Мемлекеттік орман патологиясы мониторингінің мңызы

|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ                       |
|Семей қаласының Шәкәрім атындағымемлекеттік Университеті                  |
|3 деңгейлі МСЖ құжаты      |ПОӘК                 |                        |
|                           |                     |                        |
|                           |                     |                        |
|                           |                     |ПОӘК 042-18-21.1.69/03  |
|                           |                     |-2014                   |
|ПОӘК                       |                     |                        |
|«Мемлекеттік орман         |                     |                        |
|патология монгиторингі»    |11.09.2014ж.         |                        |
|пәннің                     |№1 басылым           |                        |
|оқу-әдістемелік            |                     |                        |
|материалдары               |                     |                        |
|                           |                     |                        |
|                           |                     |                        |





                 5В080100  «Агрономия » мамандығына арналған
                 «Мемлекеттік орман патология монгиторингі»
                                   пәнінің
                           ОҚУ -ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ


                                   ПӘННІҢ

                         ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР











                                    Семей
                                     2014




                                  Алғы сөз







      I ҚҰРАСТЫРҒАН
      Семей   қаласының   Шәкәрім   атындағы   мемлекеттік   университетінің
      «Агротехнология және орман  ресурстары»  кафедрасының   аға  оқытушысы
      Сагандыков Слям Нығыметжанұлы
      «__27 » 08 ______  2014 жыл


      2 ТАЛҚЫЛАНДЫ
      2.1. Семей  қаласының  Шәкәрім  атындағы  мемлекеттік  университетінің
      «Агротехнология және орман ресурстарының» кафедрасының мәжілісінде.
      Хаттама №   «_28_» 08______ 2014 жыл


      Кафедра меңгерушісі: ……………. Есенғұлова Н.Ж.


      2.2. Аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік бюро мәжілісінде
      Хаттама №   «_09_»09______ 2014 жыл


      Төраға ………………………....... Джаманова Г.И.


      3 БЕКІТІЛДІ
      Университеттің оқу-әдістемелік кеңес мәжілісінде қаралды және  баспаға
ұсынылды
      Хаттама №    «11__» 09________  2014 жыл


      ОӘК төрағасы …………….. Г.К Искакова




      4. БАСЫЛЫМ   БІРІНШІ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН












                                  МАЗМҰНЫ:

      1Глоссарий
    2 Дәрістер.
      3 Практикалық сабақтарға арналған материалдар
      4 Оқушының өзіндік жұмысы


































                 1 Глоссарий
Арақашықтық  тәсілдер–бұл  тәсіл  орманның  жалпы  жағдайын,  аурулары   мен
зиянкестерін ұшақ ,тікұшақ ,жер серіктері арқылы бақылау тәсілі.
Критикалық саны– қылқанды және жапырақ  жегіш  зиянкестердің  саны,жапырақты
және қылқанды зиянкестер 1 кв 2 немесе 1  ағашқа  сай  шектеп  және  топырақ
жабындысының қылқанды жапырақтарының 100 %-на.
Құрт-құмырсқаның  феромондары  Орман  ауруы  –   бұл   патологиялық   үрдіс,
фитопатогенді  ағзалар  ықпалы  арқылы  пайда  болуы  және  дамуы   (жұқпалы
аурулар) немесе қолайсыз абиотикалық факторлар (жұқпалы  емес  аурулар),ағаш
текті өсімдіктер мен бұталарға физиологилық  функцияларына  бұрмалаушылықтар
алып келеді,  өсімдіктің  босансуы  немесе  әлсіреуі,  олардың  белгілі  бір
мүшесінің зақымдануы  немесе толықтай құруы, өнімділігің төмендеуі.
Орман  зиянкестері  –  өсімдік  қоректі  жәндіктер   түрлері,   ағаш   текті
өсімдіктер және бұталар зиянкестерден толықтай  құрып  кетуі,немесе  белгілі
бір   маңызды   бөліктерінің   зақымдануы,    өсуінін     тоқтауы,әлсізденуі
,өнімділігінің азаюына себепші болады.
Орман  қорғау  шаралары  –орман  қорғау  шаралары  қоршаған  ортаға   зиянын
тигізетін және зиянын зияндану мөлшерін кеміту мақсатындағы іс-шаралар.
 санитарлық сауықтыру  және  сырт  орманқорғау  іс-шара  нәтижесінде  өткізу
профилактикалық.
- табиғи және синтетикалық оның тәртібінің және  физиологиялық  күйге  деген
құрт-құмырсқаның(еденді, агрегатты және сырттар) тартуы үшін пайдалану  және
әсер ететін биологиялық белсенді зат.

















                                 2 Дәрістер.

       1 модуль   «Орман  паталогиясы мониторингі туралы түсініктеме»
№ 1Дәріс.Тақырыбы: Кіріспе. Орман  паталогиясы мониторингі пәнінің
мақсаты,  міндеттері  және  құрылымы
Дәріс жоспары:
   1. Орман патологиясы туралы түсініктеме.
   2.  Мемлекеттік орман патологиясы мониторингі пәнінің мақсаттары
   3. Мемлекеттік орман патологиясы мониторингінің мңызы


     Қармақбаудың мониторингінің ұйымы осы уақытқа ылғи  көкейкесті  мәселе.
Факторларға,  қармақбаудың  ажалын  қадағалайтын,  климаттық  фактор(қызудың
қатты тербелістері және ұзақ қуаңшылықтар), ауаның  салтақтануы,  зияндықтың
және сыңқылдың  бары,  орманның  шаруашылығының(сүректі  тұқымның  қайшылығы
топырақ шарттарға,   моно  мәдениеттің,  және  басқа  да  әлсіз  қамдестігі)
міндерін  қарайды.  Қармақбаудың  мониторингінің  жүйесінің  ұйымында  басым
көрсеткіштермен  сандық  және   экономикалық   сарапшылықты   болып   жатқан
өзгерістерге алып беру  мынадай болып табылатын.
 Осы ұсыныстар  негізгі  мақсатты,  мақсаттарды,  құрылымды,  жоспарлы  және
лесопатологиялық мониторингтің ұйымының ортақ тәртібін анықтайды.
    Лесопатологиялық  мониторинг барлық  мемлекеттік  орманның  мекемесінің,
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақта, резерватта және  сырттың  айрықша  қоры-
табиғи аумақтарында(ООПТ),  кәсіпорында  және  мекемелерде  ұйымдастырылады,
орманның шаруашылығының құзырлығын жасаймын және иеленушілікте.
Негізгі термин және ұйғарымдер
                 Негізгі терминдер және ұғымдар
Орман ауруы – бұл патологиялық үрдіс, фитопатогенді  ағзалар  ықпалы  арқылы
пайда  болуы  және  дамуы  (жұқпалы  аурулар)  немесе  қолайсыз  абиотикалық
факторлар  (жұқпалы  емес  аурулар),ағаш  текті  өсімдіктер  мен   бұталарға
физиологилық  функцияларына   бұрмалаушылықтар   алып   келеді,   өсімдіктің
босансуы немесе әлсіреуі, олардың белгілі бір мүшесінің  зақымдануы   немесе
толықтай құруы, өнімділігің төмендеуі.
Орман  зиянкестері  –  өсімдік  қоректі  жәндіктер   түрлері,   ағаш   текті
өсімдіктер және бұталар зиянкестерден толықтай  құрып  кетуі,немесе  белгілі
бір   маңызды   бөліктерінің   зақымдануы,    өсуінін     тоқтауы,әлсізденуі
,өнімділігінің азаюына себепші болады.
Арақашықтық  тәсілдер–бұл  тәсіл  орманның  жалпы  жағдайын,  аурулары   мен
зиянкестерін ұшақ ,тікұшақ ,жер серіктері арқылы бақылау тәсілі.
Критикалық саны– қылқанды және жапырақ  жегіш  зиянкестердің  саны,жапырақты
және қылқанды зиянкестер 1 кв 2 немесе 1  ағашқа  сай  шектеп  және  топырақ
жабындысының қылқанды жапырақтарының 100 %-на.
Орман  қорғау  шаралары  –орман  қорғау  шаралары  қоршаған  ортаға   зиянын
тигізетін және зиянын зияндану мөлшерін кеміту мақсатындағы іс-шаралар.
Орман патология - шұғыл және түпкілікті жүйе
Орман  патологиялық  қадағалау  -  түпкілікті  және  мерзімді   қадағалаудың
жүйесі, обследований  және  учетов  үшін  тексерістің  бітуі,  дамудың  және
зияндықтың таратуының және да  оның  отанының,  та  орнат-  күйінің  қыңқыл-
сыңқыл,  шолу-болжам  келу  үшін  сарапшылық  ықтимал  айбат  және   уақтылы
жоспарла-, тиімді ұйым және лесозащитных іс-шара жаса-.
обследования  және  орман  патологиялық  -  жыл  сайын  жоспарлы  іс-шаралар
қармақбаудың ағымдық экспедициялық зерттеу мақсатпен оның күйлерін  бағалау,
басын ашу және сарапшылыққа  зарарлы  құрт-құмырсқаның  отаны  және  қыңқыл-
сыңқылдардың немесе шұғыл зерттеу  мақсатпен  белгінің  тексерісінің  туралы
кебу және орман  саябырының, бітік және зияндықтың және ауру тарату,  ал  да
телім, мылқау бітеу ауру  әсеріне  душар болу.
зарарлы  бойдың  отандары   немесе   орманның   ауданының,   бас   нешіншіде
зияндықтың көбеюінің немесе даму  және  ауру  таратуы  мен,  олардың  кризис
тығыздығтың немесе орманның өндірісінің сырттың  нысанының  бұзылу  дәрежесі
орман телім санитарлық шолу(қармақбаудың санитарлық күйінің  шолуы)  -,  жыл
сайын, ара құзырлық нешінші мемлекеттік орманның қорының қармақбаулары  болу
барлық   ведомстволармен   құжаты,   бойынша   деректерлердің   және   орман
патологиялық мониторинг,  барлық  көріністердің  зерттеу   орнату,  орманның
дақыл және тәлімбақ, зияндық отан және ауру, санитарлық сауықтыру және  сырт
орманқорғау іс-шара нәтижесінде өткізу профилактикалық.
Құрт-құмырсқаның феромондары -  табиғи  және  синтетикалық  оның  тәртібінің
және  физиологиялық  күйге  деген  құрт-құмырсқаның(еденді,  агрегатты  және
сырттар) тартуы үшін пайдалану және әсер ететін биологиялық белсенді зат.

№3 Дәріс Тақырыбы: Орман аурулары туралы жалпы мәліметтер Фитопатология -
өсімдіктердің ауруы және олармен күресу жолдарын қарастыратын ғылым. Оның
атауында гректің үш түрлі сөзінен шыққан: phyton - өсімдік, phatos - ауру,
logos – сөз, ілім. Жалпы ауылшаруашылық және орман фитопатологиясын  айырып
алуға болады. Жалпы фитопатологияда өсімдік ауруларының себебін, ауру
қоздырғыштарының ара-қатынасын, қоршаған орта, өсімдіктердің ауруға қарсы
тұруы және тағы басқа күрес жолдарын жүргізу болып саналады. Орман
фитопатологиясы ағаш және бұта өсімдіктерінің ауруларын оқыту және олармен
күрес жолдарын жүргізу болып саналады.

Көбіне өте кең таралған өсімдіктердің ауруларына саңырауқұлақтармен,
бактериямен, вируспен және тағы басқа микроағзалармен берілетін ауру
қоздырғыштарын айтуға болады. Қоздырғыштардың биологиялық қасиеті, даму
ерекшелігі және таралуы өсімдіктің ауруына байланысты болады. Сондықтан
фитопатология төмендегідей ғылымдардан туындады: микология (саңырауқұлақтар
туралы ғылым), вирусология (вирустар туралы ғылым), микробиология (жалпы
микроағзалар туралы ғылым). Фитопатология өз алдында биологияның бір
саласы, оның қазіргі әдістерімен жаңа жетістіктері көптеп қолданылуда.



Орман ауруларының дамуы және таралуы, оларға тигізетін әсері көбінесе
топыраққа және басқа жағдайларға көшеттердің құрамына, жасына байланысты.
Сондықтан орман фитопатологиясы көптеген орман шаруашылық пәндерімен
байланысты, ол топырақты орман, орман шаруашылығы, орман таксациясы және
т.б. Болашақ фитопатологиясы өсімдіктердің ауруларымен күрес жолдарын
химиялық әдістерді қолдану арқылы жүргізеді. Осы жерден химиямен тікелей
қарым-қатынасын көруге болады.

Орман фитопатологиясымен орман энтомологиясының үзілмес үлкен байланысын
орманға керекті немесе зиянды жәндіктерді ғылыми арқылы көрсетеді.
Саңырауқұлақтармен берілетін аурулардың ішінде, мысалы тамырдың шіруі,
үнемі аурудың санының өсуіне және зиянкестердің күрт өсуіне әкеп соғады. Өз
кезегінде қылқандардың жапырақкеміргіш жәндіктердің зақымдауынан
өсімдіктердің әртүрлі ауруларға қарсы тұруын төмендетеді. Көптеген
жәндіктер өсімдіктердің ауруларының қоздырғыштарын тасымалдаушылар болып,
оның көбеюіне табиғатта сақталуына ықпал етеді.

Орман фитопатологиясы, орман энтомологиясы және орман құстары мен аңдарының
биологиялық негізгі орман қорғау комплексін құрастырады. Орман
фитопатологиясының ерекшелігі қоршаған ортаның экологиялық мәселелерн шешу.

3 Өсімдіктердің аурулары мен олардың себебі туралы жалпы мәліметтер

Өсімдік өмір сүру барысында қоршаған ортамен тікелей байланыста болады.
Оның өсуі, дамуы міндетті түрде температураға, ылғалдылыққа, топырақтың
химиялық құрамына, ауаға, әртүрлі фактілерге байланысты болады.

Қоршаған ортаның жағдайлары өсімдіктің керекті талаптарына сай болса, оның
морфологиялық және функционалдық өзгерістері болмас еді. Кез-келген өзінің
мөлшерінен асып немесе кем болса, өсімдікке басқа бөгде организмдер әсер
етіп, зат алмасуы және физиологиялық қызметтері, анатомиялық құрылысы және
өсімдіктің сыртқы бейнесі өзгеріп патологиялық процесс немесе ауруға
ұшырауы мүмкін.

Өсімдіктің ауруы – бұл өте күрделі патологиялық процесс, сыртқы
факторлардың әсер етуі.

Қоршаған ортаның зиянды факторлары өсімдіктің ауруының дамуына әсер етуін
биотикалық және абиотикалық деп бөлуге болады. Биотикалық дегеніміз
өсімдікке тірі организмдердің әсері. Абиотикалық дегеніміз тірі емес
фактордың әсер етуі.

Егер ауру тірі организммен берілсе, онда ол міндетті түрде ауру өсімдіктен
сау өсімдікке беріледі. Бұндай ауруларды жұқпалы деп атайды. Ауру
организмді ауруды шақырушы аурудың қоздырғышы немесе патоген деп атайды.
Өсімдіктің ауруын шақыратын организмдерді фитопатоген деп атайды. Өсімдікке
кіріп, оның тамағымен қоректенетін патогенді –  өсімдіктің иесі деп атайды.
Өсімдіктің жұқпалы ауруларын көбінесе фитопатогенді микроорганизмдер
шақырады: саңырауқұлақтармен (саңырауқұлақпен берілсе, микоз деп аталады),
бактериямен (бактериоз), гельминттермен (гельминтоз), актиномицеттермен
және вирустармен, микоплазмамен.

Ауру фитопатогенді организмдермен емес, керісінше абиотикалық факторлармен
беріліп және ауру өсімдіктен сау өсімдікке берілмесе, онда оны жұқпалы емес
аурудың түріне жатқызуға болады.

Жұқпалы болсын, жұқпалы емес болса ауруларды бір-бірінен бөлек қарастыруға
болмайды. Табиғатта ол екеуінің арасында анықталған байланысты байқауға
болады: үнемі жұқпалы аурулар алдын ала зақымдаған өсімдіктің жұқпалы емес
ауруымен ауруынан пайда болады.

Көптеген жағдайларда жұқпалы емес патологиялық процесс өсімдікке патогеннің
енуіне негіз болды. Ағаштардың қабығының күйіп қалуы немесе үсіп кету
жұқпалы ісік ауруларының алдыңғы сатысы. Физиологиялық процестердің
нашарлауы және ұсақ тамырлардың өлуі, оттегінің жетіспеуінен топырақтың
тығыздануына қылқан жапырақтыларда тамырірінге әкеп соғады. Жұқпалы
аурулармен көбінесе ағаш тектес өсімдіктер зақымдалады. Оған уақытында
жағдай жасалмаса, топырақтың және ауа-райы жағдайлары әсер еткенде.

4 Өсімдіктің ауруларының симптомдары немесе алғашқы белгілері

Өсімдіктің клеткасы және тканьдері әртүрлі ауруларда патологиялық реакциясы
әртүрлі болады. Көзбен көрінбейтін аурудың белгілерін симптом деп атайды.

Симптомдарды типтік және типтік емес деп бөледі. Типтік – ол осы ауруда
үнемі пайда болады; негізгі (осы ауруға сәйкес); арнаулы (осы ауруға ғана
тән) және жалпы (әртүрлі ауруларда байқалады); бірінші (инкубациялық
мерзімнен кейін пайда болатын) және екінші (аурудың әрі қарай дамуы).
Зерттеудің ең негізгі нақтысы әртүрлі қоздырғыштардың әртүрлі симптомдарды
шақыруы. Бірақ әртүрлі қоздырғыштар бірдей ауруды шақыруы мүмкін емес.
Осындай белгілердің сәйкестігі симптомдардың конвергенциясы деген атқа ие
болды. Мысалы, ағаштардың төбесінің қурауы құрғақшылықтың, тамырдың шіруі
ауруынан, ісікті некроз ауруларынан байқалады. Кейбір жағдайда, керісінше,
бір патоген әртүрлі өсімдік түрлерінде немесе әртүрлі мүшелерде бір өсімдік
иесі әртүрлі симптомдардың пайда болуына әсер етеді. Сондықтан, арнаулы
аурулардың жеке симпотмдары олардың бірігуін және аурудың диагностикасы
жеке белгілері бойынша емес, олардың анықталған сәйкестілігі арасындағы
байланыстың пайда болуын көрсетеді.

Аурулардың ішінде сыртқы белгілері көрінбейтін симптомдарында болуы мүмкін
(мысалы, кейбір вирусты аурулар). Бұндай ауруды симптомсыз аурулар деп
атайды. Симптомсыздық ол өсімдіктің қоздырғышқа төзімділігін көрсетеді.
Ауру алғашында симптомсыз беріліп, одан кейін шықса, онда оны патентті деп
атайды. Кейбір кезде сыртқы факторлардың әсерінен шыққан симптомдар уақытша
көрінбей қалады (мысалы, жапырақтардың мозаикалық түстері, кейбір вирусты
ауруларға тән, ыстық күндері көрінбейді, суық күндері қайтадан шығады) Бұл
құбылыс симптомдардың москировкасы деп аталады. Қоршаған ортаның кейбір
жағдайлары симптомдардың пайда болуына әсер етіп, кешіктіруі мүмкін.

5 Өсімдіктің ауруларының типтері

Аурудың типтері деп аурудың топтарын айтады. Аурудың типі патоген мен
иесінің өсімдіктегі потологияның өзгерістерді көрсетеді. Ол патогеннің
қасиетіне, ерекшелігіне, кейбір кезде өсімдіктің жағдайына және жасына
байланысты болады. 

Көбінесе ағаш тектес өсімдіктерде кездесетін аурудың типтерін төмендегідей
түрлерге бөлуге болады:

1)    шіру. Аурудың бұл типі саңырауқұлақпен немесе

бактериямен шақырылады. Оларға тән мінездеме өсімдік құрылысының өзгеруі
және мүшелердің тканьдерінің зақымдалуы. Өсімдіктің әртүрлі бөліктері шіруі
мүмкін: жемісі, тұқымы, түйіні, тамыры, діңі және т.б. Өсімдіктің тканінің
химиялық құрамымен құрылысына байланысты қоздырғыштың ферменттерінің әсер
етуі, патологиялық процестің дәрежесіне қарай жұмсақ және қатты, ылғалды
және құрғақ шірулер болып бөлінеді;

2)    Ісік.Осы термин арқылы ауруға мінездеме беруге болады.

Өскіндер, клеткалардың өсуі, жаралардың болуы, жаралардан шайырдың  ағуы.
Ісіктер өсімдіктің діңінде, тамырларында және тағы басқа мүшелерінде
кездесуі мүмкін. Көбінесе ісікті аурулар ағаш тектес өсімідіктерде
саңырауқұлақпен немесе бактериямен беріледі, бірақ ісіктің алғашқы дамуы
механикалық зақымдалудан болуы әбден мүмкін, температураның күрт өзгеруі
және басқа факторлар әсер еткенде;

3)    Вилт. Өсімдіктердің өткізгіш жүйелерін зақымдайтын және

өсімдіктің түгелімен немесе кейбір мүшелерінің қурауына әкеп соғатын ауру.
Осы аурудың қоздырғыштары саңырауқұлақ арқылы берілсе, онда оны
трохеоликоз, ал бактериялар арқылы берілсе – трохеобактериоз деп атайды.
Аурудың инфекциялық жолмен берілетін осы түрі инфекциясының құр аурудан
айырмашылығы бар (механикалық зақымданулар, қурады ж. т. б. ) себептерге
байланысты; 

4)    Қабық некрозы. Саңырауқұлақпен берілетін аурудың типі қабығымен
камбийдің зақымдалуы, түсінің өзгеруі, зақымданған тканьдердің өлуі және
арнаулы саңырауқұлақтың өсінділерінің қалыптасуы;

5)    Тат саңырауқұлақтары. Осы атаумен көптеген саңырауқұлақтардың тат
аурулары белгілі. Кейбір белгілері бойынша тат саңырауқұлақтарында пустул
қалыптасып, қызғылт-сары, қоңыр-тат және қара споралармен толтырылуы,
сыртқа ол жабын тканьдерін тесіп, эпидермис, жапырақтың кутикуласы, діңі
және бұтақтары арқылы сыртқа шығады;

6)    Шютте. Осы аурудың типі қылқан жапырақтыларда кездеседі. Неміс
тілінен аударғанда schütten, түсу деген мағынаны білдіреді. Шютте урудың
типі әртүрлі саңырауқұлақтардың түрлері арқылы беріліп, түсінің өзгеруіне,
қылқандарының өліп түсуіне әкеп соғады. Жұқпалы емес аурудан бұл аурудың
белгілері бойынша жұқпалы ауруларға қылқанында споратасымалдаушы
қоздырғыштардың қалыптасуы;

7)    Ақ ұнтақ. Бұл аурудың типі ақұнтақ саңырауқұлақтары арқылы беріледі.
Олардың ерекшелігі патогеннің мицелиі өсімдіктің үстіңгі жағында
орналасады, өте тығыз ақ түсті дене түзеді. Саңырауқұлақтың спорасы жаппай
қалыптасқанда сеуіп тастаған ақ ұнға ұқсайды;

8)    Күю. Күюмен берілетін аурудың типі саңырауқұлақпен немесе бактериямен
берілуі мүмкін. Олар ағаштардың әртүрлі мүшелерінде кездесуі мүмкін: жас
бүршіктерінде, гүлінде, діңнің қабығында, бұтақтарында, жапырақтарында.
Гүлдері мен бүршіктері тез арада өліп қарайып кетеді. Жапырақтары да
қараяды, бірақ түспейді. Бактериялармен күйгенде зақымдалған жапырақтармен
қабығының жарылуынан сұйықтық ағады, онда көптеген бактериялар кездеседі;

9)    Теңбілдену. Бұл табиғатта кең таралған өсімдіктердің аурулары.
Теңбілдену саңырауқұлақтармен, бактериялармен, вирустармен және қолайсыз
абиотикалық факторлармен беріледі. Негізінен теңбілденумен көбінесе
жапырақтар зақымдалады, кейбір ағдайларда жемістері, жас бүршіктерінде
кездеседі. Бұл аурудың типі тканьдердің өлуіне, түсінің, құрылысының
өзгеруіне, саңырауқұлақпен берілсе, патогеннің спорасы пайда болады.
Теңбілдену түсіне, пішініне, теңбілдің құрылымына қарай әртүрлі. Олар қара,
ақ, қоңыр, ұсақ, дөңгеленген, бұрыштанған, нүктелі, тесік болып келуі
мүмкін;

10   Мумификация. Саңырауқұлақпен берілетін осы ауру паразиттің мицелиі
барлық мүшелердің тканьдерін зақымдап, оны қара тығыз «мумию» деген денеге
немесе склероциалды стромаға айналдырады. Үнемі көп кездесетін ол жемістер
мен тұқымдардың мумификациясы, бірақ өсімдіктің басқа да мүшелері мен
жапырақ бөлімдері мумификациялануы мүмкін;

11) Парша. Парша кейбір саңырауқұлақтардың түрлерімен беріледі. Тал, терек,
көктеректің жемістерінде кездеседі;

12) Антрокноз. Саңырауқұлақпен берілетін ауру, өсімдіктің мүшелерінде өте
тереңге кеткен жаралардың, құрғақ шірудің белгілері осы ауруда кездеседі;

13)  Мыстанкемпірдің сыпыртқысы. Осы ауру көбінесе өсімдіктерге
саңырауқұлақтармен және вирустармен беріледі. Патогеннің әсер етуі арқылы
ұсақ-ұсақ көптеген жіңішке жіпшелердің өсімдікті орап алуы;

14)  Деформация (қисаю). Әртүрлі факторлардың әсерінен немесе
саңырауқұлақтар мен вирустар арқылы берілуі, өсімдіктердің мүшелердің
қисаюына әкеп соғуы мүмкін. Деформацияның типі әртүрлі. Жапырақтардың
деформациясы олардың оралуына, әжімденуіне, көпіршікті томпашықтардың пайда
болуына әкеп соғады. Қап тәрізді немесе жапырақ тәрізді зақымдалған
тканьдердің өсімдіктердің жемістері мен тұқымдарының деформациясын
туғызады. Гүлдердің деформациясы кезінде генеративтік мүшелердің
вегетатитвтік мүшелеріне айналуы немесе гүлдің дамымауы. Сонымен қатар
бүршіктер мен сабақтардың қисаюы және жуандауы кездеседі;

15)  Хлороз. Хлороз дегеніміз жапырақтарға хлорофилдің жетіспеуінен
сарғайып, түссізденуі. Хлороздың пайда болуына себеп - өсімдікте минералдық
қоректің бұзылуы, кейбір кезде хлороз вирус арқылы да беріледі;

16) Мозайка. Жапырқатрдың түсінің тең болмауы, жасыл түстің

орнына ақшыл түстің болуы. Өсімдіктерде бұл ауру вируспен беріледі. Кейбір
жағдайда элементтердің қорының жетіспеуімен де байланысты;

17) Плесень. Саңырауқұлақтардың спораларымен мицелилерінен тұратын әртүрлі
түсті тор сияқты өсімдік мүщелерінде кездесетін ұнтақ.

Ағаш тектес өсімдіктердің ауруларының классификациясынан басқа, аурулардың
типтері арқылы өсімдіктердің жас ерекшеліктеріне қарай классификациялайды.
Өсімдіктерде жалпы және отырықшы ауруларды ажыратуға болады.

Отырықшы аурумен берілгенде өсімдіктің кейбір мүшелері немесе жеке
бөлімдері зақымдалуы мүмкін. Мысалы, отырықшы ауруларға теңбілдену, шіру,
ісікпен берілетін аурудың түрлері. Жалпы аурумен толықтай зақымдалады,
бірақ зақымдалуы бір жерде ғана болуы мүмкін. Мысалы, көбінесе өсімдікке
вируспен берілетін ауруларда.

Патологиялық процестердің даму жылдамдығына қарай аурудың екі формасын
ажыратуға болады: тез өтетін (симптомдары жақсы, тез беріледі) және
асқынған (ақырындап дамып, белгілердің аз байқалуы).


№4 Дәріс. Тақырыбы

Карантиндік  түрлерді  қоспағанда,  орманның  аса  қауіпті  зиянкестері  мен
ауруларына қарсы күрес қағидалары


1. Жалпы ережелер

       1.  Осы  Карантиндік  түрлерді  қоспағанда,  орманның   аса   қауіпті
зиянкестері мен ауруларына қарсы күрес қағидалары (бұдан  әрі  –  Қағидалар)
Қазақстан Республикасының  2003  жылғы  8  шілдедегі  Орман  кодексінің  12-
бабының 17-3)  тармақшасына сәйкес  әзірленген  және  карантиндік   түрлерді
қоспағанда, орманның аса қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларына  қарсы  күрес
тәртібін белгілейді.
      2. Орманның аса  қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларына  қарсы  күресті
орман иеленушілер олардың жаппай көбейіп кетуі  мен  таралуының  алдын  алу,
олардан  болатын  залалды  қысқарту  және  орман  қоры   аумағында   қолайлы
санитариялық  жағдайды  қамтамасыз  ету  мақсатында  ормандардың  жай-күйіне
теріс әсер етпейтін тәсілдермен және әдістермен жүзеге асырады.
      3. Орманның аса қауіпті  зиянкестеріне  және  ауруларына  қарсы  күрес
жөніндегі  іс-шараларды  орман  иеленушілер  жыл   сайын   белгілейді   және
қажеттілігіне қарай түзетіледі.
      4. Орман қорғау  іс-шараларының  көлемін  бөлу  ормандардың  зақымдану
мерзімі мен ерекшеліктері, орманның аса қауіпті зиянкестері мен  ауруларының
биологиясы ескеріле отырып жүргізіледі.
      5.  Орманның  аса  қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларына  қарсы  күрес
жөніндегі іс-шаралар:
       1)  орманның  аса  қауіпті  зиянкестеріне  және   ауруларына   орман-
патологиялық мониторингін;
      2) орманның аса қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларының  ошақтарын  жою
жөніндегі іс-шаралардың мерзімі мен көлемін, сондай-ақ оларға  қарсы  күресу
үшін қаржы қаражатының қажеттілігін анықтауды;
      3) орманның аса қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларының  ошақтарын  жою
жөнінде іс-шаралар жүргізуді қамтиды.
       6.  Мемлекеттік  орман  қоры  учаскелерінде  орманның   аса   қауіпті
зиянкестеріне   және   ауруларына   қарсы   күрес   жөніндегі   іс-шараларды
қаржыландыру  Қазақстан  Республикасы   Орман   кодексінің 110-бабына сәйкес
жүзеге асырылады.
      7. Орманның аса қауіпті зиянкестері мен  ауруларының  ошақтары  1  мың
гектарға дейін мемлекеттік орман қоры аумағына таралған жағдайда оларды  жою
жөніндегі іс-шаралар жергілікті бюджеттің қаражаты немесе орман  шаруашылығы
мен ерекше қорғалатын  табиғи  аумақтар  саласындағы  мемлекеттік  мекемелер
тауарлар  (жұмыстар,  қызметтер)  өткізу  жөніндегі  ақылы  қызмет  түрлерін
көрсетуден алған қаражат есебінен жүзеге асырылады.
      8. Орманның аса қауіпті зиянкестері мен  ауруларының  ошақтары  1  мың
гектардан астам мемлекеттік орман қоры  аумағына  таралған  жағдайда  оларды
жою жөніндегі іс-шаралар республикалық бюджеттің  қаражаты  есебінен  жүзеге
асырылады.
      9. Жекеше орман қоры учаскелерінде орманның аса қауіпті  зиянкестеріне
және ауруларына  қарсы  күрес  жөніндегі  іс-шараларды  қаржыландыру  жекеше
орман иеленушінің есебінен жүзеге асырылады.

2.  Орманның  аса  қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларына  орман-патологиялық
мониторинг

      10. Орман-патологиялық мониторингті орман  иеленушілері  орманның  аса
қауіпті зиянкестері мен ауруларының ошақтарын  анықтау,  олардың  дамуы  мен
таралуына болжам  жасау,  орман  қорғау  іс-шараларын  жүргізу  мерзімі  мен
көлемін анықтау мақсатында жүргізеді.
      11. Орман-патологиялық мониторинг  орманның  аса  қауіпті  зиянкестері
мен ауруларының дамуының бүкіл фенологиялық кезеңі бойы жүргізіледі.
      12. Орман-патологиялық мониторинг орман  қорының  жай-күйін  қадағалау
арқылы жүргізіледі және орманның аса  қауіпті  зиянкестері  мен  ауруларының
ошағы туралы ақпаратты жинауды, талдауды және пайдалануды қамтиды.

       3. Орманның аса қауіпті зиянкестері  мен  ауруларының  ошақтарын  жою
жөніндегі іс-шаралардың мерзімі мен көлемін, сондай-ақ оларға  қарсы  күресу
үшін қаржы қаражатының қажеттілігін анықтау

      13. Орманның аса қауіпті зиянкестері  мен  ауруларының  ошақтарын  жою
жөніндегі іс-шаралардың мерзімі мен көлемін, сондай-ақ оларға  қарсы  күресу
үшін қаржы қаражатының  қажеттілігін  орман  иеленушілер  орман-патологиялық
мониторингтің және оның нәтижелері бойынша жасалған  болжамдардың  негізінде
айқындайды.
      14. Орман иеленушілер орман қорғау іс-шараларының мерзімі мен  көлемін
анықтаған кезде мемлекеттік орман қорының санаттары,  орманның  аса  қауіпті
зиянкестері мен ауруларының  биологиясы  мен  даму  кезеңдері,  экономикалық
және экологиялық орындылық көрсеткіштері ескеріледі.
       15.  Орман  иеленушілер  орманның   аса   қауіпті   зиянкестері   мен
ауруларының ошақтарын  жою  жөніндегі  іс-шаралардың  мерзімі  мен  көлемін,
сондай-ақ оларға қарсы күресу үшін қаржы қаражатының қажеттілігін  анықтаған
кезде осы Қағидалардың қосымшасына сәйкес карантиндік  түрлерді  қоспағанда,
орманның аса қауіпті зиянкестері мен ауруларының ошақтарын жою жөніндегі іс-
шаралар жоспарын жасайды.

       4. Орманның аса қауіпті зиянкестері  мен  ауруларының  ошақтарын  жою
бойынша іс-шаралар жүргізу

      16. Орманның аса қауіпті зиянкестері және  ауруларының  ошақтарын  жою
жөніндегі іс-шараларды оларды химиялық және биологиялық  препараттар  арқылы
жер үсті немесе авиациялық тәсілдермен өңдеу,  энтомофагтар  мен  феромондар
қолдану,  сондай-ақ  орманды санитариялық  мақсатта  кесу шараларын  жүргізу
жолымен орман иеленушілер жүзеге асырады.
      17. Орманның аса қауіпті зиянкестері мен ауруларының ошақтарын  оларды
химиялық және биологиялық препараттармен өңдеу  жолымен  жою  жөніндегі  іс-
шараларды  жүзеге  асыру   кезінде   Қазақстан   Республикасының   аумағында
қолдануға рұқсат етілген пестицидтер (улы химикаттар) пайдаланылады.
       18.  Ерекше  қорғалатын  табиғи  аумақтарда  орманның   аса   қауіпті
зиянкестері мен  ауруларының  ошақтарын  жою  жөніндегі  іс-шаралар  олардың
қорғау режимдеріескеріле отырып жүргізіледі.

Карантиндік түрлерді қоспағанда, орманның аса қауіпті зиянкестері мен
ауруларының ошақтарын жою жөніндегі  іс-шаралар жоспары

|Р/с№     |Орман    |Орман-патологиялық         |Орманның аса  |Жоспарланып   |
|         |иеленушін|мониторингпен қамтылған    |қауіпті       |отырған орман |
|         |ің атауы |орман қоры аумағының алаңы,|зиянкестерімен|қорғау        |
|         |         |га                         |және          |іс-шараларының|
|         |         |                           |ауруларымен   |атауы         |
|         |         |                           |зақымданған   |              |
|         |         |                           |орман қоры    |              |
|         |         |                           |аумағының     |              |
|         |         |                           |алаңы, га     |              |
|         |         |барлығы, |сонымен қатар   |              |              |
|         |         |га       |кебуі дәрежесі  |              |              |
|         |         |         |(%қордан)       |              |              |
|           |             |        |10 % дейін         |11-30 %      | 30 %   |
|              |         |                      |әлсіз           |орта       |
|             |                 |әлсіз                                      |
|             |                 |Жобаға сәйкес        |Жобаға сәйкес емес   |
|             |                 |га        |мың. м3   |га        |куб. м3   |
|1            |2                |3         |4         |5         |6         |


Мерзімі                                                _____________________
   Орындаған ____________________

Түйін.

       Ұсыныс   Қазақстан  ормандарының  тұрақтылығын   арттыру   және   био
әрітүрлілігіне әсер ететін  орман  патологиялық  мониторингін  жобалау  және
ұйымдастыру бойынша инструктивті материалдармен берілген.





                        6 Ұсынылған әдебиеттер тізімі

6.1.1Байзақов С., Медведев А.Н., Искаков  С.И.,  Мұқанов  Б.М  Қазақстандағы
орман екпелері- Алматы 2007.Кн 1 және 2

6.2 Рекомендациипо организации лесопатологического  мониторинга  в  лесах  и
озеленительных насаждениях. МСХ РК АО «КазАгроИнновация»
НПЦ лесного хозяйства Щучинск – 2008

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс