Файл қосу
Оқытудың интерактивті әдістерінің маңызы
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ |
|ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ |
|СМЖ 3 - деңгейдегі құжаты |ПОӘК | |
| | |УМКД 042-1830-2013 |
|«Казіргі мектепте | | |
|интерактивті окыту |№3 – басылым | |
|әдістері» пәнінің | | |
|оқу-әдістемелік кешені | | |
|(оқу әдістемелік | | |
|материалдар) | | |
«КАЗІРГІ МЕКТЕПТЕ ИНТЕРАКТИВТІ ОКЫТУ ӘДІСТЕРІ»
(Педагогика және психология мамандыгына арналған)
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Cемей – 2013
1.ӘЗІРЛЕГЕН:
Құрастырушы: 28.08.2013
п.ғ.м., аға оқытушы Мухметова Раукен женисовна
2.ТАЛҚЫЛАНДЫ:
2.1. Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Педагогика
кафедрасының мәжілісінде қаралды.
Хаттама № 1 04.09.2013ж.
Кафедра меңгерушісі: ______________ /Джанбубекова М.З./
2.2. Педагогика факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында.
Хаттама № 1 «05» 09.2013ж.
Төрағасы: ________________ /Ахметова Т.Ш./
3. БЕКІТІЛДІ:
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Оқу-әдістемелік
кеңесінің отырысында мақұлданған және басып шығаруға ұсынылды.
Хаттама №1 18.09.2013ж.
ОӘК төрағасы: ____________ /с.ғ.д. Искакова Г.К./
4. АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН (Хаттама №1, 18.09.2013ж. басылымның
МАЗМҰНЫ
1. «Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» пәні бойынша негізгі
түсініктер (глоссарий).
2. «Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» пәні бойынша дәрістер
кешені.
3. «Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» қолданылған әдебиеттер
тізімі
4. «Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» пәні бойынша
cтуденттердің өзін-өзі тексеруге арналған тапсырмалар
«Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» пәні бойынша негізгі
түсініктер (глоссарий)
Әдіс – оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс
орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын
тәсілдері.
Тәсіл – оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың
зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды
қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге
үлес қосады.
Әдiстеме /методика/ - 1) бiр нәрсенi практикалық орындаудың
әдiстерiнің, тәсілдерінің жиынтығы; 2) қандай да бiр ғылымды оқытудың
әдiстерi туралы iлiм.
Мақсат – бұл ғылыми түсінік, ол белгілі бір әрекеттің түпкі нәтижесін
сезіну деп түсіну керек. Оны ойдан шығаруға болмайды. «Мақсат – белгілі бір
межеге қол жеткізуге бағытталған әрекеттің ой – санадағы көрінісі.
Белсендiлiк - әлеуметтiк және психикалық белсендiлігiнiң турi: жеке адамның
белгiлi бiр iс-әрекетке бағытталғандығының қарқыны. Тiршiлiк және iс-
әрекеттерi барысында адамның қарым-қатынас жасау, таным және өзiн-өзi
тәрбиелеу белсендiлiгi дамиды
«Интерактив» сөзі бізге ағылшын тілінің «interact» деген сөзінен
келген. «Іnter»- бұл «өзара», «act» - әрекет ету дегенді білдіреді.
Интерактивті сөзі - өзара әрекет ету бейімділігін білдіреді немесе
әңгімелесу, әлде кіммен (адаммен) не болмаса әлде немен (мысалы,
компьютермен) сұхбаттасу режімінде болады. Демек, интерактивті оқыту – бұл,
ең алдымен, сұхбаттасып оқыту, оның барысында оқытушы мен оқушының өзара
әрекет етуі жүзеге асырылады.
Пассивті оқыту әдістері – оқушы оқытудың «объектісі» ролін атқарады
(тыңдау және көру);
Активті оқыту әдістері (белсенді) оқушы оқытудың «субектісі» болып
шығады (өзіндік жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық
жұмыс);
Интерактивті оқыту әдістері – inter (өзара), akt (әрекеттесу). Оқыту
процесі барлық оқушылардың тұрақты белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы
жүзеге асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып
табылады.
Кейс-стади–өзбетінше ойлау қабілетін және шешім қабылдау дағдыларын
кӛрсетуге мүмкіндік беретін мәселелі сипаттағы сұрақтарды топпен талдау.
PBL (problembasedlearning–мәселеге-бейімдеп оқыту) әдісі -қойылған
мәселемен өзбетінше жұмыс істеунәтижесінде студент әртүрлі пәндер бойынша
компетенттілік құрылымдарын игеретін оқыту әдісі.
TBL (teambasedlearning–кішітоптардаоқыту) әдісі –студентте топта жұмыс
істеу дағдысын дамытуға мүмкіндік беретін оқытудың топтық әдісі
Тренинг (ағылш. «to train» - оқыту, жаттықтыру). Егер оқыту
интерактивті жүргізілсе, яғни ақпарат ала отырып түсініксіз сәттерді
талқылауға, сұрақ қоюға мүмкіндік алса берілген ақпаратты тез меңгереді
және алған білімдерін бекіте отырып, мінез-құлық дағдылары қалыптасады т.б.
Миға шабуыл әдісі –топта жұмыс істеуде шығармашылық белсенділігін
жігерлендіру негізінде студенттерге ситуация шешімі жауабының бірнеше
жолынайтуға мүмкіндік беретін, идеялармен шешімдерді қабылдаудың
оперативтіәдісі.
Тәрбие – адамзаттың тарихи қалыптастырған әлеуметтік тәжірибесін
мақсатты түрде ұрпақтан ұрпаққа алмастыру процесі.
Тәрбие – тәрбиеленушілер бойында көзқарастар мен сенімдер, құндылықтар
мен әлеуметтік қасиеттерді қалыптастыру мақсатындағы тәрбиеші мен
тәрбиеленушілердің өзара әрекеттесулерінің процесі.
Оқыту – оқушылар бойында білім, іскерлік, дағдыны, ойлау тәсілдерін
қалыптастыруға бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесулерінің
процес.
Білім беру – білім, іскерлік, дағдыны игеру процесі мен нәтижесі.
Бiлiм беру - қoғaм мүшелеpiнiң aдaмгepшілiк, интеллектуалдық мәдeни
жәнe дeне дaмyы мен кәciби білiктiлiгiнiң жoғapы дeңгейiнe қoл жeткiзyдi
мaқcaт eтeтiн үздiкciз тәpбиeлey мeн oқытy пpoцeci. Білім беру ұғымын ең
алғаш рет педагогикаға енгізген Иоганн Генрих Песталоцци.
Дамыту – адам ағзасындағы сапалық және сандық өлшемдердің өзгеру
процесі.
Қалыптастыру – әр түрлі факторлардың әсерінен индивидтің тұлға болып
қалыптасу процесі.
Бiлiм берудi информатизациялау - білім беру жүйесін микропроцессорлық
техникаға негізделген ақпараттық ӛніммен, құралдармен және технологиялармен
қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың комплексі.
Білім беру технологиясы - қатысушылардың комфорттық жағдайды қамтамасыз
етіп, нақты нәтижеге жету мақсатындағы білім беру процесін жобалаудағы,
ұйымдастырудағы, бағдарлаудағы және коррекциялаудағы мұғалімдер мен 20
оқушылардың бірлескен іс-әрекетінің процестік жүйесі. Б.Б.Т. кіретіндер:
мақсаттық бағытталғандық, сүйенетін ғылыми жүйесі, нәтижені бағалаудың
ӛлшемдері, нәтижесі, қолданудағы шектеуліктер.
Дамытып оқыту - оқушылардың таным іс-әрекетін барынша дамыту, яғни
олардың ой-өрісін дамыту, өз бетімен жаңа білімді іздеп табуға және оны
еркін игеруге үйрету.
Дәстүрлі оқыту - ең алдымен оқытуды ұйымдастырудың кластық-сабақтық
жүйесі тусініледі. Ол Я.А.Коменский белгілеген дидактика принциптеріне
негізделіп XVIII ғ. қалыптасып, дүние жүзінің мектептерін де осы күнге
дейін оқытуды осылай ұйымдастыру басым болып келеді. Оқытудың дәстүрлі
жүйесіндегі басты ролді білім беру, мұғалімнің іс-әрекеті атқарады. Оны
Я.А.Коменскийдің, Н.Пестолоцци, И.Гербарт секілді педагогтардың
тұжырымдамасы құрайды.
Дәстүрлі емес сабақ - бұл орнатылмаған құрылымы бар импровизациялық оқу
жұмысы. Түрлері: интегралды сабақтар, аукцион, парламенттегі дебаттар,
ойын, саяхат, музыкалық-театрландырған, сайыс т.б. сабақтар.
Сынып дегеніміз-жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын
оқушылардың құрамы, бұл жүйеде оқушылар мұғалімінің тапсырмасын сабақ
барысында және үйге берілген тапсырманы орындайды.
Сабақ - оқытудың мiндеттерiн, яғни бiлiм беруiн, тәрбиеленуiн және
дамуын шешуге жүйелi түрде қолданатын белгiлi бiр уақыт аралығында тұрақты
құрамдағы мұғалiмдер мен оқушылардың iс-әрекетiн ұйымдастырудың формасы.
Сабақты дидактикалық мақсатына қарай жіктеудің 5 түрі (типі) бар: жаңа оқу
материалын өту сабағы; білім, дағды, қабілетті жетілдіру сабағы; жинақтау
және жүйелеу сабағы; аралас сабақ; бақылау, білімге, дағды, қабілетке
түзету енгізу сабағы.
Сыныптық-сабақтық жҥйе - педагогика саласындағы бағалы жетістіктердің
бірі. Сыныптық деп атауы-мектептің барлық оқушыларының ӛздерінің жас шамасы
мен білім дәрежесіне сәйкес жеке сыныптарға топтастырылғандығында. Сабақтық
деп аталуы-әр пән бойынша оқу курсының бірқатар жеке тараулар мен
тақырыптарға, ал тарау мен тақырыптың біркелкі және бірізді орналасқан
кесте бойынша бірінен соң келіп отыратын бӛлшектергеқ-сабақтарға
бӛлінетігінде.
Оқыту әдiстерi - бұл мұғалiм мен оқушылардың оқу тәрбие
жұмысының мiндеттерiн шешуге бағытталған өзара бiрлескен iс-әрекетiнiң
тәсiлдерi.
Оқыту технологиясы /педагогикалық технология/ - дидактикадағы бағыт,
оптимальды жүйелердiң принциптерiн анықтаудың және жасаудың, алдын-ала
сипаттамалары берiлген қайталауға келетiн дидактикалық процестердi
конструкциялауды ғылыми зерттеу аясы.
Жаңашыл – мұғалімдер – жаңа педагогикалық жүйелердің авторы, жаңартуды
және жаңалықтарды жасаушы, жүзеге асырушы.
Жеке адам (тұлға) /личность/ - қоғамда белгілі бір жағдайға ие және
белгілі бір қоғамдық роль атқаратын, саналы индивид. Ол өзінің өмір жолын
таңдай алады. Тұлға -қоғамдық-тарихи категория. Оның қоғамдық мәні мен
әлеуметтік функциясы жеке адам сипаттамасының ең басты көрсеткіштері болып
табылады. Жеке адам тарихы, философия, социология, этика, эстетика,
психология, педагогика т.б. зерттеу объектісі.
Жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға
талпынған әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік
тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің
жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты,
белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Жаңашылдық (новация) – бұл шығармашылық ғылыми – зерттеу немесе
өндірістік қызметтің өнімі, кез – келген құбылыс, оны пайдалану адам
өмірінің нақты өмір сүру сферасында белгілі бір нәтижеге қол жеткізеді.
Жаңашылдық – бұл ерекше сипаты болып қоғамға бұрынырақта белгісіз болған
өнімдерді тұрақты іздеу мен жасап шығару болып табылатын, шығармашылық
қасиеті бар тұлғалар қызметінің қорытындысы. Жаңашылдық болып мыналар
табылуы мүмкін: бұйым түрі, техника мен технология
Инновация /лат. - жаңарту. жаңалық, ӛзгерту/ - жаңаның мазмұны және
ұйымдастырылуы. Педагогикалық И. бағыттары: білім берудің жаңа мазмұның
қалыптастыру; балалардың даму жүйесін, әдістемесін, педагогикалық
технологияларын жасау және жүзеге асыру; оқу орындарының жаңа түрлерін құру
т.б.
– Инновация – кәсіпкердің инновациялық қызметі арқылы инновациялық өнім
түрінде нақты өмірге жүзеге асырылған интеллектуалды еңбек нәтижесі
ретінде;
– Инновация –бұл нарықтық тепе – теңдікті бұзатын бәсекелік күш;
– Инновация пайдалы тиімді қамтамасыз ететін жаңа немесе жетілдірілген
өнім немесе үрдіс ретінде;
– Инновация экономикалық өсу факторы ретінде.
Инновациялық қызмет - нәтижесi экономикалық ұсу мен
бәсекелестiк қабiлетiлiгi үшiн пайдаланылатын жаңа идеяларды, ғылыми
бiлiмдi, технологияларды және ӛнім түрлерiн ұндiрiстiң түрлi салаларына
және қоғамды басқару салаларына ұңгiзуге бағытталған қызмет.
Инновациялық - білім беру консорциумы - жоғары оқу орындары, ғылыми
ұйымдар мен өндіріс саласында жұмыс істейтін басқа да заңды тұлғалар
іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен технологиялық инновациялар
негізінде жоғары білікті мамандар даярлау үшін зияткерлік, қаржылық және
өзге де ресурстарды біріктіретін, бірлескен қызмет туралы шарт негізіндегі
ерікті тең құқықты бірлестік
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі жэне оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады.
Иннавациялық іс-әрекет – қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына
сай мектеп жұмысын дамытатын, мектеп өміріне оң өзгерістер әкелетін іс-
әрекет.
Мұғалім – мұғалімдік қызмет атқаратын адамдар мұғалім қызметкерлер
болып есептеледі.
Педагогикалық инноватика - Педагогикалық жаңа енгізулер
(инновациялар) - мақсатты бағытталған өзгерістер, олар білім беру
мекемесінің әрекетіне жаңа, салыстырмалы тұрақты элементтерді енгізеді,
сөйтіп оның дамуына және қызметіне тиімді әсер етеді. Педагогикалық жаңа
енгізулердің тарауының факторлары:
– Кең ауқымдағы әлеуметтік шарттар. Педагогикалық идеяларға қоғамдық
қатынастың басымдылығы, білім беру саласындағы мемлекеттің саясаты;
– Жекелеген әлеуметтік шарттар: нақты мемлекеттік және қоғамдық
институттардың әрекеті бұқаралық ақпарат құралдары, білім беру
ұйымдары, өнерпаз шығармашылық педагогикалық бірлестіктер;
– Жекелік факторлар: педагогикалық инноватиканы жасаушылардың және
насихатшылардың тұлғалық ерекшеліктері.
Педагогикалық шеберлiк - кәсіптік педагогикалық іс-әрекетті өзі
ұйымдастырудың жоғары дәрежесін қамтамасыз ететін жеке адамның қасиеттердің
комплексі. Оның элементтері: гуманистік бағытталғандығы; кәсіптік
білімдері; педагогикалық қабілеттері; педагогикалық техника.
Педагог–жаңашыл – жаңа педагогикалық жүйелердің авторы, жаңартуды және
жаңалықтарды жасаушы, жүзеге асырушы.
«Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» пәні бойынша дәрістер
кешені.
Тақырып-1. Оқытудың әдістері. Сабақ, оған қойылатын талаптар.
Оқытуды ұйымдастыру түрлері.
Әдіс ұғымы, оқытудың әдістері
Сабақ, оған қойылатын талаптар.
Оқытуды жүзеге асыруда білім мен оқытуды ұйымдастыруда оны
модернизациялау көзделеді. «Түрлері» деген ұғым латын тілінен аударғанда
«fоrmа» сырқы көрініс дегенді білдіреді, сыртқы сызық-белгілі орныққан
тәртіп. Философия пәнінде «түрлері» ішкі мазмұнды ұйымдастыру деген ұғыммен
анықталады.
Яғни «түрлері» ішкі байланысты білдіреді және ұйымдастыру
тәсілдері, өзара құбылыс, сыртқы жағдайлармен де сабақтастықта. Былайша
айтқанда, оқытудың түрі-оқу материалын меңгерудегі оқушылардың өзара
әрекеті. Оқыту түрі: әдіспен, амалдарға, құралдарга оқушылардың іс-
әрекетіне тәуелді болады. Педагогтік іс-әрекет бір-бірімен, өзара
байланысты ықпалдастық, әсер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау
кезіндегі оқушылармен мұғалімнің қарым-қатынасыі (Чередов И.М.). Оқытудың
түрі оқыту үрдісінің құрылымы-мұғалім қызметі: белгілі бір оқу материалын
игеру барысындағы оқушының оқу іс-эрекетін басқару жэне оқу тәсілдерін
меңгерумен сабақтас. Сабақтың сыртқы көрінісі оку материалының ішкі
бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория ретінде оқу
үрдісін ұйымдастырудын сыртқы пішінін белгілейді, мұның өзі оқушылардың
білім сапасының көрсеткіші мен өтетін уақыты және орны, оның жүзеге асырылу
тәртібі секілді жағдайлармен байланысты.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әртүрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүддесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен былай жіктеледі. Оқушының саны мен құрамы,жұмыс орны, оқу
жұмысының ұзақтығы. Осыған қарап оқытудың түрі былайша бөлінеді:
– жеке ( бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
– жеке-жұптық ( оқушы – оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым- катынасы,
қазіргі жағдайда оқушымен қарым-қатынасы жеке оқушының әзірлік
үрдісіндегі қызметі мен айқындалады);
– жеке-топтық топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте оқытылатын
оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың бұл түрі орта
ғасыр мектептерінде қолданылған).
– өзара бірлесіп оқыту, (аталған оқыту жүйесі Англияда пайда болған,
атауы-беланкастер жүйесі);
– саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың қабілетіне карай өтіледі
(Мангейм жүйесі);
– бригадалық оқыту,тапсырманы бригада алады: бір сыныпта 5-6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші-бригадир оқытудың бұл түрі XX ғасырдың 20-
жылдарына тән);
– американдык «Винетка-жоспар», «Трампа-жоспар» және т.б.
– оқытудың микротоптық жүйесі (фронтальді, ұжымдық жұмыс
және т.б.).
Оқыту түрлерінің сыныптық-сабақ жүйесі ХҮІІ ғасырда туысқан
тәуелсіз мемлекеттердің Богемия, Украина, Белоруссия елдерінің
мектептерінде
ең көп тараған және үш жүзжылдық уақыт бойы әлі дамып келе жатыр. Сынып
дегеніміз-жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың құрамы,
бұл жүйеде оқушылар мұғалімінің тапсырмасын сабақ барысында жэне үйге
берілген тапсырманы орындайды. Оқытудың бұл жүйесінің теориялық тағылымын
ХҮІІ ғасырда – атақты чех педагогы Ян Амос Коменский жасаған. Басқа
оқытудың түрлерімен салыстырғанда, сыныпты-сабақ жүйесінің көптеген ұтымды
тұстарын атап өтуге болады: сабақ құрылымын тиімді етіп құру, барлық оқу
тәрбие үрдісін тәртіптеуді қамтамасыз ету, оны қарапайым дәрежеде басқару,
оқу мәселесін талқылағанда, оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу
мүмкіндігін пайдалану, белгілі міндеттерді шешу барысында ұжымдық ізденіс
жасау, уақыт үнемдеу, сабақ үстінде әр оқушының рухани санасын арттыруға
құлшынысының бәсекеге түсуі, жүйелілікті және кезеңдік реттілікті жүзеге
асырып, оның одан әрі дамуына, білімсіздіктен білімділікке жетіліп отыруына
ұмтылу. Бұл оқытудың түрінде де кемшіліктер кездеседі: сыныптық-сабақ
жүйесі үлгерімі орташа деңгейдегі оқушыға бағытталған, сөйтіп, бір жағынан
үлгерімі нашар деңгейдегі оқушының қабілеті жетпейтін күрделі тапсырмалар
келсе, екінші жағынан өте талапты оқушылар үшін ыңғайланған оқу объектісі
болмайды, әр оқушының жеке қабілеті ескерілмейді, нәтижесінде, мұғалім осы
үш түрлі деңгейге жекелеген жұмысты ұйымдастыру амалын қарастыруы көзделеді
және оқытудың әдістері мен қарқын мөлшерін дәл межелей алу шеберлігі болуы
талап етіледі.
Бәрін есептей келгенде, әрине сыныптық- сабақ жүйесі
тұрақталып, жаппай озық іс-тәжірибелер жинақталады деуге дәлеліміз бар.
Жастары бір шамадағы сынып оқушыларын бірге оқуының тағы бір жағымды тұсы-
ол оқушылардың ұйымдасқан анықтықты және үзіліссіз оқу жұмысын, сонымен
қатар міндетті оқу мен сабақтан тыс жұмысты қамтамасыз етеді.
Сыныптық – сабақ жүйесі өзіне көптеген оқу үрдісін
ұйымдастырудың бірқатар кешендерін қосып алады. Оған жататындар: экскурсия,
оқу шеберханасындағы сабақтар, тәжірибелер, еңбек жіне өндіріс түрлері,
сыныптан тыс жұмыстардың түрлері (пән үйірмелері, студия, ғылыми қоғамы,
олимпиада, байқаулар, конференциялар).
Оқытудың осы түрі ауқымында жұмыстың ұжымдық, топтық, жеке даралап және
саралап оқыту немесе қарапайым мазмұндағы түрлері ұйымдастырылады.
Сыныптағы барлық оқушыларға бір тектес тапсырмалар берілгенде (жазбаша,
зертханалық және тәжірибешілік немесе практикалық сабақтар), онда саралап
оқыту жұмысы жүргізілмейді, ал сыныпта топтар эртүрлі тапсырмалар орындаса,
бір мәселені шешсе, бірге отырып барлығы тақырыпты меңгереді, міне сол
арқылы жұмысты әрі ұжымдық фронтальды, топтық түрлері іске асады.
Әдіс – оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс
орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын
тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке
келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын
дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты
нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді
білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл – оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың
зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды
қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге
үлес қосады.
Оқыту тәсілдерінің түрлері:
• ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері;
• мәселелі жағдаят тудыруға көмектесетін тәсілдер;
• оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер;
• жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару тәсілдері.
Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің
жүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту,
тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі
құралдар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары,
станоктар, оқу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер,
өндіріс, құрылыс.
Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. Әдістер белгілі бір негіз
бойынша топтарға бөлінеді.
XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру,
тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді.
Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік
жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я.
Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір
компьютерлік жүйелер арқылы білім алу мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету
үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және
дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту,
білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша
оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін
реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында
тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының
түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен
білім алудың жолдарын көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық
белсенділігі әртүрлі.
Репродуктивтік әдіс арқылы оқушы "дайын" білімдерді есінде
сақтап, кейін қатесіз айтып бергенмен, оның ақыл-ой белсен ділігі төмен
болады.
Эвристикалық әдіс арқылы ақыл-ой жұмысы күшейеді, оқушы білімді
өзінің танымдық іс-әрекеті арқылы алады. Бұл әдіс бастауыш мектептерге де
таралған. Бірақ сабақты тұрақты түрде мәселелік, эвристикалық, зерттеу
әдістерімен өткізу мүмкін болабермейді.
Ю.К. Бабанский оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістерін
топтады. Ол іс-әрекет 3 бөліктен: ұйымдастыру, ынталандыру, бақылаудан
тұратынын атап көрсетіп, әдістерді оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру,
ынталандыру, бақылау әдістері деп бөледі.
М.И.Махмутов оқыту әдісіне сәйкес келетін оқу әдістерін і іріктеген. Оқыту
әдістері: а) ақпарат беру әдісі, ә) түсіндіру әдісі, б) ынталандыру әдісі,
в) тәжірибелік әдіс.
Сабаққа қойылатын қазіргі талаптар
1. Әрбір сабақта білім беру, даму және тәрбиелеу мақсаттарының бірлігі
сақталуы керек. Әрбір сабақ оқыту процесінің басты заңдылықтарын жүзеге
асыруға ықпал етуі қажет. Сабақта белгілі бір білімді баяндай отырып,
оқушылардың пайымдауын дамыту, олардың ойлау қабілетінің дамуына ықпал
ету және оларды қоршаған дүниеге лайықты қатынасын қалыптастыру, оларға
осы қатынастар негізінде мінез-құлық дағдысын сіңіру қажет. Тұлғалық
қасиет қалыптасуы үшін алған білімнің оқушылардың мінез-құлқын айқындауына,
оларда қажетті тұлғалық қасиеттің қалыптастыруына ұмтылу керек (жұмыс
орнындағы мәдениеттілік, тапсырманы орындау сапасын жауапкершілікпен қарау,
оларды орындаудағы қиындықтарды жеңу).
2. Әрбір сабақ дидактиканың барлық принциптеріне және бәрінен бұрын оқыту
мен өмірдің ғылымилығы мен байланысына жауап беруі керек. Кез-келген оқу
пәні бойынша кез келген сабақ - ол процестін бір бөлігі, сондықтан да оқып-
үйретуді ғылыми танымда нақтылықтың критерийі рөлін атқаратын өмірмен,
практикамен байланыстыра білуге, ал оқу процесінде - оқуға ынталықты, оған
оң көзқарасты, айналадағы ортаның құбылыстарын түсіндіру үшін теориялық
білімдерін практикада қолдан білу дағысын қалыптастыруға тиіс.
3. Әрбір сабақ, ең алдымен, сабақтың тақырыбымен жиі ауыстырылатын айқын
дидактикалық мақсатпен сипатталуы керек.Әрбір тақырып бойынша бірнеше сабақ
өткізілуі мүмкін және олардың әр қайсысының өзінің нақты дидактикалық
мақсаты болуы тиіс: оқушыларды ойлау операцияларымен қаруландыру
(классификаиялау, көшіру, жалпылау, т.б.), білімін практикада қолдануға
дағдыландыру, оқуды тақырып бойынша жекелеген фактілермен таныстыру,
теориялық қорытындыларды өз бетінше тұжырымдау дағдысын қалыптастыру және
т.б. Мұғалім белгіленген мақсатқа байланысты сабаққа дайындалу процесінде
оқушыларға беретін оқу материалының мазмұнын, сабақтың құрылымын, оқыту
әдістерін, құралдарын, т.б. - анықтау керек. Әрбір сабақтың айқын
мақсатының болмауы оларды біржақты болуға, ал бұл оқуға дегеп
қызығушылықтың жойылуына алып келеді.
4. Сабақтың барлық кезеңдерінде оқушылардың танымдық қызметін жандандыру
мақсатында оқытудың әр алуан әдістері мен тәсілдерін пайдалану. Оқушыларға
кез-келген бірыңғай ұзақ ықпал ету (мысалы: ұзақ ауызша түсіндіру) олардың
ынтасының ыдырауына, енжарлыққа алып келуі мүмкін. Олар сабақта алаңдайды,
мұғалімнің ақпаратын қабылдамайды. Сондықтан да әрбір сабақта оның әрбір
кезеңдерінде оқушылар қызметінің түрлерін орынды өзгертуге ұмтылу керек. Ол
үшін әлсін-әлсін әр түрлі сезім органдарына әсер ететін, тиімдірек танымдық
қызметке жағдай туғызатын, оқытудың әр алуан әдістері мен тәсілдерін
пайдалану қажет. Сабаққа дайындалғанда, қашан, сабақтың қай бөлімінде
қандай әдіс, тәсіл немесе құрал пайдаланылатынын жеткілікті ойластыру
қажет. Дегенмен, сабақта қызмет түрлерін ауыстыруда оқушылардың жас
ерекшеліктері, сыныптың ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Себебі балалардың
барлығы барлық уақытта қызметтің бір түрінен екіншісіне ауыса алмайды.
5. Сабаққа қойылатын талаптардың бірі — оның эмоционалдығы. Ол оқушыларды
сабақтағы маңызды қызметті - жаңа білімді игеруге итермелейді. Ол сырттай
ғана байқалуы мүмкін (мұғалімнің қатты дауысы, қол сілтеуі, т.б.) және
эмоционалдылық мұғалімнің сабақтағы оқыту процесіне, оқылатын тақырыпқа
қатысты байқалуы мүмкін.
Оқушылар сергек болуы үшін сабақ эмоционалды болуы керек, бұл олардың
белсенділігін арттыру тәсілдернің бірі. Сабақта әр түрлі проблемалық
ситуацияларды пайдалану да эмоционалдылыққа жағдай жасайды, оқушылардың
танымдық кызметін жеделдетеді.
6. Әрбір сабақта оқушылардың білімін үздіксіз есепке алу жургізілуі
керек. Оқыту процесі кез-келген сабақта тұрақты кері байланыс болған
жағдайда тиімді болады. Сабақтың әрбір кезеңінде мұғалім, оқушының оқу
материалын игеру деңгейін біліп отыруы керек, өйткені ол осы деңгейдің
үнемі өсіп отыруына жағдай туғызуы керек. Сондықтан да оқушылардың білімін
бақылаудың әр алуан түрлерін пайдалану керек. Осы мақсатта әр түрлі
компьютерлік бағдарламалар, жазбаша тапсырмалар, сауалнамалар,
перфокарталар пайдаланылуы мүмкін, олар білімді тексерудің нәтижесін бірден
алуға мүмкіндік береді. Бұл жерде ең бастысы-әрбір мұғалімде оқушының
сабақтағы танымдық кызметінің нәтижесін бағалау үшін байқағыштық қасиеті
жақсы дамуы керек.
7. Әрбір сабақ өзінің ұйымдастырушылық заңдылықтарымен, оң нәтижелерді
сезінгіштігімен ерекшеленуі керек. Әрбір өткен сабақ мұғалім мен оқушыға
алға басушылық сезімін туғызуы керек. Сабақ білім көлемінің елеулі өсуін
қамтамасыз етуі немесе сапасын жетілдіруін, немесе осы екеуін де қамтамасыз
етуі керек. Білімнің осындай елеулі өсуі (білік пен дағдының) қанағаттану
сезімін туғызады, әрине оқушының оқуға деген белсенді көзқарасын туғызады.
Әрбір сабақ оқыту процесінің тамандалған бөлігі болуы тиіс.
8. Әрбір сабақта жүйелі қайталаудың элементтері қатысуы тиіс.Қайталау
ешқашан да жаттанды қайта айтуға алып келуі тиіс емес. Әрбір сабақтағы
жаңадан оқылатын материал бұрын өтілгеннің тұрғысынан қарастырылуы керек.
Мұғалім жаңа материалды баяндағанда мүмкіндігінше оны алдыңғы өткенмен
байланыстыруы, оған сүйенуі керек.
9. Әрбір сабақ техникалық оңтайлы және дидактикалық жарақ-тандырылган
болуы керек. Таным сезімдік қабылдаулардан басталады. Әйтсе де, көрнекілік,
техникалық құралдарды орынды пайдалану қажет, бәрінің де шегі болуы керек.
Мұғалімнің сабаққа дайыңдалуда көрнекі, дидактикалық құралдарды ойлап
табуға және дайындауға кеткен уақыты оқытудың нәтежесімен ақталады.
10. Кез-келген пән бойынша әрбір сабақтың өткен және алдағымен
байланысы. Кез-келген сабақ басқалардан оқшауланып қарастырылмауы керек, ол
сабақтың жалпы жүйесіндегі белгілі бір буын болуы керек. Мұғалім белгілі
бір пән бойынша сабаққа дайындалғанда өткен сабақты жақсы елестете білуі
керек. Әрбір мұғалім өз мүмкіндігіне қарай сабақтың материалын өткен
материалмен байланыстыруға тырысады. Сондай-ақ алдағы сабақтың құрылымы меп
мазмұнын да жақсы білуі керек. Бұл бастауыш сынып педагогтары үшін өте
маңызды. Мұғалім кез-келген сабақта білімді қалыптастыра отырып, келесі
(ертеңгі) сабаққа негіз қалауға міндетті. Оқыту процесін ұйымдастыруда
осындай әдістің қажетігі теориялық түрде Л. С Выготскийдің зерттеулеріне
негізделген. Бұл идеяны сабақта жүзеге асырудың нақты мысалына белгілі
жаңашыл-педагог Лысенкованың кызметін жатқызуға болады.
11. Сабақтың барлық уақытын үлкен табыстылықпен пайдалану.Сабаққа
дайындалғанда оқушылардың 45 минут бойы жұмысын ұйымдастыруды ойластыру
керек. Сынып ешқашанда бүкіл сынып үшін жеткілікті мөлшерде тапсырмалар,
сұрақтар жинақтаған мұғалімнің назарынан тыс қалмауға тиіс. Сабақта оларды
дайындауға уақыт шығындамау үшін көрнекі құралдар, аспаптар, техникалық
құралдар алдын-ала тексерілуі керек. Дәстүрлік құрылымның өзі де (сұрау,
түсіндіру, бекіту) қызметтің бір түрінен екіншісіне көшкенде уақыт
жоғалтуға алып келеді. Сондықтан да құрылымды көшіру оқушыларға елеусіз
болып қалатындай етіп ойластыру керек. Жекелеген оқушылардың сабаққа
кешігу, сабақтағы басқа да тәртіп бұзушылық себептерін аңықтауға
мүмкіндігінше уакытты шығындамау керек, бұл туралы қоңыраудан кейін
әңгімелесуге болады. Көптеген мұғалімдер оқушының орнынан тұрмай ауызша
жауап беруін жақтайды, өйткені бұл да уақыт үнемдеуге септігін тигізеді.
12. Оқушылардың бүкіл сабақ бойы оқу-еңбек тәртібін қамтамасыз
ету. Алдыңғы айтылған талаптарды орындау сабақтағы тәртіпті белгілі бір
деңгейде қамтамсыз етеді Әйтсе де, мұғалім тәртіпті үстау үшін әрбір
оқушының жеке басын силай отырып, белгілі бір талап қоя білуі керек. Сынып
ұжымы тәртіп бұзушылыққа төзбейтіндей болуға қол жеткізуі керек, өйткені
сабақтағы тәртіп- олардың ынтасының орнықты болуына негіз салады. Көптеген
мұғалімдер көбіне оқушылардың жалған ынтасымен ғана шектеледі, К. С.
Станиславский "ынта объектіге көзін тігу ғана емес" деп атап көрсетті.
Оқушылар тек мұғалімге жай қарап және тыңдап қана қоймауы керек, оқылатын
материалға қатысты белсенді болуы керек, сабақта тиімді танымдық қызметке
септігін тигізетіндей жұмыс жағдайы үстемдік құруы тиіс.
13. Сабаққа қойылатын талаптардың бірі оның құрылымдық икемділігі болып
табылады. Мысалы, мұғалім сабақтың айқын құрылымын, оның нақты мақсатын
ойластырды, бірақ кейде сабақ белгіленген жоспар бойынша өтпейді. Бұл
жағдайда мұғалім сабақ барысында қажетті түзетулер енгізе, оның құрылымын
ауыстыра, қосымша тәсілдерді пайдалана білуі керек, бірақ мақсатқа жету
керек. Сабақ - спектакль емес, оған көп дайындалғанмен де, ол ешқашан
репетицияланбайды.
14. Сабақтың кәсіби бағыттылығы. Әрбір сабақтың оқу пәніне тәуелсіз,
кәсіби бағыттылығы болуы керек. Мүмкіндігінше әр ретте оқу материалының
болашақта қандай да бір мамандықты иемденудегі маңызын, алған білімнің
алдағы бүкіл өмірдегі маңызын атап көрсету керек.
15. Үй тапсырмасының тиімділігі және оны міндетті тексеру. Мұғалім, үйге
тапсырма бере отырып, оқушылардың барлығы оны орындай алатынына сенімді
болуы керек. Кейде өте қиын тапсырма ұсынылады, бірақ кез-келген жағдайда
мұғалім үй тапсырмасына, оның мәні неде екенін, мақсаты қандай, оны
орындаудың негізгі ережелерін қайдан оқуға болатынын түсіндіре отырып,
түсініктеме беруге міндетті. Оқушылар орындаған кез-келген үй тапсырмасы
міндетті түрде тексерілуі, талдануы керек, әйтпесе оқушылардын өз бетінше
танымдық қызметке деген қызығушылығы жойылады.
16. Қолайлы моральдық-психологиялық және санитарлық-гигиеналық жағдайлар
туғызу. Бұл жағдайлар көпшілігінде сабаққа қойылатын барлық жоғарыда
аталған талаптардың орындалуымен анықталады. Әрбір сабақта, бәрінен бұрын,
сыныптағы оқушыларды4 арасында, мұғалім мен оқушылардың арасында қалыпты
қатынас орнату керек. Оқушылардың психофизиологиялық ерекшеліктеріп де
ескеру керек.
Жоғарыда сабаққа қойылатын он алты талап қарастырылды, бірақ бұл
тізімді (перечень) жалғастыруға болмайды дегенді білдірмейді. Әрине,
мұғалімнің әрбір сабақта олардың барлығын орындауын талап етуге болмайды.
Бірақ оларды білу міндетті, өйткені ол сабақтың жоғары тиімділігіне алып
келеді.
Тақырып-2. Қазіргі оқыту технологиялары туралы жалпы түсінік және олардың
мақсаты мен мазмұны.
Қазіргі оқыту технологиялары туралы жалпы түсінік
Қазіргі оқыту технологияларының мақсаты мен мазмұны
Қазргі оқыту технологияларының түрлері
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғаюы, мектептегі
білім беру мазмұнын және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта
құрылуының бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл
педагогикалық үдерістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз
арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда кез-келген оқу орындарында оқу
үдерісін жетілдіру үшін жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың
тиімділігін практиканың өзі дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің
теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
«Технология» ұғымы соңғы кездері педагогикалық әдебиеттегі ең көп
қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының дидактикалық
ұғымдармен байланысы сан алуан: оқытудың технологиясы, педагогикалық
технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы, қарым-қатынас
технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы, модульдік
технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл технологиялардың қайсы
түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да әрбір автор «технология
дегеніміз не?» - деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға
өз анықтамасын беруге тырысады. Нәтижесінде, дәл қазіргі кезде білім беру
жүйесінде жүріп жатқан үдерістердің технологиясына түсіндіретін жалпы
анықтама жоқ.
Білім беру жүйесі – басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі
білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз
ететін қаржы қорлары мен материалдық обьектілерден, ғылыми орталықтардан
тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру
жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,
мониторинг және т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, «білім беру
технологиясы» деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Көптеген
авторлар бұл жағдайды интуиция деңгейінде түсінеді де, бұл ұғымды тек қана
оқытушы мен білім алушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған үдерістерге ғана
қатысты қолданады. Егер бұл үрдісті оқыту үдерісі деп атайтын болсақ, онда
оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады. Біздің
қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде болашақ мұғалімдерінің
даярлығын жоғары оқу орнының қабырғасында жетілдіру оқу үдерісін жобалау
арқылы іске асырылады. Болашақ мұғалімдердің кәсіби-педагогикалық даярлығын
қамтамасыз ететін барлық оқу пәндері үшін оқу үдерісін жобалаудың бірегей
алгоритмі жаңа оқу мақсатын құрып, соған сәйкес оқу пәндерінің жаңа
мазмұнын, оқытудың жаңа технологияларын жасауды көздейді.
Білім беру жүйесіндегі реформалар мен қазіргі мектептің тұлғалық-
бағдарлы оқытуға бет бұруы болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы-ның
даярлығына жаңа талаптар қояды. Білім беру жүйесі дамуының қазіргі кезеңі
жаңа парадигмаға өтудің жолдарын іздестірумен, яғни білім берудің жаңа
мақсатының жетістіктерімен байланысты.
Жаңа парадигманың маңызды компоненті – тұлғаның өзіндік даму
тұжырымдамасы болып табылады. Өзіндік даму – бұл ішкі және сыртқы әлеммен
байланысу қабілетін қалпына келтіру. Тұлғаның әртүрлі саладағы
икемділіктері мен қабілеттерін дамыту оның дербес ерекшеліктеріне, өзіндік
талдау, өзіндік баға беру қабілеттеріне байланысты, мұның өзі әрбір
студентке ерекше қатынас керек екендігін, оларға өзін көрсетуге, дамытуға
мүмкіндік жасау қажеттігін дәлелдейді. Сондықтан біздің зерттеуіміз болашақ
мамандарды дәстүрлі формада даярлаумен қатар жаңа педагогикалық
технологиялар негізінде жетілдіруді көздейді.
Әдістемелік тұрғыдан алып қарағанда, студенттерді тұлғалы-бағдарлы
оқытуды модельдеу білім беру жүйесінің үш функциясын көрсетеді:
- орнын толтыру, яғни тұлғаның базалық біліміндегі ақтаңдақтарды жою;
- бейімдеу, яғни пәндік және функциональдық жағынан неғұрлым жаңа
білім, талаптар ұсыну;
- дамыту, яғни тұлғаның шығармашылық тұғыдан өсуіне ықпал ету және оның
әр түрлі рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Кәсіби тұлғаны дайындау үшін нағыз педагогикалық, білімді-педагогикалық
бір бүтін болу керек және педагогикалық квадраттың барлық мазмұнына ие болу
қажет. Яғни, білім беру, оқыту, тәрбиелеу, дамыту болып саналады. Бұл тек
қана білім беру мекемесінің талабына тиісті емес, сонымен қатар әрбір оқу
тобының, циклының, факультеттің, кафедраның, оқытушыны, студенттің,
тыңдаушының іс-әрекетіне қатысты.
Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесі психологиялық-педагогикалық
талаптарды ұстанған жағдайда болашақ мұғалімдердің кәсіби бағыттылығы
талапқа сай қалыптасады. Оларға:
1. Білім беру мекемесінің іс-әрекеті толығымен оның басты мақсатына
жетуге тәуелді. Ал басты мақсат кәсіби тұлға дайындау, олардың өздерін
өмірде қалыптастыра алу қабілетін мәдениетті, демократиялық, гуманды,
құқықтық және қарқынды дамушы азаматтық қоғамның құрылу қажеттігіне сәйкес
ұйымдастыру. Білім беру мекемесін басқару егер бірбүтін жұмысқа және оның
нәтижесіне, нәтижеге жету кепілділігі қамтамасыз етілген болса, ол
эффективті болмақ. Керек бағытта жұмыс жасап, студенттерді «керек болады»
деген принциппен оқыту маңызды емес, әрбір түлектің барлық педагогикалық
және психологиялық құрамдар негізінде қажетті білімділікке қол жеткізу
маңызды. Бұл нәрсе бар болғанымен, жалпы практикада қажетті нақтылық және
қатаң тәртіппен аз жағдайда жасалады.
2. Білім беру үдерісінің студенттерге тұлға және болашақ маман ретінде
бағытталуы. Барлық білім беру мекемесі онда оқитындар үшін болады. Білім
беру мекемесінің басты мақсаты- жоғары білімді тұлға мамандарды дайындау.
Басты оптималды нәтиже- жоғары білімді тұлға маман. Әрбір педагогикалық
жүйе элементінің басшылықтың, оқытушының, студенттің, білім берудегі
жаңашыл тәсілдер студенттерді өз ісінің маманы етіп дайындаудағы беретін
білімдеріне байланысты болып келеді. Осыған жұмыс істемейтіндердің барлығы
аяусыз және жылдам шешіммен шектелуі қажет.
Бұлардың барлығы білім берудің модернизациясында, білім беруде,
оқытуды, педагогикалық ықпалдастықта, ортада жүзеге асуы қажет.
3. Кәсіби білімдендіру үдерісінде кәсіби тұлғаны даярлау мақсат қана
емес, сонымен бірге процестің тиімділігінің міндетті жағдайы. Білім
бағдарламасын меңгеру студенттің тұлға ретінде қандай екендігіне
байланысты. Егер адам пассивті, өздігінен оқымайтын болса оны бір нәрсеге
үйрету қиын. Жоғары оқу орнының бағдарламасын тек қан егер студент өзін
қызығушылығы бар, мәдениетті тұлға және нағыз маман, жауапкершілігі мол,
ерікті, талапты тұлға ретінде көрсетсе ғана сәтті меңгеруге болады.
Түсінуге және меңгеруге ұмтылмайтын адамнан артық соқыр және керең
болмайды. Егер мұғалім студенттердің тұлғасын қалыптастыруға мән бермесе,
онда мұғалімнің әрбір педагогикалық іс-әрекеті нәтижесіз болмақ. Мұның тек
қана мақсат емес, сонымен бірге олардың жеке кәсіби педагогикалық
сәттілігінің кепілі екенін түсінбесе ол тіпті өзінің оқу ережесін меңгерте
алмайды. Ол қаншалықты ғылыми және мамандық біліктілікке не болмаса тұлғаны
қалыптастыруға дайын болмаса, студенттерді көп нәрсеге үйрете алмайды. Бұл
тұрғыда ол өзінің орнында емес екендігінің белгісі, ал оны қалап, бірақ
жасай алмаса- бұл кәсібисіздік, студенттермен 5 жыл бойы әр күні 6-8
сағатта жұмыс жасайтын педагогикалық ұжымның мүмкіндіктері, тұлға маман
қалыптастыру мақсатына жетуде жоғары потенциалды қамтиды және ол бүтіндей
ұйымдастырылуы тиіс.
Тақырып-3. Интербелсенді оқыту технологиялары
Интербелсенді түсінігі, оқытудың интербелсенді технологялары
Интербелсенді оқыту технологиялардың маңызы мен мақсаты
Интербелсенді оқыту технологияларының ерекшеліктері
Нарықтық қатынастар негізінде қалыптасып келе жатқан Қазақстан
Республикасының орта білім беру жүйесіндегі негізгі приоритеттердің бірі
оқушылардың мүдделерін қолдау болып табылады. Осыған орай әрбір мұғалімнің
ең негізгі міндеті әрбір оқушының білім алуға деген қызығушылығын арттырып
әрбір оқушының шығармашылық шабытының тууына жағдай жасау. Осының негізінде
ең негізгі педагогикалық міндет шешіледі: Қазақстан Республикасының
азаматын қалыптастыру,өмірлік мамандығын анықтау және оның өмірге деген
дұрыс көзқарасын қалыптастыру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан – жақты маман болу мүмкін емес.
Интербелсенді оқыту технологиясының (ИОТ) тиімділігін оқытушының оны
жүзеге асыру сапасына да көп байланысты болды.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасына мұғалімдердің
өзіне ыңғайлы нұсқаны қолдануына мүмкіндік береді. Сонымен қатар білім
сапасының алдында шығармашылық бағытта жұмыс істейтін тың жаңалықтар
ашатын ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр.
Шығармашылық әрекет – оқушының өз жеке шығармашылық бағытын таңдау
қажеттігін және шығармашылық өнім, нәтиже туғызуға бағытталған
жауапкершілігін қамтитын әрекет.
Сондықтан оқыту әрекетіндемұғалім мен оқушының тығыз байланысы болуы,
мұғалім бар күш – жігерін, педагогикалық шеберлігін оқушы бойындағы табиғи
мүмкіндіктерді ашуға, үйлесімді дамытуға бағыттауы, шығармашылық жағдай
жасауы, оқушының өз тарапынан белсендік, дербестік көрсетуі өзіне деген
сенімділігі арқылы ғана шығармашылық әрекетті қалыптастыруға болады.
ИОТ-сын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара
әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім – оқушы, мұғалім – сынып,
оқушылар – сынып, оқушылар-оқушылар, топ – топ, топ- оқушы), оның оқу
әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға
мүмкіндік береді.
Педагогикада оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:
– пассивті – оқушы оқытудың «объектісі» ролін атқарады (тыңдау және көру);
– активті (белсенді) оқушы оқытудың «субектісі» болып шығады (өзіндік
жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық жұмыс);
– интерактивті – inter (өзара), akt (әрекеттесу). Оқыту процесі барлық
оқушылардың тұрақты белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы жүзеге
асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып
табылады.
Интербелсенді оқыту моделін пайдалану — өмірлік ситуацияларды
моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді
қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны (яғни,
жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты) ерекшелеуді шектейді. Бұл
моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Интербелсенді оқыту технологиясы – бұл коллективтік, өзін-өзі
толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу
процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін
ұйымдастыру.
Интербелсенді оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі. Әр ұстаз
өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады. Оқушылар бір-
біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу
әдісін сабақтарда жиі қолданылады.
«Білім беруде ғылымның және ақпараттық технологияның заманауй
жетістіктерін қолданатын және бұрын білім беру үрдісінде қолданылмаған
әдістер инновациялық әдіс болып саналады.
Мақсаты–оқыту сапасын жоғарылату нәтижесінде студенттердің
творчестволық қабілетін және дербестігін жетілдіру.
Интербелсенді оқытудың негізгі қағидалары:
– Орта қалыптастыру
– Әрекет арқылы үйрету
– Өмірмен байланыстыру
– Өзінділікпен дербестікке баулу
Интербелсенді оқытудың негізгі мақсаттары:
– Студенттер арасында еркін, ашық шығармашылық қарым-қатынас орнату;
– Студентке білімді өз бетімен ізденуге бағыт-бағдар сілтеу;
– Студентке қажетті білік-дағдыларды қалыптастыру;
Интербелсенді оқыту – бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-
қатынасы тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады.
«Интербелсенді» негізгі сипаттамалары қандай? Интербелсенді оқыту –
бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған
және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту тұрі. Осындай мақсаттардың
бірі оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей,
оқу барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы (компортный) шарттарын
жасау. Интербелсендіоқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен
қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге
және қарсы әсер етуге (рефлектироват) мүмкіндік алады. Таным процесінде,
оқу материалын игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді;
әр оқушы өзіне тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету
тәсілдерін алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара қолдау
және қайырмыдылық атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана
қоймайды, танымдық процестің өзін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу
мен еңбектесу дәрежесіне көтереді.
Тақырып-4. Оқытудың интерактивті әдістерінің негіздері.
Оқытудың интерактивті әдістерінің негіздері.
Интерактив, оқытудың интерактивті әдістері туралы ұғым.
Оқытудың интерактивті әдістерінің маңызы.
Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас (жаңа базистік оқу жоспарына көшу, білім мазмұнын жетілдіру,
оқу әдістемелік кешендерге көшу, т.б.), жаңаша ойлау қалыптасуда.Қазір
дәстүрлі білім беруде студенттерге тек пәндік білім, білік, дағдылардың
белгілі жиынтығын меңгеруге ғана бағытталып, олардың жеке басының дамуына,
тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөліп отыр.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік
білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу
тәрбиесі үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім
берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше
менталитет пайда болуда.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны
меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік адамгершілік, рухани,
азаматтық және де басқа көптеген адами келбеттің қалыптасуына игі әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Бұл технологияның өзін мұғалім түрліше (орташа дәрежеде,
ұқыпты, дәл нұсқау бойынша немесе шығармашылықпен) іске асыру мүмкін. Бұл
жерде технологияны жүзеге асырушының тұлғалық компоненті, белгілі бір
ерекшеліктері елеулі түрде әсер етеді, сонымен бірге студенттің әрекеті –
оның қабылдауы, ынтасы, құштарлығы негізгі рөл атқарады.
Интерактивті әдіс кезінде:
-сабақ үстінде білім алушылар мен мұғалімдер арасында тығыз қарым-қатынас
орнайды;
-ондай қарым-қатынас білім алушылар әлдебір мәселені тал-қылап, соның
шешімін табуға тырысқан кезде қалыптасады;
-онда білім алушылардың жауабынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны
маңызды болады.
Себебі интерактивті оқытудың басты мақсатының өзі сол - білім
алушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап табуға уйрету. Интерактивті
әдістеме өзара қарым-қатынастың мол ауқымын қамтиды. Мұнда балалардың бұған
дейін алған өмірлік тәжірибелері білім берудің негізгі көзі болып табылады.
Бұл әдісте білім алушы мыналармен қарым-қатынасқа түседі:
1)мұғаліммен (сұраққа жауап берген кезде);
2)өзге балалармен (қосақталып жұмыс істеген кезде);
3)шағын топтармен ( топпен жұмыс істеген кезде);
4)белгілі бір топпен,аудиториямен (сауалнама алғанда)
5)кейбір техника түрлерімен (компьютермен интернетке шыққанда т.б.).
Интерактивті әдістің ерекшелігі – бала өзгелермен араласу
барысында ашыла түседі, көбірек оқып, тәжірибе жинай білуі керек. Тәжірибе
интеллектуалдық тәуелсіздіктің негізі болып табылады және барлық өркениетті
азаматтың қажетті құралы десек те болады. Интерактивті әдістеме білім
алушылардың мынадай мақсаттарына жетуге мүмкіндік береді:
1)олар мол мағлұмат алып, өздері айт-қан пікірге логикалық түсініктеме
беруге жол ашады;
2)өз пікірлерін терең ойланып айта алатын болады;
3) мәселені талқылаған кезде бұған дейін алған, тәжірибеде жинақтаған білім
қорын пайдалана алады;
4)бір-бірінен жаңа мағұлматтар ала отырып, білімін толықтыра алады;
5)шындыққа көз жетуі үшін дәлел іздеп, ойын анықтап көрсете алады;
Интерактивті әдісте таным қабілеттерінің мынадай түрлері
қолданылады:
1)фактілерді еске алу;
2)ойлану;
3)алған білімін жаңа жағдайға пайдалану;
4)талдап, синтездеп үйрену (бір ортақ шешімге жету үшін, барлық идеяларды
біріктіру);
5)баға беру (сапасын анықтау).
Бұл әдіс осылай жастарды жеке тұлғалық қасиеттерінің
қалыптасуына жол ашады. Бұл ретте ең алдымен оқытудың формалары мен
түрлерін, әдістерін түрлендіріп, жаңартып отыру, білім беру ісін
технологияландыру (озық техникаларды мысалы: ғаламторды, интерактивті
тақтаны, электронды оқулықтарды т.б. пайдалану) керек. Ең бастысы білім
алушыларды оқу әрекетінің субьектісі ретінде дамуын қаматамасыз ету керек.
Олардың оқу әрекеттерін ынталандыруда барлығының көзқарастарына көңіл бөлу
керек, пікірлеріне шынайы қызығушылық танытып, келісуі оларды белгілі бір
шешім қабылдауға мәжбүрлемеу, пікірлерін сынауға, жоққа шығаруға, кемсітуге
жол бермеу керек.
Интерактивті әдіс кезінде мыналар ескерілуі керек:
-тұлғаның еркіндігі мен құқықтары сақталуы керек;
-тұлғаның өзін көрсете алуына жағдай жасау керек;
-оған өзіндік даралығын көрсетуге мүмкіндік жасау керек;
-педагогикалық қолдау көрсету.
Бұл мақсатқа жетудің тиімді жолының бірі – сабақта оқытудың
интерактивті әдісін қолдану болып табылады.
Сонымен, интербелсенді оқыту технологиясы – бұл коллективтік,
өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген
процесс.
Тақырып-5. Интерактивті оқытулар: жаңа тәсілдер. Оқыту үдерісінде
интерактивті әдістерінің принциптері
Интерактивті әдістердің мәндік ерекшелігі.
Оқыту үдерісінде интерактивті әдістерінің принциптері
Оқудың интерактивті әдістері үлгілері.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану
тәжірибелерге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе, технологиялық бірліктердің
арнайы жүйесі, олар педагогикалық нәтижеге бағытталған және оқытудың жаңа
технологияларын мемлекеттік стандарт-
қа және білімдік өзгерістерге қарай топтастыруға болады.
Педагогикалық технология негізінде оқу циклін қайта жаңарту идеясы
алынған.
Оның мазмұнына:
1)оқытудың жалпы мақсатын қою;
2)жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
3)студенттердің білім деңгейін алдын ала (диагностикалық) бағалау;
4)оқу әрекеттерінің жиынтығы (бұл кезде жедел кері байланыс негізінде
түзету жүргізілуі тиіс);
5)нәтижені бағалау енеді.
Жаңа оқыту технологиясы, тұлғаның танымдық қабілеттерін және
танымдық үрдістерді: яғни, жадының (ес) алуан түрлерін – есту, көру, қимыл
және т.б. ойлауды, ынтаны,қабылдау қабілетін арнайы жасалған оқу және
танымдық жағдайлар ар-қылы дамытуға, сондай-ақ тұлғаның қауіпсіздігін, өзін-
өзі өзектілендіру, өзін-өзі бекіту, қарым-қатынас, ойын, танымдық және
шығармашылық қажеттіліктерін қанағаттандыруға, белсенді сөздік қорын
(ауызша және жазбаша тілінде) дамытуға бағытталуы Интерактивті оқытудың
басты мақсаты – білім алушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап таба білуге
үйрету. Еліміз дамудың демократикалық жолын таңдап алған қазіргі заманда
жастарды өз бетінше шешім таба білуге үйрету заңды құбылыс. Бұл күнделікті
аудиториядағы жұмыстарға да қатысты: бала сабақ кезінде мейлінше
белсенділік танытуы тиіс. Осындай, білім алушылардың белсенділігін
арттыруға мүмкіндік жасайтын әдістемелік амалды интерактивті деп атайды.
Оқытудың интерактивті әдісі.
Оқытудың тәжірбиелерді дамытуға бағытталуы .
Елде болып жатқан саяси, әлеуметтік, экономикалық және басқадай
өзгерістер білім беру жүйесіне де әсерін тигізді. Бұл өзгерістер оқу
орындарында жаңа пәндер енгізіп қана қоймай, дәріс беру әдістемесінің өзін
өзгерту қажеттігін туғызды. Біздің еліміз дамудың демократикалық жолын
таңдап алғандықтан қазіргі кезде шешім қабылдауға халықты тартудың да
маңызы зор. Бұл аудиториядағы жұмысқа да қатысты: оқушылар сабақ кезінде
мейлінше белсенділік танытуға тиіс. Міне оқушылардың сондай белсенділігін
арттыруға мүмкіндік жасайтын әдістемелік амалдарды көбіне интерактивті деп
атайды.
«Интерактивті оқыту әдістемесі».
Егерде сабақ үстінде оқушылар мен оқытушылардың арасында тығыз қарым-
қатынас байқалса бұлайша оқытуды біз интерактивті деп атаймыз. Әдетте
мұндай қарым-қатынас оқушылар әлдебір мәселені талқылап, соның шешімін
табуға тырысқан кезде байқалады. Бұл жерде оқушылардың жауаптарынан гөрі
мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңыздырақ. Себебі интерактивті
оқытудың басты мақсатының өзі сол- оқушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап
таратуға үйрету.
Интерактивті әдістеме өзара қарым-қатынастың мол ауқымын қамтиды.
Оқу процесінің барысында оқушылар мыналармен қарым-қатынасқа түседі:
оқытушымен (оқушылар оқытушының сұрағына жауап берген кезде);
шақырылған адамдармен (немесе топ оқушыларының өздері әлдебір ұйымдар
мен адамдарға баруы мүмкін);
өзге оқушылармен (бірігіп жұмыс істеу барысында);
шағын топтармен (3-5 оқушымен);
оқушылардың үлкен тобымен (көбіне пікірталас, топ болып әлдебір
мәселені талқылау барысында);
оқушылардың тобымен және халықпен (топ әлеуметтік сауалнама
жүргізеді);
кейбір техника түрлерімен (мысалға компьютермен).
Топтың сандық құрамы оқудың немесе өзара қарым-қатынастың сапасын
айқындамайды. «Өзара қарым-қатынас» әдісінің ерекшелігі- оқушы өзгелермен
араласу барысында ашыла түсетін болады.
Оқытудың интерактивті әдістерінің артықшылығы
– тұлғаның қызығушылығын туғызады;
– әрқайсысының оқу процесіне қатысу белсенділігін кеңейтеді;
– әрбір тұлғаның сезіміне назар аударады;
– оқу материалдарын тиімді меңгеруге бейімдейді;
– тұлғаға көпжоспарлы әрекет етуге әсер етеді;
– тұлғаның пікірлері мен қарым-қатынастарын қалыптастырады;
– мінез-құлықтың өзгеруіне көмектеседі.
Интерактивті әдіс әр адамды білім алудың барлық кезеңдерінде белсенді
жағдайға қояды, білім алу үрдісін мәнді етеді. Қорыта айтқанда, әр
технологияны қолдану арқылы белгілі бір жетістіктерге жете аламыз. Болашақ
ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуында білім беру жүйесін ізгілендіру,
инновациялық үрдісте тиімді қолдану қазіргі заман талабы.
Интербелсенді оқытудың негізгі қағидалары:
– Орта қалыптастыру
– Әрекет арқылы үйрету
– Өмірмен байланыстыру
Өзінділікпен дербестікке баулу
Оқу үрдісінде келесі интербелсенді әдістер қолданылады:
Кейс-стади–өзбетінше ойлау қабілетін және шешім қабылдау дағдыларын
кӛрсетуге мүмкіндік беретін мәселелі сипаттағы сұрақтарды топпен талдау.
Іскерлік, рөлдік ойындар –студенттерге әртүрлі кәсіби рөлдерде сөйлеуге
және сабақты мәселелі жағдайды қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқыту
әдісі.
Тестілеу–әртүрлі күрделіліктегі өзара байланысты тапсырмалар жинағынан
тұрады.
PBL (problembasedlearning–мәселеге-бейімдеп оқыту) әдісі -қойылған
мәселемен ӛзбетінше жұмыс істеунәтижесінде студент әртүрлі пәндер бойынша
компетенттілік құрылымдарын игеретін оқыту әдісі.
TBL (teambasedlearning–кішітоптардаоқыту) әдісі –студентте топта жұмыс
істеу дағдысын дамытуға мүмкіндік беретіноқытудың топтық әдісі.
Топтық дискуссия әдісі студенттердікәсіби жағдайды талдауға, мәселені құру
дағдыларын қалыптастыруды үйретуге, басқа қатысушылармен қатынасқа түсу
игеріміндамытуға, соныменқатар, әртүрлі кәсіби мәселелер бойынша шешім
қабылдау дағдыларын қалыптастыруға бағытталған әңгімелесудің түрі.
Миға шабуыл әдісі –топтажұмыс істеудешығармашылық белсенділігін
жігерлендіру негізінде студенттергеситуация шешіміжауабының
бірнешежолынайтуға мүмкіндік беретін, идеялармен шешімдердіқабылдаудың
оперативтіәдісі.
Тренинг(ағылш. «to train» - оқыту, жаттықтыру). Егер оқыту интерактивті
жүргізілсе, яғни ақпарат ала отырып түсініксіз сәттерді талқылауға, сұрақ
қоюға мүмкіндік алса берілген ақпаратты тез меңгереді және алған білімдерін
бекіте отырып, мінез-құлық дағдылары қалыптасады.
Тренинг жүргізуге қойылатын талаптар:
• оқушылар бір-біріне бетпе-бет отыратындай етіп айналдыра орындықтар
қоюға мүмкіндігі бар кең бөлме (бұл жағдайда еркін пікір алмасуға,
жаттығулар мен серігу кезеңдерін жүргізуге ыңғайлы болады. Бір-біріне
сенімділік артып, қызығушылық танытады, ынталы болады);
• тренингке қатысушылар саны 20-25 адамнан аспауы керек. «бұл сенім
атмосферасын туғызатын және барлық қатысушылардың назарын тұрақты аударуға
мүмкіндік беретін қатысушылар саны);
• бүкіл тренинг бойында достық көзқарастағы сенімді атмосфераны жасау
және қолдау;
• тренингке қатысушыларды марапаттап отыру және барлығының оған
қатысуын қадағалау;
• оқытушы-жаттықтырушы өз пікірін ұсынбай-ақ қатысушыларды сабақтың
мақсатын орындауға жетелеуі тиіс;
• оқытушы-жаттықтырушы әрбір жаттығудың уақыт шеңберін сақтауы керек;
• тренингтің бірінші сабағында «танысу» жаттығуы өткізіледі және
«келісім» (топтық жұмыс ережесі) қабылданады;
• теориялық жадығат пен интерактивті жаттығулардың, серігудің арасында
сабақтастық болуы керек;
• кез-келген тренинг сабақ басталарда сол сабақтың мақсаты мен
міндеттері айтылады, ал соңында қортындыланады;
• кез-келген тренинг қандай мақсат қойылса да, әрдайым танысу мен
жұмыс ережесін жасаудан басталады.
Тақырып-6. Оқытудың интерактивті технологияларын оқу-тәрбие үдісінде тиімді
пайдалану
Интерактивті құралдарды пайдаланудың тиімділігі.
Білім беру жүйесінде интрактивті құралдарды пайдаланудың маңыздылығы.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру
жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ұлттың болсын
толығып өсуіне, рухани әрі мәдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де,
түп қазығыда – мектеп. Мектептердің білім деңгейін көтеру және онда
интерактивті құралдарды пайдалану арқылы оқу – тәрбие процесін тиісті
деңгейге көтеру, мектеп ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжымның
жүйелі басшылыққа алған бағыты деп есептейміз. Интерактивті құралдарды
қолдану негізінде мектепте жаратылыстану бағытының пәндерін оқыту сапасын
арттырып, білім беруді ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін
ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру
негізгі міндеттерінің біріне айналды. Қазақстан Республикасының Білім
туралы заңында : «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – білім
беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау керек» деп көрсетілген.
Солардың бірі білім беруді ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту
құралы болып компьютер саналады. Сондықтан кез – келген білім беру
саласында мультимедиалық электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді
оқытуға пайдаланылады. ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі,
технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына,
кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ
ғасыр –ақпараттандыру ғасыры» деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми
– техникалық прогрестің негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын
жаңа кезеңіне енді. Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда
педагогтардың біліктілігін ақпараттық – коммуникациялық технологияны
қолдану саласы бойынша көтеру негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы – оқушыларға ақпараттық білім негіздерін
беру, логикалық – құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық
технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде пайдалану
дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу. Олай болса,
ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік – ақпараттық
бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық бағдарларын
дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының құрамдас
бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір жолы.
Ақпараттық бірлікті қалыптастыру: мектептің материалдық -техникалық
базасына; ақпараттық қоғам саясатының мақсаты мен міндеттеріне; оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесіне; оқушылардың жас ерекшеліктері
мен меңгеру қабілеттеріне, педагог мамандардың информатикадан білім
деңгейлерінің сапасы мен шеберліктеріне, оқу – тәрбие бағытының ақпараттық
қоғам бағытымен өзара байланысына тәуелді. Қазіргі уақытта жаратылыстану –
ғылыми білім беруде сабақ барысында интерактивті құралдарды қолдануда.
Интерактивті құралдардың көмегімен мұғалімнің , оқушының
шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашылып отыр. Білім берудегі интерактивті
технология – мұндағы интерактивтісөзі- inter (бірлесу), act (әрекет
жасау)ұғымын білдіреді, сабақ барысында оқушының топпен жұмыс жасауға
қатыспауы мүмкін емес, бірін-бір толықтыратын, сабақ барысында барлық
оқушылардың қатысуын ұйымдастыратын оқыту барысы. Интерактивті құралдарды
пайдаланудың тиімділігі. Қазіргі уақытта заманымызға сай қазіргі қоғамды
ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін ақпараттық – коммуникациялық
технологияны қолдану саласы бойынша көтеру негізгі міндеттерінің бірі білім
беруді ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып
компьютер саналады. Сондықтан кез – келген білім беру саласында
мультимедиалық электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға
пайдаланылады. Бұл бағытта ақпараттық технологияны оқыту үрдісіне екпінді
түрде енгізу бағытында және қолданылатын жаңа құралдардың бірі –
бағдарламалық – техникалық кешен болып саналатын интерактивтік тақта болып
табылады. Қарапайым тақта және компьютер проекторына қарағанда,
интерактивтік тақта сабақ мазмұнын кеңінен ашуына мүмкіншілігі өте зор.
Интерактивтік тақтаны пайдалану кезінде үлкен жетістікке қол жеткізу үшін ,
тек қана сауатты сабақ жоспарлап, керекті материалдарды дайындау керек.
Сабақта мұғалім интерактивтік тақтаны бір емес бірнеше рет пайдалана алады,
қарапайым тақтаға қарағанда интерактивті тақта пайдалануға ыңғайлы, әрі
уақыт үнемдейді. Интерактивті тақта оқытудың басқа тәсілдеріне қарағанда
(салыстырғанда), көптеген жетістіктері бар. Бұл жетістіктер туралы өз
сабағында интерактивтік тақтаны пайдаланатын мұғалімдер ғана айта алады.
Қызметтестер мен біріге отырып сабақта дайындалу арқылы жақсы әсерге қол
жеткізуге болады, бұл тек қана міндеттерді бөліп беру мен уақытты үнемдеу
ғана емес, сонымен қатар берілген материалдардың сапасын да арттырады.
Мұғалімдердің көрсетуінше интерактивтік бағдарлама олардың жартылай жұмысын
атқарады, мысалы: белгілі бір материалды интерактивтік тақтада орындау
арқылы файлдағы белгілермен өзгерістерді сақтап қалуға болады, бұны сабақта
болмай қалған оқушыларға қайта түсіндіруге немесе келесі жолы тағы да
қолдануға болады. Оқу материалдар базасын жасау, қызметтестермен жасаған
материалдарды өз сабағымда пайдалану арқылы мұғалімдер уақытын үнемдейді.
Материалдарды оқып үйрену барысында интерактивтік тақтаны пайдалану
білім өрісін кеңейтуге мүмкіндік береді, сондықтан мұғалімдердің дайындаған
материалы оқушыларға түсініктірек болады. Көп мұғалімдердің байқағанындай
сабақтың оқушыларға қызықты және дәлелді (мағыналы) болады, және оны
(оқушылар) жылдам есте сақтайды. Интерактивтік тақта оқу сапасын жоғары
деңгейде тағы да мұғалімдердің уақытын үнемдейді, оған бұрын өтілген
материалдардың екінші рет қайталауға қажеті жоқ. Интерактивті тақта барлық
сабақта қолдану мүмкін, жоқ болмаса сабақтың әрбір сатысында. Басқа да
заттар сияқты интерактивті тақтаны пайдаланудан ең көп тиімділікке сабақта
қойылған мақсаттарға сәйкес қолдану арқылы жетуге болады. Интерактивтік
тақтамен бірге жүретін бағдарламалық нұсқаулықты жақсы біліп, оны сабаққа
дайындалғанда қолданулары керек. Мұғалімдерге тағы басқа да бағдарламалық
құжаттар керек.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, айта кетейік: Сабақ алдын-
ала дайындалған болу керек, сонда ғана материалдар жылдам түсіндіріледі.
Интерактивтік тақтада бір уақытта бірнеше материалдарды қолдануға болады:
бейне, дыбыс, сурет, мәтін, және т.б. Сабақ соңына дейін логикалық үздіксіз
түрде болса, сонда ғана сабақ қойылған мақсатына жетеді; Сабақ кезінде
сақталған файлдар оқушыларға беріледі: сондай-ақ бұл файлдарды келесі
сабақта өтетін материалдарды қайталау және толықтыру үшін қолданылады.
Интерактивтік тақта оқыту тиімділігін қалай арттырады. Сабақта
интерактивтік тақтаны қолдану баланың мектепте оқыту тиімділігін арттыру.
Сабақ үрдісінде пайдаланып жүрген әдіс-тәсілдер оқушылардың оқуға деген
ынта-ықыласының, дағды мен ой-өріс,білім-біліктерінің артуымен сипатталары
сөзсіз. Білім деңгейін көтеруе интерактивті құралдарды пайдалану
Оқу – тәрбие процесін тиісті деңгейге көтеру, ұстаздарының,
басшыларының, педагогикалық ұжымның жүйелі басшылыққа алған бағыты деп
есептейміз. Интерактивті құралдарды қолдану негізінде мектепте
жаратылыстану бағытының пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді
ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады. Оқу процесінде, оның
ішінде практикалық сабақтарда интерактивті құралдарды қолдану мұғалімнің
жеке тәрбиесіне, шығармашылық ізденісіне байланысты. Интерактивті құралдар
оқыту формасын ұйымдастыруды түрлендіруге, дәстүрлі оқыту әдістеріне жаңа
элементтер енгізуге мүмкіншіліктер жасайды. Бұл оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын арттырады. Интерактивті құралдарды орынды қолдану оқыту
сапасын жетілдіруге көмектеседі.
Интерактивті әдістің тиімділігі:
• Өзіңе деген сенімділікке тәрбиелейді;
• Шешендік өнері дағдылары қалыптасады;
• Тыңдай білуге үйретеді;
• Танымдылықтың маңызын түсінуге көмектеседі (үнемі абсолюттік шындық
бола бермейді);
• Сыни ойлауға дағдыланады;
• Өз пікірінің айту құқығының бар екенін сезінеді;
• Пікірлердің сан алуан болатындығын жақсырақ түсінеді;
Осының бәрі “Оқу шеберлігі” идеясына саяды.
Оқу шеберлігі – бұл барлық даму үстіндегі және озық елдердің азаматтарына
қажетті ой еркіндігі болып табылатын дағды.
Оқытудың интерактивті технологияларының қолданылуы
|Атауы |Мақсаты |Мәні |Механизмі |
|Даралап |Оқушылардың |Оқу-танымдық |Ізденістік |
| |танымдық, |міндеттерді |әдістер;танымдық |
| |шығармашылық |дәйекті және |міндеттер қою, ой |
| |ой-өрісін дамыту |мақсаткерлікпен |операцияларын |
| | |ұсыну |жүзеге асыру |
|Модульдік оқыту |Оқытуды |Оқушының жеке |Мәселелік әдіс, |
| |оңтайландыру, жеке|жұмысын |жеке қарқынмен |
| |ттұлғаның ойлау |ізденімпаздықпен |жұмыс |
| |деңгейін бейімдеу |орындауы | |
|Дамыта оқыту |Жеке тұлғаны және |Білімін, |Оқушыларды алуан |
| |оның қасиеттерін, |біліктіліктерін |түрлі ой қызметі |
| |ойлау қабілетін |шығармашылық ойлау|түріне тарту. |
| |дамыту |қабілеті арқылы | |
| | |әлеуметін | |
| | |жетілдіру | |
|Саралап оқыту |Ойлау қабілетін |Бағдарламалық |Жеке дара оқыту |
| |және т.б. |материалды әр |әдістері |
| |қабілеттерін |түрлі жобадағы | |
| |дамытуға оңтайлы |деңгейде ұсыну, | |
| |жағдай туғызу |міндетті деңгейден| |
| | |төмен емес. | |
|Ойын арқылы |Білімді, білікті, |Ақпараттар |Шығармашылық |
| |дағдыны игерудің |іздеуге, өңдеуге, |қызметке тартатын |
| |тұлғалық- |игеруге |ойын әдістері |
| |қызметтік сипатын |бағытталған өз | |
| |қамтамассыз ету |бетінше | |
| | |атқарылатын | |
| | |танымдық қызмет | |
[pic]
Тақырып-7. Білім беру жүйесіндегі инновациялык технологияның теориялык
негіздері
Инновациялық оқыту түсінігі
Инновациялық оқытудың негізгі ілімдері
Инновациялық оқыту әдістемелерін оқу бағдарламасында қолдану.
Инновация – педагогикалық процеске оқыту мен тәрбиенің жаңа
тұжырымдамаларын, оқу жоспарларын және бағдарламаларын, түрлерін,
әдістерін, құралдарын енгізіп, мақсатңа жету.
Инновациялық процессіз мектептің дамуы мүмкін емес. Мектептің
тарихында оқыту мен тәрбиенің ескі түрлері, құралдарының орнына жаңа, озық
үлгілер келген кездер көп болды. Мысалы: 20 жылдары мектеп тәжірибесіне
жобалау әдісі бойынша топқа үй тапсырмалары берілді. Осы тәсілді жаңашыл
мұғалім Н.П.Гузик өзгертіп қолданды.
70-80 жылдары Ш.А.Амонашвили, И.П.Волков, С.Н.Лысенкова, В.Ф.Шаталовтардың
жаңашылдық іс-тәжірибесі сол кездегі ұстаздар қауымының тарапынан үлкен
қолдауға ие болды.
Инновациялық мектептердің мақсаты - жеке тұлғаны жан-жақты дамыту.
Н.Нұрахметов инновацияны мынадай топтарға бөледі:
• білім мазмұнындағы инновация;
• оқу-тәрбие процесінің әдістемесі, технологиясы, түрі, әдістері және
құралдарындағы инновация;
• оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудағы инновация;
• мектептегі басқару жүйесіндегі инновация.
Жаңалықтан кейін болған өзгерістердің сипатына қарай топталған инновацияның
түрлері:
- жеке, бір-бірімен байланысы жоқ;
- модульдық (бір-бірімен байланысты): бір-біріне жақын пәндерге және жас
деңгейлері бірдей оқушылармен жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарына
енгізілген жаңалықтар;
- жүйелі: барлық мектептерде болатын өзгерістер.
Иновацияның түрлері: модификациялық, комбинаторлық, түбірлі.
Модификациялық инновация - педагогикадағы әдіс-тәсілдерді жетілдіру.
Мысалы: А.С.Макаренконың қиын балаларды тәрбиелеу әдістерін А.Ысқақов осы
заманға лайықтап қолданды
Комбинаторлық инновация - белгілі әдістердің элементтердің бір-біріне
қосу. Инновацияның бұл түрін қазіргі кезде тілдерді оқыту әдістемесімен
айналысатын ғалымдар қолдануда. Түбірлі: мектепке білімнің мемлекттік
стандарттарының енгізілуі.
Иннавациялық іс-әрекет – қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына
сай мектеп жұмысын дамытатын, мектеп өміріне оң өзгерістер әкелетін іс-
әрекет. Әрбір мұғалім өзінің оқу-жұмысын дамыту үшін түрлі құралдар арқылы
өзінің іс әрекетін саналы түрде өзгертеді.
Инновациялық процестің кезеңдері:
• иновацияның себептері;
• жаңалықты жобалау;
• жаңалықты жүзеге асыру.
Инновациялық іс-әрекетке орта да әсер етеді. Мектеп жаңалықтың себебін,
жобасының дұрыстығын дәлелдеп, жаңалыққа мұғалімдерді, оқушыларды, ата-
аналарды қызықтыра білгені жөн. Инновациялық процесті күшейтетін бес
фактор:
• мектеп басшыларының шығармашылығы, оқытудың жаңа технологияларын
жасауға қабілеттілік, педагогикалық процеске қатысушылардың бір-бірімен
өзара әрекеті және қарым қатынасы;
• инновациялық процестің жоспары, бағдарламасы;
• бағдарлама, жоспар бойынша мектепке ғалымдардың кеңес беруі, керек
жағдайда инновациялық процеске түзетулер енгізуі. Жоспарда нәтижелерге
жетуге ықпал ететін жағдайларды көрсетіп, сәтсіздік болғанда оны жоятын
шараларды да белгілеу;
• әлеуметтік-экономикалық жағдай;
• инновациялық процеске қатысушылар: бастама көтерушілер,
көмектесушілер, қарсы тұрушылар.
Білім беру саласындағы инновациялық технологиялардың басты мақсаты
күнделікті өзгеріп жатқан өмірге оқушыларды дайындау болып табылады. Мұндай
оқыту оқушылардың мүмкіндіктеріне сәйкестендіре отырып жүзеге асыруға
негізделеді.
Педагогикалық инновациялық технология – оқу процесін жүзеге асыру
техникасының мазмұны, жоспарланған оқыту процесінде жетістікке жету және
педагогикалық теорияға, әдістемеге, мұғалімнің оқыту қызметін жоспарлауға
бағытталған.
Педагогикалық технологияға тән ерекшеліктер:
1. Болжайтын нәтижеге жету үшін алдын-ала белгіленген уақытта немесе
мұғалім мен оқушы денсаулығының физикалық, техникалық қорын жұмсау
деңгейін алдын-ала айқындау керек.
2. Нақты жетістік критерийлер мен параметрлер арқылы зерттеледі.
3. Педагогикалық технологияны кез келген мұғалім игеретініне кепілдік
беруге болады.
4. Педагогикалық технологияны оқытуда іс-әрекет арқылы ықпал ету
теориясын міндетті түрде сақтауды қажет етеді.
Сонымен қазіргі заманғы арнаулы орта білім беретін оқу орындарында
әлеуметтік педагогикалық жүйе ретінде, оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын
модернизациялау деңгейінен (бағдарлама, оқулық және т.б.) өтіп, екінші
баспалдақ – технология деңгейіне көтерілу қажет екені даусыз.
Педагогика саласындағы ғалымдардың көзқарасында педагогикалық
технология дидактикалық процестермен, оқыту құралдарымен, ұйымдастыру
түрлерімен байланысқан, оқыту жүйесінің құрамды бөлігі болады. Осы оқыту
жүйесі «нәтижелі қалай оқытуға болады» деген дәстүрлі сұраққа жауап береді.
Яғни, педагогикалық технология дегеніміз, барлық бөлшектері ойластырылған
оқу және педагогикалық іс-шаралардың жобаланған моделі, оқу үрдісін
ұйымдастыру және жүргізуде оқушы мен мұғалімге барлық ыңғайлы жағдай туғызу
және педагогикалық технология оқу процесін толық меңгеру идеясын іске
асыруды болжайды.
Тиімді сабақтар жүйесі негізінде технология мынадай міндеттерді шешеді:
оқушының танымдық қызығушылығының жоғары деңгейі мен өз бетімен ойлау
белсенділігін құрады және қолдайды. Сабақ уақытын үнемді және мақсатты
пайдалану, оқушының ойлау әрекеттері тәсілдерін қалыптастыру және дамыту;
оқушы мен мұғалім арасындағы жоғары деңгейдегі жақсы қарым-қатынас; алынған
білім, білік дағдысының көлемі мен тұрақтылығы.
Енді, осы инновациялық педагогикалық технологиялардың ішіндегі орыс
ғалымы, академик В.М.Монахов ұсынып отырған технологиялық картамен
тереңірек танысайық. Технологиялық карта – болашақ оқу процесінің болжау
паспорты, бұнда оқу процесінің басты параметрлері беріледі.
1. Мақсат қою. 2. Диагностика. 3. Мөлшерлеу.
4. Болжаудың логикалық құрылымы. 5. Коррекция (түзету).
В.М.Монаховтың педагогикалық технологиясы үш объектімен жұмыс жасауға
негізделген: технологиялық карта (ТК), сабақтың ақпараттық картасы (САК)
және оқушы дамуының ақпараттық картасы (ОДАК). Осы аталған технологияның
жүйелілігі педагогикалық технология объектілерін жобалау процедурасын
анықтайды. Бұған мысал ретінде өзім сабақ беретін «Физика және астрономия»
пәнінен «Атом ядросының физикасы» тарауын алайық.
Тақырыптық жоспар жасау үшін технологиялық картадағы «Оқу процесінің
логикалық құрылымы» жолына осы тарауда өтетін сабақтардың санын көрсетеміз.
Содан соң оқушыларға тарау бойынша білім беруде жетістікке жетуге кепілдік
боларлықтай, бірқатар кішігірім мақсаттарды қоямыз. Қойылған кішігірім
мақсаттар арқылы жетістікке жету үшін «диагностика» қатарына қысқа мерзімді
өзіндік жұмыстарды белгілейміз. Диагностика жүргізілетін сабақты «логикалық
құрылым» қатарына белгілейміз. Диагностика төрт тапсырмадан тұрады: оның
ішінде екеуі – білім стандартына сәйкес, ал қалған екеуі күрделі тапсырма
(№3 – «жақсы» деген бағаға, №4 – «үздік» деген бағаға) болуы керек.
Диагностиканың толық вариантын «диагностика» қатарына жазамыз. «Үй
тапсырмасының мөлшері» қатарына диагностикаға жақсы дайындық боларлықтай
есептер мен тапсырмалардың нөмірлерін көрсетеміз. «Коррекция (түзету)»
қатарына оқушылардың дәстүрлі қиындықтары жазылады. Сабақ беру барысында
технологиялық карта барлық оқушыда болуы тиіс. Бұл оқушыларға да, олардың
ата-аналарына да оқу процесі кезінде бағыт-бағдар беруге, диагностикада
күтілетін жұмыс пен тапсырманың мақсатын дәл білуге көмектеседі. Әрбір
оқушы қалаған бағасына сәйкес жұмыстың қандай бөлігін орындауды өзі шешуі
тиіс. Бұл технологияның жетістігі сол, оқушы мен ата-аналарға білім беру
процесі толығымен айқындалған. Бұл оқушыларға сабақта жақсы жетістіктерге
жетуге көмектеседі.
Тақырып-8. Педагогикалық инновация негізінде мектеп жұмысын ұйымдастыру
Педагогикалық инновациялық іс-әрекет түсінігі
Мектеп жұмысын ұйымдастырудағы инновациялық технологиялар
Мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау ісі күрделі
және шығармашылық мәселелердің бірі болып табылады. Педагогикалық тәжірибе
- оқыту, білім беру және тәрбие тәжірибесі, дәлірек айтсақ нәтижесі
оқушының жеке тұлғалық сапаларынан көрінетін, белгілі бір мақсатпен
ұйымдастырылатын педагогикалық процесс.
Көпщілік мұғалімнің педагогикалық тәжірибесі – бұл педагогикалық
ғылымының жетістіктерін қолданып жұмыс істеп жатқан білім беру ұйымдарының
тәжірибесі.
Озат педагогикалық тәжірибе сөзін түрліше түсінеміз. Кең мағынада озат
педагогикалық тәжірибе - мұғалімнің шеберлігінің жоғары деңгейі, тұрақты
педагогикалық нәтиже беретін оқыту және тәрбие тәжірибесі. Мұғалімнің
тәжірибесінде жаңалық болмауы мүмкін, бірақ ол ғылымда белгілі
принциптерді, әдістерді табысты түрде қолданып, басқа мұғалімдерге үлгі
болып, озат тәжірибесі басқа мектептерге таратылады.
Педагогикалық озат тәжірбиенің тар мағынасы: шығармашылық ізденіс,
жаңалығы бар тәжірибе, жаңашылдардың тәжірибесі. Мұндай педагогикалық
тәжірибе өте құнды, себебі ол мектеп тәжірибесіне жаңалық енгізеді.
Сондықтан, бірінші кезекте осы тәжірибені талдап, баға беріп, тарату керек.
Жай шеберлік пен жаңашылдық арасындағы айырмашылықты көру қиын, себебі
мұғалім ғылымда белгілі принциптер мен әдістерді қолданып, қол жеткен
жетістіктермен шектелмейді, жаңа әдістерді қолданып, немесе ескі әдіс-
тәсілдерді тиімді етіп үштас-тырып, бірте-бірте жаңашыл болады, олай болса
кез келген жақсы тәжірибені мектептің тәжірибесіне енгізуге болады, біраң
жаңашыл мұғалімдердің іс-тәжірибесін жан-жақты талдап, қорытындылап, тарату
керек.
Озат педагогикалық тәжірибенің белгілері, оған қойылатын талаптар.
Бірінші белгісі – қоғам дамуының бағытына, әлеуметтік сұранысқа сәйкестігі.
Озат мұғалімдер мен білім беру ұйымдарының қызметкерлері өмір талаптарына
сай жұмыс істеп, педагогикалық процесті жетілдірудің тиімді жолдарын
табады.
Озат тәжірибенің екінші белгісі – педагогикалық қызметтің тұрақты, жақсы
нәтижелері. Педагогикалық "өнім" - оқушылардың білім, іскерлік,
дағдыларының, жалпы дамуының, тәрбиелілігінің деңгейі.
Мұғалім сабақтарын дұрыс бағалап, оқушылардың білім сапасын тексеріп,
жауап алынатын сұрақтар:
• оқушылардың бағдарламадағы оқу материалын меңгеруі;
• өз беттерімен білім ала білуі;
• білімдерін шығармашылықпен тәжірибеде қолдануы;
• оқушылардың жалпы дамуы.
Білім сапасы оқушылардың байқампаздығынан, талдау, жинақтау,
абстракциялау іскерлігінен, оқу материалымен жұмыс істеу жолдарын
анықтаудан, іс-әрекеттің жүйесін белгілеуден, өз іс-әрекетін бақылап, оған
керек жағдайда түзетулер енгізуінен көрінеді. Оқушылардың тәрбиелілігі
олардың пікірлерінен, мінез-құлқынан, жүріс-тұрысынан байқалады. Озат
тәжірибенің үшінші белгісі - оқыту, тәрбие, дамуда тұрақты, жақсы
нәтижелерге жету үшін мұғалімдер мен оқушылардың өз күштері және құралдарын
орнымен жұмсауы. Оқушыларға шамадан тыс қосымша тапсырмалар беріп, басқа
пәндерді меңгеруге зиян келтіріп, білім сапасын көтеретін тәжірибе озат
тәжірибе деп есептелмейді.
Жаңалық – озат тәжірибенің төртінші белгісі.
Педагогикалық озат тәжірибе оқу-тәрбие жұмысын үнемі дамытып және
жетілдіріп отырады. Сондықтан, әрбір мұғалім еліміздегі жаңашыл ұстаздардың
бай тәжірибесін, белгілі педагогтар мен психологтардың ғылыми еңбектерін
терең зерттеп, олардың ұсынбаларын өз ісінде шеберлікпен пайдаланғаны жөн.
Мектептерде педагогикалық тәжірибені зерттеудің кейбір талаптары бар.
Олар: мұғалімнің өз тәжірибесін өзі зерттеп жинақтауы, педагогикалық еңбек
шеберлерінің жұмыс жүйесін зерттеу және жинақтау; бір педагогикалық тақырып
бойынша бірнеше мұғалімдердің іс-тәжірибелерін зерттеу және жинақтау;
жаңашыл мұғалімдердің озат тәжірибесін тарату және оны тәрбие процесіне
енгізу; педагогикалық ғылыми-зерттеу институттарының басшылығымен оқу және
тәрбие салаларында орын алып отырған мәселелерді тауып, оны шешуге ат
салысу.
Оқыту мен тәрбиенің тиімді тәсілдері мен әдістерін табуда мұғалімнің
өз тәжірибесін өзі зерттеп, жинақтау ісі – әрі қиын, әрі үрделі
мәселелердің бірі. Мұғалім оқыту мен тәрбие салаларындағы орын алып отырған
бір мәселені шешу үшін әдіс-тәсілдерді таңдап алып, олардың оқушыларға
ықпалын сабақ тәрбиелік іс-шаралар арқылы бақылайды. Мұғалім зерттеу арқылы
түскен материалдарды талдап, қорытындысын үнемі дәптерге жазып, оқушылардың
ынтасы мен таным қабілетін дамту жолдарын іздестіріп, өз жұмысындағы
жетістіктер мен мүмкіншіліктерді көріп, оларды жоюдың тиімді жолдарын табу
үшін педагогикалық әдебиеттермен танысады.
Мұғалім өз мектебіндегі немесе көршілес мектептердегі тәжірибелі
мұғалімдердің тәрбие жұмыстарымен танысып сабақтарына қатысып, олардың
оқыту мен тәрбие әдістерін өзінің әдістерімен салыстырып, тиісті
қорытындылар жасап, зерттеу жұмысының құжаттарын, атап айтсақ, сабақ
жоспары, күнтізбелік-тақырыптық жоспар, оқушылардың жазба жұмыстары,
дәптерлері, сынып жетекшісінің оқу-тәрбие жұмысының жоспары, оқушылардың
баяндамаларын жинақтайды.
Тақырып-9. Оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды ендіру жолдары
Инновациялық оқытудың теориялық аспектілері
Инновациялық оқытуды сабақ барысында қолдану
Инновациялық технологияларды оқу-тәрбие саласында пайдаланудың болашағы
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру
жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және
кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау керек»
деп атап көрсетілген. Сонымен қатар Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» Жолдауында
«Білім беру реформасы-Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі» деп атап
көрсетуі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі арттырып отыруды талап
ететіндігін көрсетеді. Демек,заман талабына сай бәсекеге қабілетті жас
ұрпақты тәрбиелеуде, оқушыларға қажетті білімді меңгертудің тиімді
жолдарын, әдіс-тәсілдерін талмай іздеу-әр ұстаздың міндеті. Әрбір педагог
өз жұмыс тәсілі мен формасын,өз педагогикалық технологиясын таңдай отырып,
білім алушылардың білімін жетілдіру бағытында жұмыс істеуі керек.Осыған
байланысты әр түрлі әдістерді қолданудың қажеттігі туындайды.
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып,әлемдік білім беру кеңістігіне енуге ұмтылыс бар. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты
болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны
жаңарып,жаңа көзқарас,жаңаша қарым-қатынас пайда болды.
Қазіргі ақпараттық қоғам барлық типті оқу орындарының,оның ішінде
жалпы орта білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары алдына мынадай
міндеттер қойып отыр:
-қажетті білімді өз бетінше ала отырып пайда болған алуан түрлі мәселелерді
шешу үшін оларды тәжірибеде біліктілікпен пайдалануға, өзгеріп отырған өмір
жағдайларына оңай бейімделуге;
-дербес сыни тұрғыда ойлай білуге,білім беру барысында кездескен өзекті
мәселелрді көре білуге,білім беру барысында кездескен өзекті мәселелерді
көре білуге және жаңа технологияларды пайдалана отырып оларды шешудің
тиімді жолдарын табуға,өзінің алған білімдерін қоршаған ортада қай жерде,
қалай пайдалануға болатынын саналы түрде түсіне білуге;
-әр түрлі әлеуметтік топтарда коммуникабелді,тез тіл табыса алатындай
болуға,кез келген жанжалды жағдайлардан біліктілікпен шыға алуға;
-өз адамгершілік қасиеттерін,интеллектісін,мәдени деңгейін дамыту бойынша
өз бетінше жұмыс жасауға қабілетті бітірушілерді дайындау.
Мұның өзі еліміздегі білім беру жүйесінің бұрынғы қалпында қала
алмайтындығын,оның әлемдік тәжірибелерді негізге ала отырып даму қажеттігін
көрсетеді.
Қазіргі жағдайда еліміздің білім беру жүйелерінде жаңа адамды
қалыптастыру бағытында сан алуан жұмыстар жүргізілуде. Оның ең бастыларының
бірі де бірегейі-білім мазмұнын ұлттық негізде жетілдіре отырып білім мен
тәрбиені ұлттық рухта әлемдік жүйеге жақындастыру. Сондықтан оқу-ағарту
саласының оқу үрдісіне жаңа технологияларды кең көлемде енгізу талап
етіледі.
Қазақ мектебінің басты мақсаты-жас ұрпақтың терең білім алып,ой-
өрісін өсіріп,шығармашылықпен жұмыс істей алуына жағдай туғызу, сөйтіп
әрбір оқушының өзін-өзі дамытуына, өз мүддесі мен қызығуын
қанағаттандыруына ынталандыру,бойындағы қабілетіне сай білімін ұштауына
ықпал жасау.
Оқу үрдісінің өзін технологияландыруды «0қытуды технологияландыру»
немесе «педагогикалық технология» деп атайды. Осы екінші мәселе бала оқыту
үрдісінің жалпы заңдылықтарына сүйеніп,оның бірыңғай тиімді жүйесін құру,
оқу және оқыту қызметтерін толық қамтамасыз ету жағдайларына байланысты
педагогикалық зерттеу нысанасына айналып отыр.
Білім беру тәсілдерін инновациялық технологиялар негізінде жетілдіру,
оқыту мен тәрбиелеу ісін ізгілендіру,ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып
даралап,саралап оқыту арқылы оқушыны дамытуда білім,білік,дағдыны
жетілдіруге негізделген білім беру педагогикада адамның өзін тануын және
тұлғаның психикалық,физикалық саулығын қамтамасыз ету мәселелерін алға
шығарып отыр. Инновациялық технологияларды қолдана отырып оқыту-бұл таным
әрекетін ұйымдастырудың арнаулы формасы. Оқытудың бұл формасы алдына нақты
және бағдарланған мақсат қояды. Сондай мақсаттарының бірі-оқу үрдісінің
өнімділігін арттыратын оқушының ақыл-ой емелдіктерін,өз жетістіктерін
сезінетіндей жайлы жағдай тудыру. «Интерактивтік оқыту»1990 жылдары
интернет желісінің дамуымен байланысты пайда болды. Осыған орай,көптеген
ғалымдардың түсіндіруінше,интерактивті оқыту компьютер және интернет
желісін пайдалану арқылы оқыту дегенге саяды.
Оқушының қай ортада болсын өзіндік әрекеттерді ұйымдастырып, оны
басқарушы бола алатындай дәрежеге жеткізу үшін білім мазмұнын даму
тенденциялары мен оқу үрдісін инновациялық технологиялар негізінде
ұйымдастырып, сабақтың түрлері мен әдіс-тәсілдерін білімділік ұстанымы
тұрғысында жетілдіру қажет.
«Инновациялық технологиялар» тіркесі бүгінгі күні педагогикада, оқу-
тәрбие үрдісінде ең жиі қолданылатын ұғым болып отыр. Белгілі ғалым
М.Поташник «Инновация – оқу бағдарламасын меңгертуде мұғалімнің оқытудың
жаңа әдістемелері мен технологияларын тиімді игеруі» деген анықтама берсе,
Н.Талызина «Инновациялық технологияларды қолданудағы негізгі міндет: сабақ
үрдісінде белгіленген мақсатқа жетуде ең тиімді әдістерді таңдай білу» деп
анықтайды.
Ұстаз үшін ең басты мәселе – оқыту әдісін дұрыс таңдау.
Педагогикалық технологиялардың түсініктемелері мен алуан түрлі
анықтамаларын талдай отырып, барлық технологиялардың айрықша ерекшеліктері
туралы төмендегідей қорытынды жасауға болады:
• оқытудың микромақсаттарының, мақсаттарының айқын, нақтылы анықталуы;
• нәтижелердің жетістігіне бағытталуы;
• тәрбиелеу мен оқыту субъектілерінің іс-әрекеттерінің әрбір кезеңдері
бойынша қадамдық құрылымының анықталуы;
• мониторинг, аралық және соңғы нәтижелерді бағалау;
• тәжірибенің қайталануы мен алмасуы.
Барлық жастағы оқушыларға кез-келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі
ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға, саналы шешім қабылдауға «Сын
тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының пайдасы өзім сабақ жүргізетін
сыныптарда оңды нәтиже беруде. «Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес,
шыңдалған ойлау». Бағдарлама қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс
кезеңдерінен түзіледі. Қызығушылықты ояту бұрынғы білетін мен жаңа білімді
ұштастырудан тұрады. Мағынаны тану – жаңа ақпаратпен танысады. Ой толғаныс
– осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап, салмақтап қалай қолдану
керектігін ой елегінен өткізеді. Толғануды тиімді пайдалануға «Бес жолды
өлең», «Венн диаграммасы», «Еркін жазу» стратегиялары қолданылады. Осы
технологияны қолданған «Адам – табиғат перзенті» тақырыбында: «Ой шақыру –
Табиғат деген не? топтау әдісі пайдаланылады.
Қазіргі заман талабына сай білім беру- бұл қоғам мүшелерінің
адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары деңгейлік және кәсіби
біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру мен оқытудың үздіксіз
үрдісі екендігі белгілі.
Осы орайда оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын
арттырумен қатар ақыл-ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін жеке
пәндерді оқытудың тиімді әдістері мен тәсілдерін іздестіру, қазіргі білім
беру саласының алдындағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
«Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздың болшағын қандай
күйде көргіміз келеді осыны айқындап алатын уақыт жетті» деп көрсетілген
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030 жылға арналған стратегиялық бағдарламасында.
Сондықтан еліміздегі ұлттық қоғамды кемелдендіру ел болашағы-жас ұрпақты
жаңа инновациялық әдісте рухтық тәлім және білім негіздерімен
қаруландырып, қалыптастыру қажет. Білім мен тәрбие ажырамас егіз ұғым.Ұлы
данышпан Әл-Фараби «Тәрбиесіз берген білімнің күні қараң» деген сөзі осынын
дәлелдесе керек. сондықтан бүгінгі ұрпақтарға, білім-ғылым нәрін берумен
қатар, өз халқымсыздың тығылым қағидаларын жеке тұрғыда үйретіп, игерудің
маңызы зор. Себебі, бүгінгі бала ертеңгі ата-ана, бала тәрбиелеуші, халық
өкілі, ел намысын қорғаушы, ата- бабалардың ісін жалғастырушы мәңгілік күш.
сол себепті жалпы білім беретін орта мектептерде бұл мәселені жолға қою,
яғни егеменді елімізге қазақ қоғамын қалыптастыру –басты міндет.
Парасатты да саналы азамат болу үшін бүгінгі таңдағы жас ұрпақтың
білімін терең әрі жан-жақты болғанына не жетсін. елбасы 2030 жылға арналған
бағдарламасында жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, оны дамытудың ерекшелігі
айтылған. Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру
жаңа педагогикалық технологияның түрін, қолдану ерекшелігін ендіруді
міндеттеп отыр. Ал инновация дегеніміз- белгілі бір жүйедегі ішкі
өзгерістер. Педагогикалық инновация дегеніміз- педагогикалық жүйедегі
жаңашылдық.
Тақырып-10. Мектеп мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті Мұғалімдердің
инновациялық білім деңгейін көтеру
Инновациялық білім беру жолдары.
Педагогтың инновациялык іс-әрекеттерін қалыптастыру.
Оқудың иинновациялық әдістерін оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану.
Мұғалімдердің инновациялық білім деңгейін көтеру жолдары маңыздылығы
Жаңа талпыныс, жаңа ашылған жолдардың бірі- білім берудің жүйесінің
жасалуы. Бұл педагогикадағы, тұтас педагогикалық үрдістегі өзгертулермен
тығыз байланысты.Білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша
қарым- катынас (білім мазмұнын жетілдіру, жаңа базистік оқу жоспарына көшу,
жаңа буын оқулықтары мен оқу- әдістемелік кешендерге көшу, т.б.) жаңаша
ойлау калыптасуда.
Жастарға білім мен тәрбие берудің негізі болып саналатын жалпы білім
беретін мектептердің педагогикалық үрдісін жақсарту бірінші кезектегі
мәселе болса, бастауыш мектеп - мұның түп қазіргі , бастауыш білімнің
мемлекеттік стандарты және оны мектеп тәжірибесіне енгізуге шешуші орынды
мұғалім қызметі алатыны анық.
Бүгінгі студент – ертеңгі маман. Оқыту үрдісін басқарудың
педагогикалық-психалогиялық мәселелерін аныктауда педагог пен оқушылардың
арасындағы карым- қатынастарды ұйымдастыру мұғалімінің теориялык білімінің
болуын қажет етеді. Осыған орай, бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
бөлімдерінде жаңа мазмұн, оны оқыту әдістемесін студенттерге игертудің
түрлі жолдарын іздестірілуде. .
Ғылыми-педагогикалык әдебиттерді зерттеу мұғалімнің инавациялық іс-
әрекетіне байланысты мәселелер жан-жақты қарастырылғанын көруге мүмкіндік
тудырып отыр. Жүйелері бағыттылық зертетеулерде инавациялық іс-әрекет
креативті парадигманың жеке бас, регулятивтік-коммуникативтік және
қорытынды жүйе бөлшегін талдауда анық айқын қарастырылады.
Соңғы он жылдықта «инновация» ұғымы кеңінен таралды. Инновациялық
қозғалыстар білім беру жүйесінің жаңартуының маңызды айғағына айналды.
Инновациялар бірнеше проблемалар тоғысында пайда болады және ауытқымай,
жаңа мәселерді шешеді, білім беру үрдісінің үздіксіз жаңарып тұруына
әкеледі.
Педагогикалық инновация- тұтас білім беру жүйесінің оның жеке
бөлімдерінің компаненттерінің сипаттамасын жақсартатын және жаңалықтардан
тұратын, мақсатты өзгерістер. Бұл- жаңалықты меңгеру үрдісі.
Бүгінгі күндегі инновациялык білім беру-оку және әлеуметтік- тәрбиелік
іс-әрекеттің үрдісі мен нәтижесі, ол жеке адамның және жалпы қоғамның іс-
әрекетінің жаңа түрін жоспарлайды және ынталандырады.
Педагогикалық инновацияларды сипаттайтын критерийлер:
А) оңтайлылық нәтижелер алу үшін жұмсалатын мұғалімдер мен оқушылар күші ,
құралдар шығынын тиімдендіру көрсеткіші;
Б) нәтижелік- мұғалімдер іс-әрекетінде алынған нәтижелердің белгілі бір
тұрақтылығы;
В) жаңалықтарды жаппай тәжірибеде жасампаздықпен қолдану мүмкіндіктері
болуы.
Бұл критерийлерді білу педагогикалық жасампаздық іс-әрекеттің негізі болып
табылады.
Педагогтың инновациялык іс-әрекеті келесі белгілермен сипатталады:
• өзінің жеке касеттерін есепке ала отырып, басқалардың инновациялық
тәжірибесін өзгерту, жетілдіру, кабылдау кабілеті;
• жаңа ғылыми идеалар мен басқалардың тәжірибесінен хабардар бола отырып,
жұмысының нәтижесін ұғыну қажеттілігінен;
• жаңа ғылыми зерттеулер, олардың әдістемелік жүзеге асуын үздіксіз
тәжірибеге еңгізумен;
• педагогикалық инновацияның жаңа әдістері мен тәсілдері өз бетінше
жасаумен:
• педагогикалық кертартпалықпен, догмамен, артта қалушылықпен белсенді
күрес жүргізумен.
Айтылғандарды есепке алғанда, педагогтың өнімді инновациялык іс-
әрекеттінің көрсеткіштері мыналар:
• педагогикалық еңбектің тиімділігі:
• оқу- тәрбие үрдісіне қатысушылардың педагогикалық талаптары мен
бағытарының бірлігі;
• жеке тұлғаның шығармашылық тұлғасының калыптасуы;
• Мұғалім беделінің өсуі,
• Оқушылардың істі талдау әдіс- тәсіліне, диактикалық ойларға үйренуі;
• Оқу және үрдісінде зерттеу тәсілінің педагогикалық қызмет үлгісіндегі
ашулары.
Қазіргі кезде әрбір қоғам мамандарының алдына қойған талаптарына
сәйкес «маман моделін» маман профессиограмасын жасау міндеті-жұртшылықтың
назарын өзіне аударуда.
Бұл міндетті шешуге байланысты ғылыми зерттеулер жүргізіп жүрген
ғалымдар, педагогтар,психологтар, бар ( Н. В. Кузьмина, Ф. Н. Гоноболин, В.
А. Сластенин, А. И. Щербаков, Н.А. Сорокин). В.А. Сластениннің пікірі
бойынша, мұғалім профессиограммасы мыналарды қамтиды:
1) коғамның саяси сапалары;
2) Әлуметтік- психология этикалык- педагогикалық және ұстаздык жеке
басының сапалары;
3) Психологиялық және педагогикалық даярлық.;
4) Мамандық бойынша даярлық;
5) Пән бойынша даярлайды.
Бұл сапалар мұғалімдік қызметке қойылатын жалпы талаптардан
туады.
Инновацияның мазмұндық құрлымына кіретіндер- білім беру-
тәрбиелеу үрдісінде, оқу-тәрбие жұмысын және оларды меңгеріп алу,
зерттеу, мектепттегі оқу- тәрбие үрдісіне енгізу.
Болашақ ұстаздың инновациялық іс-әрекеті төрт түрлі өлшеммен
сипатталады:
• инновациялық іс-әрекеттің қажеттілігін сезінуі:
•оқу үрдісіне жаңалык енгізуде шығармашылық пен қызмет етуге
даярлығының болуы;
•енгізілеттін жаңалықтардың бағытының дұрыстығына тиімді нәтиже әкелетініне
сенімді болуы;
•белгілі проблеманы шешудегі қолданылатын инновациялық іс-әрекетті толық
өзіне қабылдап, оны енгізе білуі.
Бастауыш сынып мұғалімінің инновацилық іс-әрекеттің негізгі
міндеттері:
*жаңалықты тұтастай және жекелеген кезеңдерінің нәтижелерін болжау;
•жаңалықтың жетімсіз жақатарын анықтап, оны енгізуді ұйымдастыру кезеңді
толықтыру мақсатын көздеу;
*жаңалықтарды басқа жаңалықтармен салыстырып, олардың тиімдісін
таңдап алу, мәні мен зерттелуін анықтау;
*жаңалық еңгізілетін ұйымның инновациялық қабілетін бағалау.
Бұл міндетті шешу үшін (зерттеу проблемасы бойынша) мынадай
қосымша міндеттер қажет:
*арнайы әдістемелік әдебиеттерді, қосымша газет- журнал материалдарынан,
жекелеген әдіскерлер еңбектерінен инновациялық іс-әрекет түрлерімен
танысып, оларға талдау жасау, қолдану мүмкіндіктерін айқындау:
*өз іс-әрекетіне үнемі әдістемелік талдау жасап отыру.
1. Болашақ маманның кәсіби педагогикалық функциялары конструктивтік
ұйымдастрышылық, қарым-қатынастық, дамытушылық, ақпараттық,
зерттеушілік.
Бұл функцияларды іске асыруда мұғалім іс- әрекетінің түрлері бөлініп
көрсетілген:
• өзін оқушының іс-әрекеті жоспарлауда оны дамыту мен қалыптастыру
үрдісінде құрылыдык тұрғыда іске асыру іс- әректінің міндеттерін шешу үшін,
мұғалім оку- тәрбие жұмысының бастауыш білім берудегі білім мазмұны мен
кезеңдерінің әдістемесінің бірлігін сақтау;
• оқушы іс- әрекетінің кұрлысын жоспарлау және оған педагогикалық
жетекшілік жасау;
• негізделген инновациялық іс- әрекетерді таңдау, анықтау;
• ұжымдағы оқушыларды жеке бас ерекшеліктеріне сәйкес тапсырмаларды
ұйымдастыруы кажет.
Бұл кұрылымдылық тұрғыны іске асыруда мұғалім ғылымның, әдістеменің
соңғы жаңалықтарын, инновациялық іс- әрекетті пайдаланып кұрылған сабақтар
жүйесін жасайды. Сабақтын әр кезеңі шығармашылықпен өткізіп, оқушы іс-
әрекетін ұйымдастыруда инновациялық іс- әрекетті тиімді қолдану жоспарын
жасайды. Ұйымдастырушылық іс-әрекет міндеттерін шешу үшін.
• оқушы мен мұғалім арасындағы қарым- қатынасын ұйымдастыру;
• оқушының оқудағы психологиялық және практикалық даярлығын
ұйымдастыруға жағдай жасау
• оқушыларды әртүрі оқу-тәрбие жұмыстарына баулу;
• шығармашылықтарын дамытуға бағытталған жұмыстары ұйымдастыру;
• сабақты тыңдауға бағытталған жұмыстарды ұйымдастыру;
• сабақты тыңдауға, білімді қабылдауға оқушыларды дайындай білуі. Қарым-
қатынас тұрғысындағы әрекеті іске асыру:
• оқушы мен мұғалім арасында іскер қарым-қатынас орнықтыру;
• оқу үрдісіндегі үжымдағы оқушылар қарым- қаттынасын жақсарту; Дамытушы
тұрғыдағы іске асыру қызметі:
• инноватциялық іс-әрекетті оқушының жас өспірім физиологиясына,
педагогикалық, психологиялық ерекшелігіне сәйкес қолдану;
• оқу үрдісіне оқушының ақыл- ой еңбегін ұйымдастыру;
• оку үрдісінде педагогикалық жағдай тудыру арқылы, оқушының өздігінен
ойлауымен оқылатын пәнмен шындық болмыс арасындағы байланысты білу;
• оқушының білімге қызығушылығын арттыру;
• алдынғы қатарлы озық тәжірибелердің оқушы білімін дамытушы әдіс-
тәсілдерін қолдану.
Ақпараттық функцияны іске асыру қызметі;
• оқу материалдарын еркін меңгеріп, оны жеткізе білу әдістемесімен
тәсілдерін қолдана білу;
• пән мазмұнына ғылыми- дидактикалық талдау енгізу;
• оқытуда жаңа технологиялар элементтерін қолдану. Зерттеу функциясы
қызметін іске асыруда:
• проблема бойынша зерттеу жұмысын жүргізу;
• педагогикалық қызмет түрлерін қайта құру мен бағалау;
• инновациялық іс- әрекетті тиімді пайдалану мақсатында оқып үйрену.
Біз ғалымдардың мұғалімнің инновациялық іс-әрекетін нәтижелі атқаруға
мұғалімнің жеке бас қасиеттеріне авторлардың көбі білімді, дағды мен
іскерлікті және бас сапаларды жатқызады. Жұмысымызда жеке бас қасиеттерінің
әр көрсеткіштеріне жеке тоқтап, талқылауды жөн көрдік.
Білім сферасына идеалогиялық әдістемелік, психология -педагогиялық және
ақпараттық мағлұматтар жатады.
Идеалогиялық мағлұматтарға: қоғам дамуының тенденцияларын айқындау,
бастауыш білім беруді жетілдіру, философиалық, педагогикалық-психологиялық
көзқарастарының болуын жатқызадық.
Психалогиялық-педагогикалық көрсеткішке :педагогикалық этика,
инновациялық іс- әрекетті меңгеруге мұғалімнің психалогиялық даярлығын,
жаңалыққа сенімінің болуы, педагогикадан, психалогиядан, әдістемелік
пәндерден білімнің болуы, инновациялық іс- әрекет өлшемдерін,алдыңғы
қатарлы озық тәжірибе туралы білімнің болуын жаткыздық.
Ақпараттық білімге: инновациялық іс-әрекет туралы ақпарат
материалдарын жинақтауда, мұғалімнің монографиалық, педагогикалық,
анықтамалық әдебиеттерімен жұмыс жүргізе білуін жатқыздық.
Өз зерттеуімізде мұғалімнің жеке бас қасиетінің негізгі мамандық
қатаң мынадай іскерлік түрлері қалыптасуы қажет деген ойға келіп отырмыз;
*бастауыш сыныптарда қолданылатын жаңашыл әдістемелерді анықтау
іскерлігі:
• әр оқушының жеке басының қабілетінін есепке алу іскерлігі;
• оқушылардың таным қабілетін , өздігінен білімін, іскерлігі мен дағдысын
жетілдіру іскерлігі;
• жаңашыл әдістемелердің мүмкіндігін мақсаткерлікпен пайдалана білу
іскерлігі.
|Жаңалықты меңгерудің кезеңдері |Нәтижесі |
|Кезең | |
|Таныстыру |Жаңалық туралы білім |
|Қызығушылықтың пайда болуы |Қосымша ақпарат іздеуі |
|Жүзеге асыруды бағалау және шешім|Жүзеге асыру үшін қажетті ақпарат|
|қабылдау | |
| |іздеу |
|Жүзеге асырып кӛру |Жаңалықты қолдану немесе бас |
| |тарту туралы шешім |
|Соңғы шешімді қабылдау |Жаңалықты белсенді және мақсатты |
| |бағытталғандықпен жүзеге асыру |
Жаңалықты енгізуге байланысты мұғалімдердің қатынасына қарай типтері
(Э.М. Роджерс бойынша)
- Жаңашылдар (таңдауда 2,5 % дейін) : жаңалықты жүтуға даяр, жаңаға деген
ашықтығы бар, кез-келген қарым-қатынастан жаңалықты тауып жатады;
- Алғашқы жүзеге асырушылар (13,5% дейін) жаңашылдарды қолдап,
насихаттайды, кеңес береді;
- Алдын-ала көпшілік (34% дейін) алғашқы жүзеге асырушылардан кейін
жаңалықты меңгереді, жаңалықтарды жүзеге асыру үшін оларға біраз уақыт
керек;
- Кейінгі көпшілік (34% дейін) сенімсіздік білдіреді; ӛзінің сұранысына
қарай жаңалықты меңгереді; әлеуметтік ортаның пікіріне назар аударады;
- Шешім қабылдауға түрақсыздар (16%) дәстүрлі құндылықтарға бағытталады;
жаңалықты соңғы болып меңгереді; жаңалықтарды таратуда кедергі болады.
[pic]
«Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» қолданылған әдебиеттер
тізімі
1. Исаева З.А., Мынбаева А.К., Садвакасова З.М., КазНУ им. аль-Фараби,
Активные методы и формы обучения в высшей школе 2005ж
2. Бұзаубақова К.Ж.. Жаңа педагогикалық технология. (Оқулық) Тараз.
ТарМУ,2003ж.
3. Өстеміров Қ.,.Айтбаева А, Қазіргі білім беру технологиялары, Алматы,
2006ж.
4. Нағымжанова Қ. М., Инновациялық оқыту жағдайларындағы мұғалім
қызметінің психологиялық-педагогикалық негіздері. Өскемен, 1999ж.
5. Білім заңы. Алматы, 2007 ж.
6. Мұхаметжанова С.Т., Жартынова Ж.Ә., Интерактивті жабдықтармен
жұмыс жасаудың әдіс-тәсілдері. Алматы, 2008ж.
7. Иманбаева А., Оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандыру технологиялары.
Қазақстан мектебі, №2, 2000
8. Педагогика журналы №2-2009ж.
9. Жаңашыл педагогтар іс-тәжірибелері. – Алматы,1991.
10. Әлімбекова А.С. Білім беруді жаңаша ұйымдастыру тәжірибесінен
//Білім- Образование.// №2(8), 2002
11. Елеубай С. Білім беру технологиясының қазіргі проблемалары. Алматы,
2001. 270б.
12. Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы- оқушыны дамыту құралы
ретінде. –Алматы, 2002
13. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, Рауан, 1993
14. Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. Алматы,2000
15. Тұрлыханова М. Педагогикалық технологиялар оқу үрдісінде. Алматы,
2000
16. Ұлт тағлымы 2001жыл,№4 73-79бет
17. Ұлт тағлымы 2006жыл, №4 53-62бет
18. ХХІғасыр мектебі 2007жыл,№5 5-7бет
19. Шамова Т.И., Третьякова П.И. Педагогические технологии: что это
такое и как их использовать в современной школе.-М.,1994
20. Елеубай С. Білім беру технологиясының қазіргі проблемалары. Алматы,
2001. 270б.
21. Шоқаева Г.Ә. Жаңа технология енгізу арқылы оқу процесінің деңгейін
көтеру. №18,5б.//Қазақстан мұғалімі//№18 2002
22. Курманалина Ш.Х. Совершенствование методической подготовки будущих
учителей начальных классов по обучению математике младших
школьников: учебное пособие, Алматы: Алем, 1999.-160 с.
23. Курманалина Ш.Х. Функциональная модель электронной методической
системы в колледже: Учебное пособие. – Алматы: Алем, 2000. -206 с.
24. Курманалина Ш.Х. Совершенствование методической подготовки будущих
учителей начальных классов по обучению мптематике младших
школьников: учебное пособие, Алматы: Алем, 1999.-160 с.
25. Курманалина Ш.Х. Функциональная модель электронной мстодической
системы в колледже: Учебное пособие. – Алматы: Алем, 2000. -206 с.
26. Курманалина Ш.Х. Методология и технология создания электронной
методической системы в условиях информатизации оброзования:
монография. – Алматы: Алем, 2002. – 316 с.
27. Курманалина Ш.Х. Обновление методического обеспечения учебного
процесса в условиях информатизации образования (в соавторстве:
Н.Б.Чекалева): Монография. Омск: ОмГПУ, 2002. – 89с.
28. Жалпы педагогика. Сластенин, Исаев, Шельянов, 2003 ж.
29. "Педагогика" Безрукова, 1996 ж.
30. "Педагогикалық технологиялар" Сальникова, 2005 ж.
31. Бержанов К.Б., Мусин С.М., Педагогика тарихы. Алматы-2004.
32. Дүйсембекова Ш.Д. Тәрбие үрдісінің ерекшеліктері. Семей 2004.
33. Педагогикалық ізденіс. – Алматы, 1990. – 8-58; 58-100, 147,215-
беттер.
34. Ұстазға рухани қуат керек. Р.Нұртазина туралы//Қазақстан мектебі,
1999. №1-2. 8-11-бет.
35. НұртазинаР.Б. Занимательная грамматика. - Алма-Ата, 1963,1973.
36. Нұртазина Р.Б., Формы патриотического и интернационального
воспитания в казахской школе. Сб. научных трудов. – М., 1980.
37. Фарбер Д.Х. Жизнь – в детях. Народный учитель. – Алма-Ата, 1982.
«Қазіргі мектепте интерактивті оқыту әдістері» пәні бойынша cтуденттердің
өзін-өзі тексеруге арналған тапсырмалар
1. Оқыту әдістері.
2. Сабақ ұйымдастыру түрлері.
3. Дәстүрлі әдістер.
4. Қазіргі кезде қолданылатын әдістер.
5. Оқытудың интерактивті әдістерінің негіздері.
6. Интерактив ұғымына түсінік.
7. Оқытудың интерактивті әдістері туралы ұғым, маңызын дәлелдеп талдау.
8. Жаңа ақпараттық тенологияларды ата?
9. Интерактивті оқытулар: жаңа тәсілдер?
10. Интерактивті әдістердің мәндік ерекшелігі.
11. Оқудың интерактивті әдістері үлгілері.
12. Мектеп мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті
13. Педагогикалық үдеріске қатысты инновация қандай элементтерге
байланысты анықталады?
14. Инновация анықтамасын айтыңыз.
15. Оқытудың инновациялық әдістері мен түрлері
16. Оқытудың дәстүрлі әдістері мен инновациялық әдістерін салыстыр.
17. Тренингтер мен іскерлік ойындарды қолдану
18. Педагогикалық жүйе дегеніміз не және ол жайлы білудің қандай қажеті
бар?
19. Педагогикалық іс-әрекеттегі инновациялылық қандай жағдайларды жүзеге
асырумен анықталады?
20. Педагогикалық инновацияларға нені жатқызуға болады?
21. Педагогикалық жүйеге инновациялық түрлендірулер қандай бағыттар
бойынша енгізіледі?
22. Педагогикалық жүйелерге жаңалық енгізулер деңгейлерінің мәні қалай
сипатталады?
23. Педагогикалық инновациялар қандай критерийлермен сипатталады?
24. Педагогикалық теория инновациялылығы қандай бағыттармен анықталады?
25. Оқу мекемелерінің инновациялылығы қалай сипатталады?
26. Педагогикалық инновациялық іс-әрекет түсінігі
27. Мектеп жұмысын ұйымдастырудағы инновациялық технологиялар
28. Инновациялық оқытудың теориялық аспектілері
29. Инновациялық оқытуды сабақ барысында қолдану
30. Инновациялық технологияларды оқу-тәрбие саласында пайдаланудың
болашағы
-----------------------
Интерактивті
технологиялық әдістің біз үшін пайдасы:
Түрлі әдістерді пайдалану арқылы сабақтың нақты мәнін терең ашуға
көмектеседі
Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туады
Әр оқушының білім деңгейін анықтауға мүмкіндік береді
Оқушыларды ізденіске баулып, өз бетінше жұмыс істеуге үйретеді.
Оқушылардың барлығын бағалауға мүмкіндік аламыз.
Сурет 1 Жаңа педагогикалық технологиялар-болашақ мұғалімдердің кәсіби
бағыттылығын қалыптастыру моделі
жаңа педагогикалық технологиялар негізінде оқу-тәрбие процесін ұйымдастыра
білу;
- педагогикалық процесті басқара білу;
- жалпы білім беруді жобалау;
- ғылыми- зерттеу іс-әрекетімен шұғылдану білігі
К
Ө
Р
С
Е
Т
К
І
ШТ
Е
Р
- мұғалім іс-әрекетінің обьектісі болып табылатын тұтас педагогикалық
үдеріс туралы білімі;
- жалпы білім берудің мақсат, міндеттері, мазмұны, әдіс-тәсілдері,
ұйымдастыру формалары туралы білімі;
- білім алушылардың іс-әрекетін басқарудағы мұғалімінің білімділігі мен
шеберлігі туралы білімі;
- жаңа педагогикалық технологиялардың теориялық және практикалық мәні,
түрлері және пайдалану ерекшеліктері туралы білімі;
- жаңа педагогикалық технологияларды жасау жолдары мен мүмкіндіктері туралы
білімі.
- кәсіби даярлықты жетілдірудің қоғамдық мәнін саналы түрде сезіну;
- кәсіби даярлығын жетілдіруге ынтасының болуы;
- кәсіби даярлықты жетілдіруге қажетті білім, білік және дағдыларды игеруге
қызығушылықтың болуы;
- жаңа педагогикалық технологиялардың кәсіби даярлықты жетілдірудегі
маңыздылығын түсіну;
- жаңа педагогикалық технологияларының тұлғалық мәнін түсіну.
КОМПОНЕНТТЕР
Жаңа педагогикалық технологиялар негізінде кәсіби іс-әрекетті жүзеге асыру
бірлігі мен дағдысы
Болашақ мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті-нің мәні, ерекшеліктері және жаңа
педагогикалық технологиялар негізін-де шеберлікті жетілдіру жолдары туралы
білімі
Жаңа педагогикалық технологияларға қызығушылық-тың, дұрыс қатынастың болуы,
олардың кәсіби даярлықты жетілдірудегі қажеттілігін түсінуі.
3. Іс-әрекеттік
2.Мазмұндық
1.Мотивациялық
ӨЛШЕМДЕР
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz