір ұйым  шеңберіндегі
      басқа бөлімшелермен  мәмілелер  жасауы  мүмкін,  осындай  мәмілелерден
      пайдалар  және  шығындар  есептілікті  шоғырландыру  барысында  алынып
      тасталады.   Сондықтан   хеджирлеу   жөніндегі    осындай    мәмілелер
      шоғырландырылған қаржы есептілігі шеңберінде  хеджирлеуді  есепке  алу
      талаптарына  сай  келмейді.  Алайда,  олар  олардың  есеп   ұсынылатын
      жекелеген ұйымға  немесе  сегментке  қатысты  сыртқы  болып  табылатын
      болса, топ құрамындағы немесе сегменттік  есептіліктегі  жеке  алынған
      ұйымдардың  жеке  немесе  жеке  алынған  қаржы  есептілігі  шеңберінде
      осындай талаптарға сай келуі мүмкін.
 427. Хеджирлеу құралдарын анықтау
 428. 74        Әдетте, тұтастай алғанда  барлық  хеджирлеу  құралының  әділ
      құнын әрқашан біржақты  айқындауға  болады,  бұл  ретте  әділ  құнының
      өзгерісін  туғызатын  факторлар  өзара  байланысты   болып   табылады.
      Осылайша алғанда ұйым  хеджирлеу  қатынасы  кезінде  тұтастай  алғанда
      барлық хеджирлеу құралын пайдаланады. Мынадай:
 429. (a)                      опционның ішкі және уақытша құндары  бөлінген
      және хеджирлеу құралы  ретінде  опционның  уақытша  құнының  өзгерісін
      есепке алмастан оның ішкі құнының өзгерісі ғана айқындалған; және
 430. (b)                     форвард келісімшартының мөлшерлемесі  пайыздық
      эмитентке және «спот» бағасына бөлінген  жағдайларда  ерекшелікке  жол
      беріледі.
 431. Осы ерекшеліктер опционның ішкі құны және форвард шарты бойынша сыйақы
      әдетте бір-біріне бөлек  есептелгендіктен  болуы  мүмкін.  Хеджирлеуді
      есепке алу талаптарына опционның ішкі және сол сияқты уақытша  құндары
      бағаланатын хеджирлеудің динамикалық стратегиясы сәйкес келуі мүмкін.
 432. 75             Хеджирлеу қатынасы кезінде хеджирлеу құралының  белгілі
      бір бөлігі пайдаланылуы мүмкін, мысалы, оның номиналдық  құнының  50%.
      Дегенмен, хеджирлеу қатынасын хеджирлеу құралы айналысының толық  емес
      кезеңі ішінде пайдалануға рұқсат етілмейді.
 433. 76             Хеджирлеудің бірдей  құралы  тәуекелдіктің  бір  немесе
      одан  көп  түрін  хеджирлеу  үшін   (а)   хеджирленетін   тәуекелдікті
      жеткілікті түрде нақты айқындау; (b) хеджирлеудің  тиімділік  дәрежесі
      көрнекті  түрде  көрсетілуі;  және   (с)   хеджирлеу   құралын   нақты
      пайдалануды  қамтамасыз  ету,  сондай-ақ  әртүрлі  тәуекелдік  бойынша
      ұстанымдарды дәл айқындау шартымен пайдаланылады.
 434. 77             Екі немесе одан көп туынды қаржы құралын немесе олардың
      бөліктерін (немесе -  валюта  тәуекелдігі  хеджделген  немесе  олардың
      бөліктерін немесе туынды және туынды емес  қаржы  құралдарының  немесе
      олардың бөліктері үйлескен жағдайда - екі немесе одан көп туынды  емес
      қаржы құралын) үйлесуде қарауға және бір құралға байланысты  туындаған
      тәуекелдік  (тәуекелдіктер)  басқа  құралдарға  байланысты   туындаған
      тәуекелдіктерді өтейтін жағдайларды қоса алғанда,  бірлесіп  хеджирлеу
      құралы ретінде айқындауға болады. Сонымен қатар пайыздық «мойындаулар»
      немесе жазылып берілген және сатып алынған опционды үйлестіретін  өзге
      туынды құралдар хеджирлеу құралы ретіне  жіктелмейді,  егер  олар  шын
      мәнінде жазылып берілген таза опциондарды білдірсе (яғни, олар бойынша
      таза сыйақы алынады). Осылайша екі немесе одан  көп  құралдар  (немесе
      олардың бөліктері), егер олардың ешқайсысы да жазылып берілген  немесе
      жазылып берілген таза опционды білдірмейтін  болса,  хеджирлеу  құралы
      ретінде айқындалуы мүмкін.

 435. Хеджирленетін баптар


 436. Анықталатын баптар

 437. 78             Қаржылық жағдай туралы  есепте  танылған  актив  немесе
      міндеттеме, танылмаған, оған қатысты  мәміленің  оны  жасаудың  жоғары
      ықтималдылығы болатын нақты келісім немесе  шетелдік  операцияға  таза
      инвестициялар хеджирленетін бап ретінде болады. Осындай  хеджирленетін
      бап (а) бөлек  актив,  міндеттеме,  нақты  келісім,  жоғары  ықтималды
      болжанған мәміле немесе шетелдік  қызметке  таза  инвестиция,  не  (b)
      активтердің,  міндеттемелердің,  нақты  келісімдердің,   тәуекелдіктің
      ұқсас сипаттамалары бар жоғары ықтималды болжанған мәмілелердің немесе
      шетелдік  қызметке  таза  инвестициялардың  тобы   не   (с)   пайыздық
      мөлшерлеме  тәуекелдігін  ғана  портфельдік  хеджирлеу  кезінде  қаржы
      активтерінің   немесе   қаржы    міндеттемелерінің    осы    хеджирлеу
      тәуекелдігіне ұшыраған бөлігі болып табылады.
 438. 79             [Жойылған]
 439. 80             Хеджирлеуді есепке алу  мақсатында,  хеджирленетін  бап
      ретінде активтер, міндеттемелер, нақты келісімдер немесе есеп  беретін
      ұйымға қатысты  сыртқы  тарап  қатысатын  жоғары  ықтималды  болжанған
      мәмілелер ғана тағайындалуы мүмкін.  Осыдан,  хеджирлеуді  есепке  алу
      ұйымдар немесе сегменттер  арасында  бірдей  топ  құрамындағы  ұйымдар
      немесе сегменттер  арасындағы  мәмілелерге  қатысты  тұтастай  алғанда
      топтың  шоғырландырылған  қаржы  есептілігінде  емес,  осы  ұйымдардың
      немесе сегменттердің жеке немесе бөлек қаржы есептілігінде ғана жүзеге
      асырған дұрыс болады, 10-шы ХҚЕС-те анықталғандай  инвестициялық  ұйым
      мен оның еншілес компанияларының арасында пайда мен залал арқылы  әділ
      құнмен  өлшенетін  операциялардың  шоғырландырылған  қаржы  есептілігі
      шоғырландырылған қаржы есептілігінен  шеттеуді  қоспағанда.  Ерекшелік
      ретінде топ ішіндегі ақша бабы бойынша валюта тәуекелдігі (мысалы, екі
      еншілес  ұйым   арасындағы   кредиторлық/дебиторлық   берешек),   егер
      нәтижесінде 21 Валюталық багам өзгерісінің әсері ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес
      шоғырландырылған   есептілік   кезінде   толық   алынып   тасталмайтын
      мөлшерлемелік   пайдалар   немесе   шығындар   тәуекелдігі   туындаса,
      шоғырландырылған  қаржы  есептілігінде   хеджирленетін   бап   ретінде
      жіктелуі мүмкін. 21 ХҚЕС-ына (IAS)  сәйкес шоғырландырылған  есептілік
      кезінде топ ішіндегі ақша баптары бойынша мөлшерлемелік пайдалар  және
      шығындар  топ   ішіндегі   ақша   баптары   топ   құрамындағы,   түрлі
      функционалдық валютасы бар екі ұйым арасындағы  мәміленің  мәні  болып
      табылған жағдайда  толық  алынып  тасталмайды.  Сонымен  қатар  жоғары
      ықтималды болжанған топ  ішіндегі  мәміленің  валюта  тәуекелдігі  осы
      мәміленің осы мәмілеге кіретін ұйымның  функционалдық  валютасы  болып
      табылмайтын   валютамен    көрсетілуі    және    валюта    тәуекелдігі
      шоғырландырылған   пайдаға   немесе   шығынға   әсер   етуі   шартымен
      шоғырландырылған  қаржы  есептілігінде   хеджирленетін   бап   ретінде
      жіктелуі мүмкін.

 440. Қаржы баптарының хеджирленетін баптар ретіндегі анықталуы

 441. 81        Қаржы активін немесе қаржы міндеттемесін  хеджирлеу  кезінде
      оған қатысты ақша қаражатының ағындары немесе оның әділ  құны  бойынша
      ғана (мысалы, шартта көзделген  бір  немесе  одан  көп  ақша  ағындары
      немесе  осы  ағындардың  бөліктері   немесе   әділ   құнның   пайыздық
      мөлшерлемесі) ілесетін тәуекелдіктер хеджирлеу тиімділігінің анықтауға
      жатқызылуы  шартымен  хеджирленетін  бап  ретінде  жіктеледі.  Мысалы,
      активке немесе міндеттемеге пайыздық кіріс әкелетін  кіріске  ілесетін
      пайыздық  тәуекелдіктің  бірегейлендірілетін  және  бөлек  анықталатын
      бөлігі (мысалы, хеджирленетін  қаржы  құралының  жалпы  ашық  пайыздық
      позициясының бөлігі болып табылатын тәуекелдіксіз пайыздық  мөлшерлеме
      немесе пайыздық бағдар мөлшерлеме).
 442.  81          А  Қаржы  активтерінің  немесе  қаржы   міндеттемелерінің
      портфеліне  ілесетін  пайыз  мөлшерлемесі  тәуекелдігінің  әділ  құнын
      хеджирлеу кезінде (және осындай хеджирлеу  кезінде  ғана)  портфельдің
      хеджирленетін  бөлігі  активтердің  (немесе  міндеттемелердің)  тізімі
      түрінде емес, ақша сомасының (мысалы, доллармен,  еуромен,  фунттармен
      немесе  рандтармен  көрсетілген  сомалар)   терминдерінде   айқындалуы
      мүмкін. Тәуекелдіктерді басқару мақсатында  портфельге  активтер  және
      міндеттемелер кіруі мүмкін болса да, тиісті сома не активтің  сомасын,
      не  міндеттемелердің  сомасын  құрайды.  Активтер  және  міндеттемелер
      кіретін таза сомасын анықтауға жол  берілмейді.  Ұйым  осы  анықталған
      сомаға байланысты пайыздық мөлшерлеме тәуекелдігінің бөлігін хеджирлей
      алады. Мысалы, алдын ала төленген  активтер  бар  портфель  хеджделген
      жағдайда, ұйым әділ құнның бағаларды қайта  қараудың  шарттық  күндері
      емес, күтілетін күні  негізінде  хеджирленетін  пайыздық  мөлшерлемені
      өзгертуге  жатқызуға  болатын  осындай  өзгерісін   хеджирлей   алады.
      Хеджиреленген бөлік күтілген бағаның  бекітілу  күндеріне  негізделген
      жағдайда,  хеджиреленген  пайыздық  мөлшерлеме  өзгерісінің   күтілген
      бағаның бекітілу күндеріне әсері  хеджиреленген  баптың  әділ  құнының
      өзгерісін  анықтау  кезінде  енгізілуі  тиіс.  Нәтижесінде,  алдын-ала
      төленетін   баптарды   құрайтын   портфель    алдын-ала    төленбейтін
      туындылармен бірге  хеджиреленсе,  хеджиреленген  портфельдегі  баптар
      алдын ала төленуі күтілетін күндер өзгертілген немесе алдын ала төлену
      күндері күтілгеннен өзгеше болған жағдайда тиімсіздігі жоғарылайды.

 443. Хеджирленетін ретіндегі қаржылық емес баптарды анықтау

 444. 82        Егер актив немесе қаржылық емес міндеттеме хеджирленетін бап
      болып  табылса,   ол   міндетті   түрде   (а)   валюта   тәуекелдігіне
      қолданылатындай немесе (b) ақша қаражаты ағындарының  тиісті  бөлігін,
      немесе валюталықты қоспағанда, нақты тәуекелдікке тікелей қатысты әділ
      құнның өзгерістерін бөліп  көрсетудің  және  бағалаудың  күрделілігіне
      байланысты тұтастай  алғанда  барлық  тәуекелдіктерге  қолданылатындай
      түрде анықталуы тиіс.
 445. Хеджирленетін ретіндегі қаржы баптар тобын анықтау
 446. 83        Ұқсас активтер немесе ұқсас  міндеттемелер,  егер  жекелеген
      активтер  немесе  жекелеген  міндеттемелер  осы  топта   хеджирленетін
      тәуекелдік  олар  үшін  жалпы  болған  жағдайда   ғана   топ   түрінде
      біріктіріледі және хеджделеді. Сонымен қатар, топтың  әрбір  жекелеген
      элементінің   хеджирленетін   тәуекелдігіне   қатысты   әділ   құнының
      бөлігіндегі өзгеріс бүкіл топтың хеджирленетін  тәуекелдігіне  қатысты
      әділ құнның бөлігіндегі жалпы өзгерістерге нақты пропорционалды  болуы
      тиіс.
 447. 84        Ұйым хеджирлеудің тиімділік  дәрежесін  хеджирлеу  құралының
      (немесе  ұқсас  хеджирлеу  құралдары  топтарының)  және  хеджирленетін
      баптың (немесе ұқсас хеджирленетін баптар тобының) әділ құнының немесе
      ақша   ағындарының   әділ   құнының   өзгерісін    салыстыру    арқылы
      айқындайтындықтан, хеджирлеу құралын нақты хеджирленетін  баппен  емес
      жалпы сальдоланған  (мысалы,  бірдей  өтеу  мерзімі  бар,  белгіленген
      мөлшерлемесі бар барлық активтің  және  белгіленген  мөлшерлемесі  бар
      міндеттемелердің сальдосы) позициясымен салыстыру  хеджирлеуді  есепке
      алу талаптарына сай келмейді.
 448. Хеджирлеуді есепке алу
 449. 85             Хеджирлеуді пайдада немесе шығында есепке  алу  кезінде
      хеджирлеу құралының және тиісті хеджирленетін  баптың  әділ  құнындағы
      өзгерістердің өзара есепке алынатын өзгерістері танылады.
 450. 86            Хеджирлеу қатынастарының үш түрі бар:
 451.  (a)                      әділ  құнды   хеджирлеу:   активтің   немесе
      міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есебінде танылған әділ құнның  не
      танылмаған нақты  келісімнің  немесе  осындай  активтің  немесе  нақты
      келісімнің нақты тәуекелдікке қатысты және пайдаға немесе шығынға эсер
      ететін белгілі бір үлесінің ықтимал өзгерістерін хеджирлеу;
 452. (b)                      ақша ағындарын  хеджирлеу:  ақша  ағындарының
      ықтимал өзгерістерінен (і)  қаржылық  жағдай  туралы  есепте  танылған
      активке немесе міндеттемеге байланысты  нақты  тәуекелдікке  (айнымалы
      пайыздық мөлшерлемесі бар борыштық міндеттеме  бойынша  барлық  немесе
      жекелеген  болашақ  төлемдерді  хеджирлеу)  немесе  жоғары   ықтималды
      болжанған мәмілеге қатысты  және  (іі)  пайдаға  немесе  шығынға  әсер
      ететін хеджирлеу;
 453. (c)                      21 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес шетелдік ұйымға таза
      инвестицияларды хеджирлеу.
 454. 87             Нақты келісімнің валюта тәуекелдігін  хеджирлеу  есепте
      әділ құнды хеджирлеу  ретінде  не  ақша  ағындарын  хеджирлеу  ретінде
      көрсетілуі мүмкін.
 455.     88                Хеджирлеу     қатынасы 89-102-тармақтарға сәйкес
      төмендегідей барлық талаптар орындалған кезде ғана хеджирлеуді  есепке
      алу талаптарына сай келе алады:
 456. (a)                      хеджирлеу қатынастарының  ең  басынан  бастап
      ұйымның тәуекелдікті  басқару  және  хеджирлеу  стратегиясы  аясындағы
      міндеттері ресми құжаттамаларда жазылады.  Осы  құжаттамада  хеджирлеу
      құралы, оған байланысты хеджирленетін бап немесе бизнестік операциясы,
      хеджирленетін тәуекелдіктің сипаты айқындалады,  сондай-ақ  ұйым  әділ
      құнның немесе хеджирленетін  баптың  ақша  ағындарының  өзгерістерінің
      тәуекелдіктерін   өтеу   тұрғысынан   алғанда   хеджирлеу    құралының
      тиімділігін қандай түрде бағалайтыны белгіленеді;
 457.  (b)                       хеджирлеудің  жоғары  тиімді  болатыны   (А
      қосымшасының  AG105-AG113-тармақтарын қараңыз)  және  бастапқыда   осы
      нақты хеджирлеу қатынасы үшін  тұжырымдалған  тәуекелдіктерді  басқару
      стратегиясына   сәйкес   әділ   құнның   немесе    ақша    ағындарының
      өзгерістерінің   тәуекелдігін   хеджирлеуге    байланысты    өтемақыны
      қамтамасыз ететіні түсініледі;
 458.   (c)                        ақша   ағындарын   хеджирлеуге   арналған
      хеджирлену нысаны болып табылатын болжамдағы бизнестік  операциялардың
      туындау ықтималдылығы жоғары және бұл жағдайда пайдаға немесе  залалға
      әсерін міндетті түрде тигізетін ақша ағындарының өзгерістеріне  әкеліп
      соғатын қауіпті көрсету тиіс;
 459.  (d)                       хеджирлеудің   тиімділігі   сенімді   түрде
      бағалануы   мүмкін,   яғни,   хеджирленетін    баптың    хеджирленетін
      тәуекелдікке байланысты әділ құны немесе ақша ағындары және  хеджирлеу
      құралының әділ құны шынайы түрде бағалануы мүмкін;
 460.   (e)                        хеджирлеуді   бағалау   тұрақты   негізде
      жүргізіледі, нәтижесінде оларға арналған  қаржы  есептілігінің  барлық
      кезеңдер бойы оның жоғары тиімділігі белгіленді.
 461. Әділ құнды хеджирлеу
 462.  89        Егер  есепті  кезең   ішінде   әділ   құнды   хеджирлеу 88-
      тармақтың талаптарына сай келсе,  оны  есепке  алу  тек  қана  мынадай
      тәртіпке сәйкес жүзеге асырылады:
 463.  (a)                      21   ХҚЕС-қа   (IAS) сәйкес   (туынды   емес
      хеджирлеу құралына қатысты) айқындалатын хеджирлеу құралын  әділ  құны
      (туынды хеджирлеу құралына қатысты) немесе оның қаржылық жағдай туралы
      есептік құнының валюталық  құрамы  бойынша  қайта  бағалаудан  пайданы
      немесе шығынды пайдаға немесе шығынға жатқызған дұрыс; және
 464. (b)                      хеджирленетін баптың қаржылық  жағдай  туралы
      есептік құны хеджирленетін  бап  бойынша  хеджирленетін  тәуекелдігіне
      жатқызылған пайдаларды немесе  шығынды  есепке  ала  отырып  түзетілуі
      тиіс, ал осы пайдалар немесе шығындар пайдалар  мен  шығындар  шотында
      көрсетілуі  тиіс.  Бұл  хеджирленетін  бапты  бағалау  нақты  шығындар
      бойынша жүргізілген жағдайларға жатады.
 465. 89        А Қаржы активі немесе  қаржы  міндеттемелері  бойынша  пайыз
      мөлшерлемесінің тәуекелдігі  хеджделген  жағдайда  (және  тек  осындай
      хеджирлеу кезінде ғана) 89(b) тармағының  талабы  хеджирленетін  бапқа
      жататын пайдалар немесе шығындарды көрсету арқылы сақталуы мүмкін:
 466. (a)                      активтер құрамында жеке  бөлініп  көрсетілген
      желілік бап ретінде - осы  хеджирленетін  бап  актив  болып  табылатын
      мөлшерлемелерді қайта қарау кезеңдері бойынша; немесе
 467.   (b)                       міндеттемелер   құрамында   жеке   бөлініп
      көрсетілген желілік бап ретінде -  осы  хеджирленетін  бап  міндеттеме
      болып табылатын мөлшерлемелерді қайта қарау кезеңдері бойынша.
 468. Осы бөліп көрсетілген, жоғарыдағы (а) және (b) тармақтарында  жазылған
      желілік баптар бірден қаржы активтері немесе  қаржы  міндеттемелерінен
      кейін ұсынылуы тиіс. Осы желілік баптардың құрамына енгізілген сомалар
      олар жатқызылған активтерді немесе міндеттемелерді тану тоқтатылғаннан
      кейін қаржылық жағдай туралы есептен шығарылуы тиіс.
 469. 90              Егер  хеджирлеу  объектісі  тек  хеджирленетін  баппен
      байланысты  нақты  тәуекелдіктер  болып  табылса,  онда  хеджирленетін
      баптың  әділ  құнының  хеджирленетін  тәуекелдікке   байланысты   емес
      танылған   өзгерістері   осы   стандарттың 9   ХҚЕС   (IFRS)    5.7.1-
      бабында айқындалғандай көрсетілуі тиіс.
 470.  91              Ұйым   перспективалық   негізде   хеджирлеу   кезінде
      жүргізілуі 89-тармақта көзделген есепке алуды, егер;
 471. (а)               не хеджирлеу құралының айналыс мерзімі аяқталса,  не
      құрал сатылса немесе орындалса (осы мақсаттар үшін  хеджирлеу  құралын
      басқа хеджирлеу  құралымен  ауыстыру  немесе  ұзарту  құралды  қолдану
      мерзімі аяқталған немесе  тоқтатылған  ретінде  қарастырылмайды,  егер
      осындай ауыстыру  немесе  ұзарту  ұйымның  құжаттандырылған  хеджирлеу
      стратегиясының бөлігі болып табылса);
 472. (b)                      хеджирлеу бұдан әрі 88-тармақта жазылған
      хеджирлеу кезінде есепке алудың талаптарына сай келмесе; немесе
 473. (c)                      ұйым хеджирлеу құралын белгілеуді жойса,
      тоқтатуға міндетті.
 474. 92            89(b)-тармақтың салдарынан туындаған және амортизациялық
      құны бойынша (немесе қаржылық  жағдай  туралы  есептің  бөлек  желілік
      бабына қатысты 89А-тармақта жазылған пайыздық  мөлшерлеме  портфельдік
      хеджделген  жағдайда)  бағаланатын   хеджирленетін   қаржы   құралының
      қаржылық жағдай туралы есептік құнына қатысты жүргізілетін кез  келген
      түзету пайда немесе залал шотына амортизациялануы тиіс.  Амортизацияны
      түзету сәтінен бастап, бірақ әділ  құнның  хеджирленетін  тәуекелдікке
      жатқызылған өзгерістерін ескере  отырып,  хеджирленетін  бапты  түзету
      тоқтатылған  кездегі  сәттен  кешіктірмей  бастауға   болады.   Түзету
      амортизациялау  басталған  күнгі  қайта   саналған   тиімді   пайыздық
      мөлшерлемеге  негізделеді.  Дегенмен  қаржы  активтері  немесе   қаржы
      міндеттемелері   портфелінің   пайыз    мөлшерлемесінің    тәуекелдігі
      хеджделген жағдайда (және тек  осындай  жағдайда  ғана)  амортизацияны
      қайта саналған тиімді пайыздық мөлшерлемені қолданумен  жүргізу  дұрыс
      емес,  түзету  амортизацияны  біркелкі   есептеу   әдісін   қолданумен
      амортизациялануы тиіс. Түзету тиісті  қаржы  құралын  қолдану  мерзімі
      аяқталғанға дейін немесе пайыздың мөлшерлемесі портфельдік  хеджделген
      жағдайда мөлшерлемені тиісті қайта  қарау  мерзімі  аяқталғанға  дейін
      толық амортизациялануы тиіс.
 475. 93             Танылмаған  нақты  келісім  хеджирленетін  бап  ретінде
      айқындалған кезде, осы нақты  келісімнің  әділ  құнының  хеджирленетін
      тәуекелдікке жатқызылатын  келесі  жиынтық  өзгерістері  актив  немесе
      міндеттеме ретінде танылады, ал тиісті пайда немесе залал пайдалар мен
      шығындар туралы есепте  танылады  (89(b)-тармакты қараңыз).  Хеджирлеу
      құралының әділ құнының өзгерістері де  пайдалар  мен  шығындар  шотына
      жатқызылады.
 476. 94             Ұйым  активті  сатып  алу  немесе  міндеттеме  қабылдау
      туралы, әділ құнды хеджирлеу кезінде хеджирленетін бап болып табылатын
      нақты келісімге кірген кезде, осындай  активтің  немесе  міндеттеменің
      ұйымның осы келісімнің талаптарын  орындау  нәтижесі  болып  табылатын
      бастапқы қаржылық жағдай туралы есептік құны осындай нақты келісімінің
      әділ құнының қаржылық  жағдай  туралы  есепте  танылған  хеджирленетін
      тәуекелдікке   жатқызылған   жиынтық   өзгерістері   ескеріле   отырып
      түзетіледі.
 477. Ақша ағындарын хеджирлеу
 478. 95        Егер ақша ағындарын  хеджирлеу 88-тармақтың талаптарына  сай
      келсе, оны есепке алу тек мынадай түрде ғана жүзеге асырылады:
 479. (a)                      тиімділігі белгіленген хеджирлеу құралы
      бойынша пайданың немесе шығынның бөлігі (88-тармақты қараңыз) басқа
      толық табыс арқылы танылуы тиіс; және
 480. (b)                      хеджирлеу құралы бойынша пайданың немесе
      шығынның тиімсіз бөлігі пайдалар мен шығындар шотында көрсетіледі.
 481. 96        Атап айтқанда, ақша ағындарын хеджирлеу мынадай түрде
      ескеріледі:
 482. (а)               меншікті капиталдың хеджирленетін баппен байланысты
      бөлініп көрсетілген бөлігі мынадай көрсеткіштердің азы ескеріле отырып
      түзетіледі (абсолюттік көрсетумен):
 483. (i)               хеджирлеу құралы бойынша хеджирлеу басталғаннан
      бергі жиынтық пайдалар немесе шығындар; және
 484. (ii)              хеджирленетін бап бойынша хеджирлеу басталғаннан
      бергі күтілетін ақша ағындарының әділ (дисконтталған) құнының жиынтық
      өзгерісі;
 485.  (b)                       хеджирлеу   құралы   немесе   оның   арнайы
      белгіленген  компоненті  (тиімді  хеджирлеуді   қамтамасыз   етпейтін)
      бойынша пайданың немесе шығынның қалған бөлігі пайдалар  мен  шығындар
      шотына жатқызылады; және
 486. (c)                     егер нақты хеджирлеу қатынасы бойынша  ұйымның
      тәуекелдігін  басқарудың  құжаттандырылған  стратегиясы   хеджирлеудің
      тиімділігін бағалаудан пайданың немесе шығынның  белгілі  бір  бөлігін
      немесе хеджирлеу құралы бойынша тиісті  ақша  ағындарын  алып  тастаса
      (74, 75және 88(а)-тармақтарын қараңыз), онда пайданың немесе  шығынның
      осы алып  тасталған  бөлігі  55-тармаққа  және 9  ХҚЕС  (IFRS)  5.7.1-
      бабына сәйкес танылады.
 487. 97            Егер хеджирлеу мәні болып  табылатын  болжанатын  мәміле
      қаржы активі немесе қаржы міндеттемесін тануға  әкеп  соқса,  онда 95-
      тармаққа сәйкес басқа толық табыс арқылы  танылған  тиісті  пайдаларды
      немесе шығындарды сатып алынған актив  немесе  қабылданған  міндеттеме
      пайда немесе залалға әсер ететін кезеңнің немесе кезеңдердің  (мысалы,
      пайдалар  төлеуге  арналған  пайыздық  кіріс  немесе  шығыс  танылатын
      кезеңдер) пайдалар немесе шығындар шотына ауыстыру  қажет  (1  ХҚЕС-ты
      (IAS) қараңыз (2007жылғы редакция)). Дегенмен, егер ұйым  басқа  толық
      табыс арқылы танылған шығынның бір немесе  одан  көп  кезеңдер  ішінде
      толық немесе ішінара өтелмейтінін болжаса, ол  пайдалар  мен  шығындар
      шотына күтіліп отырғандай өтелмейтін соманы ауыстыруға міндетті.
 488. 98            Егер болжанатын мәмілені хеджирлеу қаржылық емес активті
      немесе қаржылық емес міндеттемені тануға әкеп  соқса  немесе  қаржылық
      емес активпен немесе қаржылық емес міндеттемемен болжанған мәміле әділ
      құнды хеджирлеуді есепке алу талаптарына сай келетін нақты  келісімнің
      нысанын алса,  ұйым  өзі  үшін  төменде  келтірілген  (а)  немесе  (b)
      нұсқаларының бірін қабылдауға міндетті:
 489. (a)                       ұйым 95-тармаққа сәйкес  басқа  толық  табыс
      арқылы танылған тиісті пайда мен шығынды сатып  алынған  актив  немесе
      қабылдаған міндеттеме пайдаға немесе шығынға әсер ететін сол  кезеңнің
      немесе кезеңдердің (мысалы, амортизациялық аударымдар немесе  шығындар
      өткізуге  танылған  кездегі  кезеңде)  пайдалар  мен  шығындар  шотына
      ауыстырады (1 ХҚЕС-ты (IAS) қараңыз (2007жылғы  редакция)).  Дегенмен,
      егер ұйым басқа толық табыс арқылы танылған шығынның бір  немесе  одан
      көп кезеңдер ішінде толық  немесе  ішінара  өтелмейтінін  болжаса,  ол
      пайдалар мен шығындар  шотына  күтіліп  отырғандай  өтелмейтін  соманы
      ауыстыруға міндетті.
 490. (b)                       ұйым 95-тармаққа сәйкес  басқа  толық  табыс
      арқылы танылған тиісті пайдалар мен шығындарды есептен  шығарады  және
      оларды активтің немесе  міндеттеменің  бастапқы  құнына  немесе  басқа
      қаржылық жағдай туралы есептік құнына кіргізеді.
 491.  99             Ұйым  не   (а)   нұсқасын   не   (b)   нұсқасын   (98-
      тармақты қараңыз) өзінің есеп саясаты ретінде қабылдауға және  оны 98-
      тармаққолданылатын  барлық  хеджирлеу   қатынастарына   жүйелі   түрде
      қолдануға міндетті.
 492. 100        97 және 98-тармақтарды қолдануға сай келмейтін, басқа толық
      табыс  арқылы  танылған  ақша  ағындарын  хеджирлеу  кезінде   сомалар
      хеджирленетін болжамды мәміле пайдаға немесе шығынға әсер  ететін  сол
      кезеңде немесе кезеңдерде (мысалы, күтілетін сату нақты болған  кезде)
      пайдаларда немесе  шығындарда  танылуы  тиіс 1  ХҚЕС-ты  (IAS) қараңыз
      (2007 жылғы редакция)).
 493. 101        Егер  мынадай  жағдайлардың  бірі  туындаса,  ұйым  95-100-
      тармақтарға сәйкес перспективалық  негізде  хеджирлеу  кезінде  есепке
      алуды тоқтатуға міндетті:
 494. (а)              Хеджирлеу  құралының  айналыс  мерзімі  аяқталған  не
      құрал сатылған немесе орындалған (бұл ретте  хеджирлеу  құралын  басқа
      хеджирлеу құралымен ауыстыру  немесе  ұзарту,  егер  осындай  ауыстыру
      немесе ұзарту ұйымның құжаттандырылған хеджирлеу стратегиясының бөлігі
      болып табылса,  құралдың  мерзімінің  аяқталуы  немесе  тоқтату  болып
      табылмайды). Бұл жағдайда хеджирлеу құралы бойынша алынған,  капиталды
      есепке алу шоттарында тікелей танылған болып  қалатын  пайданы  немесе
      шығынды хеджирлеу құралының тиімділігі  айқындалған  кездегі  кезеңнен
      бастап (95(а)-тармақты қараңыз) болжанатын мәмілені нақты жасауды қоса
      алғанда капиталда одан әрі бөлек көрсеткен дұрыс.  Мәміле  жасалғаннан
      кейін 97, 98 немесе 100-тармаққолданылады.
 495.  (iv)           (iii)  тармақта  белгіленген  мөлшер   мен   хеджирлеу
      құралының ұқсас
 496.         бағасындағы өзгерістер арасындағы  айырмаға  тең  тиімсіздікті
      таниды (AG114(h)-тармағына қараңыз).
 497.  AG127         Тиімділікті  бағалау  кезінде  ұйым  қолданылып  жүрген
      активтерді  (немесе  міндеттемелерді)   қайта   қараудың   және   жаңа
      активтерді   (немесе   міндеттемелерді)   қалыптастырудың    күтілетін
      күндеріне түзетулер арасындағы айырманы жүргізеді,  себебі  тиімсіздік
      бірінші жағдайда ғана туындайды. Бағаларды қайта  орнатудың  болжанған
      күндерін  барлық  қайта  қараулар   (AG121-тармағына   сәйкес   алынып
      тасталғандардан басқа), белгілі бір уақыт аралықтарында орын алған кез
      келген қайта  орналастыруларды  қоса  алғанда,  AG126(b)(ii)-тармағына
      сәйкес және  кейін  тиімділікті  бағалау  кезінде  белгілі  бір  уақыт
      аралығындағы  болжанған  соманы  қайта  қарауға  енгізілген.  Жоғарыда
      жазылғандай,  тиімсіздікті  танудан  кейін  ұйым,  тиімділікті   соңғы
      бағалау уақытынан  бастап  қалыптастырылған  жаңа  активтерді  (немесе
      міндеттемелерді) қоса алғанда, мөлшерлемелерді  қайта  қараудың  әрбір
      кезеңінде барлық активті (немесе  міндеттемелерді)  жаңадан  бағалауды
      жүргізеді және хеджирленетін бап ретінде жаңа қаржылық  жағдай  туралы
      есептік өлшемді және хеджирленетін арақатынас  ретінде  жаңа  пайыздық
      арақатынасты   айқындайды.   AG126(b)-тармағында   жазылған   рәсімдер
      тиімділік бағаланғаннан кейін келесі күні қайталанады.
 498.  AG128         Мөлшерлемелерді  қайта  қараудың  кестесіне  бастапқыда
      енгізілген активтерді  тану  құнсыздану  немесе  сату  себебі  бойынша
      мерзімінен бұрын өтеу немесе есептен шығару  себепті  тоқтатылды.  Осы
      жүргізілген кезде, AG114(g)-тармақта  айтылған  бөлек  сызықтық  бапта
      көрсетілетін, тануы тоқтатылған активтің әділ құнының  өзгеру  мөлшері
      қаржылық жағдай туралы есептен  шығарылады  және  осы  активті  тануды
      тоқтату салдарынан туындайтын пайдаға немесе шығынға  енгізіледі.  Осы
      мақсатта тануы тоқтатылған  активтің  мөлшерлемелерді  қайта  қараудың
      нақты қай кезеңіне/кезеңдеріне жатқызылғанын білу  қажет,  себебі  бұл
      мөлшерлемелерді  қайта  қараудың  осы  актив  алынып   тасталуы   тиіс
      кезеңін/кезеңдерін айқындайды,  сондай-ақ  тиісінше  AG114(g)-тармақта
      айтылған бөлек сызықтық баптан  есептен  шығаруға  жатады.  Қандай  да
      болмасын өзге активті тану тоқтатылған кезде ол осы  уақытша  кезеңнен
      оның кестеге кезінде енгізілген  нақты  кезеңнің  айқындалуы  шартымен
      алынып  тасталады.  Егер  мұны  айқындауға  мүмкін  болмаса,  ол  тану
      күтілгеннен гөрі неғұрлым едәуір алдын ала  ақы  төлеу  салдары  болып
      табылуы шартымен ең ерте кезеңнен алынып тасталады, не, егер осы актив
      сатылса  немесе  құнсызданса,  жүйелі  және  ұтымды  негізде   есептен
      шығарылған актив кіретін барлық уақытша кезеңдерге жатқызылады.
 499. AG129       Сонымен қатар, нақты уақыт кезеңіне жатқызылған, тануы осы
      кезең  аяқталғанға  дейін  тоқтатылмаған  кез  келген  өлшем  ағымдағы
      сәттегі  пайдада  немесе  шығында   танылады   (89А-тармақты қараңыз).
      Мысалы, ұйым баптарды үш уақыт кезеңіне жіктейді деп болжайық. Алдыңғы
      қайта тану кезінде қаржылық жағдай туралы  есептегі  бір  сызықты  бап
      бойынша тапсырылған әділ құндағы өзгерістер активке 25  а.б.  қамтиды.
      Бұл сәйкесінше 7 а.б., 8 а.б. және 10 а.б. 1, 2 және 3-нші  кезеңдерге
      қатысты соманы көрсетеді. Келесі  қайта  тану  кезінде  1-нші  кезеңге
      қатысты активтер танылады немесе басқа кезеңдерге қайта  жоспарланады.
      Сондықтан 7 а. б.-ның қаржылық  жағдай  туралы  есеп  бойынша  танылуы
      тоқтатылап, пайда және шығын бойынша танылады. 8  а.б.  және  10  а.б.
      сәйкесінше 1 және 2-нші кезеңдерге қатысты. Осы қалған кезеңдер  бұдан
      кейін қажет  жағдайда  AG114(g)-тармағында  сипатталғандай  әділ  құны
      өзгерістеріне сәйкес өзгертіледі.
 500. AG130       Алдыңғы екі тармақтың талаптарын көрнекілендіруші  ретінде
      ұйым  активтердің  тізімін  қайта  бағалаудың  әрбір  уақыт   кезеңіне
      портфолио пайыздың мәнін орналастыру жолымен жасады  делік.  Сондай-ақ
      алғашқы екі уақыттық кезеңнің әрқайсысында  100  а.б.  қамтиды.  Қайта
      бағалаудың бірінші уақыттық  кезеңі  аяқталған  кезде  күтілетін  және
      күтілмейтін  төлемдерге  орай  активтерді  а.б.  тану  жойылады.   Бұл
      жағдайда  бірінші   уақыттық   кезеңге   қатысты   AG114(g)-тармағында
      көрсетілген  жолдың  элементін  қамтитын  сандардың  барлығы  қаржылық
      жағдай туралы есептік есептен алып  тасталады,  оған  екінші  уақыттың
      кезеңге жатқызылатын 10 пайыз саны қосылады.
 501. AG131       Егер мөлшерлемелерді қайта қарау  кезеңінде  хеджирленетін
      өлшем   азайса,   бірақ   бұл   ретте   тиісті   активтерді    (немесе
      міндеттемелерді тану  тоқтатылмаса,  онда  AG114(g)-тармақта  айтылған
      бөлек сызықтық  бапқа  енгізілген,  осы  азаюға  байланысты  өлшем 92-
      тармаққа сәйкес амортизациялануға жатады.
 502. AG132       Ұйым AG114-AG131-тармақтарда берілген тәсілді бұрын есепте
      39 ХҚЕС-на (IAS) сәйкес ақша ағындарын хеджирлеу  ретінде  көрсетілген
      портфельдік хеджирлеуге де қолдануға құқылы. Осы жағдайда ұйым 101(d)-
      тармаққа сәйкес бұрын айқындалған ақша қаражатын хеджирлеуді жоюы және
      осы  тармақтағы  талаптарды  орындауы  тиіс.  Сонымен  қатар,  ол  осы
      хеджирлеу қатынасын әділ құнды хеджирлеу ретінде қайта айқындауы  және
      AG114-AG131-тармақтарда берілген  тәсілді  келесі  есептік  кезеңдерге
      қатысты перспективалық негізде қолдануы тиіс.

 503. Өту кезеңі (103-108С тармақтары)

 504. AG133       Болжанатын топішілік мәмілені  хеджирленетін  бап  ретінде
      2005 жылғы 1 қаңтардан  немесе  осы  күннен  кейін  басталатын  жылдық
      кезеңнің басында (не салыстырмалы ақпаратты  қайта  қарау  мақсатында,
      алдыңғы  салыстырмалы  кезеңнің   басында)   осы   Стандартқа   сәйкес
      хеджирлеуді есепке алу талаптарына сәйкес келетін  хеджирлеу  қатынасы
      шеңберінде  тағайындауына  болады   (80-тармақтың   соңғы   сөйлемінде
      көзделген түзетулерді ескере отырып). Осындай  ұйым  осы  тағайындауды
      2005 жылғы 1 қаңтардан  немесе  осы  күннен  кейін  басталатын  жылдық
      кезеңнің басынан (не салыстырмалы ақпаратты  қайта  қарау  мақсатында,
      алдыңғы салыстырмалы кезеңнің басынан) бастап хеджирлеуді есепке алуды
      шоғырландырылған қаржы есептілігінде қолдану үшін пайдаланады. Осындай
      ұйым AG99A және AG99В-тармақтарын 2005 жылғы 1  қаңтардан  немесе  осы
      күннен кейін  басталатын  жылдық  кезеңнің  басынан  бастап  қолдануға
      міндетті. Дегенмен, AG108В-тармағына сәйкес  ол  AG99В-тармағын  өткен
      кезеңдердің салыстырмалы ақпаратына қолдануға міндетті емес.
 505.  
 506. [pic]
 507. [1]           7 ХҚЕС-ын (IFRS) қолданғанда 32 ХҚЕС-на  (IAS) жасалатын
      сілтеме 7 ХҚЕС (IFRS) сілтемесіне ауыстырылды
 508. 2              37 ХҚЕС-ң (IAS) 39-тармағы мүмкін болатын шешімдердің
      ауқымынан ең тиімді бағалауды таңдау нұсқаулықтарын көрсетеді.  
 509. 3              Бүкіл ХҚЕС-да қолданылатындай, осы контекстіде де
      материалдылық ұғымы қолданылады.

 510.  4           Стандарт  қол  жетімді  жіктелетін   активтердің   немесе
      пассивтердің  кез  келген  санын  белгілеуге  мүмкіндік  береді,  яғни
      мысалда 0 а.б. мен 100а.б. арасындағы кез келген сан.
 511. 5              30а.б. ÷ (100а.б. - 40а.б.) = 50 пайыз
 512. 6              77 және AG94 тармақтарын қараңыз
 513. 7              75-тармақты қараңыз
 514. 8              Бүкіл ХҚЕС-да қолданылатындай, осы контекстіде де
      материалдылық ұғымы қолданылады.
 515.
 516. ҚЕХС  (ІFRS) 7 «Қаржы құралдары: ақпаратты ашып көрсету»
       517. 7-ші Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (ІFRS 7)
                  «Қаржы Құралдары: Ақпаратты Ашып Көрсету»
 518.  
 519. МАҚСАТЫ
 520.  1               Осы  Стандарттың  мақсаты  -   ұйымдарға   өз   қаржы
      есептілігінде   пайдаланушыларға   мыналарды    бағалауға    мүмкіндік
      беретіндей ақпаратты ашып көрсету туралы талаптарды айқындау:
 521. (а)           ұйым қызметінің қаржылық жағдайы  мен  қаржы  нәтижелері
      тұрғысында қаржы құралдарының маңызы; және
 522. (b)           есепті кезең ішінде және есептік кезеңнің  соңында  ұйым
      тәуелді болпатын қаржы құралдарынан пайда болатын  қауіптердің  сипаты
      мен  дәрежесі,  сондай-ақ  осындай  қауіптерден  сақтану   үшін   ұйым
      қолданатын шаралар.
 523. 2              Осы Стандартта тұжырымдалған  қағидаттар 32  ХҚЕС Қаржы
      құралдары:  ақпаратты   ұсыну (ІAS)   және   9 Қаржы   құралдары ХҚЕС-
      тарда(ІFRS) белгіленген  қаржы  активтері  мен  қаржы  міндеттемелерін
      тану, бағалау мен ұсыну қағидаттарын толықтырады.
 524. ҚОЛДАНУ АЯСЫ
 525. 3              Осы Стандартты барлық ұйымдар қаржы құралдарының барлық
      түрлеріне қолдануға тиіс, мыналар қосылмайды:
 526. (а)            27 Шоғырландырылған  және  жеке  қаржы  есептілігі ХҚЕС
      (ІAS) , 28 Қауымдасқан ұйымдарға  салынған  инвестициялар ХҚЕС  (IAS) 
      немесе 31 Бірлескен қызметке қатысу ХҚЕС (IAS) сәйкес  есеп  берілетін
      еншілес ұйымдардағы, қауымдасқан ұйымдар  және  бірлескен  ұйымдардағы
      қатысу үлестері. Алайда, кейбір жағдайларда, 27 ХҚЕС (IAS) ,  28  ХҚЕС
      (IAS)  немесе 9  ХҚЕС  (IAS) ұйымға  еншілес   ұйымдағы,   қауымдасқан
      ұйымдағы немесе бірлескен кәсіпорындардағы  қатысу  үлесі  жөнінде 13 
      ХҚЕС -ын (ІFRS) Қаржы құралдары стандартын қолдана отырып есеп беруіне
      рұқсат  береді;  мұндай  жағдайларда  ұйымдар  осы  ХҚЕС-ының   (IFRS)
      талаптарын  қолдануы  тиіс.  Ұйымдар  сондай-ақ  еншілес  ұйымдардағы,
      қауымдасқан   ұйымдардағы   немесе   бірлескен   ұйымдардағы    қатысу
      үлестерімен  байланысты  барлық   туынды   құралдарға,   егер   туынды
      құрал ХҚЕС-тағы 32  (IAS) үлестік  құрал  анықтамасына  сай  келмейтін
      болса, осы ХҚЕС-ты (IFRS) қолдануға міндетті.
 527. (b)           19 Қызметкерлерге  берілетін  сыйақылар ХҚЕС-қа  (IFRS) 
      қатысты қызметкерлерге берілетін сыйақы  жоспарларынан  пайда  болатын
      жұмыс берушілердің құқықтары мен міндеттемелері.
 528. (с)           [жойылған]
 529.  (d)            4 Сақтандыру  келісімшарттары ХҚЕС-ына  (ІFRS)  сәйкес
      сақтандыру келісімшарттары. Соның өзінде  осы  Стандарт,  егер 9  ХҚЕС
      (ІFRS) ұйымды  есепке  алуда  оларды  жеке   көрсетуді   талап   етсе,
      сақтандыру шарттарында тізілген туынды  құралдарға  қолданылады.  Оған
      қоса, егер 9 ХҚЕС -ын  (ІFRS)  келісімшарттарды  тану  және  бағалауда
      қолданса, ол  осы  ХҚЕС-ты  (IFRS)  қаржылық  кепіл  келісімшарттарына
      қолдануы   тиіс,   алайда 4(d)   ХҚЕС-ына   (ІFRS) сәйкес   эмитенттің
      шешімімен 4 ХҚЕС-ты (ІFRS) оларды тану және бағалау үшін қолданады
 530.   (е)             оларға    2 Акциялар    негізіндегі    төлемдер ХҚЕС
      (ІFRS) қолданылатын үлесті құралдар  негізінде  төлемдер  операциялары
      шеңберіндегі қаржы құралдары, шарттар  мен  міндеттемелер.  Бірақ  осы
      Стандарт 9 ХҚЕС -тың (ІFRS) аясына  жататын  шарттарға  қолданылатынын
      ескеру керек.
 531.  (f)            32  ХҚЕС-тың  (IAS)  16A  және  16B,  16C   және   16D
      -тармақтарына сәйкес үлестік құрал  ретінде  жіктелуі  талап  етілетін
      құралдар.
 532. 4              Осы Стандарт танылған және танылмаған қаржы құралдарына
      қатысты қолданылады. Танылған  қаржы  құралдарының  қатарына (ІFRS)  9
      ХҚЕС -ты қолдану аясындағы қаржы активтері  мен  қаржы  міндеттемелері
      жатады. Танылмаған қаржы құралдарының қатарына (ІFRS) 9 ХҚЕС  қолданыс
      аясына кірмейтін, осы Стандарттың қолдану аясында тұрған кейбір  қаржы
      құралдары кіреді (мысалы, несие алу туралы кейбір келісімдер).
 533. 5              Осы Стандарт (ІFRS) 9   ХҚЕС  -тың қолданысына  жататын
      қаржылық емес баптарды сатып алуға немесе  сатуға  арналған  шарттарға
      қолданылуы тиіс.
 534.  
 535. ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ СЫНЫПТАРЫ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫ АШЫП КӨРСЕТУ ДӘРЕЖЕСІ
 536. 6              Осы Стандарт қаржы құралдарын  сыныптары  бойынша  ашып
      көрсетуді  талап  еткен  жағдайларда,  ұйым  қаржы   құралдарын   ашып
      көрсетілетін  ақпараттың  сипатына  сәйкес  келетін  және  сол   қаржы
      құралдарының сипаттамаларын ескеретін  сыныптарға  топтастыруға  тиіс.
      Ұйым  қаржылық  жағдай  туралы  есептің  тиісті   желілік   баптарымен
      салыстыру жүргізу үшін жеткілікті түрде ақпарат беруге міндетті.
 537. ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙ ТУРАЛЫ ЕСЕП ЖӘНЕ ҰЙЫМ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ТҰРҒЫСЫНДА
      ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ
 538. 7             Ұйым  қаржы  есептілігін  пайдаланушылар  оның  қаржылық
      жағдайы мен қызмет нәтижелері тұрғысында  қаржы  құралдарының  маңызын
      бағалауға мүмкіндік беретіндей ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
 539. Қаржылық жағдай туралы есеп

 540. Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелер санаттары

 541. 8              Төменде аталған санаттардың әрқайсысы бойынша  қаржылық
      жағдай есебі құны, 9  ХҚЕС -тағы (ІFRS) айқындауға сәйкес, не қаржылық
      жағдай есебінің өзінде, не ескертулерде ашып көрсетілуі тиіс:
 542. (а)           пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша  бағаланатын
      қаржы активтері, бастапқы тану кезінде  солай  деп  жіктелгендері  (і)
      және 9  ХҚЕС-қа   (ІAS) сәйкес   сауда   үшін   арналғандары   ретінде
      жіктелгендері (іі) жеке көрсетіледі;
 543. (b)-(d)         [жойылған]
 544. (е)           пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша  бағаланатын
      қаржылық міндеттемелер, бастапқы тану кезінде  осылайша  жіктелгендері
      (і) және 9  ХҚЕС -қа (ІFRS) сәйкес  сауда  үшін  арналғандары  ретінде
      жіктелгендері (іі) жеке көрсетіледі; және
 545.  (f)             амортизациялық  құны  бойынша  бағаланатын   қаржылық
      активтер.
 546. (g)                  амортизациялық құны бойынша бағаланатын  қаржылық
      міндеттемелер.
 547. (h)                    Басқа  толық  табыс  арқылы  әділ  құн  бойынша
      бағаланатын қаржылық активтер.

 548. Пайда немесе залалдың  құрамында  көрініс  табатын  әділ  құн  бойынша
      бағаланатын қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері

 549. 9              Егер ұйым несиені немесе дебиторлық  берешекті  (немесе
      несие немесе дебиторлық берешек тобын) пайда немесе залал арқылы  әділ
      құны бойынша бағаланатын ретінде жіктесе, ол мыналарды ашып  көрсетуге
      міндетті:
 550. (а)           несиелік тәуекелділікке барынша берілу  (36  (а)-тармақ,
      есептік кезең жағдайы бойынша, сондай несие немесе дебиторлық  берешек
      (немесе несие немесе дебиторлық берешек топтары);
 551. (b)           кез келген  тиісінше  несиелік  туынды  құралдар  немесе
      соларға  ұқсас   құралдар   несиелік   тәуекелдікке   сондай   барынша
      берілгендікті азайтатын шама;
 552. (с)           кезең ішінде және несиелік тәуекелдіктің өзгеруі себепті
      несиенің немесе дебиторлық берешектің (немесе несие немесе  дебиторлық
      берешек топтарының) жиынтық әділ құнының өзгеру шамасы, бұлар  былайша
      айқындалады:
 553.  (і)         нарықтық  тәуекелдікті  туғызған  нарық   жағдайларындағы
      өзгерістерге жатқызылмайтын оның әділ құнындағы өзгеріс шамасы; немесе
 554. (іі)       баламалы әдісті қолдану, ол  ұйымның  пікірі  бойынша,  осы
      активтің несиелік тәуекелдігінің өзгерістеріне жататын әділ  құнындағы
      өзгеріс шамасын анағұрлым шынайы айқындайды.
 555. Нарықтық тәуекелдікті туғызған нарық жағдайларының өзгерістері қазіргі
      пайыз мөлшерлемесінің (бағдарының), тауар бағасының, валюта бағамының,
      бағалар немесе мөлшерлемелер индексінің өзгерістерін қамтиды.
 556. (d)           кез келген тиісінше  несиелік  туынды  құралдардың  әділ
      құнындағы өзгеріс шамасы. Ол өзгеріс кезең ішінде және несиені  немесе
      дебиторлық берешекті жіктеу кезінен бастап мұндай  өзгерістің  жиынтық
      шамасы орын алған.
 557. 10            Егер ұйым 9  ХҚЕС (ІFRS) 4.2.2  -тармағына сәйкес  қаржы
      міндеттемесін әділ құн бойынша бағалап, пайда немесе залал құрамындағы
      өзгерістер  көрсетілсе,  онда   ұйым  жиынтық  табыс  құрамындағы  осы
      міндеттемелерге  қатысты   несиелік   тәуекел   өзгерістерінің   әсері
      жөніндегі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс (9  ХҚЕС  -тың  (IFRS)  5.7.7- 
      тармағын қараңыз):
 558.  (a)            кезең   ішінде   және   сол   міндеттеменің   несиелік
      тәуекелдігінің өзгеруі себепті  қаржылық  міндеттеменің  жиынтық  әділ
      құнының   өзгеру   шамасы    (осы   міндеттемелер   бойынша   несиелік
      тәуекелдігінің өзгеруі себебін анықтау бойынша нұсқау алу үшін  9 ХҚЕС-
      тың (IFRS) B5.7.13-B5.7.20 тармақтарын қараңыз).
 559. (b)           қаржылық міндеттеменің қаржылық жағдай  есебі құны  және
      ұйым өтеу күніне міндеттемені ұстаушыға шарт  бойынша  төлеуге  тиісті
      сома арасындағы айырмашылықты.
 560.  (c)          мерзім аралығындағы капитал құрамындағы  жиынтық   пайда
      мен  залалды  өткізудің   кез-келген   операциясы,   сондай-ақ   ондай
      операциялардың себептерін қоса көрсетуге.
 561.   (d)             егер    мерзім    аралығында    міндеттемені    тану
      тоқтатылғандығын, яғни тану нәтижесінде пайда болған басқа да  жиынтық
      табыс құрамындағы соманы (егер ондай жағдай бар болса).
 562. 10А          Егер ұйым 9  ХҚЕС (ІFRS) 4.2.2 -тармағына сәйкес қаржылық
      міндеттемені  әділ  құн  бойынша  бағалап,  ол  пайда   немесе   залал
      құрамындағы өзгерістер  ретінде  көрсетілетін  болып  жіктелсе,  онда 
      ұйым  осы міндеттемелерге  қатысты  әділ  құнның  барлық  өзгерістерін
      көрсетуі  тиіс  (осы  міндеттемлерге  қатысты   несиелік   тәуекелгдің
      өзгерісінің әсерін қоса алғанда) (9 ХҚЕС -тың (IFRS) 5.7.7- және 5.7.8
      -тармақтарын қараңыз):
 563.  (а)            кезең   ішінде   және   сол   міндеттеменің   несиелік
      тәуекелдігінің өзгеруі себепті  қаржылық  міндеттеменің  жиынтық  әділ
      құнының өзгеру шамасын (9 ХҚЕС-тың  (IFRS) мына  тармақтарын  қараңыз:
      B5.7.13-B5.7.20. Осы  міндеттемелер  бойынша  несиелік  тәуекелдігінің
      өзгеруі себебін анықтау бойынша нұсқау алу үшін); және
 564.  (b)            баланстық  қаржылық  міндеттеменің   қаржылық   жағдай
      есебі құны және ұйым өтеу күніне міндеттемені ұстаушыға  шарт  бойынша
      төлеуге тиісті сома арасындағы айырмашылықты.
 565. 11           Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 566. (а)           9 ХҚЕС-тың (IFRS) 9 (c), 10(a) және 10A(a) және 5.7.7(a)
      -тармақтарының талаптарын сай  орындау  үшін  қолданылған  әдістерінің
      толықтай түсіндірмесін;
 567. (b)           егер ұйым IFRS 9-  тың  9(c),  10(a)  және  10A(a)  және
      5.7.7(a) тармақтарының  сәйкес  ол  жүргізген  ашып  көрсету  несиелік
      тәуекелдік   өзгерісіне   жататын   қаржы   активінің   немесе   қаржы
      міндеттеменің әділ құнындағы өзгерісті толық көлемде  көрсете  алмайды
      деп есептесе, ол мұндай қорытынды үшін негіздемені  және  өзі  маңызды
      деп есептейтін факторларды.
 568.  (с)            жиынтық  табыс  құрамындағы    міндеттемелер   бойынша
      несиелік тәуекелділік  өзгерісінің әсері пайда мен  залалды  тіркеуде 
      қарама-қайшылыққа немесе оны ұлғайтып  көрсетуге  әкеліп  соғатындығын
      немесе  соқпайтындығын  анықтау   үшін   қолданған   әдіснама   немесе
      әдіснамаларды толықтай суреттеп  беру (9  ҚЕХТ-тың  (IFRS)  5.7.7-және
      5.7.8 -тармақтарын қараңыз).  Егер ұйым пайда  мен  залал  құрамындағы
      міндеттемелер бойынша несиелік тәуекелділік  өзгерісінің әсері жөнінде
      ақпаратты ашып көрестуге тиісті болатын болса, онда  мұндай  ақпаратты
      ашып көресту 9 ХҚЕС  -тың  (IFRS)  B5.7.6-тармағына сай   экономикалық
      қатынастарды толықтай ашып көрсетуі.

 569. Басқа  толық  табыс  арқылы  әділ  құн  бойынша  бағаланатын  қаржылық
      активтер

 570. 11A          Егер ұйымның басқа толық табыс арқылы  әділ  құн  бойынша
      бағаланатын  арнайы  жасалған  инвестициялары  бар  болса, 9  ХҚЕС-тың
      (IFRS) 5.7.5-тармағында рұқсат етілгендей, ол ұйым ашып көрсетуі тиіс:
 571. (a)                    басқа  толық  табыс  арқылы  әділ  құн  бойынша
      бағаланатындай  етіп  жасалған  меншікті  капитал  құралдарына  тиісті
      инвестициялардың қайсысы.
 572. (b)                  Осы ұсыныс баламасын пайдалану себептері.
 573. (c)                  осындай  әр  инвестицияның  есептілік  мерзімінің
      аяғындағы әділ құны.
 574. (d)                  Мерзім  ішінде  танылған  дивиденттер,  есептілік
      мерзімі ішінде  танылмаған  инвестицияларға  қатысты  және   есептілік
      мерзімінің   соңына   дейін    ұсталатын    инвестицияларға    қатысты
      дивиденттерді жекелеп көрсете білгенде.
 575. (e)                   Мерзім  ішіндегі  меншікті  капиталдағы  жиынтық
      табыс  пен  шығындардың,  осы  көшірулердің  себебін   қоса   алғанда,
      көшірілуі. 
 576. 11B         Егер ұйым  меншікті  капитал  құралдарындағы  толық  табыс
      арқылы әділ құн  бойынша  бағаланатын  инвестицияларды  мерзім  ішінде
      танымаған болса, ол ұйым ашып көрсетуі тиіс:
 577. (a)                  инвестициялардан айырылу себептерін. 
 578. (b)                  қаржылық жағдай туралы есептен  шығару  күніндегі
      шығарылған инвестициялардың әділ құны.
 579. (c)                  шығару кезіндегі жиынтық табыс немесе шығын.
 580. 12-          [Жойылған]
 581. 12A        [Жойылған]
 582. 12B         Егер ұйым ағымдағы немесе  алдыңғы  есептілік  мерзімдерде
      қаржылық  активтерді 9  ХҚЕС(IFRS)   4.4.1   -тармағына сәйкес   қайта
      сыныпталған болса, ол ашып көрсетуі тиіс.  Осындай  әрбір  оқиға  үшін
      ұйым ашып көрсетуі тиіс:
 583. (a)                  қайта жіктеу күнін.
 584.  (b)                    бизнес  моделіндегі   өзгерістің   нақтыланған
      түсіндірілуі және  ұйымның  қаржылық  есептіліктеріне  әсерін  сапалық
      сипатта  суреттелуі.
 585. (c)                  әр категорияға жіктелегн және категориядан  қайта
      жіктелген.
 586. 12C          Қаржылық  жағдай  туралы  есептен  шығаруға  дейін  қайта
      топтастырудан кейінгі  әрбір  есептілік  мерзімі  үшін, 9  ХҚЕС(IFRS) 
      4.4.1  -  тармағынасәйкес  қайта  топтастырылған  активтер  үшін  олар
      амортизацияланған құн бойынша бағаланғанын ашып көрсетуі тиіс:
 587. (a)                    қайта  топтастыру  күні  анықталған  эффективті
      пайыздық мөлшерлеме; және
 588. (b)                  пайыздық пайда немесе танылған залалдар
 589.  12D           Егер  ұйым  соңғы  жылдық  есептілік   күнінен   бастап
      амортизацияланған құн бойынша бағаланатындай етіп қаржылық активтерін 
      қайта топтастырса, ол ашып көрсетуі тиіс:
 590.  (a)                     есептілік   мерзімінің   аяғындағы   қаржылық
      активтердің әділ құны; және
 591. (b)                  қаржылық активтер қайта топтастырылмаған жағдайда
      есептілік мерзімі ішіндегі табыс немесе шығында танылатын  әділ  пайда
      немесе шығын.
 592. 13            [Жойылған]

 593. Қаржылық активтер мен қаржылық мiндеттемелерiнiң өзара төлемi

 594. 13А        13В-13Е тармақтарындағы ақпараттардың ашылуы осы ХҚЕС  өзге
      талаптарының  ашылуын   толықтырады,сонымен   қатар 32   ХҚЕС-тың   42
      тармағына сәйкес барлық қаржылық құралдарға міндетті  болып  табылады.
      Осы ақпараттың ашылуы ұқсас келісімдерінің орындалуына жататын32 ХҚЕС-
      тың   42   тармақтарына қарамастан,   қаржы   активтері   мен    қаржы
      міндеттемелерінің өзара төлемдері.
 595.  13В           Кәсiпорынның   қаржылық   есеп   беруі   қолданушыларға
      кәсiпорынның қаржылық  жағдай  неттингына  ықпал  немесе  потенциалдық
      эффектін  бағалауына  мүмкiндiк  беретiн  мәлiметтi  ашуы  керек.  Бұл
      кәсiпорынның 13А  тармақтарында танылған  қаржы  активтерi  мен  қаржы
      міндеттемелері  шеңберiнде  танылған  сынақ  құқықтары  әсері   немесе
      потенциалдық әсер.
 596. 13C         13B тармақтарының мақсатына жету үшін, ұйым 13A  тармақтар
      шеңберiнде танылған сандық мәліметтері, қаржылық активтер мен қаржылық
      мiндеттемелерде есептi мерзiм соңында бөлек ашылуы керек:
 597.   (a)             танылған    қаржылық    активтер    мен    қаржылық 
      міндеттемелердің жалпы құны;
 598. (b)           қаржылық есептілік  жағдайында  көрсетілген 32  ХҚЕС  42
      тармақтарында таза құнды анықтау белгiлермен сәйкес  есепке  қосылатын
      сомалар;
 599. (c)           қаржылық есептілік жағдайында көрсетілген таза сома;
 600. (d)           13С (b) тармаққа қосылған ұқсас  келiсiмнiң  орындалуына
      жататын сомалар:
 601.  (i)         32  ХҚЕС   42-   тармақтарындағы барлық   немесе   кейбір
      белгілердің өтемдері танылған қаржылық құралдармен байланыста сомалар;
      және
 602. (іі)        қаржылық қамтамасыз етумен  байланысты  құралады  (сонымен
      қатар,қаржылық құралдар) және
 603. (е)           (d)  және (c) тармақтарындағы сомасын шегергендегі  таза
      сома
 604. Осы тармақтарға қажет ақпараттар, егер басқа  үлгілер  лайықты  болса,
      қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелер кескін түрінде көрсетілуі
      керек.
 605.    13D          13C(d)    тармақтарының ашылуына    байланысты    сома
      13C(c)тармақтарындағы құралдарының шектеуінің жалпы сомасы. 
 606. 13Е           13C(d)  тармақтарына  сәйкес  кәсiпорын  танылған  қаржы
      активтері мен қаржы мiндеттемелерi,сонымен қоса  сынаққа  ашылу  құқық
      сипаттамасын қосуы керек.
 607.  13Ғ           13B-13E  тармақтарымен анықталған  ақпараттар   бірнеше
      қаржылық есептілік хаттармен ашылады, ұйым осы хаттар  арасына  әрiлi-
      берiлi сiлтеме iстеу керек.

 608. Кепілді қамтамасыз ету

 609. 14            Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 610.  (а)        9  ХҚЕС-тың  (IFRS)  3.2.23(a)   -тармағына сәйкес   қайта
      жіктелген  сомаларды  қоса  алғанда,  міндеттемелерді  немесе   шартты
      міндеттемелерді кепілді қамтамасыз ету  ретінде  оған  берілген  қаржы
      активтерінің қаржылық жағдай есебі  құнын; және
 611. (b)        кепілді қамтамасыз етудің жасалуына байланысты шарттар  мен
      жағдайларды.
 612. 15            Ұйымда кепілді қамтамасыз ету болғанда (қаржылық  немесе
      қаржылық емес активтер) және оның  иесі  тарапынан  дефолт  болмағанда
      кепіл затын сатуға немесе қайтадан қоюға оған  рұқсат  берілгенде,  ол
      мыналарды ашып көрсетуі тиіс:
 613. (а)        кепілді қамтамасыз етудің әділ құнын;
 614. (b)        сатылған немесе қайта кепілденген кез келген сондай кепілді
      қамтамасыз  етудің  әділ   құнын,   сондай-ақ   ұйымда   оны   қайтару
      міндеттемесінің болуын; және
 615. (с)        берілген кепілді қамтамасыз  етуді  пайдалануға  байланысты
      шарттар мен жағдайларды.

 616. Несиелік шығындарды жабуға арналған бағалау резерві

 617.   16              Қаржы   активтері   несиелік   шығындар    себебінен
      құнсызданғанда,  ұйым  осындай  құнсыздануды  бөлек  шотта   көрсетеді
      (мысалы, құнсызданудың жекелеген жағдайларын жазу үшін бағалау резерві
      шотында  немесе  активтердің  ұжымдық  құнсыздануын  жазу  үшін  ұқсас
      шотта).  Бұл  жерде  активтің  қаржылық  жағдай  есебі  құнын  тікелей
      азайтудың орнына ол қаржы активтерінің әрбір сыныбы үшін есепті  кезең
      ішінде мұндай шотта өзгерістерді салыстыру  деректерін  ашып  көрсетуі
      тиіс.

 618. Көптеген орнықтырылған туынды элементтері бар  құрамдастырылған  қаржы
      құралдары

 619.  17             Егер  ұйым  оның  құрамында  міндеттеме  де,   капитал
      компоненті бар құрал шығарса (32 ХҚЕС-тың  (ІAS)  28-тармағын қараңыз)
      және  сол  құралда  құны  бірімен-бірі  байланысты   көптеген   туынды
      элементтер тізбектелсе (мысалы, қайтарылатын айырбас борыш құралы), ол
      мұндай элементтердің болуын ашып көрсетуі тиіс.

 620. Міндеттемелердің орындалмауы және бұзылуы

 621.  18             Қарыздар  бойынша  есепті  уақыт  жағдайында  танылған
      кредиторлық берешекке орай ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 622. (а)         борыштың,  пайыздардың  негізгі  сомасын  төлеу  жөніндегі
      міндеттемелердің орындалмауының кез келген жағдайлары туралы,  сондай-
      ақ өтеу қоры  немесе  қарыздар  бойынша  сондай  несиеорлық  берешекті
      есепті кезең ішінде мерзімінен бұрын өтеу жағдайлары жөніндегі  егжей-
      тегжейлі мәліметтерді;
 623. (b)        есепті уақытқа міндеттемелерді орындамаған  кезде  қарыздар
      бойынша несиеқорлық берешектің қаржылық жағдай есебі  құнын; және
 624. (с)        орындалмаған міндеттемелер өтелген  немесе  шығаруға  қаржы
      есептілігін  бекіту  уақытына  дейін   қарыздар   бойынша   несиеорлық
      берешектің шарттары жылғы редакция туралы ақпарат.
 625. 19            Егер есепті кезең  ішінде 18-тармақта жазылғаннан  басқа
      қарыз  туралы  келісімшарттарының  бұзылуы  орын  алса,  егер   мұндай
      бұзушылық қарыз берушіге  тездетілген  өтеуді  талап  етуге  мүмкіндік
      туғызса (бұзушылық жойылған немесе есепті уақыт жағдайы бойынша немесе
      бұл уақыт болғанға дейін қарыз шарттары  жылғы  редакция  жағдайлардан
      басқа), ұйым 18-тармаққа сәйкес ашып көрсетілуге тиісті сол  ақпаратты
      ашып көрсетуге міндетті.
 626. Пайда мен залал туралы есеп

 627. Кіріс, шығыс, пайда немесе залал баптары

 628. 20            Ұйым толық  табыс  жөніндегі  есебінде  не  ескертулерде
      кірістің, шығыстың, пайданың немесе  залалдың  мынадай  баптарын  ашып
      көрсетуге міндетті:
 629. (а)        таза пайда немесе залалды, төмендігілер бойынша:
 630. (і)            пайда  немесе  залал  құрамында  көрсетілген  әділ  құн
      бойынша  бағаланған  қаржы  активтері  немесе  қаржы  міндеттемелерін,
      сонымен қатар ағашқы  танудаылға  осы  категорияға  жатқызылған  қаржы
      активтері немесе қаржы міндеттемелері  бойынша  таза  пайда  мен  таза
      залал жеке көрсетіледі және ол 9 ХҚЕС-на (IFRS)  сай (мысалы, 9  ХҚЕС-
      да (IFRS)  сату жөніндегі анықтамаға сай келетін қаржы міндеттемелері)
      міндетті түрде әділ құн бойынша бағалануы  тиіс.  Пайда  немесе  залал
      құрамында   көрсетілген   әділ   құн    бойынша    бағаланған    қаржы
      міндеттемелеріне қатысты басқада біріккен кіріс  құрамындағы  танылған
      пайда мен залал сомасын және  пайда  мен  залал  құрамындағы  танылған
      соманы жеке ашып көрсетуі керек.
 631. (і)            [жойылған]
 632. (іі)           [жойылған]
 633. (ііі)          [жойылған]
 634. (v)               қаржылық міндеттемелердің амортизацияланған құны.
 635. (vi)          қаржы активтерінің амортизацияланған құны.
 636. (vii)         басқа жиынтық табыс арқылы әділ құн бойынша  бағаланатын
      қаржылық активтер.
 637.  (b)            пайда  немесе   залал   арқылы   әділ   құны   бойынша
      бағаланбайтын  қаржы  активтері  мен  қаржылық  міндеттемелерге   орай
      жиынтықты пайыздық кіріс және жиынтықты  пайыздық  шығыстар  (пайыздың
      тиімді мөлшерлемесінің әдісі бойынша есептелінетін);
 638. (с)        мыналарға байланысты пайда  болған  сыйақылар  мен  алымдар
      бойынша кірістер мен шығыстар (пайыздың тиімді мөлшерлемесін  айқындау
      кезінде ескерілетін сомалардан басқа):
 639.  (і)             пайда  немесе  залал   арқылы   әділ   құны   бойынша
      бағаланбаған қаржы активтері немесе қаржылық міндеттемелер; және
 640.  (іі)             соның   нәтижесінде   активтер   жеке   тұлғалардың,
      трастілердің, зейнетақы  қорлары  мен  басқа  институттардың  тапсыруы
      бойынша ұстап қалынатын немесе инвестицияланатын трастілік  және  өзге
      де фидуциарлық қызмет;
 641.  (d)        39  ХҚЕС-тың   (ІAS)   AG93-тармағына сәйкес   есептелетін
      құнсызданған қаржы активтері бойынша пайыздық кіріс; және
 642. (е)         қаржы  активтерінің  әрбір  сыныбы  бойынша  құнсызданудан
      болған кез келген шығынның шамасы.
 643. 20A        Ұйым  амортизацияланған  құн  бойынша  бағаланған  қаржылық
      активтерді қаржылық жағдай туралы  есептен  шығару  нәтижесінде  туған
      толық табыс есептілігінде танылған пайда немесе  залал  талдауын  ашып
      көрсетуі тиіс, сол қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы  есептен
      шығарудан туатын пайда немесе залалды жекелеп  көрсеткенде.  Осы  ашып
      көрсету сол қаржылық активтерді қаржылық жағдай туралы есептен  шығару
      себептерін ашып көрсетуі тиіс.

 644. Басқа да ашып көрсетулер


 645. Есеп саясаты

 646. 21            1 Қаржылық есептілігін ұсыну (2007 жылғы редакция) ХҚЕС-
      тың (ІAS)  117-тармағына сәйкес ұйым есеп саясатының мәнді  түйіндерін
      қысқаша  сипаттағанда  қаржы  есептілігін  жасау  кезінде  қолданылған
      бағалаулардың, сондай-ақ табыс етілген қаржы есептілігін  түсіну  үшін
      маңызы бар есеп  саясатының  басқа  да  түйіндерінің  негізін  (немесе
      негіздерін) ашып көрсетуге тиіс.

 647. Хеджирлеуді есепке алу

 648. 22            Ұйым 39 ХҚЕС-та  (ІAS) сипатталған  хеджирлеудің  барлық
      түрлері бойынша жеке мынадай ақпаратты ашып көрсетуге  міндетті  (яғни
      әділ құн бойынша хеджирлеу, ақша ағыны  бойынша  хеджирлеу,  сондай-ақ
      шетелдік қызметке таза инвестицияларды хеджирлеу):
 649. (а)           хеджирлеудің әр түрін сипаттау;
 650.  (b)             хеджирлеудің   құралдары   ретінде   танылған   қаржы
      құралдарын, сондай-ақ есепті уақыт жағдайы бойынша олардың әділ  құнын
      сипаттау; және
 651. (с)           хеджирлеудің тәуекелдік сипаты.
 652. 23            Ақша ағындарын  хеджирлеуге  орай  ұйым  мыналарды  ашып
      көрсетуге міндетті:
 653. (а)           ақша ағындарының пайда  болуы  күтілетін  кезеңдер  және
      олардың пайдаға немесе залалға әсер етуі күтілетін кезеңі;
 654. (b)           ол жөнінде хеджирлеу есебінен бұрын  қолданылған,  бірақ
      оның болуы енді күтілмейтін кез келген болжамды мәмілені сипаттау;
 655. (с)           ағымдағы кезең ішінде басқа толық табыс арқылы  танылған
      сома;
 656.  (d)            капитал  шоттарынан  есептен  шығарылған  және  есепті
      кезеңдегі пайдаға немесе залалға қосылған, толық табыс туралы  есептің
      әрбір желілік бабына қосылған сомалары көрсетілген сома; және
 657.  (е)            ағымдағы  кезең  ішінде  капитал  шоттарынан   есептен
      шығарылған  және  қаржылық  емес   активтің   немесе   қаржылық   емес
      міндеттеменің бастапқы  құнына  немесе  басқа  қаржылық  жағдай  есебі
      құнына қосылған, оны сатып алу немесе  қабылдау  хеджирленетін  жоғары
      ықтималды болжамды мәміленің мәні болған сома.
 658. 24            Ұйым мыналарды жеке ашып көрсетуге міндетті:
 659. (а)        әділ құнды хеджирлеу кезінде пайданы немесе залалды:
 660. (і)               хеджирлеу құралы бойынша; және
 661. (іі)              хеджирлеу  тәуекелдігімен  байланысты  пайда  болған
      хеджирлеу бабы бойынша.
 662. (b)         ақша  қаражаттарының  қозғалысын  хеджирлеу  үшін  пайдада
      немесе залалда танылған тиімсіздігі; және
 663. (с)        танылған шетелдік қызметке таза  инвестицияларды  хеджирлеу
      үшін пайдада немесе залалда тиімсіздігі.

 664. Әділ құн

 665. 25            29-тармақта айтылғаннан басқа  жағдайларда,  ұйым  қаржы
      активтері мен қаржылық міндеттемелердің әрбір сыныбы үшін  әділ  құнды
      ашып көрсетуі тиіс (6-тармақ қараңыз),  сөйтіп,  оны  қаржылық  жағдай
      есебі құнының тиісті мәнімен салыстыруға болады.
 666. 26            Әділ құнды ашып көрсету кезінде ұйым қаржы активтері мен
      қаржылық  міндеттемелерді  сыныптарға  топтастыруға  міндетті.  Алайда
      егерде олардың қаржылық жағдай есебі құнының мәндері  қаржылық  жағдай
      туралы есепте  біріне-бірі  қарсы  есепке  алынбаса,  ұйымның  олардың
      біріне-бірі қарсы есепке алуға құқығы жоқ.
 667. 27-         
 668. 27B         [Жойылған]
 669. 28            Қаржы құралы үшін ұтымды  нарық  болмағанда,  ұйым  әділ
      құнды  бағалау  әдістемелерінің  бірін  қолдану   жолымен   айқындайды
      (қараңыз,   9  ХҚЕС-тың  (IFRS) B5.1.2A -тармақтары).  Соның   өзінде,
      бастапқы тану кезіндегі әділ  бағаның  жақсы  расталуы  мәміле  бағасы
      болып табылады (яғни  берілген  немесе  үстеме  беруден  алынған  әділ
      құн). Бұған 9 ХҚЕС-тың (IFRS) B5.4.8-тармағында сипатталған  шарттарды
      орындаған жағдай кірмейді. Бұдан шығатыны,  бастапқы  таныған  кездегі
      әділ құн мен бағалау әдістемесі арқылы сол уақытта айқындауға  болатын
      шама арасында алшақтық болуы мүмкін. Мұндай алшақтық болған кезде ұйым
      қаржы  құралдарының  сыныптары  бойынша   мыналарды   ашып   көрсетуге
      міндетті:
 670. (а)           факторлардың (соның ішінде уақыт  факторының)  өзгерісін
      көрсету  үшін  пайдадағы  немесе  залалдағы  осындай  алшақтықты  тану
      жөніндегі өзінің есепке алу саясатын.  Бұларды  нарықтың  қатысушылары
      баға белгілеген кезде ескеруі тиіс (тармақ 1.2A(b) 9 ХҚЕС (IFRS) ).
 671. (b)           кезеңнің басында және соңында пайдада немесе залалда әлі
      танылуға тиіс жиынтық алшақтық және бұл  алшақтық  шамасының  өзгеруін
      салыстыру.
 672.  (с)            мәмiленiң  бағасы  әділ  құнды  қолдайтын  дәлелдердiң
      сипаттамасы әдiл құнның растауы болмайды.
 673.  29             Әділ  құнды  ашып  көрсету  мына   жағдайларда   талап
      етілмейді:
 674. (а)           қаржылық жағдай есебі құны әділ құнның жеткілікті  түрде
      жақын аппроксимациясы болса, мысалы, негізгі  қызмет  жөніндегі  қысқа
      мерзімді дебиторлық  және  несиеқорлық  берешек  сияқты  сондай  қаржы
      құралдарына орай болса;
 675. (b)                   [жойылған]
 676. (с)           дискрециондық қатысу қасиеті бар шартқа орай (4  ХҚЕС-та
      (ІFRS) сипатталуына  сәйкес,  егер  бұл  қасиеттің  әділ  құны  шынайы
      бағалана алмайтын болса.
 677.  30             29  (с)  -тармағында  сипатталған  жағдайларда,   ұйым
      ақпаратты ашып көрсетуі тиіс. Ол  қаржы  есептілігін  пайдаланушыларға
      сондай  қаржы  активтерінің  немесе  қаржылық  міндеттемелерінің  және
      олардың әділ құнының қаржылық  жағдай  есебі  құны  арасындағы  мүмкін
      болатын  алшақтықтар  дәрежесі  туралы  өздігінен   пайымдау   жасауға
      көмектеседі, мыналарды қосқанда:
 678. (а)           бұл құралдардың  әділ  құны  туралы  ақпараттың  ашылмау
      фактісі, өйткені ол шынайы бағалауға келмейді;
 679. (b)           осы қаржы  құралдарын,  олардың  қаржылық  жағдай  есебі
      құнын сипаттау және әділ құнды шынайы  бағалаудың  мүмкіндігі  жоқтығы
      туралы қорытынды үшін негіздер;
 680. (с)           осындай құралдардың нарығы туралы ақпарат;
 681. (d)           ұйымның осы қаржы құралдарын өткізуді көздейтіні  туралы
      және оларды іске асыру тәсілі туралы ақпарат; және
 682. (е)           қаржы құралдарын тану тоқталған жағдайда,  олардың  әділ
      құны шынайы бағалана  алмайды,  бұл  факт,  сондай-ақ  тану  тоқталған
      кездегі қаржылық жағдай  есебі  құны  және  танылған  пайданың  немесе
      залалдың шамасы ашылуға тиісті.
 683. ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ТУЫНДАЙТЫН  ТӘУЕКЕЛДІКТЕРДІҢ  СИПАТЫ  МЕН
      ДӘРЕЖЕСІ
 684. 31              Ұйым оның қаржы  есептілігін  пайдаланушылардың  қаржы
      құралдарына байланысты  есепті  уақыт  жағдайы  бойынша  ұйым  ұшырауы
      мүмкін  тәуекелдіктердің  сипаты  мен  дәрежесін  бағалауға  мүмкіндік
      беретін ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
 685. 32               33-42-тармақтары талап ететін ашып  көрсетулер  қаржы
      құралдарына  байланысты   туындайтын   тәуекелдіктерге   және   сондай
      тәуекелдіктерді    басқару     тәсілдеріне     шоғырланған.     Мұндай
      тәуекелдіктерге, әдетте, соның ішінде  несиелік  тәуекелдік, өтімділік
      тәуекелдігі және нарықтық тәуекелдік жатады.
 686. 32A            Сандық сипаттағы  ақпаратты  ашып  көрсету  контексінде
      сапалық сипаттағы ашып көрсетулерді қамтамасыз  ету  пайдаланушылардың
      тиісті ашып  көрсетулерді  бір-бірімен  байланыстыруға  және  қаржылық
      құралдардан шығатын тәуекелдіктің пайда болуы мен көлемі жөнінде жалпы
      түсінікті қалыптастыруға мүмкіндік  береді.   Сапалық  сипаттағы  және
      сандық сипаттағы ашып  көрсетулер  арасындағы  байланыстар  ақпараттың
      ұсынылуына   әсер   етіп,   пайдаланушыларға   ұйымның    тәуекелдікке
      ықтималдығын жақсырақ бағалауға мүмкіндік туғызады.

 687. Сапалық сипаттағы - ашып көрсету

 688. 33               Қаржы құралдарына байланысты туындаған  тәуекелдіктің
      әрбір түрі үшін ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 689. (а)       тәуекелдікке ұшырау және олардың туындау себептерін;
 690.  (b)        өзінің  мақсатын,  саясатын  және   тәуекелдікті   басқару
      мәселелеріндегі  рәсімдерін,  сондай-ақ  тәуекелдікті   бағалау   үшін
      пайдаланылатын әдістерін; және
 691. (с)       өткен кезеңмен салыстырғанда (а) немесе (b)-дағы кез  келген
      өзгерістерін.

 692. Сандық сипаттағы ақпаратты ашып көрсету

 693. 34               Қаржы құралдарына байланысты туындаған  тәуекелдіктің
      әрбір түрі үшін ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 694. (а)       есепті уақыттағы жағдай бойынша өзінің осындай  тәуекелдікке
      киліккені туралы қорытылған сандық деректер. Бұл ашып көрсету  ұйымның
      жетекші басқарушы қызметкерлеріне, мысалы, директорлар кеңесіне немесе
      бас директорға ішкі арналар бойынша берілген  ақпаратқа  (24Байланысты
      тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету  ХҚЕС-та (ІAS)  белгіленгендей)
      негізделуі тиіс;
 695. (b)       36-42-тармақтар талап  ететін  ақпарат,  оны  (а)-ға  сәйкес
      табыс етпегенде;
 696. (с)       тәуекелдіктің шоғырлануы, егер ол  (а)  және  (b)-ға  сәйкес
      жасалған ашып көрсетулерден анық болмаса.
 697. 35               Егер есепті уақытқа ашып көрсетілген сандық  деректер
      есепті   кезең   ішінде   ұйымның   тәуекелдікке    ұшырауы    жөнінде
      репрезентативтік болып табылмаса,  ұйым  репрезентативтік  сипаты  бар
      қосымша ақпарат табыс етуге міндетті.

 698. Несиелік тәуекелдік

 699. 36               Ұйым қаржы  құралдарының  сыныптары  бойынша  мынадай
      ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
 700. (а)       қаржылық  жағдай  туралы  есеп  уақытындағы  жағдай  бойынша
      несиелік тәуекелдікке барынша ұшырау едәуір  жақсы  көрсетілген  сома,
      кез келген кепілді немесе несиені қамтамасыз етудің  басқа  нысандарын
      есепке алусыз (мысалы, 32 ХҚЕС-та (ІAS) белгіленген, өзара есепке  алу
      өлшемдерін қанағаттандырмайтын өзара есепке  алу  туралы  келісімдер);
      осы ашып көрсету қаржылық жағдай есебі құны несиелік тәуекелдіктің  ең
      жоғары ықтималдығын ең жақсы көрсететін қаржылық құралдар  үшін  қажет
      емес.
 701. (b)       қамтамасыз ету  ретінде  ұсталынған  кепілді  сипаттау  және
      несиені  қамтамасыз  етудің   басқа   да   нысандары   және   несиелік
      тәуекелдіктің ең жоғары ықтималдығын ((a)-ға сәйкес  ашып  көрсетілген
      немесе  қаржылық  құралдың  қаржылық   жағдай   есебі   құны   ретінде
      көрсетілген) ең жақсы көрсететін сомаға қатысты олардың қаржылық әсері
      (мысалы, ұйым алған кепіл және  несиені  қамтамасыз  етудің  басқа  да
      нысандары  несиелік  тәуекелдікті  қаншалықты   жұмсартатынын   сандық
      сипаттау);
 702.  (с)       мерзімі  өтпеген  және  құнсызданбаған  қаржы  активтерінің
      несиелік сапасы туралы ақпарат.
 703. (d)       [жойылған]

 704. Мерзімі өткен немесе құнсызданған қаржы активтері

 705.  37                Ұйым  қаржы  құралдарының  сыныптары  бойынша  мына
      ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
 706. (а)       есепті уақытқа мерзімі  өткен,  бірақ  құнсызданбаған  қаржы
      активтерінің қашаннан бергі екендігі жөніндегі талдамалы деректер.
 707.  (b)        белгілі  болғандай,  есепті   уақыттағы   жағдай   бойынша
      құнсызданған  қаржы  активтері   туралы   талдамалы   деректер,   ұйым
      құнсыздануды анықтаған кезде назарда ұстаған факторларды қоса алғанда.
 708. (с)       [жойылған].

 709. Ұйым алған кепіл және несиені қамтамасыз етудің басқа да нысандары

 710. 38               Ұйым кезең ішінде өзі қамтамасыз  ету  ретінде  ұстап
      қалатын кепіл түрінде қаржы немесе қаржылық  емес  активтерін  алғанда
      немесе  кепілді  қамтамасыз  етудің  басқа   да   түрлеріне   (мысалы,
      кепілдіктерге)  жүгінгенде,  мұндай   активтер   басқа   Стандарттарда
      белгіленген тану өлшемдерін қанағаттандырғанда, осындай активтер  үшін
      қаржылық есеп күні ұйым мыналарды ашып көрсетуге тиіс:
 711. (а)       алынған активтердің сипаты мен қаржылық жағдай есебі  құнын;
      және
 712. (b)       мұндай активтер қолма-қол ақша  қаражатына  айнала  алмайтын
      болғанда, мұндай активтерді  өткізу  немесе  өз  қызметінде  пайдалану
      мәселесіндегі өз саясатын.

 713. Өтімділік тәуекелі

 714. 39               Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 715. (а)       өтеудің  шарттық  мерзімдері  әлі  болмай  жатып  көрсететін
      қаржылық    міндеттемелердің    (жарияланған    қаржылық     кепілдеме
      келісімшарты) өтелуі туралы талдамалы деректер; және
 716.  (b)        өтеудің  шарттық  мерзімі  жеткен  кездегі   туынды  қаржы
      міндеттемелеріне талдау. Өтеу мерзімі жеткендегі талдауда ақша  ағымын
      кезеңге бөлуді түсіну үшін маңызды болып табылатын келісімшарт бойынша
      өтемдік  мерзімі  жеткен  туынды  қаржы   міндеттемелеріндегі   қалған
      келісімшартық өтем мерзімі беріледі. (B11B- тармағын қараңыз);
 717.  (c)               (a)  және  (b)-ға  тән  өтімділік  тәуекелін  қалай
      басқаратынын сипаттау .

 718. Нарықтық тәуекел


 719. Сезімталдық талдауы

 720.  40                Ұйым 41-тармақтың талаптарын   орындағаннан   басқа
      жағдайда, ол мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 721.  (а)        есепті  уақыт  жағдайы  бойынша  ұйым  киліккен   нарықтық
      тәуекелдіктің  әрбір  түріне  сезімталдықты  талдау  нәтижесін,  соның
      ішінде осы уақытқа ақылға сыйымды  мүмкін  болатын  тиісті  тәуекелдік
      ауысу өзгерістерінің пайдаға немесе залалға қалай әсер  еткені  туралы
      ақпаратты;
 722.  (b)        сезімталдықты  талдауды  дайындау  кезінде   пайдаланылған
      әдістер мен жол берулер; және
 723. (с)       өткен кезеңмен салыстырғанда  әдістер  мен  жол  берулердегі
      өзгерістер және мұндай өзгерістердің себептері.
 724. 41               Егер  ұйым  сезімталдық  талдауын  әзірлесе,  мысалы,
      тәуекелдіктің  ауыспалы  құрамдас   бөліктерінің   (мысалы,   пайыздық
      мөлшерлемелер мен айырбас бағамдары) арасындағы  өзара  тәуекелділігін
      көрсететін тәуекелдік құнын талдаса  және  оны  қаржы  тәуекелдіктерін
      басқару үшін пайдаланса, ол оны 40-тармақта  көзделген  талдау  орнына
      табыс ете алады. Ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
 725. (а)       сезімталдықты осындай талдауға әзірлік кезінде пайдаланылған
      әдістің  мәнін  түсіндіретін  ақпаратты,   сондай-ақ   табыс   етілген
      деректердің негізі болған негізгі параметрлер мен жол берулер; және
 726.  (b)        пайдаланылған  әдіс  пен  шектеудің  мақсаты  түсіндіретін
      ақпаратты, бұлар ақпаратты табыс етудің  салдары  бола  алады,  тиісті
      активтермен міндеттемелердің әділ құнын толық түрде көрсете алмайды.

 727.        Нарықтық тәуекелдік туралы басқа ақпаратты ашып көрсету

 728.    42               40 немесе 41-тармаққа сәйкес     табыс     етілген
      сезімталдықты   талдау   қаржы   құралына   тән   тәуекелдік   жөнінде
      репрезентативтік емес болғанда (мысалы, жыл соңындағы  жағдай  бойынша
      тәуекелдікке ұшырау жыл бойы тәуекелдікке килігуді  көрсетпейді)  ұйым
      осы фактіні  ашып  көрсетуге  міндетті,  бұл  сезімталдықты  талдаудың
      репрезентативтік еместігі туралы қорытынды үшін негіздер ретінде тең.

 729.       Қаржылық активтерді өткізу

 730. 42A          42B-42H-  тармақтарда  көрсетілген,  қаржылық  активтерді
      өткізуге жататын, ақпаратты  ашып көрсету талаптары  осы  стандарттағы
      өзге де ақпаратты ашып көрсету  талаптарын  толықтырады.  Ұйым 42B-42H
      -тармақтарына сәйкес ашып көрсетілетін ақпаратты өзі ұсынатын қаржылық
      есепте бөлек ескертпе ретінде  ұсынуы  тиіс.  Ұйым  барлық  өткізілген
      қаржылық активтерге, және танылуы тоқтатылмаған,аталған активті өткізу
      қай  уақытта  жүзеге  асырылғанына  байланыссыз,  өткізілген   активте
      есептік  кезең  бойынша  қатысуы  жалғасып  жатқан  барлық  активтерге
      қатысты  талап  етілген  ақпаратты   ашып   көрсетуі   тиіс.   Аталған
      тармақтардың  ақпаратты  ашып  көрсету   туралы   талаптарын   орындау
      мақсатында ұйым толық немесе  жартылай  қаржылық  активті  (өткізілген
      қаржылық актив) тек төмендегі жағдайларда өткізеді:
 731. (a)            осы қаржылық активтен  ақша  қаражаты  ағымдарын  алуға
      келісімдік құқықтарды өткізеді; немесе
 732. (b)             осы  қаржылық  активтен  ақша  қаражаты  ағымын  алуға
      келісімдік құқықтарын сақтап қалады, бірақ осы ақша құралдарын келісім
      бойынша  бір  немесе  бірнеше  алушыларға  төлеу  бойынша   келісімдік
      міндеттемелерме жүктеледі.
 733. 42B         Ұйым қаржы есептерін пайдаланушыларға мына  мүмкіндіктерді
      беретін ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
 734.  (а)         танылуы  тоқтатылмаған,  өткізілген  қаржы   активтерінің
      арасындағы және тиісті міндеттемелер  арасындағы  қатынасты  түсінуге;
      сонымен бірге
 735.   (b)          ұйымның   танылуы   тоқтатылған,    өткізілген    қаржы
      активтеріндегі  қатысу  сипатын,  және  осымен  байланысты  тәуекелдер
      ауқымын түсіну.
 736.     42C             Ақпаратты     ашып     көрсету     бойынша 42E-42H
      тармақтарының талаптарын қолдану мақсаттарына  сәйкес,  ұйым  қаржылық
      активтерді   өткізу   шеңберінде   өткізілген   қаржылық   активтермен
      байланысты кез-келген келісімдік құқықтар мен  міндеттемелерді  сақтап
      қалған жағдайда, немесе  өткізілген  қаржы  активтеріне  қатысты  жаңа
      келісімдік құқықтар мен міндеттемелер алатын жағдайда өткізілген қаржы
      активіндегі қатысуын жалғастыра береді. Ақпаратты ашып көрсету бойынша
      42E-42H тармақтарының талаптарын қолдану мақсаттарына  сәйкес,  келесі
      құралдар жалғаспалы қатысу болып табылмайды:
 737. (a)            сот тәртібінде активті өткізу операциясын негізсіз  деп
      табуға әкелуі мүмкін кәдуілгі мәлімдемелер және
 738. (b)            алаяқтық өткізу және негіздемелі түсінік,  шынайы  ниет
      және операцияларды ашық түрде жүргізуге қатысты кепілдіктер.
 739. (c)              өткізілген  қаржы  активтерін  сатып  алуға  арналған
      форвардтық келісімдер,  опциондық және басқа да
 740.  (d)             келісімшарттар,  келісімді  бағасы  (немесе   орындау
      бағасы) өткізілген қаржы активінің әділ құны болып табылатын, немесе
 741. (e)            шарттары бойынша осы қаржы активінен ақша  құралдарының
      ағымдарын алу құқығын сақтап қалады, бірақ  осы  ақша  құралдарын  бір
      немесе бірнеше ұйымдарға төлеп беруге міндеттеледі,  және 9  ХҚЕС-ының
      (IFRS) 3.2.5 (a) - (c) -тармақтарының шарттары орындалады.
 742. Танылуы толық тоқтатылмаған, өткізілген қаржы активтері
 743. 42D         Ұйым қаржы активтерін өткізу  барысында  өткізілген  қаржы
      активтерінің танылуы толық  немесе  жартылай  түрде  талаптарға  жауап
      бермеуі мүмкін. 42B(a) тармағында көрсетілген мақсаттарға қол  жеткізу
      үшін, ұйым анылуы тоқтатылмаған, әрбір өткізілген  қаржы  активтерінің
      түрі бойынша әрбір есеп кезеңінде келесі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
 744. (а)            өткізілген активтердің сипаты.
 745. (b)            меншік құқығымен байланысты, ұйым алатын тәуекелдер мен
      басымдықтар сипаты.
 746. (c)             есеп  беруші  ұйымның  өткізілген  активті  қолдануына
      шектеулерін  қоса   алғандағы,   өткізілген   активтер   және   сәйкес
      міндеттемелер сипаттамасы.
 747. (d)            өткізілген активтермен байланысты міндеттемелер бойынша
      контрагент (контрагенттер)  тек өткізілген активтерге жүгінуге  құқылы
      болса: өткізілген активтердің әділ құны көрсетілген  кесте,  осылармен
      байланысты міндеттемелердің әділ құны және  нетто-позиция  (өткізілген
      активтердің  және  осылармен  байланысты  міндеттемелердің  әділ  құны
      арасындағы айырмашылық)
 748. (е)            ұйым өткізілген  активтерді  тануын  жалғастыра  берген
      жағдайда:   өткізілген   активтердің   және    осылармен    байланысты
      міндеттемелердің теңгерімдік құны.
 749.  (f)             ұйым   өзінің   активтердегі   жалғаспалы   қатысуына
      байланысты,  осы  активтердітануын  жалғастыра  беруі   (қараңыз: ХҚЕС
      (IFRS) 9  -  дың  3.2.6(c) және 3.2.16  тармақтары): өткізуге  дейінгі
      бастапқы активтердің жалпы теңгерімдік құны, ұйым  тануын  жалғастырып
      жатқан  активтердің  теңгерімдік  құны   және   осылармен   байланысты
      міндеттемелердің теңгерімдік құны.
 750. Танылуы толықтай тоқтатылатын, өткізілген қаржы активтері
 751.  42E                 Ұйым  өткізген  активтерін  мойындауды  тоқтатқан
      (ХҚЕС(IFRS) 39 3.2.6 (a) және  (c)(i)  -тармақтарын қараңыз).,  42B(b)
      -тармақта баяндалған мақсаттарға сәйкес, бірақ  қатысуын  жалғастырған
      жағдайда, әрбір есептік мерзімге және  әрбір  жалғаспалы  қатысу  түрі
      бойынша ұйым кем дегенде ынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
 752. (а)            ұйымның қаржылық жағдайы туралы есепте мойындалған және
      ұйымның   танылуы   тоқтатылған   қаржы   активтеріндегі    жалғаспалы
      қатысуы,сонымен  бірге  аталған  активтердің   және   міндеттемелердің
      теңгерімдік  құны  көрсетілген   активтердің   және   міндеттемелердің
      теңгерімдік құны.
 753. (b)            ұйымның танылуы  тоқтатылған,  өткізілген  активтердегі
      жалғаспалы қатысуын көрсететін, активтердің және міндеттемелердің әділ
      құны.
 754. (с)            ұйымның танылуы  тоқтатылған,  өткізілген  активтердегі
      жалғаспалы қатысуынан туындайтын шығындарға тап  болуының  ең  жоғарғы
      деңгейін көрсететін сома және ұйымның шығынға тап болуының ең  жоғарғы
      деңгейін анықтау туралы ақпарат.
 755. (d)        танылуы тоқтатылған  қаржылық  активтерді  сатып  алу  үшін
      қажет немесе қажет болуы мүмкін  ақша  қаражаттарының  дисконтталмаған
      шығысы  (мысалы,  опциондық   келісімшарттағы   страйк-баға),   немесе
      алушының  өткізілген  активтерге  қатысты  төленуге  тиісті  өзге   де
      сомалар. Егер ақша шығысы ауыспалы болса, сома  туралы  ақпарат  әрбір
      есептік кезеңге арналған шарттарға сәйкес ашылуы тиіс.
 756. (e)            танылуы тоқтатылған қаржылық активтерді сатып алу  үшін
      қажет немесе қажет болуы мүмкін  ақша  қаражаттарының  дисконтталмаған
      шығыстардың,   немесе    ұйымның   аталған   активтердегі   жалғаспалы
      қатысуының келісімдік мерзімдерін көрсете отырып, алушының  өткізілген
      активтерге  қатысты  төленуге  тиісті  өзге  де  сомалардың   мерзімін
      сараптау.
 757.  (f)         (a)  -  (e)  -  тармақтарына  сәйкес,  сандық   сипаттағы
      ақпаратты ашып көрсетуді дәлелдейтін және түсіндіретін сапалы ақпарат.
 758. 42F            Егер ұйым танылуы тоқтатылған қаржы  активінде  бірнеше
      түрлі  жалғаспалы  қатысуға  ие  болса  белгілі  бір  активке  қатысты
      ақпаратты ашу туралы 42E бабына сәйкес, ұйым жалғаспалы қатысудың  бір
      түрі бойынша агрегацияланған ақпарат ұсына алады.
 759. 42G                Осыдан өзге, ұйым жалғаспалы қатысудың  әрбір  түрі
      бойынша келесі ақпаратты ұсынуы тиіс:
 760. (а)            активтерді өткізу күніне танылған табыс және кіріс.
 761. (b)            ұйымның танылуы тоқтатылған  (мысалы,  туынды  құралдар
      өзгерісінің әділ құны) қаржы активтеріндегі жалғаспалы қатысуы бойынша
      есептік кезеңде және  жиынтығында танылған кірістері мен шығыстары.
 762. (c)            егер есептік кезең бойы  есептік  кезеңдегі  активтерді
      (тануды   тоқтату   талаптарына   сәйкес   келетін)   өткізу   бойынша
      операциялардан  түсетін  жалпы  сома  тең  бөлінбесе   (мысалы,   егер
      активтерді өткізу бойынша  операция  көлемінің  басым  бөлігі  есептік
      кезеңнің соңына тура келсе) ұйым:
 763. (і)           есептік кезеңнің қай уақытында активтерді өткізу бойынша
      ең ірі операция орын алғаны (мысалы, есептік кезеңнің  аяқталуына  бес
      күн қалғанда),
 764. (іі)           есептік кезеңнің аталған  бөлігіндегі  активтерді  беру
      бойынша операцияға қатысты танылған сома  (мысалы,  тиісті  пайда  мен
      залал), және
 765. (ііі)           есептік кезеңнің аталған бөлігіндегі  активтерді  беру
      бойынша операциядан түскен түсімдердің жалпы сомасы  туралы  ақпаратты
      әрбір кезеңде берілетін жиынтық табыс туралы есепте ұсынуы тиіс.
 766. Қосымша ақпарат
 767. 42Н                Ұйым 42В -тармағындағы  ақпаратты  ашу  мақсаттарын
      орындау үшін қажет деп тапқан кез келген қосымша ақпаратты ашыуы тиіс.
 768.  КҮШІНЕ ЕНУ КҮНІ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУҒА КӨШУ
 769.  43                Ұйым  осы  Стандартты  2007  жылдың  1   қаңтарынан
      басталатын жылдық кезеңдерге қатысты және осы күннен  кейін  қолдануға
      міндетті. Ертерек қолдану құпталады. Егер ұйым осы Стандартты неғұрлым
      ерте кезеңге қатысты қолданса, ол бұл фактіні ашып көрсетуге міндетті.
 770. 44               Егер ұйым осы Стандартты 2006 жылғы 1 қаңтарға  дейін
      басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолданса,  ол  қаржы  құралдарына
      байланысты туындайтын тәуекелдіктердің сипаты мен дәрежесі  туралы 31-
      42-тармақтар талап ететін ашып  көрсету  үшін  салыстырмалы  ақпаратты
      табыс етуге міндетті емес.
 771. 44А          1  ХҚЕС (IAS)  (2007  жылғы  редакция)бойынша  ХҚЕС-тарда
      (IFRS) қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге  20,
      21,  23(с)  және  (d),27(с)-  тармақтарына  және  В  Қосымшасының   В5
      -тармағына түзетулер енгізілді. Ұйым осы түзетулерді  жылдық  кезеңдер
      үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап  қолдануы
      тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын (IAS) (2007 жылғы редакция) ертерек мерзімде
      қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.
 772. 44В           3 ХҚЕС (IFRS) (2008 жылғы редакция) бойынша 3(с)-тармағы
      алынып тасталды. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың
      1 шілдесінен немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 3
      ХҚЕС-ын (IFRS) (2008 жылғы редакция) ертерек  мерзімде  қолданса,  осы
      түзетулер сол ертерек  мерзім  ішінде  қолданылуы  тиіс.  Алайда,  бұл
      өзгерту сатып алу күні 3 ХҚЕС (IFRS)  (2008  жылғы  редакция)  қолдану
      күнінен  бұрын  болған  ұйымдар  біріктірілулерінен  туындаған  шартты
      міндеттемелерге қолданылмайды. Оның орнына, ұйым осындай өтеулер  үшін
      3 ХҚЕС-ның  (IFRS)  (2010  өзгертулер  бойынша)  65A-65E  тармақтарына
      сәйкес есептеуі тиіс.
 773. 44С         Осы 3 - тармақтағы түзетуді ұйым 2009 жылдың 1  қаңтарынан
      немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс.
      Егер ұйым  2008  жылдың  ақпанында  шығарылған Жоюдан  соң  туындайтын
      мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар қаржы құралдары және міндеттемелер (32
      ХҚЕС-қа (IAS) және 1ХҚЕС-қа (IAS) түзетулер)  құжатын  ертерек  мерзім
      ішінде қолданса,  3-тармақтағы  түзетуді  сол  ертерек  мерзім  ішінде
      қолдануы тиіс.
 774. 44D         3(а)-тармағына  2008  жылдың  мамырында  шығарылған  ХҚЕС-
      тарына  (IFRS)   жетілдірулер   бойынша   түзетулер   енгізілді.   Осы
      түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі  күннен
      бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс.  Бұдан  ертерек  қолданысқа
      рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде  қолданса,
      бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және сол ертерек мерзім  ішінде  2008ж.
      мамырында шығарылған 28  ХҚЕС-ының  (IAS)  1-тармағына,  31  ХҚЕС-ының
      (IAS)  1-тармағына  және 32  ХҚЕС-ының  (IAS)   4-тармағына енгізілген
      түзетулерді қолдануы тиіс. Ұйымның осы түзетулерді проспективті  түрде
      қолдануына рұқсат етіледі.
 775. 44Е -
 776. 44F         [Жойылған]
 777.  44G          2009  жылдың  наурызында  шығарылған Қаржылық   құралдар
      жөнінде  ақпаратты  ашып   көрсетулерді   жетілдіруде (7 ХҚЕС   (IFRS)
      Түзетулер)27, 39 және B11- тармақтары түзетіліп, 27A, 27B,  B10A  және
      B11A-B11F-тармақтары  қосылды. Осы  түзетулерді  ұйым  2009  жылдың  1
      қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен  бастап  жылдық  кезеңдер  үшін
      қолдануы  тиіс.  Төмендегі  түзетулер  бойынша  ұйым  ақпаратты   ашып
      көрсетуге тиісті емес:
 778. (a)        2009 жылдың  31  желтоқсанына  дейінгі  жылдық  салыстымалы
      мерзім ішінде берілген қаржы жағдайы  туралы  кез-келген  есепті  қоса
      жылдық немесе аралық мерзімдегі есептерде, немесе
 779. (b)        2009 жылдың  31  желтоқсанына  дейінгі  салыстымалы  мерзім
      басында берілген қаржы жағдайы туралы кез-келген есепте.
 780.  Ерте  қолданыс  рұқсат  етіледі.  Егер  ұйым  ертерек  мерзім  ішінде
      енгізілген түзетулерді қолданса,  бұл туралы жариялауы тиіс.[1]
 781. 44H         [Жойылған]
 782. 44I          Ұйым 9  ХҚЕС  (IFRS) бірінші  рет  қолданғанда,  бастапқы
      қолдану күні әрбір қаржылық актив класы үшін ашып көрсетуі тиіс:
 783. (a)              39  ХҚЕС  (IAS) сәйкес  анықталған  бастапқы  бағалау
      категориясы мен қаржылық жағдай туралы есептік құнын;
 784. (b)              9 ХҚЕС-қа  (IFRS)  сәйкес  анықталған  жаңа  бастапқы
      бағалау категориясы мен қаржылық жағдай туралы есептік құнын;
 785. (c)              Бұрын пайда немесе залал  арқылы  әділ  құны  бойынша
      бағалатындар ретінде жіктелген  бірақ  енді  олай  жіктелмейтін  қаржы
      активтерінің қаржылық қаржылық жағдай туралы есептердегі сомасы, қайта
      жіктелуін ұйымнан 9  ХҚЕС  (IFRS) талап  ететін  және  қайта  жіктеуді
      ұйымның өзі таңдайтын активтер арасында айыру арқылы.
 786. Ұйым осы сандық сипаттағы ашып көрсетулерді  кестелер  түрінде,  басқа
      форматтың қолданылуы  тиісті болатын жағдайлардан басқа,  ұсынуы тиіс.
 787.   44J            Ұйым 9   ХҚЕС(IFRS)     бірінші   рет    қолданғанда,
      пайдаланушылардың  түсінуін  ынталандыру   үшін    сапалық   сипаттағы
      ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
 788. (a)              9 ХҚЕС (IFRS)  қолдану нәтижесінде жіктелуі  өзгерген
      қаржылық  активтерге  9  ХҚЕС   (IFRS)  талап  ететін  жіктеуді  қалай
      қолданғаны.
 789.  (b)                пайда  немесе  залал  арқылы  әділ  құны   бойынша
      бағалатындар ретінде қаржылық активтер мен  қаржылық  міндеттемелердің
      жіктелу немесе кері жіктелу  себептерін.
 790.  44K          2010   жылдың   мамырында   шығарылған  ХҚЕС-на   (IFRS)
      Жетілдірулер 44B тармағын өзгертті.  Ұйым осы түзетулерді 2010  жылдың
      1 шілдесінен бастап не одан кейінгі кезеңде қолданысқа енгізуі  тиіс. 
      Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі.
 791.  44L          2010   жылдың   мамырында    шығарылған ХҚЕС-на   (IFRS)
      Жетілдірулер 32A   тармағын  қосты  және  34  және  36-38  тармақтарын
      өзгертті.  Ұйым осы түзетулерді 2011 жылдың  1  қаңтарынан  бастап  не
      одан  кейінгі  кезеңде  қолданысқа  енгізуі   тиіс.    Бұдан   ертерек
      қолданысқа рұқсат  етіледі.   Егер  ұйым  түзетулерді  ертерек  мерзім
      ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.
 792. 44М               2010 жылдың қазанында шығарылған Қаржылық құралдарды
      өткізу - ақпаратты ашып көрсету (7 ХҚЕС (IFRS) Түзетулер) стандарты 13
      -тармақты жойып,  42A-42H және B29-B39  тармақтарын  қосты.  Ұйым  осы
      түзетулерді 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап не  одан  кейінгі  кезеңде
      қолданысқа енгізуі тиіс.  Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі.  . 
      Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып
      көрсетуі тиіс. Егер ұйым ертерек мерзім  ішінде  есеп  беқотін  болса,
      онда ол деректі ашып көрсетуге тиісті емес.
 793. 44N               ХҚЕС (IFRS) 9 «Қаржы  құралдары»,  2010  жылы  қазан
      айында  шығарылған  стандарты  2-5,  8-10,  11,   14,   20,   28,   30
      тармақтарына, A, B1, B5, B10(a), B22  и  B27  қосымшаларына  түзетулер
      енгізді,  10A,  11A,  11B,  12B-12D,  20A,  44I  және  44J  тармақтары
      енгізілді, және 12, 12A, 29(b), 44H, B4 және D Қосымшасы жойылды. Ұйым
      осы стандартты қолданғанда жоғарыда көрсетілген түзетулерді басшылыққа
      алуы тиіс.
 794. 44O              2011 жылдың мамырында шығарылған  10  және  11ХҚЕС-на
      (IFRS) 3  тармағын  қосты.  Ұйым  осы  түзетулерді  10  және  11  ХҚЕС
      қолданысқа енгізуі тиіс.
 795.  44P                2011  жылдың   мамырында    шығарылған   13ХҚЕС-на
      (IFRS) 3,28,29 және А қосымшасын қосты және 27-27В тармақтарын  жойды.
      Ұйым осы түзетулерді 13 ХҚЕС қолданысқа енгізуі тиіс. 
 796.  44Q               2011   жылдың   маусымында    шығарылған   1ХҚЕС-на
      (IFRS) 27В тармағын қосты. Ұйым  осы  түзетулерді  1  ХҚЕС  қолданысқа
      енгізуі тиіс. 
 797. 44R              2011 жылдың желтоқсанында шығарылған Қаржылық ативтер
      мен  қаржылық  міндеттемелерарасындағы  төлемдер  -   ақпаратты   ашып
      көрсету (7 ХҚЕС  (IFRS)  Түзетулер) стандарты,   13A-13F   и   B40-B53
      тармақтарын қосты. Ұйым осы  түзетулерді  2013  жылдың  1  қаңтарынан 
      бастап не одан кейінгі  кезеңде  қолданысқа  енгізуі  тиіс.  Кәсiпорын
      түзетулерге сәйкес ашылуды қамтамасыз етуi керек.
 798. 44S               Ұйым алғаш рет 9  ХҚЕС  классификация  және  бағалау
      талаптарын  қолданғанда,   осы   ХҚЕС-тағы   44T-44W   тармақтарындағы
      ақпаратты ашуды қолдану керек,сонымен  қатар  қажет  болғанда  9  ХҚЕС
      (9ХҚЕС  8.2.12  тармақтарын  қараңыз  (2009)  және   9   ХҚЕС   7.2.14
      тармақтарын қараңыз (2010)) ақпараттарды ашу керек.
 799. 44T               44S  тармақтарына  сәйкес  9  ХҚЕС  алғашқы  қолдану
      мерзімі қажет  болғанда,  ұйым  қаржылық  міндеттемелер  мен  қаржылық
      активтердің классификациясының өзгерісін бөлек ашып көрсетуі тиіс:
 800.  (а)            39  ХҚЕС категория  өлшемдері  негіздеріне   баланстық
      құнның  өзгерісі  сәйкес  (9-шы  ХҚЕСға  өткелдiң  атрибуты  өлшемдері
      өзгерiсінің нәтижесiнде емес) және
 801. (b)             39  ХҚЕС  категория  өлшемдері  негіздеріне  баланстық
      құнның  өзгерісі  сәйкес39  ХҚЕС   категория   өлшемдері   негіздеріне
      баланстық құнның өзгерісіне сәйкес.
 802.  9  ХҚЕС  қолданылатын  тармақтардағы  ақпараттардың  ашылуы,   жылдық
      мерзімнен кейін жасалмауы керек.
 803. 44U              9 ХҚЕС есептілік мерзімінде ұйым келесі  ақпараттарды
      9 ХҚЕС өткендегі амортизациялық құн бағалауын  қаржылық  активтер  мен
      қаржылық міндеттемелерге ашу керек:
 804.  (а)             есептілік  мерзім  соңындағы  қаржылық  активтер  мен
      қаржылық міндеттемелердің әділ құны;
 805. (b)            табыс және шығыстар есептілігінде,сонымен қатар жиынтық
      табыс есептілігіндегі табыс немесе шығынның әділ құны;
 806.  (с)             тиiмдi   пайыздық   жалақы   қайта   классификациялау
      мерзімінде анықталады; және
 807. (d)            пайыздық табыстар және шығыстар танылады.
 808. Егер ұйым қаржылық активтер мен қаржылық  міндеттемелер  әділ  құнына,
      бастапқы  тапсырыс  мерзімінің  амортизациялық  құны  (9  ХҚЕС  8.2.10
      тармақтарына қараңыз (2009) және 9 ХҚЕС  7.2.10  тармақтарына  қараңыз
      (2010)), (с) және (д)  тармақтарының  ашылуы  әрбір  есептілік  мерзім
      кезінде танылады. Әйтсе  де,осы  тармақтардағы  ақпараттардың  ашылуы,
      есептілік мерзімінен кейін жасалмауы тиіс.
 809. 44V              Егер ұйым 9 ХҚЕС алғашқы мерзім қолдануындағы 44S-44U
      тармақтары  ақпараттарының  ашылуына   мүкіндік   береді,8   ХҚЕС   28
      тармақтарындағы ақпаратты ашу есептік мерзімде:
 810.  (а)            9  ХҚЕС  (IFRS) мен 39  ХҚЕС   (IAS)сәйкес   категория
      өлшемдері; және
 811. (b)            Қаржылық есептілікте көрсетілген айқындамалар.
 812. 44W              Егер ұйым 9 ХҚЕС алғашқы мерзім қолдануындағы 44S-44U
      тармақтары  ақпараттарының  ашылуына  мүкіндік  береді,осы   ХҚЕС   25
      тармақтарындағы ақпаратты ашу есептік мерзімде:
 813. (а)            9 ХҚЕС мен 39 ХҚЕС сәйкес категория өлшемдері; және
 814. (b)        бастапқы мерзімдегі қаржылық құралдардың класстары.
 815.  44X          2012   жылы   қазан   айында   жарияланған Инвестициялық
      ұйымдар (10-шы ХҚЕС-ке (IFRS), 12-ші ХҚЕС-ке (IFRS) және 27-ші ХҚЕС-ке
      (IAS) енгізілген өзгертулер 3-ші тармаққа  түзету  енгізді.  Осы  ХҚЕС
      (IFRS) тек 2014 жылдың  1  қаңтарында  немесе  одан  кейін  басталатын
      жылдық есепті кезеңнің басында қолданылуы  тиіс.  Бұл  мерзімнен  ерте
      қолданылу рұқсат етіледі. Егер ұйым өзгерістерді ерте  мерзімдер  үшін
      қолданса,Инвестициялық ұйым-ға енгізілген  барлық  түзетулерді қолдану
      қажет.
 816.  
|30 ХҚЕС (ІAS) КҮШІН ЖОЮ                                           |


 817. 45            Осы Стандарт  30 Банктер  мен  ұқсас  қаржы  ұйымдарының
      қаржы есептілігіндегі ақпаратты  ашып  көрсету ХҚЕС (ІAS)  Халықаралық
      қаржылық есептіліктің стандартын ауыстырады.
 818.  
 819. А Қосымшасы
 820. Терминдердің анықтамалары
 821. Осы Қосымша  Стандарттың ажырамас бөлігі болып табылады.
|несиелік тәуекелдік     |Бір тараптың қаржы құралы жөніндегі              |
|                        |міндеттемесінің орындамауына екінші тараптың     |
|                        |қаржылық шығыны туындауына әкеп соғатын          |
|                        |тәуекелдік.                                      |
|                        |                                                 |
|валюталық тәуекелдік    |Қаржы құралына байланысты болашақ ақша қаражаты  |
|                        |ағындарының әділ құны валюта-айырбас бағамдарының|
|                        |өзгерістеріне орай айырбаста болатын тәуекелдік. |
|                        |                                                 |
|пайыздық тәуекелдік     |Қаржы құралына байланысты болашақ ақша қаражаты  |
|                        |ағындарының әділ құны пайыздың нарықтық          |
|                        |мөлшерлемелерінің өзгерістеріне орай айырбаста   |
|                        |болатын тәуекелдік.                              |
|                        |                                                 |
|өтімділік тәуекелдігі   |Қаржы міндеттемелері бойынша қаржы               |
|                        |міндеттемелерін орындаған кезде ақша қаражаттары |
|                        |немесе басқа қаржы активтерімен байланысты ұйым  |
|                        |қиыншылыққа киліккендегі тәуекелдік.             |
|                        |                                                 |
|тартылған қарыздар      |Қарыздар бойынша несиелік берешек, несиелеудің   |
|бойынша берешек         |қалыпты жағдайлары кезіндегі негізгі қызмет      |
|                        |бойынша қысқа мерзімді несиелік берешектен басқа,|
|                        |қаржылық міндеттемелер болып табылады.           |
|                        |                                                 |
|нарықтық тәуекелдік     |Қаржы құралына байланысты болашақ ақша қаражаты  |
|                        |ағындарының әділ құны нарықтық бағалардың        |
|                        |өзгерістеріне орай өзгеруде болатын тәуекелдік.  |
|                        |Нарықтық тәуекелдіктің мынадай үш түрі           |
|                        |бар: валюталық тәуекелдік, пайыздық              |
|                        |тәуекелдік және өзге де бағалық тәуекелдік.      |
|                        |                                                 |
|өзге де нарықтық        |Ақша қаражаты ағындарының қаржы құралдарына      |
|тәуекелдік              |байланысты әділ құны нарықтық бағалардың         |
|                        |өзгерістері нәтижесінде өзгеруде болатын         |
|                        |тәуекелдік (пайыздық немесе валюталық            |
|                        |тәуекелдіктентуындағанынан басқа), бұл осы       |
|                        |өзгерістер жеке бағалы қағаз немесе оның эмитенті|
|                        |үшін ерекше факторлардан немесе нарықта          |
|                        |айналыстағы барлық қаржы құралдарына әсер ететін |
|                        |факторлардан туындады ма, оған байланысты емес.  |
|                        |                                                 |
|мерзімі өткен актив     |Басқа тарап шартта белгіленген мерзімде төлем    |
|                        |жасамаса, қаржы активінің мерзімі өткен деп      |
|                        |есептеледі.                                      |


 822.  
 823. 32-ХҚЕС-тың (ІAS) 11 тармағында, 39-ХҚЕС-тың (ІAS) 9 тармағында немесе
      А  қосымшасында  және 32-ХҚЕС-да   (ІAS), 39-ХҚЕС-да   (ІAS),9-ХҚЕС-да
      (IFRS) айқындалған мәндерде пайдаланылады:
 824. - қаржы  активінің  немесе  қаржылық  міндеттеменің  амортизацияланған
      құны;
 825. - тануды тоқтату;
 826. - туынды құрал;
 827. - пайыздың тиімді мөлшерлемесінің әдісі;
 828. - меншікті капитал құралы;
 829. - әділ құн;
 830. - қаржы активі;
 831. - қаржы кепілдік келісімшарттары;
 832. - қаржы құралы;
 833. - қаржы міндеттемесі;  
 834. - пайда немесе  залал  арқылы  әділ  құны  бойынша  бағаланатын  қаржы
      міндеттемесі;
 835. - болжанылатын мәміле;
 836. - хеджирлеу құралы;
 837. - сату үшін қолда бар қаржы активтері;
 838. - қайта сыныптау күні
 839. - сатып алу немесе сату жөніндегі үлгі мәміле.
 840.  
 841. В Қосымшасы
 842. Қолдану жөніндегі нұсқама

 843. Осы Қосымша Стандарттың ажырамас бөлігі болып табылады.

 844. ҚАРЖЫ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ СЫНЫПТАРЫ ЖӘНЕ АШЫП КӨРСЕТУ ДӘРЕЖЕСІ (6-ТАРМАҚ)
 845. В1              6-тармақтың талабына сәйкес ұйым қаржы құралдарын ашып
      көрсетілетін  ақпараттың  сипатына  сәйкес  келетін  және  сол   қаржы
      құралдарының сипаттамаларын ескеретін сыныптарға топтастыруы тиіс.  6-
      тармақта  сипатталған  қаржы  құралдарының  сыныптарын   ұйымның   өзі
      айқындайды  және,  демек,  олар 9   ХҚЕС-та   (IFRS) айтылатын   қаржы
      құралдарының санаттарынан  өзгеше  болады  (қаржы  құралдарын  бағалау
      қалай  жүргізілетінін  және  әділ   құндағы   өзгерістер   қай   жерде
      танылатынын анықтайды).
 846. В2              Қаржы құралдарының сыныптарын  айқындаған  кезде  ұйым
      кем дегенде мыналарды:
 847. (а)       амортизациялық құны бойынша бағаланылатын құралдар мен  әділ
      құны бойынша бағаланылатын құралдар арасында айырма жүргізуге;
 848. (b)       осы Стандартты ХҚЕС (IFRS) қолдану аясынан тыс жатқан  қаржы
      құралдарын жеке сынып немесе сыныптар ретінде қарастыруға міндетті.
 849.  В3               Ұйым  қалыптасқан  жағдайларды  ескере  отырып,  осы
      Стандарттың ХҚЕС (IFRS) талаптарын орындау  үшін  ол  қаншалық  егжей-
      тегжейлі ақпарат беретін болады, сол талаптардың  әртүрлі  түйіндеріне
      ол қандай тұжырым жасайтын болады, әртүрлі сипаттамалары бар ақпаратты
      бір жерге тоғыстырмай, жалпы сұлбаны көрсету үшін ол  ақпаратты  қалай
      біріктіретінін шешеді. Қаржы  есептілігін  пайдаланушыларға  тек  қана
      бөгет жасайтын артық нәрселермен және маңызды ақпаратты бүркейтін  тым
      кең тұжырымдармен қаржы есептілігін ауырлату арасында теңгерме  қажет.
      Мысалы, ұйым елеулі емес егжей-тегжейлі деректердің көп болуы  маңызды
      ақпаратты бүркемеу жағдайын қамтамасыз етуге міндетті.  Осыған  ұқсас,
      ұйым   осылайша   біріктірілген,   жеке   мәмілелер   немесе    ілеспе
      тәуекелдіктер арасындағы  маңызды  айырмаларды  тұмшалайтын  ақпаратты
      ашып көрсетуге құқылы емес.
 850. ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ  НӘТИЖЕЛЕРІ  ТҰРҒЫСЫНДА  ҚАРЖЫ
      ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ
 851. В4              [Жойылған]

 852. Өзге де ақпаратты ашып көрсету - есеп саясаты (21-тармақ)

 853. В5              21-тармаққа сәйкес  қаржы  есептілігін  жасау  кезінде
      пайдаланылған бағалардың, сондай-ақ қаржы есептілігін  түсінуге  ықпал
      ететін  есеп  саясатының  басқа  да   түйіндерінің   негізін   (немесе
      негіздерін) ашып көрсету талап етіледі. Қаржы құралдарына орай  мұндай
      ашып көрсету мыналарды қамти алады:
 854. (а)       пайда немесе залал арқылы  әділ  құны  бойынша  бағалатындар
      ретінде жіктелген қаржы активтеріне  немесе  қаржылық  міндеттемелерге
      орай:
 855. (і)        пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша  бағаланатындар
      ретінде   ұйым   таныған   қаржы    активтерінің    немесе    қаржылық
      міндеттемелердің сипаты;
 856. (іі)       соларға  сәйкес  мұндай  қаржы  активтері  немесе  қаржылық
      міндеттемелер бастапқы тану кезінде нақ осылайша тануға өлшемдер; және
 857.  (ііі)      9  ХҚЕС-ының  (IFRS)  4.2.2  -тармағында белгілеген   тану
      шарттарын ұйымның қанағаттандыру деңгейі.
 858. (aa)          пайда немесе залал арқылы әділ құны бойынша бағалатындар
      ретінде жіктелген қаржы активтеріне:
 859.  (i)                 пайда  немесе  залал  арқылы  әділ  құны  бойынша
      бағаланатындар ретінде ұйым таныған қаржы активтерінің сипаты;
 860. (ii)             9 ХҚЕС-ының (IFRS) 4.1.5 -тармағында белгілеген  тану
      шарттарын ұйымның қанағаттандыру деңгейі.
 861. (b)       [жойылған]
 862. (с)       мәміле жасау уақытына немесе  есеп  айырысу  уақытына  қаржы
      активтерін сатып алу және сату жөнінде  үлгі  мәмілелерді  есепке  алу
      жүргізілетінін (9 ХҚЕС-тың (IFRS) 3.1.2 -тармағын қараңыз);
 863. (d)       кредиттік залал салдарынан құнсызданған  қаржы  активтерінің
      қаржылық жағдай туралы  есептік  құнын  кеміту  үшін  бағалау  резерві
      пайдаланылғанда:
 864. (і)        құнсызданған қаржы  активтерінің  қашан  тікелей  кемитінін
      (немесе, есептен шығаруды реверсирлендірілген  жағдайда),  ал  бағалау
      резервінің қашан пайдаланылатынын анықтауға мүмкіндік талаптары; және
 865. (іі)       құнсызданған  қаржы  активтерінің  қаржылық  жағдай  туралы
      есептік  құнына  қарағанда  бағалау   резервінің   шотына   есептелген
      сомаларды есептеп шығару талаптары (қараңыз, 16-тармақ).
 866. (е)       қаржы құралдарының әрбір санаты бойынша таза пайданы  немесе
      таза  залалды  айқындау  тәсілі  (20(а)-тармағын   қараңыз).   Мысалы,
      пайыздық немесе дивидендтік кіріс пайда немесе залал арқылы әділ  құны
      бойынша бағаланатын баптар бойынша таза пайдаға  немесе  таза  залалға
      қосылатыны;
 867. (f)        құнсызданудан болатын шығынның объективті  белгілерін  табу
      үшін ұйым қолданатын өлшемдер (20(е)-тармағын қараңыз);
 868. (g)       қаржы активтерімен байланысты шарттарда қайта қарау кезінде,
      бұлар керісінше жағдайда  мерзімі  өткен  немесе  құнсызданған  болуы,
      жылғы  редакция  шарттардың  мәні  болып  табылатын  қаржы   активтері
      жөніндегі есеп саясатын (36(d)-тармағын қараңыз).
 869.  1  ХҚЕС-тың  (ІAS)  (2007  жылғы  редакция)   122-тармағы   сондай-ақ
      ұйымдардан: есеп саясатының  аса  маңызды  түйіндерін  немесе  бағалау
      пайымдауларын және ұйым  басшылығы  есеп  саясатын  қолдану  барысында
      жасаған және қаржы есептілігінде танылған сомаларға едәуір әсер  еткен
      пайымдаулардан басқа өзге де ескертулердің қысқаша  сипаттамасын  ашып
      көрсетуді талап етеді.

 870. Қаржы құралдарына байланысты  туындаған  тәуекелдіктердің  сипаты  мен
      дәрежесі (31-42-тармақтар)

 871. В6              31-42-тармақтарда талап етілетін  ашып  көрсетулер  не
      қаржы есептілігінің  өзінде  жүргізілуі  не  онда  есептіліктің  басқа
      нысандарына  түйіскен   сілтемелер   түрінде   болуы   тиіс,   мысалы,
      басшылықтың түсініктемелері немесе тәуекелдіктер туралы есеп берулері.
      Бұларға қаржы есептілігін пайдаланушылардың бір жағдайда және сол  бір
      уақытта қолы жетеді. Түйіскен сілтемелер жасалған  ақпарат  болмағанда
      қаржы есептілігі толық емес деп есептеледі.

 872. Сандық сипаттағы ашып көрсету (34-тармақ)

 873. В7              34(а)-тармақ оның  жетекші  басқарушы  қызметкерлеріне
      ішкі арналар бойынша берілген  ақпаратқа  негізделген  тәуекелдіктерге
      ұйымның килігуі туралы қорытылған  сандық  деректерді  ашып  көрсетуді
      талап етеді. Ұйым  тәуекелдікке  килігуді  басқарудың  бірнеше  әдісін
      пайдаланғанда ол ашып көрсетуді әдістің  немесе  әдістердің  көмегімен
      жүргізуге міндетті. Бұлар ең мәнді  әрі  сенімді  ақпараттың  берілуін
      қамтамасыз етеді. Мәнділік және сенімділік мәселелері 8 Есеп  саясаты,
      бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер және қателер ХҚЕС-
      та (ІAS) талқыланады.
 874. В8              34(с)-тармағына сәйкес тәуекелдіктің шоғырлануы туралы
      ақпаратты ашып көрсету керек. Тәуекелдіктің  шоғырлануы  сипаттамалары
      ұқсас  келетін   әрі   экономикалық   және   басқа   да   жағдайлардың
      өзгерістеріне  ұқсас  ықпал  ететін   қаржы   құралдарына   байланысты
      туындайды. Тәуекелдіктің  шоғырлануларын  бір  ізге  түсіру  ұйым  тап
      болған жағдайларды  ескере  отырып,  кәсіби  пайымдауды  талап  етеді.
      Тәуекелдік шоғырлануларын ашып көрсетуге мыналар қамтылуы тиіс:
 875.  (а)        сол  арқылы  ұйым   басшылығы   сондай   шоғырландыруларды
      айқындайтын тәсілдің сипатталуы;
 876. (b)        әрбір  шоғырландыруды  сәйкестендіретін  жалпы  сипаттаманы
      сипаттау (мысалы,  контрагент,  географиялық  өңір,  валюталар  немесе
      нарық); және
 877. (с)       барлық қаржы құралдарымен байланысты  тәуекелдіктің  шамасы,
      бұлар үшін мұндай сипаттама жалпы сипаттама болып табылады.

 878. Несиелік тәуекелдікке барынша ұшырау мүмкіндігі (36(а)-тармақ)

 879. В9              36(а)-тармақ  несиелік  тәуекелдікке  ұйымның  барынша
      ұшырауын жоғары дәрежеде көрсететін шаманы ашып көрсетуді талап етеді.
      Қаржы активіне орай  мұндай  шама,  әдетте,  шегеруден  былай  жиынтық
      қаржылық жағдай туралы есептік құны болып табылады:
 880. (а)       32 ХҚЕС-қа (ІAS) сәйкес есепке алынатын кез келген  сомалар;
      және
 881. (b)       39 ХҚЕС-қа (ІAS) сәйкес танылған  құнсызданудан  болған  кез
      келген залалдар.
 882.  В10             Кредиттік  тәуекелдіктің  туындауына  апаратын   және
      несиелік тәуекелдікке барынша килігуге байланысты  операциялар,  соның
      ішінде, мыналарды қамтиды:
 883. (а)       клиенттерге несиелер мен  дебиторлық  берешектер  беру  және
      басқа ұйымдарда депозиттер орналастыру. Мұндай  жағдайларда  кредиттік
      тәуекелдікке барынша килігу тиісті қаржы активтерінің қаржылық  жағдай
      туралы есептік құнына тең болады;
 884. (b)       туынды шарттар,  мысалы,  айырбас  контрактілерін,  пайыздық
      своптар мен туынды несиелік  шарттар  жасау.  Актив  жиыны  әділ  құны
      бойынша бағаланғанда  кредиттік  тәуекелдікке  борынша  килігу  есепті
      уақыттағы жағдай бойынша қаржылық жағдай  туралы  есептік  құнына  тең
      болады;
 885.  (с)        қаржылық   кепілдіктер   беру.   Бұл   жағдайда   несиелік
      тәуекелдікке килігу барынша  сома  болады.  Оны  кепілдік  қолданылған
      кезде ұйым төлеуге тиісті  еді  және  ол  едәуір  дәрежеде  міндеттеме
      ретінде танылған сомадан артық болар еді.
 886. (d)       кредиторлық берешекті қабылдау, ол елеулі  қолайсыз  өзгеріс
      болғаннан басқа  жағдайда,  кредиттік  келісімнің  қолданысының  бүкіл
      мерзімі  ішінде  қайтарып  алына  алмайды.  Егер  эмитент  кредиторлық
      берешекті (үстеме талаптарды) ақша қаражатын немесе өзге қаржы құралын
      есепке алу жолымен реттей алмаса, онда несиелік  тәуекелдікке  барынша
      ұшырау  үшін  сондай  міндеттеменің  бүкіл  шамасы  қабылданады.   Бұл
      болашақта  несиенің   кез   келген   таңдалмаған   бөлігін   пайдалану
      мүмкіндігіне қатысты неғайбілдіктің салдары болып табылады. Бұл  бөлік
      міндеттеме таныған сомадан едәуір дәрежеде асып кетуі мүмкін.

 887.  Сандық  сипаттағы  өтімділік   тәуекелдікке   ашып   көрсетулер   (34
      (a) және 39 (a) және (b) тармақтары)

 888.  B10A         34  (a)-тармағына  сәйкес  ұйым   өтімділік   тәуекелдік
      ықтималдығы жөнінде мазмұндайтын сандық сипаттағы мәліметті ең маңызды
      басқару персоналына ішінара қамтамасыз етілетін ақпарат негізінде ашып
      көрсетеді.  Ұйым  осы  мәлімет  қалай  анықталғанын  түсіндіріп  беруі
      тиіс.   Егер  сол  мәліметке  кіретін  ақша  шығыстары  (немесе  басқа
      қаржылық актив) болуы мүмкін:
 889. (a)              мәліметте көрсетілген күннен  әлдеқайда  бұрын  пайда
      болса, немесе
 890. (b)              мәліметте берілген сомалардан өте өзгеше сомалар үшін
      (мысалы мәліметте таза мәміле  негізіндегі  туынды  үшін  бірақ  қарсы
      тараптың  жиынтық  мәмілені  талап  ету  опциясы),   ұйым  бұл  туралы
      хабарлауы тиіс және қаржылық есептіліктерді пайдаланушыларға өтімділік
      тәуекелдігінің пайда болуы мен көлемін бағалауға ынталандыратын сандық
      сипаттағы ақпаратты,  39 (a) немесе (b)-тармақтарында талап етілгендей
      шартты өтілу туралы талдауға осы  ақпарат  кірмесе,   қамтамасыз  етуі
      тиіс.
 891. В11            Қаржылық  міндеттемелерді  өтеудің  шарттық  мерзімдері
      туралы  талдамалы  деректерді  әзірлеу  кезінде,  39  (а)-  және  (b)-
      тармағының  талабына  сәйкес,  ұйым  өз  пайымдауы   негізінде   уақыт
      диапазондардың тиесілі санын  белгілеуі  тиіс.  Мысалы,  ұйым  мынадай
      уақытша диапазондар сақтау керек екенін белгілей алады:
 892. (а)        бір айдан кеш емес;
 893. (b)       бір ай өткен, бірақ үш айдан артық емес;
 894. (с)        үш ай өткен, бірақ бір жылдан артық емес; және
 895. (d)       бір жыл өткен, бірақ бес жылдан артық емес.
 896. B11A         39 (a)  және  (b)  -тармақтарына  сәйкес  ұйым  гибридтік
      (біріккен)  қаржылық  құралдардан   өндірілген   туындыны   жекелемеуі
      тиіс. Осындай құрал үшін ұйым 39 (a) -тармағын қолдануы тиіс.
 897.   B11B          39   (b)-тармағы өтеудің   шарттық   мерзімдері   ақша
      ағымдарының уақытын анықтауды  түсіну  үшін  маңызды  болып  табылатын
      өтеудің   шарттық   мерзімдері   әлі    аяқталмаған туынды    қаржылық
      міндеттемелер үшін өтелуі туралы сандық сипаттағы талдамалы деректерді
      ашып көрсетуді талап етеді. Мысалы, бұл келесі жағдайға тиісті:
 898.  (a)                өзгермелі   мөлшерлеме   қаржылық   актив   немесе
      міндеттеменің ақша ағынының хеджисіндегі өтеу мерзімі бес жыл  болатын
      пайыздық мөлшерлеме.
 899. (b)              барлық несие келісімдері.
 900.  B11C          39   (a)    және    (b)-   тармақтары кейбір   қаржылық
      міндеттемелердің   шартты   өтеу   мерзімдерін   көрсететін   қаржылық
      міндеттемелер   үшін    өтелуі    туралы сандық    сипаттағы талдамалы
      деректерді ұйымның ашып көрсетуін талап етеді.  Осы ашып көрсетуде:
 901. (a)              қарсы тарап  соманың  қашан  төленетініне  байланысты
      таңдау жасай алса, міндеттеме ұйымнан төлем жасауды  талап  ететін  ең
      ерте мерзімге тіркеледі. Мысалы,  ұйым  талап  бойынша  (мысалы  талап
      депозиттері) төлеуге  тиісті  қаржылық  міндеттемелер  ең  ерте  уақыт
      аралығына қосылады.
 902. (b)               сомаларды  жеке  төлемдер  ретінде  жасауға  келісім
      берген жағдайда әрбір жеке төлем ұйымнан төлем жасауды талап  етілетін
      ең ерте мерзімге тіркеледі. Мысалы, бас тартылмаған несие келісімі бас
      тарту мүмкін болатын ең ерте күнді қамтитын уақыт аралығына кіреді.
 903.  (c)                шығарылған  қаржылық  кепілдік  келісімдері   үшін
      кепілдіктің  ең  жоғарғы  сомасы  кепілдік  шақырыла  алатын  ең  ерте
      мерзімге тіркеледі.
 904.  B11D         39  (a)  және  (b) тармақтарының   талабына   сай   өтеу
      мерзімдерін талдауда ашып көрсетілген шартты  сомалар  жеңілдетілмеген
      (дисконтталмаған) ақша ағындары болып табылады, мысалы:
 905. (a)               жиынтық  қаржылық  жалдау  міндеттемелер  (қаржылық 
      шығындарды шығарғанға дейін);
 906. (b)              ақша қаражатына қаржы активтерін сатып алуға арналған
      форвардтық келісімде айтылған бағалар;
 907. (c)              өзгеру  бойынша  төленетін  және  тіркелген  пайыздық
      мөлшерлеме бойынша алынатын своптар бойынша таза сомалар, бұларға таза
      ақша ағындары айырбасталынады;
 908. (d)              туынды қаржы құралы (мысалы, валюталық  своп)  арқылы
      айырбасталуға жататын шартта көзделген сомалар, оған ақша  қаражатының
      жалпы ағындары айырбасталады; және
 909. (e)              жиынтық кредиттік міндеттемелер.
 910. Ақша  қаражатының  мұндай  дисконтталмаған  ағындары  қаржылық  жағдай
      туралы есепте көрсетілген сомамен  үйлеспейді,  өйткені  бұл  қаржылық
      жағдай туралы есептік сома дисконтталған ақша ағындарына негізделген. 
      Төленетін  сома  белгіленбеген  болса,  бұл  сома  қаржылық  есептілік
      мерзімінің соңында бар болған  шарттарға  сілтеме  арқылы  анықталады.
      Мысалы, төленетін сома  индекстегі  өзгерістерге  байланысты  өзгерсе,
      ашып көрсетілетін сома мерзім соңындағы индекс  дәрежесіне  негізделуі
      мүмкін.
 911. B11E          39(c) - тармағы ұйымнан 39(a) және (b) -тармақтары талап
      ететін сандық сипаттағы ашып  көрсетулерде  айқындалған  баптарға  тән
      өтімділік   тәуекелдігін   қалай   басқаратынын    суреттеуін    талап
      етеді.   Ұйым   иеленген    қаржылық   активтерінің   өтелуі    туралы
      талдауды өтімділік (мысалы    сатуға    дайын     немесе      қаржылық
      міндеттемелерді өтеу үшін ақша  ағындарын  өндіру  күтілетін  қаржылық
      активтер) тәуекелдігін  басқару үшін  ашып  көрсетуі  тиіс,  егер  осы
      ақпарат    қаржылық    есептіліктерді    пайдаланушыларға    өтімділік
      тәуекелдігінің пайда болуы мен көлемін бағалауға мүмкіндік туғызса.
 912. B11F          Ұйым 39(c)- тармағында  талап  етілетін  ашып  көрсетуді
      дайындауда  ескере  алатын  басқа  факторлар,  бірақ   бұлармен   ғана
      шектелмейтін, ұйым:
 913. (a)               өтімділік  қажеттіліктерін  өтеу  үшін  қарызға  алу
      мекемелерін  (мысалы  сауда  қағаздары   мекемелері)    немесе   басқа
      несиелік бағыттарды (мысалы тұрақты несие мекемелері) игеруге  келісім
      берген;
 914. (b)              өтімділік қажеттіліктерін өтеу  үшін  орталық  банкте
      депозит иеленген;
 915. (c)              түрлі демеулік көздері бар;
 916. (d)              активтерінде  немесе  демеулік  көздерінде  өтімділік
      тәуекелдігі шоғырлануының басым болуы;
 917.  (e)                өтімділік  тәуекелдігін  басқару   үшін   ішшінара
      қадағалау үрдістері мен шартты жоспарлары бар;
 918. (f)              үдеулі қайта  төлем  шарртары  ішке  кіретін  (мысалы
      ұйымның несиелік бағалануының төменделуіне);
 919. (g)              кепілді қамтамасыз етуді бетке шығаруды талап  ететін
      құралдары бар (мысалы белгіленген туындыларға шақырулар);
 920. (h)             ақша (немесе  басқа  қаржылық  актив)  жеткізу  арқылы
      немесе өз үлестерін жеткізу арқылы қаржылық  міндеттемелерді  өтеу  не
      өтемеуді таңдауға рұқсат беретін құралдары бар; немесе
 921. (i)               таза иеліктегі  келісімдер  бойынша  жұмыс  жасайтын
      құралдары бар.
 922. B12-
 923. B16            [Жойылған]

 924. Нарықтық тәуекелдік - сезімталдылықты талдау (40 және 41-тармақтар)

 925. В17            40(а)-тармақта  ұйым  ұшыраған  нарықтық  тәуекелдіктің
      әрбір түріне сезімталдықты талдау талабы бар. В3-тармағына сәйкес ұйым
      жалпы сұлбаны көрсету үшін ақпаратты өзі қалай тоғыстыруды шешеді. Бұл
      ретте әр  тарапты  экономикалық  орталардан  едәуір  дәрежеде  шығатын
      тәуекелдіктерге  ұшырау  туралы  әртүрлі  сипаттамалардағы   ақпаратты
      біріктірмейді. Мысалы:
 926. (а)       қаржы құралдарымен операция жүргізетін ұйым мұндай ақпаратты
      сауда үшін арналған және арналмаған қаржы  құралдары  үшін  жеке  ашып
      көрсете алады.
 927. (b)       ұйым өзінің нарықтық тәуекелдіктерге ұшыраған  гиперинфляция
      өңірлерінде, сол  нарықтық  тәуекелдіктерге  ұшыраған  инфляциясы  өте
      төмен өңірлерде тоғыстыруға тиісті емес.
 928. Егер ұйым нарықтық тәуекелдіктің бір  түріне  ғана,  бір  экономикалық
      ортада ғана ұшыраса, ол тоғыстырылмаған  ақпарат  табыс  етуге  тиісті
      емес.
 929.  В18             40(а)-тармақ  сезімталдықты  талдау  пайдаға   немесе
      залалға,  сондай-ақ  капиталға  ықпал  етуін  көрсетуді  талап  етеді,
      тәуекелдіктің  өзгеруіне  сәйкес  мүмкін  болатын  өзгерістер   ақылға
      сыйымды  (мысалы,  пайыздың  нарықтық  мөлшерлемелеріндегі,  валюталық
      бағамдарда, акциялар бағамдарында немесе биржалық тауарлар бағаларында
      белең алу). Осы мақсатпен:
 930. (а)       егер тәуекелдіктің тиісті ауыспалы құралдары  өзгеше  болса,
      кезең ішінде пайданың немесе залалдың шамасы қандай болғанын  айқындау
      ұйымдардан талап етілмейді. Мұның орнына ұйымдар есеп беру уақытындағы
      жағдай бойынша пайданың немесе залалдың  ықпал  етуін  ашып  көрсетуге
      тиіс, есеп  беру  уақытында  тәуекелдіктің  тиісті  ауыспалы  құрамына
      ақылға сыйымды мүмкін болатын өзгеріс орын алды, ол сол уақытта болған
      тәуекелдікке  ұшырауға  қолданылды  деген  топшылау  бойынша   осылай.
      Мысалы,  егер  жыл  аяғында   ұйымның   өзгермелі   мөлшерлемесі   бар
      міндеттемесі болса, ол ағымдағы жыл үшін, егер пайыздық  мөлшерлемелер
      ақылға сыйымды мүмкін болатын шамаға өзгерсе, пайдаға  немесе  залалға
      ықпал етуді (яғни пайыздық залал) ашуға тиіс;
 931.  (b)        ұйымдар  тәуекелдіктің  тиісті  ауыспалы  құрамына  ақылға
      сыйымды  мүмкін  болатын  өзгерістер  диапазоны   шеңберіндегі   әрбір
      өзгерістің пайдаға немесе залалға ықпал етуін ашып көрсетуге  міндетті
      емес.  Мұндай  ақылға  сыйымды  мүмкін   болатын   диапазонның   ақтық
      нүктелерінде  тіркелген  өзгерістердің  ықпал   етуін   ашып   көрсету
      жеткілікті болады.
 932. В19            Тәуекелдіктің тиісті ауыспалы құрамына  ақылға  сыйымды
      мүмкін болатын өзгерісті айқындаған кезде ұйым мыналарды назарға алуға
      тиіс:
 933. (а)       ол өз қызметін жүзеге асыратын экономикалық  ортаны.  Ақылға
      сиымды мүмкін болатын өзгеріс ықтималдылығы аз  немесе  «ең  қолайсыз»
      сценарийлерді немесе «стресс-тестілеуді» қамтымауға тиіс. Оның үстіне,
      егер тәуекелдіктің базистік ауыспалы  өзгерістерінің  қарқыны  тұрақты
      болса, ұйым таңдап алған тәуекелдіктің тиісті ауыспалы құрамына ақылға
      сыйымды  өзгерістерін  ауыстыруға  міндетті  емес.  Мысалы,   айталық,
      мөлшерлеме  5  пайызды   құрайды,   ал   ұйым   ±50   базистік   пункт
      диапазонындағы пайыздық мөлшерлемелердің мүмкін болатын ауытқуы ақылға
      сыйымды деп есептейді. Егер пайыздық мөлшерлемелердің 4,5  немесе  5,5
      пайызға дейінгі өзгерулері күтілсе, ұйым пайдаға немесе  залалға  және
      капиталға  ықпал  етуді  ашып  көрсетеді.  Келесі   кезеңде   пайыздық
      мөлшерлемелер 5,5 пайызға дейін ұлғайды. Ұйым  пайыздық  мөлшерлемелер
      ±50 базистік пунктке өзгеретін болады деп  одан  әрі  есептейді  (яғни
      пайыздық  мөлшерлемелердың  өзгеру  қарқыны  тұрақты).  Егер  пайыздық
      мөлшерлемелердің 5  немесе  6  пайызға  дейін  өзгеруі  күтілсе,  ұйым
      пайдаға немесе залалға  және капиталға  ықпал  етуді  ашып  көрсетеді.
      Пайыздық мөлшерлемелер ±50 базистік пункттерге өзгере алғанда, ұйым өз
      бағалауын қайта қарауға тиісті емес, пайыздық мөлшерлемелердің  едәуір
      анағұрлым қозғалыстағы белгілерінің болуы басқа жағдайлар;
 934.  (b)        соның  шегінде  бағалау  жүргізілетін  уақытша   интервал.
      Сезімталдық талдауы өзгерістердің ықпал етуін  көрсетуге  тиіс.  Бұлар
      ұйым мұндай ашып  көрсетулерді  келесі  табыс  еткенге  дейінгі  кезең
      бойында ақылға сыйымды мүмкін болатын жәйттер  ретінде  қарастырылады.
      Мұның өзі, әдетте, келесі жылдық есепті кезеңде жүргізіледі.
 935.   В20            41-тармақ ұйымға   сезімталдықтың   мұндай   талдауын
      қолдануға рұқсат етеді. Ол тәуекелдіктің ауыспалы құрамдары арасындағы
      өзара тәуекелділікті, егер  ол  қаржы  тәуекелдігіне  өзінің  килігуін
      басқару  үшін  осындай  талдау  қолданса,  тәуекелдік   құнын   талдау
      әдіснамасын көрсетер еді.  Бұл  ереже  осындай  әдіснаманың  көмегімен
      әлеуетті табыс емес,  әлеуетті  шығын  ғана  бағаланатын  жағдайлардың
      өзінде де  дұрыс.  Мұндай  ұйым  41(а)-тармағының  талаптарын  орындай
      алады. Ол тәуекелдік бойынша  құнды  моделдеудің  пайдаланылатын  әдіс
      үлгісін аша отырып (мысалы, осы  моделдеу  Монте-Карло  әдісі  бойынша
      жүргізіле ме, соны айтып), сондай-ақ бұл модель  қалай  жұмыс  істейді
      және негізгі жол берулері  неде  екенін  түсіндіреді  (мысалы,  иелену
      кезеңі мен сенім деңгейі жөнінде). Ұйымдар сондай-ақ байқаудың  тарихи
      интервалын  және  осындай  интервал  шегінде  байқаулардың  нәтижелері
      бойынша салмақты бағалауларды  ашып  көрсете  алады,  нұсқаулар  қалай
      оқылатынын  және  волатилдік  пен  корреляциялық  (немесе,   баламалар
      ретінде, Монте-Карло әдісін қолдана отырып,  ықтималдылықтың  бөлінуін
      моделдеу) қандай мәнде пайдаланылатынын түсіндіре алады.
 936. В21            Сол ретте, ұйым сезімталдық  талдауларын  өзінің  бүкіл
      қызметіне орай табыс етуге міндетті.  Ол  қаржы  құралдарының  әртүрлі
      сыныптары бойынша әртүрлі талдамалы деректерді табыс етуге құқылы.

 937. Пайыздық тәуекелдігі

 938. В22            Қаржылық жағдай туралы есепте танылған  пайыздық  қаржы
      құралдары  бойынша  (мысалы,  кредиторлық,  дебиторлық  берешек   және
      шығарылған борыш құралдары), сондай-ақ қаржылық жағдай  туралы  есепте
      танылмаған   кейбір   қаржы   құралдары   (мысалы,   кейбір   несиелік
      міндеттемелер) бойынша пайыздық тәуекелдік туындайды.

 939. Валюталық тәуекелдік

 940.  В23             Шетелдік  валютада,  яғни  сол   құралдар   өлшенетін
      функционалдық валютадан айрықша валютада білдірілетін қаржы  құралдары
      бойынша туындайтын  валюталық  тәуекелдік  (валюта  бағамы  өзгеруінің
      тәуекелдігі). Осы Стандарт тұрғысында ақшалы емес баптарды  білдіретін
      қаржы құралдары бойынша да, функционалдық валютада білдірілетін  қаржы
      құралдары бойынша да валюталық тәуекелдік туындамайды.
 941. В24             Сезімталдық  талдауы  сол  бойынша  ұйым  тәуекелдікке
      едәуір килігетін әрбір валюта бойынша болады.

 942. Өзге бағалық тәуекелдік

 943. В25            Өзгерістерге,  мысалы,  биржалық  тауарлар  бағаларының
      немесе акциялар бағамының  өзгерістеріне  байланысты  қаржы  құралдары
      бойынша өзге бағалық  тәуекелдік  туындайды. 40-тармақты орындау  үшін
      ұйым  нақтылы  биржалық  индекстің,  биржалық  тауар  бағасының   кему
      салдарын  немесе  тәуекелдіктің  басқа  да   ауыспалы   құрамын   ашып
      көрсетеді. Мысалы, егер ұйым қаржы құралдары  болып  табылатын  қалдық
      құнына кепілдік берсе, онда ол осы кепілдік жататын  активтер  құнының
      ұлғаюын немесе кемуін ашып көрсетуге тиіс.
 944. В26             Акциялар  бағамы  тәуекелдігінің  туындауына  әкелетін
      қаржы құралдарының екі мысалы мыналар болып  табылады:  басқа  ұйымның
      борыштық бағалы қағаздарын иелену  және  трастқа  инвестициялар  салу,
      соңғысы өз кезегінде борыштық құралдардағы  инвестицияларды  иеленеді.
      Басқа  мысалдар  қатарына   мыналарды   келтіруге   болады:   борыштық
      құралдардың  нақтылы  санын  сатып  алуға   немесе   сатуға   арналған
      форвардтық  шарттар  және  акциялардың  бағаларына  қосылған  своптар.
      Мұндай қаржы құралдарының  әділ  құнына  негіздерін  құраушы  борыштық
      құралдардың нарықтық бағасының өзгерістері әсер етеді.
 945.  В27             40(а)-тармағына  сәйкес  пайданың   немесе   шығынның
      сезілімдігі (мысалы, пайда  немесе  залал  арқылы  әділ  құны  бойынша
      бағаланатын ретінде сыныпталған құралдар бойынша және сату үшін  қолда
      бар қаржы активтерінің құнсыздануына байланысты туындаған)  капиталдың
      сезімталдығынан (мысалы, сату  үшін  қолда  бары  ретінде  сыныпталған
      құралдар бойынша туындаған) бөлек ашып көрсетіледі.
 946. В28            Ұйым борыштық ретінде жіктеген  қаржы  құралдары  қайта
      бағалауға жатпайды. Мұндай  борыштық  құралдардың  биржалық  бағамының
      өзгерісі тәуекелдігінің пайда немесе залал үшін де,  капитал  үшін  де
      зардабы болмайды. Тиісінше, сезімталдық талдауын жүргізу туралы  талап
      қойылмайды.

 947. Тануды тоқтату (42C-42H - тармақтары)


 948. Ұйымның қатысуының жалғасуы  (42C- тармағы)

 949. B29          42E-42H  -  тармақтарында көрсетілгендей  ақпаратты  ашып
      көрсету  талабын  орындау  мақсатында  өткізілген  қаржы  активтерінде
      ұйымның  жалғаспалы  қатысуын  бағалау  есеп  алушы  ұйым   деңгейінде
      жүргізеді. Мысалы, еншілес ұйым өзіне байланысты емес  үшінші  тұлғаға
      қаржы активтерін өткізеді. Ал, бұл активтерде аналық  ұйымның  қатысуы
      жалғасулы болып табылады. Бұл тұста еншілес ұйым өзінің жеке  қаржылық
      есебінде өткізілген активтерін  бағалауда  аналық  ұйымның  қатысуының
      жалғасуын ескермейді (яғни, бұл жерде еншілес  ұйым  есеп  алушы  ұйым
      болып  табылады).  Дегенмен,  аналық  ұйым  шоғырландырылған  қаржылық
      есебінде еншілес ұйымның жалғаспалы қатысуын анықтауд үшін (яғни, есеп
      алушы  топ  болып   табылады)   еншілес   ұйымға   өткізген   қаржылық
      активтеріндегі жалғаспалы қатысуын  ескеретін  болады  (немесе  топтың
      басқа бір мүшесінің жалғаспалы қатысуын).
 950. B30         Өткізілген қаржы активтеріне қатысты егер ұйым  өткізілген
      активтер шеңберінде ешбір құқығын  немесе  міндеттемелерін  сақтамаса,
      онда  оның  бұл  өткізілген  қаржы  активтерінде  қатысуының  жалғасуы
      болмайды. Сондықтанда  ұйымның осы өткізілген активтері  бойынша  жаңа
      құқық немесе міндеттемелерді мойынына  алмайды.   Егер  ұйым  өткізген
      активтері  бойынша   келешек  пайдадан  үлес  алмаса,  онда  оның   ол
      активтерде қатысуының жалғасуы  да жоқ болып табылады. Сондықтан да ол
      ұйым өткізілген активтерга қатысты қандай  да  бір  төлемдер  жасаудың
      қажеттілігі туындаса,  ол  ұйымның  ешқандай  міндеттілігі  жоқ  болып
      табылады.
 951. B31         Өткізілген қаржы активтерінде қатысудың  жалғасуы  активті
      алушыға  немесе  үшінші  тұлғаға  өткізу  жөнінде   жасалған   келісім
      нәтижесінде активті өткізу мәмілесі  негізінде  жасалады.

 952. Танылуы толықтай тоқтатылмаған өткізілген қаржы активтері 

 953. В32               Өткізілген  қаржы  активтерінің  бір  бөлігі  немесе
      барлығы қайта танылуға жатпаса   42D-тармағы  бойыеша  ақпаратты  ашып
      көрсетілу талап етіледі. Ұйымнан өткізілген  қаржы  активтерін  тануды
      жалғастыру ісінде өткізі операциясы қашан болғанына  қарамастан  әрбір
      есеп беруі күнінде осы ақпараттың ашып көрсетілуі талап етіледі.

 954. Қатысу жалғасуының түрлері  (42E-42H - тармақтары)

 955. B33         42E-42H - тармақтары қаржы активтеріде танылуы тоқтатылған
      қатысудың жалғасуының әрбір түрі бойынша сандық-сапалық сипаты  туралы
      ақпаратты толықтай ашып көрсетуді талап етеді. Ұйымды тәуекелге әкеліп
      соқтыратын  жалғаспалы қатысу түрлерін агрегаттауы тиіс. Мысалы,  ұйым
      қаржы құралы  түрлері  бойынша  жалғаспалы  қатысуын(мысалы,  кепілдік
      немесе сатып алуға құқығы бар опцион)    немесе  өткізу  түрі  бойынша
      (мысалы,  дебиторлық  қарыз  факторингі,  секьюритизация  және   құнды
      қағаздарды несиелеу ) агрегаттай алады.

 956. Өткізілген  активтерге  сатып  алуға  бөлінген  дисконтталмаған   ақша
      қорының бөліну кезеңдеріне талдау (42E(e) тармағы)

 957. B34         42E(e)-  тармағына  сай  ұйым  танылуы  тоқтатылған  қаржы
      активтерін сатып алуға бөлінген дисконтталмаған  ақша  қорының  бөліну
      кезеңдеріне  талдау  жүргізуі   тиіс,   немесе   танылуы   тоқтатылған
      өткізілген активтерге қатысты алушының төлем жасауға бөлінген басқа да
      сомасы. Бұл жерде аталған  активтерде  ұйымның  жалғаспалы  қатысуының
      қалған келісілген  мерзімі  көрсетілуі  тиіс.  Бұл  талдауда  төленуге
      тиісті ақша  қорының  ағымы  (мысалы,  форвардты  келісімдер),  ұйымға
      төлеуге тура келетін ақша қорының ағымы (мысалы,  сатылған  қайтарымды
      сыйақылы мәміле) және ұйым қалауы бойынша төлейтін ақша қорының  ағымы
      (мысалы, сатып алуға құқығы бар сатып алынған опцион).
 958. B35         42E(e) - тармағына сай  талдауды  даярлау  мерзімін  нақты
      тиесілі уақыт аралығын анықтауда ұйым өз пікірін  қолдануға  міндетті.
      Мысалы, ұйым келесі уақыт аралықтары оған  қолайлы  болатындығын  шеше
      алады:
 959. (a)           бір айдан көп емес;
 960. (b)           бір айдан жоғары, бірақ үш айдан көп емес;
 961. (c)           бір айдан жоғары, бірақ алты айдан көп емес;
 962. (d)           алты айдан жоғары, бірақ бір жылдан көп емес;
 963. (e)           бір жылдан жоғары, бірақ үш жылдан көп емес;
 964. (f)            үш жылдан жоғары, бірақ бес жылдан көп емес; және
 965. (g)           бес жылдан жоғары. 
 966. B36              Ықтималды мерзімнің диапазоны  болған  жағдайда  ақшы
      қорының ағымы  ұйым  төлем  жасай  алу  міндеттемесін  немесе  құқығын
      орындай алатын ең ерте мерзімде қарастырылудан басталады.

 967. Сапалық сипаты туралы ақпарат (42E(f) -тармағы)

 968. B37         42E(f) -  тармағына  сай  сапалық  сипаты  туралы  ақпарат
      танылуы тоқтатылған қаржы активтерін  түсіндіруді  қамтиды.  Сондай-ақ
      мұнда  осындай  өткізілген   активтерде   қатысу   сақталынып   қалған
      жалғаспалы  қатысудың  сипаты  мен  мақсаты  да  беріледі.  Сондай-ақ,
      тәуекелге  ұрынуы  мүмкін  ұйымның  алдындағы   тәуекелдерді  де  қоса
      көрсетілуі тиіс:
 969. (a)           танылуы тоқтатылған қаржы активтерінде жалғаспалы қатысу
      салдарынан болатын тәуекелді ұйым қалай басқаратындығы.
 970. (b)           сол активтерде  үлесі  басқа  қатысушылардан  көп  болып
      жіктелген ұйым басқа қатысушылардың келтірген шығын деңгейі мен көлемі
      үшін шығынға ұшырауы  тиіс  пе  (яғни,  оның  сол  активте  қатысуының
      жалғасуы).
 971. (c)           қаржы қолдауын көрсету немесе өткізілген  қаржы  активін
      сатып алуға байланысты актив  міндеттемелерінен  туындаған  кез-келген
      жағдайды ашып көрсету.

 972. Тануды тоқтату нәтижесіндегі пайда немесе залал (42G(a) -тармағы)

 973. B38         42G(a) - тармағына сәйкес ұйым жалғаспалы қатысуы сақталып
      қалған танылуы тоқтатылған  қаржы  активтеріне  қатысты  пайда  немесе
      залал туралы ақпаратты ашып көрсетті.  Ұйым   алдыңғы  кезде  танылған
      жалпы  активтің   әділ   құны    алдыңғы   кезде   танылған   активтің
      компоненттерінің  әділ   құнын   арасындағы   айырмашылықтан    тануды
      тоқтатқан  кезде  пайда  немесе  залал  келген-келмегендігі  жөніндегі
      фактіні ашып көрсетуі тиіс. Мұндай  жағдайда  ұйым  27A-тармағына  сай
      бақылаудағы  нарықтық  мәліметтерге  негізделмеген  бастапқы  бірқатар
      мәліметтердің әділ құнының бағасын  ескерген-ескермегендігі  жөніндегі
      фактіні ашып көрсетуі тиіс.

 974. Қосымша ақпарат (42H -тармағы)

 975. B39         42B - тармағының талабы бойынша  42D-42G  -  тармақтарының
      талабына сай  берілген  ақпарат  жеткілікті  болып  табылмауы  мүмкін.
      Мұндай жағдайда ұйым ақпаратты  ашып  көрсету  мақсатына  қол  жеткізу
      үшін  кез-келген қосымша ақпаратты ұсынуы  қажет.  Туындаған  жағдайға
      байланысты  пайдаланушының  ақпараттық  талабын  қанағаттандыру   үшін
      қандай көлемде қосымша ақпарат және түрлі қосымша ақпарат  аспектісіне
      қандай мән беретіндігін жөнінде ұйым  өзі шешім қабылдауы  тиіс.  Ұйым
      қаржылық  есептілікті  қаржы  есептілігін  пайдаланушыларға   пайдасыз
      шамадан тыс артық ақпарат бөлшектерімен толтыра беру мен үлкен ақпарат
      көлемін  қорытындылау  салдарынан   ақпаратты   көмескі   қылып   беру
      арасындағы тепе-теңдікті сақтауды ескеруі тиіс.
 976.             Қаржылық  активтер  мен  қаржылық  міндеттемелердің  өзара
      төлемдері (13А-13Ғ тармақтары)

 977. (13А тармағының) қолдану аясы

 978. В40         32 ҚХЕС-тың 42- тармағына сәйкес  13B-13E  тармақтарындағы
      ақпараттардың ашылуы  барлық  танылған  қаржылық  құралдарға  міндетті
      болып келеді.  Алайда,  13B-13E  тармақтарындағы  ақпараттардың  ашылу
      талаптары 32 ҚХЕС-тың 42  тармақтарына сәйкес  қаржылық  құралдар  мен
      операцияларға ұқсас қамтиды.
 979. В41          13А  және  В40  тармақтары  тазарту  келісім  туындылары,
      ғаламдық  шомыр ұста, бағалы қағаздарды несиеге беру  туралы  глобалдi
      келiсiмдердiң ұстасы, және  де  кез  келген  қаржылық  қамтамасыз  ету
      құқықтары секілді келісімдер қосады. В40 тармақтарында ұқсас  қаржылық
      құралдар мен қаржылық операциялар туынды, сатулар мен кері сатыа  алу,
      сатулар мен кері шомыр,бағалы қағаздар қарыздары, сонымен қоса  бағалы
      қағаздар несиесін қосады.  Қаржылық  құралдардың  мысалы  ретінде  13А
      тармағындағы ұйымдардың және клиенттердің несиелері  мен  депозиттері,
      және кепіл келісіміне жататын қаржылық құралдар.

 980. 13А  тармақтарында  қаржылық  активтер  мен  қаржылық  міндеттемелерде
      танылған көлемді ақпараттардың ашылуы. (13С тармағы)

 981. В42         13С тармақтарымен ашылған қаржылық құралдар  өлшемдері  әр
      түрлі талаптармен сәйкес (мысалы, шомырмен байланысты туынды  қарыздар
      әділ құнмен бағаланған уақытта амортизациялық құнмен өлшенуі  мүмкін).
      Ұйым танылған сома құжаттарын қосу қажет.

 982.  13А   тармақтарында   танылған   қаржылық   активтер   мен   қаржылық
      міндеттемелерде ашылған жалпы сома (13С (а)тармағы).

 983. В43         13С (а) тармақтарына сәйкес керек сомалар 32 ҚХЕС-тың  42-
      тармағында танылған қаржылық құралдарға кіреді. 13С  (а)  тармақтарына
      сәйкес керек сомалар,сонымен қатар танылған қаржылық  ұқсас  келiсiмдi
      орындау  құралдарына   кіреді.13   (а)   тармақтарына   сәйкес   керек
      сомалар,  32 ҚХЕС-тың 42-  тармағындағы кепіл  келісімшарты  негізінде
      танылған  кез  келген  сомаға  байланысты  емес.Оның  орнына,13С   (д)
      тармақтарына сәйкес сомалар ашылуы керек.

 984. 32 ХҚЕС 42 тармақтарында айтылған  белгілермен  сәйкес  есепке  қосылу
      сомалар туралы ақпараттарды ашу (13С (б)тармақ).

 985. В44         Ұйым сомаларды ашуда 32 ҚХЕС 42- тармақтарымен таза  құнды
      анықтауда сәйкес 13С (b) тармақтарын   қаржылық  есептілік  жағдайында
      талап етеді. Қаржылық жауапкершілік ақпараттарын ашуда  және  қаржылық
      активтерінің ашылуында қаржылық активтер  мен  қаржылық  міндеттемелер
      сомасы танылады.  Дегеніменде,  көрсетілген  сынаққа  жататын  сомалар
      (мысалы     кескіндер)     шектеледі.Мысалы,ұйымда 32     ҚХEС      42
      тармақтарына жауап  беретін  танылған  туынды  активтер   мен   туынды
      міндеттемелері болуы мүмкін. Егер,  туынды  активтердің  жалпы  сомасы
      туынды міндеттемелердің жалпы сомасынан көп  болса,актив  ақпараттарын
      ашу  туралы  қаржылық  кескіндер  туынды  активтердін  мөлшерін   (13С
      (а)тармақтарымен байланысты)және барлық туынды міндеттемелер  мөлшерін
      (13С  (b)тармақтарымен   байланысты)қоса   алады.   Алайда,   қаржылық
      кескіндердің   қарамастан   жауапкершілік   ашылуы    барлық    туынды
      жауапкершілік міндеттемелері (13С (а) тармақтарымен  байланысты)  және
      туынды міндеттемелер сомасына тең туынды  активтер  сомасын  (13С  (b)
      тармақтарымен байланысты) ғана қоса алады.
 986. Қаржылық есептілік жағдайында көрсетілген  таза  соманың  ақпараттарын
      ашу(13С (с)тармақ).
 987.  В45          Егер,  ұйымда  кезеңдегі  ақпараттардың  ашылуына  жауап
      беретін құжаттары бар болса  (13А  тармағында  көрсетілгендей),  бірақ
      кейбіреулері 32 ҚХEС-тың 42- тармақтарындағы белгілерге жауап бермесе,
      сомалар 13С (с) және 13С (а) тармақтарына сәйкес ашылу керек.
 988. В46         Сомалар 13С (с)  тармақтарына  сәйкес  қаржылық  есептілік
      жағдайында көрсетілген бөлек сомалар тарауында  ашылу  керек.  Мысалы,
      ұйым жеке қаржылық өтініш  агрегация  немесе  дезагрегация  тармақтары
      көптеген ақпараттарды көрсетсе,онда ол қаржылық  есептілік  жағдайында
      көрсетілген 13С (с) тармақтарыда бөлек  тарауларда  көрсетілген  бөлек
      сомалар бойынша агрегаттау немесе келісім.

 989. 13С (b) және 13С (d) тармақтарына қосылған ұқсас келiсiмнiң орындалуға
      жататын сомалардың ашылуы.

 990. В47         13С (d) тармақтары 13С (b) тармақтарына қосылмаған ұйымның
      ұқсас келісімнің орындалуына жататын сомаларды ашуда  талап етеді.  32
      ҚХEС 42 (b) тармақтары белгілеріне жауап бермейтін13C(d)(i) тармағында
      танылған қаржылық құралдар сомасына жатады  (мысалы, 32  ХҚЕС  42  (b)
      тармақтарына сәйкес келмейтін ағымдағы сынаққа құқық белгілері, немесе
      банкроттық немесе төлемге қабілеті  жоқ  тұлғалардың   шартты  сынаққа
      құқығы).
 991. В48         13C(d)(ii) тармақтары қаржылық қамтамасыз ету,соның ішінде
      ақшалай  кепіл  сомасы  жатады.Ұйым  әділ  құн  сомасын  кепіл  сапасы
      негізінде алынған және хабардар еткен қаржылық құралдарды  ашу  керек.
      13C(d)(ii) тармақтарына байланысты  айқын  қамтамасыз  етіліп  алынған
      немесе хабардар еткен сомаларды көрсету.

 992. 13C(d) (13Dтармақ) тармағындағы көрсетілген сомалардың шектеуі

 993. В49         13C(d) тармағына  сәйкес  ұйым  соманың  ашуында  қаржылық
      құралдар кепілдігін ескеру қажет. Ол үшін тұлға алдымен 13C(d)(i) және
      қаржылық құралдардың 13C(c) тармақтарына сәйкес соманы  шегеру  қажет.
      13C(d)(iі) және қаржылық құралдардың 13C(c) тармақтарына  сәйкес  ұйым
      ашылуына шек қою қажет. Алайда, егер кепілге құқық  қаржылық  құралдар
      арқылы болса, онда мұндай құқықтар 13Д тармағына  сәйкес  ақпараттарды
      ашу құқығына қосылуы мүмкін.

 994. Сынаққа құқық сипаттамасы ұқсас келісімге жатады (13Е тармақ).

 995. В50         Ұйым 13C(d) тармағына сәйкес  сынаққа  құқық  түрлерінінің
      ашылуын  көрсету  қажет.  Мысалы,  ұйым  шартты   құқықтарын   көрсету
      керек. 32    ҚХEС-тың     42-     тармақтарындағы белгілерге     жауап
      бермейтін,бірақ  болашақ  оқиғаларға  байланысты  емес  сынаққа  құқық
      есептілігін, ұйым белгілердің орындалмауының  себебін  көрсетуі  тиіс.
      Кез келген алынған немесе хабардар еткен қаржылық қамтамасыз ету  үшін
      ұйым кепілдік келісімшарт  шарттарын  көрсету  керек  (мысалы,кепілдік
      шектеу болған жағдайда).

 996.  Қаржылық  құралдардың   немесе   контрагенттердің   түрлері   бойынша
      ақпараттарды ашу.

 997. В51         13C(a)-(e) тармақтары талап ететін мөлшердің ашуы қаржылық
      құралдар түрімен  немесе  келісімдермен  топтастырылған  болуы  мүмкін
      (мысалы,деривативтер,шомыр және кері шомыр,қарыздар,  несиелік  бағалы
      қағаздар келісімі).
 998. В52         13C(a)-(c) тармақтарының қаржылық түрлеріне сәйкес,сонымен
      қатар 13C(c)-(e) тармақтарына сәйкес ұйым мөлшерлі ашуларды топтастыра
      алады. Егер ұйым  керек  ақпараттарды  контрагенттер  арқылы  көрсетіп
      отырса,онда   ұйым   контрагенттерді   аттарымен    анықтауды    қажет
      етпейді.Дегенімен    де,     контрагенттерді     тағайындау(контрагент
      А,контрагент В,контрагентС), жыл сайын  өзгермейді.Қосымша  ақпараттар
      контрагент түрлері арқылы кқрсетілуі мүмкін.13C(c)-(e) тармақтарындағы
      соманы ашу  контрагенттерді  қамтамасыз  етеді,контрагенттердің  жалпы
      сомасы  бөлек  ашылуы  тиіс,  ал  басқа  жеке  маңызды  емес  мөлшерлі
      контрагенттер бір тізбекке қосылуы тиіс.

 999. Басқалар

1000. В53         13C-13E  тармақтарына сәйкес  нақты  мәліметтер  минималды
      талап болып табылады. 13B тармақтарындағы  мақсатқа  жету  үшін,  ұйым
      келісімге байланысты қосымша ақпараттарды  ашуы  керек  болады,сонымен
      қатар сынаққа құқық немесе  ұйымның  қаржылық  жағдайына  потенциалдық
      ықпал болып табылады.
1001.  
1002.  
1003. [pic]
1004. [1]           2010 жылдың қаңтарында жарияланған ХҚЕС-ын алғаш рет
      қолданушы ұйымдарға арналған  7 ХҚЕС-на сай (IFRS) 1 ХҚЕС-на
      енгізілген  түзетулер негізінде 44G тармағына түзетулер ендірілді.
      Басқарма өздері қабылдаған қорытынды анық түсінікті болу үшін,
      сондайақ Қаржылық құралдар жөнінде ашып көрсетулерді
      жетілдіруде (7 ХҚЕС (IFRS) Түзетулер) қабылдау мақсатында  44 G
      тармағына түзету енгізді.
1005.  
1006. ҚЕХС (IFRS) 9 «Қаржы құралдары: жіктеу және бағалау»
       1007. 9-шы Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (IFRS 9)
                              «Қаржы құралдары»
1008.  

1009. 1 Тарау Мақсаты

1010. 1.1           Бұл  ХҚЕС-ң  (IFRS)  мақсаты  ұйымның  ақша  айналымының
      сомасы, уақыт мерзімі және  болашақ  қаржы  айналымының  өзгергіштігін
      бағалау  үшін  қаржылық  есептілікті  пайдаланушыларға  маңызды   және
      пайдалы  ақпаратты  ұсынатын қаржы  активтерін қаржылық  есептілігінің
      принциптерін қалыптастыру болып табылады.

1011. 2 Тарау Қолдану аясы


1012. 2.1           Ұйым бұл ХҚЕС-ты 39  (IAS) Қаржы  құралдары:  тану  және
      бағалау ХҚЕС аясындағы барлық активтерге қатысты қолдануы тиіс.


1013. 3 Тарау Тану және тануды тоқтату

|3.1     ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІНІҢ БАСТАПҚЫ ТАНЫЛУЫ                            |


1014. 3.1.1       Ұйым құралдың  келісімшарт  шарттарының  бір  жағы  болған
      уақытта ғана, ол қаржы жағдайында қаржы  активін  тануы  тиіс  (B3.1.1
      және B3.1.2 -тармақтарын қараңыз). Ұйым қаржы  активін  бірінші  болып
      таныған  уақытта  оны 4.1.1  -4.1.5-   тармақтарына сәйкес   сыныптауы
      және 5.1.1 мен 5.1.2- тармақтарына сәйкес бағалауы  тиіс.  Ұйым  қаржы
      міндеттілігін  бірінші  болып  таныған   уақытта   оны4.2.1 және 4.2.2
      -тармақтарына сәйкес сыныптауы және 5.1.1-  тармағына сәйкес  бағалауы
      тиіс.

1015. Қаржы активтерін стандартты түрде сатылуы және сатып алынуы

1016. 3.1.2      Қаржы активтерін стандартты  түрде  сатылуының  және  сатып
      алынуы сату күні есебі мен сату күнін белгілеу  есебін  (B3.1.3-B3.1.6
      тармақтарын қараңыз) қолдана отырып танылуы және танылуының тоқтатылуы
      тиіс.
1017.  
|3.2      Қаржы активтерін тануды тоқтату                               |


1018. 3.2.1       Шоғырландырлған  қаржы  есептілігінде 3.2.2-3.2.9, B3.1.1,
      B3.1.2 және B3.2.1-B3.2.17-    тармақтары шоғырландырылған    деңгейде
      қолданылады.     Сондықтан,     ұйым      бірінші      27      ХҚЕС-на
      (IAS) «Шоғырландырылған  және  жеке   қаржылық   есеп» және   12   ТТК
      (SIC) «Ұйымды арнайы мақсатта шоғырландыру» стандарттарына сай еншілес
      ұйымдарды  шоғырландырады,  оның  нәтижесінде   алынған   топқа 3.2.2-
      3.2.9, B3.1.1, B3.1.2 жәнеB3.2.1-B3.2.17 -тармақтарын қолданады.
1019. 3.2.2       3.2.3 - 3.2. 9- тармақтарына сай тануды тоқтау  қаншалықты
      және қандай деңгейде дұрыс болатындығын бағаламас  бұрын  төмендегідей
      жолмен  ұйым  қаржы  активтерінің  бөлігі  (немесе  аналогиялық  қаржы
      активтері тобының  бөлігіне)  немесе  жалпы  қаржы  активтеріне(немесе
      аналогиялық  қаржы  активтері  тобына)  бұл   тармақтарды   қолданудың
      қажеттігін анықтап алуы тиіс
1020. (а)                  Ұйым тек қаржы активтерінің бөлігіне (немесе
      аналогиялық қаржы активтері тобының бөлігіне) ғана 3.2.3 - 3.2.9
      -тармақтарын қолданады, егер танылуы тоқтатылатын бөлік үшін төмендегі
      үш  шарттың бірі тура келсе:
1021. (i)                Егер  бұл  бөлік  қаржы  активі  бөлігінен  (немесе
      аналогиялық  қаржы   активтері   тобының   бөлігіне)   шығатын   нақты
      идентифициаланған ақша қоры ағымының үлесін  қамтитын  болса.  Мысалы,
      ұйым контрагентке борыштық міндеттемеден шығатын негізгі ақша  қорының
      ағымынан емес, пайыздан шығатын ақша  қорына  құқық  беретін  пайыздық
      мөлшерлемесі  бар  купон  шығаруды  ұйғарса,   онда 3.2.3   -   3.2.9-
      тармақтары пайыздан шығатын ақша қорының ағымына қолданылады.
1022. (ii)              Егер бұл бөлік қаржы активі бөлігінен шығатын  толық
      пропорционалды (теңдей бөлінген) ақша қоры  ағымының  үлесін  қамтитын
      болса  (немесе  аналогиялық  қаржы  активтері  тобын).  Мысалы,   ұйым
      контрагенттің үлестік құралдан шығатын барлық  ақша  қоры  ағымына  90
      пайыздық үлеске құқылы  болуына  келісімге  келеді.  Бұл  жағдайда  90
      пайыздықақша  қоры  ағымына 3.2.3  -  3.2.9   -тармақтары қолданылады.
      Егерде контрагент саны біреуден көп болса, және өткізуші ұйымның үлесі
      толықтай пропорционалды  болған  жағдайда,  онда  әрбір  контрагенттің
      үлесі пропорционалды болуы талап етілмейді.
1023.  (iii)               Бұл  бөлікте  қаржы  активі   бөлігінен   (немесе
      аналогиялық қаржы активтері тобына)  шығатын  нақты  идентифициаланған
      ақша  қоры  ағымының  тек  пропорционалды  (теңдей   бөлінген)   үлесі
      қарастырылады.  Мысалы,  ұйым  контрагенттің  үлестік  құралданшығатын
      барлық ақша қоры ағымына 90 пайыздық үлеске құқылы  болуына  келісімге
      келеді. Бұл жағдайда  пайыздан  түсетін  ақша  қоры  ағымының  сол  90
      пайызына 3.2.3 - 3.2.9 -тармақтары қолданылады. Егерде контрагент саны
      біреуден   көп   болса,   және   өткізуші   ұйымның   үлесі   толықтай
      пропорционалды  болған  жағдайда,  онда  әрбір   контрагенттің   нақты
      идентифициаланған ақша қоры ағымының үлесі пропорционалды болуы  талап
      етілмейді.
1024.  (b)                   Қалған   жағдайлардың   бәрінде   балық   қаржы
      активтері (немесе аналогиялық қаржы  активтері  тобына)  үшін 3.2.3  -
      3.2.9 -тармақтары қолданылады. Мысалы, ұйым (i) қаржы активінің(немесе
      қаржы активтері тобының) ақшақорының түсімінің алғашқы немесе соңғы 90
      пайызын алуға немесе (ii) дебиторлық қарыз тобынан ақша қоры  ағымының
      90 пайызына құқығын берсе,  бірақ  сатып  алушыға  негізгі  дебиторлық
      қарыз көлемінен 8 пайызға  дейін  несиелік  залалдың  орнын  толтыруға
      кепілдік беретін болса,  онда 3.2.3  -  3.2.9-  тармақтары барлық  осы
      қаржы активтеріне  қолданылады(  немесе  аналогиялық  қаржы  активтері
      тобына).
1025. 3.2.3 - 3.2.9 -тармақтарындағы «қаржы активі» термині қаржы  активінің
      бөлігі дегенді (немесе аналогиялық қаржы активтері тобы) жоғарыда  (а)
      тармақшасында  көрсетілгендей  немесе  барлық  қаржы  активі   дегенді
      (немесе барлық қаржы активтері тобы) білдіреді.
1026. 3.2.3              Ұйым төмендегі жағдайда қаржы активтерін тануды
      тоқтатуы тиіс, егер тек:
1027. (а)                  осы қаржы активтерінен түсетін қаржы қорының
      ағымына келісілген құқығы мерзімінен шыққан кезде, немесе
1028. (b)                  ол қаржы активін 3.2.4 и 3.2.5
      -тармақтарында көрсетілгендей өткізетін болса, оған қоса 3.2.6
      тармағына сай өткізу  барысы тануды тоқтау талаптарын қанағаттандырған
      болса.
1029.  (Қаржы  активтерін  стандартты  шарт  негізінде  сату  бойынша 3.1.2-
      тармағын қараңыз)
1030.  3.2.4      Ұйым  қаржы  активін  келесі  шарттар  орындалғанда   ғана
      өткізеді:
1031. (а)                  ол осы қаржы активінен ақша құралдарының ағымын
      алуға келісімдік құқықтарды алуға; немесе
1032. (b)                  қаржы активінен ақша құралдарының ағымын алуға
      келісімдік құқықтарды сақтап қалады, бірақ 3.2.5.
      тармағындакөрсетілген шарттарды қанағаттандыратын келісім-шартқа
      сәйкес, осы ақша құралдарын бір немесе одан көп алушыларға төлеуге
      міндеттенеді.
1033.  3.2.5               Ұйым  қаржы  активінен  («бастапқы  актив»)  ақша
      құралдарының ағымын алуға келісімдік құқықтарды  сақтап  қалса,  бірақ
      осы ақша құралдарын бір немесе одан  көп  алушыларға  («соңғы  алушы»)
      төлеу туралы міндеттеме алса, бұл ұйым тек  төмендегі  барлық  3  шарт
      орындалған кезде  аталған  опреацияны  қаржы  активін  өткізу  ретінде
      қарастырады.
1034. (а)                  Ұйым бастапқы  актив  бойынша  эквивалентті  сома
      алмаған жағдайда, соңғы  алушыларға  соманы  төлеу  міндеттемесіне  ие
      болмайды. Ұйымның нарықтық  бағам  бойынша  қосылған  пайыздарды  қоса
      алғанда берілген соманы толық өтеу құқығымен қысқа мерзімді  алдын-ала
      төлемдер беруі бұл шартты бұзбайды.
1035.  (b)                   ақша  қаражаттарын  өткізу  туралы   келісімнің
      шарттарына сай, соңғы алушының оларға  ақша  қаражаттарын  төлеп  беру
      міндеттемесін  қамтамасыз  ету  ретінде  өткізуді  қоспағанда,  ұйымға
      бастапқы активті сатуға немесе кепілдікке беруге тыйым салынады.
1036. (c)                  Ұйым  соңғы  алушылардың  атынан  жиналатын  ақша
      қаражаттарын айтарлықтай кешіктірусіз аудару міндеттемесі бар.  Осыдан
      өзге, ақша қаражаттарын алу мерзімінен оларды соңғы алушыларға  аудару
      талабының  мерзіміне  дейінгі  есеп-қисап  өткізудің  қысқа   кезеңдік
      уақытында ақша қаражаттарына немесе  эквивалентті  ақша  қаражаттарына
      инвестиция салуды қоспағанда,  ұйымның  осы  ақша  қаражаттарын  қайта
      инвестициялауға  құқығы  жоқ  (ХҚЕС   (IAS)   7 «Ақша   қаражаттарының
      қозғалысы туралы есептілік» көрсетілгендей),  сонымен  бірге,  осындай
      инвестициядан түскен пайыздар соңғы алушыларға өткізіледі..
1037. 3.2.6              Ұйым қаржы активін өткізген кезде (3.2.4  қараңыз),
      ол қаржы  активін  иемденумен  байланысты  сақталатын  тәуекелдер  мен
      сыйақылар деңгейін бағалауы тиіс. Бұл жағдайда:
1038. (а)                   егер ұйым қаржы  активін  иемденумен  байланысты
      барлық дерлік тәуекелдер мен сыйақыларды  өткізсе,  ол  қаржы  активін
      тануды тоқтатып, осыдан  бөлек  активтер  және  міндеттемелер  ретінде
      өткізу кезінде құрылған немесе сақталып қалғандарын тануы тиіс.
1039. (b)                  егер ұйым  қаржы  активін  иемденумен  байланысты
      барлық тәуекелдер мен  сыйақыларды  сақтап  қалса,  ол  қаржы  активін
      тануды жалғастыруы тиіс.
1040. (c)                  егер ұйым  қаржы  активін  иемденумен  байланысты
      барлық дерлік тәуекелдерді  және  сыйақыларды  өткізбесе  және  сақтап
      қалмаса, ол қаржы активін бақылауды сақтап қалғандығын анықтауы  тиіс.
      Бұл жағдайда:
1041. (i)               егер ұйым бақылауды сақтап қалмаса,  онда  ол  қаржы
      активін тануды тоқтатып,  осыдан  бөлек  активтер  және  міндеттемелер
      ретінде өткізу кезінде  құрылған  немесе  сақталып  қалғандарын  тануы
      тиіс.
1042. (ii)              егер ұйым бақылауды сақтап қалса, ол  қаржы  активін
      тануды  қаржы   активінде   қатысуын   жалғастырып   жатқан   деңгейде
      жалғастыруы тиіс (қараңыз 3.2.16).
1043. 3.2.7              Тәуекелдер мен сыйақыларды өткізу (3.2.6  -қараңыз)
      ұйым активті өткізгеннен кейін тап болатын, өткізілген активтен түскен
      таза ақша ағымдарының сомалары  мен  мерзімдері  өзгеруінің  тәуекелін
      салыстыру арқылы бағаланады. Егер ұйым өзі тап болған, қаржы активінен
      түсетін болашақ ақша құралдарының таза  ағымының  келтірілген  құнының
      өзгеру тәуекелі өткізу  нәтижесінде  айтарлықтай  өзгеріске  ұшырамаса
      (мысалы,  ұйым  қаржы  активін   белгіленген   баға   бойынша   немесе
      кредитордың пайдасын қоса алғанда сату бағасы бойынша қайта сатып  алу
      шартымен сатып жіберуіне байланысты)  ұйым  қаржы  активін  иемденумен
      байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен сыйақылардысақтап  қалады.Егер
      ұйым қаржы активін иемденумен  байланысты  өзгерістер  тәуекелі  қаржы
      активімен   байланысты,   қаржы   активінен   түсетін   болашақ   ақша
      құралдарының таза ағымының келтірілген құнының жалпы ықтимал өзгеруіне
      қатысты маңызды болмаса,  ұйым  қаржы  активін  иемденумен  байланысты
      барлық дерлік  тәуекелдер  мен  сыйақыларды  өткізген  болып  саналады
      (мысалы, ұйым қаржы активін қайта сатып алу ықтималдығын  қайта  сатып
      алу  кезінде  тек  әділ  құн  бойынша  сатумен  немесе  займға  қатысу
      келісімшарты секілді 3.2.5  -тармағының шарттарына  жауап  беретіндей,
      үлкенірек қаржы активінен түсетін ақша қаражаттары  ағымының  толықтай
      мөлшерлес үлесін өткізумен байланысты).
1044. 3.2.8        Көптеген жағдайларда  ұйымның  қаржы  активін  иемденумен
      байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен  сыйақыларды  өткізгені  айқын
      болады және қандай да бір  есеп-қисаптарды  орындау  қажеттілігі  жоқ.
      Өзге жағдайларда өткізуге дейінгі және өткізуден кейінгі келешек  ақша
      қаражаттарының таза ағымының келтірілген құнының өзгеруімен байланысты
      ұйымның  тәуекелдерін  есептеу  және  салыстыру  қажет.  Есептеу  және
      салыстыру дисконттау мөлшерлемесі  ретінде  сәйкес  ағымдағы  нарықтық
      пайыздық мөлшерлемені пайдалану арқылы жасалады. Ақша қаражатының таза
      ағымының барлық негізді өзгерістері ескеріледі, осымен бірге,  туындау
      ықтималдығы жоғары нәтижелерге көбірек назар аударылады.
1045.  3.2.9         Ұйымның  өткізілген  активке  бақылауын  сақтап   қалуы
      (3.2.6(с)  -тармағын қараңыз)   қабылдаушы   тараптың   активті   сату
      мүмкіндігіне  байланысты.  Егер  қабылдаушы  тараптың  барлық  активті
      байланысты емес үшінші тарапқа  іс  жүзінде  сатып  жіберу  мүмкіндігі
      болса, және осымен бірге қабылдаушы тарап аталған мүмкіндікті  осындай
      өткізуге қосымша шектеулер қолданусыз біржақты  түрде  қабылдай  алса,
      ұйым бақылауды сақтамайды.
1046. Тануды тоқтату талаптарын қанағаттандыратын өткізулер
1047. 3.2.10    Егер ұйым  қаржы  активін  тануды  тоқтату  талаптарына  сай
      өткізсе, және қаржы активіне сыйақыға қызмет  көрсету  құқығын  сақтап
      қалса, онда ол осындай қызмет  көрсету  келісімшарты  бойынша  активті
      немесе міндеттемені тануы тиіс. Егер алынатын сыйақы ұйымның көрсеткен
      қызметін жеткілікті шамада өтемейтіні күтілетін болса, мұндай жағдайда
      қызмет көрсету бойынша міндеттеме әділ құн бойынша танылуы тиіс.  Егер
      алынатын сыйақы қызмет көрсету үшін  жеткіліктіден  көбірек  күтілетін
      болса, 3.1.13 -тармағына сәйкес, үлкенірек қаржы  активінің  баланстық
      құнын бөлу негізінде анықталған  көлемдегі  қызмет  көрсету  құқығымен
      ұсынылған қызмет көрсету бойынша актив танылуы тиіс.
1048. 3.2.11      Егер өткізу нәтижесінде қаржы активін тану  толық  көлемде
      тоқтатылса, бірақ өткізу нәтижесінде ұйым жаңа қаржы активін иемденуге
      немесе  жаңа  қаржы  міндеттемесін,  немесе  қызмет  көрсету   бойынша
      міндеттеме қабылдауға әкеп соқса, онда ұйым жаңа қаржы активін,  қаржы
      міндеттемесін немесе қызмет көрсету  міндеттемесін  әділ  құн  бойынша
      тануы тиіс.
1049.  3.2.12               Қаржы  активін  тануды  толық  көлемде   тоқтату
      кезінде:
1050.  (а)                   баланстық  құнның   (тануды   тоқтату   күнінде
      бағаланған) және
1051.  (b)                   алынған  өтемақы  сомасының  (жаңа  қабылданған
      міндеттемені  алып  тастағанда,  жаңа  алынған  активті  қоса  отырып)
      арасындағы айырмашылық пайда мен залал құрамында танылуы тиіс.
1052.  3.2.13               Егер  өткізілген  актив  үлкен  қаржы  активінің
      бөлігі болса (мысалы, ұйым қарыз құралының бөлігі болып табылатын ақша
      қаражаты ағымдарын өткізген кезде) (3.2.2(а) -тармағын қараңыз),  және
      осы   өткізілген   бөлік   тануды    тоқтату    талаптарын    толықтай
      қанағаттандыратын болса, алдыңғы үлкен қаржы активінің баланстық  құны
      танылуы жалғасып жатқан бөлік пен танылуы тоқтатылған бөлік  арасында,
      осы бөліктердің өткізу күніндегі  салыстырмалы  әділ  құнға  негізделе
      отырып, бөлінуі тиіс. 
1053. Осы мақсатта қызмет көрсету бойынша  сақталған  актив  есепте  танылуы
      тоқтатылмаған актив ретінде көрсетілуі тиіс. 
1054. (а)                  танылуы тоқтатылған бөлікке жатқызылған
      баланстық құн (тануды тоқтату күнінде бағаланған), және
1055. (b)                  танылуы тоқтатылған бөлік үшін алынған өтемақы
      сомасы (жаңа қабылданған міндеттемені алып тастағанда, жаңа алынған
      активті қоса отырып) арасындағы айырмашылық пайда мен залал құрамында
      танылуы тиіc.
1056. 3.2.14              Егер ұйым үлкен қаржы активінің алдыңғы  баланстық
      құнын танылуы жалғасып жатқан  бөлік  пен  танылуы  тоқтатылған  бөлік
      арасында бөлсе, танылуы жалғасып жатқан бөліктің әділ  құны  анықталуы
      тиіс.  Егер  ұйым  танылуы  жалғасып  жатқан  активке   балама   актив
      бөліктерін сату тәжірибесіне ие болса, немесе  активтің  осы  іспеттес
      бөліктеріне арналған басқа да нарықтық операциялар  бар  болса,  нақты
      операциялардың соңғы бағалары активтің осы  бөлігінің  ең  жақсы  әділ
      құнын бағалауды қамтамасыз етеді. Егер танылуы жалғасып  жатқан  актив
      бөлігінің әділ құнын анықтауға  негіз  бола  алатын  белгіленген  баға
      немесе таяуда өткізілген нарықтық  операциялар  болмаса,  үлкен  қаржы
      активінің толық әділ құны ментанылуы тоқтатылған активтің бөлігі  үшін
      қабылдаушы тарап  беретін  өтемақы  арасындағы  айырмашылық  ең  жақсы
      бағалау болып табылады.

1057.       Тануды тоқтату талаптарын қанағаттандырмайтын өткізулер

1058.    3.2.15                                             Егер     ұйымның
      өткізілген  активті  иемденумен  байланысты  барлық   тәуекелдер   мен
      сыйақыларды сақтап қалғандықтан өткізу тануды тоқтатуға әкеп  соқпаса,
      онда ұйым өткізілген активті толық көлемде  тануы  тиіс  және  алынған
      өтемақыға қатысты қаржылық міндеттемені тануы тиіс. Келесі  кезеңдерде
      ұйым өткізілген  активтен  түсетін  барлық  түсімдерді  және  қаржылық
      міндеттеме бойынша келтірілген шығындарды тануы тиіс.

1059. Өткізілген активтегі жалғаспалы қатысу

1060. 3.2.16                                          Егер  ұйым  өткізілген
      активті иемденумен байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен сыйақыларды
      не өткізбесе, не сақтамаса, және өткізілген активке  бақылауын  сақтап
      қалса, онда ұйым өзінің  осы  өткізілген  активтегі  қатысу  деңгейіне
      байланысты тануын  жалғастыра  береді.  Ұйымның  өткізілген  активтегі
      жалғаспалы  қатысуының  деңгейі  өткізілген   актив   құнының   өзгеру
      тәуекеліне ұшырау қаупі болып табылады. Мысалы:
1061. (а)                 егер ұйымның жалғаспалы қатысуы  өткізілген  актив
      бойынша кепілдеме формасында болса, онда ұйымның жалғаспалы қатысуының
      деңгейі (i) актив  көлемінің  және  (ii)  ұйым  қайтаруға  міндеттелуі
      ықтимал («кепілдік сомасы»)., алынған сыйақының ең үлкен сомасының  ең
      кіші көлемі болып табылады.
1062.  (b)                  егер  ұйымның  жалғаспалы   қатысуы   өткізілген
      активке шығарылған немесе сатып алынған опцион түрінде  болса  (немесе
      екеуі бірдей), онда ұйымның жалғаспалы қатысу деңгейі ұйым  сатып  ала
      алатын, өткізілген  активтің  көлемімен  бірдей.  Дегенмен,  әділ  құн
      бойынша бағаланатын,  активті  сатуға  шығарылған  опцион  жағдайында,
      ұйымның жалғаспалы қатысуының деңгейі өткізілген активтің әділ құнының
      және опционды орындау бағасының ең аз   көлемімен  шектелген  (В3.2.13
      -тармағынқараңыз).
1063. (c)                  егер ұйымның  жалғаспалы  қатысуы  есеп  айырысуы
      ақша құралдарымен жүзеге асырылатын  опцион  немесе  өткізілген  актив
      бойынша балама резерв түрінде болса, онда  ұйымның  жалғаспалы  қатысу
      деңгейі жоғарыда (b) тармағында көрсетілгендей, есеп айырысуы  ақшалай
      емес құралдармен  жүзеге асырылатын опцион ретіндегідей бағаланады.
1064. 3.2.17              Егер ұйым активті өзінің  қатысуы  деңгейіндегідей
      тануын жалғастырып жатса, онда ұйым онымен байланысты міндеттемені  де
      таниды. Осы стандарттың бағалауға қатысты өзге талаптарына қарамастан,
      өткізілген  актив  және  байланысты  міндеттеме  ұйым  сақтап   қалған
      құқықтар мен міндеттемелерді көрсететін негізде бағаланады. Байланысты
      міндеттеменің құны өткізілген активтің және  байланысты  міндеттеменің
      таза баланстық құны:
1065. (а)               егер өткізілген актив амортизацияланған құн  бойынша
      бағаланса,  ұйым   сақтап   қалған   құқықтар   мен   міндеттемелердің
      амортизацияланған құны; немесе
1066. (b)             егер өткізілген актив  әділ  құн  бойынша  бағаланатын
      болса, жеке негізде  бағаланатын,  ұйым  сақтап  қалған  құқықтар  мен
      міндеттемелердің тең әділ құны болып табылатындай есептеледі. 
1067. 3.2.18    Ұйым өткізілген активтегі  жалғаспалы  қатысуының  деңгейіне
      сай, кез-келген түсімді тануы тиіс, және байланысты міндеттеме бойынша
      шығындарды тануы тиіс.
1068.  3.2.19     Келесі  бағалаулар  мақсатында  өткізілген  активтің  және
      байланысты міндеттеменің әділ  құнындағы  танылған  өзгерістер  сатылы
      түрде 5.7.1 -тармағына сәйкес есепке алынады және өзара  есептелінбеуі
      тиіс. 
1069.  3.2.20               Егер  ұйым  қаржы  активінің  тек  бір  бөлігіне
      қатысуын жалғастырып жатса,  (мысалы,  егер  ұйым  өткізілген  активті
      қайта сатып алу құқығын сақтап қалады немесе ұйымның бақылауды  сақтай
      отырып,  бірақ  қаржы  активін  иемденумен  байланысты  барлық  дерлік
      тәуекелдер мен  сыйақыларды  сақтамайды)  онда  ұйым  қаржы  активінің
      алдыңғы баланстық  құнын  актив  бөліктерінің  өткізу  күніндегі  әділ
      құнына негізделе отырып, өзінің жалғаспалы қатысуы нәтижесінде  тануын
      жалғастырып жатқан бөлік пен танылуы тоқтаған бөлік арасында бөледі.
1070. Бұл мақсатқа 3.2.14- тармағының талаптары қолданылады.
1071. (а)                  бұдан әрі танылмайтын бөлікке берілген баланстық
      құн (тануды тоқтату күніне бағаланған) мен
1072. (b)                  танылуы тоқтатылған бөлікке алынған өтемақы
      сомасы арасындағы айырмашылық түсім мен шығын құрамында танылуы тиіс.
1073. 3.2.21      Егер өткізілген актив амортизацияланған құн бойынша
      бағаланса, осы стандарт қарастыратын, қаржылық міндеттемені түсім мен
      шығын арқылы әділ құн бойынша есептелетін ретінде сыныптау мүмкіндігі
      байланысты міндеттемеге қолданылмайды.

1074. Барлық өткізулер

1075.   3.2.22                                            Егер    өткізілген
      активті тану жалғасып жатса, онда  актив  және  байланысты  міндеттеме
      өзара есептелмеуі  тиіс.  Баламалы  түрде,  ұйым  өткізілген  активтен
      келетін  шығындарды  байланысты  міндетемелерден  келетін  шығындармен
      өзара есептемеуі тиіс.  (32  ХҚЕС  (IAS) «Қаржы  құралдары:  ақпаратты
      ұсыну», 42 -тармағын қараңыз).
1076.  3.2.23                                          Егер  өткізуші  тарап
      қабылдаушы тарапқа ақшалай  емес  қамтамасыздандыру  ұсынса  (қарыздық
      немесе үлескерлік құрал сияқты), өткізуші және қабылдаушы тараптың осы
      қамтамасыздандыруды    есепке    алуы    қабылдаушы    тараптың    осы
      қамтамасыздандыруды сатуға немесе қайта  кепілдікке  қою  құқығына  ие
      болуына, және өткізуші тараптың өз міндеттемелерін орындауына тәуелді.
      Өткізуші және қабылдаушы тараптар  мұндай  қамтамасыздандыруды  келесі
      жолмен көрсетуі тиіс:
1077.  (а)                   Егер  қабылдаушы  тарап,  келісімшартқа  немесе
      жалпы қабылданған тәжірибеге сай осы қамтамасыздандыруды сатуға немесе
      қайта кепілдікке  қоюға  құқылы  болса,  онда  өткізуші  тарап  мұндай
      активті өзінің қаржы жағдайы туралы есебінде (мысалы, кері  сатып  алу
      бойынша қарыз  құралының  немесе  дебиторлық  келісімшарттың  кепіліне
      берілген қарыз активі ретінде) басқа активтерден бөлек сыныптауы тиіс.
1078. (b)                  Егер қабылдаушы тарап өзіне кепілдемеге  берілген
      қамтамасыздандыруды сататын болса, онда ол сатудан түсімді тануы  және
      әділ құн бойынша бағаланған осы қамтамасыздандыруды қайтаруы тиіс.
1079.  (c)                   Егер  өткізуші  тарап   келісімшарт   шарттарын
      орындамаса және осындай қамтамасыздандыруды кері қайтарып алуға құқығы
      жоқ болса, онда ол бұл қамтамасыздандыруды тануын  тоқтатуы  тиіс,  ал
      қабылдаушы тарап бұл қамтамасыздандыруды әділ құн  бойынша  бағаланған
      өз активі ретінде немесе бұл қамтамасыздандыруды сатып жіберген болса,
      өзінің қамтамасыздандыруды қайтару міндетін тануын тоқтатуы тиіс.
1080. (d)                  (с) тармағында қарастырылған  жағдайларды  есепке
      алмағанда, бұл қамтамасыздандыруды өткізуші тарап  өз  активі  ретінде
      есептеуі, ал қабылдаушы тарап актив ретінде есептемеуі тиіс.  
1081. 3.3 ҚАРЖЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ТАНУДЫ ТОҚТАТУ
1082.   3.3.1                Ұйым   қаржы   міндеттемесін   (немесе    қаржы
      міндеттемесінің  бөлігін)  қаржылық   жағдайы   туралы   есептен   тек
      міндеттеме  төленгеннен   кейін,   яғни   келісімшарттағы   міндеттеме
      орындалған  немесе  жойылған,  немесе  мерзімі  аяқталған  кезде  ғана
      шығарады.
1083. 3.3.2              Қарыз алушы мен қарыз  беруші  арасындағы  шарттары
      нақты ерекшеленетін қарыз құралдарымен  алмасу  есепте  алдыңғы  қаржы
      міндеттемесін орындау  және  жаңа  қаржы  міндеттемесін  тану  ретінде
      көрсетілуі тиіс. Баламалы түрде, ағымдағы қаржы міндеттемесінің немесе
      оның бөлігі шарттарының өзгеруін (бұл өзгеріс қарыз алушының  қаржылық
      қиындықтарынан тәуелсіз) алғашқы қаржы міндеттемесінің орындалуы  және
      жаңа қаржы міндеттемесін тану ретінде есептеу керек.
1084.  3.3.3               Кез-келген   ақшалай   емес   активтерді   немесе
      қабылданған міндеттемелерді қоса  алғандағы  орындалған  немесе  басқа
      тарапқа берілген қаржы міндеттемесінің  баланстық  құны  мен  төленген
      өтемақының арасындағы айырмашылық түсім мен  шығын  құрамында  танылуы
      тиіс.
1085. 3.3.4        Егер ұйым өз қаржы міндеттемесінің  бөлігін  сатып  алса,
      онда ол қаржы міндеттемесінің алдыңғы баланстық құнын танылуы жалғасып
      жатқан бөлік пен танылуы тоқтатылған бөлік арасында,  осы  бөліктердің
      сатып алу күніндегі салыстырмалы әділ құнына  негізделе  отырып  бөлуі
      тиіс.   Өткізілген   ақшалай   емес   активтер   немесе    қабылданған
      міндеттемелерді қоса алғанда, (a) танылуы тоқтатылған бөлікке берілген
      баланстық  құн  мен  (b)  танылуы  тоқтатылған  бөлік  үшін   төленген
      өтемақының арасындағы баланстық құнның айырмашылығы түсім  мен  шыығын
      құрамында танылуы тиіс.

1086.                                                                4 ТАРАУ
      СЫНЫПТАУ                                                               
                                             

1087.    4.1.1        4.1.5     -тармағы қолданылмайынша,     ұйым     қаржы
      активтерін амортизацияланған      құнмен немесе әділ      құнмен кейін
      бағаланған түрде келесілердің екеуінің негізінде сыныпталуы тиіс:
1088. (a)              қаржы активтерін басқару үшін ұйымның бизнес  моделі;
      және
1089.   (b)                қаржы   активінің   келісімшарт   ақша    айналым
      ерекшеліктері.
1090. 4.1.2        Қаржы активі  амортизацияланған  құнмен  бағалануы  тиіс,
      егер келесі екі шарт орындалатын болса:
1091.  (a)               активті  бизнес-моделі  шеңберінде  иеленеді,  егер
      мақсаты шартты ақша айналымдарын жинақтау үшін активтерді иелену болып
      табылатын болса.
1092. (b)              қаржы активінің шарт  талаптары  қарыздың  төленбеген
      негізгі сомасына пайыз және басты  сомасының  жалғыз  төлемдері  болып
      табылатын ақша айналымдарына бекітілген мерзіміне бастама береді.
1093. B4.1.1 -B4.1.26 -тармақтары осы шарттарды қалай қолдануға  түсініктеме
      береді.
1094. 4.1.3              4.1.2(b)- тармағының мәнмәтіні  шеңберінде  ақшаның
      уақыт құндылығы үшін сыйақы  және  белгілі  уақыт  кезеңінде  қарыздың
      төленбеген негізгі сомасымен  байланысты  несие  беру  тәуекелі  болып
      табылады.
1095.  4.1.4        Қаржы  активі  амортизацияланған   құнмен   бағаланғанға
      дейін 4.1.2- тармағына сәйкес әділ құнмен бағалануы тиіс.

1096. ПАЙДА НЕМЕСЕ ЗАЛАЛ АРҚЫЛЫ ӘДІЛ ҚҰНДЫ ҚАРЖЫ АКТИВІН АНЫҚТАУ НҰСҚАСЫ

1097.  4.1.5        4.1.1-4.1.4  -тармақтарына қарамастан,   ұйым   бастапқы
      тануда қаржы активін пайда және залал арқылы  әділ  құнмен  бағаланған
      деп анықтауы мүмкін, егер солай  жасаған  жағдайда,  бағалауды  немесе
      тану өзгерушілікті (кейде есеп  жүргізу  үйлеспеушілігі  деп  аталады)
      жойса немесе  едәуір  қысқартатын  болса,  бұл  қарама-қарсы  жағдайда
      активті немесе жауапкершілікті  бағалау  немесе  осылардан  туындайтын
      әртүрлі негіздегі пайда мен залалды тану кезінде пайда болады( B4.1.29-
      B4.1.32 -тармақтарын қараңыз).
1098.   4.1.6         7   ХҚЕС    (IFRS) «Қаржы   құралдары:ақпаратты   ашып
      көрсету» бойынша әділ құн ретінде  бағаланып  сыныпталған  өзгерістері
      пайда мен залал құрамында көрсетілген каржы активтері  туралы  ақпарат
      беруді талап етеді.

1099. 4.2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІКТІ СЫНЫПТАУ

1100.  4.2.1         Ұйым  қолданыстағы  барлық тиімді  пайыздық  мөлшерлеме
      әдісін қолдана  отырып  амортизация  құнын  анықтау  нәтижесі  бойынша
      қаржылық жауапкершіліктерді   бағалау  ретінде  сыныптайды,  төмендегі
      жағдайлар бұл тәртіптен тыс болып табылады:
1101. (a)              пайда мен  залал  құрамында  көрсетілген  өзгерістері
      бар  әділ  құн  бойынша  бағаланған  қаржы   жауапкершіліктері. Мұндай
      жауапкершіліктер, туынды құралдарды қоса  алғанда,  соңынан  әділ  құн
      бойынша бағалануы тиіс жауапкершіліктер болып табылады.
1102. (b)               қаржы  активтерін  өткізуде  тануды  тоқтату  немесе
      жалғаспалы   қатысу    қағидасы    қолданылған    жағдай    талаптарын
      қатнағаттандырмаған  кездегі   қаржылық   жауапкершіліктер.   Қаржылық
      жауапкершіліктердің     мұндай      түрлеріне 3.2.15 және3.2.17      -
      тармақтары қолданылады.
1103.  (с)               А  қосымшасынында  берілген  анықтамаға   сай қаржы
      кепілдемесінің      келісімшарттары. Егер 4.2.1(a)      және       (b)
      -тармақтарықолданылмаған  болса,  эмитент  мұндай  келісімді   алғашқы
      танығаннан  кейін  мұндай  келісімдерді  соңынан  ең  жоғарғы   сомада
      бағайлайды, олар:
1104. (і)               37 ХҚЕС (IAS) «Міндеттемелер,  шартты  міндеттемелер
      және шартты активтер» бойынша анықталған сома,
1105. (іі)             қажет жағдайда 18 ХҚЕС(IAS) «Табыс»  стандартына  сай
      танылған жинақталған амортизациядан шегерілген алғашқы  танылған  сома
      (5.1.1-тармақты қараңыз).
1106. (d)                      нарық  бағасынан  төмен  пайыздық  мөлшерлеме
      негізінде       қарыз        беру        жауапкершілігі. Егер 4.2.1(a)
      -тармағықолданылмаған  болса,  эмитент  алғашқы  танудан  кейін мұндай
      жауапкершіліктерді соңынан ең жоғарғы сомада бағайлайды, олар:
1107. (і)               37 ХҚЕС (IAS) бойынша анықталған сома, және
1108. (іі)             қажет жағдайда 18 ХҚЕС(IAS) стандартына сай  танылған
      жинақталған амортизациядан шегерілген алғашқы  танылған  сома  (5.1.1-
      тармақты қараңыз).

1109. «ӘДІЛ ҚҰН БОЙЫНША БАҒАЛАНҒАН ПАЙДА МЕН ТАБЫС ҚҰРАМЫНДА ӨЗГЕРІСІ
      КӨРСЕТІЛГЕН» ҚАРЖЫ ЖАУАПКЕРШІЛІГІН СЫНЫПТАУДЫҢ МҮМКІНДІГІ

1110. 4.2.2               Егер 4.3.5  -тармағына сай  рұқсат  етілсе  немесе
      ақпаратты тиесілі беруді қамтамасыз ететіндей болса, онда ұйымға  әділ
      құн бойынша бағаланған пайда мен табыс құрамында өзгерісі  көрсетілген
      қаржы жауапкершілігін қайтарусыз сыныптаудың мүмкіндігі бар, себебі
1111. (а)              бағалаудағы немесе  танудағы  талапқа  сай  келмейтін
      жағдайларды жояды  немесе  едәуір  азайтады  (кейде  бұл  есептілктегі
      сәйкессіздіктер (сәйкес  келмеушіліктер)  деп  те  беріледі),  әйтпесе
      активтер мен жауапкершіліктерді   бағалауда  немесе  түрлі  негіздерді
      қолдану  арқылы  оларға  байланысты  пайда   мен   залалдарды   тануда
      сәйкессіздіктер орын алуы мүмкін; немесе
1112. (b)              қаржы жауапкершілігі тобын немесе  қаржы  активі  мен
      қаржы жауапкершілігі тобын басқару және осындай топқа жататын нәтижені
      бағалау  құжатталған  тәуекелділікті  басқару   стратегиясына   немесе
      инвестициялық сратегиясына сай әділ құн  негізінде  жүзеге  асырылады.
      Ал, ұйымның негізгі басқарушы  мүшелеріне  (2003  жылы  жарияланған 24
      ХҚЕС  (IAS) «Байланысты  тараптар  жөнінде  ақпаратты  ашып   көрсету»
      стандартында берілген анықтамаға сәйкес), мысалы, директорлар кеңесіне
      және бас директорға жоғарыда аталған сол негізде қалыптастырылған  топ
      туралы ішкі ақпарат беріледі.
1113. 4.2.3        7 ХҚЕС (IFRS) ұйымнан пайда мен залал құрамында  өзгерісі
      көрсетілген, әділ құн бағасы арқылы сыныпталатын қаржы  жауапкершілігі
      жөнінде ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.
1114.  
1115.       4.3       КІРІСТІРІЛГЕН        ТУЫНДЫ        ҚҰРАЛДАР           
                                                    
1116. 4.3.1         Енгізілген туынды құрал гибридті келісімшарттың  құраушы
      бөлігі болып табылады, ол сонымен қатар құрамдас құралдың кейбір  ақша
      айналымдары бөлек туынды құрал сияқты өзгеретін  әсер  беретін  туынды
      құрал емес  негізгі  шарттан  тұрады.  Енгізілген  туынды  құрал  ақша
      айналымдарының кейбіреуін  немесе  барлығын  туғызады,  олай  болмаған
      жағдайда, белгіленген пайыз мөлшері,  қаржы  құралының  бағасы,  тауар
      бағасы,  шетелдік  ақша  айырбастау  бағамы,  бағалар   немесе   бағам
      көрсеткіші,  несие  қабілеттілігін  бағалау  немесе  несие  көрсеткіші
      немесе келісімшарт тараптарына қатысы  жоқ  айнымалы  болып  табылатын
      қаржы емес айнымалы жағдайында қамтамасыз етілген басқа да  айнымалыға
      сәйкес  келісімшарт  бойынша  өзгертілуі  талап  етіле  алады.   Қаржы
      құралына  қосылатын,  бірақ  бұл  құралдан  келісім  бойынша  тәуелсіз
      тасымалданатын немесе әртүрлі тараптары бар  туынды  құрал  енгізілген
      туынды құрал емес, бөлек қаржы құралы болып табылады.

1117. Қаржы активі болып табылатын негізгі келісімшарттан тұратын гибридті
      келісімшарт

1118. 4.3.2        Егер гибридті келісімшарт құрамында ХҚЕС  (IFRS)  қолдану
      шеңберіндегі  негізгі  келісімшарттан  тұрса,  ұйым 4.1.1   -   4.1.5-
      тармақтарындағы талаптарды бүкіл гибридті келісімшартта қолдануы тиіс.

1119.                  Басқа да гибридті келісімшарт түрлері

1120. 4.3.3        Егер гибридті келісімшарт құрамында ХҚЕС  (IFRS)  қолдану
      шеңберінде емес негізгі келісімшарттан тұрса, осы стандарт ХҚЕС (IFRS)
      аясында ұйым енгізілген туынды құралды  негізгі  келісімшарттан  бөліп
      қарауы тиіс, егер:
1121. (а)              кірістірілген  туынды  құралдың  экономикалық  сипаты
      мен  тәуекелі  негізгі   келісімшарттың   экономикалық   сипаты   және
      тәуекелімен   тығыз   байланыста   болмайды   (B4.3.5   және   B4.3.8-
      тармақтары);
1122.  (b)               тәуелсіз  құралдың  шарттары  кірістірілген  туынды
      құралдың  шарттарымен   ұқсас   болып   келіп,   кірістірілген   құрал
      анықтамасына тура келеді; және
1123.  (c)               пайда  мен  залал  құрамында  өзгерісі  көрсетілген
      гибридті келісімшарт әділ құн бойынша бағаланбайды. (яғни,  пайда  мен
      залал құрамында өзгерісі  көрсетілген,  әділ  құн  бойынша  бағаланған
      қаржы активі мен қаржы  жауапкершілігіне  кірістірілген  туынды  құрал
      тәуелсіз болып табылмайды).
1124. 4.3.4       Егер кірістірілген туынды құрал  тәуелсіз  болатын  болса,
      негізгі  келісімшарт  есептілікте  ХҚЕС-ның  (IFRS)  талаптарына   сай
      көрсетілетін болады. Осы стандарт  қаржы  жағдайы  туралы  есептілікте
      кірістірілген қаржы құралдарын  міндетті  түрде  жеке  көрсету  туралы
      арнайы талап қоймайды.
1125.     4.3.5       4.3.3 және 4.3.4     -талаптарына қарамастан,     егер
      келісімшартта  бір  немесе  одан  көп  кірістірілген  туынды  құралдар
      болатын болса және негізгі келісімшарт осы келісімшарттың талаптарының
      аумағына кірмейтін актив болып табылатын болса,  онда  ұйым  төмендегі
      шарттардан тыс жағдайда  гибридті  келісімшартты  тұтастай  пайда  мен
      залал құрамында өзгерісі көрсетілген әділ құн бойынша бағалау  ретінде
      сыныптай алады:
1126. (а)              кірістірілген туынды құрал  (құралдар)  ақша  қорының
      қозғалысына  едәуір  өзгерістік  әсер  тигізбейді,  әйтпеген  жағдайда
      келісімшарт бойынша талап етілетін болады; немесе
1127. (b)              осындай гибридті құралды алғаш рет қарастыруда  терең
      талдау жасамастан немесе талдаудан  толықтай  бас  тартылған  жағдайда
      кірістірілген туынды құралды(құралдарды)  (мысалы,  ұстаушыға  қарызын
      амортизацияланған құнға шамалас жуық  құнмен  мерзімінен  ерте  жабуды
      жүзеге асыруға мүмкіндік беретін) бөлек алып қарауға болмайды.
1128. 4.3.6       Егер осы стандарт талаптарына сәйкес кірістірілген  туынды
      құралды негізгі келісімшарттан бөлек алып қарау тиіс болса, бірақ ұйым
      кірістірілген құралды алған кезде немесе есептілік  мерзімінің  соңына
      дейін оны жеке  бағалауға  шамасы  келмесе,  онда  ұйым  бұл  гибридті
      келісімшартты «пайда мен залал құрамында өзгерісі көрсетілген әділ құн
      бойынша бағалау» деп сыныптауы тиіс.
1129. 4.3.7        Егер ұйым кірістірілген туынды  құралдың  шарттарына  сай
      оның шынайы әділ  құнын  анықтай  алмаса,  онда  кірістірілген  туынды
      құралдың әділ құны - әділ құны осы стандарт талаптарына сай анықталған
      гибридті келісімшарттың әділ құны мен негізгі келісімшарттың әділ құны
      арасындағы айырмашылық болып табылады. Егер ұйым берілген әдіс  ойынша
      кірістірілген туынды құралдың әділ құнын анықтай  алмасы,  онда 4.3.6-
      тармақбасшылыққа  алынып,  гибридті  келісімшартты  «пайда  мен  залал
      құрамында  өзгерісі  көрсетілген  әділ  құн   бойынша   бағалау»   деп
      сыныпталады.

1130.                               4.4                                Қайта
      сыныптау                                                               
                               

1131.  4.4.1         Ұйым  қаржы  активтерін  басқару  үшін   ұйым   моделін
      өзгерткен жағдайда ғана, ол  барлық  бұзылған  қаржы  активтерін 4.1.1
      -4.1.4 -тармақтарына сәйкес қайта сыныптауы тиіс.
1132. 4.4.2        Ұйым ешбір қаржы міндеттемелерін қайта сыныптамауы тиіс.
1133. 4.4.3       4.4.1 және 4.4.2 -тармақтарының мәнмәтінінің шеңберінде
      төменде келтірілген өзгертілген жағдайлар қайта сыныптауға жатпайды:
1134. (а)              бұған дейін ақша қозғалысын немесе таза инвестицияны
      хедждеуде хедждеудің тиімді құралы ретінде сыныпталған туынды құрал
      көрсетілген сапасында одан әрі сыныптау критериін қанағаттандырмайды;
1135. (b)              ақша қозғалысын немесе  таза  инвестицияны  хедждеуде
      туынды құрал хедждеудің құралы ретінде сыныпталады және  тиімді  құрал
      болып келеді.

1136. 5 ТАРАУ    БАҒАЛАУ

|5.1 ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІНІҢ БАСТАПҚЫ БАҒАЛАНУЫ                             |


1137.  5.1.1        Бастапқы  тануда,  ұйым  қаржы  активін   немесе   қаржы
      жауапкершілігін  әділ   құнмен   бағалайды   (5.4.1-5.4.3 және B5.4.1-
      B5.4.17 -тармақтарын қараңыз)  сонымен  қатар,  егер  қаржы  активтері
      пайда немесе залал арқылы әділ құнмен бағаланбаса,  келісім  шығындары
      қаржы  активінің  сатылып  алынуына   тура   қатысты   болады, аударым
      шығындары тікелей сатып  алу  немесе  қаржы  активтерін  немесе  қаржы
      міндеттемелерін жариялаумен байланысты болады.
1138. 5.1.1A    Әйтсе де, егер қаржы активтер немесе  қаржы  мiндеттемесiнiң
      әдiл құны мәмiленiң бағасы, кәсiпорын бастапқы мойындауда айырмашылығы
      болады B5.1.2A тармағын қолдануы керек болады.

1139.   5.1.2          Ұйым   амортизацияланған   құн    бойынша    бағалану
      нәтижесіндегі активтің есп беру күніндегі есептілікті  қолданса,  онда
      мұндай актив бірден келісім жасасқан күндегі әділ құн бойынша танылады
      (B3.1.3-B3.1.6 - тармақтарын қараңыз).

|5.1. ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІНІҢ КЕЙІНГІ БАҒАЛАНУЫ                              |


1140. 5.2.1        Бастапқы танудан кейін, ұйым қаржы активін 4.1.1 -  4.1.5
      -тармақтарына сәйкес әділ құнмен (5.4.1,  5.4.2 және B5.4.1-B5.4.17  -
      тармақтарынқараңыз)  немесе  амортизацияланған  құнмен   ( 9 және AG5-
      AG8 (IAS 39)) бағалауы тиіс.
1141.   5.2.2         Ұйым 58-65 және   39   ХҚЕС-тың   (IAS)  AG84-AG93   -
      тармақтарындағы хедждік есептілік талаптарын амортизацияланған  құнмен
      бағаланған қаржы активтеріне қолдануы тиіс

1142. 5.2.3       Ұйым 39 ХҚЕС-тың (IAS) 89-102  -  тармақтарындағы хедждік 
      есептілік  талаптарын хеджирленетін   бап ретінде   анықталған   қаржы
      активіне  қолдануы  тиіс  (39  ХҚЕС-тың   (IAS) AG98-AG101 және 78-84-
      тармақтарын қараңыз).

|5.1. ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ КЕЙІНГ БАҒАЛАНУЫ АКТИВТЕРІНІҢ БАСТАПҚЫ  |
|БАҒАЛАНУЫ                                                              |


1143. 5.3.1       Алғашқы танудан кейін ұйым қаржы жауапкершіліктерін 4.2.1-
      4.2.2 - тармақтардың талаптары бойынша бағалайды  (амортизациялық  құн
      үшін 39 ХҚЕС-тың (IAS) 9- және AG5-AG8-тармақтарын қараңыз).
1144. 5.3.2        Ұйым 39 ХҚЕС-тың (IAS) 89-102 -  тармақтарындағы хедждік 
      есептілік  талаптарын хеджирленетін   бап ретінде   анықталған   қаржы
      жауапкершілігіне қолдануы тиіс (39 ХҚЕС-тың  (IAS) AG98-AG101 және 78-
      84-тармақтарын қараңыз).

1145. 5.4 ӘДІЛ ҚҰН БОЙЫНША БАҒАЛАУ

1146. 5.4.1-     []
1147. []5.4.3       [Жойылды]
1148. 5.5     Амортизацияланған құн өлшемі - қолданылмайды

1149. 5.6 ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІН ҚАЙТА СЫНЫПТАУ

1150.   5.6.1                         Егер    ұйым    қаржы    активін 4.4.1
      -тармағына сәйкес қайта сыныптайтын болса, ол  қайта  сыныптауді қайта
      сыныптау  күнінен бастап  перспективалық  түрде  қолдануы  тиіс.  Ұйым
      қандай болсын бұрын танылған  пайда,  залал  немесе  пайыздарды  қайта
      есептемеуі тиіс.
1151.  5.6.2         Егер, 4.4.1   -тармағына сәйкес,   ұйым   әділ   құнмен
      бағаланатындай қаржы активін  қайта  жіктесе,  оның  әділ  құны  қайта
      сыныптау күнінде анықталады. Бұрынғы есептеу  бағасы  және  әділ  құны
      арасындағы айырмашылықтан туатын қандай  болсын  пайда  немесе  залал,
      табыс немесе шығыннан танылады.
1152.  5.6.3        Егер, 4.4.1  -тармағына сәйкес,  ұйым  амортизацияланған
      құнмен бағаланатындай қаржы  активін  қайта  сыныптайтын  болса,  оның
      қайта сыныптау күніндегі әділ  құн  оның  жаңа  есептеу  бағасы  болып
      қалыптасады.

1153. 5.7 ПАЙДА ЖӘНЕ ЗАЛАЛ

1154. 5.7.1       Әділ құн бойынша бағаланып, қаржы активінен  немесе  қаржы
      жауапкершілігінен   туындаған  пайда  мен  залал  төменде  көрсетілген
      жағдайлардан тыс жағдайда пайда немесе залал құрамында танылады:
1155.  (а)                қаржы  активі  немесе   жауапкершілігі   хеджирлеу
      қатынастарының  бөлігі  болып  табылса   (39   ХҚЕС-тың   (IAS) 89-102
      тармақтарын қараңыз)
1156.   (b)                қаржы   активі   немесе    жауапкершілігі үлестік
      құралдың инвестициясы болып  табылса  жәнеұйым 5.7.5  тармағына сәйкес
      басқа да жиынтық табыстар құрамында осындай инвестициялардан туындаған
      пайда мен залалды көрсету жөнінде шешім қабылдаса, немесе
1157.  (с)               аталмыш  қаржы  жауапкершілігі  «әділ  құн  бойынша
      бағаланып, ондағы  өзгерістер  пайда  мен  залал  құрамында  көрсетілу
      ретінде  сыныпталса  және  ұйым 5.7.7  -тармағына сай  ұйым  басқа  да
      жиынтық табыстардың құрамында несиелік тәуекелділікің  жауапкершілікке
      байланысты өзгеріс салдарларын көрстуге міндетті.
1158.  5.7.2        Амортизацияланған  құнмен  бағаланған   және   хеджирлеу
      қатынастарының бөлігі  болып  табылмайтын  (39  ХҚЕС-тың  (IAS) 89-102
      тармақтарын қараңыз) қаржы активінен түскен пайда немесе залал  мұндай
      қаржы активінің  танылуы  тоқтатылған  немесе 5.6.2  -тармағына сәйкес
      құнсызданған  немесе  қайта  жіктелген  кезіндегі  пайда   мен   залал
      құрамында танылады, сондай ақ амортизация үрдісі арқылы да танылады. 
1159.   5.7.3          Хеджирлеуге   жататын   қаржы   активтерінен   немесе
      жауапкершілігінен туындаған пайда немесе залал  баптары(78-84 және  39
      ХҚЕС-тың (IAS) AG98-AG101 тармақтарын қараңыз) 39  ХҚЕС-тың  (IAS) 89-
      102 тармақтарына сәйкес танылуы тиіс.
1160. 5.7.4        Егер ұйым есепке алу күні бойынша есеп айырысуды  қолдану
      арқылы қаржы активін таныса (3.1.2 -тармағы және В3.1.3 - және B 3.1.6-
       тармақтарын қараңыз), онда мәмілеге келген күн мен есеп айырысу  күні
      аралығында  туындаған  активтің  әділ  құнындағы  кез-келген   өзгеріс
      амортизацияланған құн бойынша бағаланған  актив  тарапынан  танылмайды
      (құнсыздану салдарынан орын алған залалды есепке алмағанда).  Ал  әділ
      құн бойынша бағаланатын активтер  пайда  мен  залал  құрамындағы  әділ
      құнының өзгерісі танылады немесе 5.7.1 -тармағына сай басқа да жиынтық
      кірістің құрамында танылады.

1161. Үлестік құралдарға салынатын инвестициялар

1162. 5.7.5         Бастапқы  тануда,  ұйым сату  үшін  жүргізілмейтін ХҚЕС-
      ты(IFRS)  қолдану  аясындағы  үлестік  құралына  ақша  салымының  әділ
      құнындағы кейінгі өзгерістерді басқа  жиынтық  пайданы  ұсынуға  соңғы
      таңдау жасай алады.
1163. 5.7.6        Егер ұйым 5.7.5 -тармағына сәйкес таңдау жасайтын  болса,
      ол        ұйымның         дивиденд         төлемдерін         қабылдау
      құқығы 18 ХҚЕС (IAS) стандартына  сәйкес   бекітілген   уақытта   ақша
      салымдарынан  түскен дивидендті табыс немесе залалда тануы тиіс.

1164. Пайда мен залал құрамында көрсетілетін әділ құн бойынша бағаланатын
      жауапкершіліктер

1165. 5.7.7         Пайда  мен  залал  құрамындағы  қаржы  жауапкершілігінен
      түскен, әділ құн бойынша бағаланған кіріс пен шығыс өзгерістерін  ұйым
      төмендегідей жолмен көрсетеді:
1166.   (а)                Несиелік   тәуекелділікке   қатысы   бар    қаржы
      жауапкершілігінің әділ құнының өзгерісінің  көлемі  басқа  да  жиынтық
      кірістердік құрамында көрсетілуі  тиіс  (B5.7.13-B5.7.20  -тармақтарын
      қараңыз), және
1167. (b)               жауапкершіліктің  әділ  құнының  өзгерісінің  қалған
      көлемі пайда мен залал құрамында көрсетілуі тиіс,
1168.  Төмендегі  аталған  жағдайды  есептемегенде,  яғни   (a)   тармағында
      берілгендей   жауапкершілік    бойынша    несиелік    тәуекелділігінің
      өзгерісінің әсері пайда мен залал есептілігінде  сәйкессіздіктің  орын
      алуына немесе  ұлғаюына  әкелсе, 5.7.8  -тармағы қолданылады.  B5.7.5-
      B5.7.7  және  B5.7.10-B5.7.12-  тармақтары  есептілікте   сәйкессіздік
      немесе оның ұлғаюы  орын  алған-алмаған  жағдайын  анықтаудың  нұсқауы
      берілген.
1169. 5.7.8       Егер 5.7.7 -тармағында қойылған талаптар  пайда мен  залал
      есептілігінде  сәйкессіздіктің  орын  алуына  немесе   оның   ұлғаюына
      салдарын   тигізсе,   ұйым   пайда   мен   залал   құрамында   осындай
      жауапкершліктен  (несиелік  тәуекелділік   өзгерісінің   әсерін   қоса
      алғанда) түскен барлық кіріс пен шығысты көрсетуі тиіс.
1170.  5.7.9         5.7.7 және 5.7.8   -тармақтарында қойылған   талаптарға
      қарамастан, ұйым пайда мен залал құрамында өзгерісі көрсетілетін  әділ
      құнмен  бағаланған  несие  алу  бойынша  жауапкершіліктер   мен  қаржы
      кепілдігі келісімшарттарынан түскен барлық кіріс пен шығысты пайда мен
      залал құрамында көрсетуі тиіс. 

1171. ТАРАУ 6  ХЕДЖИРЛІК ЕСЕП - ҚОЛДАНЫЛМАЙДЫ


1172. ТАРАУ 7 КҮШІНЕ ЕНУ КҮНІ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢ


1173. 7.1 КҮШІНЕ ЕНУ КҮНІ

1174. 7.1.1        Ұйым бұл ХҚЕС-ты (IFRS) 2015жылдың 1  қаңтарынан  бастап 
      немесе осы күннен әрі  қарай  жылдық  есептілік  кезеңдеріне  қолдануы
      тиіс. Мерзімнен бұрын қолдану рұқсат етіледі. Егер ұйым осы стандартты
      қолдануға шешім қабылдаса және 2009 жылы шыққан 9 ХҚЕС-ты(IFRS)  бұған
      дейін қолданбаған болса, онда ол  осы  стандарттың  барлық  талаптарын
      бірдей орындауы  тиіс  (7.3.2  -тармағын  қараңыз).  Егер  ұйым  қаржы
      есебіне осы ХҚЕС-ты (IFRS) 2015жылдың 1  қаңтарынан  бұрын  қолданатын
      болса, ол бұл деректі  ашып  көрсетілуі  тиіс  және  сонымен  қатар  С
      Қосымшасындағы түзетулерді қолдануы тиіс.
1175. 7.1.2        2011 жылғы мамыр айындағы 10 ХҚЕС және 11  ХҚЕС Бірлескен
      шаралар3.2.1, B3.2.1-B3.2.3, B4.3.12 (с), B5.7.15, C11, C30  түзетулер
      енгізілді, C23 және  С  28  байланысты  тармақтар  жойылды.  Ұйым  осы
      түзетулерді қолданған кезде 10 ХҚЕС және 11 ХҚЕС қолдану қажет.
1176. 7.1.3        2011 жылғы мамыр айындағы  13  ХҚЕС  әділ  құнға  3.2.14,
      4.3.7, 5.1.1,  5.2.1,  5.6.2,  7.2.5,  7.2.11,  7.2.12  тармақтары,  А
      Қосымшасы  түзетілді,B3.2.11,  B3.2.17,  B5.1.1,   B5.4.14,   B5.4.16,
      B5.7.20,  C3,  C11,  C26,  C28  ,  C30,  C49   және   C53   тармақтары
      жойылды,5.4.2, B5.4.1-B5.4.13,5.1.1A, B5.1.2A және B5.2.2A  тармақтары
      қосылды.Ұйым осы түзетулерді қолданған кезде 13 ХҚЕС қолдану қажет.

1177. 7.2  ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ ЖАҢА ТӘРТІБІНЕ КӨШУ

1178. 7.2.1        Ұйым  бұл  ХҚЕС-ты  (IFRS)  ретроспективті  түрде 8  ҚЕХC
      (IAS) Есеп   саясаты,   бухгалтерлік   есеп   бағалауларнда    болатын
      өзгерістер   мен  қателер,  7.2.4-7.2.15-  тармақтарынан   басқаларына
      қолдануы тиіс. Бұл ХҚЕС (IFRS) бастапқы қолдану күнінен бастап танылуы
      тоқтатылған баптарға қолданылмауы тиіс.
1179. 7.2.2        7.2.3-7.2.13 тармақтарында көрсетілген есеп берудің  жаңа
      тәртібіне көшу жағдайында, бастапқы қолдану күні болып ұйым бұл  ХҚЕС-
      тың (IFRS) талаптарын алғашқы  қолданған  күн  болып  табылады.Алғашқы
      қолданған күн болып:
1180. (a)              бұл ХҚЕС-ты (IFRS)  2011  жылдың  1  қаңтарына  дейін
      бірінші рет қолданып отырған ұйымдар осы ХҚЕС  (IFRS)  шығу  күні  мен
      2010 жылдың 31 желтоқсан арасындағы қандай болсын күн; немесе
1181. (b)              ұйым осы Cтандартты  ХҚЕС  (IFRS)  алғашқы  есептілік
      кезеңінде  қолдануды  басындағы  күн,  ал  ұл  стадартты  бірінші  рет
      қолданып отырған ұйым үшін  2011  жылдың  1  қаңтарынан  немесе   одан
      кейінгі күндер.
1182. 7.2.3        Егер бастапқы қолданыстың күні  есепберу  кезеңінің  басы
      болып табылмаса, ұйым бұл деректі ашып  көрсетуі  тиіс  және  бастапқы
      қолданыстың көрсеткен күнін қолдану себептерін ашып көрсетуі тиіс.
1183. 7.2.4        Бастапқы қолданыстың күнінде, ұйым  бастапқы  қолданыстың
      күнінде   болған   фактілер   мен   жағдайлар   негізінде 4.1.2   (а)-
      тармағындағышартты қаржы активінің  қабылдайтынын  не  қабылдамайтынын
      бағалауы тиіс.  Қорытынды  сыныптау  бұрынғы  есептесу  кезеңдеріндегі
      ұйымның бизнес нұсқасына байланыссыз ретроспективті қолданылуы тиіс.
1184.  7.2.5         Егер  ұйым   гибрид   келісімшартты 4.1.4 немесе 4.1.5-
      тармақтарына сәйкес  әділ  құнмен  бағалайтын  болса,   бірақ   гибрид
      келісімшарттың әділ құны салыстырмалы  кезеңдерде  анықталмаған,  онда
      салыстырмалы есептесу кезеңдеріндегі гибрид келісімшарттың  әділ  құны
      әрбір  салыстырмалы  есептесу  кезеңдерінің  соңында   компоненттердің
      (яғни, туынды құрал емес тасушы және  енгізілген  туынды  құрал)  әділ
      құнының есептелуі тиіс.
1185. 7.2.6        Бастапқы қолданыстың  күнінде,  ұйым  сол  күндегі  бүкіл
      гибрид келісімшарттың әділ құны  мен  бастапқы  қолданыстың  күніндегі
      гибрид келісімшарт компоненттерінің  әділ  құнының  сомасы  арасындағы
      айырмашылықты тануы тиіс:
1186. (a)              егер  ұйым  бұл  ХҚЕС-ты  (IFRS)  есептесу  кезеңінің
      басында қолданатын болса, бастапқы  қолданыстың  есептілік   кезеңінің
      бөлінбеген табысының ашқанда; немесе
1187.  (b)             егер  ұйым  бұл  ХҚЕС-ты  (IFRS)  есептесу  кезеңінің
      ағымында қолданатын болса пайда немесе залал құрамында.
1188.  7.2.7          Бастапқы  қолданыстың   күнінде    ұйым   төмендегідей
      сыныптай алады:
1189. (a)             4.1.5 -тармағына сәйкес пайда немесе  залал  құрамында
      көрсетілетін  әділ құнмен бағаланған қаржы активі деп; немесе
1190. (b)            5.7.5 -тармағына сәйкес басқа жиынтық кіріс  құрамында 
      әділ құнмен бағаланған ретінде үлестік  құралға  құйылатын  инвестиция
      деп.
1191. Мұндай сыныптау бастапқы  қолданыстың  күніндегі  нақты  фактілер  мен
      жағдайлардың негізінде жұзеге асырылады. Бұл  сыныптау  ретроспективті
      түрде қолданылуы тиіс.
1192. 7.2.8         Бастапқы қолданыстың күнінде, ұйым:
1193.  (a)               егер   қаржы   активі 4.1.5   -тармағындағы талапты
      қанағаттандырмайтын  болса, онда ұйым  пайда  немесе  залал  құрамында
      өзгерісі көрсетілген, әділ құнмен  бағаланған  қаржы  активінің  бұған
      дейінгі сыныптауын жоюы тиіс.
1194.   (b)              егер   қаржы   активі 4.1.5   -тармағындағы талапты
      қанағаттандырмайтын  болса, онда ұйым  пайда  немесе  залал  құрамында
      өзгерісі көрсетілген, әділ құнмен  бағаланған  қаржы  активінің  бұған
      дейінгі сыныптауын жоя алады.
1195. Мұндай жою бастапқы қолданыстың күнінде болған фактілер мен
      жағдайлардыңнегізінде орындалуы тиіс. Бұл сыныптау ретроспективті
      қолданылуы тиіс.
1196. 7.2.9         Бастапқы қолданыстың күнінде ұйым:
1197. (a)             қаржы жауапкершілігін  пайда  немесе  залал  құрамында
      өзгерісі  көрсетілген,  әділ  құнмен  бағаланған  ретінде 4.2.2    (а)
      -тармағына сай сыныптай алады.
1198. (b)            қаржы  жауапкершілігін  пайда  немесе  залал  құрамында
      өзгерісі көрсетілген, әділ құнмен бағаланған ретінде  сынаптауды  жоюы
      тиіс, егер4.2.2  (а) -тармағындағы шарттарға сай  алғашқы  тануда  осы
      сынаптау  жасалған  болса  және  бастапқы  қолданыс  күнінде   аталған
      шарттарды қанағаттандырмайтын болса. 
1199. (с)             қаржы жауапкершілігін  пайда  немесе  залал  құрамында
      өзгерісі көрсетілген, әділ құнмен бағаланған  ретінде  сынаптауды  жоя
      алады, егер4.2.2  (а) -тармағындағы шарттарға сай алғашқы  тануда  осы
      сынаптау  жасалған  болса  және  бастапқы  қолданыс  күнінде   аталған
      шарттарды қанағаттандыратын болса. 
1200.  Мұндай  жою  бастапқы  қолданыстың  күнінде   болған   фактілер   мен
      жағдайлардың негізінде орындалуы  тиіс.  Бұл  сыныптау  ретроспективті
      қолданылуы тиіс.
1201. 7.2.10     Егер  ұйым  үшін  39  ХҚЕС-тың  (IAS)  AG84-AG93 және 58-65
      тармақтарындағы құнсыздану бойынша  талаптарды  немесе нәтижелі  пайыз
      әдісін ретроспективті   қолдану   мүмкін   емес   болса   (8   ХҚЕС-да
      (IAS) анықталғандай), онда ұйым әрбір салыстырмалы кезеңнің  соңындағы
      қаржы активінің әділ құнын  амортизацияланған  құны  ретінде  бағалауы
      тиіс. Мұндай жағдайларда, бастапқы қолданыс күніндегі қаржы  активінің
      әділ құны бұл ХҚЕС-тың (IFRS) бастапқы қолданысының күнінде сол  қаржы
      акитивінің жаңа амортизацияланған құны ретінде бағалауы тиіс.
1202.  7.2.11       Егер  ұйым 39  ХҚЕС  (IAS) тармағына  сәйкес   бағасымен
      бағаланбаған үлестік құралындағы ақша салымдарын (немесе қосылған және
      мұндай бағаланбаған туынды құралының жеткізілуі арқылы төленуі  міндет
      туынды құрал) бұрында есептеген болса,  ол  бұл  құралды  әділ  құнмен
      бастапқы қолданыстың күнінде бағалауы тиіс. Бұрында  болған  сома  мен
      әділ құн арасындағы қандай  болсын  айырмашылық  бастапқы  қолданыстың
      күнінен тұратын есептесу кезеңінің бөлінбеген табысында танылуы тиіс.
1203. 7.2.12      Егер  ұйым  бұған  дейін  39  ХҚЕС  (IAS) стандартына  сай
      бағамы белгіленбеген биржалық құралды өзіндік құнға беру  арқылы  есеп
      айырысатын осындай бағамы белгіленбеген биржалық   құралға  байланысты
      туынды жауапкершіліктерді көрсеткен болса, онда ол көрсетілген  туынды
      жауапкершілікті бастапқы қолданыс күніндегі әділ құн бойынша  бағалауы
      тиіс. Бұрынғы теңгерімдегі сома мен әділ  құн  арасыдағы   айырмашылық
      бастапқы қолдану күнін қоса ескеретін есептілік кезеңіндегі бөлінбеген
      кірісте танылады. 
1204.     7.2.13          Бастапқы      қолдану      күнінде      ұйым 5.7.7
      -тармағындағы шарттар  бастапқы қолданыс күніндегі болған фактілер мен
      жағдайлар  негізінде  пайда  мен   залалдағы   есептілік   сәйкестігін
      туындатты  ма  ,  әлде  сәйкессіздіктің  арасын  алшақтатты  ма,  соны
      анықтауы тиіс. Осыны анықтау мақсатында бұл ХҚЕС (IFRS) ретроспективті
      түрде қолданылады.
1205. 7.2.14      7.2.1  -тармағындағы талапқа  қарамастан,  2012  жылдың  1
      қаңтарына дейін басталатын есептілік кезеңі үшін  бұл  ХҚЕС-ты  (IFRS)
      қабылдайтын ұйым бұрынғы кезеңдерді бекітуі қажетті  емес.  Егер  ұйым
      бұрынғы кезеңдерді бекітпесе, ол бастапқы қолданыстың күнінен  тұратын
      есептесу кезеңінің бөлінбеген табыстарында (немесе сәйкес келетін  жай
      акциялар  құралының  басқа  компоненті)  бастапқы  қолданыстың   күнін
      қамтитын жыл сайынғы есептесу кезеңінің  басындағы  қазіргі  сома  мен
      бұрынғы  сома  арасындағы  қандай  болсын  айырмашылықты  тануы  тиіс.
      Дегенмен, егер ұйым бұған дейінгі кезеңдер бойынша қайта есеп жасайтын
      болса, онда  қайта  есептелген  қаржылық  есептілігі  осы  стандарттың
      барлық талаптарына сәйкес орындалуы керек.
1206.    7.2.15         Егер     ұйым 34     ХҚЕС     (IAS) Аралық     қаржы
      есептілігі стандартына сәйкес аралық қаржылық  есептесуді  дайындайтын
      болса, ол бұл ХҚЕС-тағы (IFRS) талаптарды бастапқы қолданыстың  күніне
      дейінгі   аралық   кезеңде,   егер   мүмкін   болмаса    (8    ХҚЕС-та
      (IAS) анықталғандай), қолдануы қажет емес.

1207. 2009 жылы шыққан  9 ХҚЕС-ты (IFRS) мерзімінен бұрын қолданған ұйымдар

1208. 7.2.16      Тиісті бастапқы қолданыс күнінен кейін  ұйым 7.2.1-7.2.15-
      тармақтарында көрсетілген  есеп  берудің  жаңа  тәртібінің  талаптарын
      орындауы тиіс. Басқа сөзбен айтқанда, ұйым 2009 жылы  шыққан  9  ХҚЕС-
      ты(IFRS)    қолданатын    болса,    онда     ол 7.2.4     -     7.2.11
      -тармақтарын басшылыққа алуы тиіс немесе аталып  отырған  жылы  шыққан
      стантартты қолданбаса, онда 2010 жылы шыққан 9 ХҚЕС-ын (IFRS) толықтай
      басшылыққа алуы тиіс. Ұйым  көрсетілген  тармақтарды  тек  бір-ақ  рет
      қолдана алады.

1209. 7.3 9 ХҚЕСТК (IFRIC)  Түсіндірмесі  және  9  ХҚЕС  -тың  (IFRS)  (2009
      жылғы) қолданысының тоқтатылуы

1210.     7.3.1            Бұл      стандарт      9      ХҚЕСТК      (IFRIC)
      Түсіндірмесі «Кірістірілген       туынды       құралдарды        қайта
      бағалау»стандартының орнын алмастырады. 2010 жылы шыққан 9 ХҚЕС (IFRS)
      ендірілген талаптар 9 ХҚЕСТК  (IFRIC)  Түсіндірмесіндегі  5-  және  7-
      тармақтарында  берілген  талаптарды  қамтиды.  Логикалық  түрде  бұған
      дейінгі  9  ХҚЕСТК  (IFRIC)  Түсіндірмесінің  8  -тармағында  берілген
      талаптар 1  «ХҚЕС-ын  алғашқы  қолдану» ХҚЕС-дағы  (IFRS) өзгерістерде
      қамтылды.
1211.  7.3.2         Осы  стандарт  2009   жылы   шыққан   9   ХҚЕС-ты(IFRS)
      алмастырады.  Бірақ,  2015жылдың  1   қаңтарынан   басталатын   жылдық
      есептілік кезеңдеріне қатысты ұйым  осы  стандартты  емес,  2009  жылы
      шыққан 9 ХҚЕС-ты(IFRS) қолдануға шешім қабылдай алады.
1212.  
1213. А Қосымшасы
1214. Терминдер анықтамасы
1215. Келесі қосымша осы стандарттың ажырамас бөлігі болып табылады.
|тануды      |Ертеректе танылған қаржы активін немесе қаржы міндеттемесін |
|тоқтату     |ұйымның қаржы жағдайы туралы есептен алып тастау.           |
|туынды құрал|Осы стандартты қолдану аясына кіретін және келесі үш        |
|            |сипаттамаға жауап беретін қаржы құралы немесе кез-келген    |
|            |өзге келісімшарт (2.1-тармағын қараңыз):                    |
|            |(а)            оның құны бекітілген пайыздық мөлшерлеменің, |
|            |қаржы құралы бағасының, тауар бағасының, валюта айырбас     |
|            |бағамының, бағалар мен мөлшерлемелер индексінің, несие      |
|            |рейтингі немесе несие индексі, немесе басқа да өзгермелінің |
|            |өзгеруі нәтижесінде және қаржылық емес өзгермелі жағдайында |
|            |(кейде «базисті» деп аталатын) келісімшарт бойынша          |
|            |тараптардың ешбіріне тән болмауы шартында өзгеріп отырады.  |
|            | (b)           ол үшін бастапқы таза инвестиция қажет емес  |
|            |немесе болжамдарға сай нарық факторлары өзгерісіне баламалы |
|            |түрде әсерін тигізетін келісімшарттардың басқа да түрлеріне |
|            |қажет болатын бастапқы инвестициядан аз инвестиция қажет,   |
|            |немесе                                                      |
|            |(c)            ол бойынша есеп айырысу болашақта жүзеге     |
|            |асырылады.                                                  |
|әділ құн    |жақсы хабардар, осындай операция жасауды қалаушы тәуелсіз   |
|            |тараптар арасындағы операция жасау кезінде актив            |
|            |айырбасталуы мүмкін немесе міндеттеме орындалуы мүмкін      |
|            |сома.[1]                                                    |
|қаржылық    |белгілі бір борышкердің борыштық құралдың бастапқы және     |
|кепілдеме   |қайта қаралған шарттарына сәйкес белгіленген уақытта төлем  |
|келісімшарты|жасай алмауына байланысты эмитенттің шығындарын өтеу        |
|            |мақсатында құралды иемденушіге нақты төлемдер жасауы бойынша|
|            |келісімшарт.                                                |
|өзгеруі     |Төмендегі шарттардың кез-келгенін қанағаттандыратын қаржы   |
|кіріс пен   |міндеттемесі.                                               |
|шығыста     |(a)                  Сатуға арналған қаржы міндеттемесінің  |
|көрсетілетін|анықтамасына сәйкес келеді.                                 |
|әділ құн    |(b)                  Бастапқы танудан кейін ұйым            |
|бойынша     |міндеттемені 4.2.2 немесе 4.3.5. -тармағына сәйкес, «өзгеруі|
|бағаланған  |кіріс пен шығыста көрсетілетін әділ құн бойынша бағаланатын»|
|қаржы       |ретінде сыныптайды.                                         |
|міндеттемесі|                                                            |
|сатуға      |(a)                  ең алдымен, жақын уақыт аралығында сату|
|арналған    |немесе сатып алу мақсатымен алынған;                        |
|            |(b)                  бастапқы тану кезінде басқарылуы бірге |
|            |жүргізілетін идентификацияланған қаржы құралдары портфелінің|
|            |бөлігі болып табылады, ал жақын арадағы операциялары қысқа  |
|            |мерзімді түсім алу тенденциясын көрсететін, немесе          |
|            |(c)                  туынды құрал болып табылатын (қаржы    |
|            |кепілдемесі немесе хеджирлеудің сыныпталған және тиімді     |
|            |құралдары болып табылатын туынды құралдарды есепке          |
|            |алмағанда) Қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі.          |
|қайта       |Ұйымның қаржы активтерін қайта сыныпталуғы әкеп соққан,     |
|сыныптау    |бизнес-үлгіні өзгертуден кейінгі бірінші есептік кезеңнің   |
|күні        |бірінші күні.                                               |
|стандартты  |Қаржы активін сәйкес нарықта қабылданған ережелер мен       |
|шарттар     |келісімдермен бекітілген уақыт аралығында өткізуді талап    |
|бойынша сату|ететін шарттары.                                            |
|немесе сатып|                                                            |
|алу         |                                                            |


1216.  Төменде  келтірілген  терминдердің   анықтамалары   32   ХҚЕС   (IAS)
      стандартының 11- тармағында, 39ХҚЕС (IAS) 9- тармағында немесе 7  ХҚЕС
      (IFRS)A Қосымшасында жазылған және осы стандартта 32  ХҚЕС  (IAS),  39
      ХҚЕС (IAS)немесе 7 ХҚЕС (IFRS) көрсетілген мағыналармен қолданылады:
1217. (b)                   қаржы  активінің  немесе  қаржы  міндеттемесінің
      амортизацияланған құны
1218. (b)                 несиелік тәуекел
1219. (c)                 тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісі
1220. (d)                 қарыз құралы
1221. (e)                 қаржы активі
1222. (f)                 қаржы құралы
1223. (g)                 қаржылық міндеттеме
1224. (i)                  хеджирленетін бап
1225. (i)                  хеджирлеу құралы
1226. (j)                  мәміле бойынша шығындар
1227.  
1228. В  Қосымшасы
1229. Қолдану аясы
1230.  
1231. Осы қосымша аталмыш стандарттың ажырамас бөлігі болып табылады
1232.  
|Тану және тануды тоқтату (3 тарау)                                     |


1233. Алғашқы тану (3.1 бөлімі)

1234.   B3.1.1     3.1.1.   бөліміне сәйкес,   кәсіпорын    өзінің    туынды
      құралдарындағы келісімшарттары мен міндеттерін өзінің қаржылық жағдайы
      туралы  есебінде  активтер  мен  міндеттері  ретінде   танып,   туынды
      құралдарын қоспағанда, қаржылық активтердің берілуі есепте сату  болып
      көрінбейтіндей (В3.2.14 -тармағын қараңыз)  нәтиже  беруі  тиіс.  Егер
      қаржылық активті беру тануды тоқтату  өлшемі  бойынша  қанағаттанғысыз
      деп танылса, онда  қабылдаушы  жақ  берілген  активті  өзіне  тән  деп
      есептемеуі тиіс. (В3.2.15 -тармағын қараңыз).
1235.   B3.1.2       Төменде 3.1.1-тармағында көрсетілгендей    принциптерді
      қолдану мысалдары берілген:
1236.  (а)             Шартсыз дебиторлық және несиелік  қарыздар  кәсіпорын
      келісімшартқа енген сәттен  бастап  актив  немесе  міндеттеме  ретінде
      танылады,  осылардың  нәтижесінде  оның  қаржылық   қаражаттар   алуға
      заңнамалық   құқық   немесе   қаржы   қаражатын   төлеуге   заңнамалық
      міндеттемелері пайда болады.
1237.  (b)             Тауарлар мен қызметтерді тұрақты сатып  алу  не  сату
      нәтижесінде туындайтын келісім активтері  мен  міндеттемелері,  әдетте
      екі жақтың ең болмағанда бір жағы келісімшарттағы осындай  іс-әрекетке
      бармайынша  танылмайды.  Мысалы,  тұрақты  тапсырыс  алған  кәсіпорын,
      әдетте келісімшарт жасаған уақытта активті мойындамайды (ал,  тапсырыс
      берген кәсіпорын, міндеттемені мойындамайды); қайта  оның  орнына  оны
      тануды тапсырыс берген тауар  жөнелтім  жасалмайынша,  жеткізілмегенше
      немесе қызмет көрсетілмейінше тануды кейінге қалдырады.  Егер  тұрақты
      келісімшарт қаржылық емес сала бойынша сатып алу немесе сату  39  ХҚЕС
      (IAS) 5-7 бабына сәйкес осы стандарты қолдану  аясына  кіретін  болса,
      онда  оның  таза  әділетті  құны  актив  немесе   міндеттеме   ретінде
      келісімшартты жасаған күннен бастап танылады (төмендегі (с) -тармағына
      қараңыз). Сонымен бірге, бұған дейін танылмаған  тұрақты  келісімшарт,
      хеджірлік   тәуекелге   тән   хеджірленген   сала   ретінде   әділетті
      хеджірленген бағамен белгіленеді, әрі  хеджерлеу  басталған  мерзімнен
      бастап актив немесе міндеттеме ретінде  танылады  (39  ХҚЕС  (IAS) 93-
      және 94-тармақтарына қараңыз).
1238. (c)               Аталмыш  стандарт  саласына  (2.1-тармағына қараңыз)
      кіретін форвардтық келісімшарт, есеп айырысу мерзімінен  бастап  емес,
      келісімшарт жасаған күннен актив немесе міндеттеме  ретінде  танылады.
      Форвардтық келісімшартты жасау кезінде құқықтар  мен  міндеттемелердің
      әділетті бағамы сәйкес  келеді,  сондықтан  форвардтық  келісімшарттың
      таза әділ бағамы нөлге тең. Ал егер құқықтар мен міндеттемелердің таза
      әділ  бағамы  нөлге  тең  болмаса,  онда  келісімшарт   актив   немесе
      міндеттеме ретінде танылады.
1239.  (d)               Аталмыш  стандарты   пайдалану   саласына   кіретін
      опциондар  (2.1  -тармағына қараңыз),  егер  опцион  иесі  немесе  оны
      шығарушы  тұлға  келісімшартты  қолдайтын  жағдайда  ол  актив  немесе
      міндеме ретінде танылады.
1240.   (e)                Жоспарланған   болашақ   операциялар,    атқарылу
      мүмкіндігіне қарамастан, кәсіпорын келісімшартты  қолдамаған  жағдайда
      актив немесе міндеттеме болып таныла алмайды.

1241. Стандарт талаптарына сәйкес қаржылық активтерді сатып алу мен сату

1242. B3.1.3       Стандарт талаптарына  сәйкес  қаржылық  активтерді  сатып
      алу мен сату В3.1.5- және В3.1.6-тармақтарында келтірілгендей  келісім
      жасалған мерзімін есептеу тәсілін қолдану немесе есеп айырысу мерзімін
      есепке алу негізінде дұрыс деп бағаланады. Қолданыстағы тәсіл қаржылық
      активтерді сатып  алу  мен  сатудың  аталмыш  стандартына  сәйкес  бір
      категорияға жататын барлық  операцияларында  жүйелі  түрде  қолданылуы
      тиіс. Осы мақсатта міндетті  түрде  әділетті  құны  бойынша  бағалануы
      тиіс,  өзгерісі  табыс  пен  шығысқа   әсер   ететін   активтер   өзге
      категорияларды  топтастырады  және  кәсіпорын  әділетті  құны  бойынша
      бағалайтын активтер ретінде өзгерісі табыс  пен  шығысқа  әсер  ететін
      сараланған активтермен бірікпейді.
1243.  B3.1.4        Нетто-есепті  талап   ететін   немесе   рұқсат   ететін
      келісімшарт  келісімшарттың  бағамы  өзгеруіне   байланысты   стандарт
      келісімшартына жатпайды. Оның орнына  мұндай  келісімшарт  келісімшарт
      жасаған күн мен есептесу мерзімі  аралығындағы  туынды  құрал  ретінде
      көрінеді.
1244. B3.1.5       Келісімшарт жасаған күн - бұл кәсіпорынның активті  сатып
      алуға немесе сатуға міндеттеме  алған  мерзімі.  Келісімшарт  жасалған
      күнді  есепке  алуда  алынатын  активті  (а)  тануды   ескереді,   әрі
      келісімшартқа отырған күні есеп айырысуға міндеттеме алады,  және  (b)
      сатылған активті оның істен шығуына қатысты  келісімшарт  жасамас  бір
      күн бұрын кірісі мен шығысын бағалау және  сатып  алушының  дебиторлық
      қарызын бағалау арқылы  тануды  тоқтату.  Ережеге  сәйкес,  актив  пен
      міндеттемеге сәйкес пайыздық  үстеме  меншік  құқығының  иелік  етуде,
      есептесу күнінен ерте жүргізілмейді.

1245. B3.1.6       Есептесу күні - бұл кәсіпорынның не  кәсіпорынға  активті
      жеткізу мерзімі. Есептесу күні (а) активті кәсіпорынның қабылдап тануы
      және (b) активті  тануды  тоқтату  мен  кәсіпорынның  оны  жеткізгенге
      дейінгі кірісі пен шығысын тануды есепке алумен  ескеріледі.  Есептесу
      күнін  ескеруде  кәсіпорын  активтің  әділетті  құнындағы  келісімшарт
      жасалатын мерзім мен есептесу кезеңіндегі қабылданған актив  ретіндегі
      есепке алынатын өзгерісті көрсетеді. Басқаша айтқанда, активке қатысты
      амортизацияланған құны бойынша оның құнындағы өзгеріс  танылмайды,  ол
      әділетті  құны  бойынша  сараланған  кіріс  пен  шығысқа  әсер  ететін
      қаржылық кіріс немесе шығыс активі ретінде  танылады;  мұндай  өзгеріс
      егер  үлескерлік  құралдармен, 5.7.5  тармағына сәйкес   ескерілгендей
      инвестицияға қатысты болса, өзге де жиынтық пайда негізінде танылады.


1246. Қаржылық активтерді тануды тоқтату (3.2 - бөлім)

1247. B3.2.1     Төменде көрсетілген диаграмма қаржылық активті  тану  керек
      пе және оны қандай дәрежеде тануды тоқтатудың қажет  екендігі  бағамын
      суреттейді
| |    |                                                          |        |
| |    |[pic]                                                     |        |
| |    |                                                          |        |
| |[pic]                                                                   |


1248.  
1249. Кәсіпорынның қаржы активінен ақша қаражат айналымын алуда келісімшарт
      құқығын сақтай отырып, бірақ ақша қаражатын бір немесе бірнеше алушыға
      төлеуді келісімшарт міндеті ретінде өз мойнына алуға сәйкестіретін
      келісім (3.2.4(b) тармағы).
1250.  B3.2.2      3.2.4(b)-тармағында  көрсетілгендей  (кәсіпорынның  қаржы
      активінен  ақша  қаражат  айналымын  алуда  келісімшарт  құқын  сақтай
      отырып, бірақ  ақша  қаражатын  бір  немесе  бірнеше  алушыға  төлеуді
      келісімшарт міндеті ретінде өз мойнына алу  жағдайы)  мысалы,  мынадай
      жағдайда, егер кәсіпорын арнайы белгіленген немесе  сенімгер  компания
      болса, әрі инвесторларға  өзіне  тиесілі  қаржылық  активтерден  табыс
      көруге немесе өзге де басымдылықтарға  құқық  беруге  және  осы  қаржы
      активтеріне  қызмет  көрсетуді  қамтамасыз  етуден  туындайды.  Мұндай
      жағдайда, егер 3.2.5-  және  3.2.6-тармақтарындағы шарттар  орындалса,
      қаржы активтері тануды тоқтатуды мойындау өлшемдерін қанағаттандырады.
1251.  B3.2.3     3.2.5-тармағын қолдану  арқылы  кәсіпорын,  мысалға  қаржы
      активін немесе өз  атынан  арнайы  белгіленген  шоғырмалы  кәсіпорынды
      қосатын топты құрып, ол өз есебінде қаржы  активіне  иелік  етіп  және
      ақша қаражат айналымын бұларға  қатысы  жоқ  үшінші  жақ-инвесторларға
      беруші болуы мүмкін.
1252. Активті иемденгенуге қатысты тәуекел мен сыйақыларға берілетін  баға
      (3.2.6- тармақ)
1253. В3.2.4     Кәсіпорын активке иелік етуге қатысты, барлық  тәуекел  мен
      сыйақыларды бергендегі жағдайлар мысалдары, мынадай болуы мүмкін:
1254. (а)              қаржы активін шартсыз сату;
1255. (b)              қаржы активін опционмен бірге қайта сатып алу  күніне
      сәйкес әділетті құнымен қайта сатып алу үшін сату; және
1256. (c)              қаржы активін қайтарымды  сыйақылы  мәміле  және  кол
      опционымен бірге өте тиімсіз бағаланған бағаға сату (яғни, опцион  өте
      тиімсіз бағаға бағаланған жағдайда, оның опцион уақыты біткенше тиімді
      бағалануы екіталай).
1257. В3.2.5     Кәсіпорын активке иелік етуге  байланысты,  барлық  тәуекел
      мен сыйақы мүмкіндігін сақтаған жағдайға жататын мысалдар, мыналар:
1258. (а)              қайта сатып алу үшін  жүргізілетін  сату  операциясы,
      қайта  сатып  алу  бағасы  белгіленген  немесе   сату   бағасына   әрі
      несиегердің кірісін қосқандағы бағаға тең болса;
1259.  (b)                бағалы   қағаз   жүзіндегі   қарыз   беру   туралы
      келісімшарт:
1260. (c)              қаржылық активті, нарықтық тәуекел кәсіпорынға  қайта
      беретін, жиынтықты (своп) кірісімен бірге сату жағдайы;
1261. (d)               қаржылық  активті  пут  немесе  кол  опционымен  өте
      тиімді  бағаға  сату  (яғни  опционның  бағасы  өте  тиімді   жағдайға
      көтерілгені сонша, опцион мерзімі біткенге дейін оның  тиімсіз  бағаға
      түсуі екіталай); және
1262.  (e)               кәсіпорынның  қабылдаушы  жаққа  туындауы   мүмкін,
      несиелік шығындарды толтыруға кепіл болған  жағдайда,  қысқа  мерзімді
      дебиторлық қарызды сатуы.
1263. В3.2.6   Егер  кәсіпорын  оны  тапсыру  нәтижесінде  берілген  активке
      қатысты барлық
1264. мүмкін тәуекелдер  мен  сыйақыларды  тапсырғанын  анықтаса,  онда  бұл
      активті алдағы кезеңде мойындамайды,  тек  ол  берілген  активті  жаңа
      операциялар шеңберінде қайта алмайтын жағдайда ғана.
1265. Тексеруді өткізу бағамы
1266. В3.2.7               Кәсіпорын  берілген  активке  қатысты,  егер  оны
      қабылдаған жақтың берілген активті сатып  жіберуге  мүмкіндігі  болған
      жағдайда бақылау жүргізбейді. Кәсіпорын берілген активке қатысты, егер
      оны қабылдаған  жақтың  берілген  активті  сатып  жіберуге  мүмкіндігі
      болмаған жағдайда бақылау жүргізе алады.  Қабылдаушы  жақтың  берілген
      активті, егер ол актив нарығында сатылатын болса, қабылдаушы  жақ  оны
      кәсіпорынға қайтарып беру үшін, берілген активті нарықта  қайта  сатып
      алуы мүмкін болатындай жағдайда ғана сатуға  мүмкіндігі  бар.  Мысалы,
      қабылдап алушы жақтың өзіне берілген активке опцион  жағдайы  туындап,
      берілген активті кәсіпорынның қайта сатып алуына мүмкіндік  болса,  ал
      қабылдап алушы жақ  берілетін  активті,  егер  кәсіпорын  өз  опционын
      орындаған жағдайда нарықта еркін қолжеткізе алатындай болса, толығымен
      сатып жіберуге  мүмкіндігі  бар.  Қабылдаушы  жақтың,  егер  кәсіпорын
      мұндай опционды сақтайтын болса, бірақ қабылдаушы  жақ,  кәсіпорын  өз
      опционын орындай алмай,  берілген  активті  нарықта  еркін  қолжеткізе
      алмаса, берілген активті сатуға ешқандай мүмкіндігі болмайды.
1267.  В3.2.8               Қабылдаушы  жақ  берілген  активті   тек   қана,
      қабылдаушы жақ берілген активті үшінші жақтың  қатысуынсыз  сататындай
      жағдайда және бұл мүмкіндікті біржақты ғана пайдаланатын,  әрі  мұндай
      беруге қосымша шектеулерді  танбайтын  болса,  осындай  жағдайда  ғана
      сатуға барлық мүмкіндігі болады. Маңызды  сұрақтың  бірі,  қабылдайтын
      активтің өзара  қандай  келісімшарттық  қарым-қатынасы  немесе  қандай
      келісімшарттық тыйымдар болатыны емес  тәжірибеде  қабылдаушы  жақ  не
      істей алады дегенге саяды. Атап айтқанда:
1268. (а)              келісімшарт құқы бойынша берілген активті  сату  құқы
      егер берілген актив нарығы болмаса аз ғана  тәжірибелік  нәтижеге  ие;
      және
1269.  (b)               берілген   активті   сату   мүмкіндігі,   егер   ол
      мүмкіндікті еркін іске асыра  алмаған  жағдайда  аз  ғана  тәжірибелік
      нәтиже береді. Сол себепті:
1270. (i)            берілген активті сату  мүмкіндігі  қабылдап  алушы  жақ
      үшін  өзгелердің  іс-әрекетінен  тәуелді  болмауы  керек  (яғни,   бұл
      мүмкіндік біржақты тәртіппен ғана жүзеге асырылуы тиіс); және
1271. (ii)           қабылдаушы жақтың берілген активті  сатуда  оны  өткізу
      жағдайында қосымша шектеу шарттары кедергі келтірмейтіндеі  мүмкіндігі
      болуы керек (мысалы, қабылдаушы жаққа активті қайта сатып алуға  құқық
      беретін несиелік актив немесе опцион).
1272. В3.2.9              Қабылдаушы жақтың берілген активті  сатып  жіберуі
      екіталай болғандықтан,  бұл  оны  тапсырушы  жақтың  берілген  активті
      бақылауды сақтап қалды  деген  түсінікті  тудырмаса  керек.  Дегенмен,
      қайтарымды сыйақылы мәміле немесе кепілдік қабылдаушы  жаққа  берілген
      активті сатуға мүмкіндік бермесе, онда тапсырушы жақ берілген  активті
      бақылауды жалғастыруда дегенді білдіреді. Мысалы, қайтарымды  сыйақылы
      мәміле немесе кепілдік тым құнды деп бағаланса, онда  олар  қабылдаушы
      жаққа берілген активті сатуға мүмкіндік бермейді, өйткені  іс  жүзінде
      қабылдаушы жақ берілген активті, ұқсас опцион жасамай немесе  өзге  де
      шектеулі шарт қоймастан үшінші жаққа сатуы мүмкін емес.  Мұның  орнына
      қабылдаушы  жақ  берілген  активті  кепілдік  немесе  опцион   бойынша
      қайтарымды сыйақы алу үшін қолда  ұстап  тұрады.  Аталмыш  жағдайларда
      тапсырушы жақ берілген активтерді бақылауды жалғастырады.

1273. Тануды тоқтатудың өлшемдерін қанағаттандыратын тапсырыстар

1274. В3.2.10  Кәсіпорын берілген активтердің бір  бөлігіне  осы  активтерге
      жасаған қызметі үшін өтемақы ретіндегі қатысты пайыздық төлемдер құқын
      сақтай алады. Келісімшарт мерзімі аяқталған сәттен  бастап,  кәсіпорын
      активке қатысты қызмет көрсету  мен  қызмет  көрсету  міндетінен   бас
      тартуға әзір пайыздық төлемдердің  бөлігі,  оған  қызмет  көрсету  мен
      қызмет көрсету міндеттемесіне жатады. Пайыздық  төлемдердің  кәсіпорын
      бас тарттуға әзір емес бөлігі, пайыздық өтемақыны  стрипті  алу  болып
      табылады.  Мысалы,  егер  кәсіпорын  қызмет  көрсету   келісімшартының
      мерзімі аяқталғанша немесе тапсырылғанша ешқандай пайыздық  өтемақыдан
      бас тартуға әзір болмаса, онда бүкіл  пайыздық  спрэд  пайыздық  стрип
      бойынша дебиторлық қарыз  болып  саналады. 3.2.13  -тармағын пайдалану
      мақсатында  активке  қызмет  көрсету  мен   пайыздық   стрип   бойынша
      дебиторлық қарыз активтің  бөліктері  арасындағы  дебиторлық  қарыздың
      баланстық құнын оның  әліге  дейін  танылатын  бөлігімен  реттеу  үшін
      қолданылып, тану  тоқтатылады.  Егер  қызмет  көрсету  бойынша  сыйақы
      мөлшері көрсетілмесе, немесе алынатын тиесілі сыйақы кәсіпорын қызметі
      үшін  жеткілікті  өтемақы  ретінде  қаралмаса,  онда  қызмет   көрсету
      әділетті бағаммен танылуы міндеттеледі.
1275. В3.2.11               Кәсіпорын  одан  әрі  де  әділетті  деп  таныған
      бөлігін  бағалауда,  тануаяқталған   бөлігін   қоса   алғанда, 3.2.13-
      тармағын қолдану      мақсатында,3.2.14-тармағына қосымша      ретінде
      кәсіпорын 5.4.1       -       5.4.3 және В5.4.1       -        В5.4.13
      -тармақшаларында көрсетілгендей,  әділетті  бағалау   құнына   қатысты
      талаптарын қолданады.

1276. Тануды тоқтатудың өлшемдерін қанағаттандырмайтын тапсырыстар

1277. B3.2.12   Әрі қарай 3.2.15 тармағында баяндалған  қолдану  принципінің
      мысалы беріледі. Егер кәсіпорын көрсеткен, берілген  активтер  бойынша
      орындалмаған міндеттер нәтижесінде  пайда  болған  шығындар  жөніндегі
      кепілдік  берілген  активті  тануды   тоқтатуға   мүмкіндік   бермесе,
      кәсіпорын  берілген  активті  тануға  қатысты  барлық  тәуекелдер  мен
      сыйақыларды сақтағандықтан, кәсіпорын әрі қарай да   берілген  активті
      тұтастай тануды жалғастырады, ал  алынған  өтемді  міндеттеме  ретінде
      қарастырады.

1278. Берілген активтерге әрі қарай қатысу

1279.  B3.2.13   Төменде  кәсіпорын  берілген   актив   пен   оған   қатысты
      міндеттемелерді 3.2.16   -тармағына сәйкес     қалай    бағалайтынының
      мысалдары келтірілген.

1280. Барлық активтер

1281.  (a)                      Егер  кәсіпорын  көрсеткен  берілген   актив
      міндеттемелерін орындамау нәтижесінде туындаған шығын  мөлшерін  төлеу
      кепілдігі, берілген активті тануды өз дәрежесінде тоқтатуға  мүмкіндік
      бермесе, кәсіпорын осы  активке  қатысуды  жалғастыратын  болса,  онда
      берілген  актив  берілген  күннен  бастап  активтің  берілген  кездегі
      баланстық ең төменгі (і) және (іі) өтемақының  ең  жоғарғы  мөлшерінде
      бағаланып, кәсіпорын («кепіл сомасын») қайтарып беруге міндетті  болуы
      мүмкін. Байланысты міндеттеме  бастапқыда кепілдік сомасымен  тепе-тең
      бағаға әділетті кепілдік бағамын қосқандағыға тең (әдетте ол, кепілдік
      үшін алынатын өтеменің  соммасына  тең).  Ақырында  бастапқы  әділетті
      кепілдік бағамы пайда немесе шығын мөлшері уақыт негізіне  пропорциялы
      (18 ХҚЕС (IAS), қараңыз), ал активтің баланстық  бағасы  құнсызданудан
      шығын сомасына дейін төмендейді.

1282. Амортизацияланған құнымен бағаланатын активтер

1283. (b)                      Егер  кәсіпорын  қайтарымды  сыйақылы  мәміле
      бойынша шығарған немесе кол опционына қатысты  құқы  берілген  активті
      тануды тоқтатуға кедергі  келтірсе  және  кәсіпорын  берілген  активті
      амортизацияланған   бағаммен   бағалайтын   болса,   онда    бірлескен
      міндеттемелер  оның  өзіндік  құны   мөлшерімен   (яғни,   қайтарылған
      өтемақымен) есептеледі,  ол  берілген  активтің  опционның  қызметінің
      аяқталатын күніне  қарай  осы  және  оның   амортизацияланған  құнының
      айырмасын есептеп түзеткен міндеттемелері. Мысалы,  активтің  берілген
      күнідегі амортизацияланған және баланс  құны  98  ақша  бірлігіне,  ал
      алынған  өтемақысы  95  ақша  бірлігіне  тең  дейік.  Активтің  опцион
      орындалатын күніне қатысты амортизацияланған бағасы 100 ақша  бірлігін
      құрайды. Бірлескен  міндеттеменің  бастапқы  баланстық  құны  95  ақша
      бірлігіне тең, ал 95 ақша бірлігі мен 100 ақша  бірлігінің  арасындағы
      айырма тиімді пайыз ставка әдісін  қолданумен  танылады.  Егер  опцион
      орындалса, бірлескен міндеттеме мен опционның  орындалу  бағасы  пайда
      мен шығын есебінің арасында танылады.

1284. Әділетті құны бойынша бағаланатын активтер

1285. (c)              Егер  кәсіпорынның  сатып  алынатын  опционы  бойынша
      сақтап отырған құқығы берілген активті тануға мүмкіндік беремесе  және
      кәсіпорын берілген активті әділетті бағамға бағалайтын болса, онда оны
      әділетті бағаммен бағалауды жалғастыра  береді.  Бірлескен  міндеттеме
      опционның  уақытша  бағамын  шегергендегі   (і)   опционның   орындалу
      бағамымен бағаланады,  егер  опцион  орындалуда  тиімді  бағаға  лайық
      немесе ішкі нөлдік бағаға тең болса,  немесе  егер  опцион  орындалуда
      тиімсіз бағаға тең болса, (іі) берілген  активтің  опционының  уақытша
      бағамын   шегергендегі   әділетті   бағаммен   бағаланады.   Бірлескен
      міндеттеме бағамын түзету, активтің таза баланс бағамы  мен  бірлескен
      міндеттемесі кол опционы  бойынша  әділетті  құнмен  тепе  тең  екенін
      көрсетеді.  Мысалы,  егер  базалық  активтің  әділетті  құны  80  ақша
      бірлігіне тең болса, опционның орындалу құны 95  ақша  бірлігіне  және
      опционның  уақытша  құны  5  ақша  бірлігіне  тең,  ендеше   бірлескен
      міндеттеменің баланстық құны 75 ақша бірлігіне  (80  ақшабірлігі  -  5
      ақшабірлігі), ал берілген активтің баланс құны  -  80  ақша  бірлігіне
      (яғни, оның әділетті құнына) тең.
1286. (d)               Егер  кәсіпорынның  шығарған  пут  опционы  берілген
      активті тануды тоқтатуға мүмкіндік  бермесе  және  кәсіпорын  берілген
      активті әділетті құнымен бағалайтын болса, онда  бірлескен  міндеттеме
      опционның орындалуы мен опционның уақытша бағамына қосқандағы нәтижеге
      тең. Активті әділетті құнымен бағалау оның әділетті құны мен опционның
      орындалу бағамы арасындағы аз ғана  айырмашылықпен  тоқтайды,  өйткені
      кәсіпорынның  берілген  активтің  әділетті  құнын  опционның  орындалу
      бағамынан асыруға құқы жоқ.  Бұл  активтің  таза  баланстық  құны  мен
      бірлескен  міндеттеме пут опционының  міндеттеме  құнына  тең   екенін
      білдіреді. Мысалы,  егер  негізгі  активтің  әділетті  құны  120  ақша
      бірлігіне тең болса, опционның орындалу құны 100 ақша  бірлігіне  және
      опционның уақытша бағамы 5 ақша бірлігіне тең  десек,  онда  бірлескен
      міндеттеменің баланстық құны 105 ақша бірлігіне тең болмақ (100 а.б. +
      5 а.б.), ал активтің баланстық құны  -  100  ақша  бірлігіне  (аталмыш
      жағдайда бұл опционның орындалу құны).
1287.  (e)               Егер  кол  опционы  негізінде  сатып  алынған  және
      қайтарымды сыйақылы  мәмілемен  шығарылған  «колар»  берілген  активті
      тануды тоқтатуға мүмкіндік бермесе  және  кәсіпорын  активті  әділетті
      құнымен бағаласа, онда  ол  бұл  активті  әділетті  құнымен  бағалауды
      жалғастыра береді. Бірлескен міндеттеме (і)  кол  опционының  орындалу
      бағамы мен қайтарымды сыйақылы мәміленің әділетті құнының қосындысынан
      кол опционының уақытша бағамын алып тастағандағы бағамымен бағаладады,
      егер кол опционы орындалуда тиімді бағаға немесе ішкі  нөлдік  бағамға
      тең жағдайда, немесе (іі) активтің әділетті құны бағамы мен қайтарымды
      сыйақылы мәміленің әділетті құнына қосып, одан кол опционының  уақытша
      құнын алып тастайды.  Байланысты  міндеттемені  түзету  активтің  және
      байланысты  міндеттеменің  таза  баланстық  құны  ұйым  ұстайтын  және
      шығаратын опциондардың әділ құнына тең болуына әкеледі.  Мысалы,  ұйым
      әділ құнға бағаланатын қаржы активін өткізеді деп  және  бір  мезгілде
      атқару бағасы 120 а.б. болатын кол опционын алады және  атқару  бағасы
      80 а.б. болатын пут опционын шығарады деп қарастырайық; сонымен бірге,
      активтің өткізу күніндегі әділ құны 100 а.б. тең деп қарастырайық. Пут
      опционы мен кол опционының уақытша құны сәйкесінше 1 а.б. және 5  а.б.
      тең. Бұл жағдайда ұйым 100 а.б. (активтің  әділ  құны)  және  96  а.б.
      [(100 а.б. + 1 а.б.) - 5 а.б.] көлеміндегі активті таниды.  Сондай-ақ,
      активтің таза құны 4 а.б. тең, бұл ұйым ұстап қалатын  және  шығаратын
      опциондардың опциондардың әділ құнына тең болып табылады. 

1288. Барлық өткізулер

1289. B3.2.14   Егер өткізу нәтижесінде пайда  болған  туынды  құралды  және
      өткізілген  актив  немесе   міндеттемені   тану   сол   құқықтар   мен
      міндеттемелерді тануға әкеп соғатын  болса,  қаржылық  активті  өткізу
      шарттары  қаншалықты  тануды  тоқтату  талаптарын   қанағаттандырмаса,
      өткізуші  тараптың  өткізумен  байланысты  келісімдік  құқықтары  және
      міндеттемелері соншалықты жеке қосынды құралдар ретінде  есептелмейді.
      Мысалы, өткізуші тарап  сақтап  отырған  опцион  кол  қаржы  активінің
      сатылу ретіндегі  өткізуін  көрсетуге  кедергі  болуы  мүмкін.  Мұндай
      жағдайда опцион кол туынды құрал  болып  табылатын  жеке  актив  болып
      танылмайды.
1290.  B3.2.15    Қаржы  активін  өткізудің   тануды   тоқтату   талаптарына
      сәйкессіздігінің деңгейінде қабылдаушы тарап өзіне өткізілген  активті
      өзіне тиесілі деп танымайды. Қабылдаушы  тарап  ақшалай  және  басқаша
      төленген өтемақыны тануды тоқтатады  және  өткізуші  тараптан  алынған
      дебиторлық берешекті таниды. Егер қабылдаушы тарап белгіленген  сомаға
      барлық өткізілген активті бақылауға алуға құқыққа та, міндеттемеге  де
      ие болса (мысалы, қайта сатып алу туралы келісімшартқа  сәйкес),  онда
      қабылдаушы  тарап  4.1.2.  тармағына  сәйкес  келсе,   өз   дебиторлық
      берешегін амортизацияланған құн бойынша есептей алады.

1291. Мысалдар

1292. B3.2.16    Төменде  көрсетілген  мысалдар  осы  стандарта  көрсетілген
      тануды тоқтату ұстанымдарын қолдануды суреттейді.
1293. (а)              Қайта сатып алу  келісімшарттары  (РЕПО)  және  құнды
      қағаз түріндегі қарыздар  беру. Егер  қаржы  активі  белгіленген  баға
      бойынша немесе несиегердің табысын қоса алғандағы сату бағасымен қайта
      сатып алуды қарастыратын келісімге сәйкес сатылса, немесе ол  өткізуші
      тарапқа қайтарып беруді қарастыратын келісімге сәйкес қарызға берілсе,
      онда өткізуші тарап оны иемденумен байланысты  барлық  тәуекелдер  мен
      сыйақыларды сақтап  қалғандықтан,  оның  танылуы  тоқтатылмайды.  Егер
      қабылдаушы тарап активті сату немесе кепілдікке қою құқығына ие болса,
      онда өткізуші тарап бұл активті өзінің қаржылық жағдай туралы есебінде
      қарызға берілген, немесе қайта сатып алу  бойынша  дебиторлық  берешек
      деп қарастырады. 
1294. (b)              РЕПО келісімшарттары және құнды қаға түріндегі  қарыз
      беру - екеуі  бірдей  активтер. Егер  қаржы  активі  белгіленген  баға
      бойынша немесе несиегердің табысын қоса алғандағы сату бағасымен қайта
      сатып алуды қарастыратын  келісімге  сәйкес  сатылса,  немесе  алынған
      активті немесе дәл осындай активті өткізуші  тарапқа  қайтарып  беруді
      қарастыратын келісімге сәйкес қарызға берілсе не қарызға алынса,  онда
      өткізуші  тарап  оны  иемденумен  байланысты  барлық  тәуекелдер   мен
      сыйақыларды сақтап қалғандықтан, оның танылуы тоқтатылмайды.
1295.  (c)              РЕПО  келісімшарттары  және  құнды   қағаз   түрінде
      қарыздар беру - орнын ауыстыру құқығы. Егер белгіленген  баға  бойынша
      немесе несиегердің табысын қоса  алғандағы  сату  бағасына  тең  бағам
      бойынша қайта сатып алу туралы келісім немесе құнды қағаздарды қарызға
      беру бойынша балама операциялар қабылдаушы тарапқа өткізілген  активке
      балама және қайта сатып алу мерзіміне дәл сондай әділ құнға ие  болса,
      онда қайта сатып алу операциясының  немесе  құнды  қағаздарды  қарызға
      беру операциясының  шеңберінде  активті  тану  тоқтатылмайды,  өйткені
      өткізуші тарап активті иемденумен  байланысты  барлық  тәуекелдер  мен
      сыйақыларды сақтап қалады.
1296.  (d)               Әділ  құн   бойынша   айрықша   қайта   сатып   алу
      құқығы. Егер ұйым қаржы активін сата отырып, тек  қана  айрықша  қайта
      сатып алу  құқығын  сақтап  қалса,  онда  болашақта  қабылдаушы  тарап
      активті сататын болса, ұйым активпен байланысты барлық тәуекелдер  мен
      сыйақыларды өткізгендіктен, осы активті тануын тоқтатады.
1297. (e)              Жалған сату операциясы. Қаржы активін аз уақыт  бұрын
      сатылғаннан кейін қайта сатып  алу  кейде  жалған  сату  деп  аталады.
      Мұндай кері сатып алу, бастапқы операция  тануды  тоқтату  талаптарына
      сәйкес келсе, тануды тоқтатуға кедергі болмайды. Дегенмен, егер  қаржы
      активін сату туралы  келісімшарт  дәл  сол  активті  белгіленген  баға
      бойынша немесе несиегерді табысын қоса  отырып,  сату  бағасы  бойынша
      кері сатып алу туралы келісімшартпен қатар жасалған  болса,  онда  бұл
      активті тану тоқтатылмайды.
1298. (f)               Аса тиімді атқару бағасымен пут опциондары және  кол
      опциондары.  Егер  өткізілген  қаржы  активі  өткізуші  тараппен  кері
      қайтарылатын болса және кол опционы  аса  тиімді  атқару  бағасына  ие
      болса, өткізу тануды  тоқтату  талаптарына  сәйкес  келмейді.  Себебі,
      мұндай жағдайда өткізуші тарап активті  иемденумен  байланысты  барлық
      дерлік тәуекелдер мен сыйақыларды сақтап қалады.  Баламалы түрде, егер
      қаржы активі қабылдаушы  тараппен  қайтарылса  және  пут  опционы  аса
      тиімді  атқару  бағасына  ие  болса,  онда   өткізу   тануды   тоқтату
      талаптарына жауап бермейді өйткені өткізуші тарап  активті  иемденумен
      байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен сыйақыларды сақтап қалады.
1299. (g)              Аса тиімсіз атқару бағасымен пут опциондары және  кол
      опциондары. Аса  тиімсіз  атқару  бағасына  ие,  қабылдаушы   тараппен
      ұсталып  қалынатын  пут  опционын  немесе  өткізуші  тараппен  ұсталып
      қалатын кол опционын келісу шартымен ғана  өткізілетін  қаржы  активін
      тану тоқтатылады. 
1300. (h)              Атқару бағасы аса  тиімді  емес  немесе  аса  тиімсіз
      болып табылатын  кол  опционы  бар  жағдайдағы  нарықта  еркін  жүрген
      активтер.  нарықта еркін айналатын активтер. Егер ұйым  нарықта  еркін
      айналымда жүрген активті сатып алуға арналған опционға ие болса,  және
      осы опционның атқару бағасы аса  тиімді  болмаса  немесе  аса  тиімсіз
      болса, онда бұл активті  тану  тоқтатылады.  Бұл  жағдай  (і)  активті
      иемденумен  байланысты  барлық  дерлік  тәуекелдер   мен   сыйақыларды
      сақтамағандықтан не  өткізбегендіктен,,  және  (іі)  бақылауды  сақтап
      қалмағандықтан  орын  алады.  Дегенмен,  егер  актив   нарықта   еркін
      айналымда жүрмесе, ұйым  активті  бақылауын  сақтамағандықтан,  тануды
      тоқтату опцион келісілген актив сомасының шеңберінде жүргізілмейді
1301. (i)               Нарықта еркін айналмайтын актив және осыған  қатысты
      ұйым шығарған  опцион.  Атқару  бағасы  аса  тиімді  емес  немесе  аса
      тиімсіз. Егер ұйым нарықта еркін  айналмайтын  активті  өткізсе  жәгне
      сонымен қатар, атқару бағасы аса тиімсіз емес, сатуға опцион  шығарса,
      онда ұйым шығарылған  пут  опционының  себебінен,  активті  иемденумен
      байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен  сыйақыларды  сақтап  қалмайды
      және  өткізбейді.  Қабылдаушы  тарап  сатып   жібермес   үшін   опцион
      айтарлықтай бағалы болса, ұйым бақылауды сақтап қалады, сонымен бірге,
      активті тану қабылдаушы тараптың қатысуының көлемімен  бірдей  болады.
      (В3.2.9-   қараңыз).   Егер   пут   опцион   қабылдаушы   ұйым   сатып
      жібермейтіндей дәрежеде жеткілікті түрде бағалы болмаса, ұйым  активке
      бақылауды өткізеді, сонымен бірге ұйым активті тануды тоқтатады.
1302.  (j)               Әділ  құн  бойынша  немесе  әділ  құнды  форвардтық
      келісіммен кері сатып алу бойынша сату опционы (пут) немесе сатып  алу
      опционының (кол) мазмұны болып табылатын активтер. Қаржы активін  кері
      сатып алу мерзіміндегі әділ құнына  тең,  бірдей  атқару  немесе  кері
      сатып алу бағасына ие, тек қана пут немесе  кол  опционы  немесе  кері
      сатып алуға арналған форвардтық келісімді жасау шартында қаржы активін
      өткізу  тануды  тоқтатуға  әкеп  соғады;  себебі,  активті  иемденумен
      байланысты барлық тәуекелдер мен сыйақылар өткізіліп қойылған. 
1303. (k)              Есеп айырысуы  ақша  құралдарымен  жүзеге  асырылатын
      кол және пут опциондары. Пут немесе  кол  опционы  немесе  кері  сатып
      алуға  форвардтық  келісім  жасалған  қаржы  активін  өткізу   ұйыммен
      бағаланады. Активті иемденумен байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен
      сыйақыларды өткізгендігін және сақтағандығын анықтау үшін,  бұл  актив
      бойынша  нетто-есеп  ақшалай  құралдармен   жүргізіледі.   Егер   ұйым
      өткізілген  активпен   байланысты   барлық   дерлік   тәуекелдер   мен
      сыйақыларды сақтап  қалмаса,  онда  ол  өткізілген  активті  бақылауын
      сақтап қалған-қалмағандығын анықтайды. Пут немесе кол  опционы  немесе
      кері  сатып  алуға  форвардтық  келісім  бойынша  есеп  айырысу   ақша
      құралдарының көмегімен нетто-негізде  жүзеге  асырылатындығы  автоматы
      түрде ұйым бақылауды өткізгендігін білдірмейді. (В3.2.9 және (g),  (h)
      және (i) қараңыз).
1304. (l)               Есептерді тізімнен шығару  туралы  шарт -  бұл  кері
      сатып алудың шартсыз опционы (кол), бұл ұйымға  өткізілген  активтерді
      кейбір шектеулермен  бірге  кері  талап  ету  құқығын  береді.  Мұндай
      опцион  нәтижесінде ұйым активті иемденумен байланысты  барлық  дерлік
      тәуекелдер мен сыйақыларды не сақтамай, не өткізбейтін болса, онда  ол
      тануды тоқтатуға тек кері қайтару  сомасының  көлемінде  ғана  кедергі
      болып табылады (қабылдаушы тарап активті сата алмайтын шартта) Мысалы,
      егер қарыз активтер түсімі мен баланстық құн 100 000 а.б. құраса  және
      кез-келген бөлек қарыз сатып алына алса,  сонымен  бірге  сатып  алына
      алатын қарыздардың жиынтық құны 10 000 а.б. аса алмаса, онда  қарыздар
      сомасының 90 000 а.б. тануды тоқтату талаптарына жауап береді.
1305.  (m)             Кесімді  сатып  алу  опциондары.   Егер   айналымдағы
      активтер құны белгілі бір деңгейге дейін түссе,  және  осы  активтерге
      қызмет  көрсету   шығындары   қызмет   көрсетуден   түсетін   табыспен
      салыстырғанда  ауыртпалықты  болса,   өткізілген   активтерге   қызмет
      көрсететін ұйым  өткізуші  тарап  боа  алады  және  қалған  өткізілген
      активтерді кесімді сатып алуға арналған опционға ие бола алады. Мұндай
      кесімді сатып алуға арналған опцион жағдайында ұйым активті иемденумен
      байланысты барлық дерлік тәуекелдер мен сыйақыларды  не  сақтамай,  не
      өткізбейтіндігі, және қабылдаушы тарап активті  сатып  жібермейтіндігі
      туралы шарттар орындалса,  онда  ол  сатып  алу  опционы  қарастыратын
      активтер көлемінде ғана тануға кедергі келтіреді.
1306. (n)              Қатысудың субординацияланған үлестері  және  несиелік
      кепілдемелері. Ұйым қабылдаушы тарап үшін несиенің сапасын  өткізілген
      активте  сақталған  өзінің  кейбір  немесе  барлық  қатысу   үлестерін
      субординациялау (төменірек статус беру  арқылы)  әдісі  арқылы  көтере
      алады.  Балама ретінде ұйым қабылдаушы тарап үшін  шектелмеген  немесе
      белгілі бір сомамен шектелген несиелік  кепілдеме  беру  арқылы  несие
      сапасын көтере алады. Егер ұйым активті иемденумен  байланысты  барлық
      дерлік тәуекелдер  мен  сыйақыларды  сақтап  қалатын  болса,  онда  ол
      активті толықтай тануын жалғастырады.  Егер  ұйым  активті  иемденумен
      байланысты барлық емес,  тек кейбір тәуекелдер мен сыйақыларды  сақтап
      қалса, және бақылауды сақтап қалса, онда тануды тоқтату  ұйым  төлеуге
      міндеттенуі ықтимал ақша құралдары  немесе  басқа  активтер  сомасының
      көлемінде жүргізілмейді.
1307.  (o)              Жиынтық  табыс  своптары. Ұйым  қабылдаушы   тарапқа
      қаржы активтерін сатып,  онымен  жиынтық  своп  туралы  келісім  жасай
      алады. Свопқа сәйкес, ұйым базалық активтен  түсетін  ақша  құралдарын
      пайыз бойынша ауыспалы мөлшерлеме бойынша  бағаға  немесе  белгіленген
      бағаға айырбас түрінде алатын, сонымен  бірге  ұйым  базалық  активтің
      әділ құнының барлық жоғарылауы мен төмендеуін өз мойнына алады. Мұндай
      жағдайда қаржылық активті тануды тоқтатуға тыйым салынады.
1308.  (p)              Пайыздық  своптар.  Ұйым  қаржы  активін  қабылдаушы
      тарапқа белгіленген мөлшерлемемен  өткізе  алады  және  пайыздық  своп
      туралы келісім жасайды; келісімге сәйкес, қабылдаушы тарап  өткізілген
      қаржы активінің негізгі сомасына тең шартты сомаға негізделе  отырып, 
      белгіленген мөлшерлеме бойынша пайыздар алады және ауыспалы мөлшерлеме
      бойынша төлем жасайды.  Пайыздық своп ол бойынша  төлемдер  өткізілген
      актив бойынша өндірілетін төлемдерге тәуелді болмау  шарты  орындалған
      жағдайда, өткізілген активті тануға кедергі келтірмейді.
1309. (q)              Амортизацияланатын  пайыздық  своптар.  Ұйым  белгілі
      бір  мерзім  аралығында  бөліктермен  төлеуге  болатын  қаржы  активін
      қабылдаушы  тарапқа  белгіленген  мөлшерлемемен  өткізе   алады   және
      амортизацияланатын пайыздық своп туралы келісім жасай алады; келісімге
      сәйкес, қабылдаушы тарап белгіленген мөлшерлеме  бойынша  пайыз  алады
      және шартты сомаға қарай отырып,  ауыспалы  мөлшерлеме  бойынша  төлем
      жасайды.    Егер    своптың    шартты    сомасы    осындай    тәсілмен
      амортизацияланатын болса,  бұл  кез-келген  уақытта  өткізілген  қаржы
      активінің  төленбеген  негізгі  құнына  тең,   сонымен   бірге,   своп
      айтарықтай түрде ұйымды мерзімнен ерте төлем жасау тәуекеліне әкеледі,
      ал мұндай жағдайда ұйым өткізілген активті не толықтай, немесе  өзінің
      жалғаспалы қатысуының аумағында тануын жалғастырады.  Керісінше,  егер
      своптың шартты сомасының амортизациясы өткізілген активтің  төленбеген
      негізгі сомасына байлаулы болмаса,  онда  мұндай  своп  ұйымның  актив
      бойынша  мерзімнен  ерте  төлем  жасауы  тәуекеліне   әкеп   соқпайды.
      Осылайша, своп бойынша төлем  өткізілген  активтен  алынатын  пайыздық
      төлемге  тәуелсіз  болғанда  және  своп  ұйымның  активті   иемденумен
      байланысты өзге де айтарлықтай  тәуекелдер  мен  сыйақыларды  сақтауға
      әкеп соқпайтындығы анықталған жағдайда, ол өткізілген  активті  тануды
      тоқтатуға кедергі келтірмейді. 
1310. B3.2.17   Осы  тармақта  ұйым  қаржы  активінде  қатысуын  жалғастырып
      жатқан жағдайда, жалғаспалы қатысу әдісін қолдану суреттеледі
|Ұйым мерзімінен ерте өтеуге мүмкіндігі берілген берешектер портфеліне    |
|иелік етеді деп елестетейік. Берешектер бойынша купондық және тиімді     |
|мөлшерлеме 10 пайызға тең, ал негізгі және амортизацияланатын сома 10 000|
|а.б. болып табылады. Ұйым жасаған операцяи нәтижесінде 9 115 а.б. төлемге|
|қабылдаушы тарап негізгі сома бойынша 9 000 а.б және аталған сома бойынша|
|9.5 пайыз мөлшерлеме көлеміндегі төлем алуға құқық алады. Ұйым негізгі   |
|сома бойынша 1 000 а.б. көлемінде және аталған сома бойынша 10 пайыз     |
|мөлшерлеме және қалған негізгі сома - 9 000 а.б. бойынша 0,5 пайыз       |
|қосымша спрэд түрінде төлемдер алу құқығын сақтап қалады. Мерзімнен ерте |
|төлем жасаудан түсетін төлемдер ұйым мен қабылдаушы тарап арасында       |
|пропорционалды түрде 1:9 қатынасында бөлінеді, бірақ дефолт бойынша      |
|кез-келген сома ұйымның 1 000 а.б. тең үлесінен алынып тасталады. Бұл    |
|үлес таусылғанға дейін жүргізіледі. Қарыздардың әділ құны операцяины іске|
|асырған күн бойынша 10 100 а.б. тең, ал 0,5 пайыз көлеміндегі қосымша    |
|спрэдтің есептік әділ құны 40 а.б. тең.                                  |
|Ұйым өзінің активті иемденумен байланысты айтарлықтай тәуекелдер мен     |
|сыйақыларды өткізгенін (мысалы, мерзімнен ерте өтеу тәуекелдері), бірақ  |
|сондай-ақ олардың кейбірін сақтап қалғанын (сақталып қалған қатысу       |
|үлесінің субординациясы жағдайында) және бақылауды сақтап қалғандығын    |
|анықтайды. Сондықтан ол жалғаспалы қатысу әдісін қолданады.              |
|Осы стандартты қолданған кезде ұйым операцияны (а) 1 000 а.б. көлеміндегі|
|субординацияланған қатысу үлесін сақтап қалу және (b) қабылдаушы тарап   |
|үшін несиелік шығындар бөлігіндегі несие сапасын арттыру үшін осы        |
|сақталып қалған қатысу үлесін субординациялау ретінде сараптайды.        |
|Ұйымның есептері бойынша 9 115 а.б. көлемінде алынған өтемақының 9 090   |
|а.б. (10 100 а.б. 90 пайызы) 90 пайыз көлеміндегі толық пропорционалдық  |
|үлестің өтемақысы болып табылады. Алынған өтемақының қалған бөлігі (25   |
|а.б.) қабылдаушы тарап үшін несиелік шығындар бөлігіндегі несие сапасын  |
|арттыруға арналған сақталған қатысу үлесін субординациялаудан алынған    |
|өтемақы болып табылады. Осыдан өзге, 0,5 пайыз көлеміндегі қосымша спрэд |
|несие сапасын арттыру үшін алынған өтемақы болып табылады. Сәйкесінше,   |
|несие сапасын арттыру үшін алынған өтемақының жалпы сомасы 65 а.б. (25   |
|а.б.+40 а.б.) тең.                                                       |
|Ұйым 90-пайыздық үлесті сатудың кірісі мен шығысын ақша ағымдарында      |
|есептейді. Өткізілген 90 пайыз және сақталған 10 пайыздың жеке әділ құны |
|туралы мәліметтер жоқ деп қарастырайық, онда ұйым активтің баланстық     |
|құнын 3.2.14 тармағына сәйкес келесідегідей бөледі.                      |
|               |Есептелген|Пайыз    |Бөлінген    |                        |
|               |әділ құн  |         |баланстық   |                        |
|               |          |         |құн         |                        |
|Өткізілген     |9 090     |  |90%   | |9 000     |                        |
|бөлік          |          |  |      | |          |                        |
|Сақталған бөлік|1 010     |  |10%   | |1 000     |                        |
|Барлығы        |10 100    |  |      | |10 000    |                        |
|                                   | |          |                        |
|Ұйым ақша қаражаттары үлесінің 90 пайызын сатудан келген кіріс пен       |
|шығысты өткізілген бөліктің таратылған баланстық құнын алынған өтемақы   |
|сомасынан алып тастау арқылы есептейді, яғни, 90 а.б. (9 090 а.б. - 9 000|
|а.б.). ұйым сақтап қалған бөліктің баланстық құны 1 000 а.б. тең болады. |
|Сондай-ақ, ұйым несиелік шығындарға қатысты сақталған қатысу үлесін      |
|субординациялау нәтижесі болып табылатын жалғаспалы қатысуды мойындайды. |
|Сәйкесінше, ол 1 000 а.б. көлеміндегі активті (ол субординация           |
|нәтижесінде ала алмай қалатын ақша құралы ағымдарының ең үлкен көлемі)   |
|және 1 065 а.б. көлеміндегі байланысты міндеттемені (субординация        |
|нәтижесінде ол ала алмай қалатын ақша құралы ағымының ең үлкен көлемі,   |
|яғни, 1 000 а.б. және 65 а.б. көлеміндегі субординациялау құны)          |
|мойындайды. Ұйым жоғарыда көрсетілген ақпараттың барлығын операцяиларды  |
|келесі түрдегідей есептеу үшін қолданады:                                |
|                             |Дебет        |   |Кредит     |              |
|Бастапқы актив               |-            |   |9,000      |              |
|Субординация нәтижесінде     |1,000        |   |-          |              |
|танылған актив, немесе қалдық|             |   |           |              |
|үлес                         |             |   |           |              |
|Қосымша спрэд түрінде алынған|40           |   |-          |              |
|өтемақы үшін актив           |             |   |           |              |
|Кіріс немесе шығыс (өткізуден|-            |   |90         |              |
|түскен кіріс)                |             |   |           |              |
|Міндеттеме                   |-            |   |1,065      |              |
|Алынған ақша қаражаттары     |9, 115       |   |-          |              |
|Барлығы                      |10,155       |   |10,155     |              |
|                                          |   |           |              |
|Операциядан кейін бірден активтің баланстық құны 2 040 а.б. тең. Мұны    |
|ішіне сақталған бөліктің таратылған құнын көрсететін 1 000 а.б., және    |
|несиелік шығындар бөлігіндегі сақталған қатысу бөлігін субординациялау   |
|нәтижесінде ұйымның қосымша жалғаспалы қатысуын білдіретін 1 040 а.б. (40|
|а.б. көлеміндегі қосымша спрэд) кіреді. Келесі кезеңдерде ұйым несие     |
|сапасын арттырғаны үшін алынған өтемақыны (65 а.б.) пропорционалды       |
|уақыттың негізде таниды, танылған активке пайыздың тиімді мөлшерлемесі   |
|әдісі бойынша пайыздар қосады және танылған активтер бойынша несиенің    |
|құнсызданғанын таниды.                                                   |
|Мысал ретінде келесі суреттемені қарастырайық. Келесі жылы бастапқы      |
|қарыздар бойынша құнсыздану нәтижесінде 300 а.б. көлемінде шығын пайда   |
|болды делік. Ұйым өзінің танылған активін 600 а.б. дейін (оның сақталған |
|қатысу үлесіне қатысты 300 а.б. және несиелік шығындар бөлігіндегі       |
|сақталған қатысу үлесін субординациялау нәтижесінде пайда болған         |
|жалғаспалы қосымша қатысуға қатысты 300 а.б.) азайтады және өзінің       |
|танылған міндеттемесін 300 а.б. дейін азайтады. Таза нәтиже несиенің 300 |
|а.б. көлеміндегі құнсыздануы кіріске не табысқа жатқызылатындығы болып   |
|табылады.                                                                |
|               |          |  |      | |    |   | |         |              |


1311. Қаржы міндеттемелерін тануды тоқтату (3.3 тарау)

1312. В3.3.1     Қаржы активі (немесе оның бөлігі) борышкері:
1313.  (а)               несие   берушімен   әдетте   қабылданғандай,   ақша
      құралдарымен,  өзге  қаржы  активтерімен,  тауарлармен  немесе  қызмет
      көрсетулермен есептесу арқылы өз міндеттемесін (немесе  оның  бөлігін)
      атқарған кезде; немесе
1314.   (b)               міндеттеме   (немесе    оның    бөлігі)    бойынша
      жауапкершіліктен  не  сот  тәртібімен,  немесе  несие   берушінің   өз
      келісімімен  (егер  борышкер  кепілдік  берсе,  аталған  шарт  бәрібір
      орындалуы мүмкін) бастапқы  жауапкершіліктен  заңды  түрде  босатылған
      жағдайларда өтелген болып есептеледі.
1315. В3.3.2     Егер қарыздық құралдың эмитенті  осы  құралды  сатып  алса,
      онда қарызды өтеу  эмитент  осы  құрал  бойынша  маркет-мейкер  болған
      жағдайда немесе оны жақын болашақта сатып жіберуді жоспарласа да қарыз
      өтеледі. 
1316. В3.3.3     Үшінші тарапқа, оның ішінде траст компаниясына төлем  жасау
      (кейде толықтай жою  деп  аталадын)  заңды  босату  болмаған  жағдайда
      борышкердің несие беруші алдындағы бастапқы  міндеттемесін  орындаудан
      босатпайды.
1317. В3.3.4     Егер борышкер үшінші тарапқа  ол  борышты  өз  мойнына  алу
      үшін  төлем  жасаса,  және  өз  несие   берушісіне   үшінші   тараптың
      міндеттемені өз мойнына алғаны туралы  хабарласа,  онда  ол  В3.3.1(b)
      -тармағында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, қарыздық  міндеттемені
      тануды тоқтатпайды.  Егер  борышкер  үшінші  тарапқа  міндеттемені  өз
      мойнына алу үшін төлем  жасаса  және  несие  беруші  оны  заңды  түрде
      босатса, борышкер өз несиесін өтейді.   Дегенмен, егер борышкер  борыш
      бойынша төлемдерді үшінші жаққа аударса немесе өзігің  бастапқы  несие
      берушісіне аударуп отыруға келіссе, онда  ол  үшінші  тарап  алдындағы
      жаңа борыштық міндеттемені таниды.
1318. В3.3.5     Тіпті егер міндеттемені тану сот  тәртібімен  немесе  несие
      беруші келіскен босату арқылы заңды босату нәтижесінде тоқтатылса  да,
      егер 3.2.1 - 3.2.23  -тармақтарындағы талаптар  орындалмаған  жағдайда
      ұйым жаңа міндеттеме тануы мүмкін. Егер бұл талаптар орындалмаса, онда
      ұйым  өткізілген  активтерді  тануын  тоқтатпайды,  сонымен  бірге  ол
      өткізілген активтерге қатысты жаңа міндеттемені таниды.
1319.  В3.3.6      Жаңа  шарттарға  сәйкес  барлық   төленген   коммиссиялық
      төлемдерді (алынған коммиссиялық төлемдердіалып тастағанда),  пайыздың
      бастапқы  тиімді   мөлшерлемесін   қолдана   отырып,   алғашқы   қаржы
      міндеттемесі бойынша келтірілген дисконтталған құннан кем  дегенде  10
      пайызға  ерекшеленсе,   ақша  құралдары  ағымының  дисконтталған  жаңа
      келтірілген  құны  3.3.2-тармағының мазмұнындағы  шарттар  айтарлықтай
      түрде ерекшеленеді. Егер қарыз құралдарының айырбасы немесе шарттардың
      өзгеруі есепте  борышты  өтеу  ретінде  көрсетілсе,  онда  орын  алған
      шығындар немесе төленген коммиссиялық төлемдер борышты өтеудің  кірісі
      мен шығысы ретінде танылады. Егер қаржы  құралдарымен  айырбас  немесе
      шарттарды өзгерту борышты жою ретінде есептелмесе, онда  міндеттеменің
      баланстық  құны  өзгертілген  міндеттеменің  қалған  мерзімі   бойында
      амортизацияланатын,   орын   алған   шығындардың    немесе    төленген
      коммиссиялық төлемдердің сомасына қарай түзетіледі.
1320. В3.3.7     Кейбір жағдайларда несие беруші төлемдер жасалғаннан  кейін
      борышкерді ағымдағы міндеттемеден босатады, мұндайда борышкер бастапқы
      міндеттемені мойнына алған тарап міндеттемелерді орындамаған  жағдайда
      төлем жасау туралы кепілдік міндеттеме алады. Бұл жағдайда борышкер:
1321.  (а)               міндеттеменің  әділ  құнының  негізінде,  кепілдеме
      бойынша жаңа қаржы міндеттемесін таниды, және
1322.  (b)               жаңа  қаржы   міндеттемесінің   әділ   құнын   алып
      тастағандағы бастапқы қаржы міндеттемесінің (і) төленген  сомасы  және
      (іі) баланстық құны арасындағы айырмашылық негізінде пайда мен залалды
      таниды.

1323. Сыныптау (4 тарау)


1324. Қаржы активтерін сыныптау (4.1- бөлім)

1325. Ұйымның қаржы активтерін басқаруының бизнес үлгісі
1326. B4.1.1       4.1.1 (а)-  тармағының талабына  сай  ұйым  өзінің  қаржы
      активтерiн басқару үшін бизнес үлгісі негізінде амортизацияланған  құн
      немесе ұқсас бағаны сыныптауы қажет. Ұйым бұл қаржы  активтері  өзінің
      бизнес  үлгісі  мақсатының  негізінде  анықталғандай  ұйымның  маңызды
      менеджменттің нақтылы ұжымы бұл шартқа сәйкес келетіндігін (24 ХҚЕС-та
      (IAS) анықталғанындай) бағалайды.
1327. B4.1.2       Ұйымның бизнес үлгісі жеке құралға  арналған  басқарманың
      ниеттеріне тәуелді болмайды. Сәйкесінше, бұл шарт сыныптау  әдістемесі
      бола алмайды және бұдан да жоғары деңгейде  бекітілуі  қажет.  Алайда,
      бір ұйымның өз  қаржы  құралдарын  басқаруына  арналған  біреуден  көп
      бизнес үлгісі болуы мүмкін. Сондықтан сыныптаманы  есеп  беруші   ұйым
      деңгейінде анықтау міндетті емес. Мысалы,  ұйым  өзі  басқаратын  ақша
      құралдары ағымдарын алу мақстаныда инвестициялар  портфеліне  ие  бола
      алады, сондай-ақ, әділ құн өзгерісін жұзеге  асыру  үшін  сауда  жасау
      мақсатында басқаратын басқа инвестициялық портфельге ие бола алады.
1328. B4.1.3       Ұйым бизнес үлгісінің мақсаты қаржы активін  ұстап  отыру
      арқылы келісімшартпен қарастырылған ақша құралдарының ағымын алу болуы
      мүмкін; ұйым барлық  құралдарды  төлеудің  соңғы  күніне  дейін  қолда
      ұстауы  міндетті  емес.  Осылайша,   ұйымның   бизнес   үлгісі   қаржы
      активтерінің  сатылуы  жүріп  жатқан   кезде   де   қаржы   активтерін
      келісімшартпен қарастырылған ақша құралдарының ағымын алу  үшін  ұстап
      отыруды қарастыруы мүмкін. болуы. Мысалы, ұйым:
1329.  (a)               бұдан  былай  қаржы  активі  ұйымның  инвестициялық
      саясатына  сәйкес  келмесе,  (мысалы,  ұйымның  тиісті   инвестициялық
      саясатына сәйкес,  активтің  несие  рейтингі  талап  етілгеннен  төмен
      болса)
1330. (b)              сақтандырушы компания  күтілген  қызмет  мерзіміндегі
      өзгерістерді (яғни төлем жасаудың күтілген мерзімдерін)  көрсету  үшін
      өз инвестициялық портфелін түзетсе,  немесе
1331.  (c)               ұйым  капиталдық  шығындарды  қаржыландыруды  қажет
      етсе, онда ол қаржы активін сатуы мүмкін.
1332. Алайда, егер портфельден сатулар сирек жасалатын  болса,  ұйым  мұндай
      сатулардың  келісімде  қарастырылған  ақша  құралдарының  ағымын   алу
      мақсатына сәйкестігін бағалауы қажет.
1333. B4.1.4     Келесі мысалда ұйым бизнес үлгісінің мақсаты қаржы  активін
      ұстап отыру  арқылы  келісімшартпен  қарастырылған  ақша  құралдарының
      ағымын алу көрсетілген.  Ұсынылған  мысалдар  тізбегі  мейлінше  толық
      емес.
|Мысал                              |Талдау                                |
|1 мысал                            |Ұйым өзге де ақпарат арасында қаржы   |
|Ұйым келісіммен қарастырылған ақша |активтерінің өтімділік тұғырынан      |
|құралдарының ағымын алу үшін       |(яғни, ұйымға активтерді сату қажет   |
|инвестицияларды ұстап тұрады, бірақ|болған жағдайда алынатын ақша сомасы) |
|белгілі бір жағдайларда            |әділ құнын қарастыруы мүмкін          |
|инвестицияларды сатуы мүмкін.      |болғанмен, ұйымның мақсаты қаржы      |
|                                   |активтерін ұстап отыру және келісіммен|
|                                   |қарастырылған ақша құралдарының ағымын|
|                                   |алу болып табылады. Кейбір сатулар    |
|                                   |аталған мақсатқа қайшы келмейді.      |
|2 мысал                            |Ұйымның бизнес-үлгісінің мақсаты қаржы|
|Ұйымның бизнес үлгісі қарыз сияқты |активтерін ұстап қалуға және келісім  |
|қаржы активтерінің портфелін сатып |бойынша қарастырылған ақша            |
|алуды қарастырады. Бұл портфельдер |құралдарының ағымын алуға негізделген.|
|несиелік шығынға ұшыраған қаржы    |Ұйым портфельді оны сатудан пайда табу|
|активтерін қамтуы немесе қамтымауы |үшін алмайды.                         |
|мүмкін. Егер борыш бойынша         |Ұйым келісіммен қарастырылған барлық  |
|өтемақылар өз уақытысында          |ақша құралы ағымдарын алуды көздемесе |
|жасалмаса, ұйым келісіммен         |де балама сараптама құқылы болып      |
|қарастырылған ақша құралы ағымдарын|табылады. (мысалы, кейбір қаржы       |
|түрлі тәсілдермен алуға тырысады,  |активтері бойынша несие шығындарына   |
|(мысалы, борышкермен пошта, телефон|тап болса).                           |
|немесе басқа әдістерімен байланысу |Осыдан өзге, ұйымның портфельден      |
|арқылы).                           |түсетін ақша құралдары ағымын өзгерту |
|Кейбір жағдайларда ұйым портфельдің|үшін туынды құралдар туралы келісім   |
|нақты қаржы активтері бойынша      |жасаса, бұл өздігінен ұйымның         |
|пайыздық мөлшерлемені өзгермелі    |бизнес-үлгісін өзгерпейді. Егер       |
|пайыздық мөлшерлемеден бекітілген  |портфельді басқару әділ құн негізінде |
|пайыздық мөлшерлемеге өзгерту үшін |жүзеге аспаса, бизнес-үлгінің мақсаты |
|пайыздық своп туралы келісім       |активтерді ұстап отыру арқылы         |
|жасайды.                           |келісіммен қарастырылған ақша құралы  |
|                                   |ағымын алу болуы ықтимал.             |
|3 мысал                            |Біріккен топ келісіммен қарастырылған |
|Ұйым бизнес-үлгісінің мақсаты      |ақша құралдары ағымын алу үшін        |
|клиенттерге қарыз беру және осы    |берілген қарыздарды ұстап қалды.      |
|қарызды секьюритизация бойынша     |Бірақ, бастапқыда қарыз берген ұйым   |
|компанияға ары қарайғы болып       |секьюритизация бойынша компанияның    |
|табылады. Секьюритизация бойынша   |несиелерін сату жолымен несиелік      |
|компания инвесторларға арналған    |портфелі бойынша ақша ағымдарын сатуды|
|құралдар шығарады.                 |мақсат етеді. Осылайша, оның жеке     |
|Бастапқыда қарыз берген ұйым       |қаржы есептілігінің ауқымында ұйым    |
|секьюритизация бойынша компанияны  |келісіммен қарастырылған ақша құралы  |
|бақылайды және оны біріккен есепке |ағымдарын алу мақсатында портфель     |
|қосады.                            |басқарушы ретінде қарастырылмайды.    |
|Секьюритизация бойынша компания    |                                      |
|қарыздар бойынша келісіммен        |                                      |
|қарастырылған ақша құралдарының    |                                      |
|ағымын алады және оларды           |                                      |
|инвесторларға жібереді.            |                                      |
|Осы мысалдың мақсаттары үшін,      |                                      |
|қарыздар қаржы жағдайы туралы      |                                      |
|біріккен есепте көрсетілуін        |                                      |
|жалғастырып жатыр делік, өйткені   |                                      |
|секьюритизация бойынша компания    |                                      |
|олардың танылуын тоқтатпаған.      |                                      |


1334.  
1335. B4.1.5     Мақсаты келісіммен қарастырылған ақша құралдары ағымын  алу
      үшін құралдарды ұстап отыру болып табылмайтын  бизнес-үлгінің  бірінде
      ұйым активтер сату жолымен ақша құралдары  ағымын  орындау  мақсатында
      қаржы  активтерінің  портфелін  атқарумен  айналысады.  Мысалы,   ұйым
      мақсаты белсенді сату мен сатып алуларға әкелу  болып  табылады,  және
      ұйым келісіммен қарастырылған ақша құралдары  ағымын  алу  үшін  емес,
      әділ құн өсімін орындау үшін құралдарды басқарумен айналысады.

1336. B4.1.6     Әділ құн (4.2.2(b) - тармағында  көрсетілгендей)  негізінде
      орындалуы   бағаланған   басқарылатын   қаржы   активтері    портфелін
      келісімшартта  қарастырылған  ақша  құралдары  ағымын  алу  мақсатында
      ұсталынбайды. Сондай-ақ,  саудаға  арналған  портфельдің  анықтамасына
      сай,  қаржы  активтерінің  портфелі  анықтамаға   сай,   келісімшартта
      қарастырылған  ақша  құралдары  ағымын  алу  мақсатында  ұсталынбайды.
      Мұндай құрал портфелі өзгерісі пайда мен залал  құрамында  көрсетілген
      әділ құн бойынша бағалануы тиіс.


1337. Тек борыш сомасының және негізгі борыштың өтелмеген сомасының
      пайыздарының есебіне төлем болып табылмайтын келісімде қарастырылған
      ақша құралдарының ағымы


1338. B4.1.7      4.1.1  тармағы  ұйым  (4.1.5  тармағы қолданылмаса)  қаржы
      активін келісімде  қарастырылғанақша  құралдарының  ағымын  алу   үшін
      басқарылатын қаржы активтерінің тобына кіретін келісімде қарастырылған
      ақша құралдарының ағымымен байланысты қаржы активтерінің сипаттамасына
      қарай, амортизацияланған немесе әділ құн  бойынша  бағаланған  ретінде
      сыныптауын талап етеді.


1339. B4.1.8     Ұйым келісімде қарастырылған ақша құралдарының ағымы  қаржы
      активі түрінде берілген негізгі қарыз  есебіне  төленетін  төлем  және
      төлемі өтелмеген валютадағы негізгі  қарыз  сомасының  пайызы  ретінде
      болып  табылатын-табылмайтындығын  бағалауы  тиіс  (В.5.7.2  -тармағын
      қараңыз).


1340. B4.1.9      Иінтірек  әсері  (левередж)  келісімшартпен  қарастырылған
      ақша қоры ағымымен байланысты кейбір қаржы  активтерінің  сипаттамасы.
      Иінтірек  әсері  келісімшартпен  қарастырылған  ақша  қоры   тағымының
      өзгерісін ұлғайта түседі. Нәтижесінде,  оларда  пайыздың  экономикалық
      сипаттамасы болмайды.  Жеке  опциондар,  форвард  және  своптар  қаржы
      активтерінің мысалы  болып  табылады  және  олар  иінтірек  (левередж)
      әсерімен    сипатталады.     Сондықтан     мұндай     шарттар 4.1.2(b)
      -тармағының шарттарын     қанағаттандырмайды     және      нәтижесінде
      амортизацияланған құн бойынша бағалана алмайды.


1341. B4.1.10   Эмитентке (яғни,  борышкерге)  борыштық  құралдың  алдын-ала
      төлемін  жасауға  немесе  иемденушіге  (несиегерге)  борыштық  құралды
      эмитентке   мерзімінен   бұрын   қайтарудағы    келісімшарт    тәртібі
      келісімшартпен қарастырылған ақша құралдарының ағымын ретінде берілген
      негізгі қарыз есебіне төленетін төлем және төлемі өтелмеген валютадағы
      негізгі қарыз сомасының пайызын шарттайды, егер:


1342. (a)              өзгерістерден қорғайтын баптарды қоспағанда,  шарттар
      келешек оқиғаларға тәуелді емес:


1343. (i)            иемденушіні эмитент несиеқабілеттілігінің  нашарлауынан
      (мысалы, дефолттар, несие рейтингінің төмендеуі немесе  борыш  бойынша
      келісімдік  міндеттемелердің  бұзылуы)  немесе   эмитентті   басқарушы
      органдардың ауысуынан, немесе


1344. (ii)            иемденуші  немесе  эмитентті  сәйкес  салықтар  немесе
      заңдардағы


1345.  (b)               келісімшартты  мерзімінен  бұрын  тоқтатқаны   үшін
      бірталай қосымша өтемақыны қамтитын  айтарлықтай  деңгейде  алдын  ала
      төлем  сомасы  өтелмеген  негізгі  қарыз  сомасы  және  негізгі  қарыз
      сомасының өтелмеген пайызын көрсетеді.


1346. B4.1.11   Мына жағдайларда  келісімнің  эмитентке  немесе  иемденушіге
      қарыздық  құралдың  келісімдік  мерзімін  ұзартуға  мүмкіндік  беретін
      шарттары (мысалы, пролонгация  мүмкіндігі)  тек борыш  сомасының  және
      негізгі борыштың өтелмеген сомасының пайыздарыныңесебіне  төлем  болып
      табылатын  келісім бойынша ақша құралының ағымдарын шарттайды:


1347. (a)              өзгерістерден қорғайтын баптарды қоспағанда,  шарттар
      келешек оқиғаларға тәуелді емес:


1348. (i)            иемденушіні эмитент несиеқабілеттілігінің  нашарлауынан
      (мысалы, дефолттар, несие рейтингінің төмендеуі немесе  борыш  бойынша
      келісімдік  міндеттемелердің  бұзылуы)  немесе   эмитентті   басқарушы
      органдардың ауысуынан, немесе


1349. (ii)            иемденуші  немесе  эмитентті  сәйкес  салықтар  немесе
      заңдардағы


1350. (b)              ықтимал пролонгацияның шарттары борыш сомасының  және
      негізгі борыштың өтелмеген сомасының пайыздарыныңесебіне  төлем   ғана
      болып  табылатын  ақша  құралдарының  ағымын   пролонгация   кезеңінде
      қамтамасыздандырады. 


1351. B4.1.12   Мына шарттар орындалған жағдайды қоспағанда,  негізгі  борыш
      пен пайыздар мерзімін немесе сомасын өзгертетін келісім шарттары

1352. (a)                 Негізгі соманың өтелмеген қалдығымен байланысты
      ақша мен несиелік тәуекелдің (бастапқы тануда бекітілгендіктен,
      белгіленген  болады) уақытша құнын өтеу болып табылатын құбылмалы
      пайыздық мөлшерлеме болғанда, және

1353.  (b)                 Егер  келісім  шарттары  алдын-ала  төлем   жасау
      мүмкіндігін қарастыратындықтан, B4.1.10 -тармағының  шарттарына  жауап
      берсе, немесе


1354. (c)                  Егер  келісім  шарттары  пролонгация  мүмкіндігін
      қарастырғандықтан, B4.1.11 -тармағының шарттарына жауап берсе.


1355. B4.1.13     Төменде  келтірілген  мысалдар тек  борыш  сомасының  және
      негізгі борыштың өтелмеген сомасының пайыздарының есебіне төлем  болып
      табылатын  келісім  бойынша  ақша  құралдарының   ағымын   суреттейді.
      Ұсынылған мысалдар тізбегі шектеулі емес.

|Құрал                |Сараптама                                           |
|Құрал А              |Келісім бойынша ақша құралдарының ағымы тек борыш   |
|Құрал өтеу мерзімі   |сомасының және негізгі борыштың өтелмеген сомасының |
|жарияланған облигация|пайыздарының есебіне төлем болып табылады. Негізгі  |
|болып табылады.      |борыш сомасының және негізгі борыштың өтелмеген     |
|Негізгі борыш        |сомасының пайыздарының есебіне төлемдер құрал       |
|сомасының және       |шығарылған валютада есептелген инфляцияға           |
|негізгі борыштың     |левереджсіз байлануы ақшаның уақытша құнын ағымдағы |
|өтелмеген сомасының  |деңгейге дейін өзгертеді. Басқаша сөздермен,құрал   |
|пайыздарының есебіне |бойынша пайыздық мөлшерлеме «шынайы» пайыздарды     |
|төлемдер құрал       |көрсетеді. Осылайша, пайыздар қарыз бойынша негізгі |
|шығарылған валютада  |сома қалдығының өтеуі ақшаның уақытша құнына өтемақы|
|есептелген инфляцияға|болып табылады.                                     |
|байланады. Инфляцияға|Дегенмен, пайыздар төлемі өзге бір өзгерімпаз       |
|байлау несиемен      |көрсеткіш бойынша, мысалы, борышкер қызметінің      |
|жабылмайды           |нәтижесі бойынша (мысалы, борышкердің таза табысы   |
|(левереджсіз) және   |бойынша) немесе капитал индексі бойынша индекстелген|
|борыштың негізгі     |болса онда келісім бойынша ақша құралдарының ағымы  |
|сомасы қорғалған.    |тек борыш сомасының және негізгі борыштың өтелмеген |
|                     |сомасының пайыздарының есебіне төлем болып          |
|                     |табылмайды.Бұл жағдай пайыздық төлемдер қарыздың    |
|                     |өтелмеген сомасымен байланысты ақша мен несиелік    |
|                     |тәуекелдің уақытша құнының өтеуі болмағандықтан орын|
|                     |алады. Бұл жерде нарықтық пайыздық мөлшерлемемен    |
|                     |келісілген, келісім бойынша пайыздық төлемдердің    |
|                     |өзгерімпаздығы байқалады.                           |


1356.  
|Құрал                |Сараптама                                           |
|Құрал B              |Құралдың қызмет ету мерзіміндегі төленетін пайыздар |
|B құралы құбылмалы   |осы құралмен байланысты ақшалар мен несиелік        |
|пайыздық мөлшерлемеге|тәуекелдердің уақытша құнының өтемақысын көрсеткен  |
|ие және өтеу мерзімі |жағдайда ғана қарастырылған ақша құралдарының ағымы |
|белгіленген болып    |тек борыш сомасының және негізгі борыштың өтелмеген |
|табылады, сондықтан  |сомасының пайыздарыныңесебіне төлем болып табылады. |
|несиегер нарықтық    |ЛИБОР мөлшерлемесі құралдың қызмет ету мерзімі      |
|пайыздық мөлшерлемені|бойында өзгеріп тұратындығы ғана құрал сыныптама    |
|тұрақты негізде      |талаптарына сәйкес келмейтіндігін білдірмейді.      |
|таңдай алады. Мысалы,|Дегенмен, егер несиегер үш айлық мерзім үшін бір ай |
|пайыздық мөлшерлемені|мерзіміндегі ЛИБОР мөлшерлемесін таңдай мүмкіндігіне|
|өзгертудің әрбір     |алса, және осындай бір айлық мөлшерлеме әр ай сайын |
|күніне несиегер үш ай|өзгеріп тұрмаса, келісіммен қарастырылған ақша      |
|мерзіміндегі ЛИБОР үш|құралдары ағымы негізгі борыш пен пайыздар сомасының|
|айлық мөлшерлемесін  |есебіне төлем болып табылмайды.                     |
|таңдай алады, немесе |Балама сараптама қарыз алушы несиегердің жарияланған|
|бір айлық мерзімдегі |бір айлық құбылмалы пайыздық мөлшерлемесі мен       |
|ЛИБОР бір айлық      |несиегердің жарияланған құбылмалы үш айлық          |
|мөлшерлемесін таңдай |мөлшерлемесі арасында таңдау құқығына ие болса ғана |
|алады.               |заңды болады.                                       |
|                     |Дегенмен, егер құрал өз қызмет етуінің қалған       |
|                     |мерзімінен асып кететін мерзімге негізделетін       |
|                     |келісімдік пайыздық мөлшерлемеге ие болса,          |
|                     |келісіммен қарастырылған ақша құралдарының ағымы    |
|                     |борыш сомасының және негізгі борыштың өтелмеген     |
|                     |сомасының пайыздарыныңесебіне төлемдері болып       |
|                     |табылмайды.                                         |
|                     |Мысалы,үздіксіз өзгерістерге тап болатын бірақ үнемі|
|                     |бес жылдық өтеу мерзімін көрсететін, өтеу мерзімі   |
|                     |құбылмалы мөлшерлемемен бес жылға тең облигация     |
|                     |борыш сомасының және негізгі борыштың өтелмеген     |
|                     |сомасының пайыздарыныңесебіне төлем болып табылатын |
|                     |ақша құралдары ағымын қамтамасыздандырмайды. Бұл    |
|                     |жағдай әрбір кезең бойында төленуге тиіс пайыздар   |
|                     |құралдың қызмет ету мерзімімен (оның шығарылу       |
|                     |мерзімін есепке алмағанда) байланысты болмағандықтан|
|                     |орын алады.                                         |
|                     |                                                    |
|                     |                                                    |


1357.  
|Құрал                   |Сараптама                                        |
|Құрал C                 |(a) бекітілген пайыздық мөлшерлемесі бар         |
| С құралы - бұл өтеу    |құралдан, және                                   |
|мерзімі мәлімделген және|                                                 |
|құбылмалы нарықтық      |(b) құбылмалы пайыздық мөлшерлемесі бар құралдан |
|пайыздық мөлшерлемелі   |түсетін келісіммен қарастырылған ақша            |
|облигация. Бұл құбылмалы|құралдарының ағымы пайыздық мөлшерлеме құралдың  |
|пайыздық мөлшерлеменің  |қызмет ету мерзімінде құралмен байланысты ақша   |
|белгіленген макисмумы   |мен несиелік тәуекелдердің уақытша құнының       |
|бар («кэп»).            |өтемақысын көрсеткен жағдайда борыш сомасының    |
|                        |және негізгі борыштың өтелмеген сомасының        |
|                        |пайыздарыныңесебіне төлем болып табылады.        |
|                        |Осылайша, (а) және (b) комбинациясындағы құрал   |
|                        |(мысалы, бекітілген максимумы бар пайыздық       |
|                        |мөлшерлемедегі облигация) тек борыш сомасының    |
|                        |және негізгі борыштың өтелмеген сомасының        |
|                        |пайыздарыныңесебіне төлем болып табылатын ақша   |
|                        |құралдарының ағымын қамтамасыздандыра алады.     |
|                        |Мұндай функция құбылмалы пайыздық мөлшерлемеге   |
|                        |шектеу қою арқылы ақша құралдарының ағымының     |
|                        |өзгерімпаздығын төмендетуі мүмкін (мысалы,       |
|                        |пайыздық мөлшерлеменің ең үлкен және ең кіші     |
|                        |көрсеткіші («кэп» және «флор»)) немесе бекітілген|
|                        |пайыздық мөлшерлеме құбылмалыға айналуына        |
|                        |байланысты ақша құралдарының ағымының            |
|                        |өзгерімпаздығы көтеріледі.                       |
| Құрал D                |Толық регресс құқығы бар несиенің кепілдемемен   |
|D құралы толық регресс  |қамтамасыздандырылғаны қаншалықты тек борыш      |
|құқығына ие несие болып |сомасының және негізгі борыштың өтелмеген        |
|табылады (қаржы         |сомасының пайыздарыныңесебіне төлем болып        |
|құралының сатушыға      |табылатындығының сараптамасына әсер етпейді.     |
|айналымы құқығы) және   |                                                 |
|кепілдемемен            |                                                 |
|қамтамасыздандырылған.  |                                                 |


1358.   B4.1.14                     Төменде   келтірілген   мысалдар   борыш
      сомасының және негізгі борыштың өтемеген сомасының пайыздаының есебіне
      төлем болып табылмайтын  келісіммен  қарастырылған  ақша  құралдарының
      ағымын көрсетеді. Келтірілген мысалдар тізімі толық толық емес.
1359.  
|Құрал                              |Сараптама                             |
|Құрал E                            |Иемденуші айырбасқа түсетін           |
|E құралы эмитенттің қарыздық       |облигацияны толықтай сараптайды.      |
|құралдарына айырбасталатын         |Пайыздық мөлшерлеме ақша мен несиелік |
|облигация болып табылады.          |тәуекелдің уақытша құнын              |
|                                   |көрсетпейтіндіктен, келісім бойынша   |
|                                   |ақша құралдары ағымы борыш сомасының  |
|                                   |және негізгі борыштың өтелмеген       |
|                                   |сомасының пайыздарыныңесебіне төлем   |
|                                   |болып табылмайды. Сондай-ақ,          |
|                                   |табыстылық эмитент капиталының құнымен|
|                                   |байланысты.                           |
| Құрал F                           |Келісім бойынша ақша құралдары ағымы  |
|F құралы кері құбылмалы пайыздық   |тек қана борыш сомасының және негізгі |
|мөлшерлеме төленетін несие болып   |борыштың өтелмеген сомасының          |
|табылады. (яғни, пайыздық          |пайыздарыныңесебіне төлем болып       |
|мөлшерлеме нарықтық пайыздық       |табылмайды.                           |
|мөлшерлемеге кері тәуелді).        |Пайыздар сомасы негізгі борыштың      |
|                                   |өтелмеген сомасы ақшаның уақытша      |
|                                   |өтемақысы болып табылмайды.           |
|Құрал G                            |Келісім бойынша ақша құралдары ағымы  |
|G құралы мерзімсіз құрал болып     |тек қана борыш сомасының және негізгі |
|табылады, бірақ эмитент құралды    |борыштың өтелмеген сомасының          |
|кез-келген уақытта қайта шақырып   |пайыздарыныңесебіне төлем болып       |
|алуы мүмкін және иемденушіге       |табылмайды.                           |
|кесімді құн мен қосылған пайыздарды|Бұл жағдай эмитентке пайыздар бойынша |
|қосып төлеп беруі мүмкін.          |төлемдерді кері шегіндіру қажет болуы |
|G құралы бойынша нарықтық пайыздық |мүмкін және осы шегіндірілген         |
|мөлшерлеме төленеді, бірақ пайыздар|төлемдерге қосымша пайыздар           |
|эмитент тек осындай төлемнен кейін |қосылмайды.                           |
|төлей алатын болып қалған жағдайда |Нәтижесінде, пайыздар сомасы өтелмеген|
|ғана төленеді.                     |негізгі құн бойынша ақшаның уақытша   |
|Пайыздардың шегерілген төлеміне    |құнының компенсациясы болып           |
|пайыздар қосылмайды.               |табылмайды.                           |
|                                   |Егер шегерілген сомаға пайыздар       |
|                                   |қосылса, борыш сомасының және негізгі |
|                                   |борыштың өтелмеген сомасының          |
|                                   |пайыздарыныңесебіне төлемдер келісім  |
|                                   |бойынша ақша құралдары ағымы бола     |
|                                   |алады.                                |
|                                   | Тек G құралының мерзімсіз болуы ақша |
|                                   |құралдарының ағымы борыш сомасының    |
|                                   |және негізгі борыштың өтелмеген       |
|                                   |сомасының пайыздарыныңесебіне төлем   |
|                                   |болатындығын білдірмейді. Негізінде,  |
|                                   |мерзімсіз құрал үздіксіз (бірнеше рет)|
|                                   |ұзартуды қарастырады. Мұндай мүмкіндік|
|                                   |пайыздық төлемдер міндетті және       |
|                                   |үздіксіз жасалып тұру керек болса,    |
|                                   |борыш сомасының және негізгі борыштың |
|                                   |өтелмеген сомасының                   |
|                                   |пайыздарыныңесебіне төлем болып       |
|                                   |табылатын ақша құралдарының ағымына   |
|                                   |әкелуі мүмкін. Осыдан өзге, G         |
|                                   |құралының қайта шақырылатын құрал     |
|                                   |болып табылатындығы ақша құралдарының |
|                                   |ағымы борыш сомасының және негізгі    |
|                                   |борыштың өтелмеген сомасының          |
|                                   |пайыздарыныңесебіне төлем             |
|                                   |болмайтындығын білдірмейді. Бұл шарт  |
|                                   |осы құрал тек борыш сомасының және    |
|                                   |негізгі борыштың өтелмеген сомасының  |
|                                   |пайыздарын өтеуді білдіргенде ғана    |
|                                   |орындалмайды.Қайта шақырып алынатын   |
|                                   |сома иемденушінің құралды мерзімнен   |
|                                   |бұрын өтеуін қамтамасыз ететін соманы |
|                                   |қоса көрсетсе де, ақша құралдарының   |
|                                   |ағымы борыш сомасының және негізгі    |
|                                   |борыштың өтелмеген сомасының          |
|                                   |пайыздарыныңесебіне төлем бола алады. |


1360. B4.1.15   Кейбір жағдайларда  қаржы  активі  негізгі  борыштың  сомасы
      және пайыздар ретінде  көрсетілетін  келісім  бойынша  ақша  құралының
      ағымдары ретінде сипатталуы мүмкін;  бірақ  мұндай  ақша  құралдарының
      ағымы осы стандарттың 4.1.2 (b) және 4.1.3 -тармақтарына сәйкес, борыш
      сомасының    және     негізгі     борыштың     өтелмеген     сомасының
      пайыздарыныңесебіне төлем бола алмайды.

1361. B4.1.16   Мұндай жағдай қаржы активі инвестиция болса, атап  айтқанда,
      активтер және  ақша  құралдарының  ағымы  болып  табылса  орын  алады.
      Сәйкесінше, келісіммен қарастырылған  ақша  құралдарының  ағымы  борыш
      сомасының    және     негізгі     борыштың     өтелмеген     сомасының
      пайыздарыныңесебіне төлем бола  алмайды.  Мысалы,  белгілі  бір  уақыт
      аралығында негізгі борыштың өтелмеген сомасымен  байланысты  ақша  мен
      кредиттік тәуекелдің уақыттық құнының  өтемін  қоспағанда,  келісіммен
      қарастырылған ақша  құралдарының  ағымы  басқа  факторлардың  есебінен
      төлемдерді     қосуы     мүмкін.     Нәтижесінде,      құрал 4.1.2(b)-
      тармағының талаптарына  жауап  бермейді.  Бұл  несиегердің   талаптары
      борышкердің көрсетілген активімен немесе көрсетілген активтен  түсетін
      ақша құралдары ағымымен  (мысалы,  регресс  құқығынсыз  қаржы  активі)
      шектелген кезде орын алады.


1362. B4.1.17   Дегенмен, қаржы активінің регресске  құқығы  жоқ  болуы  осы
      қаржы  активінің 4.1.2(b)  -тармағының шарттарына  сәйкес  келмейтінін
      білдірмейді.  Мұндай  жағдайларда  несие  алушы  белгілі  бір  базалық
      активтерді және  ақша  құралы  ағымдарын  бағалауы  (сараптауы)  тиіс.
      Осылайша ол  келісімде  қарастырылған,  қаржы  активінен  түскен  және
      сыныптауға тиесілі  ақша  құралы  ағымдарының   негізгі  қарызға  және
      негізгі  қарыздың  өтелмеген  сомасының  пайыздарына  төлем  екендігін
      анықтауы тиіс. Егер қаржы аткивінің  шарттары  белгілі  бір  ағымдарды
      шарттаса немесе ақша құралы  ағымдарын  төлем  ретінде  шектесе,  онда
      қаржы   активі 4.1.2(b)-   тармағының шарттарын    қанағаттандырмайды.
      Базалық активтердің қаржылық немесе қаржылық емес болуы өздігінен  бұл
      бағалауға әсер етпейді.


1363. B4.1.18     Егер  келісіммен  қарастырылған  ақша  құралы  ағымдарының
      сипаттамасы айқын болмаса, бұл  қаржы  активтерінің  сыныптамасына  еш
      әсер  етпейді.  Келісіммен  қарастырылған  ақша   құралы   ағымдарының
      сипаттамасы тек өте  сирек  орын  алатын,  тән  емес  және  орын  алуы
      екіталай жағдайларда ғана,  құралдан  түскен  келісілген  ақша  құралы
      ағымдарын қамтыған кезде орын алады.

1364. B4.1.19   Несиелеу  бойынша  әрбір  дерлік  мәміледе  несие  берушінің
      құралы борышкердің  басқа  несие  берушілеріне  қатынаста  бағаланады.
      Басқа құралдарға  бағыныста  болатын  құрал  негізгі  борыш  сомасының
      есебіне және негізгі борыштың өтелмеген  сомасының  пайыздарына  төлем
      болып  табылатын,  егер  борышкердің  төлемеуі  келісімді  бұзу  болып
      табылса ал иемденуші борышкердің банкроттыққа  ұшырауы  жағдайында  да
      борыш сомасының есебіне  және  негізгі  борыштың  өтелмеген  сомасының
      пайыздарына келісімдік құқығы болса,  онда  ол  келісім  бойынша  ақша
      құралы ағымдарымен сипатталуы мүмкін. Мысалы,  өз  несиегерін  айрықша
      құқықсыз несиегер ретінде сыныптайтын  сауда  дебиторлық  борыш  борыш
      сомасының  есебіне   және   негізгі   борыштың   өтелмеген   сомасының
      пайыздарына төлемдері бар деп бағаланады. Осылайша,  борышкер  банкрот
      жағдайында   борышты   иемденушіге   айрықша   құқықсыз    несиегердің
      қамтамасыздандыруға қатысты талаптарына басымдық  бере  отырып,  бірақ
      айрықша құқықсыз несиегердің негізгі борыштың  төленбеген  сомасы  мен
      басқа  да  тиесілі  төлемдеріне  келісімдік  құқығына   әсер   етпеген
      жағдайдағы шарттарда қамтамасыздандырылған борыштарды  берсе  де  әділ
      болып табылады.
1365. Келісіммен байланысты құралдар

1366.  B4.1.20     Операциялардың  кейбір  түрлерінде  ұйым  несие  тәуекелі
      (транша)  концентрациясын  құратын,  келісіммен  байланысқан   бірнеше
      құралдарды қолдана отырып, қаржы активтерін иемденушілерге төлемдердің
      басымдық тізбегін анықтап беруі мүмкін.  Әрбір  транштың  бағыныштылық
      рейтингі бар және  осыған  сәйкес  эмитент  шығаратын  ақша  құралының
      ағымдары траншқа бөлінеді. Мұндай жағдайларда эмитент жоғары рейтингке
      ие транштар бойынша төлем жасауға жеткілікті ақша  құралын  шығарғанда
      ғана траншты ұстаушылар борыш сомасының есебіне және негізгі  борыштың
      өтелмеген сомасының пайыздарына арналған төлемдерге құқылы болады.


1367. B4.1.21   Егер:


1368.  (a)                сыныптауға  (қаржы  құралдарының   базалық   пулын
      сараптаусыз) әкелетін транштың  келісімдік  шарттары  тек  қана  борыш
      сомасының  және  негізгі  борыштың  өтелмеген  сомасының  пайыздарының
      есебіне төлем (мысалы,  транш  бойынша  пайыздық  мөлшерлеме  тауарлық
      индекспен  байланыссыз)  болып  табылатын  ақша  құралының  ағымдарына
      әкелсе;


1369. (b)                базалық  пул  B4.1.23  және  B4.1.24  тармақтарында
      көрсетілген ақша құралы ағымдарының сипаттамасына ие болса; және


1370. (c)              қаржы  құралдарының  базалық  пулындағы  траншқа  тән
      несиелік тәуекелге ұшырағыштық қаржы  құралдарының  базалық  пулынының
      несие тәуекеліне тең немесе  төмен  болса  (мысалы,  егер  құралдардың
      базалық пулы енсиелік шығындар нәтижесінде 50  пайызын  жоғалтса  және
      кез-келген жағдайда транш 50 немесе азырақ  пайыз  жоғалтса  бұл  шарт
      орындалады),мұндай мәмілелерде  транш  борыш  сомасының  және  негізгі
      борыштың  өтелмеген  сомасының  пайыздарының   есебіне   төлем   болып
      табылатын ақша құралы ағымдарының сипаттамасына ие.


1371.  B4.1.22     Ұйым  ақша  құралы  ағымдарын  құратын  (өткізетін  емес)
      құралдардың базалық пулын анықтағанша  сараптама  жүргізуі  тиіс.  Осы
      қаржы құралының базалық пулы болып табылады.


1372. B4.1.23    Базалық  пулдың  құрамында  борыш  сомасының  және  негізгі
      борыштың  өтелмеген  сомасының  пайыздарының   есебіне   төлем   болып
      табылатын,   келісіммен   қарастырылған   ақша   құралының   ағымдарын
      қарастыратын бір немесе бірнеше құрал болуы тиіс.


1373.  B4.1.24     Сонымен  қатар,  құралдардың   базалық   пулы   төмендегі
      құралдарды қамтуы мүмкін:


1374. (a)              B4.1.23 тармағында  көрсетілген  құралдардан  түсетін
      ақша құралы  ағымдарының  өзгерімпаздығын  азайтады,  және  B4.1.23-те
      көрсетілген құралдармен бірге тек қана негізгі  қарызға  және  негізгі
      қарыздың өтелмеген сомасының пайыздарына төлем болуы (мысалы, пайыздық
      мөлшерлеменің жоғарғы және төменгі шектеуі («кэп» және «флор»)  немесе
      B4.1.23- тармағында көрсетілген кейбір немесе барлық құралдардың несие
      тәуекелін төмендететін келісім), немесе


1375.  (b)                траншеядағы   ақша   құралдары   ағымын   B4.1.23 
      тармағында көрсетілген  базалық  құрал  пулынан  түсетін  ақша  құралы
      ағымдарымен сәйкестендіреді, бұл  келесі  тармақтардағы  қайшылықтарды
      жоюға мүмкіндік береді:


1376. (i)            пайыздық мөлшерлеме бекітілген бе әлде өзгермелі ме;


1377.  (ii)            ақша  құралының  ағымдары  көрсетілген  валюта   және
      инфляция да сол валютада; немесе 


1378. (iii)          ақша құралы ағымының түсу мерзімдері.


1379.  B4.1.25     Егер  пулдағы  ешбір  құрал  B4.1.23-   немесе   B4.1.24-
      тармақтарына жауап бермесе, B4.1.21 (b) - тармағы орындалмайтын  болып
      есептеледі.


1380. B4.1.26   Егер иемденуші B4.1.21 тармағының шарттарын бастапқы  тануда
      бағалай  алмаса,  транш  әділ  құн  бойынша   бағалануы   тиіс.   Егер
      құралдардың базалық пулдары бастапқы  танудан  кейін  B4.1.23  -  және
      B4.1.24 - тармағының шарттарына жауап бере алмайтындай өзгеріп  кетсе,
      транш B4.1.21- тармағының шарттарына  жауап  бермейді  және  әділ  құн
      бойынша бағалануы тиіс.

1381. Қаржы активін немесе қаржы міндеттемесін «өзгерістері кіріс пен
      шығыста көрсетілетін әділ құн бойынша бағаланатын» ретінде сыныптау
      мүмкіндігі (4.1 және 4.2 -бөлімдері)
1382.  
1383.   В4.1.27   4.1.5 және 4.2.2   -тармақтарында көрсетілген    шарттарға
      сәйкес, осы стандарт ұйымға қаржы активін, қаржы міндеттемесін  немесе
      қаржы құралдарының тобын (қаржы активі, қаржы  міндеттемелері,  немесе
      екеуі де бірдей) осы  шарт  аса  орынды  ақпаратпен  қамтамасыз  еткен
      жағдайда «өзгерістері кіріс пен шығыста көрсетілетін әділ құн  бойынша
      бағаланатын» ретінде көрсетуге рұқсат етеді.
1384. B4.1.28   Ұйымның қаржы активін немесе қаржы  құралдарын  «өзгерістері
      кіріс пен шығыста көрсетілетін әділ құн бойынша  бағаланатын»  ретінде
      көрсету туралы шешімі есеп  саясатын  таңдау  сияқты  (дегенмен,  есеп
      саясатын таңдаудан ерекше, мұндай  сыныптаманы  келесі  барлық  балама
      операцияларда қолдану талап етілмейді) жүргізіледі. Егер  ұйым  таңдау
      құқығына ие болса, онда 8 ХҚЕС (IAS)-тың 14(b) тармағына сай,таңдалған
      саясат қаржылық есептіліктің ұйымның қаржы жағдайы,  қызметінің  қаржы
      нәтижесі және  ақша  құралдарының  қозғалысына  операцияның,  өзге  де
      оқиғалар мен шарттардың әсері  туралы  аса  сенімді  және  аса  орынды
      ақпарат  беруін  қамтамасыз  етуі  тиіс.  Мысалы,   қаржы   құралдарын
      өзгерістері  кіріс  пен  шығыста   көрсетілетін   әділ   құн   бойынша
      бағаланатын  ретінде  сыныптау   жағдайында 4.2.2   -тармағыаса орынды
      ақпаратпен қамтамасыздандыру талабы орындалатын екі  шарт  орындалады.
      Нәтижесінде, 4.2.2   -тармағына сәйкес,осындай   сыныптаманы    таңдау
      мүмкіндігіне   ие   болу   үшін,   ұйым   осы   екі   шарттың    бірін
      қанағаттандыратынын көрсетуі тиіс.

1385. Аталған сыныптаманы таңдау есептік сәйкессіздікті жояды немесе
      анағұрлым қысқартады

1386. В4.1.29   Қаржы активін және қаржы  міндеттемесін  бағалау  және  оның
      құнындағы танылған өзгерістерді сыныптау сәйкес бапты және осы  баптың
      хеджирлеудің сыныпталған  қатынасы  болып  табылатындығының  негізінде
      анықталады. Бұл талаптар бағалу немесе тану  ұстанымдарын  қолданудағы
      тиянақсыздыққа (кейде «есептік сәйкессіздік» деп аталатын) әкеп  соғуы
      мүмкін.  Мысалы,  қаржы  құралдарын  өзгерістері  кіріс  пен   шығыста
      көрсетілетін әділ құн бойынша бағаланатын  ретінде  сыныптау  болмаған
      кезде, мұндай қаржы активі келесіде әділ құн бойынша бағаланатын болып
      сыныпталады,  ал  ұйым  осындай  активпен  байланысты  деп  есептейтін
      міндеттеме амортизацияланған құн (әділ құндағы  өзгерістерді  танусыз)
      бойынша өлшенеді.Мұндай  жағдайларда  егер  актив  те,  міндеттеме  де
      өзгерістері кіріс пен шығыс құрамында көрсетілетін  әділ  құн  бойынша
      бағаланатын ретінде сыныпталатын болса, ұйым өзінің  қаржы  есептілігі
      аса орынды ақпаратпен қамтамасыз етуде деген шешімге келуі мүмкін.
1387.   В4.1.30     Төменде   көрсетілген   мысалдар   бұл   шарттың   қашан
      орындалатынын    көрсетеді.    Барлық     жағдайларда     ұйым     осы
      шартты 4.1.5 немесе 4.2.2(а)-тармақтары орындалған кезде  ғана,  қаржы
      активтерін немесе қаржы міндеттемелерін кіріс пен шығыста көрсетілетін
      әділ құн бойынша бағаланатын ретінде сыныптау үшін қолдануы мүмкін.
1388.     (а)                Ұйымның    сақтандыру    келісімдері    бойынша
      міндеттемелері  бар;  олардың  өлшемі  ағымдағы  ақпаратты  (24   ХҚЕС
      (IFRS) 4  -тармағынасәйкес)   және   ұйым   осындай   міндеттемелермен
      байланысты  және   өзге   жағдайда   амортизацияланған   құн   бойынша
      бағаланатын қаржы активтерін қосады.
1389.  (b)               Ұйымның  жалпы  тәуекелге,   мысалы,   өзара   өтеу
      тенденциясына  ие,  әділ  құнда  өзара  қайшы  өзгерістерге   әкелетін
      пайыздық тәуекелге тап болғыш қаржы  активтері,  қаржы  міндеттемелері
      немесе  қаржы  активтері  де  қаржы  міндеттемелері  де  бар.   Осыған
      қарамастан, құралдардың тек бір  бөлігі  ғана  өзгерістері  кіріс  пен
      шығыста (яғни, туынды құрал болып табылатын  немесе  саудаға  арналған
      құрал болып сыныпталатын) көрсетілетін әділ  құн  бойынша  бағаланатын
      болады. Сондай-ақ, хеджирлеуді есептеу талаптары орындалмайтын  жағдай
      қалыптасуы мүмкін.  Мысалы,  39  ХҚЕС  (IAS) 88-тармағында бекітілген,
      тиімділікке қатысты талаптардың орындалмауына байланысты.
1390.  (c)               Ұйымның  жалпы  тәуекелге,   мысалы,   өзара   өтеу
      тенденциясына  ие,  әділ  құнда  өзара  қайшы  өзгерістерге   әкелетін
      пайыздық тәуекелге тап болғыш қаржы  активтері,  қаржы  міндеттемелері
      немесе қаржы активтері де қаржы міндеттемелері де бар  және  ұйым  осы
      құралдардың ешбірі туынды құрал  болмағандықтан,  хеджирлеуді  есептеу
      талаптарына жауап бермейді. Осыдан өзге, хеджирлеуді есептеу жоқ жерде
      кіріс  пен  шығысты  тану  кезінде   айтарлықтай   сәйкессіздік   орын
      алады.Мысалы:  ұйым  нарықта  айналатын  облигациялар  шығару   арқылы
      белгілі бір қарыздар тобын қаржыландырды,  және  мұндай  активтер  мен
      міндеттемелердің құнындағы өзгерістер өзара өтеуге үрдіс  алады.  Егер
      осыған қоса, ұйым үнемі облигациялар сатса және  сатып  алатын  болса,
      бірақ қарыздарды сирек сатса және сатып алса,  өзгерістері  кіріс  пен
      шығыс құрамында есепте әділ құн бойынша  қарызды  да,  облигацияны  да
      көрсету кіріс пен шығысты тану мерзіміндегі  сәйкессіздіктерді  жояды.
      Қарсы жағдайда, мұндай сәйкессіздіктер амортизацияланған  құн  бойынша
      қарыздарды және облигацияларды бағалауға және облигацияны сатып алудың
      әрбір жағдайында кіріс  пен  шығысты  тануға  байланысты  пайда  болуы
      мүмкін.
1391. В4.1.31     Алдыңғы тармақта суреттелген жағдайларға  балама  түрінде,
      қаржы активтері мен  қаржы  міндеттемелерін  бастапқы  тану  кезіндегі
      сыныптама (қарсы жағдайда олар өзгеше  бағаланады)  өзгерістері  кіріс
      пен шығыста көрсетілетін әділ құн бойынша бағаланатын қаржы  активтері
      мен қаржы құралдары ретінде сыныптау бағалау  және  тану  ұстанымдарын
      қолданудағы тиянақсыздықты жоюы немесе  айтарлықтай  қысқартуы  мүмкін
      және аса орынды ақпаратпен қамтуы мүмкін. Практикалық мақсаттарда ұйым
      бағалау және тану ұстанымдарын  қолданған  кезде  тиянақсыздыққа  әкеп
      соғатын активтер мен  міндеттемелер  бойынша  барлық  мәмілелерді  бір
      мезгілде  жасауға  міндетті  емес.  Әрбір   мәміле   бастапқы   тануда
      өзгерістері  кіріс  пен  шығыста   көрсетілетін   әділ   құн   бойынша
      бағаланатын  ретінде  сыныптау  шарты   орындалған   жағдайда   жүйелі
      мерзімдік  үзіліс  беріледі  және  бұл  уақытта  ұйым  барлық   қалған
      мәмілелерді ықтимал ретінде бағалайды.
1392. В4.1.32     Өзгерістері  кіріс  пен  шығыстың  құрамында  көрсетілетін
      әділ  құнмен  бағаланатын  ретінде   тиянақсыздыққа   әкелетін   қаржы
      активтері мен қаржы міндеттемелерінің тек  бір  бөлігін  сыныптау  осы
      тиянақсыздықты  жоюға  немесе  айтарлықтай  азайтуға  әкелмесе,   және
      сондықтан аса  орынды  ақпаратпен  қамтамасыздандырмаса,  онда  мұндай
      сыныптама  жасауға  рұқсат   етілмейді.   Мұнымен   бірге   егер   осы
      тиянақсыздықты айтарлықтай  азайтуға  (сыныптаманың  басқа  да  рұқсат
      етілген  түрлері  қамтамасыз  етуден  көбірек)  әкелсе,  балама  қаржы
      құралдары мен балама қаржы міндеттемелері санының белгілі бір бөлігіне
      ғана сыныптама жүргізуге рұқсат  етіледі.  Мысалы,  ұйымның  100  а.б.
      құрайтын  сомадағы  балама  қаржы  міндеттемелері  және  басқа  базаны
      қолданып есептейтін, 50 а.б. құрайтын сомадағы балама қаржы  активтері
      бар деп есептейік. Ұйым бастапқы тануында барлық активтерід емес,  тек
      бір бөлігін (мысалы, 45 а.б. құрайтын  сомадағы  бөлек  міндеттемелер)
      өзгерістері кіріс пен  шығыстың  құрамында  көрсетілетін  әділ  құнмен
      бағаласа,  айтарлықтай   түрде   сәйкессіздіктерді   қысқарта   алады.
      Дегенмен, тек барлық қаржы құралы ғана өзгерістері кіріс пен  шығыстың
      құрамында көрсетілетін әділ құнмен  бағаланатын  ретінде  сыныпталатын
      болса, жоғарыда көрсетілген мысалдағы ұйым көрсетілген түрдегідей  бір
      немесе бірнеше  міндеттемелерді  сыныптауы  тиіс.  Ұйым  міндеттеменің
      бөлек   компонентіне   (мысалы,   пайыздық    мөлшерлеме-бағдарлаудағы
      өзгерістер сияқты тәуекелдің тек бір  түріне  ғана  жазылатын  құндағы
      өзгеріс) ғана немесе бөлек үлесіне ғана сыныптама жүргізе алмайды.

1393. Ұйым қаржы міндеттемелерінің тобын немесе қаржы активтері және қаржы
      міндеттемелерін басқаруды жүзеге асырады және осындай топ бойынша
      қаржы нәтижелерін әділ құн негізінде бағалайды

1394. B4.1.33   Ұйым қаржы міндеттемелерінің тобын  немесе  қаржы  активтері
      және қаржы міндеттемелерін басқаруды жүзеге асыруы мүмкін,  және  оған
      қатысты нәтижелерді мұндай топты өзгерістері кіріс пен шығыс құрамында
      көрсетілетін әділ құн негізінде  бағалау  арқылы  аса  орынды  ақпарат
      ұсынуды  қамтамасыздандырады.  Бұл  жағдайда   назар   ұйымның   қаржы
      құралдарының  сипаттамасына  емес,  оның   нәтижелерді   басқару   мен
      бағалауды қалай жүргізуіне аударылады.
1395.   B4.1.34     Мысалы,   ұйым    бұл    шартты    тек    қана 4.2.2(b)-
      тармағында бекітілген принципті ұстанса  ғана,  қаржы  міндеттемелерін
      өзгерістері  кіріс  пен  шығыста   көрсетілетін   әділ   құн   бойынша
      бағаланатын бойынша бағаланатын ретінде сыныптау үшін қолдануы  мүмкін
      және  ұйымның  бір  немесе  бірнеше  жалпы  тәуекелге  ұшыраған  қаржы
      актитері және міндеттемелері басқарудың құжатталған саясатына  сәйкес,
      әділ құн негізінде жүргізіледі.Мысал ретінде көптеген құрылған  туынды
      құралдары  бар  «құрылымды  өнімдер»  шығаратын  ұйым   және   олармен
      байланысты тәуекелдерді  туынды  және  туынды  емес  қаржы  құралдарын
      қолдана отырып әділ құн негізінде басқарады.
1396.  B4.1.35    Жоғарыда  көрсетілгендей,  бұл  шарттың   орындалуы   ұйым
      қарастырылған  қаржы  құралын  қалайша  басқарылатынына  және   онымен
      байланысты  нәтижелермен  бағалайтындығына   байланысты.   Сәйкесінше,
      (сыныптаманы бастапқы тануда жүргізу талабын ескере отырып) ұйым қаржы
      құралдарын өзгерістері кіріс пен шығыста көрсетілетін әділ құн бойынша
      бағаланатын ретінде сыныптайтын ұйым осы шарт негізінде  бамалы  түрде
      барлық қойылған талаптарға сай келетін және басқарылуы бағалау секілді
      жалпы негізде жүргізілетін қаржы міндетемелерін сыныптауы тиіс.
1397. B4.1.36   Ұйымның стратегиясын реттейтін құжат міндетті түрде  көлемді
      болуы   шарт   емес,   алайда   ол  4.2.2(b)   -тармағын ұстанғандығын
      көрсететіндей жеткілікті боуы тиіс. Мұндай  құжат  әрбір  бап  бойынша
      талап етілмейді, алайда жалпы портфельге ортақ болуы  мүмкін.  Мысалы,
      ұйымның   шешуіші   жетекші   персоналының   мүшелерімен   бекітілген,
      бөлімшенің қызмет нәтижелерін басқару  жүйесі  бөлімше  қызметі  ортақ
      табыс,   қосымша   құжаттар    негізінде 4.2.2(b)-    тармағына сәйкес
      бағаланатыны  анықталса,  әрбір  бап  бойынша   мұндай   құжат   қажет
      етілмейді. 

1398. Кірістірілген туынды қаржы құралдары ( 4.3 -бөлім)

1399. B 4.3.1    Негізгі келісімшарпен бірге ұйым  осы  стандарттық  қолдану
      аясына кірмейтін активтер  болып  табылмайтын  гибридті  келісімшартқа
      отырған жағдайда 4.3.3- тармағына сай ірістірілген ірістірілген туынды
      қаржы құралды анықтап, негізгі келісімшарттан бөліп қарау  қажет-қажет
      еместігін  бағалауы   тиіс.   Егер   бөліп   қаралатын   болса,   онда
      кірістірілген туында қаржы құралын алғашқы және  одан  кейінгі  тануда
      әділ құн бойынша бағалауы тиіс.
1400. B 4.3.2    Егер негізгі  келісімшартта  бекітілген  немесе  алдын  ала
      анықталған өтеу мерзімі көрсетілмесе және ұйымның өзіндік активтерінің
      қалдықты  үлесін  қамтитын  болса,   онда   оның   үлестік   құралының
      экономикалық сипаты  және  тәуекелділігі  бар  болады.  Сонымен  қатар
      кірістірілген қаржы құралы  негізгі  келісімшартпен  тығыз  байланыста
      қарастырылу үшін сол ұйымға қатысты үлестік құралдың сипатына ие болуы
      керек. Егер негізгі келісімшарт үлестік  келісімшарт  болып  табылмаса
      және қаржы құралы анықтамасына сай келетін  болса,  оның  экономикалық
      сипаты және үлестік құралының  тәуекелділігі  сол  борыштық  құралдыкі
      болып табылады.
1401. B4.3.3     Опциондық емес кірістірілген туынды қаржы  құралы  (мысалы,
      кірістірілген форвардты келісімшарт немесе своп) онда көрсетілген және
      меңзелген негізгі шарттар, яғни оның алғашқы  танылуы  кезінде  нөлдік
      әділ  құны  болу  негізінде  негізгі   келісімішарттан   ерекшеленеді.
      Опциондық   емес   кірістірілген   туынды   қаржы   құралы    (мысалы,
      кірістірілген қайтарымды сыйақылы  (пут)  опцион  немесе  сатып  алуға
      құқығы бар (кол)  опцион,  «кэп»,  «флор»  немесе  свопцион)  опционда
      көрсетілген шарттар  негізінде  негізгі  келісімшарттан  ерекшеленеді.
      Негізгі құралдың бастапқы теңгерімдік құны кірістірілген туынды  қаржы
      құралдарын бөліп алып тастағаннан кейінгі қалған қалдықты  сомаға  тең
      анықталады.
1402. B4.3.4     Әдетте, бір гибридті келісімшартта  көптеген  кірістірілген
      туынды қаржы құралдары болатын болса, ол құрамдас кірістірілген туынды
      қаржы құралы болып саналады.  Дегенмен, капитал  ретінде  сыныпталатын
      кірістірілген  туынды қаржы құралдары   ( 32  ХҚЕС-  ты(IAS) қараңыз) 
      актив  немесе  міндеттеме  ретінде  сыныпталатын   құралдардан   бөлек
      есептеледі. Сонымен қатар, гибридті келісімшарттың  бір  кірістірілген
      туынды қаржы құралдан көп құралы  болатын  болса  және  ол  құралдарға
      түрлі тәуекелділіктер тән болатын болса,  олардың бір-бірінен  бөлініп
      қарастырылуы оңай және бір-біріне тәуелсіз болатын  болса,  онда  олар
      бір-бірінен жеке қарастырылатын болады.
1403.  B4.3.5      Кірістірілген  туынды  қаржы  құралдарының   экономикалық
      сипаты  және  тәуекелділігі  төменде   берілген   мысалдарда   негізгі
      келісімшартпен тығыз байланыста болмайтындығы көрсетілген (4.3.3   (a)
      -тармағын қараңыз).     Бұл     мысалдарда, 4.3.3(b)     және      (c)
      -тармақтарының шарттары жүзеге асырылғандай болса, ұйым  кірістірілген
      туынды қаржы құралын негізгі келісімшарттан бөлек қарастырады.
1404. (а)              Иемденушіге шығарушыдан  сол  құралды  ақша  қаражаты
      немесе басқа да активтер арқылы сатып алуға мүмкіндік беретін,  көлемі
      тауар немесе акциялардың  құны немесе индексінің өзгеруіне  байланысты
      өзгеріп отыратын кірістірілген  қайтарымды  сыйақылы    (пут)  опционы
      негізгі борыштық құралмен тығыз байланыста болмайды.
1405. (b)              Борышты өтеу мерзімін созу кезінде ағымдағы  нарықтық
      пайыздық мөлшерлемеге шамалас  түзету  қатар  ендірілмейінше  борыштық
      құралда көрсетілген өтеу мерзімінің қалған  уақытын  ұзартудың  құқығы
      немесе автоматты түрде ұзарту шарты негізгі  борыштық  құралмен  тығыз
      байланысты болмайды. Егер ұйым борыштық құрал шығаратын болса, ал  бұл
      борыштық құралды иемденуші үшінші тарапқа борыштық құралды сатып алуға
      опцион шығарушы болса, онда шығарушы мұндай  сатып  алуға  құқығы  бар
      (кол) опцион борыштық құралды өтеу мерзімінің басталған кезіне дейінгі
      ұзартылған мерзім ретінде қарасырады, бірақ осылай  жасаудың  шарты  -
      опционды сатып алу ісін жүзеге асыру нәтижесі бойынша борыштық құралды
      қайта сатуда шығарушыдан оның қатысуын немесе  көмек  көрсетуін  талап
      етуге болады.
1406.  (с)               Кірістірілген  негізгі  борыштық  құралдың   немесе
      сақтандыру келісімшартының  үлестік  индекстік  пайыз  немесе  негізгі
      борыш  сома  көлемі  борыштық  құрал  құнына   тәуелді   болғандықтан,
      кірістірілген негізгі борыштық құрал  немесе  сақтандыру  келісімшарты
      негізгі құралмен тығыз байланысты болмайды. Себебі,  негізгі  құралдың
      өзіне   тән   және   кірістірілген   туынды   құралдың    өзіне    тән
      тәуекелділіктері бар.
1407.  (d)               Кірістірілген  негізгі  борыштық  құралдың   немесе
      сақтандыру келісімшартының тауарлық  индекстік  пайыз  немесе  негізгі
      борыш сома көлемі тауар құнына тәуелді болғандықтан  (мысалы,  алтын),
      кірістірілген негізгі борыштық құрал  немесе  сақтандыру  келісімшарты
      негізгі құралмен тығыз байланысты болмайды. Себебі,  негізгі  құралдың
      өзіне   тән   және   кірістірілген   туынды   құралдың    өзіне    тән
      тәуекелділіктері бар.
1408.  (е)               Кірістірілген  қайтарымды  сыйақылы  (пут)  опцион,
      сатып алуға құқығы  бар  (кол)  опцион  немесе  кірістірілген  негізгі
      борыштық құралда немесе сақтандыру келісімшартындағы мерзімінен  бұрын
      өтеу  мүмкіндігі  төменде  берілген  жағдайлардан  тыс  кезде  негізгі
      келісімшартпен тығыз байланыста болмайды:
1409.  (і)             опционды  орындау  бағасы  әрбір   опционды   орындау
      күніндегі негізгі борыштық құралдың  амортизацияланған  құнына  немесе
      негізгі сақтандыру келісімшартының  теңгерімдік  құнына  шамалас  тең;
      немесе
1410. (іі)           мерзімінен бұрын өтеу құқығының бағасы  несие  берушіге
      өтеудің қалған уақытына  шаққандағы  пайыздан  көретін  кіріс  сомасын
      компенсациялайтындай болуы керек. Жоғалған пайыздық  үлес  -  пайыздық
      мөлшерлемедегі айырмашылықтың мерзімінен бұрын өтелген  негізгі  қарыз
      сомасына көбейтілген нәтижесі. Пайыздық мөлшерлемедегі  айырмашылық  -
      егерде  негізгі  келісімшарттың  қалған  мерзіміне  мерзімінен   бұрын
      өтелген соманы қайта инвестициялаған жағдайда ұйымның мерзімінен бұрын
      өтелген борыштан алатын қолданыстағы пайыздық мөлшерлемесінен  негізгі
      келісімшарт бойынша қолданыстағы пайыз мөлшерлемесінің артуы.
1411. Кірістірілген қайтарымды сыйақылы  (пут)  опцион  немесе  сатып  алуға
      құқығы бар (кол) опциондардың негізгі борыштық  келісімшарт  ортасында
      тығыз    байланысының    бар     екендігі 32     ХҚЕС-қа     (IAS) сай
      конвертацияланатын  борыштық  құрал  капиталының   компонентін   бөліп
      алғанға дейін анықталады.
1412. (f)               Бір тарапқа «пайдакөздеуші» өзінің иелігіндегі  емес
      нақты көрсетілген активтер негізінде екінші тарапқа (кепілдік алушыға)
      несиелік тәуекелділікті өткізіп  жіберуге  мүмкіндік  беретін  негізгі
      борыштық   құралға   кірістірілген   несиелік   кірістірілген   туынды
      құралдардың негізгі  борыштық  құралменен  тығыз  байланысы  болмайды.
      Мұндай несиелік кірістірілген туынды қаржы құралдары кепілдік алушының
      көрсетілген   активке   байланысты   тікелей   қатысы   жоқ   несиелік
      тәуекелділікті өз мойнына алуға әкеліп соғады.
1413. B 4.3.6    Гибридті келісімшарттың үлгісі - шығарушыға  қаржы  құралын
      көлемі акциянемесе тауар индексінің өзгерісі түсіп-көтерілуіне  (қайта
      сатылуға құқығы бар)тәуелді ақшалай  қаражат  немесе  басқа  да  қаржы
      активтері ретінде қайтарыпберуге  құқық  беретін  қаржы  құралы  болып
      табылады. Бастапқы танылудашығарушы құралды пайда мен залал  құрамында
      өзгерісі көрсетілген әділ құнменбағаланған қаржы міндеттілігі  ретінде
      қайта  сатуға  құқылы  құрал  ретіндесыныптамаған   болса,   онда   ол
      кірістірілген туынды қаржы құралын (яғни, негізгіқарыздың индекстелген
      төлем сомасы)4.3.3 -тармағына сай жеке  қарауы  керек.Себебі,  негізгі
      келісімшарт B4.3.2 -тармағы бойынша борыштық құрал  болыптабылады,  ал
      B4.3.5 (a) тармағы бойынша индекстелген негізгі  борыштың  төлемсомасы
      негізгі борыштық құралмен тығыз байланысты  болмайды.  Негізгіборыштық
      құралдың төлем сомасы көбеюіне немесе азаюына  байланыстыкірістірілген
      туынды қаржы құралы құны өзгермелі негізде индекстелетінопциондық емес
      туынды қаржы құралы болып табылады.
1414. B4.3.7     Кез-келген уақытта шығарушыға ұйымның өзіндік актив  құнына
      (мысалы, ашық түрдегі бірлескен инвестициялық қордан  түсетін  үлеспұл
      немесе  үлеспұлға  байланысты  бірқатар  өнімдер)  теңдей  үлеске  тең
      ақшалай қаржыға қайта сата алатын қайта сатылуға құқылы құралы  болған
      жағдайда егер  иемденуші  құралды  шығарушыға  қайтарып  беру  құқығын
      қоданатын болса, онда кірістірілген туынды қаржы құралын бөлудің әсері
      мен әрбір компонентті есепке алу есептілік  кезеңінің  соңында  өтелуі
      тиісті гибридті келісімшартты бағалауға байланысты болады.
1415. B4.3.8     Төменде  берілген  мысалдарда  кірістірілген  туынды  қаржы
      құралдарының   экономикалық   сипаты   мен    тәуекелділігі    негізгі
      келісімшарттың   экономикалық   сипаты   мен   тәуекелділігіне   тығыз
      байланысты болатындығы көрсетіледі. Бұл мысалдарда ұйым  кірістірілген
      туынды қаржы құралын негізгі келісімшарттан бөліп қарастырмайды.
1416.  (а)               Пайыздық   негізгі   борыштық   немесе   сақтандыру
      келісімшарты бойынша төленетін немесе алынатын пайыздық соманы өзгерте
      алатын  пайыздық  мөлшерлеме  немесе  пайыздық  мөлшерлеме  индексінің
      негізінде құрылған кірістірілген туынды қаржы құралы мына жағдайлардан
      тыс жағдайда негізгі келісімшартпен тығыз байланыста болады:  гибридті
      келісімшарт есебі оны иеленушінің расында өз инвестицияларының  барлық
      теңгерімдік құнының орнын  өтей  алмаса  немесе  кірістірілген  туынды
      құралы кем дегенде иеленушінің негізгі  келісімшарт  бойынша  бастапқы
      кіріс мөлшерінен екі есе арттыратын  болса  және  кіріс  мөлшерін  кем
      дегенде   негізгі   келісімшарттағыдай   белгіленген   шарттары    бар
      келісімшарт бойынша нарықтық кірістен екі есе арттыратын болса;
1417.   (b)                Борыштық   келісімшарттағы   немесе    сақтандыру
      келісімшартындағы пайыздық мөлшерлемедегі  кірістірілген  «флор»  және
      «кэп» негізгі келісімшартпен тығыз байланысты  болады,  егер:  құралды
      шығарған кезде «кэп» нарықтағы пайыздық мөлшерлеме  деңгейінде  немесе
      одан жоғары болып  тұрса,  ал  «флор»  нарықтағы  пайыздық  мөлшерлеме
      деңгейінде немесе одан төмен  болса  және  «флор»  мен  «кэп»  негізгі
      келісімшартқа қатысты иінтірек әсеріне (левереджге) ұшырамайтын болса.
      Дәл осылай, флор» мен «кэп» бағасын  белгілейтін  сатып  алуға  немесе
      сатуға қойылған активтердің келісімшартқа ендірілген шарттары  негізгі
      келісімшартпен тығыз байланысты болады, егер келісімшарт жасау кезінде
      «флор» мен «кэп» пайдасыз болғанда және иінтірек әсеріне  (левереджге)
      ұшырамайтын болғанда.
1418. (с)              Пайыздық өтем  немесе  шетелдік  валютада  бекітілген
      негізгі сома ағымын қамтамасыз ететін және  негізгі  борыштық  құралға
      (мысалы, екі валютада  берілген  облигация)  кірістірілген   валюталық
      туынды қаржы құралы негізгі борыштық құралмен тығыз байланысты болады.
      Мұндай туынды құрал негізгі құралдан  бөлінбейді.  Себебі, 21  ХҚЕС-қа
      (IAS) сай  ақша бабы бойынша  шетелдік  валюта  бағамының  өзгерісінен
      түсетін пайда мен залалдың пайда мен залал құрамында көрсетілуін талап
      етеді.
1419. (d)              Сақтандыру келісімшарты болып табылатын немесе  қаржы
      құралы болып табылмайтын (мысалы, бағасы шетелдік валютада белгіленген
      қаржылық емес  бапты  сату  немесе  сатып  алу  келісімшарты)  негізгі
      келісімшартқа   кірістірілген    валюталық   туынды   құрал    негізгі
      келісімшартпен тығыз  байланысты  болады,  егер  ол  иінтірек  әсеріне
      (левереджге) ұшырамайтын болса, опциондық белгілері болмаса және  өтем
      жасау төменде көрсетілген валюталардың бірінде белгіленген болса:
1420.  (і)             келісім  бойынша  негізгі  екі   тараптың   біреуінің
      атқарымдағы валютасы;
1421.  (іі)            әлемдегі  коммерциялық  операциялар  барысында  тауар
      немесе қызметті сатып  алу  немесе  көрсетілуінде  белгіленген  валюта
      (мысалы, шикі мұнай операциясы үшін АҚШ доллары); немесе
1422. (ііі)          қаржылық емес баптарды кономикалық ортада  сату  немесе
      сатып  алу   операцияларына   негізделген   келісімшарттарда   кеңінен
      қолданылатын  валюта  (мысалы,   әдетте   ішкі   және   сыртқы   сауда
      операцияларын  жүзеге  асыруда  қолданылатын  тұрақты  және   ликвидті
      валютаға қатысты)
1423. (е)           Пайыздық мөлшерлемесі бар купондық  немесе  тек  негізгі
      сома  купоны  бойынша  мерзімінен  бұрын  өтем   жасауға   негізделген
      кірістірілген опцион негізгі келісімшартпен тығыз  байланысты  болады,
      егер алғашқыда негізгі  келісімшарт  (і)  кірістірілген  туынды  қаржы
      құралы жоқ қаржы құралынан келісімшартта  көрсетілген  ақша  ағымдарын
      алу құқығына  ие  болу  нәтижесінде  пайда  болған  болса,  және  (іі)
      борыштық  құрал  формасы   ретінде   алғашқы   негізгі   келісімшартта
      берілмеген қандайда бір шарттарды қамтымаса.
1424.  (f)             Негізгі  жалға  беру  келісімшартының   кірістірілген
      туынды қаржы құралы негізгі келісімшартпен  тығыз  байланысты  болады,
      егер  кірістірілген  туынды  қаржы  құралы   (і)инфляцияға   байланған
      индексті көрсететін болса, мысалы  тұтыну  бағасының  индексіне  жалға
      беру өтемін индекстеу (егер жалға беру иінтірек  әсеріне  (левереджге)
      ұшырамаса және индекс  қызмет  атқарып  отырған  ұйымның  экономикалық
      ортасындағы  инфляциясына  байлаулы  болғанда),  (іі)  жалға   берудің
      тиесілі жүзеге асырылу көлеміне негізделген шартты өтемі, (ііі)  жалға
      берудің өзгермелі пайыздық мөлшерлемесіне негізделген шартты өтемі.
1425.  (g)            Негізгі  қаржы  құралына  немесе  негізгі   сақтандыру
      келісімшартына  кірістірілген  үлеспұл  құнына   байламдылық   негізгі
      құралмен немесе негізгі келісімшартпен тығыз байланысты  болады,  егер
      үлеспұлмен белгіленген өтемдер қор  активінің  әділ  құнын  көрсететін
      ағымдағы үлеспұл құнымен бағаланса. Үлеспұл құнына байламдылық  өтемді
      сыртқы және ішкі инвестициялық қордың үлеспұлы бойынша жүзеге асыратын
      келісімдік шарты болып табылады.
1426. (h)           Сақтандыру  келісімшартына  кірістірілген  туынды  құрал
      негізгі сақтандыру келісімшартымен тығыз байланысты болады, егер  ұйым
      кірістірілген туынды қаржы құралын  жеке  бағалай  алмайтындай  (яғни,
      негізгі келісімшартты қарамай) кірістірілген туынды қаржы  құралы  мен
      негізгі сақтандыру келісімшарты бір-біріне өте тәуелді болса.

1427. Кірістірілген туынды қаржы құралын қамтитын құралдар

1428.  B  4.3.9     B  4.3.1  -тармағында  көрсетілгендей  егер   ұйым   осы
      стандарттың қолданыс аясына кірмейтін актив болып табылмайтын  негізгі
      келісімшарты бар гибридті келісімшарт тарапы болып табылса, және 4.3.3
      -тармағына сай бір немесе бірнеше кірістірілген  туынды  қаржы  құралы
      бар   ұйым   кез-келген   мұндай    кірістірілген    туынды    құралды
      сәйкестендіруі, негізгі келісімшарттан, сол  сияқты  осындай  әрекетті
      қажет  ететін  басқа  да  құралдардан  бөліп   қараудың   қажеттілігін
      бағалауы,  бастапқы  және  кейінгі  тауда  құралды  әділ  құн  бойынша
      бағалауы тиіс. Бұл талапы орындау күрделі болуы мүмкін  немесе  барлық
      құралды  тұтастай  алғанда  пайда   мен   залал   құрамында   өзгерісі
      көрсетілетін әділ құн бойынша анықталған бағамен салыстырғанда  сенімі
      төменірек бағаға әкеліп тіреуі мүмкін. Сондықтан, осы стандарт  барлық
      гибридті келісімшартты тұтастай пайда мен залал құрамында көрсетілетін
      өзгерісі әділ құн бойынша бағаланатын ретінде сыныптауға рұқсат етеді.
1429.  
1430. B4.3.10   4.3.3- тармағына сай кірістірілген туынды  қаржы  құралдарын
      негізгі келісімшарттан бөліп қарастыруға рұқсат берілген-берілмегеніне
      қарамастан   мұндай    сыныптау    қолданыла    алады.    Бірақ, 4.3.5
      -тармағының талабы 4.3.5(a) және (b)  -тармағында қарастырылған  пайда
      мен залал құрамында көрсетілген өзгерісі әділ құн  бойынша  бағаланған
      ретіндегі  гибридті  келісімшартты  сыныптауды  негіздеуге   қолданыла
      алмайды,  себебі,  бұл  есепке  алу  ісін  жеңілдетуге   де,   ақпарат
      сенімділігін арттыруға да әсерін тигізбейді.

1431.             Кірістірілген туынды қаржы құралдарын қайта бағалау

1432.  B4.3.11   4.3.3  -тармағына сай  ұйым   бірінші  рет   келісімшарттың
      тарапы болған жағдайда  кірістірілген  туынды  қаржы  құралын  негізгі
      келісімшарттан бөліп қараудың және оның алынған  есепке  кірістірілген
      туынды қаржы құралы ретінде  көрсетілу  қажеттілігін  бағалауғы  тиіс.
      Келісімшарт шарттары  ақша  қоры  ағымын  айтарлықтай  өзгертуге  алып
      келсе, және ол келісімшартқа  сай  қарастырылар  болса,  кірістірілген
      туынды қаржы құралдарын қайта бағалау ісін жүргізуге рұқсат  беріледі.
      Басқа  жағдайда  кірістірілген  туынды  қаржы  құралын  кейінгі  қайта
      бағалауға тыйым салынады. Ұйым екі фактіні анықтайды: біріншіден,  сол
      кірістірілген   туынды    қаржы    құралына     және/немесе    негізгі
      келісімшарттың шартына байланысты болашақ күтілетін ақша қоры ағымының
      өзгеріс деңгейін талдай отырып, ақша қоры ағымының айтарлықтай өзгеріс
      орын алған-алмағандығын, екіншіден, келісімшарт бойынша бұған  дейінгі
      күтілген ақша ағымымен салыстырғанда айтарлықтай өзгеріс  орын  алған-
      алмағандығын.
1433. B4.3.12   B4.3.11-тармағы  төменде  келтірілген  жағдайларда  жасалған
      келісімшарттардағы  кірістірілген  туынды  қаржы  құралдарына  қатысты
      қолданылмайды:
1434.    (а)                  бизнестерді     біріктіруде     (3     «Бизнес
      бірлестіктері» ХҚЕС-та  (IFRS) берілген анықтамаға сай);
1435. (b)              3 ХҚЕС (IFRS) стандартының  В1 және  B4-тармақтарында
      көрсетілгендей  жалпы  бақылаудағы    ұйымдар   немесе   компанияларды
      біріктіруде;
1436.  (с)               31  ХҚЕС  (IAS)  «Бірлескен  кәсіпкерлікке  қатысу»
      стандартына сай бірлескен  ұйымды  құруда  немесе  сатып  алу  күнінде
      олардың мүмкін қайта бағалауы болғанда.

1437. Қаржы активтерін қайта сыныптау (4.4 - бөлім)

1438. В 4.4.1    Нақты  қаржы  активтерді  басқару  бойынша  ұйымның  бизнес
      үлгісінің мақсаты өзгерсе, В 4.4.1-тармағы  ұйымнан  қаржы  активтерін
      қайта сыныптауы талап етіледі. Мұндай өзгерістер өте сирек қолданылады
      деп  жорамалданады.  Бұл  өзгерістер  сыртқы  немесе  ішкі  өзгерістер
      нәтижесінде ұйымның жоғарғы басшылығымен анықталуы қажет және  ұйымның
      әрекеттеріне негіз болып, сыртқы мәселелерге дәлел болуы тиіс.  Бизнес
      үлгінің өзгеріс мысалдары келесі мәселелерді қамтиды:
1439. (а)              Ұйым жақын болашақта сату үшін коммерциялық  қарыздар
      портфеліне ие болады. Ұйым келісімшарт бойынша қарастырыл,ан ақша қоры
      ағымын ұстап қалу мақсатында қарыздарды  жинап  алатын  бизнес  үлгіні
      басшылыққа алатын және коммерциялық қарыздарды  басқаратын  компанияны
      табады. Коммерциялық қарыздар портфелі бұдан әрі  сатылуға  арналмайды
      және портфель ендігі уақытта сатып  алынған  коммерциялық  қарыздармен
      бірге басқарылады. Барлығы бірге келісімшартта қарастырылған ақша қоры
      ағымын алу үшін  ұсталады.
1440. (b)               Қаржы  қызметін  көрсететін  фирма  жеке  тұлғаларға
      ипотекалық несие беруді тоқтатуға  бел  байлады.  Қызметтің  осы  түрі
      бойынша жаңа клиенттер қабылданбайды және  қаржы  қызметін  көрсететін
      фирма  белсенді түрде ипотекалық қарыздар портфелін сатуды  жарнамалай
      бастайды.
1441. В4.4.2     Ұйымның бизнес үлгісінің өзгеру мақсатының  қайта  сыныптау
      күні анықталуы тиіс. Мысалы, егер қаржы қызметін көрсету фирмасы  жеке
      тұлғаларға  ипотекалық  несие  беруді   15  ақпан  күні  жабуға  шешім
      қабылдаса, онда  ол   барлық  қаржы  активтерін  1  ақпан  күні  қайта
      сыныптауы тиіс (яғни,   ұйымның  келесі  есептілік  кезеңінің  алғашқы
      күні), ұйым 15 ақпаннан кейін сол қызмет түрі бойынша  жаңа  клиенттер
      қабылдамауы немесе басқа  да  жолмен  бұрынғы  бизнес  үлгіге  қатысты
      қызмет түрін көрсетпеуі тиіс.
1442. В4.4.3     Келесі жағдайлар бизнес үлгідегі өзгерістерге жатпайды:
1443. (а)              белгілі-бір қаржы активтерге қатысты ниеттің  өзгеруі
      (нарық күйінің елеулі өзгерісі жағдайында да).
1444. (b)              қаржы  активтерінің  белгілі  бір  нарығының  уақытша
      жойылып кетуі.
1445. (с)              бірнеше бизнес үлгісі бар ұйым  бөлімдері  арасындағы
      қаржы активтерін өткізілуінде.1
|Бағалау (Тарау 5)                                                 |


1446.              Бастапқы бағалау (бөлім 5.1)

1447. В5.1.1     Қаржы  құралын  бастапқы  танудағы  әділ  құны  -  операция
      бағасы. (яғни, берілген немесе алынған төленген өтеудің әділ  құны;  В
      5.4.8 -тармағына қараңыз). Бірақ,  берілген  немесе  алынған  төленген
      өтеуідің қандай да бір бөлігі сол қаржы құралына жататын  болса,  онда
      қаржы құралының әділ құны бағалау  әдісін  қолдану  арқылы  есептеледі
      (В5.4.6 - B5.4.12). Мысалы, пайыздық  табыс  табуды  көздемейтін  ұзақ
      мерзімді  қарыз  немесе  дебиторлық  берешекті  аналогиялық   несиелік
      рейтингтегі аналогиялық құралға(валюта, мерзім пайыздық  мөлшерлеменің
      түріне және басқа факторларға қатысты) арналған пайызы үстем  нарықтық
      мөлшерлемесі қолдану арқылы дисконтталған  келешекте  түсетін  барылық
      ақша түсімінің ағындағы құны ретінде есептеуге болады. Осы әділ құннан
      жоғары берілген қарыз сомасы, егер ол активтің басқа бір түрі  ретінде
      танылған жағдай болмаса, онда ол шығын  немесе  кірістің  азаюы  болып
      табылады.
1448. В5.1.2     Егер ұйым нарыққа сай емес пайыздық мөлшерлемесі бар  қарыз
      беретін болса, (мысалы, қарызды 5 пайыздан  берсе,  ал  осындай  қарыз
      түрлері бойынша нарықтық мөлшерлеме 8 пайыз болып тұрса),  және  орнын
      өтеу түрінде алдын-ала төленетін сыйақы алатын  болса,  онда  ұйым  ол
      қарызды әділ құн бойынша бағалайды, демек алынған сыйақы есептелмейді.
1449. B5.1.2A      Бастапқы тану  кезінде  әділ  құнның  ең  тиімді  белгісі
      өткізу бағасы болып табыладыThe best evidence of the fair value  of  a
      financial  instrument  at  initial   recognition   is   normally   the
      transaction price (мсыалы, берілген  немесе  алынған  есептеудің  әділ
      құны, ХҚЕС (IFRS) қараңыз). Егер бастапқы  тану  кезінде  әділ  құнның
      5.1.1A тармағында көрсетілгендей өткізу бағасынан айырмашылығы  болса,
      ұйым құралдың бағасын сол кезеңде келесідей есептеуі тиіс:
1450. (a)                     5.1.1  тармақ талап  ететін  бағалауда,  егер,
      әділ құн белсенді нарықтағы анықталған баға арқылы белгілі  бір  актив
      немесе  міндеттеме  (1  дәнеделі  кіріс)   үшін   белгіленсе,   немесе
      бақыланатын нарықтың ақпараты үшін ғана қолданатын бағалау әдісі. Ұйым
      бастапқы тану кезіндегі  әділ  құн  мен  өткізу  бағасының  арасындағы
      айырмашылықты пайда немесе залал деп тануы тиіс.
1451. (b)               барлық  басқа  жағдайда 5.1.1  тармағы талап  ететін
      бағалау айырмашылықты алшақтату  мақсатында  бастапқы  тану  кезіндегі
      әділ құн мен өткізу бағасы арасындағы айырмашылықты түзетті.  Бастапқы
      танудан кейін, ұйым пайда немесе залал ретінде нарық қатысушылары баға
      белгілеу кезінде есепке алатын  фактодың  (уақытты  қоса)  өзгерісінен
      болатын алшақтатылған айырмашылықты  тануы тиіс.

1452.               Қаржы активтерінің кейінгі бағалануы (5.2 тарауы)

1453. В5.2.1     Егер бастапқыда қаржы активі болып есептелген қаржы  құралы
      әділ құнмен бағаланса және оның әділ құны нөлден кем болып  бағаланса,
      бұл4.2.1  тармағына сай  бағаланып,   қаржылық   жауапкершілік   болып
      танылады. Бірақ, осы стандарттың қолдану аясына  кіретін  актив  болып
      табылатын  негізгі  келісімшартты  қамтитын  гибридті   келісімшарттар
      әрдайым 4.3.2 тармағына сай бағаланады.
1454. В5.2.2     Келесі мысал 5.7.5 -тармағына сай басқа  да  жиынтық  кіріс
      құрамында өзгерісі көрсетілетін әділ құнмен бағаланған  қаржы  активін
      бастапқы және кейінгі тануда  жасалынатын  мәмілелер  шығынын  есептеу
      көрсетілген. шығындарын көрсетеді, ол басқа барлық жақты табыс  арқылы
      ұқсас бағаның өлшенген өзгерісі. Ұйым активті 100 а.б. бағасымен  және
      оған  қоса  сатып  алғаны  үшін  2  а.б.  көлемінде  комиссия   алады.
      Бастапқыда, ұйым активті 102 а.б.  құны  бойынша  мойындайды.  Есептеу
      мерзімі  активтің  белгіленген  нарықтық  бағасы  100  а.б.   көлеміне
      түскеннен кейін бір күн  өткен  соң  басталады.  Егер  актив  сатылған
      болса, онда 3 а.б. көлемінде  сыйақы  төленуі  тиіс.  Сол  күнде  ұйым
      активті 100 а.б. көлемінде бағалайды (сату  барысында  төленуі  мүмкін
      сыйақы есепке алынбайды), ал 2 а.б. көлеміндегі шығын басқа да жиынтық
      табыс құрамында көрсетіледі.
1455. В5.2.2А  5.1.2А тармақтарында  көрсетілгенқаржы  активтері  мен  қаржы
      міндеттемелерінің  келесі  өлшемдері  және  пайда  мен  шығындар  ХҚЕС
      талаптарына сәйкес келуі керек.
1456. B5.4.1-
1457. В5.4.13 [Жойылған]

1458.                  Үлестік  инвестициялау  және   сол   инвестициялардың
      келісімшарты

1459.                     Үлестік   құрал   инвестициялары   және    олардың
      келсімшарттары әділ құнда бағалануы тиіс. All  investments  in  equity
      instruments and contracts on those instruments  must  be  measured  at
      fair value. Дегенмен, шектеулі  жағдайда,  шығын  әділ  құнның  сәйкес
      бағасы болуы мүмкін. Мұндай жағдай егер әділ  құнды  бағалауға  тиісті
      ақпарат  жеткілікті  болғанда  немесе  әділ  құнды  бағалаудың  мүмкін
      түрлерінің кең ауқымы болғанда немесе сол ауқымда шығын әділ құнның ең
      тиімді бағасы болса.
1460. B5.4.15   Әділ құнды көрсете  алмайтын  өзіндік  құнның  көрсеткіштері
      мыналар:
1461.  (а)               бюджет,   жоспар   немесе   мақсат   бағыттылығымен
      салыстырғандағы инвестиция нысанының  қызмет  нәтижесінің  айтарлықтай
      өзгеруі;
1462. (b)               инвестиция  нысаны  өніміндегі  техникалық  мақсатты
      бағыттылыққа қол жеткізіледі деген күтіміндегі өзгерістер;
1463. (с)              инвестиция нысанының капитал нарығындағы немесе  оның
      өнімдерінің немесе потенциалды өнімдерінің айтарлықтай өзгерісі;
1464. (d)              инвестиция  нысанының  қызмет  етіп  жүрген  ғаламдық
      экономикадағы  немесе  экономикалық  ортадағы  жағдайдың   айтарлықтай
      өзгерісі;
1465.  (е)               салыстырылатын  ұйымдардың   қызмет   нәтижесіндегі
      немесе жалпы нарықта меңзелетін бағалаудағы айтарлықтай өзгеріс;
1466. (f)               алаяқтық,  сауда  даулары,  соттық  даулар,  басқару
      немесе стратегиядағы өзгерістер сияқты инвестицияның ішкі мәселелері;
1467. (g)               инвестиция  нысанымен  (мысалы,  акцияларды  жаңадан
      шығару) немесе үлестік құралды үшінші тарапқа беру  арқылы  инвестиция
      нысаны  капиталымен  жасалған  сыртқы  мәмілелер   негізінде   алынған
      мәліметтер.
1468.  В5.4.16   В  5.4.15  тармағында  берілген  тізбе   жеткілікті   болып
      саналмайды. Ұйым бастапқы тану күнінен кейін қолайлы болған инвестиция
      нысанының барлық қызметі мен операциялары  туралы  мәліметті  қолдануы
      тиіс. Тиісті факторлар болған жағдайда  ғана  олар  өзіндік  құн  әділ
      құнды көрсетпейтіндігін атап көрсете алады. Мұндай жағдайда ұйым  әділ
      құнды өзі анықтауы тиіс.
1469.  В5.4.17   Мөлшерлемесі   белгіленген   үлестік   құралдарға   (немесе
      мөлшерлемесі белгіленген үлестік  құралдар  бойынша  келісімшарттарға)
      салынатын  инвестиция  үшін  өзіндік  құн  ең  жақсы  әділ  құн  болып
      табылмайды.

1470.                 Табыс пен залал (5.7 -бөлім)

1471. В5.7.1     5.4.4 бөлімі сауда  үшін  жүргізілмейтін  үлес  құралындағы
      инвестицияның әділ құнындағы басқа жиынтық табыс  өзгерісінде  көрсету
      үшін ұйымға соңғы таңдау жасауына жол береді. Мұндай шешім әрбір құрал
      үшін жеке-жеке қарастырылады. Басқа жиынтық  табыста  көрсетілген  сан
      соңынан табыс немесе залал құрамына  аударылмауы  тиіс.  Алайда,  ұйым
      жинақталған  табыс  немесе  залалды  капиталға  аудара  алады.  Егерде
      дивиденд инвестицияның өзіндік құнының бөлігінің орнын  толтыратындығы
      анық   болмайтын   болса,   онда   мұндай   инвестициялардан    түскен
      дивидендтер18 ХҚЕС (IAS) «Табыс» стандартына сай  пайда  немесе  залал
      құрамында танылады.
1472. В5.7.2     Ұйым 21ХҚЕС  (IAS)  сай ақша-несие тармағы болып  табылатын
      және  шетел  валютасымен  көрсетілген  қаржы  активтеріне  және  қаржы
      міндеттемелеріне 21   ХҚЕС    (IAS) «Валюталық    бағам    өзгерісінің
      әсері» стандартынқолданады. 21  ХҚЕС  (IAS) тармағына  сай  ақша-несие
      активінен түскен кез келген шетелдік валюталық табыс пен  залал  пайда
      немесе залал болып танылуын талап  етеді.  Кез  келген  нақты  ағымның
      хеджі (39  ХҚЕС  (IAS) 95-101-  тармағына назар  аудар),  немесе  таза
      инвестициялар хеджіндегі (ХҚЕС  39  (IAS) 102  тармағына назар  аудар)
      хеджирлеу құралы болып анықталатын  ақша-несие  бабы  ерекшелік  болып
      табылады.
1473. В5.7.3     5.7.5 бөлімі сауда  үшін  жүргізілмейтін  үлес  құралындағы
      инвестицияның әділ құнындағы басқа жиынтық табыс  өзгерісінде  көрсету
      үшін ұйымға соңғы таңдау жасауына  жол  береді.  Мұндай  инвестициялар
      ақша-несие бабы болып табылмайды.  Осыған  орай, 5.7.5  -тармағына сай
      басқа жиынтық табыста айқындалған табыс немесе залал кез келген тиісті
      шетелдік валюталық компонентті қамтиды.
1474. В5.7.4     Егер туынды емес ақша-несие активі мен  туынды  емес  ақша-
      несие міндеттемесі арасында хеджирлеу қатынасы бар болса,  онда  қаржы
      құралдарының шетел валюта компоненттеріндегі өзгерістері табыс  немесе
      залал құрамында танылады.

1475. Өзгерісі пайда мен залал  құрамында  көрсетілетін,  әділ  құн  бойынша
      бағалану ретінде сыныпталатын қаржы міндеттеметері

1476. B 5.7.5    Ұйым өзгерісі  пайда  немесе  залал  құрамында  көрсетілген
      қаржы міндеттілігін әділ  құн  бойынша  бағалану  ретінде  сыныптайтын
      болса, басқа да жиынтық табыс құрамында міндеттеметер бойынша несиелік
      тәуекелділік өзгерісін берген жағдайда пайда мен залалды есепке  алуда
      сәйкессіздіктің   орын    алатын-алмайтындығын    және    сәйкессіздік
      көрсеткішіндегі алшақтықты анықтап алуы тиіс.  Егер  пайда  мен  залал
      құрамында көрсетілген санның берілгеніне қарағанда  басқа  да  жиынтық
      табыс  құрамындағы  жауапкершіліктер  бойынша  несиелік   тәуекелділік
      өзгерісі әсерінің берілгені пайда мен залалда үлкен  сәйкессіздіктерге
      алып  келетін  болса,  онда  есепке   алуда   сәйкессіздіктер   немесе
      алшақтықтар орын алатын болады.
1477. B5.7.6     Мұны анықтау үшін ұйым өзгерісі пайда мен  залал  құрамында
      көрсетілген, әділ құн бойынша бағаланған  басқа  бір  қаржы  құралының
      несиелік тәуекелділігігіндегі  өзгерістер  есебінен  пайда  мен  залал
      құрамындағы міндеттеме бойынша несиелік тәуекелділік өзгерісінің  орны
      толтырылуы күтілетін-күтілмейтіндігін анықтауы тиіс. Мұндай  күтілулер
      сол міндеттеме сипаты мен  басқа  қаржы  құралы  сипатының  арасындағы
      экономикалық қатынасына негізделуі тиіс.
1478.  B5.7.7      Есепке  алуда  сәйкессіздіктің  орын  алуы  немесе   онда
      алшақтықтың ұлғаю ықтималы бастапқы  танылуда  анықталады  және  қайта
      бағалануға жатпайды. Практикалық тұрғыдан алып қарағанда ұйым үшін бір
      уақыт  ішінде  есепке  алудағы  сәйкессіздіктерді  туындататын  барлық
      активтер және міндеттеметермен істес болудың қажеті жоқ.   Егер  басқа
      да операциялардың орын алуы күтілетін болса, орынды  кейінге  шегеруге
      жол беріледі.  Басқа да жиынтық  кіріс  құрамында  міндеттеме  бойынша
      несиелік тәуекелділіктің өзгеріс әсерін ұсынған жағдайда пайда  немесе
      залалдағы есепке  алынған  сәйкессіздіктің  орын  алуы  немесе  ондағы
      алшақтықты анықтау үшін ұйым  дәйекті түрде  өз  әдіснамасын  қолдануы
      керек. Дегенмен, ұйым пайда мен залал құрамында өзгерісі  көрсетілген,
      әділ құн бойынша бағаланған ретінде сыныпталған  міндеттеметер  сипаты
      мен  басқа  да  қаржы  құралдары  сипатының   арасындағы   түрлі-түрлі
      экономикалық қатынастар  болған  жағдайда  әртүрлі  әдістерді  қолдана
      алады.  7  ХҚЕС(IFRS)стандартына  сай  қаржы   есептілігіне   берілген
      ескертулерде ұйым есепке  алудағы  сәйкессіздіктің  орын  алуы  немесе
      алшақтықтың болу ықтималдығын анықтаудағы өз әдістері бойынша  олардың
      сапалық сипаты жөнінде ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
1479. B5.7.8     Мұндай  сәйкессіздік  туындаған  немесе  ұлғайған  жағдайда
      ұйым пайда және залал  құрамындағы  әділ  құнның  (міндеттеме  бойынша
      несиелік  тәуекел  өзгерісінің  ықпалын   қоса   есептегенде)   барлық
      өзгерістерін ұсынуы тиіс. Егер мұндай сәйкессіздік  туындамаса  немесе
      ұлғаймаса, ұйым міндеттеме  бойынша  несиелік  тәуекел  өзгерістерінің
      ықпалын өзге де жиынтық табыс құрамында көрсетуі тиіс.
1480. B5.7.9      Өзге  де  жиынтық  табыс  құрамында  көрсетілген  сомалар,
      ақырында пайда мен  залал  құрамына  қосылмауы  тиіс.  Дегенмен,  ұйым
      шоғырландырылған пайда мен залалды капитал құрамына қоса алады.
1481. B5.7.10     Келесі  мысалда  міндеттеме  бойынша  өзге  жиынтық  табыс
      құрамындағы несиелік тәуекел өзгерістерінің  әсерін  ұсынған  жағдайда
      пайда  мен  залалдағы  есептік  сәйкессіздік  пайда   болатын   жағдай
      суреттеледі.  Ипотекалық  банк  клиенттерге  несие  береді  және   осы
      несиелерді сипаттамасы  сәйкес  келетін  облигацияларды  нарықта  сату
      есебінен  қаржыландырады  (мысалы,  өтелмеген  соманың  көлемі,   өтеу
      кестесі, мерзімі және  валютасы).  Несие  беру  туралы  келісімшарттың
      шарттарына сәйкес, клиент нарықта әділ құн бойынша сәйкес  облигацияны
      сатып алуға және осы облигацияны ипотекалық банке  беру  арқылы  өзіне
      берілген несиені мерзімінен  ерте  өтеуге  (яғни,  банк  алдындағы  өз
      міндеттемесін атқаруға) құқылы. Егер мерзімнен  ерте  өтеуге  берілген
      аталған келісімдік құқықты  ұсыну  нәтижесінде  облигациялардың  несие
      қабілеттілігі   нашарласа,   (және   нәтижесінде,   ипотекалық    банк
      міндеттемесінің әділ құны төмендесе), онда  ипотекалық  банктің  несие
      активінің әділ құны да  төмендейді.  Активтің  әділ  құнының  өзгерісі
      клиенттің ипотекалық несиені әділ құн бойынша  сәйкес  облигация  (осы
      мысалда көрсетілгендей, төмендеп кеткен)  сатып алу  және  облигацияны
      ипотекалық банкке  ұсыну  арқылы  мерзімінен  ерте  өтеуге  келісімдік
      құқығын көрсетеді. Сәйкесінше, міндеттемемен (облигациямен) байланысты
      несиелік тәуекел өзгерісінің ықпалы қаржы  активінің  (несиенің)  әділ
      құнын сәйкесінше өзгерту арқылы  пайда  мен  залал  құрамында  қалпына
      келтіріледі. Егер міндеттеме бойынша несиелік  тәуекел  өзгерістерінің
      ықпалы өзге де жиынтық табыс құрамында  көрсетілетін  болғанда,  пайда
      мен  залалда  есептік  сәйкессіздік  туындайтын  еді..  Осы   себеппен
      ипотекалық  банк  міндеттеменің  әділ  құнының   барлық   өзгерістерін
      (міндеттемемен байланысты несиелік тәуекел өзгерістерінің ықпалын қоса
      алғанда) пайда мен залал құрамында көрсетуі тиіс.
1482. B5.7.11   B5.7.10-тармағында көрсетілген  мысалда  міндеттеме  бойынша
      несиелік тәуекел өзгерісінің ықпалы мен қаржы активінің  әділ  құнының
      өзгерістері  арасындағы  келісімшартпен  шарттасылған  байланыс   бары
      жобаланады (яғни, клиенттің әділ құн бойынша  сәйкес  облигация  сатып
      алу және облигацияны ипотекалық банкке ұсыну арқылы несиені мерзімінен
      ерте  өтеуге  келісімдік  құқығының  нәтижесінде).  Дегенмен,  есептік
      сәйкессіздік келісімшартпен шартталған байланыстың болмауы нәтижесінде
      де туындауы мүмкін. 
1483.    B     5.7.12  5.7.7 және 5.7.8-тармақтарының талаптарын     қолдану
      мақсатында есептік сәйкессіздік тек міндеттемемен байланысты  несиелік
      тәуекел өзгерісінің ықпалын анықтау  үшін  ұйым  пайдаланатын  есептеу
      әдісінен ғана туындамайды. Пайда мен  залалдағы  есептік  сәйкессіздік
      міндеттеме  бойынша  несиелік  тәуекел  өзгерісінің  ықпалы  (7   ХҚЕС
      (IFRS) сәйкес) басқа қаржы құралының әділ құнының  өзгерісімен  өтелуі
      күтілген жағдайда туындайды. Тек бағалау әдісін қолданудың нәтижесінде
      пайда болатын сәйкессіздік (яғни,  ұйым  міндеттеме  бойынша  несиелік
      тәуекел өзгерісінің ықпалын оның әділ құнындағы өзге де  өзгерістерден
      айырмау    себебінен) 5.7.7 және 5.7.8-тармақтарына сәйкес,    есептік
      сәйкессіздіктің туындауы немесе  ұлғаюы  ықтималдығын  анықтауға  әсер
      етпейді.   Мысалы,  ұйым  міндеттеме   бойынша   несиелік   тәуекелдің
      өзгерістерін өтімділік тәуекелінің өзгерістерінен бөле  алмайды.  Егер
      ұйым екі фактордың да жиынтық ықпалын  өзге  жиынтық  табыс  құрамында
      ұсынса, өтімділік тәуекелінің өзгерістері ұйымның  қаржы  активтерінің
      әділ құнының бағасына қосылып кеткендіктен  және  аталған  активтердің
      әділ құнының өзгерісі  залал  мен  пайда  құрамында  көрсетілгендіктен
      сәйкессіздік туындауы мүмкін. Дегенмен,  мұндай  сәйкессіздік  B5.7.6-
      тармағында  көрсетілген  өтелетін   қатынастармен   емес,   бағалаудың
      турасыздығынан  пайда  болады,  және  сәйкесінше, 5.7.7    және 5.7.8-
      тармақтарында талап етілген есептік сәйкессіздіктің туындау және ұлғаю
      ықтималдығын анықтауға әсер етпейді.

1484. «Несиелік тәуекелділік» терминінің мағынасы

1485. B5.7.13   ХҚЕС (IFRS) 7 стандартына сай несиелік  тәуекелділік  -  бұл
      «бір тараптың  қаржы  құралы  бойынша  өз  міндеттеметерін  орындамауы
      нәтижесінде екінші тарапқа қаржылық залал  тигізу  қауіпі». 5.7.7  (a)
      -тармағының талабы эмитенттің сол  нақты  міндеттеметі  орындай  алмай
      қалу қауіпіне қатысты. Бұл тармақ  талабы  барлық  уақытта  эмитенттің
      несие қабілеттілігіне қатысты бола бермейді. Мысалы, ұйым  кепілдікпен
      қамтамасыздандырылған    және    қамтамасыздандырылмаған    міндеттеме
      шығаратын болса, бірақ олар басқа аспектілер  бойынша  бірдей  болатын
      болса, міндеттеметің екі түрі де бір ұйымнан шығарылғанына  қарамастан
      ол  міндеттеметердің  бір-бірінен  айырмашылығы  бар  болып  табылатын
      болады. Кепілдігі жоқ міндеттеметің несиелік тәуекелділігіне қарағанда
      кепілдігі  бар  міндеттеметің  несиелік  тәуекелділігі  аздау  болады.
      Кепілдігі бар міндеттеметің несиелік тәуекелділігі нөлге жақын болады.
1486. B5.7.14    5.7.7(a)  -тармағының  талабын  басшылыққа  алу  мақсатында
      несиелік тәуекелділіктің нақты актив бойынша орындау  тәуекелділігінен
      айырмашылығы бар болуында. Нақты актив бойынша  орындау  тәуекелділігі
      ұйымның белгілі  бір  міндеттеметі  орындай  алмау  тәуекелімен  емес,
      шамасы белгілі бір  активтің  немесе  активтер  тобының  өнімділігінің
      төмен болуына байланысты (немесе ешбір өнімділігі болмайды).
1487.  B5.7.15    Төменде  нақты  актив  бойынша  орындау   тәуекелділігінің
      мысалдары берілген:
1488.  (а)               аталып  отырған  активтердің   өнімділігіне   қарай
      инвесторға төленетін тиесілі соманы  келісімшартта  көрсетуге  болатын
      біріктірілетін  бірліктер  ерекшелігі  бар  міндеттеме.  Осы  бірлікке
      біріктірілуге  болатын  мүмкіндіктің  міндеттеме  әділ  құнына   әсері
      несиелік  тәуекелділік  емес,   ал   нақты   актив   бойынша   орындау
      тәуекелділігі болып та былады.
1489. (b)              төмендегідей сипаты  бар,  арнайы  мақсатта  құрылған
      ұйым (АМҚҰ)  тарапынан  шығарылған  міндеттеме.  Заң  тұрғысынан  алып
      қарағанда АМҚҰ жеке тұлға болып табылады. Сондықтан да АМҚҰ  активтері
      банкрот орын  алған  жағдайдың  өзінде  де  оның  инвесторларының  бас
      пайдасына қарай тек пайда табуға көзделеді.  Егер  қорғалған  активтер
      ақша қоры  ағынын  шығарып  жатқан  болса,  ондай  жағдайда  тек  АМҚҰ
      инвесторларына  сома  төленуі  тиісті.  Сонымен,  міндеттеметің   әділ
      құнындағы өзгерістер ең алдымен  активтердің  әділ  құнының  өзгерісін
      көрсетеді.  Міндеттеметің  әділ  құнына  актив   өнімділігінің   әсері
      несиелік   тәуекелділікке   емес,   нақты   актив   бойынша    орындау
      тәуекелділігіне қатысты.

1490. Несиелік тәуекелділік өзгерісінің әсерін анықтау

1491.  B5.7.16   5.7.7(a)-тармағының талабын  қолдану  мақсатында  ұйым  сол
      міндеттеме бойынша несиелік тәуекелділік өзгерісіне жатқызылатын қаржы
      міндеттілігінің әділ құн өзгерісінің сомасын анықтайды, немесе:
1492. (a)                    нарықтық  тәуекелділіктің  орын  алуына  әкеліп
      соғатын  нарықтықшарттарөзгерісіне  жатқызылатын  оның  әділ   құнының
      өзгеріс сомасыретінде (B5.7.17  және  B5.7.18  -тармақтарын  қараңыз);
      немесе
1493. (b)                   ұйымның пікірінше оның несиелік  тәуекелділігіне
      жатқызылатын  міндеттеметің  әділ  құнының  өзгеріс  сомасын  ең  тура
      көрсететін балама әдісті қолдану арқылы.
1494.  B5.7.17    Нарықтық  тәуекелділіктің  орын  алуына   әкеліп   соғатын
      нарықтық шарттардың өзгерісі базалық  пайыздық  мөлшерлеме  өзгерісін,
      басқа ұйымның қаржы құралының бағасын, тауар бағасын,  валюта  айырбас
      бағамын немесе баға немесе мөлшерлеме индексін қамтиды.
1495. B5.7.18   Егер сол міндеттемеке  жататын  нарықтық  шарттардың  жалғыз
      маңызды өзгерістері бақылаудағы (базалық)  пайыздық  мөлшерлеме  болып
      табылатын болса, онда  B5.7.16(a)  -тармағындағы  қарастырылатын  сома
      төмендегідей жолмен бағалана алады:
1496.   (a)                                              Біріншіден,    ұйым
      мерзім басында міндеттеметің және  мерзім  басында  сол  міндеттеметен
      түсетін келісімшартта қарастырылған  ақша  қоры  ағымының  әділ  құнын
      пайдалану  арқылы   мерзім   басындағы   міндеттеме   табысының   ішкі
      мөлшерлемесін есептеп шығарады. Бұл табыс мөлшерлемесінен  ұйым  басқа
      құрал табыстылығының ішкі  мөлшерлемелік  компонентін  есептеп  шығару
      үшін мерзім  басындағы  бақылаудағы  (базалық)  пайыздық  мөлшерлемені
      есептеп алып тастайды.
1497. (b)                                    Одан кейін  ұйым  келісімшартта
      қарастырылған ақшы қоры ағымын пайдалануға байланысты мерзім аяғындағы
      міндеттеметі және  мерзім  аяғындағы  бақылаудағы  (базалық)  пайыздық
      мөлшерлеме  сомасына  тең  (і)  дисконттау  мөлшерлемесін   және   (а)
      тармағында  есептелген  басқа  құрал  табыстылығының  ішкі   мөлшерлік
      компонентін(іі) пайдалана отырып, сол  міндеттемеке  қатысы  бар  ақша
      қоры ағымының келтірілген құнын есептейді.
1498. (с)               Мерзім соңындағы міндеттеметің  әділ  құны  мен  (b)
      тармағында  есептелген   сома   арасындағы   айырмашылық   бақылаудағы
      (базалық) өзгеріске жатқызылмайтын әділ құн өзгерісі  болып  табылады.
      Бұл сома 5.7.7(a)  -тармағына сай  басқа  да  жиынтық  табыс  құрамына
      енгізілуі тиіс.
1499. B5.7.19   B5.7.18 -тармақта  көрсетілген  мысалда  әділ  құнның  құрал
      бойынша несиелік тәуекелдің өзгерістері немесе  бақыланатын  (базалық)
      пайыздық мөлшерлемелердің өзгерістері  болып  табылмайтын  себептерден
      туындаған өзгерістер мардымсыз болатындығы  туралы  жорамал  жасалады.
      Бұл  әдіс  осындай  себептерден  туындаған  әділ  құндағы   өзгерістер
      айтарлықтай  болғанда  ғана  қабылданады.  Мұндай   жағдайларда   ұйым
      міндеттеме  бойынша  несиелік  тәуекел  өзгерістерінің  ықпалын  нақты
      бағалайтын балама әдіс қолдануы тиіс (B5.7.16 (b)- тармағын  қараңыз).
      Мысалы, егер осы мысалдағы  құралдың  құрамында  кірістірілген  туынды
      құрал бар болса, кірістірілген туынды құралдың әділ  құнының  өзгерісі
      5.7.7 (a) -тармағына сәйкес өзге жиынтық табыстың құрамында көрсетілуі
      тиіс соманы анықтау кезінде есепке алынбайды.
1500. B5.7.20   Барлық әділ құндарды бағалаудағы сияқты, міндеттеменің  әділ
      құнының ұйымның несиелік тәуекелінің өзгеруіне қатысты бөлігін анықтау
      үшін қолданатын  бағалау  әдісін  қолдану  кезінде  бастапқы  нарықтық
      мәліметтер барынша қолданылуы тиіс.
1501. Күшіне ену күні және есепке алудың жаңа тәртібіне көшу (Тарау 7)

1502. Есепке алудың жаңа тәртібіне көшу (7.2 -бөлім)


1503. Саудаға арналған қаржы активтері

1504. B 7.2.1    Ұйым осы ХҚЕС-ты(IFRS)  бастапқы  қолданғанда  өзінің  кез-
      келген  қаржы   активтерін   басқаруға   арналған   бизнес   үлгісінің
      мақсаты 4.1.2   (а)   тармағының талаптарына    сәйкес    келетіндігін
      немесе 5.7.5-  тармағының шарттары   қаржы   активіне   қойылатындығын
      анықтауы міндетті. Осы мақсатта ұйым осы стандартты  бастапқы  қолдану
      күнінде осындай  активтерді  иемденіп  қалуы  мүмкін  жағдайды  ескере
      отырып, қаржы активтерінің  саудаға  арналған  қаржы  активтері  деген
      анықтамаға сәйкестігін анықтап қоюы тиіс.
1505. Анықтама (Қосымша A)

1506. Туынды құралдар

1507. BA.1        Туынды  құралдардың  мысалдары  -  фьючерстік,  форвардық,
      опциондық  келісімшарттар  мен  своптар.  Әдетте  туынды   құралдардың
      келісімшартта көрсетілген шартты сомасы болады: валюта  сомасы,  акция
      саны, салмақ, сан,  өлшем  немесе  басқа  да  бірліктері  көрсетіледі.
      Бірақ, туынды құрал шартына сай инвестор немесе эмитент  келісімшартқа
      отыру кезінде шартты соманы  инвестициялауға  немесе  керісінше  алуға
      міндетті  емес.  Балама  ретінде  туынды  құралда  белгіленген  соманы
      төлеудің жүзеге асырылуы немесе шартты сомамен  байланысы  жоқ  кейбір
      жағдайлардың келешекте  орын  алу  нәтижесінде  өзеруі  мүмкін  сомасы
      (бірақ негізгі сома өзгерісіне тең емес) қарастырылуы мүмкін.  Мысалы,
      егер  6  айлық  ЛИБОР  мөлшерлемесі  100  базистік  тармаққа  көбейсе,
      келісімшарт бойынша 1000 а.б. көлемінде  белгіленген  соманың  төленуі
      қарастырылуы мүмкін. Шартты сома кқрсетілмегеніне  қарамастан,  мұндай
      келісімшарт туынды құрал болып табылады.
1508.  BA.2         Осы  стандарт  бойынша  «туынды   құралдар»   терминінің
      анықтамасы бап негізінде жеткізулер  бойынша  толықтай  сомасы  жүзеге
      асырылу  арқылы  жасалынатын  есеп  айырысулары  бар  келісімшарттарды
      қамтиды (мысалы, белгіленген мөлшерлемесі бар борыштық  құралды  сатып
      алуға арналған форвардты келісімшарт). Ұйым  ақша  қоры  немесе  қаржы
      құралы  көмегі  арқылы  нетто-негізінде  немесе   қаржы   құралдарымен
      (немесе, алдағы уақытта белгіленген баға бойынша тауарды  сатып  алуға
      немесе  сатуға  арналған  келісімшарт)  алмасу  арқылы  есеп  айырысуы
      жасалатын қаржылық емес бапты сатуға немесе  сатып  алуға  келісімшарт
      жасай алады. Егер ұйымның сатып алуда, сатуда немесе тұтынуда (39 ХҚЕС-
      тың (IAS) 5-7-тармақтарынақараңыз) күтілетін нәтижелеріне сай қаржылық
      емес  баптарды  жеткізу  мақсатында  келісімшарт  кідірілмесе   немесе
      жасалынбаса, онда мұндай келісімшарт осы стандарттың  қолданыс  аясына
      кіреді.
1509. BA.3       Туынды құралдың анықтаушы сипаттамаларының бірі -  нарықтық
      факторлардың  өзгеруіне  балама  реакция  күтілетін  келісімшарттардың
      басқа түрлеріне қарағанда, оның азырақ бастапқы таза  инвестицияға  ие
      болып табылатындығы.  Сыйақы  опционмен  байланысты  негізінде  жатқан
      қаржы  құралын  алуға  қажет  инвестициялардан  азырақ   болғандықтан,
      опциондық келісім осы анықтамаға сәйкес  келеді.  Тең  әділ  құнға  ие
      түрлі валюталардың бастапқы айырбасын талап ететін  валюталық  своптың
      нөлдік бастапқы таза  инвестициясы  болғандықтан,  сипаттамаға  сәйкес
      келеді.
1510. BA.4       Стандартты шарттардағы сату және сатып алу  мәмілені  жасау
      күні мен есеп айырысу күні  арасындағы  туынды  құралдың  анықтамасына
      сәйкес келетін кезеңде  белгіленген  бағасы  бар  міндеттеменің  пайда
      болуына  әкеп  соғады.  Дегенмен,  осы  міндеттеменің  қысқа  мерзімді
      болуына байланысты, ол туынды қаржы құралы ретінде танылмайды.  Осының
      орнына, осы стандартта  осындай  стандартты  келісімшарттардың  арнайы
      есебі қарастырылған (3.1.2 және B3.1.3-B3.1.6 -тармақтарын қараңыз).
1511. BA.5       Туынды құралдың анықтамасында келісімшарт бойынша  тараптар
      үшін  арнайы  емес   болып   табылатын   қаржылық   емес   ауыспалылар
      қарастырылады. Олар белгілі бір аймақтағы жер  сілкінісі  залалдарының
      индексін және  белгілі  бір  қаладағы  ауа  температурасының  индексін
      қосады.  Келісімшарт  бойынша   тараптарға   қатысты   қаржылық   емес
      ауыспалылар келісімшарт бойынша тарапқа тиесілі активті жоятын  өрттің
      болған-болмағандығы туралы ақпаратты  қосады.  Егер  әділ  құн  мұндай
      активтерге  тек  қана  нарықтық  бағалардың   өзгерістерін   (қаржылық
      ауыспалы) емес, сонымен қатар белгілі бір ұсталып тұрған қаржылық емес
      активтің (қаржылық емес ауыспалы) жағдайын да көрсетсе, онда  қаржылық
      емес активтің әділ  құнының  өзгерісі  тек  қана  иемденушіге  қатысты
      болады. Мысалы, белгілі бір автокөліктің  қалдық  құнының  кепілдемесі
      кепіл берушіге автокөлік жағдайының өзгеруі қаупін тудырса,  онда  осы
      қалдық құнының өзгеруі тек қана автокөліктің иесіне тиесілі болады.

1512. Саудаға арналған қаржы активтері мен міндеттемелері.

1513. BA.6         Сауда  негізінен  сату-сатып  алудың  белсенді  және  жиі
      қайталанатын  операцияларын  көрсетеді,  ал  саудаға  арналған   қаржы
      құралдары негізінен қысқа мерзімді баға  ауытқуларынан  және  дилерлік
      маржадан пайда табу үшін қолданылады.
1514. BA.7       Саудаға арналған қаржы міндеттемелері:
1515. (a)                    Есепте хеджирлеу құралы ретінде  көрсетілмейтін
      туынды құралдар бойынша міндеттемелерді;
1516. (b)                   Сатушының «қысқа жолмен» (яғни, алған бірақ  әлі
      иемденбейтін қаржы активін сататын ұйымнан) алынған  қаржы  активтерін
      жеткізу туралы міндеттемелері;
1517. (c)                      Жақын  уақытта  қайта  сатып  алу  мақсатымен
      шығарылатын  қаржы  міндеттемелері  (мысалы,  әділ  құнның   өзгеруіне
      байланысты,  эмитент  жақын  арада  сатып  алуы  мүмкін   мөлшерлемесі
      белгіленген қарыздық құрал); және
1518.  (d)                     Басқарылуы  бірге  жүзеге   асырылатын   және
      осыларға қатысты қысқа мерзімді пайда түсу қысқа  жуырдағы  сызбасының
      куәлігі  бар,  идентификацияланған  қаржы  құралдары  портфелінің  бір
      бөлігі болып табылатын қаржылық міндеттемелер болып табылады.
1519.  BA.8           Міндеттеменің   сауда   қызметін   қаржыландыру   үшін
      қолданатындығы  жайлы  факті   оны   саудаға   арналған   міндеттемеге
      айналдырмайды.
1520.  
1521.  
1522. [pic]
1523. [1] 5.4.1-5.4.3 және B5.4.1-B5.4.17 тармақтарында қаржы акти ві және
      қаржы  міндеттемесінің әділ құнын анықтаудың талаптары берілген.
1524. 1              3-ХҚЕС-те бизнес бірлестіктерінде салынған туынды
      құралмен бірге сатыап алу қарастырылады
1525. Қаржы құралдардың бастапқы мойындауы, келесі бағалау және ақпараттың
      ашып көрсету.
1526. Қаржы активтердің және міндеттемелердің мойындауы; қаржы құралдардың
      бағалау; Акпараттың ашып көрсету.
1527. ҚЕХС 18 (IAS) «Табыс» өткiзуден табыстарды мойындау; қызмет
      көрсетуден табыстарды мойындау; (сыйақыға ) пайыздарға,
      үлеспайдаларға, роялти бойымен табыстарды мойындау; ақпараттың ашылу.
      1528. 18-ші Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (IAS 18)
                                   «Табыс»
1529.  
1530. Мақсаты
1531.                   Қаржылық   есептілікті   дайындау   және   таныстыру
      концепциясында1 капитал мүшелерінің салымдарына қатысы жоқ  капиталдың
      көбеюіне әкеліп соқтырған есепті кезеңнің ішіндегі активтердің  көбеюі
      немесе міндеттемелердің азаюы  түрінде  туындаған  табыс  экономикалық
      пайданың ұлғаюы түрінде танылады. Табысқа  ұйымның  табысы  да,  басқа
      кірістер  де  кіреді.  Ұйымның   табысы - оның   қызметінің   әдеттегі
      түрлерінен келіп түсетін кіріс, оның ішінде  сату,  сыйақы,  пайыздар,
      дивидендтер  және  лицензиялық  төлемдер  түрінде  болуы  мүмкін.  Осы
      стандарттың  мақсаты  белгілі  бір  операциялардың  және  жағдайлардың
      түрлерінен  пайда  болатын  табысты  есептеу  тәртібін  анықтау  болып
      табылады.
1532. Табысты есепке алу кезіндегі басты мәселе оны тану кезеңін  анықтаудан
      тұрады. Табыс ұйымның сенімді  түрде  өлшенетін  болашақ  пайданы  алу
      мүмкіндігі болған жағдайда танылады. Осы Стандарт  аталған  белгілерді
      қанағаттандыратын жағдайларды анықтайды және осылайша табыс  танылады.
      Сонымен қатар, оның ішінде бұл белгілерді қолдану бойынша  тәжірибелік
      нұсқаулар берілген.
1533. Қолдану аясы
1534.  1               Осы  стандарт  есептілікте  мынадай  операциялар  мен
      жағдайлардан пайда болатын табысты есептеуде қолданылуы керек:
1535. (a)                  тауарларды сатудан;
1536. (b)           қызметтер көрсетуден; және
1537.  (c)                ұйым  активтерін  басқа  жақтардың   пайдалануынан
      алынатын пайыздар, лицензияланған төлемдер және дивидендтер.
1538.  2               Осы  Стандарт 1982 жылы  бекітілген 18-ші Табыс ХҚЕС-
      ын (IAS) алмастырады.
1539. 3              Тауарларға ұйымның сату  үшін  шығарған,  немесе  қайта
      сату үшін сатып алған  өнімі  кіреді,  оның  ішінде,  бөлшек  саудамен
      айналысатын саудагердің қайта сату үшін сатып алған  тауарлары  немесе
      жер және басқа да мүлік жатады.
1540. 4              Қызмет көрсетуге  ұйымның  белгілі  бір  мерзім  ішінде
      келісімшартта бекітілген міндеттерін атқаруы кіреді. Қызметтер бір кез
      немесе одан да көп кезеңдерді қамтуы мүмкін. Қызмет көрсетуге арналған
      кейбір шарттар құрылыс шарттарымен тікелей  байланысты,  мысалы,  жоба
      жетекшілері және архитекторларға қызмет  көрсетуге  арналған  шарттар.
      Бұл келісімшарттардан келетін табыс  осы  Стандартта  қарастырылмайды,
      бірақ 11-шіҚұрылыс    жұмыстарына    жасалған     келісімшарт ХҚЕС-мен
      (IAS) белгіленген құрылысқа  жасалған  келісімшарттарының  талаптарына
      сәйкес көрініс табады.
1541. 5              Ұйым активтерін басқа  ұйымдардың  пайдалануы  табыстың
      мынадай нысандарда пайда болуына әкеліп соқтырады:
1542. (a)                  пайыздар—ақша қаражатын немесе  оның  баламаларын
      немесе ұйымға тиесілі соманы пайдаланғаны үшін төлемдер;
1543. (b)            роялтилер—ұйымның  ұзақ  мерзімді  активтерін,  мысалы,
      патенттерді, тауар белгілерін, авторлық құқықтарды  және  компьютерлік
      бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдаланғаны үшін төлемдер; және
1544. (c)           дивидендтер—пайданы  акционерлік  капиталды  иеленушілер
      арасында олардың белгілі бір сыныптың капитал түріне  қатысуына  қарай
      тең етіп бөлу.
1545. 6                Осы  Стандарт  төмендегілерден   алынатын  табыстарға
      қатысты:
1546.  (a)                      жалдау   шарттарынан   (17-ші Жалдау ХҚЕС-ын
      (IAS) қараңыз);
1547.  (b)                үлестік  қатысу  бойынша  есептеу  әдісіне  сәйкес
      есептелетін инвестициялаудан дивидендтер (28-ші Қауымдасқан  ұйымдарға
      салынған инвестициялар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз);
1548. (c)           4-ші Сақтандыру  келісімшарттары ХҚЕС-ын  (IFRS) қолдану
      аясындағы сақтандыру шарттарынан;
1549. (d)               қаржылық активтердің әділ  құнындағы  және  қаржылық
      міндеттемелердегі немесе оларды өткізудегі  өзгерістерден  (9-шы Қаржы
      құралдары ХҚЕС-ын (IFRS) қараңыз);
1550. (е)               басқа қысқа мерзімді актив құнының өзгеруінен;
1551. (f)                ауылшаруашылық  бағыттағы  биологиялық  активтердің
      әділ    құнының    алғашқы    танылуынан    және    өзгеруінен    (41-
      ші АуылшаруашылығыХҚЕС-ын (IAS) қараңыз);
1552. (g)               ауылшаруашылық өнімінің  алғашқы  танылуынан  (41-ші
      ХҚЕС-ты (IAS) қараңыз); және
1553. (i)               пайдалы қазбаларды өндіруден.
1554. Анықтамалар
1555.   7               Мынадай   терминдер   осы   Стандартта   көрсетілген
      мағыналарда пайдаланылады:
1556. Табыс - ұйымның әдеттегі қызметі барысында,  акционерлердің  жарналары
      есебінен  болатын  капитал   ұлғаюларына   әкелетін   кезең   ішіндегі
      экономикалық пайданың жалпы ағыны.
1557. Әділ құн - осындай мәмілені жасауды қалайтын және жақсы хабардар  бір-
      біріне тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасағанда активке  ауыстыруға
      болатын немесе міндеттемені реттеуге болатын  сома. (13-ші Әділ  құнды
      өлшеу ХҚЕС-ын (IFRS) қараңыз.)
1558. 8              Табысқа тек ұйыммен  алынған  және  оның  тек  өз  жеке
      шотына түсуге  тиісті  экономикалық  түсімінің  жалпы  кірісі  кіреді.
      Үшінші  тараптың  пайдасына  түскен  сатылым  салығы,  тауарлар   және
      қызметтерден алынатын салық және қосымша  құн  салығы  сияқты  сомалар
      ұйымға  түсетін  экономикалық  пайда  болып  табылмайды,   және   жеке
      капиталдың  өсуіне  әкелмейді.  Сондықтан  олар  табыстан  шегеріледі.
      Агенттік қарым-қатынас кезінде тап осылай экономикалық пайданың  жалпы
      ағыны  ұйымның  меншікті  капиталының  ұлғаюына  әкеліп   соқтырмайтын
      принципал пайдасына жиналатын сомасынан  тұрады.  Принципал  пайдасына
      алынған сомалар табыс болып табылмайды. Табыс делдалдық сыйақы  сомасы
      болып табылады.
1559. Табысты бағалау
1560.  9               Табыс  алынған  немесе  алынуға   тиіс   қарама-қарсы
      ұсынудың әділ құнымен бағалануы тиіс.2
1561. 10            Операциядан пайда болатын  табыс  сомасы,  әдетте,  ұйым
      және  сатып  алушы  немесе  акцияны  пайдаланушы  арасындағы   шартпен
      анықталады. Ол ұйыммен ұсынылатын қандай  да  бір  сауда  жеңілдігінің
      сомасы  немесе  санға  жеңілдіктерді  ескере  отырып,  алынған  немесе
      алынуға тиіс қарама-қарсы ұсыну әділ құны бойынша бағаланады.
1562. 11            Көптеген жағдайларда қарама-қарсы  ұсыну  ақша  қаражаты
      немесе оның баламалары нысанында ұсынылады, ал табыс сомасы -  алынған
      немесе алынуы күтілетін ақша қаражаттарының немесе оның  баламаларының
      сомасы  болып  табылады.  Алайда,  ақша   қаражаттарын   немесе   оның
      баламаларының  табысын  кейінгіге  қалдырған   жағдайда   қарама-қарсы
      ұсынудың әділ құны алынған немесе алынуы күтілетін ақша қаражаттарының
      номиналды сомасынан азырақ болуы мүмкін. Мысалы,  ұйым  сатып  алушыға
      пайызсыз кредит ұсынуы мүмкін немесе тауарларды сату  кезінде  қарама-
      қарсы ұсыну ретінде одан нарықтағыдан төмен пайыз мөлшерлемесін  алуға
      вексель қабылдай алады. Шарт шын  мәнінде  қаржылық  операция  ретінде
      орын  алса,  қарама-   қарсы   ұсынудың   әділ   құны   шартты   пайыз
      мөлшерлемесінің көмегімен барлық болашақ табыстардың дисконттау арқылы
      анықталады. Пайыздың енгізілген мөлшерлемесі:
1563. (a)         ұқсас төлем қабілеттілік рейтингі  мен  эмитенттің  бірдей
      қаржылық құралына арналған басым мөлшерлемеден; немесе
1564.  (b)         қаржылық  құралдарының  тауар  мен   қызмет   көрсетуінің
      ағымдағы  қысқа  мерзім  ақшалай  сату  бағасының  номиналдық  бағасын
      дисконттау пайызы.
1565.  Әділ  құн  мен  тиісті  қарама-қарсы   ұсынудың   номиналдық   сомасы
      арасындағы  айырма 29 және 30-тармақтарға,  сонымен  қоса  39-ші Қаржы
      құралдары: Тану және Бағалау ХҚЕС-ы (IAS) мен 9 ХҚЕС-на  (IFRS) сәйкес
      пайыздық кіріс ретінде қабылданады.
1566. 12            Тауарлар немесе қызметтер  сипаты  және  көлемі  жағынан
      бірдей тауарлар  немесе қызметтерге  айырбасталған  жағдайда,  айырбас
      табыс пайда болатын операция ретінде қаралмайды. Бұл белгілі бір жерде
      уақытша  негізде  сұранысты  қанағаттандыру  үшін   әртүрлі   жерлерде
      жабдықтаушылар қорды ауыстырған кезде май немесе сүт  өнімдерінде  жиі
      болады. Ерекшеленетін тауарлар немесе  қызметтер  тауарлар  сатылғанда
      немесе  қызметтер  көрсетілгенде  айырбасталса,  онда  айырбас   табыс
      туындататын операция ретінде қарастырылады. Табыс  ауыстырылған  қаржы
      құралдары немесе оның баламасы сомасына  түзетілген  алынған  тауарлар
      немесе қызметтердің әділ құны бойынша  өлшенеді.  Алынған  тауарлардың
      немесе қызметтердің әділ құны сенімді өлшене алмаған  жағдайда,  табыс
      ауыстырылған қаржы құралдары немесе оның  баламасы  сомасына  берілген
      тауарлардың немесе қызметтердің әділ құны бойынша өлшенеді.
1567. Операцияны анықтау
1568. 13             Осы  Стандартта  ұсынылған  тану  талаптары  әдетте  әр
      операцияда  бөлек  қолданылады.  Алайда  белгілі  бір  жағдайда   оның
      мазмұнын  көрсету  үшін  операцияның  бөлек   бөлінген   элементтеріне
      қолданылу керек. Мысалы,  тауардың  сату  бағасы  әрі  қарайғы  қызмет
      көрсетуі үшін белгілі бір сомаға ие болған жағдайда, бұл  сома  қызмет
      көрсетілу кезеңінің ішінде табыс ретінде тасымалданады және  танылады.
      Және  керісінше,  тану  критерийлері  олардың  байланысы  коммерциялық
      тиімділігі жалпы мәміле  топтамасына  сілтемесінсіз  анықталуы  мүмкін
      болған жағдайда екі немесе одан да көп  мәмілелерге  бірдей  қолданыла
      алады. Мысалы, ұйым тауарды сатып, осы  уақытта  болашақта  тауарларды
      сатып алуға бөлек  мәміле  жасай  алады,  осылай  бірінші  операцияның
      нәтижесін төмендетеді; осындай жағдайда екі мәміле бірге қаралады.
1569. Тауарларды сату
1570.  14             Тауарларды  сатудан  түскен  табыс   келесі   талаптар
      қанағаттандырылғаннан кейін танылуы тиіс:
1571.  (a)                   ұйым   сатып   алушыға   тауарларды   иеленумен
      байланысты елеулі тәуекелдіктерді және сыйақыларды аударғанда;
1572.  (b)                ұйымның   әдетте   иелену   құқығымен   байланысты
      қауымдасатын және сатылған тауарларды бақыламайтын дәрежеде  басқаруға
      қатыспағанда;
1573. (c)           табыс сомасы сенімді өлшенгенде;
1574.   (d)                 ұйымға   операциямен   байланысты   экономикалық
      тиімділіктің пайда болуы ықтимал болып табылғанда; және
1575.  (е)                операциямен  байланысты  кеткен  немесе  күтілетін
      шығындарсенімді өлшенуі мүмкін болғанда.
1576.  15             Ұйымның  сатып  алушыға  иеленумен  байланысты  елеулі
      тәуекелдіктерін және  сыйақыларын  аудару  кезеңін  бағалау  мәміленің
      шарттарымен  танысуын  талап  етеді.   Көптеген   жағдайда   иеленумен
      байланысты  елеулі  тәуекелдіктерді  және  сыйақыларды  аудару   сатып
      алушыға меншік құқығын берумен немесе меншікті берумен сәйкес  келеді.
      Бұл  көбіне  бөлшек  саудада  болады.  Иеленумен   байланысты   елеулі
      тәуекелдіктерді   және   сыйақыларды   аударумен   байланысты    басқа
      жағдайларда бір уақытта сатып алушыға меншік құқығын  немесе  меншікті
      берумен сәйкес келмейді.
1577.  16             Егер  ұйым  иеленудің  елеулі  тәуекелдіктерін  сақтап
      қалса, мәміле сату болып табылмайды және ол бойынша табыс  танылмайды.
      Ұйым бірқатар жағдайда иеленудің  елеулі  тәуекелдігін  сақтай  алады.
      Ұйымның иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерді  және  сыйақыларды
      сақтап қалу жағдайларына мысалдар:
1578. (a)                   стандартты  кепілдеме  міндеттерімен  өтелмейтін
      қанағаттандырылмаған қызмет үшін жауапкершілікті сақтап қалғанда;
1579. (b)                нақты  сатудан  алынған  табыстар  тауарларын  сату
      нәтижесінде сатып алушымен алған табысымен байланысты болғанда;
1580.  (c)                жіберілген   тауарлардың   орнықтырылуы   міндетті
      болғанда,  ал  орнықтыру  ұйыммен  орындалмаған  шарттың   айтарлықтай
      бөлігін алып отырған жағдайда; және
1581. (d)               сатып алушы  сату  шартында  анықталған  себептермен
      және ұйымның пайда алуына  сенімі  болмаған  жағдайда  сату  мәмілесін
      бұзуына құқығы бар.
1582. 17            Егер ұйым иеленумен байланысты  елеусіз  тәуекелдіктерін
      сақтап қалса,  мәміле  сату  болып  табылады  және  ол  бойынша  табыс
      танылады. Мысалы, сатушы оған тиесілі соманың  жинақталуын  қамтамасыз
      ету үшін өзіне меншік құқығын қалдыруы мүмкін. Осындай  жағдайда  егер
      ұйым иеленумен  байланысты  елеулі  тәуекелдіктерін  және  сыйақыларын
      аударса, мәміле сату болып табылады  және  табыс  танылады.  Иеленудің
      елеусіз  тәуекелдігін  сақтайтын  ұйымның  тағы  бір  мысалы  ретінде,
      клиенттің   сатып   алғанына   қанағаттанбаған    жағдайда,    ақшаның
      қайтарылуына кепіл болатын бөлшек сауда дүкені бола алады. Егер сатушы
      болашақ қайтарымдарды сенімді бағалай алса және алдыңғы  тәжірибе  мен
      басқа да елеулі факторлар негізінде қайтару бойынша міндеттемені өзіне
      алса, мұндай жағдайларда табыс сату кезінде танылады.
1583. 18            Табыс ұйымға экономикалық пайданың мәмілемен  байланысты
      тиісті ағынының пайда болуы ықтимал  болған  жағдайда  ғана  танылады.
      Кейбір жағдайларда қарама-қарсы ұсыныс алмағанға дейін  немесе  барлық
      белгісіздіктер  анықталмайынша  ол  ықтимал   бола   алмайды.   Мұндай
      белгісіздік, мысалы, осы  шетел  мемлекетінде  жүзеге  асырылған  сату
      бойынша тиісті қарама-қарсы ұсыныстарды жіберуге шетел мемлекеттерінің
      органдары рұқсат беруіне  қатысты  болуы  мүмкін.  Рұқсат  берілгеннен
      кейін  белгісіздік  жойылады  және  табыс  тиісінше  танылады.  Алайда
      табысқа қосылып кеткен соманы инкассациялау туралы  белгісіздік  пайда
      болған кезде соңына дейін алынбаған сома, немесе алынуы ықтимал болған
      сома басынан танылған  табыс  сомасының  түзетуі  сияқты  емес,  шығыс
      ретінде танылады.
1584. 19            Бір мәмілеге  немесе  басқа  жағдайға  қатысты  табыстар
      және шығыстар бір кезеңде танылады;  бұл  процесс  әдетте  табыс  және
      шығыстың сәйкестігі деп аталады. Егер табыстың  танылуы  үшін  керекті
      басқа   талаптар   орындалса,   шығыстар,   соның   ішінде    кепілдік
      міндеттемелері және тауарларды  тиеп  жөнелтуден  кейін  пайда  болған
      басқа шығындар сенімді бағалануы мүмкін.  Алайда  шығындардың  сенімді
      бағаланбауы жағдайында табыс таныла алмайды, мұндай  жағдайда  тауарды
      сатқаннан кейін  алынған  кез  келген  қарама-қарсы  ұсыну  міндеттеме
      ретінде танылады.
1585. Қызметтер көрсету
1586. 20           Болжанатын мәміленің  нәтижесі  сенімді  бағалана  алатын
      болса, қызмет көрсетуге байланысты  мәміле  бойынша  табыс  есеп  беру
      күніне  мәміленің  аяқталу  сатысына  қатысты  танылуы  тиіс.  Мынадай
      талаптар орындалса, мәміленің нәтижесі сенімді бағалануы мүмкін:
1587. (a)                  табыс сомасы сенімді өлшенсе;
1588. (b)               ұйымға  операциямен  байланысты  экономикалық  пайда
      ағынының туындауы ықтимал болса;
1589. (c)               есеп беру күніне операцияның аяқталу сатысы  сенімді
      өлшенетін болса; және
1590. (d)               операцияны жүзеге асыру үшін жұмсалған шығынды  және
      оны аяқтау үшін қажетті шығынды сенімді өлшеу мүмкіндігі болса.3
1591.  21             Табысты  операцияның  аяқталу  кезеңі   бойынша   тану
      көбінесе «дайын болуына қарай» әдісі  деп  атайды. Осы  әдіске  сәйкес
      табыс қызмет көрсету кезінде танылады. Табысты осының  негізінде  тану
      қызмет  көрсету  бойынша  қызмет  масштабы  туралы және  есепті  кезең
      ішіндегі  қызмет  нәтижелері  туралы   маңызды   ақпаратпен қамтамасыз
      етеді. 11-ші Құрылыс жұмыстарына жасалған келісімшарттар ХҚЕС-та (IAS)
      табыстың тануын осы негізде қажет етеді. Аталған Стандарттың талаптары
      жалпы табысты және қызмет  көрсетуді  болжап  отырған  мәміле  бойынша
      тиісті шығыстарды тану үшін қолдануға болады.
1592. 22            Сәйкес  келетін  ағым  бойынша  табыс  ұйымға  мәмілемен
      байланысты экономикалық  пайданың  шығуы  ықтимал  болған  кезде  ғана
      танылады.  Алайда,  табысқа  кірген  соманың  инкассациялануы  жөнінде
      белгісіздік туған жағдайда, соңына дейін алынбаған сома  немесе  өтелу
      мүмкіндігі жойылған сома, басынан  танылған  табыс  сомасының  түзетуі
      сияқты емес, шығыс ретінде танылады.
1593.  23             Ұйым  әдетте   қызметке   қатысқан   басқа   жақтармен
      келесілерді, яғни:
1594. (a)                  ұсынылуы және  тараптардың  алуы  тиіс  қызметіне
      қатысты әрбір жақтың пікір білдіру құқығын;
1595. (b)               болжанып отырған қарама-қарсы ұсынуды; және
1596. (c)               өзара есеп айырысу тәртібін және талаптарын  келісіп
      бекіткеннен кейін сенімді бағалауды жүзеге асыра алады.
1597. Ұйымда әдетте қаржылық жоспарлау мен есептіліктің тиімді  ішкі  жүйесі
      болуға тиісті. Ол келісімшарт бойынша  қызметтерді  орындалуына  қарай
      табыс пен шығындарды  бағалауды  тексереді  және  қажеттілігіне  қарай
      қайта  қарайды.  Мұндай  қайта  қараулардың  қажеттілігі   операцияның
      нәтижесі сенімді түрде бағалана алмайтынын білдірмейді.
1598. 24            Келісімнің аяқталу сатысы әртүрлі тәсілдермен  анықталуы
      мүмкін. Ұйым орындалған  жұмыстың  жоғары  дәрежеде  сенімді  өлшенуін
      қамтамасыз ететінін әдісті қолданады. Мәміленің сипатына қарай мынадай
      әдістер қолданады:
1599. (a)                  орындалған жұмысты бақылау;
1600. (b)               есеп беру күніне  ұсынылған  қызметтердің  қызметтің
      жалпы көлеміне пайыздық арқатынасы, не
1601.  (c)                шарт  бойынша  есептілікті  құру   күніне   кеткен
      шығынның мәміле бойынша бағаланған жалпы  шығындар  шамасына  пайыздық
      арақатынасы. Есептілікті әзірлеу күніне  келетін  шығындарға  тек  осы
      күнге дейін көрсетілген қызмет бойынша шыққан  шығындар  жатады.  Шарт
      бойынша  бағаланатын   жалпы   шығындарға   тек   көрсетілген   немесе
      көрсетілуге тиісті қызметтерді бейнелейтін шығындар кіреді.
1602. Тапсырыс берушілерден алынған аралық төлемдер және аванстар  қызметтің
      көрсетілгенін білдірмейді.
1603. 25            Тәжірибелік мақсат үшін, белгілі  бір  кезең  аралығында
      қызметтер саны белгісіз мөлшерде көрсетілсе, егер қандай  да  болмасын
      басқа бір әдіс аяқталу сатысын жақсырақ  көрсеткені  туралы  дәлелдеме
      болмаса, белгілі бір кезең ішінде табыс түзу  сызықты  әдіс  негізінде
      танылады. Белгілі бір әрекет басқаға қарағанда маңызды болып  саналса,
      табысты тану осы әрекетті жүзеге асырғанға дейін кейінге қалдырылады.
1604. 26           Көрсетілген  қызмет  бойынша  операция  нәтижесі  сенімді
      бағалана алмаған кезде табыс тек  өтелген  шығыстардың  тану  шамасына
      ғана танылады.
1605.  27             Операцияны   орындаудың   бастапқы   кездерінде   оның
      нәтижесін  сенімді  бағалау  көбінесе  күрделі  болып  келеді.   Соған
      қарамастан,  ұйымның  операцияны  жүзеге  асыру  барысында   жұмсалған
      шығындарды өтеу  ықтималдығы  болуы  мүмкін.  Сондықтан  шарт  бойынша
      жұмсалған шығындардың орнын толтырудың  күтілетін  деңгейі  қаншалықты
      болса, табыс соншалықты танылады.  Мәміле  нәтижесін  сенімді  бағалау
      мүмкін болмағандықтан, пайда танылмайды.
1606.  28             Операция  нәтижесі  сенімді   бағалана   алмаса   және
      жұмсалған  шығындардың   өтелуі   ықтимал   болған   жағдайда,   табыс
      танылмайды, ал жұмсалған шығындар шығыс ретінде танылады.  Келісімшарт
      нәтижесін сенімді бағалауға кедергі болған белгісіздік жойылған  кезде
      табыс 26-тармаққа сәйкес емес, 20-тармаққа сәйкес танылады.

1607. Пайыздар, роялти және дивидендтер

1608. 29            Басқа ұйымдардың пайыздар,  роялтилер  және  дивидендтер
      әкелетін   ұйым    активтерін    пайдалануынан    болатын    табыс 30-
      тармақтабелгіленген мынадай жағдайларда пайда болады:
1609.  (a)                   операциямен  байланысты  экономикалық  пайданың
      ұйымға түсуі ықтимал болғанда; және
1610.  (b)                табыс  сомасының   сенімді   бағалану   жағдайының
      негізінде танылуы тиіс.
1611. 30            Табыс мынадай негізде танылуы тиіс:
1612.  (a)                    пайыздық   табыс   39   Халықаралық   қаржылық
      есептіліктің  стандартының ХҚЕС  (IAS) 9  және  AG5-AG8  тармақтарында
      белгіленгендей пайыздық мөлшерлемеде әдісі негізінде танылуға жатады;
1613. (b)                роялти  тиісті  шарттың  мазмұнына  сәйкес  есептеу
      әдісі бойынша танылуы тиіс; және
1614.  (c)                дивидендтер  акционерлерге  төлемді   алу   құқығы
      берілгенде ғана танылуы тиіс.
1615. 31            [Жойылған]
1616. 32            Пайыздық табыс беретін  инвестицияны  иеленудің  алдында
      төленбеген пайыз  жиналып  қалса,  кезектегі  пайыз  кірісі  иеленудің
      алдындағы және  иеленуден  кейінгі  кезеңдер  арасында  бөлінеді,  тек
      иеленудің соңғы бөлігі табыс ретінде танылады.
1617. 33            Егер шарт  мазмұнын  ескере  отырып  табысты  тану  үшін
      басқа сәйкес келетін жүйелі ұтымды негіз болмаса ғана,  роялти  тиісті
      шарттардың талаптарына сәйкес  жинақталады  және  әдетте  осы  негізде
      танылады.
1618. 34             Ұйымға  экономикалық  пайданың  операциямен  байланысты
      тиісті ағынның туындауы ықтимал болған жағдайда ғана  табыс  танылады.
      Алайда, табысқа кірген  соманың  инкассациялануы  жөнінде  белгісіздік
      туған жағдайда, бұрын танылған табыс  сомасы  соңына  дейін  алынбаған
      немесе өтелу мүмкіндігі  жойылған  сомаға  түзетілмей,  шығыс  ретінде
      танылады.

1619. Ақпаратты ашып көрсету

1620. 35            Ұйымдар мынадай ақпаратты ашып көрсетуі керек:
1621. (a)             табысты тану  бойынша  есеп  саясатын,  соның  ішінде,
      қызметтерді  көрсетумен  байланысты  операциялардың  аяқталу   сатысын
      анықтау үшін пайдаланылатын әдістерді;
1622. (b)            кезең ішінде танылған  табыстың  әрбір  маңызды  санаты
      бойынша сомасын, соның ішінде, мыналардан:
1623. (i)              тауарларды сатудан;
1624. (ii)            қызмет көрсетуден;
1625. (iii)          пайыздардан;
1626. (iv)            роялтиден;
1627. (v)              дивиденттерден келетін табыстарды; және
1628. (d)   табыстың  әрбір  маңызды  санатына  қосылған  тауарларды  немесе
      қызметтерді айырбастаудан алынатын табыс сомасын.
1629. 36            Ұйым  кез  келген  шартты  міндеттемелерді  және  шартты
      активтерді  37-ші Міндеттемелер,  шартты  міндеттемелер  және   шартты
      активтерХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ашады. Шартты міндеттемелер және  шартты
      активтер кепілдік жөндеуге жұмсалған  шығындар,  шағымдар,  айыппұлдар
      және ықтимал ысырап сияқты баптарға байланысты туындауы мүмкін.
1630. Күшіне ену күні
1631. 37            Осы Халықаралық  Қаржылық  есептіліктің  стандарты  1995
      жылдың 1 қаңтарынан басталатын немесе сол  күннен  кейінгі  кезеңдерді
      қамтитын қаржылық есептігіне қатысты кезеңде күшіне енеді.
1632.  38             2008  жылдың  маусымында  шығарылған Еншілес   ұйымға,
      бірлесіп  басқарылатын  ұйым  немесе  қауымдасқан  ұйымдарға  салынған
      инвестиция құны (1-ші Халықаралық қаржылық есептіліктің  стандарттарын
      бастапқы қолдану ХҚЕС-қа (IFRS) және 27-ші Шоғырландырылған және  жеке
      қаржылық     есептілігі ХҚЕС-қа      (IAS) түзетулер)      бойынша 32-
      тармаққа түзетулер енгізілді.  Осы  түзетулерді  ұйым  2009  жылдың  1
      қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен  бастап  жылдық  кезеңдер  үшін
      проспективті түрде қолдануы  тиіс.  Бұдан  ертерек  қолданысқа  рұқсат
      етіледі. Егер ұйым 27-ші ХҚЕС-тың (IAS) 4-  және  38А  тармақтарындағы
      түзетулерді ертерек мерзім ішінде  қолданса, 32-тармақтағы түзетулерді
      сол ертерек қолданылған мерзім ішінде қолдануы тиіс.
1633. 39            [Жойылған]
1634. 40            2010 жылы қазан айында шығарылған 9  ХҚЕС-ы  (IFRS) 6(d)
      және 11 тармақтарын түзетіп, 39-тармақты жойды. Ұйым 2010  жылы  қазан
      айында шығарылған 9 ХҚЕС-ы (IFRS) қолданғанда, осы түзетулерді ескеруі
      тиіс.
1635. 41            2011  жылдың  мамыр  айында  шығарылған  11-ші Бірлескен
      қызмет ХҚЕС-ы (IFRS) 6(b) тармағына түзетулер  енгізілді.  Ұйым  11-ші
      ХҚЕС-ты (IFRS) қолданғанда, осы түзетулерді ескеруі тиіс.
1636. 42             2011  жылдың  мамыр  айында  шығарылған 13-шы  ХҚЕС-тың
      (IFRS) 7 тармағындағы әділ құн анықтамасына түзетулер енгізілді.  Ұйым
      13-шы ХҚЕС-ты (IFRS) қолданғанда, осы түзетулерді ескеруі тиіс. 
1637.  
1638.  
1639. [pic]
1640. 1                       2001 жылы ҚЕХС Кеңесі тарапынан Қаржылық
      Есебін Даярлау мен Тапсырудың Негізі қабылданды. 2010 жылы қыркүйекте
      ҚЕХСК-даЕрежелер деген сөз Қаржылық Есебін Даярлау мен Тапсырудың
      Концептуалды Негізі деген сөзбен ауыстырылды.
1641.    2                           Сонымен    қоса SIC-31    Түсіндірмесін
      қараңыз: Табыс—жарнама қызметтері де кіретін бартерлік операциялар.
1642.  3                        Сонымен   қоса   SIC-27-Түсіндірмесін: Жалға
      алудың заңды нысанына қатысты операциялардың негізін бағалау және SIC-
      31 Табыс—жарнама қызметтері де кіретін бартерлік операциялар қараңыз.
1643. ҚЕХС 21 (IAS) «Валюталық бағам өзгерісінің әсері»
1644. ҚЕХС 11 (IAS) «Құрылысқа жасалған келісімшарттар»
1645. ҚЕХС (IAS) 20 «Мемлекеттік субсидияларды есепке алу және мемлекеттік
      көмек туралы ақпаратты ашып көрсету» мемлекеттiк жәрдемақы және
      көмектiң мойындауы; мемлекеттiк жәрдемақы және көмектiң өлшеуi;
      ақпараттың ашылу
1646.  ҚЕХС (IFRS) 4 «Сақтандыру келісімшарттары» сақтандыру, қайта
      қауiпсiздендiру; сақтандыру тәуекелi; ақпараттың ашылу.
1647. ҚЕХС (IFRS) 2 «Акциялар негізіндегі төлемдер» ұғым «төлеу,
      негiзделген акцияларда»; акциялардың қолдануымен төлеу тиесiлi
      операциялардың арасындағы айырмашылық; ақшалай қаржылар және бөлiктiк
      аспаптардың төлемдерiнiң есептеуi; қаржы есеп беруiнде сомалардың
      ашылуы, жататын мойындаулар.



Пәндер