Файл қосу
Қаржы табиғаты
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейлі СБЖ құжаты |3 деңгейлі СБЖ | |
| |құжаты | |
| | |ОӘК 042-18-4.1.83/03-2013 |
|«Қаржы теориясы» пәннің жұмыс|«Қаржы теориясы» | |
|оқу бағдарламасы |пәннің жұмыс оқу | |
| |бағдарламасы | |
«Қ А Р Ж Ы Т Е О Р И Я С Ы»
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
6М050900 «Қаржы» мамандығы үшін
Семей 2013
1. ҚҰРАСТЫРЫЛДЫ:
Құрастырушы ___________С.Ж. Масалимова, э.ғ.к., «Қаржы» кафедрасының
меңгерушісі
«29» 08. 2013 жыл
2. ТАЛҚЫЛАНДЫ:
2.1.Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университетінің «Қаржы»
кафедрасының отырысында талқыланды
Хаттама № 1_ 29.08.2013 ж.
«Қаржы» кафедрасының меңгерушісі,
э.ғ.к., доцент ____________ С.Ж. Масалимова
2.2. Қаржы-экономика факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында
мақұлданды
Хаттама № 1_ 5.09.2013 ж.
Оқу-әдістемелік бюросының төрағасы,
доцент __________ С.Х. Тойкин
3. БЕКІТІЛДІ:
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді және
басылымға жіберуге ұсынылды
Хаттама № 1_ 18.09.2013 ж.
Оқу-әдістемелік кеңесінің төрайымы ___________ Г.К. Искакова
4. БІРІНШІ РЕТ ЕҢГІЗІЛДІ
Мазмұны:
|1. |Глоссарий | |
|2. |Дәрістер | |
|3. |Талқыланатын сабақтар | |
|4. |Магистранттардың өздік жұмысының тақырыптары | |
|5. |Курстық жұмыстардың тақырыптары | |
|6. |Бақылау сұрақтары | |
|7. |Әдебиеттер | |
1 Глоссарий
Айлық есептік көрсеткіш – зейнетақы, жәрдемавқы және басқа да төлемақыларды
есептеу үшін, сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық төлемдері мен басқа да
төлемдерді қолдану үшін республикалық бюджет туралы заңда жыл сайын
белгіленетін көрсеткіш.
Акциздер – акцизделетін тауарларға және қызметтің акцизделетін түрлеріне
салынатын, олардың бағасына қосылатын және сатып алушы төлейтін жанама
салықтардың түрі.
Акционерлік қоғам – жарғылық қоры акционерлердің арасында таратылған
акциялардың белгілі бір санына бөлінгензаңи тұлға,акциялардың саны олардың
пайдадан өзінің ұлесін (дивидендтер) алу құқығын куәләндырады.
Акция – акционерлік қоғам шығаратынжәне акционерлік қоғамды басқаруға
қатысуға, ол бойынша дивиденд және акционерлік капиталына қатысатын және
иеленушісіне қоғам таратылған жағдайда олның мүлкінің
құқықтардыкуәләндыратын бағалы қағаз.
Арнаулы салық режимі – салық төлеушілердің жекелеген санаттары үшін
белгіленетін және жекелеген салық түрлерін және жер учаскесін пайдаланғаны
үшінтөлемді есптеу мен төлеудің, сондай-ақ олар бойынша салық есептемесін
берудің оңайлатылған тәртібін олдануды көздейтін бюджетпен есеп айырысудың
ерекше тәртібі.
Аудит – аудиторлың келісім шарт негізіндешаруашылық жүргізуші
субьектілердің бухгалтерлік (қаржы) есептемесін, төлем есеп айырысу
құжаттамалар, салық мағлұмдамаларын және басқа қаржылық міндеттемелер
ведомстводан тыстәуелсіз тексерулерді жүзеге асыру жөніндегікәсіпкерлік
қызмет түрі.
Бағалы қағаздар – иеленушілеріне мүліктік құқық және белгілі бір ақшалай
сома алуғақұқық беретін ақша немесе тауар құжаттары; мүліктік құқықты
куәләндыратын белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің жиынтығы .
Банкротттық – ұқаржылық күйреу, жұтау, жоспардың күйреуі.
Бекітілген бюджет - тиісті қаржы жылына арналған, Қазақстан Республикасының
Парламенті немесе тиісті малихат бекіткен құжат.
Бөлшек сауда – тауарларды тұтынушыларға олардың жеке пайдалануы үшін сату
жөніндегі кәсіпкерлік қызмет
Банк – бұл банктік қызметті жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып
табылатын заңды тұлға.
Брокер – қор және тауар биржаларында, валюта нарықтарында таураларды,
бағалы қағаздарды, валюталар мен басқа да құндылықтардысатып алушылар мен
сатушылар арасында мәміле жасау кезіндеарада жүретін делдал.
Бюджет – мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржымен
қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры.
Бюджет жүйесі – бюджеттердің және Қазақстан Республикасы Ұллттық қорының,
сондай-ақ бюджеттік процестер мен қатынастардың жиынтығы.
Бюджет профицитін пайдалану - қарыздар бойынша негізгі борышты өтеуге
бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының қалдықтарын
жұсау. Бюджет профитин пайдалану көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасының алынған қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының
қозғалысы сомасынан асып түсуі реінде белгіленеді.
Бюджет тапшылығы – таза бюджеттік кредит беруді және қаржы активтерімен
жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп тастағандаға операциялық
сальдоға тең тапшылық.Теріс белгімен алынған шама – бюджет тапшылығы, оң
белгімен алынған шама бюджет профициті болып табылады.
Бюджет кірістері - салық және басқа да міндетті төлемдер , ресми
трансферттер, мемлекетке қайтарымсыз берілетінжәне мемлекеттің қаржы
активтерін сатуға байланысты емес, Қазақстан Реепубликасының заңнамалық
актілеріне сәйкес бюджетке есептелуге тиіс ақша.
Бюджеттік шығындар – қайтымсыз негізде бөлінетін бюджет қаражаты.
Валюталық саясат – бұл елдің ағымдық және стратегиялық мақсатына сәйкес,
халықаралық валюталық және басқа экономикалық қатынастар аумағында жүзеге
асырылатын шаралар жиынтығы.
Валюталық реттеу – нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту,
ақпараттар жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау,
заңмен көзделген санкцияларды қолдану шаралары.
Диверсификация – зейнетақы активтерінің жоғалып кетуқатерін азайту
мақсатында оларды уәкілетті орган белгілеген талаптарға сәйкес қаржы
құралдарына орналастыру.
Дивиденд – акционерлерге қолында бар акцияларының құндылықтарына қарай жыл
сайын төлеп отыратын және акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам
пайдасының бір бөлігі.
Дисконт – қор биржасында сатылатын бағалы қағаздардың бағасы мен оның
ағымдағы биржалық бағамының арасындағы айырма.
Жалпы табыс – кәсіпорынның, фирманаң өнім, тауарлар өндіру мен сату,
қызметтер көрсету нәтижесінде алынған ақшалай есептелген жиынтық табысы.
Жалпы ұлттық өнім – кеңінен таралған макроэкономикалық көрсеткіштердің бір,
ол елдің бір жыл бойына өнідірлген дайын өнімнің нарықтағы бағамен
есеителге құны болып табылады.
Жалпы ішкі өнім – аса маңызды микроэкономикалық, жалпылама көрсеткіштердің
бірі, ол осы елдегі де сондай –ақ басқа елдердегі де өндіріс факторларын
пайдалана отырып, ел ішінде бір жыл бойына жасалған түпкі өнімнің нарықтық
бағамен есептелген жжиынтық құнын білдіреді.
Инвестициялар – лизнг шартын жасаған кезден бастап лизинг заттарын, сондай
– ақ оларға құқықтарды қоса алғанда заңды тұлғаның жарғылы капиталына
инвестор салатын мүліктің барлық түрлері немесе кәспкерлік қызмет үшін
пайдаланылатынтіркелген активтерді ұлғайту.
Қазынашылық міндеттеме – ерікті негізде халық арасында таратылатын
мемлекеттік бағалы қағздардың түрі, ол иелерінің ақшалай қаражатты бюджетке
аударғанын куәләндырады және осы бағалы қағаздарды бүкіл иелену кезеңінде
тіркелген табыс алуына құқық береді.
Қаржы – ақша құаражатын, қаржы ресурстарын олардың жасалуы мен қозғалысы,
бөлінісі мен қайта бөлінісітұрғысынан алып қарайтын, сондай – ақ шаруашылық
жүргізушк субьектілер арасындағыөзара есеп айырысуларға, ақша айналысына
байланысты туындайтын экономикалық қатынастарды білдіретін қорытындылаушы
экономикалық термин.
Қаржы менеджменті – кәсіпорында инвестицияларды қоса барлық қаржы
процестерін қалыптастыру және реттеу, жоспарлау, шешімдер қабылдау, өкімдер
әзірлеужәне бақылау сатыларын қамтиды.
Қаржылық саясат – экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі; мемлекеттің өз
функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін қаржыны ұйымдастырып,
пайдалану шараларының жиынтығы; қаржы ресурстарын жұмылдыру, оларды тарату
нысандары мен әдістерінде қаржы заңнамасында мемлекеттік кірістер мен
шығыстар құрылымында көрініс табады.
Қор биржасы – бағалы қағаздар нарығының кәсіпқой қатысушылары құратын
акционерлік қоғам нысанындағы өзін - өзі реттейтін коммерциялық емсе ұйым.
Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық
валюталарына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және
сату мәмілелері.
Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығаруымен немесе өзін өзі
өтеуімен байланысты ұзақ мерзімді лизинг.
Материалдық емесп активтер – жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзімді
кезең ішінде пайдаланылатын активтер.
Мемлекеттік бюджет– араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепк
алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін, талдама-
лы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.
Мемлекеттік кредит – кредит қатынастарының жүйесі, бұл қатынасарды мемлекет
өз органдары арқылы қарызгер, алд жеке және заңды тұлғалар кредиторлар
болып табылады. Мемлекеттік кредит арқылы қайтарымдылық негізінде
мемлекеттің шығындарын қаржыландыру үшін ақшалай қаражаттар шоғырландырады.
Негізгі құралдар – қызмет ету мерзімі бір жылдан асатын материалдық
активтер.
Облигация – шығару кезінде айналыс мерзімі алдын-ала белгіленген, оны
шығару шарттарына сәйкес облигацияны шығарған тұлғадан ол бойынша сыйақы
алу және оның айналыс мерзімінің аяқталуы бойынша облигацияның ақшалай
немесе эзге де мүліктік балама түріндегі нақты құнын алу құқығын
куәләндыратын бағалы қағаз.
Сақтандыру – сақтық ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық
төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдайы немесе өзге де
оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңдылық мүдделерін
мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені.
Салықтар – мемлекеті біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілді
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Секвестр – бюджет қаражаттарын жұмсаға белгілі бір шектерде тиым салуды
көздейтін арнайы тетік, ол бюджетті атқару кезінде бекітілген бюджетке
түсетін түсімдер қысқартылған, соның нәтижесінде бекітілген бюджеттік
бағдарламаларды толыөқ көлемде қаржыландыру мүмкін болмайтын жағдайда
енгізіледі.
Төлем балансы – төлем түріндегі ақшаның елден елге қозғалуын сипаттайтын
кете, тізімдеме. Төлем балансы елдің шетелде белгілі бір кезең бойына
төлеген төлемдері мен осы кезең бойына елге түскен төлемдер сомасының
арасалмағын сипаттайдытез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
Төтенше мемлекеттік бюдж – республикалық және жергілікті бюджеттердің
негізінде қалыптастырылатын және Қазақстан Республикасындағыб төтенше
немесе соғыс жағдайларында енгізілетін бюджет. Төтенше мемлекеттік бюджетті
бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган әзірлейді және
Қазақстан Республикасының заңдылығында белгіленген тәртіппен Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітіледі.
Трансферттер – бюджетке және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына,
сондай-ақ бюджеттен, соның ішінде жэеке немесе заңды тұлғаларға Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорынан бюджетке төленетін өтеусіз және
қайтарылмайтын төлемдер.
Ұлттық қор – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкіндегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің қаржылық актив
түріндегі, сондай – ақ материалдық емес активтерді қоспағанда өзге де мүлік
түріндегі активтер.
Хеджирлеу - белгілі бір шетел валютасында активтерді және міндеттемелерді
сатып алу барысында бағамдық айырманың пайда болуымен байланысты мүмкін
болар зияндардан қорғау (сақтандыру) тәсілі болып табылады.
Пайыз тәуекелі – берілген несиелерге байланысты пайыз мөлшерлемелерінен
тартылған қаражаттарп бойынша төленетін пайыз мөлшерлемелерінің артып кетуі
нәтижесінде коммерциялық банктер, несиелік мекемелер және инвестициялық
ұйымдар қызметі процесіндегі зияндардың пайда болу қаупі.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу
мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Эмиссиялық бағалы қағаздар – заңдылық актілерде көрсетілген белгілерге
сәйкес келмейтін бағалы қағаздар.
Эмитенттер – қолданылып жүрген заңдарға сәйкес эмиссиялық бағалы қағаздар
шығаруды жүзеге асыратын заңды тұлғалар.
2 Дәрістер
Тақырып 1. Қаржы және оның экономикалық ғылымдар жүйесіндегі рөлі
1. Қаржылық қатынастардың теориялық негіздері
2. Нарықтық экономикада қаржылық қатынастарды ұйымдастырудың нысандары
3. Қаржылық қатынастардың пәні, обектілері және субъектілері
4. Қаржыны зерделеудің әдіснамасы және әдістемесі
Экономикалық ғылымдар жуйесіндегі қаржылар туралы ғылым.
Қаржы ғылымының териялық негіздері-ұдайы өндіріс және мемлекет туралы
ілім. Қаржының пәні. Қаржының объекті. Қаржының субъектілірі.
Қаржыны зерделеудің диалектикалық әдісі, қаржылық қатынастардың
объектілері мен субъектілері, теория мен практиканың, қаржы және қаржы
жүйелерін зерделеу кезіндегі логикалық және тарихи тәсілдемелердің бірлігі.
Қаржы функцияларына экономистер көзқарастарының эволюциясы. Қаржының
экономиқалық категиялармен өзара байланысы.
Қаржыны ұйымдастырудың әлемдік тәжиребесін Қазақстандық практикаға
бейімдеу.
Нарықтық экономика жағдайында теориялық қайта ойлаудың критериялардың,
түрін, әдістерін, үдерістерін және оларды ұлттық қаржы үлгісінде қолдану.
«Қаржы» түсінігі ақшалай формада қоғамдық өнімді таратумен байланысты
экономикалық катынастыр жиынтығын қамтиды. «Қаржы» термині латынның «finis»
- соңы, төлемнің аяқталуы, экономикалық қатынастар субьектілерінің
арасындағы есеп айырысуды білдіреді. Кейіннен бұл термин «financia» деп
түзетіліп, ақшалай төлем, кейіннен мемлекеттің немесе кез келген шаруашылық
жүргізуші субьектің кірістері мен шығыстарының жиынтығы ретінде кең
мағынанда қолданылып келеді. Қаржылардың ақшалай сипаты олардың құндық
экономикалық категорияларға қатыстылығын көрсетеді.
Қаржылардың негізі болып ақшалй қаржылардың айналымы табылады. Товарлы
- ақшалай қатынастарының қозғалысы қаржылардың қызмет етуіне жағдай
жасайды. Тауарлы - ақшалай қатынастардың тіршілік ету себептері: қоғамдық
еңбек бөлінісі, еңбектің ерекшелігі, сыртқы экономикалық байланыстардың
дамуы. Қаржылар ақшалай қатынастардың үздіксіз бөлігі, сондықтан олардың
ролі мен мағынасы экономикалық қатынастардан ақшалай қатынастардың алатын
орнына тәуелді болады. Бірақ кез келген ақшалай қаржылық қатынастарды
бейнелейді.
Ақшалай қаржылар өндіріс процесінде еркін қозғалыста қызмет етеді.
Ұдайы өндірістік процесс өзара байланысқан, бір-бірінен тәуелді, бірін-бірі
өзара жалғастыратын келесідей стадиялардан тұрады: өндіріс, тарату, айытбас
және тұтыну.
Қаржылардың спецификалық белгілері:
- қаржылар ақшалай формада болады;
- қаржылық қатынастар тьаратушылық сипатта болады;
- олар әртүрлі мақсатты бағыттағы ақшалай қорлар қозғалысында
айқындалады;
- мақсатты ақшалай қаржылық қорлар қоғамдық өндірістің және
өндірістік емес сфераның барлық қатысушыларында қаржылық әдістер
көмегімен қалыптасады.
Қаржылардың функциялары олардың қызмет ету аясын, яғни оның мәнін,
категорияларға тән ерекшеліктерін айқындайды. Сонымен қатар функция арқылы
категорияның қоғамдық сипаты және оның экономикалық табиғаты сипатталады.
Қазіргі кезде қаржылардың екі концепциясы бар: таратушылық және ұдайы
өндірістік. Таратушылық концепцияға сәйкес қаржылар екі функция атқарады:
тарату және бақылау.
Ал ұдайы өндірістік концепция жақтаушылары қаржылардың келесідей
функцияларын көрсетеді:
- ақшалай табыстар мен қорларды қалыптастыру;
- ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
- бақылау.
Қаржылар жалпы қоғамдық өнімді, ұлттық табысты тарату және қайта
таратуға қатыса отырып таратудың басқа да құндық категорияларымен, яғни
баға, несие, еңбек ақы, сақтандырумен тығыз байланысты. Бұл ақшалй
категориялар тарату процесімен қатар ұдайы өндірістік циклдің басқа да
стадияларына қатысады. Бірақ олардың қатысу формасы мен мөлшері біркелкі
емес.
Еңбек өнімінің натуралдық-заттық формадан ақшалай формаға ауысуын және
оның бір иеленушіден екінші иеленушіге сату және сатып алу актісі негізінде
қозғалысын сипаттай отырып, баға алғашқы құндық категория ретінде
болады.Қаржылар мен несиенің өзара байланысы қаржылық және несиелік
ресурстарды қалыптастыру негізінде байқалады. Қаржылар еңбек ақымен де,
сақтандырумен де тығыз байланысты.
Экономикалық ғылымда қаржылар тек экономикалық категория ретінде ғана
емес, сонымен қатар ерекше өндірістік қатынастар жиынтығы ретінде
қарастырылады. Қорлар мен оларды қалыптастыру қайнар көздері ұлттық
шаруашылықтың сәйкес звеноларының қаржылық ресурстарын көрсетеді. Осылайша,
қаржылар-бұл мемлекетпен, басқа экономикалық агенттермен жалпы қоғамдық
өнімді, ұлттық табысты тарату және қайта таратукезінде құрылған ақшалай
жинақтар мен ақшалай қорлар.
Қаржылық ресурстар мемлекеттің қаржылық қуаттылығының ерекше
көрсеткіші. Қаржылық ресурстардың қалыптасу қайнар көздері алуан түрлі.
Қаржылық ресурстар орталықтандырылған және орталық-тандырылмаған
тәртіппен қалыптасады. Орталықтанған тәртіппен мемлекеттік бюджет,
зейнетақы қоры, бюджеттен тыс қорлар ресурстары қалыптасады. Ал
орталықтандырылмаған әдістермен материалдық өндіріс сферасының шаруашылық
субьектілерінің тұтыну қоры, амортизациялық бөлулер қоры, қаржылық
резервтермен валюталық қорла, шаруашылық органдардың басқа да ақшалай
қорлары қалыптасады.
Тақырып 2. Қоғамдық ұдайы өндірістегі қаржының мәні, функциялары және
рөлі
1. Қоғамдық ұдайы өндірісте қаржы қатысуының сипаты
2. Қоғамдық өндіріс ауқымдарын өлшеу
3. Қаржының мәні және оның функциялары
4. Қаржы функцияларына экономистер қөзқарастарының эволюциясы
5. Қаржының ұдайы өндірістік тұжырымдамасының қағидалары
6. Қаржы табиғатының дамуының қазіргі үрдістері
7. Қоғамның экономикалық ресурстарының құрамды бөлігі ретіндегі
қаржылық ресурстардың ұдайы өсуі
8. Ұдайы өндірістік үдерісті қамтамасыз ететін экономикалық
категориялардың өзара байланысы
9. Негізгі экономикалық категориялардың екіжақты іс-әрекеті
10. Экономикалық категориялардың іс-әрекеті әдістеріндегі
айырмашылықтары
11. Постдағдарыстық кезеңде қаржы секторы дамуының жаңа тұжырымдамасы
Құндық экономиқалық категориялар ретінде қаржы ұғымы. Объективтік және
субъективтік себептермен айқындалатын қаржының қажеттігі. Қаржы табиғаты.
Тауар-ақша қатынастары және қаржы. Ұдайы өндірістік үдерістегі қаржы.
Ұлттық шоттар жүйесіндегі ұлттық өндіріс көлемдерін өлшеу. ГЖӨ және ЖҰӨ.
Ақша қаржының бастапқы категориясы ретінде.
Ақшаның, қаржының, рыноктық ортадағы олардың модификацияларының
қазіргі түсіндірмесі (интерпретициясы). Ақшалай қосалқы категирялардың,
соның ішінде қаржының іс-әрекетінде ақша функцияларының дамуы.
Категориялар мен қосалқы категорияларды шектеудің проблемалары.
Нарықтық экономикада қоғамның міндеттерін жузеге асыруға ақшаның,
кредиттің, қаржының, олардың туынды нымандарының бағыттылығы.
Макроэкономикалық реттеуде ақша мен қаржыны пайдалану.
Мемлекеттің қүрылымдық-инвестициялық саясаты. Экономика дамуының
қазіргі кезеңінде инфляцияны басқару саясаты.
Қаржылық ресрстар және қорлар қаржылық қатынастардың материалдық-
заттай алып жүрушілері ретінде. Қаржылық ресурстардың көздері. Қаржылық
ресурстар өсуінің факторлары.
Шаруашылық жургізуші субъектілердің қаржысы - бірыңғай қаржы жүйесінің
қүрамды бөлігі және айрықша сферасы болып табылады, оның
орталықтандырылмаған бөлігін қүрайды, материалдық және материалдық емес
игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізгі болігі
қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет корсетеді. Елдегі
ақша қатынастарының аса маңызды сферасын, атап айтқанда, жасалатын қоғамдық
өнімді, үлттық табысты және ұлттық байлықты - халықтың қажеттіліктерін,
өндірістік емес сфераның материалдық шығындарын қамтамасыз етудің көздерін
алғашқы бөлуді қамтитындықтан бұл буынның қаржысы қаржылардың негізгі,
бастапқы бөлігі болып табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы өзіне қоғамдық пайдалы
қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс,
көлік, жабдықтау-өткізу (делдалдық), сауда, дайындау, геологиялық барлау,
жобалау қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсетуді, байланысты, тұрғын үй-
коммуналдық қызметтерін, түрлі қаржы, кредит, сақтық, ғылыми, білім,
медицина, ақпарат, маркетинг жөне басқа қызметті жүзеге асыратын
кәсіпорындардың, фирмалардың, қоғамдардың, концерндердің, ассоциациялардың,
салалық министрліктер мен басқа шаруашылық органдардың, шаруашылықаралық,
салааралык,, кооперативтік ұйымдардың, мекемелердің қаржыларын кіріктіреді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан
қатынастар олардың шаруашылық қызметі процесінде басқа шаруашылық жүргізуші
субъектілермен болатын мынадай топтарға бірілендірілген ақша қатынастарына
саяды: басқа әр түрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен өзінің еңбек
ужымымен,, мемлекетпен, банктермен, сақтық органдарымен, жоғары ұйымдармен,
қүрылтайшылармен
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, бір жағынан, жалпы
қаржылардың экономикалық табиғатын сипаттайтын белгілер, басқа жағынан,
қоғамдық өндірістің түрлі сферасындағы қаржылардың қызмет етуіне байланысты
ерекшеліктер тән. Сонымен бірге бүл қаржыға тән мынадай негізгі белгілерді
атауға болады:
1.қаржы қатынастарының көпқырлылыгы, олардың нысандары мен мақсатты
арналымының сан алуандығы;
2.өндірістік қүралдардың (капиталдардың) міндетті болуы және оларды
қалыптастырумен, көбейтумен және қайта бөлумен байланысты қатынастардың
пайда болуы. Өндірістік капиталдар - бұл өндірістің серпінді элементі, олар
өндірістің өзі сияқты үздіксіз қозғалыста болады; сонымен қатар құн
нысандарының түрақты ауысымы болып отырады. Кәсіпорын қызметінің кез келген
мезетінде өндірістік қүралдар материалдық-заттай және ақша нысанында болуы
мүмкін;
3.жоғары белсенділік, шаруашылық қызметінің барлық жағына әсер ету
мүмкіндігі;
4.шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бүкіл қаржы жүйесінің
айқындаушы негізі болып табылады.
Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім (жұмыс,
қызметтер көрсету) өндіріп, сату кезінде ақшалай табыстарды, қорланымдарды
және қорларды жасаумен, бөлумен және пайдаланумен байланысты экономикалық
қатынастарды айтады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрамына материалдық өндірістің
барлық кәсіпорындары және нарықтық экономика жағдайында өзінің қызметін
коммерциялық есеп негіздерінде жүзеге асыратын өндірістік емес сфераның бір
бөлігі кіреді
Шаруашылық жүргізуші субъектілер - кәсіпорындар мен ұйымдар (фирмалар,
компаниялар, фермер шаруашылығы, шаруашылық серіктестіктері, ассоциациялар
(бірлестіктер), ұлттық компаниялар жөне басқалары), мекемелер әр түрлі
белгілері бойынша сыныпталады және оларды не ол, не бұл түрі бойынша
айырудың негіздемелері қаржыны ұйымдастырудың сипатына елеулі әсер етуі
мүмкін .
Межелеудің ең жалпы белгісі кәсіпорындар меп ұйымдарды қызмет
сфераларының біріне - материалдық немесе материалдык, емес (өндірістік
емес) сфераға жатқызу болып табылады. Қызметтің материалдық сферасының
кәсіпорындары бүкіл қоғамның тіршілік әрекетінің негізі болып табылатын
материалдық өнімдер мен игіліктерді жасайды. Бүл сферада жасалғаи өнімнің
бір бөлігі оның салалары ішінде (өндірістік түтынудың онімдері) түтынылады,
басқа бөлігі түпкілікті түтынуға, соның ішінде өндірістік емес сфераға да
бағытталады. Өндірістік емес сфера қызметінің нөтижелері қызметгердің
нысанын қабьщдайды, қызметгерді жасаудың процесі, әдеттегідей, оларды
түтыну процесімен тоқайласады, яғни олар қордалауға, сақтауға жатпайды.
Сыныптаманың басқа белгісі шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қаржылық қызметінің сипаты - коммерциялық және коммерциялық емес қызметі
болып табылады.
Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіре алмайтын
(коммерциялық үйым) не мұндай мақсат ретінде пайда келтіре алмайтын және
алынған пайдасын қатысушылар үлестірмейтін (коммерциялық емес ұйым) ұйым
заңи тұлға бола алады
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңи тұлға мемлекеттік кәсіпорын,
шаруашылық серіктестігі, өндірістік кооператив нысандарында құрылуы мүмкін.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңи тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, түтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни бірлестік нысанында және
заң күжаттарында көзделген опс дс нысанда қүрылуы мүмін және ол кәсіпкерлік
қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарына сай келуіне қарай ғана айналыса
алады.
Сыныптаудың бүл белгісіне қатысты қаржыны ұйымдастыру қызметті
қамтамасыз етудің түрлі қағидаттарына: коммерцияяық есепке немесе белгілі
бір деңгейде шаруашылық жүргізуші субъектілердің қажеттіліктерін жабатын
бюджеттік қаржыландыруга есептелген. Егер мекеме коммерциялық және
коммерциялық емес қызметті ұштастыратын (үйлестіретін) болса, онда бүл
қызмет тиісті қаржылық зардаптарға ұшыратады: мұндай қызметтің өзін-өзі
қаржыландырылуын үйымдастыру, салықтар мен басқа міндетті төлемдерді төлеу,
алынған табыстарды немесе пайданы бөлу.
Коммерциялық қызметтің мақсаты табыс алу болып табылады. Коммерциялық
негізде материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және
материалдық емес сфера ұйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жұмыс
істейді.
Өндірістік емес сфера мекемелерінің едәуір бөлігі: мемлекеттік
басқару, қорғаныс, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және қамсыздандыру,
құқық тәртібін қорғау, айналадағы ортаны қорғау, денсаулық сақтау мен білім
берудің, мәдениеттің және шығармашылықтың үлкен тобы, іргелі ғылым
коммерциялық емес секторда қалып отыр. Коммерциялық емес қызмет табыс
(пайда) алуға емес, бүкіл қоғам үшін, соның ішінде халықты әлеуметтік
қорғауды қамтамасыз етуге қажет функциялар мен іс-қимылдарды орындауға
бағытталған.
Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сыныптаудың маңызды белгісі
меншіктің белгілі бір нысанына тиістілігі (қатыстылығы) болып табылады.
Заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасында меншіктің екі нысаны
қабылданған: жеке меншік және мемлекеттік меншік. Жеке меншік азаматтардың
және (немесе) мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктері
ретіңде болады, жеке меншіктің айырықша турі ретінде қоғамдық ұйымдардың
меншігі болады.
Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік болып
ажыратылады.
1.Мемлекеттік меншікке негізделген мемлекеттік кәсіпорындар, соның
ішінде:
республикалық - Қазақстан Рсспубликасының экономикалық және әлеуметтік
дамуының жалпы мемлекеттік міндеттерін шешу үшін;
коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар - тиісті аумақтың халқының
әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру жөніндегі
міндеттерді шешу үшін, жергілікті бағынышта болады.
2.Заңды тұлғалардың жеке меншігіне негізделген көсіпорындар: әр түрлі
тұрпаттағы шаруашылық серіктестіктері, соның ішінде акционерлік қоғамдар,
кооперативтік кәсіпорындар мен үйымдар.
Қогамдық бірлестіктердің меншігіне негізделген косіпорындар.
4.Қүрылтайшылардың, соның ішінде шетелдік заңды түлғалар мен
азаматтардың мүлкін біріктіру негізіндегі бірлескен кәсіпорындар.
5.Азаматтардың меншігіне негізделген жеке меншікті косіпорындар.
6.Меншіктің жоғарыда келтірілген өр түрлі нысандарының қатысуындағы
аралас кәсіпорындар.
Меншіктің барлық нысандарының теңдігі мен меншік субъектілерінің
қүқығын теңдей қорғау Қазақстан Республикасының заңнамасымен кепілденілген.
Шаруашылық жүргізудің ұйымдастырушылық-қүқықтық нысаны Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексімен анықталған, ол шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қүқықтық тәртібіне айтарлықтай өзгерістер енгізді.
Шаруашылық жүргізудің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны жар-ғылық
капиталды жасаудың процесіндегі қаржы қатынастарының мазмүнын анықтайды.
Кәсіпорын экономиканың негізгі буыны ретінде меншік нысандары мен
шаруашылық жүргізудің әр алуандығы, тауар-ақша қатынастары мен рыноктың
дамуы кезінде жүмыс істейді.
Кәсіпорындарды үйымдық-қүқықтық нысандары бойынша межелеу олардың
қаржысын үйымдастырудағы айырмашылықтарға: капиталдың қалыптасуына,
өндірістік-шаруашылық қызметін қаржыландыруға, шаруашылықты жүргізудің
нәтижелеріне әкеп соғады.
Меншік нысандарына қарай шаруашылық жүргізуші субъектілердің қорларын
қалыптастырудың ерекшеліктері болады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың мүлкін жалга бергенде айрықшалықты төлем -
жалға берілген мүлік қүнының амортизациялық аударымдарын, жалға беру
мерзімінің өтуіне қарай объекгілерді жөндеу үшін жалдаушының жалға берушіге
беретін қаражаттарын, жалга алынған мүлікті қоғамдық қажетті пайдаланудан
түсетін пайданың (табыстың) бір бөлігін (жалгерлік пайызды) кіріктіретін
жалгерлік ақы қолданылады.
Үлестік жарна негізінде жүмыс істейтін кәсіпорындардың - шаруашылық
серіктестіктерінің, кооперативтердің бірлескен кәсіпорындардың қаржысын
үйымдастыру мұндай кәсіпорымдар қаржысының қалыптасу жөне алынған
табыстарды әрбір қатысушының мүліктегі үлесіне сәйкес кейінгі бөлудің
ерекшеліктерімен анықталады. Мұндай кәсіпорындардың қүрылтайшылары мен
қатысушылары өздерінің салымдарын ақша қаражаттары. мүліктер түрлі түрлері
(үйлер, ғимараттың, жабдықтың және басқаларының), мүлікті қүқықтар (жерді,
табиғи ресурстарды, мүлікті, зияткерлік (интеллектуалдық) меншікті
пайдалану күкыктары) түрінде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Шаруашылық серіктестіктері
туралы" заң күші бар жарлығына сәйкес шаруашылық серіктестігі–жарғылық
капиталы қүрылтайшылардың салымдарына (үлесіне) бөлінгем, өз қызметінің
негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және заңды тұлға болып
табылатын коммерциялық ұйым. Шаруашылык серіктестіктің мынадай нысандары
белгіленген:
1.толық серіктестік;
2.сенім серіктестігі;'
3.жауапкершілігі шекгеулі серіктестік;
4.қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
5.акционерлік қоғам.
Экономикада едәуір орынды мемлекеттік сектор алады. Бүл секторда
кәсіпорындардың мынадай түрлері жүмыс істейді:
1.шаруашылық жургізу қүқығына негізделген кәсіпорындар; бүл қүқық
мүлікті мемлекеттен меншік иесі ретінде алған жөне осы мүлікті иелену,
пайдалану және оған билік ету қүқықтарын заңнамада белгіленген шекте жүзеге
асыратын мемлекеттік кәсіпорынның заттық қүқығы болып табылады;
2.жедел басқару қүқығына негізделген (қазыналық кәсіпорын)
кәсіпорындар.
Мемлекеттік меншіктің түріне қарай кәсіпорындар:
I) республика меншігіндегі кәсіпорындар - республикалық мемлекеттік
кәсіпорындар;
2) коммуналдық меншігіндегі кәсіпорындар коммуналдық мемлекеттік
кәсіпорындар болып бөлінеді;
Басқа мемлекеттік кәсіпорын қүрып мемлекеттік косіпорын еншілес
мемлекеттік кәсіпорын болып табылады.
Мемлекеттік көсіпорын үшін мемлекеттің тапсырмасын орындау міндетті
болып табылады. Мемлекеттік кәсіпорындар қызметі негізгі міндетмақсаты
(арналымы) қоғам мен мемлекеттің қажетіне қарай айқындалатын мынадай
әлуеметгік-экономикалық міндеттерді шешу болып табылады, олар:
1) мемлекеттің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз
ету және қоғам мүддесін қорғау;
2) экономиканың жеке меншік секторы қамтыған немесе жеткіліксіз
қамтылған қоғамдық өндірістің сфералары мен салаларында бірінші
қажеттіктегі тауарларды өндіру (жүмыстар атқару, қызметтер көрсету);
3) мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе мемлекеттің функциясы
болып табылатын сфералардағы қызметті жүзеге асыру.
Жедел басқару құқығындағы мемлекеттік мүлікке ие кәсіпорын қазыналық
болып табылады.
Қазыналық кәсіпорындар заңнамада белгіленген тәртіппен:
1.төтенше және авариялық жағдайларда кен-қүтқару және өзгее арнаулы
жүмыстарды орындау, өрттен, су тасқынынан және басқа сүрапыл апаттардан
қорғау;
2.заңнамада қаржыландырудың арнайы төртібі белгіленген мемлекеттік
автомобиль жолдарының және басқа инфрақүрылым объектілерінің жүйесін үстау
мен дамыту;
3.почта байланысы мен телекоммуникация, жалпы республикалық және
халықаралық байланыс желісін пайдалану саласындағы қызмет;
4.топографиялық-геодезиялық жөне картографиялық жұмыстар жүргізу;
5.денсаулық сақтау, табиғатты қорғау, білім беру, әлеуметгік қорғау,
ғылым жөне мәдениет сферасында өндірістік-шаруашылық қызметі жүзеге асыру
үшін қүрыла алады. Қазыналық көсіпорын өндіретін және өткізетін тауарлардың
(атқаратын жұмыстардың, көрсететін қызметтердің) бағаларын уәкілді орган
белгілейді. Қазыналық кәсіпорындардың қызметі уәкідді орган бекітетін смета
бойынша өз табысының есебінен қаржыландырылады. Көсіпорынның меншікті
табыстары оның шығындарын жабуға жеткіліксіз болған жағдайда қажетті
жетпеген қаражаттар тиісті бюджеттен бөлінеді.
Қазыналық көсіпорынның сметадан тыс алған табыстары тиісті бюджетке
аударылуға жатады.
Еншілес кәсіпорын - өз мүлкінің есебінен басқа мемлекеттік косіпорын
құрған заңи тұлға. Еншілес кәсіпорындар құру құқығын шаруашылық жүргізу
қүқығындағы кәсіпорындар ғана пайдалана алады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен үйымдардың қаржысы деп өндірістік
капитаддарды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны өткізу, меншікті қаржы
ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және
пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен үйымдардың қаржысын үйымдастыру белгілі
бір қағидаттарға негізделген, олардың қатарына мыналар жатады:
коммерциялық-шаруашылық есеп қаржылық қызмет саласындағы дербестік,
өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы шаруашылық қызметінің
қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның
қызметіне бақылау жасау; жоспарлылық; меншікгің барлық нысандарының
тендігі; қаржы резервтерінің болуы.
Жаргылық капитал мемлекет, басқа меншік иесі немесе қүрылтайшы берген
көсіпорын (үйым) мүлкінің (капиталының) мөлшерін сипаттап көрсетеді жене
алғашқьща, шаруашылық жүргізуші субъектілерді қүрғанда өндірістік
капиталды, материалдық емес активтерді, айналым қүралдарын сатып алудың
көзі болып табылады. Оның қаражаттары есебінен кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға қажетті жағдайлар жасалады.
Жарғылық капиталдың мөлшері шаруашылық қызмет процесінде өзгеріп
отырады:
Тутыну қорына мыналар жатады:
бүкіл қызметкердің (өндірістік жөне өндірістік емес) еңбегіне ақы
төлеу шығындары;
ақшалай төлемдер, соның ішінде жылдың қорытындысы сыйақылар;
материалдық көмек:
еңбек жәпе әлеуметтік жеңілдіктерді белгілеуге жұмсалатын қаражаттар;
қызметкерлердің акциялары мси салымдары бойыішіа мүліккс төленетін
табыстар (дивидендтер, пайыздар);
оңтайландырғыштық ұсыныстар, өнер табу және жаңалық ашу үшін берілетін
сыйақылардан бөлек басқа да жеке сипаттағы төлемдер.
Қорлану қоры:
кәсіпорынның қарамағында қалатын табыс;
негізгі капжалды қалпына келтіруге жүмсалатып амортизациялық
аударымдар;
шығып қалған мүлікті өткізуден түскен түсім-ақша;
банктердің несиелері;
басқа да көздер есебінен қалыптасады.
Қорлану қоры үлғаймалы үдайы өндірісті қамтамасыз сту шығыңдарын
қаржыландыруға:
негізгі және айналым капиталдарын молықтыруға;
ғылыми-техникалық прогресті дамытуға, жаңа өнімдерді игеруге;
табиғат қорғау шараларын жүзеге асыруға;
өндірістік және әлеуметтік инфрақүрылым объектілерін салуға үлестік
қатысуға;
әлеуметтік инфрақүрылым объектілерін салуға қатысуға пайдаланылады.
Ірі көсіпорындар мен үйымдар кешенді түтыну мен қорлану қорларының
орнына көздері мен шығындарының мазмүны жағынан үқсас мынадай жеке-жеке
қорлар көздерін қүрып, пайдалана алады: жалақы, еңбекке ақы төлеу,
өндірісті дамыту, әлеуметтік даму қорлары.
Үдайы өндірістік шығындарды үздіксіз қаржыландыруды қамтамасыз етуде
қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тоуекел қоры, сақтық қоры) маңызы
зор
Қаржы менеджменті үғымы - тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның
ақша ағынының, кәсіпорынның бүкіл қаражаттарының қозғалысы механизмін
басқару жүйесі жатады.
Өндірістік емес сферада коммерциялық негізде қызмет ететін түрғын үй-
коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету, сақтандыру, банк және басқа
кәсіпорындарымен (үйымдарымен) қатар, коммерциялық емес қызмет жүргізетін
үйымдардың үлкен бөлігі жүмыс істейді.
Кіріс түсіру негізгі мақсаты болып табылмайтын және алынған таза
табысты қатысушылар арасында бөлмейтін заңи түлға коммерциялық емес уйым
деп танылады.
Коммерциялық емес үйымдар туралы Қазақстан Республикасының Заңына
сәйкес коммерциялық емес үйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру,
қайырымдылық, басқару мақсаттарына қол жеткізу; азаматтардың жөне
үйымдардың қүқықтарын, занды мүдделерін қорғау, даулар мен жанжалдарды
шешу, азаматтардың рухани және өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру;
азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, дене шынықтыру мен
спортты дамыту: заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ коғамдық игіліктерді
және өз мүшелерінің (қатысушыларының) игіліктерін қамгамасыз етуге
бағыггалған басқа да мақсатгарда қүрылуы мүмкін.
Коммерциялық емес үйымдар мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік
қоғам, түтьшу кооперативі, қор, діни бірлестік, қауымдастық (одақ)
нысанындағы заңи түлғалардың бірлестігі нысанында және заңнамалық актілерде
көзделген өзге де нысанда қүрылуы мүмкін. Бүл үйымдардың қызметінің мақсаты
пайда немесе табыс табу емес, керісінше қогамдық қажеттіліктерді
қанагаттандыру болып табылады.
Коммерциялық емес үйымдардың қаржысы деп материалдық смес игіліктер
мен қызметтерді жасау мақсатында материалдық ондіріс салаларында жасалған
үлттық табысты қайта бөлу нәтиижесінде қүрылатын ақшақорларының қозғалысын
ортақтандыратын ақша қатынастарының жиынтығын түсінеді.
Коммерциялық емес үйымдардың қаржысын үйымдастыруға негізінен олардың
уйымдық-қуқықтық нысандары әсер етеді. Сондықтан коммерциялық емес үйымдар
қаржысының ерекшеліктерін анықтау үшін оның қүрамына кіретін мекемелерді,
үйымдарды, олардың қызметінің сипатын, басқаруды үйымдастырудың және
қаржыландырудың әдістерін ескере отырып зерделеген жөн.
Сметалық қаржыландыру - меншікті табыстары жоқ үйымдар мен
мекемелердің шығыстарын жабу үшін мемлекеттік бюджеттен ақша қаражаттарын
беру. Өндірістік емес мекемелерді үстауға жүмсалатын бюджеттен қаржы
бөлудің көлемі, мақсатты бағыты және оны бөлу шығыстардың сметасымен
анықталады. Сметалық тәртіппен білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік
қамсыздандыру мекемелері, мемлекеттік биліктің, мемлекеттік басқару мен
қорғаныстың органдары, ғылыми, шығармашылық, мәдениет мекемелерінің бір
бөлігі қаржылаландырылады. Бірқатар мекемелерді сметалық қаржьшандыру
кезінде шығындарды қамтамасыз етудің қосымша көздері пайдаланылуы,
қызметтерді түтынушылардың жарналары мен төлемдері бағытталуы мүмкін.
Сметалық қаржыландыру бюджеттің қаражаттарын пайдалануды қатаң
қадағалайды, тек баптардың белгілі бір шеңбері түрғысында ғана оларды қайта
бөлуге шамалы мүмкіндіктер береді. Бюджет қаражаттарын жүмсауға мекемелерді
қаржыландыруды жүзеге асыратын қаржы органдары тарапынан бақылау қойылған.
Шаруашылық жургізудің шаруашылық-коммерциялық есебі материалдық емес
қызметтер көрсету мен игіліктерді сатудан түскен түсім-ақшадан өтелетін
мекемелер мен үйымдарда колдапылады. Бүл үйымдардың қызметтері ақыға
көрсетіледі. Бүларға ақылы негізде жүмыс істейтін білім беру мсн дснсаулык,
сақтау мекемелері, салалық ғылыми-зерттеу институттары, біркдгар
шығармашьшық мекемелері, ойын-сауық орындары жатады.
Тақырып 3. Қаржының қазіргі тұжырымдамалық теориялары
1. Қаржының теориялық қағидаларының көрінуінің қазіргі экономикалық
теориялары және нысандары, әдістері
2. Қаржының батыстық теорияларының тұжырымдамалық негіздері
3. Қаржының теориясымен практикасы саласында ресейлік және отандық
4. Монетарлық және фиксалдық саясаттардың келісімі
5. Дағдарысқа қарсы сезіну тұжырымдамалары
Қазіргі экономиқалық теориялар және нысандар, қаржының теориялық
қағидаларының көріну әдістері.
Қаржының батыстық теорияларының тұжырымдылық негіздері.
Қаржының теориялық қағидалары көрінісінің қазіргі экономикалық
теориялары мен жаңа нысандары, әдістері.
Қаржының батыстық теорияларының тұжырымдылық негіздері: классикалық
мектеп, қазіргі неоклассикалық теориялары; кейнстік, посткейнстік
теориялар; монетаризм, «жалпыға ортақ береке мемлекеті» теориясы; ұсыным
экономикасының теориясы; оңтайлы болжамдар теориясы, институционализм,
тұрақты даму теориясы, неолибералдық бағыт.
Қаржының теориясы мен практикасы саласындағы ресейлік және отандық
ғалымдардың ғылыми зерттемелері.
«Ынталандырушы» және «тежеуші» фискалдық саясаттың шаралары.
Монетарлық және фискалдық саясаттардың келісімі. Арзан және қымбат
ақшалардың саясаты. Манделло-Флеминтің моделі.
«ЖҰӨ-жинақтық шығыстар» жүйесіндегі макроэкономикалық тепе-теңдіктің
тәсімі.
Шығыстар мультипликаторының сипаттамасы. Макроэкономиикалық тепе-
теңдік жүйесіндегі салықтар мультипликаторының іс-әрекеті.
Баланстандырылған бюжет мультипликаторының мазмұны.
Сұраным мен ұсынымға салықтар іс-әрекетінің тәсімі
«Ұсыным экономикасы» теориясындағы салықтардың түсініктемесі.
Институционализм және неоинституционализм.
Тақырып 4. Қаржы жүйесі
1. Қаржы жүйесі «Қаржы» экономикалық категориясы механизмінің жұмыс
істеу нысаны ретінде
2. «Тар» және қаржы түсініктері, қаржы жүйесі. Мемлекеттің жиынтық ақша-
қаржы жүйесі
3. Қазақстан қаржы жуйесінің жалпы сипаттамасы
4. Қаржы жуйесін ұйымдастырудың негізгі қағидаттары
5. Нарықтық тұрақты экономиканы құрудағы қаржы жүйесінің рөлі
6. ҚР қаржы жуйесі және дағдарыс жағдайларындағы оның рөлі
Қаржы және қоғамдық үдайы өндіріс.
Қоғамдық өндіріс аукымдарын өлшеу. Ұдайы өндірістік ұдерісті
қамтамасыз ететін экономикалық категорияның өзара байланысы мен өзара іс-
әрекеті.
Қоғамның экономикалық ресурстарының құрамды бөлігі ретінде қаржылық
ресурстардың ұдайы өсуі. «Қаржы» экономикалық категориясы механизмінің
жұмыс істеуінің нысаны ретіндегі қаржы жуйесі.
ҚР-дың қаржы жүйесі және бәсекеге қабілетті экономиканың дамуы
жағдайында оны жетілдірудің проблемалары.
Қаржы жүйесін ұйымдастырудың негізгі қағидаттары. Нарықтық тұрпаттағы
экономиканы құрудағы қаржы жуйесінің рөлі. Қаржы жуйесінің құрылымына
нарықтық өзгерістердің әсері.
Қаржы жүйесінің ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы және нақтылана
түсуі болып табылады.
Қаржы ждүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттік қаржы
мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданыларды бұл жеткіліксіз.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті
Жалпы институтционалдық тұрғыдан – ол мемлекетте іс-әрекет ететін бір-
бірімен өзара байланысты қаржы қатынастарының жиынтығы.
Қаржы жүйесі терминінің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржының
мәнділік сипаттамасын, оның қоғамдық-экономикалық процестегі орынын
негіздей отырып қаржы жүйесін сыныптаудың қағидалы үлгісі қойылған осы
критерийге сәйкес қаржы жүйесі келесідей үш бөлікті қамтиды:
1.қаржы қатынастарының жиынтығы.
2.ақша қорларының жиынтығы.
3.басқарудың қаржылық аппараты.
Қаржы жүйесін құрудың негізі мына принциптерге негізделген:
1.Қаржы жүйесін ұйымдастыруда централизм мен демократизмнің үйлесуі;
2.Ұлттық және аймақтық мүдделерді сақтау;
3.Қаржы жүйесінің бірлігі;
4.Қаржы жүйесінің жеке құрамды элементтерінің функционалдық арналымы;
Тақырып 5. Қаржылық қатынастардың ұйымдық-құқықтық аспектілері
1. Қаржылық саясат және оны іске асырудың механизмі
2. Қаржыны басқару
3. Қаржылық жоспарлау мен болжаудың негіздері
4. Қаржылық қатынастарды құқықтық қамтамасыз ету
5. Қаржылық бақылау
Қаржылық саясат және қаржылық механизм
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саясат ықпал
жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың сферасына қарай
экорномикалық немесе әлеуметтік, мәдени немесе техникалық, қаржы немесе
несие, ішкі немесе сыртқы саясат туралы айтады.
Қаржылық саясат – бұл мемлекеттің өз функцияларын және міндеттерін
атқару үшін қаржылық қытынастарды қалыптастыру және пайдалану бойынша
мемлекеттік шаралар жиынтығы. Қаржылық саясат жалпы экономикалық саясаттың
құрамдас бөлігі болып табылады.
Қаржылық саясат өзіне бюджет, салық, ақша, несие, ба,ға және кеден
саясатын қамтиды. Мезгілінің ұзақтығына және шешілетін мәселелердің
сипатына қарай мемлекеттің қаржылық саясаты қаржылық стратегия және
қаржылық тактика болып бөлінеді.
Қаржылық стратегия экономикалық және әлеуметтік стратегиямен анықталып,
перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді шешуді қарастыратын
қаржылық саясаттың ұзақ мерзімді курсы.
Қаржылық тактика қаржы байланытарын ұйымдастыруды дер кезінде өзгертіп
отыру, қаржылық ресурстарды қайта топтастыру арқылы қоғамды дамытудың
нақтылы кезеңінің мәселелелрін шешуге бағытталған.
Қазіргі жағдайда қаржылық саясаттың негізгі бағыттары мыналар болып
табылады:
1) шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының сферасында нарықтық
қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізу;
2) дағдарысты жағдайды жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
3) халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Қаржылық саясаттың бағыттары фискалдық және экономикалық сасат болып
табылады. Фискалдық саясат ең маңыздысы мемелекеттік бюджет болып табылатын
орталықтандырылған мемлекеттік қорларды толықтырумен, экономикалық саясат
экономикалық процестерді реттеумен байланысты.
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Қаржылық саяаттың басты
субьектісі мемлекет болып табылады.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру стадияларын қамтиды,
олар:
1) экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жағдайы, қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі қаржының
ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2) экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалық шараларын тұжырымдау;
3) белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы із жүзінде жүзеге
асыру.
Қазіргі кезеңде қаржы саясатының көмегімен шешілетін басты міндеттердің
қатарына мыналарды жатқызуға болады:
а) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде
қаржылық ресурстардың неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасаудың жағдайларын
қамтамасыз ету;
ә) қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
шаруашылық секторлар арсында ұтымды бөлу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарға бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
қаржы механизмін жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру.
Қаржы саясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктрін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын толық жұмылдыру.
Қаржылық саясатты жүргізгенде оның келесідей принциптерін жүзеге
асырудың аса маңызы бар:
-қолда бар нақты қаржылық ресурстарды негіздей отырып, бюджеттерді
қалыптастыру, бекіту және атқару кезінде қоғамдық өндірістің барлық
қатысушыларының, әлеуметтік, ұлттық және кәсіби топтрадың мүдделерін
сақтау;
-қаржылық қатынастардың жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
-қаржылық жүйенің барлық сфераларында шығындар мен табыстарды
теңестіру;
-қаржылық резервтерді құру;
-мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субьектілердің арасында қаржылық
ресурстарды тиімді бөлу;
Қаржы саясаты нақты шаруашылық өмірде қаржы механизмі арқылы іске
асырылады, ол қаржыларды ұйымдастыру, жоспарлау және басқару түрлдерінің,
нысандарының және әдістерінің жүйесі болып табылады.
Қаржылық механизм – экономикалық және әлеуметтік даму үшін жағдайлар
жасау мақсатында қоғам қолданатын қаржы қатынастарын ұйымдастыру
нысандарының, қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің
жиынтығы.
Жалпы шаруашылық механизм сияқты қаржылық механизмнің де өзіне тән ішкі
құрылымы бар, ол айтарлықтай күрделі.
Қаржылық механизмінің жүйесі
|ҚАРЖЫЛЫҚ МЕХАНИЗМ (ЖҮЙЕ) |
|ҚОСАЛҚЫ ЖҮЙЕЛЕР |
|ҚАРЖЫЛЫҚ МЕХАНИЗМ |ҚАРЖЫ ТҰТҚАЛАРЫ МЕН |ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ |
| |ЫНТАЛАНДЫРМАЛАРЫ |ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ|
| | |РЕЖИМ |
|БЛОКТАР |
|Қаржылық |Қаржылық |Құқықтық |Нормативтік |Ақпараттық |
|әдістер |тұтқалар |қамтамасыз ету |қамтамасыз ету |қамтамасыз ету|
|Жоспарлар, |Табыс (пайда), |Құқықтық |Нұсқаулар, |Компьютерлік |
|болжамдар, |амортизациялық |актілер, |әдістемелік |бағдарламалар,|
|өзін өзі |аударымдар, |заңдар, |нұсқаулар. |бугалтерлік |
|қаржыландыру |қаржы |жарғылар, | |есеп |
|инвестициялық |санкциялары, |Үкімет | |берушілік, |
|бағдарламалар,|баға, жалдау |қаулылары, | |статистикалық |
|несие беру, |ақысы, |Қаржы | |есеп |
|бағалы |дивиденттер, |министрлігінің,| |берушілік, |
|қағаз-дар |пайыздық |экономика және | |оперативтік |
|шығару, салық |мөлшерлеме, |бюджеттік | |есеп берушілік|
|салу, |дисконт. |жоспарлау | | |
|есеп-қисап | |министрлігінің | | |
|жүйелері, | |бұйрықтары, | | |
|жалдау, | |өкімдері, | | |
|сақтандыру, | |хаттары. | | |
|кепілдікті | | | | |
|операциялар, | | | | |
|траст, | | | | |
|факторинг, | | | | |
|лизинг, | | | | |
|трансферттер | | | | |
Қаржыны басқару – бұл қаржыны және әлеуметтік-экономикалық жүйелерді
жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау процесі және қаржы
қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жүмыс істеуіне жетуді және осының
негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет
шараларының жиынтығы.
Қаржылық басқару келесідецй негізгі принциптерге негізделеді:
1) басқарудағы демократизм;
2) қаржылық мәселелерге саяси көзқарас;
3) басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістерінің оңтайлы үйлесуі.
4) басқарудың ғылымдылығы;
5) орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік;
6) басқарудағы жауапкершілік;
7) шаруашылық шешімдердің сабақтастығы.
Бұл буынның қаржысын басқаруды министрліктердің, ведомстволардың,
концерндердің, ассоциациялардың, қоғамдардың, серіктестердің қаржы
департаменті мен бөлімдері, шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржы
бөлімдері мен қаржы службалары жүзеге асырады.
Қоғамдық ұйымдардың қаржысын осы ұйымдардың қаржы бөлімдері мен топтары
басқарады.
Қаржыны басқарудың стратегиялық, яғни қаржыны жалпы басқару және
оперативтік басқару болып ажыратылады. Стратегиялық басқару қаржы
ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды
және басқаны іске асыруға арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде
көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқарудың жоғарғы
органдары Президент аппараты, Праламент; Үкімет, Қаржы министрлігі,
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі жүзеге асырады.
Қаржылық жоспарлау мәні, мақсаттары, принциптері және әдістері.Қаржылық
жоспарлау- бұл қаржылық механизмнің ішкі жүйесі және әлеуметтік-
экономикалық жоспарлаудың маңызды құрамдас бөлігі. Қаржылық жоспарлау
ерекшелігі өндірістің материалдық- заттық элементтеріне қарағанда ақшалай
қаржылар қозғалыстың салыстырмалы ерекшелігіне негізделген құндық формада
іске асырылады. Қаржылық жоспарлаудың тікелей обьектісі болып табыстарды
және жинақтарды тарату, қалыптастыру, орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған ақшалай қаржылар қорларын қалыптастыру және пайдалану
табылады. Сонымен қаржылық жоспарлау- ақшалай табыстарды қалыптастыру,
тарату және қайта тарату, экономикалық процестерді жоспарлы басқару болып
табылады. Қаржылық жоспарлау мақсаты келесілер:
-қаржы ресурстарын қалыптастыру қайнар көздерін анықтау;
-орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында,халық
шаруашылық және әкімшілік территориялық бөлімшелер арасында қаржыларды
таратудың тиімді пропорцияларын бекіту;
-ресурстарды нақты бағытта пайдалануды анықтау және қажетті
резервтерді құру.
Қаржылық жоспарлау халық шаруашылығын басқарудың маңызды функциясы
болып табылады. Ол мемлекеттік үкімет және басқару органдарымен,сонымен
қатар барлық кәсіпорындармен, бірлестіктермен, ұйымдармен, мекемелермен
іске асырылады.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында қаржылық жоспарлау көпшілік
мөлшерде шаруашылық жүргізудің соңғы нәтижесіне әсер ететін факторлардың
анықталмағандығымен байланысты болжау ретінде жүргізіледі.Индикативтік,
яғни нұсқаушы жоспарлау қолданылады.Ол ақпараттық, координациялық роль
атқарады және экономикалық ретттеушілер арқылы қаржылық қызмет
субъектілеріне жанама әсер етеді.Халық шаруашылығын болжау жүйесінде
қаржылық жоспарлау маңызды роль атқарады.
Қаржылық жоспарлау халық шаруашылығын жоспарлаудың маңызды
принциптеріне негізделген.
Қаржылық жоспарлау принциптері:
орталықтандырылған және орталықтандарылмаған қатынастардың үйлесуі;
біртұтастық; үздіксіздік;
Бірніші принцип екі негіздің органикалық үйлесуін білдіреді, яғни
орталықтандырылған қаржылық жоспарды құру кезінде жергілікті инициативаны
максималды дамыту. Орталықтандырылған қаржылық жоспар мемлекеттік біртұтас
қаржылық саясатты жүргізуге мемлекеттік масштабта қаржылық ресурстарды
тарату, қайта таратуды мақсатты басқаруға мүмкіндік береді.
Біртұтастық принципіне қаржылық жоспарлаудың экономикалық және
әлеуметтік жоспарлануымен тығыз байланыста және өзара тәуелділікте
айқындалады. Мұндай қаржылық жоспарлар негізінде экономикалық және
әлеуметтік дамудың жоспарлары мен болжаулар көрсеткіштері жатады. Сонымен
бірге қаржылық жоспарлау барысында халық шаруашылығы дамуының белгіленген
параметрлері нақтыланады, экономикалық және әлеуметтік даму жоспарының
жекеленген элементтері және бөлімдерінің баланстық байланыстары
тексеріледі.Қаржылық жоспарлаудың біртұтастығы қаржылық жоспарлаудың барлық
түрлерінің тығыз байланысын білдіреді. Жоғарғы ұйымдардың қаржылық
жоспарларының көрсеткіштері ішкі ведомствалық кәсіпорындардың жоспарлық
жобалануынан тұрады. Ал мемлекеттік деңгейде құрылатын қаржылық жоспарлар
жергілікті басқару органдары кәсіпорындарының және ұйымдардың қаржылық
жоспарларында базаланады.
Жоспарлаудың үздіксіздік принципі перспективалық және жылдық қаржылық
жоспарлардың тығыз байланысын көрсетеді. Қаржылық жоспарлаудың үздіксіздігі
ағымдағы және перспективалық жоспарлар арасындағы үзілісті жоюға,
шаруашылық ұйымдарды дымытудың нақты перспективаларын анықтай отырып оларды
неғұрлым жақсы ориентирлеуге, реттеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық жоспарлауда келесідей әдістер қолданылады:
1.экстрополяциялық (коэффициенттік) әдіс- қаржылық көрсеткіштерді,
олардың динамикасын белгілеу негізінде анықтаудан тұрады. Есептер, есептік
жетістіктер және оларды салыстырмалы тұрақты өсу қарқынына
корректировкалау базасында жүргізіледі. Мұндай реттің келесідей
жетіспеушіліктері болады. Ішкі шаруашылық резервтерді айқындауды
ынталандырмайды. Өйткені жоспарлы тапсырмалардың артық орындалуы
жоспарланатын периодта олардың автомматты түрде ұлғаюына әкеледі.
Материалдық және ақшалай ресурстардың пайдалануына кері әсер етеді.
2. Нормативтік әдіс.Бұл әдістің көмегімен жоспарлық қаржылық
көрсеткіштер бекітілген нормалар мен нормативтер негізінде анықталады.
3.Баланстық әдіс-шығындардың оларды жабу қайнар көздерімен
байланысына қаржылық жоспардың барлық бөлімшелерінің, сонымен қатар
өндірістік және қаржылық көрсеткіштердің өзара байланысына негізделген.
Қаржылық баланс талаптарын сақтау шығындар мен кәсіпорын, ұйым, барлық
халық шаруашылығы арасындағы диспропорцияны болдырмауға халық шаруашылығын
дамыту пропорцияларын және қажетті темптерін анықтауға мүмкіндік жасайды.
4.Бағдарлама-мақсаттық әдіс-әртүрлі деңгейде іске асырылатын ғылыми-
техникалық бағдарлама базасында қаржылық болжаудың әдістерінің бірі ретінде
іске асырылады.
5.Экономикалық-математикалық әдіс. Мұнда ұзақ периодқа болжаулар
жасау үшін ЭВМ және әртүрлі есептеу варианттары қолданылады.
Қаржылық жоспарды құру этаптар бойынша іске асырылады.
1.жоспарлаудың бірінші этапыпда есептік мерзімге қаржылық
көрсеткіштерді орындаудың экономикалық талдауы жүргізіледі. Қаржылық
көрсеткіштерді талдау өндірістік мәліметтермен байланыста өткізіледі.
Жоспарлық түсімдерді және шығындарды іс жүзіндегі өндірістік
көрсеткіштермен салыстыру қаржылардың толық пайдаланылмау себептерін
айқындауға, оларды пайдалану тиімділігі деңгейін анықтауға ішкі шаруашылық
резервтерді айқындауға мүмкіндік береді.
2-ші этапта әлеуметтік және экономикалық даму жоспарлары,
көрсеткіштері негізінде жоспарланатын жылға табыстар мен шығындардың нақты
түрлерінің есептері жүргізіледі.
Қаржы құқығы – бұл қоғам дамуының тиісті кезеңіндегі мемлекеттің
міндеттерін жүзеге асыру үшін қажетті ақша қорларын жасау, бөлу және
пайдалану процесінде пайда болатын қаржы қатынастарын реттейтін заң
нормаларының жиынтығы.
Қаржы құқығында қаржы-құқықтық нормалар –құқықтың негізгі бастапқы
элементтері, яғни мемлекет белгілеген және қаржы қатынастарындағы
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілген қылықтың қатаң белгілі
бір ережесі пайдаланылады.
Қаржы – құқықтық нормалар міндеттеушілік, тыйым салушылық және
уәкілеттілік болып бөлінеді.
Мемлекеттің қаржылық қызметі оның ақша қорларын жасау , бөлу және
пайдалану сияқты үш жалпы бағытта іс-әрекет ететін сан қырлы функцияларынан
көрінеді.Мемлекеттің қаржылық қызметі мына факторларға:
-мемлекеттің іс-қимыл етуінің нақтылы кезеңдеріндегі оның міндеттеріне;
-қаржы құқығы субьектілерінің қызметі негізделген меншіктің
нысандарына;
-мемлекет кірістерінің көздеріне;
-ақша қаражаттарын пайдалану мақсаттарына;
-мемлекеттің қарамағына түскен қаражаттар мен оларға деген
қажеттіліктердің ара салмағына байланысты әртүрлі әдістермен жүргізіледі.
Қаржы-құқықтық актілер дегеніміз қарастырылған нысанда қабылданған және
заңдық салдары бар мемлекеттік билік пен басқару органдарының олардың
құзырына кіретін қаржылық қызметтің мәселелері жөніндегі шешімдер. Қаржы-
құқықтық актілердің жиынтығы қаржы заңнамасын құрайды.
Қаржы-құқықтық актілер заңдылық негіздері бойынша нормативтік және
жеке, заңнамалық және қосалқы, жоспарлы-қаржылық болып бөлінеді.
Қаржылық бақылау - қаржы жүйесінің баорлық буындарының ресурстарын
жасау, бөлу және оларды пайдалану негізділігі тексеруге бағытталған
спецификалық қызмет.
Қаржылық бақылаудың ерекшелігі оның ақша нысанында жүзеге
асырылатынында. Қаржылық бақылаудың функциялары:
-қаражаттардың жұмсалуын тексеру;
-қаржы жүйесінің барлық буындары бойынша мемлекттік ресурстарға
қаражаттарды жұмылдырудың уақыттылығ мен толымдылығын тексеру;
-есеп және есептеме қағидаларының сақталуын тексеру.
Бақылаудың негізгі принциптері: бақылаудың реттілігі, біртұтастығы,
әмбебаптылығы, оның алдын алу сипаты, әрекеттілігі, нақтылығы, жариялылығы,
тәуелсіздігі
Қаржылық тәртіп-бұл белгіленген ұйғарымдардың және мемлекеттің , оның
шаруашылық жүргізуші субьектілерінің ақша қорларына жасаудың, бөлудің және
пайдаланудың тәртібін айқын сақтау.
Қаржылық бақылау Қаржылық бақылаудың сыныптамасы субьектілердегі
айырмашылықтарға, бақылау іс-қимылдарын жүргізудің уақытына, бақылауды
жүргізудің тәсілдеріне негізділегн.
Қаржылық бақылаудың түрлері бойынша сыныпталуы:
|Қаржылық бақылау |
|Мемлекеттік |Қоғамдық |
|Жалпымемлекеттік |Ведомстволық |Қоғамдық ұйымдардың: |
| | |кәсіподақтардың, партиялардың, |
| | |жастардың, бұқаралық |
| | |қозғалыстардың, |
| | |ғылыми-техникалық, |
| | |мәдени-ағартушылық, спорт, |
| | |шығар-машылық, ардагерлердің, |
| | |түрлі қорлардың бақылауы |
| |Ішкішаруашылық| |
|Парламенттік (депутаттық) бақылау | |
|Аудиторлық бақылау |
Мерзіміне қарай қаржылық бақылау алдын-ала, ағымдағы және кезекті
болып болып бөлінеді.
Тақырып 6. Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының теориялық
аспектілері
1. Шаруашылық жүргізіші субъектілер қаржысы: жұмыс істеу, ұйымдастыру
және басқару негіздері
2. Меншікті қайта құру және оның қаржылық аспектілері
3. Қазақстандағы шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысын
ұйымдастырудың жаңа нысандары
4. Мемлекеттік кәсіпорындардың ұлттық компаниялардың және
холдингтердің қаржылары
5. Коммерциялық негіздерде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші
субъектілер қаржысы
6. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы
Шаруашылық жургізуші субъектілердің қаржысы - бірыңғай қаржы жүйесінің
қүрамды бөлігі және айрықша сферасы болып табылады, оның
орталықтандырылмаған бөлігін қүрайды, материалдық және материалдық емес
игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізгі болігі
қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет корсетеді. Елдегі
ақша қатынастарының аса маңызды сферасын, атап айтқанда, жасалатын қоғамдық
өнімді, үлттық табысты және ұлттық байлықты - халықтың қажеттіліктерін,
өндірістік емес сфераның материалдық шығындарын қамтамасыз етудің көздерін
алғашқы бөлуді қамтитындықтан бұл буынның қаржысы қаржылардың негізгі,
бастапқы бөлігі болып табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы өзіне қоғам-дық пайдалы
қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс,
көлік, жабдықтау-өткізу (делдалдық), сауда, дайындау, геологиялық барлау,
жобалау қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсетуді, байланысты, тұрғын үй-
коммуналдық қызметтерін, түрлі қаржы, кредит, сақтық, ғылыми, білім,
медицина, ақпарат, маркетинг жөне басқа қызметті жүзеге асыратын
кәсіпорындардың, фирмалардың, қоғамдардың, концерндердің, ассоциациялардың,
салалық министрліктер мен басқа шаруашылық органдардың, шаруашылықаралық,
салааралык,, кооперативтік ұйымдардың, мекемелердің қаржыларын кіріктіреді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан
қатынастар олардың шаруашылық қызметі процесінде басқа шаруашылық жүргізуші
субъектілермен болатын мынадай топтарға бірілендірілген ақша қатынастарына
саяды: басқа әр түрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен өзінің еңбек
ужымымен,, мемлекетпен, банктермен, сақтық органдарымен, жоғары ұйымдармен,
қүрылтайшылармен
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, бір жағынан, жалпы
қаржылардың экономикалық табиғатын сипаттайтын белгілер, басқа жағынан,
қоғамдық өндірістің түрлі сферасындағы қаржылардың қызмет етуіне байланысты
ерекшеліктер тән. Сонымен бірге бүл қаржыға тән мынадай негізгі белгілерді
атауға болады:
1.қаржы қатынастарының көпқырлылыгы, олардың нысандары мен мақсатты
арналымының сан алуандығы;
2.өндірістік қүралдардың (капиталдардың) міндетті болуы және оларды
қалыптастырумен, көбейтумен және қайта бөлумен байланысты қатынастардың
пайда болуы. Өндірістік капиталдар - бұл өндірістің серпінді элементі, олар
өндірістің өзі сияқты үздіксіз қозғалыста болады; сонымен қатар құн
нысандарының түрақты ауысымы болып отырады. Кәсіпорын қызметінің кез келген
мезетінде өндірістік қүралдар материалдық-заттай және ақша нысанында болуы
мүмкін;
3.жоғары белсенділік, шаруашылық қызметінің барлық жағына әсер ету
мүмкіндігі;
4.шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бүкіл қаржы жүйесінің
айқындаушы негізі болып табылады.
Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім (жұмыс,
қызметтер көрсету) өндіріп, сату кезінде ақшалай табыстарды, қорланымдарды
және қорларды жасаумен, бөлумен және пайдаланумен байланысты экономикалық
қатынастарды айтады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрамына материалдық өндірістің
барлық кәсіпорындары және нарықтық экономика жағдайында өзінің қызметін
коммерциялық есеп негіздерінде жүзеге асыратын өндірістік емес сфераның бір
бөлігі кіреді
Шаруашылық жүргізуші субъектілер - кәсіпорындар мен ұйымдар (фирмалар,
компаниялар, фермер шаруашылығы, шаруашылық серіктестіктері, ассоциациялар
(бірлестіктер), ұлттық компаниялар жөне басқалары), мекемелер әр түрлі
белгілері бойынша сыныпталады және оларды не ол, не бұл түрі бойынша
айырудың негіздемелері қаржыны ұйымдастырудың сипатына елеулі әсер етуі
мүмкін .
Межелеудің ең жалпы белгісі кәсіпорындар меп ұйымдарды қызмет
сфераларының біріне - материалдық немесе материалдык, емес (өндірістік
емес) сфераға жатқызу болып табылады. Қызметтің материалдық сферасының
кәсіпорындары бүкіл қоғамның тіршілік әрекетінің негізі болып табылатын
материалдық өнімдер мен игіліктерді жасайды. Бүл сферада жасалғаи өнімнің
бір бөлігі оның салалары ішінде (өндірістік түтынудың онімдері) түтынылады,
басқа бөлігі түпкілікті түтынуға, соның ішінде өндірістік емес сфераға да
бағытталады. Өндірістік емес сфера қызметінің нөтижелері қызметгердің
нысанын қабьщдайды, қызметгерді жасаудың процесі, әдеттегідей, оларды
түтыну процесімен тоқайласады, яғни олар қордалауға, сақтауға жатпайды1.
Сыныптаманың басқа белгісі шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық
қызметінің сипаты — коммерциялық және коммерциялық емес қызметі болып
табылады.
Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіре алмайтын
(коммерциялық үйым) не мұндай мақсат ретінде пайда келтіре алмайтын және
алынған пайдасын қатысушылар үлестірмейтін (коммерциялық емес ұйым) ұйым
заңи тұлға бола алады
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңи тұлға мемлекеттік кәсіпорын,
шаруашылық серіктестігі, өндірістік кооператив нысандарында құрылуы мүмкін.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңи тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, түтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни бірлестік нысанында және
заң күжаттарында көзделген нысанда қүрылуы мүмін және ол кәсіпкерлік
қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарына сай келуіне қарай ғана айналыса
алады.
Сыныптаудың бүл белгісіне қатысты қаржыны ұйымдастыру қызметті
қамтамасыз етудің түрлі қағидаттарына: коммерцияяық есепке немесе белгілі
бір деңгейде шаруашылық жүргізуші субъектілердің қажеттіліктерін жабатын
бюджеттік қаржыландыруга есептелген. Егер мекеме коммерциялық және
коммерциялық емес қызметті ұштастыратын (үйлестіретін) болса, онда бүл
қызмет тиісті қаржылық зардаптарға ұшыратады: мұндай қызметтің өзін-өзі
қаржыландырылуын үйымдастыру, салықтар мен басқа міндетті төлемдерді төлеу,
алынған табыстарды немесе пайданы бөлу.
Коммерциялық қызметтің мақсаты табыс алу болып табылады. Коммерциялық
негізде материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және
материалдық емес сфера ұйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жұмыс
істейді.
Өндірістік емес сфера мекемелерінің едәуір бөлігі: мемлекеттік басқару,
қорғаныс, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және қамсыздандыру, құқық
тәртібін қорғау, айналадағы ортаны қорғау, денсаулық сақтау мен білім
берудің, мәдениеттің және шығармашылықтың үлкен тобы, іргелі ғылым
коммерциялық емес секторда қалып отыр. Коммерциялық емес қызмет табыс
(пайда) алуға емес, бүкіл қоғам үшін, соның ішінде халықты әлеуметтік
қорғауды қамтамасыз етуге қажет функциялар мен іс-қимылдарды орындауға
бағытталған.
Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сыныптаудың маңызды белгісі меншіктің
белгілі бір нысанына тиістілігі (қатыстылығы) болып табылады. Заңнамаға
сәйкес Қазақстан Республикасында меншіктің екі нысаны қабылданған: жеке
меншік және мемлекеттік меншік. Жеке меншік азаматтардың және (немесе)
мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктері ретіңде болады,
жеке меншіктің айырықша турі ретінде қоғамдық ұйымдардың меншігі болады.
Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік болып
ажыратылады.
1.Мемлекеттік меншікке негізделген мемлекеттік кәсіпорындар, соның
ішінде:
республикалық - Қазақстан Рсспубликасының экономикалық және әлеуметтік
дамуының жалпы мемлекеттік міндеттерін шешу үшін;
коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар - тиісті аумақтың халқының
әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру жөніндегі
міндеттерді шешу үшін, жергілікті бағынышта болады.
2.Заңды тұлғалардың жеке меншігіне негізделген көсіпорындар: әр түрлі
тұрпаттағы шаруашылық серіктестіктері, соның ішінде акционерлік қоғамдар,
кооперативтік кәсіпорындар мен үйымдар.
3. Қогамдық бірлестіктердің меншігіне негізделген косіпорындар.
4.Қүрылтайшылардың, соның ішінде шетелдік заңды түлғалар мен
азаматтардың мүлкін біріктіру негізіндегі бірлескен кәсіпорындар.
5.Азаматтардың меншігіне негізделген жеке меншікті косіпорындар.
6.Меншіктің жоғарыда келтірілген өр түрлі нысандарының қатысуындағы
аралас кәсіпорындар.
Меншіктің барлық нысандарының теңдігі мен меншік субъектілерінің қүқығын
теңдей қорғау Қазақстан Республикасының заңнамасымен кепілденілген.
Шаруашылық жүргізудің ұйымдастырушылық-қүқықтық нысаны Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексімен анықталған, ол шаруашылық жүргізуші
субъектілердің қүқықтық тәртібіне айтарлықтай өзгерістер енгізді.
Шаруашылық жүргізудің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны жар-ғылық
капиталды жасаудың процесіндегі қаржы қатынастарының мазмүнын анықтайды.
Кәсіпорын экономиканың негізгі буыны ретінде меншік нысандары мен
шаруашылық жүргізудің әр алуандығы, тауар-ақша қатынастары мен рыноктың
дамуы кезінде жүмыс істейді.
Кәсіпорындарды үйымдық-қүқықтық нысандары бойынша межелеу олардың
қаржысын үйымдастырудағы айырмашылықтарға: капиталдың қалыптасуына,
өндірістік-шаруашылық қызметін қаржыландыруға, шаруашылықты жүргізудің
нәтижелеріне әкеп соғады.
Меншік нысандарына қарай шаруашылық жүргізуші субъектілердің қорларын
қалыптастырудың ерекшеліктері болады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың мүлкін жалга бергенде айрықшалықты төлем -
жалға берілген мүлік қүнының амортизациялық аударымдарын, жалға беру
мерзімінің өтуіне қарай объекгілерді жөндеу үшін жалдаушының жалға берушіге
беретін қаражаттарын, жалга алынған мүлікті қоғамдық қажетті пайдаланудан
түсетін пайданың (табыстың) бір бөлігін (жалгерлік пайызды) кіріктіретін
жалгерлік ақы қолданылады.
Үлестік жарна негізінде жүмыс істейтін кәсіпорындардың-шаруашылық
серіктестіктерінің, кооперативтердің бірлескен кәсіпорындардың қаржысын
үйымдастыру мұндай кәсіпорымдар қаржысының қалыптасу жөне алынған
табыстарды әрбір қатысушының мүліктегі үлесіне сәйкес кейінгі бөлудің
ерекшеліктерімен анықталады. Мұндай кәсіпорындардың қүрылтайшылары мен
қатысушылары өздерінің салымдарын ақша қаражаттары. мүліктер түрлі түрлері
(үйлер, ғимараттың, жабдықтың және басқаларының), мүлікті қүқықтар (жерді,
табиғи ресурстарды, мүлікті, зияткерлік (интеллектуалдық) меншікті
пайдалану күкыктары) түрінде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Шаруашылық серіктестіктері туралы"
заң күші бар жарлығына сәйкес шаруашылық серіктестігі –жарғылық капиталы
қүрылтайшылардың салымдарына (үлесіне) бөлінгем, өз қызметінің негізгі
мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және заңды тұлға болып табылатын
коммерциялық ұйым. Шаруашылык серіктестіктің мынадай нысандары белгіленген:
1.толық серіктестік;
2.сенім серіктестігі;'
3.жауапкершілігі шекгеулі серіктестік;
4.қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
5.акционерлік қоғам.
Экономикада едәуір орынды мемлекеттік сектор алады. Бүл секторда
кәсіпорындардың мынадай түрлері жүмыс істейді:
1.шаруашылық жургізу қүқығына негізделген кәсіпорындар; бүл қүқық
мүлікті мемлекеттен меншік иесі ретінде алған жөне осы мүлікті иелену,
пайдалану және оған билік ету қүқықтарын заңнамада белгіленген шекте жүзеге
асыратын мемлекеттік кәсіпорынның заттық қүқығы болып табылады;
2.жедел басқару қүқығына негізделген (қазыналық кәсіпорын)
кәсіпорындар.
Мемлекеттік меншіктің түріне қарай кәсіпорындар:
I) республика меншігіндегі кәсіпорындар — республикалық мемлекеттік
кәсіпорындар;
2) коммуналдық меншігіндегі кәсіпорындар коммуналдық мемлекеттік
кәсіпорындар болып бөлінеді;
Басқа мемлекеттік кәсіпорын қүрып мемлекеттік косіпорын еншілес
мемлекеттік кәсіпорын болып табылады.
Мемлекеттік көсіпорын үшін мемлекеттің тапсырмасын орындау міндетті
болып табылады. Мемлекеттік кәсіпорындар қызметі негізгі міндетмақсаты
(арналымы) қоғам мен мемлекеттің қажетіне қарай айқындалатын мынадай
әлуеметгік-экономикалық міндеттерді шешу болып табылады, олар:
1) мемлекеттің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қамтамасыз ету
және қоғам мүддесін қорғау;
2) экономиканың жеке меншік секторы қамтыған немесе жеткіліксіз
қамтылған қоғамдық өндірістің сфералары мен салаларында бірінші
қажеттіктегі тауарларды өндіру (жүмыстар атқару, қызметтер көрсету);
3) мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе мемлекеттің функциясы
болып табылатын сфералардағы қызметті жүзеге асыру.
Жедел басқару құқығындағы мемлекеттік мүлікке ие кәсіпорын қазыналық
болып табылады.
Қазыналық кәсіпорындар заңнамада белгіленген тәртіппен:
1.төтенше және авариялық жағдайларда кен-қүтқару және өзгее арнаулы
жүмыстарды орындау, өрттен, су тасқынынан және басқа сүрапыл апаттардан
қорғау;
2.заңнамада қаржыландырудың арнайы төртібі белгіленген мемлекеттік
автомобиль жолдарының және басқа инфрақүрылым объектілерінің жүйесін үстау
мен дамыту;
3.почта байланысы мен телекоммуникация, жалпы республикалық және
халықаралық байланыс желісін пайдалану саласындағы қызмет;
4.топографиялық-геодезиялық жөне картографиялық жұмыстар жүргізу;
5.денсаулық сақтау, табиғатты қорғау, білім беру, әлеуметгік қорғау, ғылым
жөне мәдениет сферасында өндірістік-шаруашылық қызметі жүзеге асыру үшін
қүрыла алады. Қазыналық көсіпорын өндіретін және өткізетін тауарлардың
(атқаратын жұмыстардың, көрсететін қызметтердің) бағаларын уәкілді орган
белгілейді. Қазыналық кәсіпорындардың қызметі уәкідді орган бекітетін смета
бойынша өз табысының есебінен қаржыландырылады. Көсіпорынның меншікті
табыстары оның шығындарын жабуға жеткіліксіз болған жағдайда қажетті
жетпеген қаражаттар тиісті бюджеттен бөлінеді.
Қазыналық көсіпорынның сметадан тыс алған табыстары тиісті бюджетке
аударылуға жатады.
Еншілес кәсіпорын — өз мүлкінің есебінен басқа мемлекеттік косіпорын
құрған заңи тұлға. Еншілес кәсіпорындар құру құқығын шаруашылық жүргізу
қүқығындағы кәсіпорындар ғана пайдалана алады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен үйымдардың қаржысы деп өндірістік
капитаддарды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны өткізу, меншікті қаржы
ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және
пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен үйымдардың қаржысын үйымдастыру белгілі
бір қағидаттарға негізделген, олардың қатарына мыналар жатады:
коммерциялық-шаруашылық есеп қаржылық қызмет саласындағы дербестік, өзін-
өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржы шаруашылық қызметінің қорытындысына
ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның қызметіне бақылау
жасау; жоспарлылық; меншікгің барлық нысандарының тендігі; қаржы
резервтерінің болуы.
Жаргылық капитал мемлекет, басқа меншік иесі немесе қүрылтайшы берген
көсіпорын (үйым) мүлкінің (капиталының) мөлшерін сипаттап көрсетеді жене
алғашқьща, шаруашылық жүргізуші субъектілерді қүрғанда өндірістік
капиталды, материалдық емес активтерді, айналым қүралдарын сатып алудың
көзі болып табылады. Оның қаражаттары есебінен кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға қажетті жағдайлар жасалады.
Жарғылық капиталдың мөлшері шаруашылық қызмет процесінде өзгеріп отырады:
Тутыну қорына мыналар жатады:
бүкіл қызметкердің (өндірістік жөне өндірістік емес) еңбегіне ақы төлеу
шығындары;
ақшалай төлемдер, соның ішінде жылдың қорытывдысы бой-мпііш сыйақылар;
материалдық көмек:
еңбек жәпе әлеуметтік жеңілдіктерді белгілеуге жұмсалатын қаражаттар;
қызметкерлердің акциялары мси салымдары бойыішіа мүлікке төленетін
табыстар (дивидендтер, пайыздар);
оңтайландырғыштық ұсыныстар, өнер табу және жаңалық ашу үшін берілетін
сыйақылардан бөлек басқа да жеке сипаттағы төлемдер.
Қорлану қоры:
кәсіпорынның қарамағында қалатын табыс;
негізгі капжалды қалпына келтіруге жүмсалатып амортизациялық аударымдар;
шығып қалған мүлікті өткізуден түскен түсім-ақша;
банктердің несиелері;
басқа да көздер есебінен қалыптасады.
Қорлану қоры үлғаймалы үдайы өндірісті қамтамасыз сту шығыңдарын
қаржыландыруға:
негізгі және айналым капиталдарын молықтыруға;
ғылыми-техникалық прогресті дамытуға, жаңа өнімдерді игеруге;
табиғат қорғау шараларын жүзеге асыруға;
өндірістік және әлеуметтік инфрақүрылым объектілерін салуға үлестік
қатысуға;
әлеуметтік инфрақүрылым объектілерін салуға қатысуға пайдаланылады.
Ірі көсіпорындар мен үйымдар кешенді түтыну мен қорлану қорларының
орнына көздері мен шығындарының мазмүны жағы-нан үқсас мынадай жеке-жеке
қорлар көздерін қүрып, пайдалана алады: жалақы, еңбекке ақы төлеу,
өндірісті дамыту, әлеуметтік даму қорлары.
Үдайы өндірістік шығындарды үздіксіз қаржыландыруды қамтамасыз етуде
қаржы резервтерінің (резервтік капитал, тоуекел қоры, сақтық қоры) маңызы
зор
Қаржы менеджменті үғымы - тиімді пайдалану мақсатымен кәсіпорынның ақша
ағынының, кәсіпорынның бүкіл қаражаттарының қозғалысы механизмін басқару
жүйесі жатады.
Тақырып 7. Нарықтық экономикадағы мемлекеттің қаржысы
1. Мемлекет қаржысының жалпы сипаттамасы
2. Мемлекеттің табыстары мен шығыстары
3. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
4. Мемлекеттік бюджет және бюджет жүйесі
5. Жергілікті қаржыларды ұйымдастыру
6. Бюджетаралық қатынастар
7. Қазақстанның қазынашылық жүйесі
8. Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар
9. Мемлекеттік кредит және мемлекеттік борыш
10. Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеудің тұрпаттары, түрлері,
нысандары және әдістері
11. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметтің дамуы және оны
қаржылық реттеудің әдістері
12. Елдің төлем байланысы
Мемлекеттің қаржысы, қаржылық қатынастар жуйесіндегі олардың орны мен
рөлі. Мемлекет қаржысының құрамы, олардың буындарының қысқаша сипаттамасы.
Мемлекеттің қаржысы және қоғамдық прогресс. Қаржының өндірістегі және
қоғамдық тауарларды, игіліктерді және қызметтерді қамтамасыз етудегі рөлі.
Мемлекеттің фискалдық саясаты. Мемлекеттің табыстары , олардың
диалектикасы. Мемлекеттің шығыстары.
Салықтар, олардың мәні, функциялары. Салық салудың қағидаттары және
салықтарды ұтымды ұйымлдастырудың қағидаттары. Салық жүйесі. Салық қызметі.
Түрлі белгілер бойынша салықтардың сынаптамасы. Қазақстан
Республикасындағы салықтардың түрлері.
Мемлекетттік бюджеттің мәні, оның айырмашылық белгілері.
Мемлекеттік бюджеттің құрылымы, кірістері мен шығыстары, олардың құрамы
мен құрылымы.
Бірыңғай бюджеттік сынаптама.
Бюджетарлық қатынастар.
Бюджеттік үдеріс, оның кезеңдері.
Жергілікті қаржылардың мәні, қаржы жүйесі құрамындағы оның орны.
Жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығыстары.
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың қажеттігі және мәні. Бюджеттен тыс
қорлардың сыныптамасы. Әлеуметтік бюджеттен тыс қорлар. Экономикалық
арналымның бюджеттен тыс қорлары.
Ұлттық әлауқат қоры. Қазақстан Республикасының ұлттық қоры.
Мемлекеттік кредиттің мәні мен маңызы, функциялары; түрлері, нысандары,
және әдістері. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметтің даму бағыттары.
Елдің төлем балансы.
ҚР-ның инновациялық –индустриалдық дамуын қаржыландыру. Халықты
әлеуметтік қорғауды қаржылық қамтамасыз ету. Бюджеттік және салық жүйелері,
нарықтық экономика жағдайында оларды құруға қойылатын негізгі талаптар.
Мемлекеттік кредит пен мемлекеттік борышқа қатысты саясат. Мемлекеттің
сыртқы экономикалық саясаты және қаржылық реттеу.
Мемлекеттік экономикалық өмірге көптеген факторларға тәуелді қатысады.
Мемлекеттің экономикалық қызметін келесідей функцияларға жинақтайды.
1) экономикалық дамудың қалыпты қозғалысына әсер еттетін заңдық базаны
қамтамасыз ету;
2) монополиялық қызметті шектеу және бәсекелестікті қорғау;
3) табысты және асыл байлықты қайта қайтару;
4) экономиканы тұрақтандыру;
5) ресурстарды қайта тарату;
Аталып өткен функциялар қызметі тікелей және жанама түрде қаржы
категорияларын пайдаланумен байланысты. Көпшілік жағдайда бұл байланыс
мемлекеттің 3-ші, 4-ші, 5-ші, функцияларында айқындалады.
Табысты және байлықты мемлекет қайта таратады, өйткені нарықтық жүйе
олардың алғашқы таратылуына теңсіздік туғызады.
Мемлекет азаматтар табысын теңестіру үшін салықтық жүйе,
трансферттерді, еңбек ақы, бағаны реттеуді пайдаланады. Экономиканы
тұрақтандыру бойынша қызметі экономикалық коньюктураның тербелісін
тудыратын жұмыспен қамту және инфляция деңгейін бақылаудан, сонымен қатар
экономикалық өсуді ынталандыру ьойынша шаралардан тұрады.
Экономикалық ресурстарды қайта тарату екі жағдайда нарықтық жүйенің
жетілмеуінен болады.
-кейбір товарлардың тең көлемдегі өндірісінен ауытқуы;
-нарықтық ресурстарды бөлуден бас тартуды және олардың қоғамдық
товарлар, игіліктер және қызметтер өндірісі үшін толық бөлінбеуі.
Бірінші жағдайда кейбір товарларды өндіру және тұтыну, осы товарларды
тікелей тұтынушы және өндіруші болып табылмайтын субъектілердің шығындарын
немесе пайдаларын туғызады. Бұл құбылыс жанама әсер немесе “переливтер” деп
атайды және берілген шаруашылық пройестердің қатысушысы болып табылмайтын
тұлғалардың немесе азаматтар тобының пайдасын немесе шығындарын көрсетеді.
Жанама әсер шығындарына қоршаған ортаны ластаумен, шу шығарумен және т.б.
әртүрлі қолайсыз жағдайлармен байланысты шығындар жатады. Бұл жағдайда
өндірушілер өздерінің шығындарының бір бөлігін тұрғындарға ауыстырады және
өндірушілердің шығындары азаяды.
Осының нәтижесінде өндірушілердің өндіріс көлемі артады, сәйкесінше
берілген товарларды өндіру үшін ресурстар ұлғайтылған көлемде түседі.
Сонымен мемлекет өндіріс, салаларды қаржыландыруда тікелей
қатысады.Олар қоғамдық және әлеуметтік деп аталады.
Мемлекеттік қаржылар қаржылық жүйенің звеносы ретінде мемлекеттік
сектордың өндірістік және әлеуметтік қатынастарының қызметі мен байланысты.
Мемлекеттік қаржылардың экономикалық мазмұны олар мемлекеттің қаржылық
ресурстарын қалыптастыру үшін қоғамдық өнім мен ұлттық байлықтың құнын
тарату және қайта таратумен байланысты және алынған қаражаттарды
мемлекеттің, мемлекеттік кәсіпорындардың функцияларын орындауға
пайдаланумен байланысты ақшалай қатынастарды білдіреді.
Осы сферадағы қаржылық қатынастардың субъектілері мемлекет, басқару
органдары, кәсіпорындар,ұйымдар, мекемелер, азаматтар.
Мемлекеттік қаржылар тарату және бақылау функцияларын атқарады.
Мемлекеттік қаржылар құрамына келесідей: мемлекеттік бюджет, бюджеттен
тыс қорлар, мемлекеттік несие, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар
қаржылары. Экономикалық және әлеуметтік сфераны мемлекеттік басқарудың
деңгейі бойынша мемлекеттік қаржылар жалпы мемлекеттік және жергілікті
болып бөлінеді.
Мемлекеттік қаржылар құрамына бюджеттік қатынастар маңызды орын алады.
Бюджеттік қатынастар көмегімен ақшалай қаржылар қайта таратылады.
Республикалық бюджет ресурстары жалпы мемлеккеттік шараларды:
мемлекеттік мақсатты кешенді бағдарламарды, қорғаныс, шекаралардықорғауды,
мемлекеттік басқаруды, әлеуметтік сфераны дамытуды, халықаралық
міндеттемелерді орындауды қаржыландыруға жұмсалады.
Жергілікті бюджет экономикалық процестерді реттеу, өндірістік күштерді
орналастыру, территориялық инфрақұрылымдарды дамыту, еңбек ресурстарын
ұдайы өндіру үшін қолданылады. Жергілікті бюджет әлеуметтік шығындарды
қаржыландыруда маңызды роль алады.
Бюджеттен тыс қорлардың бағыты- арнайы мақсатты бөлулер және басқа
қайнар көздер есебінен жеке мақсатты шараларды қаржыландыру.
Мемлекеттік несиеде қатынастар кәсіпорындардың, ұйымдардың,
тұрғындардың уақытша бос ақшалай қаржыларын шоғырландырып, оларды
мемлекеттік органдарға берумен байланысты. Халықаралық несиеде қатынасқа
шетел мемлекеттері, компаниялары, мемлекетаралық қаржылық мекемелер
қатысады.
Мемлекеттік сектордың қызмет етуі мемлекеттік меншіктің бар болуына
негізделеді.
Меншіктік жіктеу бойынша мемлекеттік заңды тұлғалар мүлкі және
мемлекеттік қазына деп бөлінеді.
Мемлекеттік заңды тұлғалардың мүлкі заңды түрде негізделген және
мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қызмет етуі үшін негіз болады.
Мемлекеттік қазына республикалық және жергілікті болып бөлінеді.
Республикалық қазынаға жағады:
- Республикалық бюджет қаржылары;
- Мемлекеттік алтын валюталық запастары;
- Мемлекеттің меншігіндегі мүліктер (жер, оның байлықтары,
өсімдіктер, аңдар)
Жергілікті қазынаға жатады:
- жергілікті бюджет қаржылары;
- коммуникалдық меншікке қатысты мүліктер.
Осылайша мемлекеттік қаржылардың ролі мен мәні мемлекеттің экономикалық
функцияларын орындауға және әрбір этапта қоғамның даму мақсаттары мен
міндеттерін жүзеге асыруға негізделуімен айқындалады.
Мемлекеттік кірістер болып меншіктің қызмет етуіне материалдық базаны
құру үшін мемлекет меншігіне түсетін қаржылар жиынтығы қалыптасатын
экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады. Кірістер қаржылармен тығыз
байланыста қызмет ететін зкономикалық категория. Олар бұл қаржыларды
шығындаумен байланысты белгілі қызмет нәтижелері. Кірістер өндіріс
нәтижелері болып табылады және қайта құрылған өнімнің тарату стадиясында
пайда болады. Олар аралық сипатта болуы мүмкін, яғни қалыптасуынан кейін
таратудың жаңа зтапына көшеді немесе өндірістің жаңа стадиясы айырбасқа
көшу жолымен соңғы кірістер ретінде қызмет атқаруы мүмкін.
Мемлекеттік меншіктен кірістерге келесілер жатады:
1.Пайда қосылған құнға салынатын салық, акциздер, әлеуметтік
сақтандыруға жарналар түрінде мемлекеттік кірістер және ұйымның таза
кірісі.
2.Мемлекеттік мүліктен кіріс (мемлекеттік тұрғын үй қоры, жер, орман,
су)
3.Мемлекеттік ұйымдармен, мекемелерден көрсетілетін ақылы қызметтен
кірістер.
4.Бюджеттік мекемелердің арнайы қаржылары.
“Мемлекеттік кірістер” және “мемлекеттік қаржылық ресурстар” ұғымдарын
шатастырмау қажет. Қаржылық ресурстар мазмұны бойынша мемлекеттік кірістер
ұғымынан кең ұғым. Мемлекеттік кірістерден басқа қаржылық ресурстар
құрамына табыстар болып табылмайтын, бірақ қоғамдық қажеттіліктерде
пайдаланылатын қаржылар кіреді. Мысалы: негізгі құралдарды қалыпқа
келтіруге амортизациялық бөлулер, айналмалы қаржылардың артықшылықтары,
кредиторлық қарыз сомалары. Бұл ақшалай қаржылар тікелей кірістер болып
табылмайды, яғни қаржылар шығындарына байланысты белгілі бір қызметтің
нәтижесі болып табылмайды. Мемлекеттік заемдарда түсімдер мемлекеттің
қаржылықресурстары болып табылады, бірақ бұлар мемлекеттік кірістер ретінде
қарастырыла алмайды. Өйткені бұл қарыз қаржылар. Мемлекеттік қарыздың
қайнар көзі ұлтық табыстар ,ал тарату және қайта тарату кезінде
мобилизацияланады. Мемлекеттік мен қамтамасыз етіледі.
Мемлекеттік кірістерді классификациялау мемлекеттік кірістеррдің
экономикалық табиғатын, олардың құрамын және мақсаты бағын, қалыптасу
принциптерін, яғни мемлекеттік кірістердің барлық жүйесін терең
түсінуге мүмкіндік береді. Меншік формаларының ұйымдастыру –заңдық
бейнеленуінен тәуелді мемлекеттік кірістер келесілерден тұрады:
1. мемлекеттік кәсіпорын және ұйым кірістерінен.
2. жеке меншік сектордың салықтық түсімдерінен.
3. тұрғындардың салықтық түсімдерінен.
4. коллективтік кәсіпорын және ұйымдардың салықтық түсімдерінен.
5. қоғамдық ұйымдардың салықтық түсімдерінен.
Құрылу сферасынан тәуелді мемлекеттік кірістер келесідей
классификацияланады: материалдық өндіріс сферасында қалыптасатын кірістер,
өндірістік емес сферада қалыптасатын кірістер.
Қаржылық мазмұны бойынша кірістер:
1.салықтық
2.салықтық емес (мемлекет игілігінен алу және жекешелендіру қаржылары,
ақшалай-заттай лотереядан табыстар болып бөлінеді)
Салықтық табысты мобилизациялау жағдайында меншік формасының өзгеруі
мүмкін. Мобилизациялау әдістері бойынша кірістер орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған болып бөлінеді.
Мемлекеттік шығындар мемлекеттің қызмет етуімен байланысты ақшалай
шығындарды білдіреді. Экономикалық категория ретінде мемлекеттік шығындар
қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру және қоғамдық өндірісті дамыту және
жетілдіру мақсаттарына жалпы қоғамдық өнімді тарату және қайта таратумен
байланысты экономикалық қатынастарды білдіреді.
Мемлекеттік шығындар құрамына мемлекеттік бюджет, мемлекеттік бюджеттен
тыс қорлар, мемлекеттік кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер шығындары жатады.
Мемлекеттік шығындардың ролі елдің тұрғындары қоғамдық товарлармен,
игіліктермен, қызметтермен қамтамасыз ету үшін бағытталатындығымен
анықталады.
Бағыттары және мақсаттары бойынша барлық шығындар жиынтығы мемлекеттік
шығындар жүйесін құрайды.
Мемлекеттік шығындарды ұйымдастыруға оларды болжамдаумен, сонымен қатар
қаржыларды пайдаланумен қатар қаржыларды пайдалану және қаржыландырудың
қатаң тәртібін белгілеумен қол жеткізіледі. Сондықтан мемлекеттік
шығындарды ұйымдастырудың негізгі принциптерінің бірі-жоспарлық.
Сонымен қатар мемлекеттік шығындарды ұйымдастырудың келесідей түрлері
бар
1) мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың мақсатты сипаты;
2) мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың қайтымсыз сипаты;
3) жоспарлауды орындау шегінде қаржыландыру;
4) ресурстарды пайдалануды үнемдеу режимін сақтау;
5) оларды жабудың бюджеттік, несиелік және меншіктікті қайнар көздердің
тиімді сәйкестігі.
Мемлеттік шығындарың жеке түрлері экономикалық мазмұны мен мәні
Мемлекеттік шығындардың бөлудің маңызды критериі олардың өндіріс
процесіне және ұлттықтабысты құру процесіне қатыстылығы. Осыған cәйкес
мемлекеттік шығындар экономикалық мазмұны бойынша келесідей топтарға
бөлінелі:
1)материалдық өндіріспен байланысты және өндірістік сфераға қатысты
шығындар;
2)өндірістік емес сфера қызметіндегі шығындар;
3)мемлекеттік резервтерді құруға шығындар.
Заттық (мақсатты) белгісі бойынша мемлекеттік шығындар экономикаға,
әлеуметтік-мәдени шараларға,ғылымға, қорғаныс және басқару шығындарына
бөлінеді. Территориялық белгісі бойынша мемлекеттік шығындар экономикалық
аймақтар бойынша бөлінеді.
Материалдық өндіріс сферасында салалық белгісі бойынша мемлекеттік
шығындар өндіріске, құрылысқа,ауыл шаруашылығына, транспорт және байланыс,
сауда, жабдықтау шығындарына, білім беруге, ғылымға, денсаулық сақтауа
әлеуметтік-мәдени шараларға, қорғанысқа, басқаруға бөлуге болады.
Мемлекеттік шығындарды қаржыландырудың екі әдісі бар:
1) шаруашылық есептік (хозрасчетный) кәсіпорындар мен ұйымдарды
қаржыландыру;
2) сметалық-бюджеттік қаржыландыру.
Бюджеттік қаржыландырудың келесідей формалары қолданылады: дотация,
субвенция, субсидия.
Экономиканы дамытуға шығындар өндіріс көлемінің үнемі өсуіне және оның
тиімділігін арттыру үшін жағдай жасауға бағытталған ақшалай қаржылар.
Оларға келесілер жатады: күрделі салымдар; негізгі қорларды жөндеу; айналым
қорларының өсімі; материалдық резервтерді құру; арнайы қорларды және
мақсатты қаржыландыру қорларын құру; қалыптастыру;
Тұрғындарды әлеуметтік қорғауға шығындар. Шығындардың бұл тобы
мемлекеттік шығындар жүйесінде көп үлесті орын алады.
Әлеуметтік қорғау қоғамдық дамудың нақты жағдайларына сәйкес
азаматтарды кепілденген қалыпты өмір сүру деңгейімен қамтамасыз ету үшін
мемлекеттік және басқа институттар арқылы оларды жүзеге асыру механизімі
мен приоритеттер жүйесін білдіреді. Ол деңгей қоғамның әлеуметтік
экономикалық даму жағдайынан, жалпы ішкі өнім көлемінен, жинақталған ұлттық
байлықтан, оларды тарату сипатынан және осы жүйені жүзеге асыру
механизімінің тиімді қызметінен тәуелді.
Минималды әлеуметтік төлем мөлшерін есептеу үшін орта жандық
тұтынушылық бюджет, размерлі негіз болады.Ол үшін жанұяға қажетті негізгі
тамақтану өнімдері, киім, медикаменттер отын,қызмет көрсетулер бойынша
минималды тұтыну корзинасының құны мен құрылымы есептеледі. Тұрғындарды
әлеуметтік қорғауға шығындар қаржылық құжаттарда, жоспарлар мен есеп
берулерде әлеуметтік қамтамасыз етуге және әлеуметтік көмекке шығындар
болып саналады.
Әлеуметтік қамтамасыз ету қоғамның жұмысқа қабілетсіз жұмыс істемейтін
мүшелерін материалдық қолдау бойынша кең спектрлі қатынастарды қамтиды.
Осылайша әлеуметтік қорларды қаржыландыру үшін қаржыларды
қалыптастырудың үш әдісін қарастыруға болады: сақтандыру, бюджеттік,
қайырымдық жарналар.
Зейнетақы - бұл азаматтарды кәрілікте қамтамасыз ету үшін, толық және
бөлшектеп жұмысқа қабілетсіздікті, қажетті еңбек стажына жетуімен
байланысты кепілденген айлық ақшалай төлем. Жәрдемақы - жұмыстағы уақытша
үзіліске (больничный) және белгілі бір жағдайларда жоғарғы шығындарды
компенсациялау үшін (баланы күтуге, жерлеуге, босануға, санаторилерге
жолдама алу үшін ) кепілденген ақшалай төлем.
Кез-келген мемлекет өзінің жаңа ғылыми – техникалық прогресс
жетістіктерін қорғаныс қабілеттерін қолдау керек. Бұл мемлекеттің маңызды
функцияларының бірі.
Қорғанысты қаржыландыру республикалық бюджет есебіне жүргізіледі
Мемлекеттік шығындардың маңызды бағыты болып әлеуметтік мәдени
шараларға шығындарды, яғни оқу ағарту, ақпараттық қызметтер (баспасөз,
радио, телевидение) мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамасыз
ету шығындарын қаржыландыру болып табылады.
Осы топ шығындарының қалыптасу қайнар көздері - мемлекеттік бюджет пен
арнайы бюджеттен тыс қорлар. Қалған бөлігі шаруашылық жүргізуші
субьектілердің кірістері есебінен орталықтандырылмаған тәртіппен
қалыптасады.
Қазіргі кезде әлеуметтік сфера мекемелері қаржыландырудың шаруашылық
есеп бастамасына біртіндеп көшуде. Білім беру сферасында - бұл кепілденген
бюджеттік нормаларға қосымша білім беру және кәсіп қойлық тәжірибеде ақылы
оқытуды қолдану, денсаулық сақтауда - ақылы медициналық қызмет
көрсетулердің дамуы, әлеуметтік қорғауда- жинақтау зейнет ақы қорларына
сақтанушылық бөлулер.
Тақырып 8. Үй шаруашылықтарының қаржысы
1. Халықтың (үй шаруашылықтарының) қаржысы - қаржы жүйесі
элементтерінің бірі
2. Үй шаруашылықтарының қатысуымен ресурстардың толық айналымы
3. Үй шаруашылықтарының қаржысының функциялары
4. Үй шаруашылықтарының қаржылық ресурстары
5. Үй шаруашылықтарының бюджеті, олардың кірістері мен шығыстары
6. Зейнетақымен қамсыздандыру. Мемлекеттік жәрдемақылары
7. Азаматтардың кәсіпкерлік қызметі
8. Халықтың тұрмыс деңгейін мемлекеттік реттеу
9. Мемлекеттік әлеуметтік трансферттер
Үй шаруашылықтарының қаржысының мәні, олардың функцияларының мазмұны.
Үй шаруашылықтарының қаржы ресурстарының ұғымы, олардың құрылымы мен
құрамы.
Үй шаруашылықтарының бюджеті.
Үй шаруашылықтарының табыстары және оларды сынаптау.
Азаматтардың кәсіпкерлік қызметі, оның тұрлері. Халықтың тұрмыс
деңгейін мемлекеттік реттеу. Күнкөріс минимумы және тұтыну себебінің қүны,
оларды анықтаудың амалдары. Кедейлік, кедейлік индикаторлары. Мемлкеттік
әлеуметтік трансферттер.
Зейнетақымен қамсыздандыру. Мемлекеттік жәрдемақылар.
Халықтың әлеуметтік топтарының табыстарын салықтық-бюджеттік реттеу.
Лоренстің ауытқымасы.
Үй шаруашылықтарының шығыстары, олардың сыныптамасы және құрылымы.
Ақшалай шығыстар. Түпкі тұтыну мен қолдануға жұмсалатын үй
шаруашылықтарының шығыстары.
Халықтың (үй шаруашылығының) қаржысы қаржы жүйесінің ерекше бөлігі
болып табылады. Халық (азаматтар) өзінің ақша қаражаттарымен жалпы
мемлекеттік қаржы жүйесімен және меншіктің барлық нысандарының шаруашылық
жүргізуші субьектілерінің өндірістік және өндірістік емес сфералармен қарым
қатынас жасайды. Бұл сан алуан қатынастар халыққа еңбекке ақы төлеумен,
жинақтаушы зейнетақы жүйесінен ақша қаражаттарын төлеумен, материалдық және
материалдық емес игіліктерді алумен байланысты; басқа жағынан, халық өзінің
ақшалй табысынан салық төлейді, өндірістік және өндірістік емес сфералардың
мемлекеттік және басқа мекемелер мен ұйымдардың қызметін төлейді. Мұндай
қатынастар айырбасқа жататын сауда органдарында, рыноктарды, халыққа қызмет
көрсететін кәсіпорындар мен ұйымдарда «Көлік, байланыс, тұрмыстық
секторжәне т.б.) тұтыну тауарлары мен қызметтерді сатып алуға байланысты
болатын ақша қатынастарын қоспағанда, қаржы қатынастары болып табылады.
Жалпы қаржы ресурстары-шаруашылық жүргізуші субьектілердің және
халықтың қарамағындағы ақша қаражаты, олар ұлғаймалы ұдайы өндіріс пен
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қамтамасыз етуге жұмсалады. Жалпы қаржы
ресурстары орталықтандырылған және орталықтандырылмаған тәртіппен
қалыптасады. Солның ішінде орталықтандырылмаған тәртіппен үй шаруашылығының
қаржылары қалыптасады. Кез келген экономикалық категория сияқты үй
шаруашылығының қаржылары кірістерден және шығыстардан тұрады. Үй
шаруашылығының кірісі мелекттің әлеуметтік көмек реінде берілген ақша
қаражаттары есебінен, өзінің кәсіпкерлік қызметінен түсетін табысы
есебінен, еңбек ақылары есебінен және т.б. есебінен қалыптастырылады. Еңбек
ақы төлеудің, тұтыну қорларының одан әрі өсуі қаржы ресурстарынң құрамына
тартылатын халық қаржыларынң мөлшерінің өуіне жеткізеді.Ал шығындары
мемлекетке төлейтін міндетті төлемдерінің құрылымен сипатталады.
Азаматтардың жеке дара және шағын кәсіпкерлікпен айналысуымен
байланысты бұл сферада көлемді қаржы қатынастары пайда болады: мұндай
қатынастар шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржылары сферасында пайда
болатын қатынастарға ұқсас.
Жеке меншік және мемлекеттік кәсіпорындардың қаржысы сферасының
бастапқы табыстары сондай-ақ азаматтардың табысы кез келген мемлекеттің
қаржы жүйесі құрамының негізін қалайтыны ескеру керек және бұл тек
теориялық жайт қана емес, өйткені бұл ресурстардың теориялық жиынтығы
Қазақстанның қаржы ресурстарының баланстарында қамтып көрсетіледі.
3 Талқыланатын сұрақтар
1-тақырып
Қаржы және оның экономикалық ғылымдар жүйесіндегі рөлі
1. Қаржылық қатынастардың теориялық негіздері
2. Нарықтық экономикада қаржылық қатынастарды ұйымдастырудың нысандары
3. Қаржылық қатынастардың пәні, обектілері және субъектілері
4. Қаржыны зерделеудің әдіснамасы және әдістемесі
2-тақырып
Қоғамдық ұдайы өндірістегі қаржының мәні, функцияларды және рөлі
1. Қоғамдық ұдайы өндірісте қаржы қатысуының сипаты
2. Қоғамдық өндіріс ауқымдарын өлшеу
3. Қаржының мәні және оның функциялары
4. Қаржы функцияларына экономистер қөзқарастарының эволюциясы
5. Қаржының ұдайы өндірістік тұжырымдамасының қағидалары
6. Қаржы табиғатының дамуының қазіргі үрдістері
7. Қоғамның экономикалық ресурстарының құрамды бөлігі ретіндегі
қаржылық ресурстардың ұдайы өсуі
8. Ұдайы өндірістік үдерісті қамтамасыз ететін экономикалық
категориялардың өзара байланысы
9. Негізгі экономикалық категориялардың екіжақты іс-әрекеті
10. Экономикалық категориялардың іс-әрекеті әдістеріндегі
айырмашылықтары
11. Постдағдарыстық кезеңде қаржы секторы дамуының жаңа тұжырымдамасы
3-тақырып
Қаржының қазіргі тұжырымдамалық теориялары
1. Қаржының теориялық қағидаларының көрінуінің қазіргі экономикалық
теориялары және нысандары, әдістері
2. Қаржының батыстық теорияларының тұжырымдамалық негіздері
3. Қаржының теориясымен практикасы саласында ресейлік және отандық
4. Монетарлық және фиксалдық саясаттардың келісімі
5. Дағдарысқа қарсы сезіну тұжырымдамалары
4-тақырып
Қаржы жүйесі
1. Қаржы жүйесі «Қаржы» экономикалық категориясы механизмінің жұмыс
істеу нысаны ретінде
2. «Тар» және қаржы түсініктері, қаржы жүйесі. Мемлекеттің жиынтық ақша-
қаржы жүйесі
3. Қазақстан қаржы жуйесінің жалпы сипаттамасы
4. Қаржы жуйесін ұйымдастырудың негізгі қағидаттары
5. Нарықтық тұрақты экономиканы құрудағы қаржы жүйесінің рөлі
6. ҚР қаржы жуйесі және дағдарыс жағдайларындағы оның рөлі
5-тақырып
Қаржылық қатынастардың ұйымдық-құқықтық аспектілері
1. Қаржылық саясат және оны іске асырудың механизмі
2. Қаржыны басқару
3. Қаржылық жоспарлау мен болжаудың негіздері
4. Қаржылық қатынастарды құқықтық қамтамасыз ету
5. Қаржылық бақылау
6-тақырып
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының теориялық аспектілері
1. Шаруашылық жүргізіші субъектілер қаржысы: жұмыс істеу, ұйымдастыру
және басқару негіздері
2. Меншікті қайта құру және оның қаржылық аспектілері
3. Қазақстандағы шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысын ұйымдастырудың
жаңа нысандары
4. Мемлекеттік кәсіпорындардың ұлттық компаниялардың және холдингтердің
қаржылары
5. Коммерциялық негіздерде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші
субъектілер қаржысы
6. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы
7-тақырып
Нарықтық экономикадағы мемлекеттің қаржысы
1. Мемлекет қаржысының жалпы сипаттамасы
2. Мемлекеттің табыстары мен шығыстары
3. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
4. Мемлекеттік бюджет және бюджет жүйесі
5. Жергілікті қаржыларды ұйымдастыру
6. Бюджетаралық қатынастар
7. Қазақстанның қазынашылық жүйесі
8. Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар
9. Мемлекеттік кредит және мемлекеттік борыш
10. Экономиканы мемлекеттік қаржылық реттеудің тұрпаттары, түрлері,
нысандары және әдістері
11. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметтің дамуы және оны қаржылық
реттеудің әдістері
12. Елдің төлем байланысы
8-тақырып
Үй шаруашылықтарының қаржысы
1. Халықтың (үй шаруашылықтарының) қаржысы - қаржы жүйесі элементтерінің
бірі
2. Үй шаруашылықтарының қатысуымен ресурстардың толық айналымы
3. Үй шаруашылықтарының қаржысының функциялары
4. Үй шаруашылықтарының қаржылық ресурстары
5. Үй шаруашылықтарының бюджеті, олардың кірістері мен шығыстары
6. Зейнетақымен қамсыздандыру. Мемлекеттік жәрдемақылары
7. Азаматтардың кәсіпкерлік қызметі
8. Халықтың тұрмыс деңгейін мемлекеттік реттеу
9. Мемлекеттік әлеуметтік трансферттер
4. Магистранттардың өздік жұмысының тақырыптары
1. Ұдайы өндірістегі қаржының рөлі
2. Басқа құндық экономикалық категориялармен қаржының өзара іс-әрекеті
3. Қаржы ресурстары мен ақша қорлары
4. Қаржылық жоспарлаудың объектісі, мақсаты, міндеттері және қағидаттары
5. Қаржы жоспарларының негізгі түрлері, олардың сипаттамасы
6. Қазақстан Республикасындағы қаржылық бақылау органдары
7. Негізгі үйымдық-құқықтық нысандарының шаруашылық жүргізуші субъектілер
қаржысының ерекшеліктері
8. Негізгі өндірістік капиталдар, олардың толық айналымы
9. Өндірістік капиталдарды қалыптастырудың және олардың өсімдерін
қаржыландырудың көздері
10. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорлары
11. Кәсіпорынның шығындары
12. Шаруашылық жүргізуші субъектінің табыстарын қалыптастыру және бөлу
13. Өндірістік емес сфера мекемелері мен ұйымдары қаржысының ерекшеліктері
14. Өндірістік емес сфера мекемелері мен ұйымдарының кірістерінің көздері
және негізгі шығыстары
15. Қоғамдық тауарлар, игіліктер және қызметтер
16. Жанама пайдаларды реттеу
17. Экономикаға жұмсалатын шығыстардың сипаттамасы және құрамы
18. Әлеуметтік-мәдени шараларға жұмсалатын шығыстардың сыныптамасы
19. Әлеуметтік мақсаттарға жұмсалатын шығыстарды қаржыландыру
20. Инновациялық дамуды қаржыландыру
21. Қорғаныс пен басқаруды қаржыландыру
22. Салықтардың экономикалық мәні, қағидаттары және функциялары
23. Салықты алудың амалдары және салықтық есептердің әдістері
24. Тура салықтар, олардың сыныптамасы
25. Корпорациялық табыс салығы
26. Жеке табыс салығы
27. Әлеуметтік салық
28. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері
29. Меншік салықтарының (жер,мүлік,көлік құралдарының) қысқаша сипаттамасы
және маңызы
30. Жанама салықтар және олардың сипаттамасы
31. Қосылған құн салығы
32. Акциздер, олардың фискалдық және реттеуші рөлі
33. Алымдардың, төлемақылардың арналымы және рөлі
34. Салықтарды аударып салу үдерісінің ерекшелеліктері
35. Салық салудан жалтарыну
36. Мемлекеттік бюджет мемлекеттің негізгі қаржы жоспары , экономиканы
басқару механизмі ретінде
37. Бюджет тапшылығымен байланысты бюджет саясатының тұжырымдары
38. Бюджет жүйесіндегі бекітіп берілген және реттеуші табыстар
39. ҚР жергілікті бюджеттерінің табыс бөлігінің құрамы
40. ҚР жергілікті бюджеттерінің шығыс бөлігінің құрамы мен құрлымының
ерекшеліктері
41. Бюджет жүйесіндегі субвенциялар және алынымдар
42. Бюджеттік үдерістің кезеңдері ( республикалық, жергілікті деңгей)
43. Арнаулы экономикалық аймақтардың қаржысы
44. Қазақстандағы зейнетақымен қамтамасыз етудің ерекшеліктері
45. Жинақтаушы зейнетақы қорларын қалыптастыру және пайдалану
46. ҚР Ұлттық қоры: қордың қалыптасуы және миссиясы
47. Инвестициялық қор, оларды пайдаланудың бағыттары
48. Инновациялық қор, Индустриалдық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге
асырудағы оның рөлі
49. Ішкі және сыртқы мемекеттік борыштың проблемалары
50. Ұдайыөндірістік үдерістегі үй шаруашылықтарының рөлі
51. Үй шаруашылықтарының бюджеті, оның кірістері мен шығыстары
52. Азаматтардың кәсіпкерлік қызметі
53. Халықтың тұрмыс деңгейін реттеу
54. Халықтың тұрмыс деңгейінің қаржылық және әлеуметтік индикаторлары
55. Мемлекеттік әлеуметтік трансферттер кедейлікті төмендетудің фаторы
ретінде
56. Респупликаның сақтық рыногы, оның даму бағыттары
57. ҚР-дағы қаржы рыногының ерекшеліктері
58. Бағалы қағаздардың негізгі түрлері олардың қысқаша сипаттамасы
59. Қаржы рыногының инфрақұрылымы,оның құрамы
60. Кеден баждары, олардың арналымы, түрлері
61. Қазақстан экономикасына шетелдік капиталды тартудың проблемалары
62. Инфляцияның тұрпаттары, түрлері және олардың қаржылық аспектілері
63. Инфляцияға қарсы саясаттың шаралары
64. Шығындар инфляциясын жою
65. Сұраным инфяциясын жою жөніндегі қаржылық-экономикалық іс шаралар
5 Курстық жұмыстардың тақырыптары
1. Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жүйедегі ақша мен қаржы
2. Акшаның, қаржының қазіргі түсіндірмесі, нарықтық ортадағы
олардың түрлері
3. Экономикалық ғылыми бағыттарда қаржы теориясын әзірлеу
4. Ақшалай қосалқы категориялар әрекеттерін шектеу
5. Ұдайы өндірістік үдерістерде экономикалық категориялардың
өзара әрекеті (қаржы, баға, еңбекке ақы төлеу, сақтандыру,
кредит мысалдарында)
6. Макроэкономикалық реттеуде ақша мен қаржыны пайдалану
7. Ақшалай-кредиттік және салықтық-бюджеттік саясатты үйлестіру
аспектілері
8. Постдағдарыстық кезеңде қаржы секторын дамытудың жаңа
тұжырымдамасы
9. Нарықтық экономикада қаржылық қатынастарды және қаржы
институттарын ұйымдастыру нысандары
10. Ұлттық шоттар жұйесіндегі қаржы, қоғамдық өндіріс ауқымды
өлшеу
11. Қаржы жүйесі «қаржы» экономикалық категориясының жұмыс істеу
механизмінің нысаны ретінде
12. Ақшалай қаражаттар қорлары қаржылық қатынастардың материалдық
–заттай жүзеге асырылуы ретінде
13. Ғылыми техникалық прогресс және қаржы
14. Қаржы жүйесі түсініктің кең мағынасында (жиынтық ақша-қаржы
жүйесі)
15. Қаржы жуйесі «тар» мағынада «қаржы» экономикалық категириясы
механизмінің жұмыс істеу нысаны
16. Транзиттік экономика жағдайларында Қазақстанның қаржы
жүйесінің дамуы
17. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі және әлемдік практика
18. Қаржы жүйесінің құрылымына нарықтық қайта құрулардың әсері
19. Қазіргі жағдайларда қаржыны басқару
20. Қазақстан Республикасында қаржылық қатынастарды құқықтық
қамтамасыз ету
21. Қаржылық бақылау теориясы, практикасы және шетелдік тәжірибесі
22. Дағдарыстық кезеңде Қазақстанның қаржылық саясатының рөлі мен
ерекшеліктері
23. Қаржылық ресурстар және оларды пайдалану тиімділігін арттыру
проблемалары
24. Қаржылық ресурстарды ұдайы жаңғырту қоғамның экономикалық
ресурстарының құрамды бөлігі ретінде
25. Мемлекеттің қаржылары, қаржылық қатынастар жүйесіндегі олардың
орны мен рөлі
26. Қазақстанның қаржылық қатынастарының мемлекеттік институттары:
қажеттігі және жұмыс ерекшеліктері
27. Қазақстан экономикасының нақты секторын дамытудың қаржылық
ынталандырмалары
28. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуын
қаржыландыру
29. Экономиканы ғаламдандыру және Қазақстанның қаржылық саясатына
оның әсері
30. Қазақстан Республикасында ұлттық қоры: тиімді қалыптастыру мен
пайдалану проблемалары
31. Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы мемлекеттік
емес қорлардың рөлі
32. Қаржылық механизмді жетілдіру проблемалары, тәжірибесі,
перспективалары
33. Қазақстанда шағын және орта бизнесті көтермелеу жүйесінің
қалыптасуы және дамытуы
34. Үй шаруашылықтарының қаржысы: Қазақстанда жүмыс істеу
ерекшеліктері
35. ҚР –да халықтың тұрмыс деңгейін мемлекеттік реттеудің негізгі
бағыттары
36. Жинақтаушы зейнетақы қорлары: жай-күйі және дамуы
37. Қазақстанда зейнетакымен қамтамасыз етуде қаржының рөлі
38. «Адами капиталдың» ұдайы жаңғыртылуында үй шаруашылықтарының
рөлі
39. Қазақстан Республикасында сыртқы экономикалық қызметті
реттеудің қаржылық нысандар мен әдістерінің дамуы
40. Сыртқы экономикалық қатынастардың валюталық қаржылық механизмі
41. Сыртқы экономикалық қатынастар үдерістеріндегі қаржының рөлі
42. Сыртқы экономикалық қызметте салықтардың әсері
43. Мемлекеттің қаржылық ресурстарының қалыптасуы және пайдалануы
44. Қазақстандағы экспорттық-импорттық операциялардың
ерекшеліктері
45. Қазақстан экономикасына шетелдік капиталды тартудың
проблемалары
46. Экономикалық интеграцияны жүзеге асырудағы қаржының рөлі
47. Халықты әлеуметтік қорғауды қаржылық қамтамасыз ету
48. Мемлекеттік әлеуметтік трансферттер
49. Мемлекеттің құрылымдық –инвестициялық саясатын іске асыруда
қаржының рөлі
50. Нарық жағдайында қаржылық қатынастардың жаңа нысандарының
дамуы
51. Қазақстан экономикасының мемлекеттік қаржылық реттеу
52. Экономика дамуының қазіргі кезеңіңде инфляцияны басқару
саясаты
53. Қаржылық қатынастардың шетелдік тәжірибесі (жекелеген елдердің
мысалында)
54. Қаржының қазіргі теориялары: шетелдік және отандық
теориялардың тұжырымдамалық негіздері
55. Әлемдік қаржылық дағдарыс: көріну нысандары, салдарлары және
жою жолдары
56. Қазақстандағы қаржылық дағдарыстың ерекшеліктері және оны оған
қарсы әрекет бойынша Үкіметтің шаралары
57. Мемлекеттің шығыстары-экономикаға араласудың құралы ретінде
58. Сақтандыру экономикалық категория ретінде және оны практикалық
қолданудың механизмдері
59. Сақтық нарығын мемлекеттік реттеу
60. Қазақстанда сақтық нарығы дамуының қаржылық аспектілері
61. ҚР-да бағалы қағаздар нарығының жай-күйі және дамуының
перспективалары
62. Корпоративтік бағалы қағаздар нарығы: ҚР-да даму проблемалары
мен перспективалары
63. Мемлекеттік бағалы қағаздар, олардың даму эволюциясы мен
бағыттары
64. Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу
65. Әлемдік қаржы нарығы
66. ҚР-да халықты әлеуметтік қорғауды қаржылық камтамасыз ету
67. Нарықтық экономикада салық салуды және салық жүйесін
жетілдіру
68. Мемлекеттік сатып алулардың инвестициялық әулеті
69. Қазақстанның мемлекеттік бюджеті: өтпелі кезеңде жұмыс істеу
аспектілері
70. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі: жай-күйі және
перспективалары
71. Бюджеттік кодекс КР бюджет жүйесінің құқықтық негізі
72. Бюджет жүйесі буындарының арасында кірістер мен шығыстарды
бөлудің механизмі
73. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіндегі жергілікті
бюджеттер
74. Қазақстан Республикасының қазынашылық жүйесі: қалыптасу және
даму перспективалары
75. Қазақстан экономикасындағы мемлекет қаржыларының
макроэкономикалық аспектілері
76. Қазақстанның мемлекеттік саясатындағы бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігі
77. Қазақстан Республикасындағы бюджетаралық қатынастар
проблемалары
78. Бюджет тапшылығы, оның салдары және қаржыландыру әдістері
79. Әлеуметтік–кәсіпкерлік корпорация даму институттары ретінде
80. Мемлекеттік кредиттің қазіргі жағдайы
81. Мемлекеттің қажеттіліктеріне қарыздардың рөлі
82. Мемлекеттік борыш және оны басқарудың ерекшеліктері
83. Жалпы сыртқы борыш: қалыптасу үдерісі және реттеу проблемалары
84. Бюджеттен тыс қорлар: мақсаттар қайшылықтары және ҚР-да
пайдалану практикасы
85. Нарықтық қатынастар дамуы жағдайларында кәсіпорындардың
қаржылық механизмін жетілдіру
86. Меншіктің түрлі нысандары кәсіпорындарының қаржысын
ұйымдастыру ерекшеліктері
87. Мемлекеттік кәсіпорындардың қаржысы
88. Қазақстан Республикасы ұлттық компанияларының қаржысы
89. Мемлекеттік холдингтер ұлттық компаниялар мен мемлкеттік
кәсіпорындардың қаржылық реттеуі мен бақылауының нысаны
ретінде
90. Коммерциялық қызмет, шаруашылық жүргізуші субъектілер
қаржысын ұйымдастыруға оның әсері
91. Коммерциялық емес сфера мекемелері мен ұйымдарының қаржысы
92. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өндірістік қорларының толық
айналымындағы қаржының рөлі
93. Корпорацияның қаржылық ресурстарының негізгі көздері және
оларды пайдаланудың тиімділігі
94. Компанияның қаржылық стратегиясы мен тактикасы
95. Қазақстандағы дара кәсіпкерлік қызмет
96. Қазақстан Республикасының салық және жетілдіру жолдары
97. Жанама салықтар: теориясы мен практикасының проблемалары
98. Қосылған құн салығы және экономикадағы оның рөлі
99. Корпоративтік табыс салығы: алу практикасы мен жетілдіру
проблемалары
100. Мемлекеттің инвестициялық саясатын іске асырудың салықтық
аспектілері
101. Меншікке салынатын салық және қазіргі нарықтық экономикадағы
оның маңызы
102. Қазақстан Республикасында минералды ресурстарға салық салу;
жай-күйі және жетілдіру проблемалары
6 Бақылау сұрақтары
1. Қаржылық қатынастардың теориялық негіздері
2. Қаржылық қатынастардың предметі, объекті және субъектілері
3. Қаржының мәні
4. Қаржы экономикалық категория ретінде
5. Нарықтық экономикадағы қаржылық қатынастарды ұйымдастырудың нысандары
6. Қаржының табиғаты мен қажеттігі
7. Қаржының функциялары
8. Қаржының бөлгіштік тұжырымдамасы
9. Қаржының ұдайы өндірістік тұжырымдамасы
10. Ұдайы өндіріс үдерісіндегі қаржының рөлі мен орны
11. Ұдайы өндірістік үдеріс және оның статияларының сипаттамасы
12. Қоғамдық өндірістік қаржылық қамтамасыз ету
13. Қаржылық ресурстар: толықтыру көздері, өсу факторлары
14. Ақша қаржының бастапқы категориясы ретінде
15. Постдағдарыстық кезеңіңде қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасы
16. Қаржы және баға
17. Қаржы және еңбекке ақы төлеу
18. Қаржы және несие
19. Қаржы және сақтандыру
20. Есеп айрысулар механизмі
21. Макрореттеудің батыстық экономикалық теориялары
22. Мемлекеттің қаржылары және казіргі экономикалық теориялар
23. Қазақстан экономикасын мемлекеттік қаржылық реттеу
24. Дағдарысқа қарсы сезімінің тұжырымдамалары
25. Классикалық мектеп
26. Қазіргі неоклассикалық теориялар
27. Кейнстік және посткейнстік теориялар
28. Монетаризм
29. Ұсыным экономикасының теориясы
30. Ұтымды тосымдар теориясы
31. Интутуционализм
32. Орнықты даму теориясы
33. Қаржы жүйесі «қаржы» экономикалық категирясы механизмінің жұмыс нысаны
ретінде
34. «Тар» және «кең» түсініктері қаржы жүйесі
35. Қазақстанның қаржы жүйесінің сыныптамасы
36. Қаржы жүйесін ұйымдастырудың қағидаттары
37. Дағдарыс жағдайларындағы ҚР қаржы жүйесінің проблемалары
38. Қаржы жүйесі және оны сыныптау критерийлері
39. Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің құрылымы және оның буындарының
сипаттамасы
40. Қаржы жүйесінің құрылымына нарықтық қайта құрулардың әсері
41. Қазіргі жағдайларда ҚР қаржы жүйесін жетілдіру
42. Қаржылық механизмінің құрамы мен құрылымы
43. Нарықтық экономикада қаржылық механизмді жетілдірудің міндеттері
44. Қаржыны басқару ерекшеліктері, оның қағидаттары мен элементтері
45. Қаржыны стратегиялық және оперативтік басқару органдары
46. Қаржылық жоспарлаудың өзінді ерекшеліктері, объектілері, қағидаттары,
міндеттері және мақсаттары, кезеңдері және әдістері
47. Қаржы жоспарларының жүйесі
48. Қаржылық-құқықтық реттеудің әдістері
49. Қаржылық бақылаудың объективтік қажеттігі, оның кағидаттары, қазіргі
жағдайлардағы міндеттері мен рөлі
50. Қаржылық бакылаудың сынаптамасы, қаржылық бақылаудың негізгі түрлері,
нысандары мен әдістері
51. Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының табиғаты, негізгі белгілері
мен функциялары
52. Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысын сыныптаудың белгілері
53. Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандары, оның қаржысының мазмұнына
әсері
54. Қазақстан Республикасында меншікті қайта құрудың негізгі нысандарының
ерекшеліктері
55. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық және өндірісті қорлары,
оларды қалыптастыру қөздері
56. Кұн элементтерінің құрылымы
57. Кәсіпорындардың қаржылық менеджменті
58. Коммерциялық емес қызмет ұйымдары мен мекемелерін қаржыландырудың
өзіндік ерекшелігі мен негізгі көздері
59. Қоғамдық тауарлар мен қызметтер өндірісіндегі қаржының рөлі
60. Фискалдық саясат және оның ерекшеліктері
61. Мемлекеттік бюджет
62. Бюжет жүйесі және бюджет қүрылысы
63. Бюджеттік және салықтық реттеу
64. ҚР-дағы қазіргі салық жүйесі, оның сипаттамасы
65. Мемлкеттік кредит және оның нысандары. Қарыздардың сыныптамасы
66. Мемлекеттік борышты басқару
67. Мемлекеттің сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы
68. Үй шаруашылықтары қаржысының ұғымы экономикалық қосалқы категориясы
ретінде
69. Ұдайы өндірістік үдерістегі үй шаруашылықтары қаржысының рөлі
70. Қаржы жүйесіндегі үй шаруашылықтары қаржысының рөлі
71. «Адами капитал» және үй шаруашылықтары жүйесінде оның дамуы
72. Үй шаруашылықтарының ақшалай кірістерінің калыптасуы, олардың
сипаттамасы
73. Үй шаруашылықтарының ақшалай шығыстары және оның құрамы
74. Халықтың салықтық төлемдері
75. ҚР-да халықтың тұрмыс деңгейін мемлекеттік реттеу
76. ҚР-дағы әлеуметтік төлемдер
7 Әдебиеттер
Экономика және қаржы жөніндегі заңнамалық және нормативтік актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы және ерекшеленген
бөлімі)
3. Қазақстан Республикасында жергілікті мемлекеттік басқару туралы
4. Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексі
5. Республика Президентінің Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауы
6. 2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Индустриялық-
иннвовациялық дамуының стратегиясы
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің орта мерзімді фискалдық саясаты
8. Республикалық бюджет туралы (тиісті жылға арналған)
9. «Салықтар және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер» туралы
(Салықтар кодексы)
10. Шаруашылық серіктестер туралы
11. Акционерлік қоғамдар туралы
12. Бағалы қағаздар нарығы туралы
13. Инвестициялық қорлар туралы
14. Қазақстанның инвестициялық қоры туралы
15. Шағын кәсіпкерлікті мемлкеттік қолдау туралы
16. Дара кәсіпкерлік туралы
17. Мемлекеттік кәсіпорын туралы
18. Өңдірістік кооператив туралы
19. Коммерциялық емес ұйымдар туралы
20. Арнаулы экономикалық аймақтар туралы
21. Банкроттық қызмет туралы
22. Аудиторлық қызмет туралы
23. Күнкөріс минимумы туралы
24. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы
25. Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы
26. Мемлекеттік арнаулы әлеуметтік көмек туралы
27. Мемлкеттік әлеуметтік жәрдемақы туралы
28. Мемлкеттік әлеуметтік тапсырыс туралы
29. Білім беру туралы
30. Ғылым қызмет туралы
31. Сақтық қызмет туралы
32. Ғылым туралы
33. Трансферттік бағаларды қолдану кезіндегі мемлекеттік бақылау туралы
34. Қазақстан Республикасының кедендік кодексі
35. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі туралы қағида
36. Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау
министрлігі туралы қағида
Мерзімді басылымдар:
1. Собрание актов Президента Республики Казахстан и Правительства
Республики Казахстан.-Астана: Финансово-хозяйственный отдел Канцелярия
Премьер-Министра Республики Казахстан
2. Ведомости Парламента Республики Казахстан-Аппарат Сената Парламента
Республики Казахстан
3. Қаржы-Қаражат-Финансы Казахстана. Научно-практический журнал. -Алматы:
ТОО «Финэк»
4. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету, страхованию
Министерства финансов Республики Казахстан. Официальное издание.-Алматы,
«Қаржы-Қаражат»
5. Информационный бюллетень Министерства финансов Республики Казахстан.-
Алматы; Алматинский обл.филиал «Познание»
6. Статический бюллетень Минфина Республики Казахстан. www.minfin.kz
7. Статический ежегодник Казахстана.www.stat.kz
8. Вестник по налогам, инвестициям и таможенному делу. Инфор. Аналит.журнал
комитета по инвестициям Министерства индустрии и торговли РК.-Алматы:ПК
ФАКСИНформ
9. Вестник КАЗЭУ им.Т.Рыскулова. Научно-теоретическое издание Казахского
экономического университета. Алматы, Изд-во «Экономика»
10. Рынок ценных бумаг Казахстана. Ежемесячный журнал
11. Панорама. Еженедельная газета Республики Казахстан
12. Деловая неделя. Еженедельная газета Республики Казахстан
Монографиялар, жинақтар:
1. Бернстайн П. Фундаментальные идеи финансового мира: Эволюция / пер с
англ.-М.:Альпина Бизнес Букс,2009
2. Баймуратов У.Б. Деньги и финансы: нелинейная система: научно-популярное
издание. Том1. –Алматы; Экономика,2005
3. Баймуратов У.Б. Финансы Казахстана // Том2 Избанные научные труды-
Алматы: БИС,2005
4. Васильева М.В. и др. Финансовая политика.Ростов н/ Дону: Феникс,2008
5. Елубаева Ж.М. Бюджетная система Республики Казахстан: теория и
направления развития.-Алматы,2004
6. Екшембаев Р.С. Персональные финансы в финансовой системе государства. М.
Магистр,2008 ж
7. Ынтыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль в обеспечении устойчивого
развития экономики Казахстна. –Алматы Қаржы-Қаражат,2002
8. Мировой экономический кризис: теория, метология практика, Экономические
исследования/ Под ред. А.А. Абишева, Т.Н. Мухамбетова -Алматы,
Экономика,2009
9. Мельников В.Д. Государственное финансовое регулирование экономики
Казахстана.-Алматы, Қаржы-Қаражат,1995
10. Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержания, сущности
финансов в экономической науке . В сб. Науных трудов Каз ЭУ
«Реформирование Казахстанской экономики : уроки , теория и практика» Вып.
4.-Алматы, Экономика, 2001
11. Мельников В.Д. Современная экономическая парадигма государственных
финансов. Материалы международной конференции «Казахстан на пути к новой
модели развития; тенденции, потенциал и императивы роста» Часть 6,8.-
Алматы, Экономика 2001
12. Мельников В.Д. К вопросу о трактовке категорий «Деньги. Финансы.
Особенности и противоречия современных подходов» Журнал «Мир финансов»,
декабрь, 2003
13. Пушкарева В.М. История финансовой мысли и политика налогов. Учебн.
пособие. М.: Инфра-М,1996
14. Сумароков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического
регулирования. М.: «Финансы и статистика» 1996
15. Шахов В.В. Страхование-М., Изд-во «Страховой полис» 1997
16. ГриффинР., Пастей М., Международный бизнес.4-е изд. Пер.с англ. под
ред. А.Г. Медведева.-СПб:Питер,2006
17. Годме П.М.Финансовое право.-М., Прогресс, 1978
18. Дж Ван Хорн. Основы управления финансами-М.,Фи 1996.с.37
19. Стиглиц Д.Ю. Экономика государственного сектора. Изд-во МГУ.-М.: Инфра-
М,1997
Сөздіктер, анықтамалықтар:
1. Финансово-кредитный энциклопедический словарь. Под ред. А.Г. Грязновой-
М.: Финансы и статистика, 2002
2. Толковый словарь аудиторских, налоговых и бюджетных терминов. Под ред.
Н.Г. Сычева, В.В. Ильина.-М.; Финансы и статистика, 2002
3. Статистические ежегодники Агентства по статистике Республики Казахстан
Оқулықтар және оқу құралдары:
1. Мельников В.Д. Основы финансов / Учебник.-Алматы: ТОО «Издательство
LЕМ», 2009
2. Құлпыбаева С., Мельников В.Д. Қаржы негіздері, ЖОО-ға арналған оқулық.-
Алматы: ТОО « Издетельства LЕМ», 2009
3. Финансы. Учебник для вузов. Под ред. М.В. Романовского и др. – М.:
Перспектива, «Юнити», 2005
4. Финансы. Под ред. А.Г. Грязновой, Е.В. Маркиной.-М.: Финансы и
статистика, 2004
5. Финансы.Учебник для вузов/ Под ред. Г.Б. Поляка.-2-е изд. М.: ЮНИТИ-
ДАНА, 2004
6. Корпоративные финансы. Учебное пособие. Э.Э. Михель, А.Б. Рахимбаев.,
А.К. Бельгимбаев и др.-Алматы; Азия-Принт, 2009
7. Брайчева Т.В. Государственные финансы. Учебное пособие. –СПб: 2001
8. Лихачева Н.О., Щуров С.А. Долгосрочная и краткосрочная финансовая
политика предприятия. Учебное пособие.-М. вузоовский учебник, 2008
9. Вавилов Ю.Я. Государственный кредит. Учебн.пособие для вузов. М.:
Финансы и статистика, 2004
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz