Файл қосу
WINDOWS ТИПТІ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|шәкәрім атындағы семей мемлекеттік университеті |
|3 деңгейлі СМЖ құжаты |ПОӘК |ПОӘК |
| | |042-14.2.02.01.20.78/03-2014 |
|«Операциялық жүйелер» |№2 басылым | |
|пәнінің оқу- әдістемелік |03.09.2014 ж. | |
|кешені | | |
«Операциялық жүйелер»
пәнінен оқу-әдістемелік кешен
5B060200 – «Информатика»мандығына арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2014
мазмұны
1. Дәрістер
2. Зертханалық және машықтану сабақтары
3. Студенттің өздік жұмысы
1. ДӘРІСТЕР
ДӘРІС 1
Жүйелік программалық қамтама
1. Жүйелік программалық қамтаманың құрамы
2. Базалық программалық қамтама
Қазіргі заманғы ЭЕМ-ді программамен қамтамасыз ету машинаның көптеген
қызметін іске асыруға арналған программалар жиынтығынан тұрады. Мысалы,
аудармашы программалар бір тілден екіншісіне аудару қызметін атқарады;
принтерді қосу программасы; қол тетігін қосу драйвері. Компьютердің жұмысы
операциялық жүйе арқылы басқарылатыны, ал пайдаланушының машинада түрлі
информацияларды өңдеу үшін арнайы дайындалған программаларды пайдалануы
тиіс екенін ескерту қажет. Қазіргі кезде түрлі типті компьютерлерге арнап
дайындалған программалар жеткілікті. Құрылымы бойынша ЭЕМ-ді программамен
қамтамасыз ету екі топқа бөлінеді, олар:
1) жүйелік программалар;
2) қолданбалы программалар;
3) аспаптық программалар.
Жүйелік программалар компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын
үйлестіреді, пайдаланушыға машинаның ұтымды қызмет етуін қамтамасыз етеді.
Жүйелік программалар түрлері:
θ операциялық жүйе;
θ драйвер;
θ қабықша-программа;
θ операциялық қоршау;
θ утилит.
Windows арасындағы программалануды бастау үшін соншалықты маңызды деп
саналатын екі сәтті қарастырамыз – бұл (АРІ – фүнкциясы) жүйелік функцияны
шақыру және Windows-ға арналған программаның мүмкін болатын құрылымдары.
Пирогов программаның 6 типін атап көрсетеді, оларды шартты түрде мынадай
үлгіде атауға да болады:
- классикалық құрылым – бір ғана басты терезеге ие;
- диалогтық құрылым – басты терезесі диалогтық терезе болып табылады;
- консольдық тип – басты терезесі диалогтық терезе (жасалатын немесе
соған ілесіп отыратын) болып табылады;
- Терезесіз құрылым - бұл басты терезесі жоқ Windows қосымшасы;
- Сервистер – арнайы құрылымға ие және операциондық жүйеде айырықша
рөл ойнайтындар;
- Драйверлер – сыртқы қондырғыларды меңгеруге арналған бағдарламаның
айырықша құрылымына ие болғандар.
Бірінші, классикалық құрылымды қарастырып көрейік.
Сонымен, Windows программалануы туралы бірнеше жалпы ережелерден
басталық.
1. Windows-дағы программалану API (Application Program Interface,
программалық интерфейс қосымшасы) функциясын пайдалануға
негізделеді. Сыртқы қондырғылармен әрі операциондық жүйенің өзара
әрекеттесуі мұндай функциялардың тікелей ықпалымен өткізіледі.
2. АРІ функциясының тізім, және олардың тізімдемесін дұрысы ең дұрысы
мәселен Borland C+ пакетімен қойылып жүрген WIN32.HLP файлынан
алуға болады. API функциясы бойынша және Windows арасында
программалану бойынша нақты тізімдеме тұтастай Visual Studio NET
құжаттамасында (документация) сақталады.
3. Windows аралығындағы программалық басты элементі терезе болып
табылады. Әрбір терезе үшін өзінің мәліметтерді өңдеу процедурасы
анықталған.
4. Терезе басқару элементтерінен құралуы мүмкін: (кнопкалар),
тізімдер, редакциялау терезесі және басқалар. Бұл элементтер іс
жүзінде терезе болып табылады, бірақ айырықша өзгешелік меңгерген
болып саналады. Бұл элементтермен (және терезенің өзімен) өтіп
жатқан оқиғалар процедураға мәліметтер келіп, түсуін туындатады
(оқиғаны айқындайтын белгіні бір параметрлердегі процедура
шақырылады).
5. Windows операциондық жүйесі есте сақтаудың линиялық адресацияны
пайдаланады. Басқа сөзбен айтсақ, барлық есте сақтауды бір ғана
сегмент деп қарауға мүмкіндігі туады.
6. 5-баптың (пункт) ізімен біз факт жүзінде берілген мәліметтер
көлемінде шектелмегендіктен код немесе стектің (жойылмайтын
ауыстырылу көлемінде) болып табылады. Программа мәтініндегі
сегменттер кодтың (секцияның) жекелеген үзіктерінің белгілі бір
өзгешеліктерін тапсыруға жазба немесе жалпы пайдалануға рұқсат
тепеуге және тағы басқа мүмкіндік береді.
7. Windows операциондық жүйесі көп тапсырмалы орта болып табылады. әр
тапсырманың өзінің адрестік кеңістігі және өзінің кезектегі
мәліметтеріне ие болады. Бұдан басқа, тіпті бір бағдарлама аясында
көп тапсырма жүзеге асырылуы да мүмкін – кез келген процедура
дербес тапсырма ретінде іске қосылуы мүмкін.
2.Базалық программалық қамтама
Процессорда орыдалатын барлық жасақтаманы бағдарламалық жасақтама деп
те атайды.
Олар:
- жүйелік деп аталатын, компьютердің барлық құрылғылары мен
мәліметтерді өңдеуді жасақтау жұмыстарын басқаратын;
- қолданбалы деп аталатын, мәліметтерді өңдеуге арналған;
- бағдарламалау жүйелері деп аталатын, басқа бағдарламаларды өңдеу
қызметін атқаратын бағдарламалардан тұрады.
Жүйелік бағдарламалардың ішінде Опреациялық жүйе (ОЖ) негізгі болып
табылады. Себебі:
1. ОЖ компьютердің барлық мәліметтерін өңдеу жұмысын ұйымдастырады;
2. Ол компьютердің барлық құрылғыларын басқарады.
3. Адам мен компьютер арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастырады.
ОЖ түрлері көп. Бірақ біз Windows типті Ож-ді қарастырамыз. Бұл ОЖ-ні
әзірлеген американың Microsoft компаниясы.
Компьютерде жұмыс жасау негізінен оның ОЖ-мен жұмыс істеу болып
табылады. Сондықтан компьютермен жұмыс жасаудың жеңіл, қиындығы оның ОЖ-нің
адаммен қандай қарым-қатынас ұйымдастыруына байланысты. Адам мен компьютер
арасындағы қарым-қатынас тәсілі – интерфейс деп аталады. Интерфейстің екі
түрі бар. Олар:командалық және терезелік.
Командалық интерфейсте адам компьютермен ОЖ-нің командалары арқылы
қатынасады. Командалар көп және жазылу дұрыстығы сақталу қажет болғандықтан
мұндай тәсіл жұмыс жасауға қиын. Командалық интерфейсі бар ОЖ – MS-Dos. Ол
Windows-қа дейін қолданылды.
Терезелік интерфейс Windows типті ОЖ-де қолданылады. Мұнда компьютермен
қатынас маус арқылы жүзеге асады. Команда жазып қажеті жоқ, тек керек
әрекетті маус арқылы таңдап, жұмыс атқарылады.
Сонымен бірге Windows-тың MS-Dos-қа қарағандағы артықшылығы, бір
мезгілде бәрнеше мәселелерді шешуге мүмкіндік беретіні.
Жүйелік бағдарламалық жасақтамаға драйверлер де кіреді. Бұл компьютерге
қосымша құрылғылармен бірге жабдықталатын бағдарламалары. ОЖ қосымша
құрылғылармен олардың драйверлері арқыллы қатынасады.
Қолданбалы программалық жасақтама арнайы және әмбебап болып екіге
бөлінеді.
Арнайы бағдарламаларға бір мамандықтағы адамдар пайдаланатын
бағдарламалар жатады. Мысалы: бухгалтерлік бағдарламалар, проект
жасаушылар, дәрігерлер пайдаланатын программалар.
Әмбебеп бағдарламаларға мәтіндік және графикалық редакторлар,
электрондық кестелер, т.б. адамдардың көбі пайдаланатын бағдарламалар
жатады.
Бағдарламалау жүйелерінң құрамына бағдарламалау тілдері және анайы
бағдарламалар кіреді, олар көмегімен құрылған бағдарламалар компьютердің
жадына енгізіледі, түзетіледі, тестіленеді және орындалады. Бағдарламалау
жүйелерін көбінесе прораммистер қолданады.
Ақпаратты компьютерде сақтау.
Ақпарат компьютердің ішкі және сыртқы жадында сақталады.
Компьютердің ішкі жады негізгі болып табылады, себебі процессор тек осы
жадпен тікелей жұмыс істейді. Оны көп жағдайда оперативті (жедел) жады деп
атайды. Компьюттер өшкенде жедел жады тазарады.
Мәліметтер мен бағдарламалар ішкі жадтың ұяшығына байт немесе байттар
тобы түрінде орналасады. Олармен ұяшықтың адресі бойынша қатынасады.
Компьютердің сыртқы жады ақпаратты ұзақ уақытқа сақтауға арналған. Ол
қатқыл дискіде, иілгіш дискіде, лазерлік дискілерде, магнитті таспаларда
орналасады.
Ал сыртқы жадқа ақпарат белгілі бір үлестер (порциялар) түрінде
жазылады. Мұндай үлестер файлдар деп, құрылым файлдық деп аталады. Басқаша
айтқанда файл – бір типті байттар тізбегі.
Файл деген ағылшын тілінен аударғанда қапшық дегенді білдіреді. Нені
файл деуге болады. Файл дегеніміз – бағдарламалар, мәліметтер немесе
олардың бөліктері. Файл атауы өзара екі нүктемен бөлінген бөліктерден
тұрады. Бірінші бөлігі өз аты, екінші бөллігі кеңейтілуі.
Файлдарды біртұтас обьект ретінде жазуға, көшіруге, жоюға, даярлауға,
жылжытуға, қайта атауға болады.
Яғни сыртқы тасуыштағының бәрі де файл ретінде сақталады.
ДӘРІС 2 Операциялық жүйенің мақсаты
1. ОЖ жіктеу
2. WINDOWS ТИПТІ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕР
Операциялық жүйе компьютердің барлық құрылғыларының жұмысын және
программалық жасауының жұмысын басқару үшін қажет екенін білесіңдер. Ол
компьютер мен адамның арасындағы байланысты қамтамасыз етеді, демек,
Операциялық жүйе адам мен компьютердің электрондық құрауыштары және
қолданбалы программалар арасында келістіруші қызметін атқарады. Ол адамның
программаларды іске қосуына, барлық мүмкін деректерді оларға беруге және
олардан алуға, программа жұмысын басқаруға, компьютердің және оған қосылған
құрылғылардың параметрлерін өзгертуге, ресурстарды қайта бөліп беруге
мүмкіндік береді. Дербес копьютерде жұмыс істеу, шынында, оның операциялық
жүйесімен жұмыс істеу болып табылады.
Біз үшін компьютермен қарым-қатынас жасаудың қолайлы әдісі - операциялық
жүйе қамтамасыз ететін интерфейс маңызды.
Операциялық жүйелерді жіктеу.
Дербес компьютерге арналған операциялық жүйелер бірнеше параметрлері
бойынша ерекшеленеді. Атап айтқанда, ОЖ-лер:
■ Бір міндетті және көп міндетті қатар атқаратын;
■ Бір адам пайдаланатын және бірнеше адам пайдаланатын;
Бұдан басқа операциялық жүйенің командалық немесе графикалық (немесе екеуі
бірге) көп терезелі интерфейсі болуы мүмкін. Анығырақ айтқанда, мұндай
жүйелер, әдетте, негізгі режимде бір программаны және фондық деп аталатын
режімде көмекші тағы бір програманы іске қосуға мүмкіндік береді. Мысалы,
негізгі режимде мәтіндер редакторын, ал фондық режимде басу программасын
іске қосуға болады. Бұл программалар бір-біріне кедергі келтірмей, қатар
жұмыс істейді. Мысалы, бір программа адаммен шахмат ойнағанда, басқасы
басқа компьютерлермен бірге модем арқылы ақпарат тексеруі мүмкін.
Бір міндетті жүйелер қарапайым, жинақы, қуатты аз компьютерлерде жұмыс
істеу қолайлығы жағынан көп міндетті жүйелерге теңесе алмайды, сондықтан да
біртіндеп әрине, дербес компьютерде бірнеше адам кезекпен жұмыс істеуіне
болады және олардың әрқайсысы компьютердегі барлық ақпаратқа шыға алады.
Кейбір бірнеше адам пайдаланатын жүйелер, мысалы, UNІХ, бір компьютерде
бірнеше пайдаланушының қатар жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Бұл жағдайда
әрбір пайдаланушының жұмыс орнына терминал орнатылуы керек. Терминал
ретінде не арнайы жасалған құрылғылар (пернетақтасы бар бейнемонитор), не
дербес компьютерде іске қосылған арнайы программа болуы мүмкін. Бірнеше
пайдаланушы, әрқайсысы өз терминалымен, бір-біріне кедергі келтірмей, бір
компьютерде қатарласа жұмыс істей алады.
Соңғы жылдары графикалық көптерезелі интерфейс қажетті әрекеттер мен
объектілердің сипаттамалары мәтін түрінде енгізілмейді, маустың көмегімен
менюден, файлдар тізімінен және т.с.с. таңдалады.
Бірінші типіне Місгosoft компаниясының ұқсас екі жүйесі Windows 95
пен Windows NТ жатады. Windows 95 және Windows NТ операциялық жүйелер
көпміндетті және олардың көптерезелі графикалық интерфейсі бар.
Өз тарихында Місгоsoft компаниясы алдымен Windows NТ жүйесін жасады. Бірақ
сол кездегі дербес компьютердің қуаты бұл жүйені тиімді қолдануға
жеткіліксіз больш шықты. Компьютердің қуатына лайықты шектелген жүйенің
қарапайымдау нұсқасы Windows 95 деген атпен шығарылды да, бірден кең
таралды. Бұл операциялық жүйе ЭЕМ пайдаланушыларының алдыңғы
интерфейстерімен салыстырғанда, айтарлықтай тиімді болып табылады,
Windows жүйесінің ең маңызды ерекшелігі мыналар:
1. Windows тұйық жұмыс ортасы болып табылады.
Бұл - операциялық жүйе деңгейінде мүмкін болған кез келген операцияларды
Windows -тан шықпай-ақ орындауға болады деген сөз. Қолданбалы программаны
іске қосу, дискеттерді пішімдеу, мәтіндерді басуға шығару - мұның барлыған
Windows-тан шақырып алуға және операция аяқталғаннан кейін Windows-қа кері
қайтаруға болады.
Windows ортасында терезе және таңбашалар пайдаланушы интерфейсінің негізгі
түсініктері болып табылады. Windows-та орындалатынның барлығы не таңбашасы
(пиктограммасы) бар операция, не терезесі бар (немесе терезедегі) операция
болып табылады. Барлық сервистік және қолданбалы программалар үшін
терезелер құрылымы және оларды басқару элементтері, операциялар жиыны мен
сервистік программаларға арналған менюдің қүрылымы, сондай-ақ маустың
көмегімен орындалатын операциялар стандартталған, яғни белгілі стандарт
бойынша орындалған.
2. Windows графикалық жүйе болып табылады.
Windows жүйесімен UNIX типті («Юникс» деп оқылады) операциялар жүйелер
бәсекелесе алады.
UNIX - бұл командалық интерфейсі бар көпміндетті, бірнеше адам пайдаланатын
ОЖ. Ол бұдан 20 жылдан астам уақыт бүрын жоғары сенімділікті талап ететін
міндеттерді шешетін, сол кездің ең қуатты компьютерлері үшін арналған.
Windows пен UNIX типті жүйелермен барлық операциялық жүйелердін көп
түрлілігі тамамдалмайды. Көпшілікке арналған алғашқы дербес компьютерді
американдық Аррlе компаниясы шығарған. Қазір барлық жерде қолданып жүрген
Rапк Хеrох компаниясының жаңалығы графикалық көптерезелі интерфейсті
алғашқы рет іске асырғандығында.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1.ОЖ түрлері
2. ОЖ жіктелуі
3.ОЖ даму сатысын ата
Дәріс 3 ОЖ түрлері
Дәріс жоспары:
1. ОЖ тарихы
2. Windows-тың тарихы мен дамуы.
Операциялық жүйе дегеніміз - компьютерді басқару мен информация
сақтайтын, барлық компьютерге қосылған құрылғылардың жұмысын басқаратын
компьютерге қажетті компоненттер болып табылады. Қазіргі таңдағы Windows
дербес компьютерге арналған ең кең тараған перациялық жүйе. Windows-ты
танымал қыллған оның артықшылықтары ретінде мыналарды айтуға болады:
← Ыңғайлы және қарапайым графикалық интерфейс (интерфейс – адам
мен компьютер арассындағы қарым-қатынас);
← Көптеген программалардың параллелль жұмыс жасауы;
← Жаңа құрылғылардың автоматты түрде бапталуы:
Операциялық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін
ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы пайдаланушының машина
жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі
қызметі – программалардың бір-бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара
әрекеттестігін ұйымдастыру, жылдам жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу
кезінде қате жіберілу сияқты оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге
дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату,
пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау, т.б. Яғни, ОЖ –
машина жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған
иілгіш не қатты магниттік дискіде сақталып қойылады. Сондықтан ОЖ-ны
дискілік операциялық жүйе деп те атайды (DOS). Процессордың типіне қарай,
DOS-тың көптеген нұсқасы бар. Әдетте оларға арнайы атаулар беріліп
қойылған. 16 не одан жоғары разрядты IBM PC –ге үйлесімді компьютерлерде
пайдаланылатын операциялық жүйе – MS DOS (MicroSoft Disk Operating System).
Алғашқыда оның да бірнеше нұсқалары жарыққа шықты. Одан соң шыққан
кәсіби компьютерлер командалар жүйесі кеңейтілген MS DOS 6.0 және т.б.
нұсқаларын, ал қазіргі кездегі ЭЕМ-дер мен ДК-лер MS DOS-тан жүздеген есе
күшті, параллельді бірнеше есепті шеше алатын MS Windows 95, 98, 2000, UNIX
және т.б. операциялық жүйелерін пайдаланады. МS DОS-пен жұмыс істейтін
компьютер іске қосылған кезде монитор экранының төменгі жағында операциялық
жуйенің шақыруы деп аталатын С:\> не осы сияқты белгілеме көрінеді. Әдетте
шақыру шыққан жол командалық жол делінеді. Пайдаланушы компьютерге беретін
командасын шақыру белгісінен соң комаңдалық жолда теріп алып, Енг (енгізу)
пернесін басуы тиіс.1985 жылы МісгоSoft фирмасы алғашқы рет МS DОS'қа
қосымша пайдаланатын Windows 1.0 атаулы жүйелік программаны, ал соңғы
жылдары оның кеңейтілген түрлі нүсқарын дайындап шықты. Одан соңғы жылдары
мүмкіндіктері МS DОS -тан жүздеген есе артық 3.0, 3.1, 3.11 және т.б.
нүсқалары жарыққа шықты. Мүндай жүмысын жеңілдететін Norton Commander
сияқты қабықша программа (ол жөнінде 7қысқаша келесі дәрісте баяндалған),
бірақ оған қарағанда мүмкіндігі мол және пайдаланудың басқа принципіне
негізделген.
Windows-тың тарихы мен дамуы.
Windows-тың тарихы 1985 жылы оның алғашқы версиясы Windows 1.0
шыққаннан басталады. Оның құрамында операциялық жүйенің жұмысын көп
ыңғайлы жасаған программалар болды. Сол кезде қолданылып жүрген MS-DOS
операциялық жүйесіне қарағанда Windows-та графикалық интерфейс
қолданылды. (MS-DOS-та командалық интерфейс болды) Сонымен бірге Windows-та
информация түгелдей экранға емес, терезе деп аталатын экранның ішкі
аймағына шығарылды. Сол кездегі 8086 процессоры бар компьютерлерде
операциялық жүйе жөнді жұмыс жасаған жоқ.
Екі жылдан соң 1987 жылы қараша айында Windows 2.0 версиясы пайда
болды. Ал шамамен бір жарым жылдан соң Windows 2.10 версиясы шықты. Бірақ
бұл версиялар ондай аса танымал бола қойған жоқ.
1990 жылы Windows 3.0 жаңа версиясы шығып, ол көптеген дербес
компьютерлерде қолданыла бастады.
Windows-қа арналған программа жазудың қарапайымдылығы мен ыңғайлылығы,
Windows-тың басқаруымен жасайтын программалардың көптеп жазылуына
әкелді. Ақырында, жүйені танымал қылған оның әртүрлі компьютерлік
құрылғылармен жұмысының жақсы ұйымдастырылуы болды.
Келесі Windows 3.1 және Windows 3.11 версиялары жұмыстың сенімділігін
арттыруға бағытталды. Мұнда жадымен жұмыс жақсартылды, жоғары дәрежеде
масштабталатын True Type шрифтілерін қолданды, белгілерді экран бетінде
маус көмегімен жылжыту мүкіндіктері пайда болды, сонымен бірге параллель
жасайтын программалардың арасында информация алмасудың жаңа механизмі
қолданылды. Windows 3.11-дің тағы бір артықшылығы компьютерлік желіде жақсы
жұмыс жасады.
1988 жылы Microsoft компаниясы Windows жүйесімен бірге параллель
түрде Windows NT операциялық жүйесін жасауды қолға алды. Жаңа операциялық
жүйе желілік жұмыстармен қуатты әрі сенімді жұмыс жасауға арналған
операциялық жүйе жазу мақсатында жазылды. Сонымен бірге жүйенің
интерфейсі Windows 3.0 жүйесімен бірдей болуы тиіс болды. Бір айта кететін
нәрсе Windows NT жүйесінің де ең танымал болған версиясы үшінші, яғни
Windows NT 3.0 версиясы болды. Ол 1992 жылы жылы пайда болды, ал 1994 жылы
Windows NT 3.5 жазылды.
Операциялық жүйелерді дамыту ісі бір орында тұрмады. 1995 жылы
Windows тарихында жаңа кезең болып табылған операциялық жүйе пайда болды.
Жаңа жүйені жасау кезінде оның аты туралы көп әңгіме болды. Басында
Windows 4.0 деп, кейіннен Windows Chicago деп, ал ақыр соңында Windows 95
деп аталды. Windows 3.1 –ге қарағанда интерфейс көп өзгеріске ұшырады, әрі
программаның жұмыс жасау жылдамдығы да артты.
Windows 95-тің жаңалығының бірі компьютердің қосымша құрылғыларының
бір-бірімен конфликтісіз жұмыс жасауы үшін оларды автоматты түрде баптау
мүмкіндігі пайда болды. Бұл технология Plug end Play деп аталды. Жүйенің
тағы бір ерекшелігі Интернетпен ешқандай қосымша программаларсыз жұмыс
жасау мүмкіндігі болды. Windows 95 – тің интерфейсі Windows типті
жүйлердің бәрінің негізі боды. 1996 жылы өзгертілген Windows NT 4.0
версиясы шықты. Мұның интерфейсі Windows 95 жүйесінің интерфейсіне ұқсас
болды.
Windows 95 – тің дамуының жалғасы болып, 1998 жылы Windows 98 шықты.
Мұнда Интернетпен жұмысқа көп көңіл бөлінді.
Windows дамуының келесі кезеңі Windows 2000 және Windows Me
(Millennium Edition – редактор тысячелетия) шығуы болды. Windows 2000
жүйесі Windows NT жүйесінің негізінде жазылды. Ал Windows Me Windows 98
жүйесінің жалғасы болды, бірақ көптеген жаңа мүмкіндіктерді қамтыды.
Соның ішінде мультимедиалық құралдармен жұмыс істеу жақсы дамытылды.
Windows Me көмегімен кез-келген қолданушы үш-төрт компьютер негізінде
файлдарды, папкаларды принтерді ортақ пайдалану үшін жергілікті желі жасай
алады. Ең жаңа компонент жүйенің видеофильмдер редакторы болды. Бұл
программа көмегімен фильмдерді монтаж жасауға болады. Цифрлық фотокамералар
мен сканерлермен жұмыс жасау жеңілдеді. Мұнда фотоларды компьютер жадына
енгізу үшін қосымша программалар қажет емес. Кең танымал МР 3 форматты
дыбыстық файлдарды қолданушы өзі құра алатын болды. Жүйенің қауіпсіздігі
мен қорғанысы да жақсартылды. Plug end Play технологиясының жақсартылуы
компьютерге әртүрлі тұрмыстық приборларды жеңіл қосуға мүмкіндік берді.
Біртіндеп Windows жүйелерінің арасындағы айырмашылық жойылып, 2001
жылы Windows XP пайда болды. Ол Windows NT мен Windows 2000-ның
қауіпсіздік жүйесі мен сенімділігін Windows Me-нің қолайлылығын
біріктірді. Сондықтан да бұл жүйе қауіпсіз, сенімді және жылдам жұмысты
қамтамасыз етті, сонымен бірге ол үйренуге қарапайым болды, әрі жеке
үйдегі қолданушыларға арналған көптеген құралдар пайда болды.
Әртүрлі салада, бағытта қолдануға арналып, Windows XP жүйесінің
көптеген варианттары шықты.
Microsoft Windows XP Home Edition үйдегі жұмыс жасайтын жеке
қолданушыларға арналған.
Microsoft Windows XP Professional, аты айтып тұрғандай
профессионалдарға арналған жүйе. Бұл версия мекемелерде көп қолданылады.
Компьютерлік жүйедегі көп қолданушылардың жұмысын ұйымдастыру үшін,
қуатты компьютерлерге арналып Microsoft фирмасы Windows Server 2003
операциялық жүйесін жазды.
Қазіргі таңдағы Windows XP-дің мүмкіндіктері жоғары. Басқа
версиялардың бәрі де уақыт өте келе ескірді. Сондықтан жұмыс жасауға
тиімдісі әрі ыңғайлысы Windows XP жүйесі болып табылады.
Ал Windows XP жүйесімен жұмыс жасау үшін компьютерге қойылатын талаптар
мынадай:
← Компьютердің оперативті жады 128 Mb-тан кем болмауы керек.
Жүйе жылдам жұмыс жасауы үшін 256 болғаны дұрыс.
← Кез-келген процессор жарайды, бірақ тым ескі болмағаны дұрыс.
Егер тактілік жиілігі 300 Мгц тен жоғары болса жарайды, бірақ
1 Ггц-тен жоғары болғаны дұрыс.
← Қатқыл дискте операциялық жүйенің файлдары мен уақытша
файлдар орналасуы керек әрі бос орын қалуы керек. Қазіргі
уақытта кішкентай көлемді дисктер сатуда жоқ болғандықтан ол
жөнінде қиындық болмайды.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1. Операциялық жүйе дегеніміз не?
2. Windows-тың даму тарихы қашаннан басталды?
3. Windows 2.0 версиясы қашан пайда болды?
4. Windows 3.0 версиясы қашан пайда болды?
5. Windows NT версиясы қашан пайда болды және ол қандай
мақсатқа арналды?
Дәріс 4 «MS-DOS операциялық жүйесі. Қабықша-программалар: FAR manager,
NortCom, TotalCom, т.б.»
DOS дискілік операциялық жүйе дегенді білдіреді. Операциялық жүйе
компьютердің барлық кұрылғыларынын, жұмысын және программалық жасауды
басқару ушін қажет. Ол компьютер мен адам арасындағы байланысты камтамасыз
етеді, бұл дегеніміз — операциялық жүйе компьютерді icкe қосқан кезде
жуктелетін және оның барлық кұрылғыларының жұмысын басқаратын арнайы
программа.
Компьютерде өнделетін информация магниттік дискілерде сақталады.
Магниттік дискідегі, не басқа информация сактауға арналған
компьютерліқ жабдықтағы информация сақталатын атауы бар орынды файл деп
атайды. Сонымен, барлық программаларды файл деп санауға болады.
Файлдын толық атауы файл атынан және кеңейтілуінен тұрады. Файл аты 8
таңбадан, кеңейтілуі 3 таңбадан аспауы керек. Файлдың аты жэне кеңейтілуі
арасына нүкте белгісі қойылады. Стандартты файл кеңейтілулерінің
қалыптасқан атаулары бар - .txt, .bak, .sys, .exe, .com т.с.с.
Операциялық жүйелерде бірнеше дискілермен жұмыс icтeyre болады.
Дискілер атауы латын әріптерімен (A:,B:,C:,D: т.б.) белгіленеді.
Файлды дискіде іздеуді жеңілдету үшін арнайы тіркеген ыңғайлы. Ол үшін
каталог ұғымы қолданылады.
Каталог дегеніміз файл аты, файл өлшемі, соңғы өзгертуінің уақыты мен
мepзiмi, файл атрибуттары (сипаттамаларі) т.б. файл туралы мәліметтер
жазылатын диcкiдeгi арнайы орын.
Егер каталогта файл аты жазылса, файл сол каталогта орналасқан деп
атайды. Эр каталогга көп файл жазыла береді. Каталогтар әдетте латын
әріптерімен және цифрлармен белгіленеді Такырыптас файлдар тобын жазуға
арнап, ол каталогтан iшкi каталогтар кұрұға болады. Сонымен дискіде
тармақталған каталогтар пайда болады. Каталог синонимі директория , деп
аталады. Ең сыртқы каталоггы тy6ipлі каталог деп атайды.
Дискі мен файл орналасқан каталогтар тiзiмi файл жолы деп аталады.
Файл жолы файл атымен қосылып файлдың толық атын құрайды.
Мысалы, С - дискісінде WORK каталогінің TEXT iшкi каталогінд
орналасқан файлының толық аты: C:WORK\TEXT\ hat.txt. Әдетте дискі және
каталог аттары латын алфавітінің бас әріптерімен, файл атаулары кіші
әріптерімен белгіленеді.
Жұмыс icтen жатқан дискі атауы, каталог аты, файл аты ағымдық деп
аталады.
Орындалып жатқан программа, icтen тұрған программа режимдеріндегі
каталогты екпінді дейді.
MS - DOS операциялық жүйесінің кұрылымы .
MS DOS операциялык жүйесі дискетің немесе С: дискісінің түпкі
каталогында файлдар түрінде орналасады да, мынадай бөліктерден тұрады:
-BIOS модулі - компьютердің тұрақты жадында жазылған мәліметті енгізу-
шығарудың неізгі жуйесі. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып
өшірілмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ іске қосылған сәтте кұрылғылардың
жұмыс істейтінін немесе істемейтінін тексереді
-Операциялық жүйенің жүктеуіші – бұл кішкентай ғана программа
операциялық жуйенің компьютердің жедел жадында тұрақты сақталатын қалған
модульдерін файлдардан (IO.SYS, MSDOS.SYS) оқуды қамтамасыз етеді:
-IO.SYS файлы сыртқы кұрылғылармен (пернелік тақта, дисплей, принтер,
байланыс адаптері және динамик) информация алмасудың барлық түрін атқарады;
-MSDOS.SYS файлы жалпы файлдар ашу iciн жэне де ЭЕМ жедел жадын
басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екені белгілі
болады;
-COMMAND.COM командалық процессоры әp6ip адамға қажет түрлі ic-
әрекеттерді орындайды, ол ЭЕМ icкe қосылған кезден бастап ОС-тың барлық
резидентті немесе ішкi командаларын орындау iciн жургізеді. Ал транзитті
сыртқы командаларды орындау үшін ол дискіден соларға сәйкес программалык
файлды тауып, оны оқып бірден орындауға кipiceдi. Команданы атқарып болған
сон, оны жадтан өшipin, экранга әpi қарай жұмысқа даяр екендігін
білдіретін, шақыру мәліметін шығарады.
-DOS-тың сыртқы немесе кipмe (транзитті) командалары — операциялық
жүйемен 6ipre бөлек-бөлек файлдар түрінде бepiлeтiн программалар, кейде
утилиттер деп те айтыла береді. Олар транзитті командалар ретінде әртурлі
қызметтер атқарады, мысалы, дискетті форматтау, дискілерді тексеру және
т.с.с.
- Құрылғылар драйвері— DOS жүйесін толықтырып, жаңадан қосылған
шeткepi кұрылғьшарды басқару iciн орындайтын арнайы программалар.
Драйверлер компьютердің жедел жадына операциялық жүйемен
6ipre оқылады да, олардың аттары CONFIG.SYS деген арнаулы файлда жазылып
тұрады. Операциялық жүйе жедел жадқа жүктелгеннен кейін дискіден
конфигурациялық файл CONFIG. SYS оқылып кұрылғылар
драйверлері де жедел жадта орналасады. Мұнан кейін командалық COMMAND.COM
файлы оқылып, ол icіне кipiceдi. Бұл командалык процессор тағы 6ip
командалық AUTOEXEC.BAT файлын icкe қосып, оның ішіндегі командалар мен
программаларды біртіндеп орындай бастайды.
ОЖ жұмыс істегенде оның негізгі жұмыс кұралы - команда. Ол компьютерге
белгілі 6ip әрекетті орындататын арнаулы программаларды шақыру ушін
қолданылады.
Команда формат деп аталатын, арнаулы құрылымнан (структурадан) тұрады.
Формат команданың атынан жэне параметрінен құралады.
MS-DOS барлық командалары резидентті және транзитті болып екі үлкен
топқа бөлінеді. Резидентті (iшкi, 6ipre құрылған) командалар қызмет ететін
COMMAND.COM файлының құрама боліп болып табылады. Олар - тез орындалатын
жиі олданылатын қарапайым командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, TIME,
DATE, REN, DEL. TYPE, COPY жэне т.б. командалар жатады.
Транзитті (сыртқы, шақырылып icкe қосылатын) кірме командаларға
дискідегі программалық файлдар жатады. Оларды icқe қосып орындаудан бұрын
дискіден оқу керек. Бұл топқа мына командалар жатады: FORMAT, ATTRIB, TREE,
MODE, DISKCOPY жэне т.б.
Каталогтармен жұмыс істейтін командалар
1. DIR командасы - каталоггардың және файлдардың толық аттарының, көлемінің
және құрылған уақыты мен мерзімінің тізімін береді. DIR командасын
қарапайым параметрсіз қолданғанда экранға ағымдағы каталогтың мазмұнын
шығарады.
1шкі каталогтың мазмұның карау ушін DIR командасын және iшкi
каталогтьң атын жазсақ жеткілікті.
Параметр деп түпкі каталогы немесе кез келген деңгейдегі iшкi
каталогты көрсететін маршрутты айтады. Каталог мазмунының тiзiмi үлкен
болған жағдайда -информацияны парақтап экранға шығару үшін қосымша /Р
параметрі қолданылады. Бұл жағдайда экран беті информацияға толған сон
информацияны экранға беру тоқтайды, жалғастыру ушін кез келген пернені басу
керек.
Информацияны экранға жинақты (6ip жолға бірнеше файл жазу) түрінде
шығару ушін /W параметрі қолданылады. Бұл жағдайда файлдардың аттары мен
түрлері ғана экранға шығады, мысалы,
2. MD (Make Directory - каталог жасау) - ағымдағы кез келген каталог
ішінен жана каталог ашу командасы.
3. RD (Remouve Directory — каталогты жою) - iшінде файлдары жоқ бос
каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы.
4. CD (Change Directory - каталог ауыстыру) - 6ip каталогтан екінші
каталогқа көшу командасы. Жоғары дәрежедегі каталогтарға көшу мына
параметрлер "..", "/" арқылы icкe асады.
Файлдармен жумыс істейтін командалар
1. COPY - файлдарды көшіру командасы. Файлдарды көшіргеде файлдың бұрынғы
атын сақтап (егер олар басқа каталогқа көшірелетін болса) немесе атын
өзгертіп көшіруге болады. Параметр ретінде қандай файл, қайдан, қайда және
қандай атпен көшірілетіні көрсетіледі. Жалпы түрде команда форматын былай
көрсетуге болады:
Сору_<қайдан, нені>_<қайда>
Файл атауларында оларды топтап белгілеуге мумкіндік беретін нұсқа (* және
?) таңбаларды пайдалануға рұқсат етілген.
2. REN (RENAME) - файлдардың аттарын өзгерту командасы, параметрлері
файлдардың ескі және жаңа аттары.
3. DEL (DELETE) - ағымдағы немесе көрсетілген каталогтағы файлды немесе
файлдар тобын өшipy командасы. Бip немесе бірнеше файлдарды, яғни файлдар
тобын жоюға команда бергенде операциялык жүйе төмендегі керсетілгендей
ескертеді:
Are you sure? Y/N?
Y әpniн таңдау арқылы файлдар тобын жойғымыз келетінің,
N әpniн таңдау арқылы, жою операциясынан бас тартқанымызды білдіреміз.
4. TYPE командасы - текстен тұратын файлдың iшкi текстін экранға шығару.
5. DATE командасы - үстіміздегі ай, күн және жыл мерзімін экранға шығару
және оны өзгерту.
6. TIME командасы ағымдағы уақытты экранға шығару және қайтадан өзгерту,
бұл команда форматы алдыңғыға date командасына үқсас.
7. PATH (жол) командасы керекті файлдар автоматты түрде ізделетін
каталогтар тізімін алдын ала көрсетуге арналған. MS DOS жүйесі қажет болған
файлды ағымдағы каталогтан таба алмаса, осы команда параметрлері ретінде
келтірілген каталогтардан іздейді. Бұл команда көбінесе компьютер icкe
қосылғанда бірден автоматты түрде орындалуға тиіс autoexec.bat файлында
болады, ол жиі қолданылатын қызмет жасау файлдары орналасқан каталогтарды
көрсетеді.
8. CLS (Clear Screen — экран тазарту) экранды тазартып операциялық жүйенің
жұмысқа шақыру қатарын сол жақ жоғарғы бұрышқа орналастырады. Бұл
команда сls түрінде параметрсіз теріліп, соңынан Enter nepнeci басылады.
Norton Commander қабықшасымен жұмыстар
F7 – каталог (директория) құру. Панельде шығарлыған каталогты тағы да бір
жаңа каталогшаны құру үшін F7 пернесін басу керек. Norton Commander экранға
каталогшаға ат беру сауалын шығарады. Оған ат беріп, оны енгізіп Enter
пернесін басу керек.
Файл топтарын таңдау
Файлды таңдау: Жекелеген файл немесе каталогты таңдау (яғни оны топқа
енгізу) Insert пернесін басу арқылы жүзеге асырылады. Insert пернесі екі
рет басу файл немесе каталог таңдауын жояды.
Тышқанның (қол тетігі) көмегімен файл немесе каталогты таңдау, сондай-ақ
таңдауды алып тастау файл немесе каталогтың атын тышқанның оң жақ кнопкасын
шерту арқылы жүзеге асады.
Таңдалған файлдармен жүзеге асыратын әрекеттер: Функционалдық пернелердің
көмегімен файлдар немесе каталогтардың таңдалған тобымен келесі
әрекеттерді жүзеге асыруға болады:
|Перне |Қызметі |
|F5 |Басқа каталогқа көшірмесін алу |
|F6 |Басқа каталогқа ауыстыру немесе атын өзгерту |
|F7 |Жаңа каталог құру |
|F8 |Алып тастау |
|Ctrl+F10 |Таңдалған файлдарды файлға біріктіру |
|F10 |NC-дан шығу |
F3 пернесін басқанда NC кусормен белгіленген файлды қарап шығуға мүмкіндік
береді. Текстің файлдарды, құжаттарды, әртүрлі текст редакторларының
көмегімен жасалған, графикалық файлдарды, архивтік файлдарды, мәліметтер
базасын көріп шығуға болады. Қарап шығып жатқан файлда ауысу үшін Page Up,
Page Down пернелерін қолдануға болады. Home және End пернелері файлдың
басы мен аяғын ауыстырады. Құжаттарды, мәліметтер базасын және кестелік
процессордың кестелерін қарау кезінде сіз сондай-ақ F7 пернесін символдар
жолын іздеу үшін қолдана аласыз.
Текстік файлдар мен құжаттарды қарау. Бұл файлдарды қарау кезінде қосымша
келесі мүкіндіктер бар:
F2 – құжаттың ұзын жолдарын келесі жолға көшіру әлде көшірмеу
F4 - текстік түрде (көшіру) шығару
F8 – құжаттарды қараудың режимін таңдау
F9 – файлдарды қағазға шығару (принтер арқылы)
NC – де файлдарды редакциялау
F4 – редакциялау. Курсормен белгіленген файлды редакциялау үшін F4 –ті басу
керек. Nc-ға кіріктілген (ішкі редактор) қолданыла алады.
Егер Shift пернесімен F4 пернесін бірге басқаннан кейін (-) файлдың атын
енгізсе (дискте жоқ), онда жаңа файл құрылады.
Курсор (экран бетіндегі жыпындаған белгі) текістегі өтіп жатқан бағытты
(қалыпты) нұсқайды. Тексте болатын барлық өзгерістер курсор көрсетіп тұрған
позицияда өтеді. Курсордың тексте ауысып отыруы. Курсорды қажетті позицияға
тышқанды шерту арқылы немесе пернелерінің көмегімен үстіге, астыға, оңға,
солға ауыстырып отыруға болады. сонымен қоса, курсорды тексте пернелер
арқылы ауыстырып отыруға болады.
Page Up, Page Down - басқа бетке (экран көлемі) үстіге және астыға.
Ctrl және Ctrl басқа оңға және солға.
Home және End жолдың басына және аяғына.
Ctrl+Homе Ctrl+End – редакцияланып отырған файлдың басына және аяғына.
Alt+F8 - белгілі номері бар жолға (номер сұралады).
Символдармен жолдарды жою. Символдар мен жолдарды жою үшін келесі
пернелерді қолдануға болады:
Delete – курсордың үстіндегі символдарды жою.
Backspace – курсордың сол жағындағы символдарды жою.
Файлдармен өтетін операциялар. Редакторда файлдармен өтетін опреациялар
келесі пернелердің көмегімен жүзеге асады.
F2 - редакцияланған файлды сақтау
Shift+F2 - редакцияланған файлды басқа атпен сақтау (жаңа ат сұралады).
F9 – файлды принтерге шығару (қағазға)
Alt+F5 – редакцияланушы құжатқа басқа файл мәліметтерін қою (енгізу).
F10 – немесе Esc - редакциялау режимін шығару.
Shift+F10 – редакцияланған файлды сақтау және редакциялау режимінен шығу.
NC –дің көмегімен файлдарды көшіру үшін керекті файлды бөліп алып не
файлдар тобын таңдап F5–ті басу керек. Файлдарды көшіруді сұрау. F5-ті
басқанда файлдарды немесе каталогтарды тышқанмен ауыстырғанда экранның
ортасында файлды немесе каталогтарды қайда көшіру керектігі туралы және
көшірудің өлшемдері туралы сұрау қойылады.
Қайда көшіру. Сұраулық текстік жолға Copy (көшіру) жазуының астына енгізу
керек.
- не көшіру керек болған каталогтың атын;
- не жаңа файл немесе каталогтың атын
енгізу.
Көшіруді орындау. Көшіру сауалдарына байланысты барлық өлшемдерді
белгіленнен кейін зауал кнопкасы Copy (көшіру) басу керек. Егер өлшемдер
дұрыс берілсе, онда программа әрбір файлдың көшіру процесін файлдың
көшірілген бөлігін қарайтып, жолақты диаграма ретінде көрсетіп, файлды
көшіре бастайды. Егер көшіру кезінде құру керек болатын файлдың атын
көшірілу жүргізіліп жатқан каталогта болса, экранда мынандай хабарлау
болады: “The file… already exit? Do you wish to write over target file?”
(Файл … бар, көшіру кезінде файлдарды ауыстырайқ па?). Сіз жауаптардың
біреуін таңдай аласыз.
Or erwrite (ауыстыру) – көшіруді бітіру, жол атта болған файл жойылады.
All (бәрі) – осы және басқа да келесі файлдардың көшіруін сауалдарсыз
аяқтау (бір аттағы файлдар жойылады).
Ship (өткізу) – файлдың көшіруіне рұқсат бермеу және көшіру процесін
тоқтату.
Cancel (алып тастау) – файлдың көшіруіне рұқсат бермеу.
Атын өзгеру. Файл, каталог немесе файлдар тобын немесе каталогтар тобының
атын өзгерту үшін, аты өзгертілуші файл немесе каталогты, файл мен
каталогтар тобын курсормен көрсетіп, F6-ны басамыз. NC сұрауына жауап
ретінде файл немесе каталогтың жаңа атын енгізіп, сұрау кнопкасыы Rename-ні
басу керек.
Жөнелту. NC басқа каталогқа файлды, каталогшаны немесе файл мен
каталогшалар тобын жөнелтуге рұқсат етеді. Жөнелтудің көшіруден
айырмашылығы сәтті жөнелтуден кейін бастапқы файлдар жабылады. NC-де
жөнелту көшіру сияқты өтеді, бірақ төмендегідей айырмашылықтары бар:
- жөнелтуді пернелік тақта көмегімен бастау
үшін F5 пернесін емес, F6 басу керек;
- жөнелтуді тышқанның көмегімен бастау
үшін, орын ауыстыру кезінде Alt пернесін басып отыру керек. Орын ауыстыру
кезінде тышқанның орын ауыстыру көшіру (Copy) емес (-) шығады;
- файлдардың орын ауыстыру режимінің
сауалының файлдарының атын өзгерту деген тақырыбы бар, ал ауысудың басын
сауалдық бұйрықтың нүктесі программалардың ағылшын тілінде Rehame (Hore деп
аталады, орыс тілінде Выполнить).
Файлды немесе каталогтарды немесе файлдар тобын белгілеп, F8-ді басу
керек.
- егер панельде қандай да бір файлдар
немесе каталогтар таңдалған болса, онда таңдалған файлдар немесе
каталогтардың таңдаған тобы жойылады.
- әйтпесе ағымдағы файл немесе каталог
жойылады.
- егер панельде қандай да болмасын файлдар
және каталогтар таңдалса, онда таңдап алынғакн файлдар және каталогтар тобы
жойылып тасталады.
- курсормен белгіленген файл және каталог
жойылады.
Сіз белгілеген әрбір файлға программа жоюға рұқсат сұрайды. Сіз кез-
келген жауаптың бәрін таңдап ала алмайсыз.
Delete (жою) – файлды жойып, әрбір жойылған файлға сұрау жүргізе отырып,
жұмысты жалғастыру.
Ship (өткізу) – осы файлды жоймай, жұмысты жалғастыру.
Cancel (алып тастау) – осы файлды жоймай, жою процесін тоқтату. Осы
жағдайды Esc пернесінде таңдауға болады.
Каталогтарды жою режимі қосылып тұрған жағдайда каталогтарды жою барысында
программа әрбір жойылатын каталогқа сұрау жүргізіледі. Сіз келесі
көрсетілген жауаптардың бірін таңдап ала аласыз:
- Delete (жою) – файлды жойып, әрбір
жойылған файлға сұрау жүргізе отырып, жұмысты жалғастыру.
- All (барлығы) – осы және басқа да
каталогтарды жою.
- Ship (өткізу) – осы файлды жоймай,
жұмысты жалғастыру.
- Cancel (алып тастау) – осы файлды жоймай,
жою процесін тоқтату.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1.ОЖ даму тарихы
2. ОЖ түрлері MS DOS операциялық жүйесі туралы түсінік
3.ОЖ даму сатысын ата
Дәріс -5 «WINDOWS жүйесінде жұмыс істеу негіздері»
Дәріс жоспары
1.Windows қолданушы интерфейсі
2. Жұмыс столының негізгі объекттері
3. Терезенің жүйелік менюі (Системное меню окон)
4. Windows объектілерімен операциялар
Біздің Windows –пен «қатынасымызды» іске асыратын қалданушы интерфейсі
объектті-бағытты түрде негізделген. Бұл қолданушының алдымен программаларға
емес, құжаттар мен объекттерге көңіл бөлетінін білдіреді. (Қолданбалы
программалар көмегімен өңделінген кез-келген файл құжат деп аталады.)
Мысалы, егер біз суретпен жұмыс істесек, оны ашсақ, графикалық редактор
автоматты түрде жүктеледі. өмірдегі кез-келген объекттің өз қасиеттері бар.
әр заттың өлшемі, салмағы т.б. бар. Windows объекттерінің де, сол сияқты,
өз қасиеттері бар, мысалы, файлдардың өз өлшемдері, атрибуттары және т.б.
бар.
Жұмыс столы. Windows операциялық жүйесі жүктелген соң экранда Жұмыс столы
(desktop) кескінделеді, онда әртүрлі графикалық объекттер орналасады.
Кәдімгі жұмыс столындағы қағаздары бар папкалар тәрізді, экранда
қолданушыға ыңғайлы түрде көп қолданылатын программаларды білдіретін
белгілерді, құжаттарды орналастыруға болады.
Жұмыс столын күйге келтіру (настройка) – столда жиі қолданатын қосымшалар,
құжаттар және принтерлерді орналастыру, және де столдың фонын, тоқтағандағы
(заставка) суреттер және басқа да істерді жасау. Қосымшаны іске қосу
тышқан сілтемесін сол ярлыкқа апарып, сол жақ батырмасын екі рет сырт
еткізу.
Есептер тақтасы. (Панель задач) Жұмыс столының төмен (немесе жоғарғы, сол
және оң) жағында Есептер тақтасы орналасқан. Онда Пуск батырмасы орнласқан,
ол Негзгі менюді ашу үшін арналған (сол жақ батырманы бір рет сырт еткізу
немесе Ctrl+Esc бір мезетте басу). Негізгі менюде негізгі командалар мен
программалар тізімі бар. Пуск батырмасындағы міндетті командалар Настройка,
Справка, Найти, Выполнить, Программы, Завершение работы.
Есептер тақтасында қосымша түрде орналасады:
⎯ Тез жүктеу батырмалары
⎯ Ашық және бүктеулі терезелерді кескіндеу панелі
⎯ Шрифт индикаторы, Жүйелі уақыт белгісі, Дыбыс қаттылығы
регуляторы.
Менің компьютерім. (Мой компьютер)
Менің компьютерім (Мой компьютер) компьютердің мазмұнын көрсететін жұмыс
столындағы жүйелі папка. Оны ашу үшін Мой компьютер белгісін екі рет басу
керек.
Портфель (Мои документы)
Бұл жерде қолданбалы программалармен құрылған құжаттар сақталады.
Себет (Корзина)
Корзина – бұл өшірілген файлдар орналасатын арнайы жүйелі папка. Кез-келген
файлды өшірілмей тұрған кездегі өз орнына қайта қалпына келтіруге болады.
Егер себеттен (корзинадан) өшірілсе, онда файлды қайтара алмаймыз.
Очистить корзину командасымен себеттен барлық файлдарды өшіре аламыз.
Бумалар (Папки).
Құжаттар мен программалар папкаларда сақталады, құрылысын Мой компьютер
немесе Проводник программасы арқылы көре аламыз. Бірінің ішіне бірі енген
папкалар саны шексіз.
Файлдар
Файлдарда мәтіндік, графика, сандық мәліметтер, программалық модульдер
(қосымшалар) сақталуы мүмкін. Windows –та файлдар аты мына ереже арқылы
құрылады:
• Файл аты 256 таңбаға (латын және орыс әріптері) дейін
болуы мүмкін;
• Нүкте арқылы ажыратылған аттарды пайдалануға болады,
мысалы, Факультет.Курс.Группа.Фамилия.Тхt;
• Аттарда бос орын таңбасы болуы мүмкін, бірақ ? \ * “
< > таңбалары болмауы керек;
• Windows файлдар аттары төменгі немесе жоғарғы
регистрде жазылғанын еске сақтайды, бірақ файл аттарын салыстырғанда
регистрді есепке алмайды, мысалы, Асанов. tхt және АСАНОВ. tхt файлдары
бір файл болып есептеледі;
• Файлдар тобын іздегенде немесе файлдар тізімін
қарағанда * және ? таңбаларын қолдануға болады.
Жанама меню (Контекстное меню (меню объектов))
Тышқанның оң батырмасын басу тышқан көрсеткіші тұрған объекттің жанама
менюін кескіндейді. Бұл меню объектпен жұмыс жасау үшін керекті негізгі
командалар тізімін береді. Мысалы, кез-келген файл үшін бұл менюде ашу,
көшіру, өшіру сияқты командалар орналасқан.
Терезелік меню терезенің өлшемін өзгерту, оның экранда орналасу ретін
көрсетуге, құжатты немесе программаны жабуға мүмкіндік береді.
Терезелік меню батырмасы терезенің сол жақ бұрышында орналасқан.
Терезелік менюді белсенді еткенде командалар тізімі пайда болады.
Восстановить (Қалпына келтіру) – терезенің өлшемін осыған дейінгі
қалпына келтіреді. Бұл команда терезе экранды толық алып тұрған жағдайда
жұмыс істейді.
Переместить (Орнын ауыстыру) – терезенің орнын пернелік арқылы
өзгерту мүмкіндігін береді. Бұл команданы таңдағаннан кейін курсор
төртбағытты стрелкаға айналады. Терезені жылжыту бағыттауыштар арқылы іске
асады. Орнын ауыстырып болған соң, пернесін басу керек.
Размер – терезе өлшемін бағыттауыштар арқылы өзгерту мүмкіндігін
береді.
Свернуть (бүктеу, орау) – терезені батырма өлшемінде есептер
тақтасына орайды.
Развернуть (айқара ашу) – терезе өлшемін ең үлкен өлшемге дейін
(бүкіл экранға) үлкейтеді.
Закрыть (жабу) - терезені жауып, программамен жұмысты аяқтайды.
Жүйелік меню батырмалары (Кнопки системного меню)
Жүйелік меню батырмалары терезенің оң жағында орналасады Олар үшеу: (((
( батырмасы бүктеу (свернуть) деп аталады. Оның қызметі жүйелік менюдің
«бүктеу» командасымен бірдей.
( батырмасы "максималдау/минималдау" деп аталады. Бұл батырмаға басу
терезенің өлшемін экрандай немесе қолданушының қойған өлшеміндей етеді.
( батырмасы жабу деп аталады. Бұның жұмысы жүйелік менюдің «жабу»
командасына пара-пар.
Windows объектілерімен мынадай операциялар жасауға болады
Құру
Көшірмесін алу
Атын өзгерту
Қасиетін қарау
Қасиетін өзгерту
Файлдар және бумалар жиынымен мынадай операциялар жасауға болады
Көшіру
Таңдалған шарт бойынша реттеу
Қолданбалы программалар арқылы мазмұнын қарап және өзгартуға болады
Іздеу
Белгілер, жарлықтар (Значки, ярлыки)
Белгі (Значок) – бұл программалық элементке меншіктелетін кішкене таңба.
Қолданушы сурет бойынша файлдың қандай программалық қосымшада жасалғанын
анықтай алады.
Жарлық (Ярлык) – бұл программалық элементке немесе файлға жасалған сілтеме.
Ол бұл программалық элементтің толық адресінен тұратын командадан тұрады.
Белгіден жарлықтың айырмашылығы оның ақ стрелкасы бар, жарлықтың орнын
өзгерту немесе оны өшіру программа жұмысына еш кедергісін келтірмейді.
Файлдың немесе папканың белгісін өшіру файлдың немесе папаканың өзін
өшіреді.
Жиі қолданылатын файлдарға жарлықтар құру
1 әдіс:
1. Объектті белгілеу (файл, программа, папка және
т.б.)
2. Ерекшеленген объектте тышқанның оң батырмасын
басу. Создать ярлык
2 әдіс
1. Объектті белгілеу (файл, программа, папка және
т.б.)
2. Ерекшеленген объектте тышқанның оң батырмасын
басу. Отправить-Рабочий стол командасын орындау.
Жарлықтың параметрлерін өзгерту үшін тышқанның оң батырмасымен жанама
менюін таңдап, Свойства командасын таңдау керек.
Жаңа папка құру
1 әдіс
1. "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде
жаңа папка құратын папканы ашу.
2. Менюден Файл - Создать, содан соң Папка пунктін таңдау.
Терезеде аты келісім бойынша аталған папка пайда болады. Жаңа атты енгізіп,
-ді басу.
2 әдіс
1. "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде
жаңа папка құратын папканы ашу.
2. Бос орында тышқанның оң батырмасын басу. Жанама менюден
Создать – Папку командасын таңдау. Терезеде аты келісім бойынша аталған
папка пайда болады. Жаңа атты енгізіп, -ді басу.
Файлдың немесе папканың атын өзгерту
1. "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде
файлды немесе папканы ерекшелеу. (Ашып керегі жоқ)
2. Еерекшелінген объектке тышқанның оң жағына басып,
Переименовать командасын таңдау
3. Жаңа атты енгізіп, -ді басу.
Файлды немесе папканы өшіру
1 әдіс
Керекті объектті ерекшелеу. Delete пернесін басу.
2 әдіс
Керекті объектті ерекшелеп тышқанның оң батырмасын басу. Удалить
командасын орындау.
3 әдіс
Керекті объектті ерекшелеп тышқанның сол батырмасымен Корзинаға сүйретіп
апару. Объектті Корзинаға салмай өшіру – Shift+Delete
Өшірілген объекттерді қалпына келтіру
1. Жұмыс столындағы Корзинаны ашу.
2. Қалпына келтірілетін файлды белгілеу
3. Файл менюіндегі Восстановить командасын таңдау (немесе
ерекшеленген файлға тышқанның оң жағына басып, Восстановить командасын
таңдау)
Орнын ауыстыру (Көшіру)
1. "Мой компьютер" папкасында немесе Проводник терезесінде
керекті файл немесе папканы ерекшелеу.
2. Правка менюіндегі Вырезать(Копировать) командасын таңдау
3. Объектті апаратын папканы ашу керек
4. Правка менюінен Вставить командасын таңдау
Бұл операцияны объекттің жанама менюі арқылы орындауға болады. Жанама
менюден Вырезать(Копировать) командасын таңдау. Копировать , Вырезать және
Вставить командаларын мынадай пернелер комбинациясын қолдана отырып
орындауға болады:
Көшіру –Ctrl+C
Қиып алу – Сtrl+X
Қою - Ctrl+V
Файлды іздеу
Файлды былай тауып алуға болады:
1. Жұмыс столынан немесе Проводник терезесінен «Мои
документы» папкасын ашып қарауға болады (егер келісім бойынша құжат осы
папкада сақталса)
2. Пуск-Документы (егер құжат жақында сақталса)
3. Пуск – Найти (Поиск)-Файлы и папки. Ізделінді объекттің
атын енгізіп, Найти батырмасын басу
Дискетке сақтау
1 әдіс
Керекті файлды немесе папканы тауып, тышқанның оң батырмасын басып, жанама
менюден
Отправить – Диск А: командасын орындау
2 әдіс
Проводник программасын ашу. Одан керекті файлды (папканы) тауып, тышқанның
сол жақ батырмасын жібермей, Диск А: тұрған терезешеге ауыстыру
3 әдіс
1. Керекті файлды немесе папканы тауып, тышқанның оң батырмасын басып,
жанама менюден Копировать (немесе Правка - Копировать) командасын орындау
2. А: дискісін ашып, бос орынға тышқанның оң жақ батырмасын басып, жанама
менюден Вставить (немесе Правка -Вставить) командасын орындау
ДӘРІС- 6 Әмбебап операциялық жүйелер және операциялық жүйелердің
арнайы
міндеттері. ОЖ классификациясы. ОЖ құрудың модульдік құрылымы.
Дәріс жоспары:
1. Әмбебап ОЖ туралы түсінік
2. ОЖ жіктелуі
3. ОЖ құрудың модульдік құрылымы
ОЖ негізгі міндеттері есептеуіш жүйенің сенімділігі мен эффективтілігін
ұйымдастырады. Әмбебап операциялық жүйелер есептеуіш жүйенің ресурсын
қолдана отырып қойылған есепті кең спектрде шешу мүмкіндігімен
ерекшеленеді.
Операциялықжүйе тұтынушы мен есептегіш жүйе (ЕЖ) арасындағы өзіндік
интерфейс ролінатқарады, яғни ОЖ тұтынушыға виртуальдықЕЖ-ны ұсынады.
Әртүрлі ОЖбірыңғай техникалық құралдар арқылы тұтынушыға есептеу процессін
жүргізу немесе ақпараты автоматты түрде өңдеу үшін әртүрлі мүмкіндіктер
береді.ЕЖ-нің бағдарламалық қамтамасында операциялық жүйе негізгі орында
тұрады, себебі ол барлық есептеу процессін жоспарлау мен бақылауды жүзеге
асырады. Бағдарламалық қамтаманың кез- келген компоненті міндетті түрде ОЖ-
нің басқаруымен жұмыс істейді. ОЖ бір-бірімен аз байланысқан екі функцияны
орындайды: кеңейтілген машина ұсыну арқылы қолданушыға ыңғайлылық
қамтамасыз етеді және компьютердің ресурстарын рационалды басқару арқылы
қолданудың нәтижелігін жоғарылату
ОЖ классификациясы:
-жүйелік шақыру(system calls);
-үзілімдер (hardware interrupt);
- Шығару жағдайы(exception);
- Файлдар (file)
- Файлдық жүйе (file system).
ОЖ көмекші модулы қарапайым келесідей ішкі бөліктертобынан құралады:
-утилиттер – программасы, компьютерлік жүйені және жеке есептердің
шешілуін басқарады. Мысалы, дискіні сығу программасы, магниттік лентада
мәліметтерді сығу;
-жүйелік өңдеуші программа – текстік және графикалық редактор,
компиляторлар, компоновщиктер, отладчиктер;
-қолданушыға қосымша көмекті ұсынатын программа –қолданушы;
- интерфейсінің арнайы нұсқасы, калькульятор және ойындар;
Әртүрлі міндеттегі процедура кітапханасы, қосымшаны өңдеуді ықшамдаушы,
мысалы математикалық функцияч кітапханасы, енгізу-шығару функциясы ж.т.б.
Сурет ОЖ мен қосымша арасындағы шегара
-ОЖ көмекші модулі
- Қолданушы қосымшасы
Процесстерді басқару жүйесі есептеу машинасының функциялануына тікелей
ықпал ететін ОЖ-нің ең маңызды бөлігі болып табылады. Процесс (басқаша
айтқанда, тапсырма) – орындалып жатқан бағдарламаны суреттейтін абстракция.
Ал ОЖ үшін процесс жұмыс бірлігі, желілік ресурстарды пайдалану тапсырысы
ретінде танылады. Процесстерді басқару олардың орындалуын жоспарлайды,
демек, процессті уақытты бір мезгілде орындалу үстіндегі процесстер арасына
таратады, олардың пайда болуы мен жойылумен айналысады, желілік қорлармен
қамтамасыз етеді, процесстер арасындағы қарым-қатынасты сақтайды.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Әмбебап ОЖ ата
2. Процесті басқару жүйесі дегенді қалай түсінесін
ДӘРІС 7 Процесстерді, ресурстерды және тапсымаларды басқару.
Дәріс жоспары:
1.Процесстерді классификациялау. Ресурстарды классификациялау.
2.Процесстермен басқару. Процесстерді жоспарлау. Кезек түсінігі.
Процесстердің әрекеттестігі. 3.Процессордың жұмысын жоспарлау.
Процессорды жоспарлау стратегиясы.
4.Виртуалды жадпен басқару.
Процессор – компьютердің ең негізгі құрылысы болып табылады. Ол
программаларды орындайды және басқа құрылғыларды басқарады.Бір интегралдық
схемадан тұратын процессор микропроцессор деп аталады. Жұмыс жылдамдығын
көрсеткіші – мегагерц (МГц) бірлігімен өлшенеді. Процесстер. Қазіргі
көпшілік компьютерлер бір уақытта бірнеше амалдарды орындайды. Мысалы,
пайдаланушымен программаны жүктегенде дискіден оқу және экранға немесе
принтерге мәтінді шығарады. Көпесепті жүйеде процесс программалар арасында
алмасады. Сонымен қатар ең қажетті уақытта процесс тек бір программамен
жұмыс істейді, бірақ бірнеше секунд ішіндепайдаланушыға барлық
программалармен паралельді жұмыс жасауға, сонымен бірге бірнеше
программалармен жұмыс істеп үлгілері. Параллельді жүріп жатқан
процесстердің жұмысын қадағалау қиын, сондықтан операциялық жүйелерді
өндірушілер осы жұмысты басқарып, процесстер тізбегінің концептуальді
моделін өндіреді.
Процесстің модельдері. Бұл модельде компьютердегі брлық функционалданатын
программалық қамсыздандырулар тізбектелген процесстердің жиынтығы ретінде
өзінің операциялық жүйелерін қосады. Процесс деп - командалар счетчигі,
регистрлер және айнымалылар қамтитын орындаушы программа болып табылады. Әр
процессте өзіндік орталық виртуальді процесс бар. Шын мәнінде нақты
процессор процесстен процесске ауысады, бірақ жүйені дұрыс түсіну үшін
процесстердің жиынтығын қарастыру дұрыс. Бұл ауыстыруды көпмақсатты немесе
мультипрограммалау деп атайды. Ағымдық процесске берілген уақыт біткенде,
командалардың физикалық счетчигі жадыдағы процесстің командалық логикалық
счетчикте сақталады. 2 в-сурет. Үлкен уақыт ішінде барлық төрт процесстің
жағдай өзгерді, бірақ нақты уақытта шынында бір процесс жұмыс істейді.
Процесстңі құрылуы.Төмендепроцессті құрудың төрт негізгі оқиғалары
келтірілген.
1. Жүйенің инициализациясы.
2. Процесті құрудың жүйелі сұраныс жұмыс процестері.
3. Процесті құрудағы пайдаланушының сұранысы.
4. Иницирленген і тапсырманың пакеті.
5. Интерфейсті жөндестіру. Жөндестірудің барлық құралдары бір папкада
орналасқан. Басқару панелінде (ПускÞ ЖөндестіруÞБасқару панелі)
жүзеге асады. Осы папканы ашудың басқа әдісі: Мой компьютерÞПанель
управления.
6. Пайдаланушының интерфейсі – бұл пайдаланушымен операциялық жүйенің
өзара үйымдастырутәсілі болып табылады. Басқарудың аппаратты
жабдықтары сияқты пайдаланушыға қатынау операциялық жүйемен ұсыныды.
Windows 98 –де басқарудың негізгі құрылғысы тышқан, ал экранмен
басқару элементтері графикалық объекттер және белгілер болып табылады.
7. Windows 98-де пайдаланушының интерфейсін жөндестіру диалогты терезесі
ашу үшін: Панель управления (Пуск ÞНастройкаÞПанель управления)
пакетінде экранмен тышқанмен пернетақталар белгілерімен жөндестіруге
болады.
8. Кодтау – мәліметтерді олардың кодтық комбинацияларымен бейнелеу
немесе мәліметтер элементі мен символдар жиынының кодтық
комбинацияларын сәйкес келтіру. Нақта сипаттамаларды программаға
түрлендіру.
9. Циклдік кодтар сызықтық, реттеуші бірқалыпты код болып есептеледі.
Циклдық кодта кодтық комдинациялар көпмүше түрінде көрсетіледі.
Циклдік кодтар систематикалық кодтардың әртүрлілігі болып табылады
сондықтан олардың барлық қасиеттері ортақ. Алғашында олар кодтау және
кері кодтау сызбаларымен басқаруды жеңілдету үшін құрылған. Практикада
олар қателіктерді табу мен оны түзету кезінде тиімді. ЕМ – де циклдық
код құжатпен алмасуда қолданылады.
ДӘРІС 9 Құрылғылар және енгізуді - шығару программалық қамтамасыз етуі
Дәріс жоспары
1.енгізуді - шығару аппаратуралар принципі
2.Құрылғылар контроллері
Құрылғылар екі категорияға бөледі (кейбіреуі осының біреуәне де келмейді):
Блоктық құрылғы - информацияны блок бойынша салыстырып оқиды және жазылады
, блоктардың өз мекенжайы болады ( тегеріштер )
Символдық құрылғыны - инфориацияны символ бойынша салыстырып оқиды және
жазылады ( принтер,желілік карталар,тышқан )
Құрылғылары контроллері
Енгізуді - шығару құрылғылары екі бөліктен тұрады :
Механикалық ( сөзбе-сөз түсіну керек емес )- тегеріш , принтер , монитор
Электрондық - контроллер немесе адаптер
Егер контроллер интерфейс және құрылғы аралығымен стандартталған болса
( ANSI,IEEE және ISO), онда өндірушілер дамыған контроллерлер сияқты
құрылғыларды да шығара алады . Мысалы :IDE және SCSI тегеріштері.
Әдеттеі операциялық жүйе құрылғымен емес контроллермен жұмыс
істейді. Контроллер ереже ретінде қарапайым функциялар орындайды , мысалы
, тегеріштен салыстырып оқығанда , блоктарда байттардан тұратын бит санын
қайта құрады , құрылушылар байт , және бақылау және қателердің дұрыстауын
жүзеге асырады, егер ол көрсетілген сектор тақырыбына сәйкес келсе,онда
блоктың қадағалау сомасын тексереді, егер ол көрсетілген сектор
тақырыбындағыдай болса ,онда блок қатесіз деп саналады, ал егер қате болса
жаңадан салыстырып оқиды .
Әрбір контроллер бірнеше регистрден тұрады және ол орталық
процессормен әрекеттестік үшін қолданылады . Осы регистрлнрдің көмегімен
операциялық жүйе ( салыстырып оқиды , жазады , қосады және т
. б .) басқарады және құрылғының күй-жағдайын( даярлығын ) анықтайды.
Көптеген құрылғыларда мәліметтер буфері бар ( мысалы : видеожады ).
Басқарушы орындаулары және буферлерге рұқсат:
• Порт номерін қорытындылау - 8 және 16-рзрядтық бүтін сандарды әрбір
регистрларға бағыттайды. Адрестық кеңістігіе және схеманың құрылысын
қимайды.
Кемшілігі
- жазбаларды оқу үшін арнайы командалар қолданылады, мысалы: IN және OUT
– процессордан қорғайтын арнайы механизім керек
- регистр процессорының регистор құрылғысын санау керек
• жадының құрылысына шағылысатын адрестік кеңңістік - жадының
адрестік кеңістігіне регистрлер шағылысады.
Кемшілігі
- жадыны кэштеу кезінде регистр құрылғылары да кэштелуі мүмкін
– жадыны барлық құрылғылар тексеру керек
• аралас реализациялау - Pentium мен х86 қолданылады, 0-ден 64К
порттқа апарады және 640 - тен 1М – ді буфердың астына сақтайды.
Регистр мен буферді бағыттайтын реализациялайтын бағыттары
Жадыға тікелей кіру мүмкіндігі DMA – контроллера арқылы іске асырылады.
Контроллер бірнеше регистрлер тізімін құрайды:
• жадыдағы регистр адресі
• байттардың счетшигі
• бағыттауыш регистрлер мынаны құрайды:
- порттың құрылысын
- жазу және оқу
- тасымалдау бірліктері
Контроллерсіз келесілер болады :
1. Процессор команданы буфердегі мәләметтерді тегеріш контроллерге
оқып шығуға тапсырады.
2. Буфердегі мәліметтер саналады,контроллер бақылау соммасын
тексереді ( қателікке тексеру ). Процессор үзуге дейін басқа
тапсырмаларға ауыстырылып қосылады .
3. Тегеріш контроллері үзуді ынталанады
Операциялық жүйе жұмысын бастайды және буферден еске түсіру
мақсатымен салыстырып оқи алады.
DMA жұмыс контроллері
Контроллермен келесі болады :
1. Процессор контроллерді бағдарламалайды ( қандай мәліметтер бар және
қайда орналастыруға болады )
2. Процессор команданы буфердегі мәліметтерді тегеріш контроллерге оқып
шығуға береді.
3. Мәліметтер буферде салыстырылады ,контроллер тегеріші мәліметтегі
бақылау соманы тексереді ,(үзуге дейін процессор басқа тапсырмаларға
ауыстырылып қосылады ).
4. DMA контроллері тегеріш контроллерге оқуға сауалды жібереді
5. Тегеріш контроллері шинаға мәліметтерді жеткізіп береді , ал
мекенжайы жадысы шинада орналасқан болады , мәліметтер жадыға
жазылады.
6. Тегеріш контроллері DMA контроллеріне жазудың қашан аяқталғанын
хабарлайды.
7. DMA контроллері қолданылатын адресті үлкейтеді және байттардың
есепші мағынасы кемітеді
8. Барлығы 4-ші пунктен басталады, есепші мағынасы бірдей нольге тең
болғанша қайталанады .
DMA контроллері үзуді ынталанады,
Операциялық жүйеге еске түсіру мақсатымен мәліметтерді жадыға көшіру
керек емес , олар бірден сонда жазылады.
Енгізуді - шығару құрылғысы өз жұмысын бастағанда, процессор басқа
жұмыстарға ауысып қосыла береді.
Жұмыс аяғысы туралы процессорға сигнал беру үшін, құрылғы үзуді
инициализациялайды , сигналды бөлінген шина сызықтық құрылғысына көрсетіп
( ал бөлінбеген сым ).
Үзу контроллері - құрылғыдан түсетін үзулерге қызмет етеді .
1. Егер түзетілмеген үзулер болмаса, баяусыз үзу орындалады .
2. Егер түзетілмеген үзулер болса ,контроллер үзуді тоқтатады.Бірақ
құрылғы шинадағы үзілісті түзетілгенге дейін сигнал ретінде дәлелдей
береді.
Үзулердің жұмысы
Жұмыс алгоритмі :
• Құрылғы үзу сигналын шығарып қояды
• Үзулердің контроллері үзуді ынталанады , құрылғының нөмірін көрсетеді
• Процессор процедураны шақыра үзу өңдеу жұмысын орындауды бастайды .
• Бұл процедура үзулердің контроллеріне үзу алуын растайды
енгізуді - шығару бағдарламасының негізгі мақсаттын қамтамасыз
етуіге тиісті есептері:
• Құрылғыдан тәуелділіксіз - мысалы , файылдағы мәліметті оқитын
кезде ненің ол оқиды деп ойланбау керек (CD ,HDD және ,басқа).
Барлық проблемаларды операциялық жүйе шешу тиіс.
• Біркелкі атаулар - файл аты немесе құрылғылар бір-бірінен бөлек
болмау керек. (UNEX жүйелерінде сөзбе-сөз орындалады ).
• Қателердің өңдеуі - қателер контроллер деңгейінде , драйвер және
т.б. түрінде бола алады..
• Мәліметтерді тасымалдау - синхронды және асинхрондық ( соңғы
оқиғада процессор мәліметтерге тасымалдау жібереді , және үзуге
дейін басқа мақсаттарға ауыстырылып қосылады ).
• Буферлеу
• бөлінгендердің ( принтер ) және бөлімегендердің ( тегеріш ) мәселесі
тек пайдаланушының біреуіне қана принтер тиісті пайдалануына береді , ал
тегеріш барлығына.Операциялық жүйе барлық мүмкін мәселелердің бәрін шешу
керек.
енгізуді - шығару операцияларының үш негізгі мақсатын жүзеге асыру
тәсілі :
• енгізу – шығару бағдарламасы
• енгізу - шығаруды үзулермен басқарару
• DMA арқылы Енгізу – шығаруды қолдану
Оларды толық қарастырайық;
Бұл оқиғада бәрін жұмысты орталық процессор орындайды .
Мына тәсілмен ABCDEFGH жол процесін қарап шығамыз .
ABCDEFGH жолдарын баспаға шығару кезеңі
Баспаға шығару алгоритмі :
1. Баспаға шығару жолы пайдаланушы кеңістігінде жиналады .
2. Жүйелік шақырымға бұрыла отырып , процесс принтерді алады .
3. Жүйелік шақырымға бұрыла отырып , процес жолды принтерде ашуын
сұрайды .
4. Операциялық жүйе жолды орналасқан түйін тәртібін массив түрінде
көшіреді .
5. Операциялық жүйе жадта бейнеленген бірінші символды принтердің
мәліметтер регистрына көшіреді .
6. Символ қағазда басылады .
7. Көрсеткіш келесі символды орналастырады.
8. Процессор принтер даярлық биті дайын болғанын күтеді.
9. Барлығы қайталана береді.
Принтер буферін қолдану кезінде , алдымен барлық жол буферге
көшіріледі , осыдан кейін баспаға басу басталады .
Егер алдындағы үлгіде буфер қолданылмаса , ал принтер секундына 100
символ басса , онда әрбір символға 10 мс кетеді , бұл кезде принтердің
даярлығын күтуде процессор уақытша тұрып қалады.
Сол үлгіні шамалы жетілдірумен қарастырайық .
Баспаға шығару алгоритмі :
1. 8-ші пунктіге дейін барлығы солай болады.
2. Процессор принтер даярлығының күтпей басқа мақсатқа жоспарлаушыны
шақырырады. Баспаға шығарылушы процесс блокталынады.
3. Принтер дайын болған кезде процессорге үзіліс береді.
4. Процессор баспаға шығарылушы адреске ауыстырылады.
Алдындағы әдістің жетіспеушілігі, ол әрбір символды баспаға шығару
кезіндегі үзудің болуы.
Жұмыстың бәрін DMA контроллері орындайды, ал алгоритм сол қалпында
қала береді.
Енгізуді - шығарудың төрт деңгейі бар :
Үзулер операциялық жүйелердің ең түпкір недрларында жасырылуы керек ,
оның бәрі операциялық жүйенің ең аз бөлігімен жұмыс істеу үшін.Ең бастысы
енгізу - шығаруды бастаған драйверді блокироватьтау (қоршап) керек.
Алгоритм :
1. Драейвер енгізу - шығаруды операцияны бастайды .
2. down процедурасын семафорда орындаумен драейвер өз-өзін
блокироватьтайды (қоршайды) .
- өзгергіште күй-жағдайда wait процедурасын орындап
- хабарлауда receive процедурасын орындауда
3. Үзу болады
Құрылғы драейвері - әрбір құрылғы үшін қажетті . Әр түрлі
операциялық жүйелер үшін әр түрлі драейверлер керек .
Драейверлер түйін бөлімімен тиісті болу керек ( бүтін жүйеде ),
контроллер тізімдеріне рұқсат алу үшін.
Бұл операциялық жүйелердің күйреуіне тудыратын негізгі себептердің
бірі. Себебі драейверлер , ереже ретінде ,операциялық жүйеге қойылып
құрылғылардың өндірушілерімен жазылады .
Драйверлердің құрылғыларда кисынды орналастыруы . Шын мәнінде
айырбастау контроллерлер мен драейверлер арасында шинамен жүреді .
Драйвер операциялық жүйемен тұрақты интерфейс арқылы байланысу
керек. Драейверді көмек көрсететін тұрақты интерфейстер :
• Блоктық құрылғылар үшін
• Символдық құрылғыларүшін
ДӘРІС 10 Тегеріштер . Таймерлер .
Дәріс жоспары:
1. Тегеріштердің аппараттық бөлімі
2. Магниттік тегеріштер
Негізгі ұғымы :
басы ( Head )- тегеріш үстінде сырғанайтын электр-магнит , әрбір
бетте өзінік бас қолданылады . Нөмерлеу нөлден басталады.
Жол ( Track )- центрлес шеңбер , оны бас бір позицияда оқып шыға
алады. Жолды нөмерлеу сыртқымен басталады ( біріншісі нөл номеріне ие).
Цилиндр ( Cylinder )- барлық жолдардың жиынтығы барлықтардың
тегеріштерде бірдей нөмірмен белгіленеді, өйткені тегеріштер көп және
әрбір тегеріште екі жақтан жазылуы мүмкін .
Маркер (таңбалағыш )- одан жолды нөмерлеуі басталады , ол әрбір
тегеріште бар.
Сектор - әрбір жол секторге бөлінеді , сектор мәліметтер блогының аз
бөлігінен тұрады . Секторлардың нөмерлеуі маркерден (таңбалағыштан)
басталады .
Қатты тегеріштің геометриясы - тегеріш параметрлерінің теру , кішкене
бастардың сан , цилиндрлердің сан және секторлардың саны .
Қазіргі қатты тегеріштерде контроллер құрылғының өзінде орналасқан
және ол операциялық жүйе көрмейтін жұмыстардың көбін өзі атқарады.
Мысалы,тегеріштің физикалық геометриясын жасырады,оның орнына виртуальды
геометрияны қолданады.
Физикалық және виртуалдық тегеріш геометриясы
Жолдың ішкі жағында сектрлер санын көбірек, ал ішкісінде азырақ
жасайды.Шынайы тегеріштерде бұндай бөліктер бірнеше ондық болуы мүмкін.
RAID (Redundant Array of Independent Disk – тәуелсіз тегеріштер
массиві избыточностьпен)
Тегерішпен енгізу -шығару операциясының сенімділігін арттыру үшін
немесе өнімділігін ұлғайту үшін операцияны көшірмесін алатындай
тұрақтылық жасалып шығарылды.
RAID-ң негізгі алты кезеңі:
• RAID 0 – кезектелінген терілім, онда бірнеше тегеріштерді бір үлкен
логикалық тегерішке жалғастыру,бірақ логикалық тегеріште жазу және
оқу бірден бірнеше тегеріштерде бөлініп жазылады. Мысалы, 1, 2, 3,
4, 5 блоктарын жазамыз,бұнда әрбір блок жеке тегеріштерде жазылады.
Мүліктілігі
- бір тегеріштің қолайлығы жазу және оқу жылдамдығын үлкейтеді.
Жетіспеушіліктері
- сенімділігін азайтады (бір тегеріштің шығысынан массив жойылуы
мүмкін).
• RAID 1 – айналық терілім, бірнеше тегеріштерде көшірмесімен қосалқы
жазу және оқу (избыточность).
Мүліктілігі
-жазудың көшірмесі оқу жылдамдығын артады (бірақ жазуды емес)
Жетіспеушілігі
- екі рет үлкен тегеріштер жинағын сұрайды
• RAID 2 – сөз және байт көлемінде жұмыс істейді. Мысалы,жарты (4
бита) байтқа 3 бит саналымы қосылады (1, 2, 4 - Хэмминг бойынша
саналған), нәтижесінде 7-биттік сөз шығады.Жеті тегеріштік сөз
болса, онда әрбір тегерішке бір биттен сөз жазылады. Олар
синхронизованный болу үшін сөз барлық тегеріштерде жазылу керек.
Мүліктілігі надежность
- жазу және оқу жылдамдығын артады (ағымда,жеке сұраныстарда
артпайды)
Жетіспеушілігі
- тегеріш синхронизациясы қажет.
• RAID 3 - RAID 2 өзгертілген түрі,әрбір сөзге тек бір ғана бит
саналады.
Мүліктілігі надежность
- жазу және оқу жылдамдығы артады (ағымда,бірақ бөлек сұраныстарда
артпайды)
Жетіспеушілігі
-тегеріш синхронизациясы керек.
• RAID 4 - RAID 0 кезеңіне аналогиялы,бірақ тегеріш сандылығымен.Егер
тегеріштердің біреуі саптан шығып қалса, оны сандылық тегеріштің
көмегімен орнатуға болады.
Мүліктілігі
-тегеріш синхронизациясы қажет емес
Жетіспеушілігі
-өнімділігін кеңейтуге мүмкіндік бермейді, тұрақты бақылау соммасын
алу үшін ең негізгісі саналымды тегеріш болып саналады.
• RAID 5 - RAID 4-кезеңіне аналогиялы, бірақ саналымды бит тегеріштерге
бөлінген. Қолданыста, ереже ретінде, RAID 0, 1 және 5 қолданылады.
0-ден 5-ші кезеңге дейінгі RAID жүйесі.
ISO 9660 стандартында жазылған.
ДӘРІС 11 Файлдық жүйе. Файлдар. Каталогтар.
Дәріс жоспары:
1. Файлдар
2. каталогтар
Мәліметтерді сақтауды ұсыну:
• Үлкен ауқымда мәліметтерді сақтау мүмкінділігі
• Мәліметтер процессордың жұмысынан кейін сақталу керек.
• Бірнеше процесс мәліметке бір уақытты доступ алу керек.
Файлдың атының ұзындығы операциялыұ жүйеге байланысты, ол 8 символдан
бастап (MS-DOS) 255-символға (Windows, LINUX) дейін болуы мүмкін.
ОЖ жазылымдық және жолдық символдарды ажырата алады. Мысалы, WINDOWS
және MS-DOS-қа арналған windows екеуі бірдей,бірақ UNIX үшән бұлар
әртүрлі файлдар.
Көптеген ОЖ-де файлдың аты нүктемен бөлінген екі бөліктен
тұрады,мысалы windows.exe. Нүктенің бір бөлігі файлдың кейейтілімі деп
аталады.Осы бойынша жүйе файлдың типін ажыратады.
MS-DOS-та кеңейтілуі 3 символдан тұрады.Осы бойынша жүйе файлдың
типін ажыратады.
UNIX-та файлдың атының өлшемі бойынша 255 символдан шектелген,осы
сияқты UNIX-та бірнеше кеңейтілулері болуы мүмкін,бірақ көбнесе
кеңейтілулермен ОЖ-р емес қолданбалы программалар қолданады. UNIX бойынша
бұл орындалатын программа ма, әлде жоқ па екенін анықтай алмайды.не может
определить исполняемый это файл или нет.
Файлдың негізгі 3 структурасы бар:
1. байттардың жалғасуы - ОЖ Файлдың мазмұнына қарамайды, ол тек
байттарды көреді.Бұл жүйенің негізгі байлығы ол қолданудағы
мақсаты.Ол Windows және UNIX-та қолданылады.
2. Жазудың жалғасуы – ұзындықты фиксировантьтаған жазулар (Мысалы,
перфокарта), жалғасушы болып саналады.Ол қазір қолданылмайды.
3. Жазулар ағашы - әрбір жазу кілті болады, жазулар кілт бойынша
саналады.Бұндай жүйенің негізгі мүліктілігі ол іздеу
жылдамдығы.Әзірше мэйнфреймах-та қолданылады.
Файл құрылымының үш түрі.
Файлдардың типтері
Негіізгі файлдардың типтері:
• Реттеуші- Қолданушының ақпаратын құрайды. Windows және UNIX
қолданады.
• Каталогтар – файлдық жүйелер, файлдық жүйелердің структурасына көмек
жасайды. Windows және UNIX қолданады.
• Символдық – моделдеу үшін енгізіп шығару. UNIX – та қолданылады.
• Блоктық – дискілерді моделдеу үшін. UNIX – та қолданылад.
Реттеуші файлдардың негізгі типтері:
• ASCII файлдар – мәтііндік жолдардан тұрады. Әрбір жол коректілерден
тоқтайды (Windows), жолдардың символдық аудармасы (UNIX) және (MS-
DOS) – тың екі нұсқасы да қолданылады. Сондықтан Windows- дағы UNIX-
та жазылған мәтіндік файлды ашатын болсақ, онда барлық жолдар бір
үлкен жолға қосылады, бірақ MS-DOS- тың астындағылар қосылмайды.
(бұл жиі болып отырады). ASCII файлының негізгі басымдылығы:
- экранда шағылысуы мүмкін және түрлендірусіз принтрда шығарылады.
- редактрленеді
• Екілік файлдар – негізгі файлдар (не ASCII). Ереже ретінде ішкі
құрылғыны құрайды.
Екілік файлдың негізгі типтері:
• Орындаушы – программалар, операциялық жүйе өзі оларды өңдей алады ,
бірақ олар байт түрінде жазылған .
Файлға кіру мүмкіндігі
Файлға кіру мүмкіндігінің негізгі түрлері :
• Тізбектелген – байттар рет-ретімен саналады. Магниттік лента
болғанда қолданылады.
• Туынды – файлды еркі нүктемен санайды. Үлкен файлдарды қолданғанда
негізгі басшылық туындайды. «мысалы, мәліметтер базасы».
Файлдардың атрибуттары
Негізгі файл атрибуты:
• Қорғаныс – қандай жағдайда файлға кіру мүмкіндігі қолданады. Windows
мен UNIX – та қолданады.
• Пароль – файлға пароль орнату
• Құрушы – файлды кім құрады
• Иесі – файлдың ағымдар иесі
• Жалау "оқу үшін" - 0 – оқып-жазу үшін, 1 – тек оқу үшін. Windows-да
қолданылады.
• Жалау "жасырын" - 0 – ді көреді, 1 – ді файлдық каталогтан көрмейді
. Windows- да қолданылады.
• Жалау "жүйелік" - 0 – қалыпты , 1 - жүйелі. Windows- де
қолданылады.
• «Архивтік» жалауы – архивтеуге дайынн немесе дайын емес. Windows-та
қолданылады.
• «Қысылған» жалауы – файл қысылады. Windows-та қолданылады.
• «Қаріптелінген» жалау – алгоритмді қаріптеу үшін қолданылады. Егер
файлды оқуға рұқсаты жоқ кімде-кім оны оқымақ болса, ол файлды оқи
алмайды және рұқсаты жоқ. Windows- да қолданылады.
• ASCII/екілік жалауы - 0 - ASCII, 1 - екілік
• Өндірістік кіру мүмкіндік жалауы - 0 – тек тізбектелген, 1 -
өндіріске кіру мүмкіндігі
• "уақытша" жалауы - 0 - қалыпты, 1 – жұмыс аяқталғанда йфайлды жоюға
арналған.
• Блакировка жалауы – файлға блакировка қою. Егер ол редактірлеуге
керек емес болса.
• Құру уақыыты – құрылған күні мен уақыты. UNIX қолданылады.
• Соңғы кіру мүмкіндігі – соңғы кірген күні мен уақыты.
• Соғы өзгертілген уақыты – соңғы өзгерістің күні мен уақыты. Windows
және UNIX – та қолданылады.
• Ағымды өлшем – файлдың өлшемі. Windows және UNIX – та қолданылады.
Файлдармен жұмыс
Файлдармен жұмыс істеу үшін негізгі жүйені шақыру:
• Create – файлдардың деректерін құру.
• Delete – файлды жою.
• Open – файлды ашу.
• Close - закрытие файла.
• Read – файлдан оқу, файлдың алғашқы ағымдағы орыны.
• Write – файлға жазу.
• Append – файлдың соңына қосу.
• Seek – арнайы файлдың орнына файлдық көрсеткішін орнатады.
• Get attributes – файлдардың атрибутын алу.
• Set attributes – файлдардың атрибутын орнату.
• Rename – файлдың атын өзгерту.
Жадының кеңістіктегі адресіне шағылысқан файлдар.
Жадыда файлдарды шағылыстыру кей-кезде қолайлы (файлдар мен жұмыс
істегенде жүйелерді енгізіп шығарудың қажеті жоқ), және жадымен жұмыс
істеп, содан кейін дискыға өзгертілген файлдарды енгізу.
Жадының организациялық беттерін қолданғанда, файл толығымен
жүктелмейді тек қана қажетті беттері жүктеледі.
Жады сегменттік организацияны қолданғанда, файл бөлек сегменттерге
жүктеледі.
Жадыға шағылысқан файл көшірмесіінің мысалы.
Алгоритм:
1. 1 файл үшін сегмент құрылады
2. Жадыда фаайл шағылысады
3. 2 файл үшін сегмент құрылады
4. 1 Сегмент 2 Сегментке көшіріледі
5. 2 Сегмент дискіде сақталады
Әдістің кемшілігі:
• Шығатын файлдың ұзындығын анықтау ауыр
• Егер жадыдағы файлды бір процесс бейнелеп және өзгертетін болса,
онда файл сақталған жоқ, екінші процесс сол фалды ашып және ескі
файлдармен жұмыс істейді.
• Файл көптеген сегменттер мен немесе виртуалды кеңістікте үлкен болуы
мүмкін.
Каталогтар.Бір деңгейдегі каталогтік жүйе
Бір каталогтағы жүйелердің барлық файлдарының мазмұны.
Төрт файлды құрайтын бір каталогтік жүйе
Жүйелердің басымдылығы:
• Қарапайым
• Каталогтарды қарамай файлдарды тез табуң мүмкіндігі
Жүйелердің кемшілігі:
• Басқа да қолданушылар файлды бірдей атпен құра алады.
Екідәрежелік каталогтық жүйе
Әрбір қолданушыға өзіндік каталогтар құрылады.
Қолданушы жүйеге кірү барысында өзінің каталогына және сонымен ғана
жұмыс істейді. Ол жүйелік файлдарды қолдануын күрделендіреді.
Ортақ кіру мүмкіндігі бар жүйелік каталогты құру бұл мәселені шешуге
әкеледі.
Егер бір қолданушыда көп файлдар болса, онда бірдей атты файлдардың
қажеттілігі болады.
ДӘРІС 12 Windows 95/98/XP операциялық жүйесі.
Дәріс мазмұны
1.Windows 95. Негізгі ерекшеліктері. Windows 98 пен негізгі
айымашылықтары.
2.ОЖ функциялары және құрамы. Windows 95. Windows 95 интерфейсі.
3.Windows 95/98 архитектурасы туралы қысқашы мағлумат.
Ең алдымен жаңа операциялық жүйе құрушылар оған Windows Net 1.0. деп
аталатын, себебі оның кардинальді жаңалығына және ішкі құрлымына
байланысты. Бірақ көптеген өңдеулерінен өткен Windows XP ие болды.
Шындығындада бұл жүйе көптеген сұраныстарға ие болып, сонын нәтижесінде
жаңа процессор – Athloh XP көзге түсті.
Windows XP арқасында көптеген операциялық жүйелер тізімі әлемге әйгілі
болды. Былайша айтқанда Windows версиясының ішкі құрлымы аса да өзгерген
жоқ. Ең негізгі еңгізілген жаңалық ол дауыстық командалар және әдеттегі 32
разрядтық варианттарының орнына 64 разрядтық сервер орнатушы және 64
разрядтық процессоры Itanium бар операциялық жүйе пайда болды. Windows XP
интерфейсті түгелімен орнататын Microsoft операциялық жүйесі болып
табылады. Енді қолданушылар өзінің операциялық жүйесінің түрін барынша
өзгерте алады.
Windows XP ОЖ автоматтандыру әдістерін реттестіру.
Қосымшаның автоматтандырылған жүктеуіші. Қосымшаның втоматты түрде жүктеу
үшін Windows XP операциялық жүйес жүктелгеннен кейін өте қарапайым әдіс
қарастырылған – бұл арнайы папка \ Автозагрузка (\Негізгі меню\
Программалар \ автожүктеу). Қосымшаның автоматты жүктеуді жөндеуде осы
папкада жүктелетін қосымшаның жарлықтарын көшіру орындалады. Кері жағдайда
қосымшаның автоматты жүктеу өшіруде \ Автозагрузка папкасыннан оның жарлығы
жойылады.
\Автозагрузка папкасының көмегімен тек қосымшаларды жүктеу ғана
емес,құжатты ашуға болады.
Файл типті қасиеттерді реттестіру. Windows XP-де коп автоматты амалдар –
операциялық жүйе алдын ала құжатпен жұмыс істеу үшін қандау қосымша
пайдану керектігін біту тиіс. Файл типті қасиеттерді тіркеу үшін Папканың
қасиеті (Пуск →Настройка → Панель управления →Свойства папки )сұхбат
терезесінде файлдар типі вкладкасы арналған.
Ашу командасын реттеу. Ашу командасы - Windows XP-та жұсы барысында өте
жоғары еңбек өндірісі болып табылады. Бұл команда контекстік менюде көп
объектілері бар, мұнда объестіні сілтеу кезінде адресат болып қызмет
ететін объекттердің тізімдері байланысты. Ашу командасын пайдаланған кезде
құжатты иілгіш дискіге көшіру, жұмыс столында оның жарлығын құру, берілген
адрес бойынша электронды поштаға жіберу әдістері бар. Ашу меню командасы –
жондестіріледі және реттестіреді. Қажет емес пункттерді жоюға болады, ал
олардың орнына ынғайлыларды құруға болады.
Кесте бойынша қосымшаның жүктелуі. Компьютерде Windows XP операциялық
жүйемен басқару жұмыстарын автоматтандыру әдістерінің бірі – белгіленген
расписания бойынша қосымшаны жүктеу болып саналады. Негізгі әдістердің
бірі, бұл Тапсырманың белгіленуі \Назначение задания ( Пуск → Программы
→Стандартные Служебные → Назначенные задания немесе Пуск→Настройка→Панель
урпавления→ Назначения задания) болып табылады.
Дәріс 13 Windows NT/2000 операциялық жүйесі. OS/360/370/375 операциялық
жүйесі.
Дәріс мазмұны
1 Windows NT туралы жалпы мағлуматтар. Windows NT интерфейсі. Windows NT
архитектуралық модулі.
2. Windows NT - нің жадысымен басқару. Основные отличия Windows 2000. NTFS4
(Windows NT) и NTFS5 (Windows 2000) файлдық жүйесі.
Windows NT 32 разрядты, алғашында 1993 жылы одан саң 1998 жылы
жарыққа шыққан бірінші версиясы болып табылады. Бұл жүйе жоғары сенімді
және тұрақты болып тек жұмыс жасауға арналған болатын. Сол себептен Windows
NT-де түрлі қателіктер өте аз кездеседі. Бұның себебі NT OS/2 сияқты
өзінің барлық программаларын басқаруын қадағалап отырады. Windows 3.1.
95/98/МЕ жүелерінде әрбір іске қосылған программа өзін басты санап және
жедел жадтағы кез келген орынға ие болу үшін күресті, сол себептен
операциялық жүйенің қызметі нашарлады. NT бұл жағдайды кеңінен қарастырып
әрбір программаға өзіне лайықты жедел жадтан орын береді. Бұл орындарда
арнайы адрестер арқылы орнылысты. Бұдан бастап NT Windows 98 қарағанда
компьютер ресурстарына кез келген программалардың мүмкіндігін шектеді.
Бірақ NT - мен жұмыс жасаудан көптеген программалар бас тартты.
NT артықшылы жүйелік режимде жұмыс жасауда ғана, басқаша айтқанда кез
келген компьютерлермен байланыс жасауда белгілі болады.
1998 жылдың аяғында Microsoft корпорациясы 1999 жылы шығуға болжаған
Windows NT 5.0. версиясы жаңа атпен, яғни, Windows 2000 шығады деп
жариялады. Бірақ оның тек қана аты өзгеріп қоймай бұл операциялық жүйе тек
бірлескен саудада емес, сонымен қатар үйдің дербескомпьютері болуы тиіс
еді.
Windows 2000 операциялық жүйесі Windows NT 5.0 түрінде көрсетеді, бұл
Window NT 4.0 жүйенің қасиетін алған.Бұл толығымен 32-разрядты көпесепті
жүйе болып табылады.
Windows 98-ді басқару. Windows 98 командаларының көп бөлігі тышқаннын
көмегімен орындалады. Тышқан нусқагышы деп аталатын басқару элементі
тышқанмен тығыз байланыста болады. Тышқан нұскағышының Жұмыс үстеліндегі
козғалысын тышканды жазық бетте козғау аркылы басқаруға болады. Жұмыс
үстеліндегі кез-келген объектіге тышканның оң жақ батырмасын шертсек жанама
меню пайда болады. Жанама менюде осы объектімен жұмыс істеу кестесі
көрсетіледі. Эр объект үшін жанама меню кестесі әр түрлі болады:
- қаптама үшін;
- таңбаша үшін.
Тышқанның көмегімен ашқарылапгын басқару тәсілдері:
■ шерту (тышқанның сол жақ батырмасын жылдам басып, жіберіп
қалу);
■ оң батырманы шерту;
■ екі рет шерту;
■ сүйреу — сол жақ батырмасын басып түрып, тышқанның орнын
ауыстыру;
■ тышқанды созу — сүйреу сияқты орындалады, бірақ бүл кезде
объектінің орны ауыспайды, оның өлшемдері езгереді.
Жумыс үстелінің негізгі элементтері.
Пиктограмма деп объектінің графиктік бейнеленуін айтады.
Пиктограммаға жасалған амалдар тікелей объектіге де қолданылады.
Мысалы, пиктограмманы өшіру объектіні өшіру, пиктограмманы көшіргеніміз
объектіні көшіру болып табылады.
Таңбаша (ярлык) — ол объектіге нүсқағыш қызметін атқарады.
Таңбашаны өшірсек объектіні емес тек нүскағышты өшіреміз. Таңбашамен
жүмыс істеу тәсілдерінің
пиктограммамен жүмыс тәсілдерінен еш аиырмашылығы жоқ. Танбашаның көмегімен
кейбір жиі қолданылатын объектілерге жылдам қатынауға болады. Таңбашаның
төменгі сол жак бұрышында иілген жебелігі болады.
Ecenmep панелі — экранный ең төменгі жағында орналаскан сүр жолақ. Мүнда
Іске қосу (Пуск) батырмасы орналасқан. Берілген уақыт мезетінде іске
қосылып түрған программалар есептер панелінің ортасында көрсетіледі. Ал оң
жағында кейбір индикаторлар бейнеленген.
Іске цосу батырмасы. Мұнда Бас меню (Главное меню) орналаскан. Бүл батырма
компьютердің кез-келген жеріне апаратын бас нүкте болып табылады.
Индикаторлар — кейбір мәліметгерді (уақыт, пернетақта режімі, принтердін
күйі және т.б.) экранға шығарып қою үшін кажет.
Windows-тын файлдары мен каптамалары. Файлдарды компьютердің қатқыл
дискісіне сақтау тәсілдері файлдьщ жүйе деп аталады. Барлық операциялық
жүйелер сияқты Windows 98-де файлдық күрылымды баскару кұралдарьш ұсынады.
Менің компьютерім (Мой компьютер) терезесін ашып, онда С: катқыл дискісінің
таңбашасын тауып альвдыз. Сол таңбашаға екі рет шертсе жаңа терезе ашылады.
Бұл терезеде С катқыл дискісінде орналасқан файлдар мен каптамаларды көруге
болады. Сол қаптаманың біреуін тандап алып, тышқан нүсқағышымен екі рет
шерту арқылы оны ашып алуға болады.
Осы процесті қайталай отырып бағыныңқы каптамалардың ең түпкі файлдарына
жетуге болады.
Қаптама терезесі дегеніміз осы қаптаманың ішінде орналасқан файлдар мен
қаптамалардыц графиктік түрде бейнеленуі. Кез-келген қаптама өз терезесінде
ашылады. Осылайша бір мезгілде бірнеше терезені ашып қоюға болады.
Дәріс 14 UNIX операциялық жүйесі
Дәріс мазмұны
1.UNIX ОЖ негізгі компонентері. UNIX операциалық жүйесінде пайдаланушының
жұмысымен байланысты негізгі түсініктер. 2.Каталог және файлдар. Файлдың
иесі және файлды қорғау. Мәтіндік файлдармен жұмыс. Стандартты файлдар.
Программаны өңдеудің тәсілдері. Жүйелік администрациялау. Файлдық жүелер.
UNIX ОЖ тарихы. 40-50-ші жылдары барлық компьютерлер дербек көмпьютерлер
болатын, яғни ол кезде пайдаланушы компьбтермен жұмыс жасауда белгілі
сағаттарға ғана жазылатын және маши осы уақытта пайдаланушының
мүмкіндігінде болатын. Осы компьютерлердің физикалық өлшемдеріүлкен
болатын, бірақ, осындай компьютерде жұмыс жасау әр уақытта бір ғана
пайдаланушы болатын. 60-ші жылы осы машиналардың орнына пакетті жүйелер
келді, мұнда, программист машиналық бөлмеге перфакарта түрінде
тапсырмаларды әкеле бастада. Егер жеткілікті түрде тапсырмалар жиналса,
онда оператор оларды бір пакетке магнитті лентаға көшіретін.
Перфокарталарды өткізуден бастап баспаға шығыруға дейін бір немесе бірнеше
сағат өтетін.
Осы бар схеманы барлығы өнімсіз және көнілдерінен шықпағаннан кейін, оны
ары қарай іске асыруда, Дартмуттік колледжде және Массачусетском
технологиялық институтта уақытты бөлу жүйесін ойлап шығарған.
Дартмуттік жүйеде тек BASIC – ғана жұмыс істейтін, бірақ ұзаққа созылмай
жойылып кетті. Аз уақыттың ішінде Массачусеттік технологиялық институтінің
зерттеушілері Bell Labs лабораториясында екінші поколениядағы MULTICS
(мультиприкациялық ақпараттық және есептеуіш службаны) жүйені өңдей
бастады. Кейінрекосы лобораторияның зерттеушісі кен Томпсон жаңа
қызықтыратын мәселелерді іздеумен шұғылдана бастады.
80-ші жылдардың ортасында UNIX операциялық жүйесі мини-компьютерлерде және
инженерлі жұмыс станцияларында қолданылды.
UNIX дербес жүйе. UNIX жүйесі С жоғарғы деңгейдегі тілге жазылғаннан кейін,
жаңа машинаға көшіру мәселесі жеңіл процесс бола бастады. Жүйені көшіруде
алдымен С тілінен жаңа машина үшін компилятор жазу қажет болды. Содан кейін
жаңа машинаның еңгізу-шығару құрылғысы үшін, яғни терминалдар, принтерлер
және дискілер үшін құрылғылар драйверін жазу қажет болды.
UNIX операциялық жүйесі PDP – 11 машинадан ауыстырылған алғашқы компьютер
–Interdate 8/32 мини-компьютері болыды. Мұнда, UNIX жүйесінда бүтін сандар
16-разрядты, адресі 16- битті, және негізгі айнымалыларды сақтау үшін үш
регистр болды деген тұжырым пайда болды. Бірақ бұл тұжырымның біреуіде
ақиқатты болғанжақ. UNIX жүйені ақиқатты етіп жасау үшін біраз еңбектену
керек болды.
UNIX жүйесінде желімен жұмыс істеудің барлық жұмыстары екі машинаны
қосудан басталды. Interdate – кейін UNIX жүйесі VAX-қа ауыстырылды, ал
содан кейін басқа компьютерлерге ауыстырылды.
1984 жылы АҚШ басшылары AT&T корпарациясын бөлгеннен кейін компания
қаржылық инвестицияны компьютерлік өндіріске заңды салуды жүзеге асырды.
Ұзамай осыдан кейін AT&T компаниясы UNIX жүйесінің бірінші коммерциялық
вариантын нарыққа шығарды. Оның нарыққа шығуы аса сәтті болмады, сондықтан
бір жылдан кейін ол жаңа версиясына ауыстырылды.
UNIX жүйесінің негізгісі – процесстер болып табылады. UNIX процесстері
классикалық процесстерге ұқсайды. Әр процесс бір программаны жүктейді және
басқарудың бір ағымын алады. Басқа сөзбен айиқанда процессте бір командалар
счетчигі бар.
Дәріс 15 LUNIX операциялық жүйесі. Window X графикалық қабықшасы.
Дәріс мазмұны
1.Жүйенің сипаттамасы. Графикалық интерфейс.
2.Мәтіндік редактор N Edit.
LUNIX операциялық жүйесі 1991 жылы құрылып және 1994 жылы Линус
Торвальдспен шығарылған Ол басқа операциялық жүйелерден барлық
мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. LUNIX жазылған ғана операциялық жүйе
қызығушымен құрылған (Торвальдс оны дипломдық жұмыс ретінде жазған).
Сонымен қатар ол, осы сияқт әлемнің әртүрлі мемлекеттерінің
қызығушыларымен күн сайын дамып, толығып және қолдау тауып отарады. Сонымен
қатар LUNIX біздің жазылған еркін таралатын операциялық жүйе.
«Еркін таралу» статусы операциялық жүйенің тек бір ғана қасиеті бар, мысалы
ашық архитектура. LUNIX ядросы басқа Windows дан айырмашылығы, «шығу
мәтіндері» түрінде таралады және өзгертулер үшін ашық, сол себепті оны
әрбір білімді программист оны компьютерге жеңіл және тез қоса алады.
Осылайша LUNIX орындалады. Әлемнің милиондаған программистері өздерінің
ескертулері мен қасымшаларын, Линус Торвальд басқаруындағы «Мозговой центр»
деп аталатын орталыққа жіберіледі және олардың ішіндегіең қызықтылары
ядроның негізгі версиясына автоматты қосылады.
Осы уақытта LUNIX операциялық жүйесі UNIX-пен бігіге бастады, сондықтан
оған UNIX – тің программалық қамтамасыздандырулар ауыстырылғаннан кейін
LUNIX жүйенің пайдалылығы үлкейді. Сонымен бірге операциялық жүйе LUNIX ОЖ
дамуына және кеңейюіне бірнеше адамдар үлесін қосты.
1996 жылы жарыққа 2.0 версиясы шықты. LUNIX жүйесінің бұл версиясы С
тілінің – 470000 жолынан, және ассемблер мәтінінің –8000 жолынан тұрды. 2.0
версиясынан кейін қосымша выпусктар шыға бастады.
Арнайы LUNIX үшін пайдаланушының екі әртүрлі графикалық интерфейсі
жазылды: GNOME және KDE. LUNIX жүйесі тегін үлестірігленге қарамастан,
ұзындығы бойынша Microsoft корпорациясының Windows 2000 операциялық жүйесі
үшін лицензиясынан жоғары болды. Пайдаланушылар екілік файлдарды,
мәтіндерді еркін көшіреді, үлестіреді. LUNIX және UNIX жүйелерінің ішкі
құрламдың деректері, программалары, алгоритмдеріөте ұқсас болды. Мысалы,
80% пайызы LUNIX-тің 150 жүйелік шақырулары POSIX, BSD жүеге ұқсан болды.
Сонымен UNIX жүйесін жазудың үлкен бөлігі LUNIX-ке де қолданылады. Жалпы
айтқанда екі жүйе де бір біріне ұқсас болып келеді., сол себептен UNIX
операциялық жүйенің міндеттерін қарастырайық.
UNIX міндеті. UNIX операциялық жүйесі бірнеше процесстерді қолдайтын және
бірнеше пайдаланушыларды бір уақытта қолду үшін өндірілген интерактивті
жүйе болып табылады. Көп жағдайда программистердің көпшілігі бір жүйені
құруда белсіп қызмет етеді, сондықтан UNIX операциялық жүйеде жалпы
ақпаратпен бірігіп пайдалануды және программистердің бірігіп жұмыс жасауға
мүмкіндік береді.
UNIX утилиттері. Пайдаланушы UNIX интерфейсі тек қабықшадан ғана емес,
сонымен бірге стандартты қамтамасыз ету программалардан, яғни утилиттерден
тұрады. Жалпы айтқанда бұл программаларды келесідей алты санатқа
(категорияға) бөлуге болады:
1. Файлдар мен каталограрды басқару командалары;
2. Фильтрлер;
3. Программаларды өндіру тәсілдері;
4. Мәтіндік процессорлар;
5. Жүйелік басқару;
6. Әртүрлі.
Негізгі түсініктер. UNIX жүйесінің негізгісі – процесстер болып табылады.
UNIX процесстері классикалық процесстерге ұқсайды. Әр процесс бір
программаны жүктейді және басқарудың бір ағымын алады. Басқа сөзбен
айиқанда процессте бір командалар счетчигі бар.
2. ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАР
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС №1
MS DOS- ты іске қосу
Сабақ жоспары
1.Қосымшаны іске қосу
2. Толықэкранды қосу
3.Программаны қосымша жөндеу
Сабақ мақсаты : MS DOS ОЖ-н қатар іске қосды.Толық экранды жұмысқа
көшеді.
Зертханалық жұмысқа тапсырма
1. Пуск-Выполнить командасын жіберу
2. Диалогтық терезеде қоосымша программаның атауын көрсетіп mem.exe
, ОК батырмасын басу керек. MS DOS программасы автоматты түрде
іске қосылады.
3. Толықэкранды режим құрал-саймандар тақтасында.
4. нажмите комбинацию клавиш ALT+TAB батырмасын басқанда, жұмыс
столы мен басқа қосымшаларға ауысады.
5. Кез-келген батырманы басқанда MS DOS ОЖ- сі туралы ақпаррат ала
аласыз.
6. MS DOS программасын іске қосуға дайындау. Ол үшін ең алдымеен
программа құрып алу керек. Жұмыс столының бос жеріне тышқанның
оң жағын басып, контекстік менюда Создать-Ярлык батырмасын
таңдау керек.
7. Ярлык құру үшін Озор батырмасын басу керек.
8. Далее батырмасын бас, ярлык атауымен танысып, Готова батырмасын
басу керек.
9. Құрылған ярлыкта тышқанның сол жақ батырмасын басып, кконтекстік
мненюдағы Свойства командасын таңдау керек.
10. Диалогтық терезеде MS DOS программасын құрып, ОК батырмасын басу
керек.
11. Шрифт, Жады, Экран және басқа да диалогтык терезедегі ярлык
қасиеттері орналасқан. ОК батырмасын басу керек.
12. Құрылғаан ярлыкты екі рет басу керек.
13. Жұмыс істеп болған соң Windows жүйесі қалай автомтты түрде
шамадан тыс жүктеледі.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС № 2 Тышқанның қасиетімен баптау
Жұмыс столын безендіруін баптау, Windows 2000 іздеу жұмысы,
қоржын және прводникпен жұмыс.
1. ЖҰМЫС МАҚСАТЫ
Басқару органдарын индивидуальды баптау. Басқару элементін қосу
операциясы.
2. Лабараториялық жұмысқа тапсырма
1. Тышқанның қасиетімен баптау
2 Диологты терезені ашыңыз Свойства : мышь (Пуск-Настройка-Панель
управления - Мышь).
3 Тексеру облысындағы басқару элементіне барып тышқанды екі рет шертіңіз.
Тышқанды екі рет шерткенде элементтің ашылатындығына көз
жеткізіңіз, ал тышқанды жеке-жеке белгілі бір уақыт интервалы
аралығында екі шерткенде ашылмайтынды.
4 Екі рет басу жылдамдығын арттыру мақсатында движокты ең шеткі оң жақ
бөлікке жылжытамыз.
5 Движокты ең шеткі сол жақ бөлікке жылжыта отырып екі бөлік шерту
қосарланған екі шертуге интерпретацияланатындығына көз
жеткізіңіз.
6 Өзіңізге қолайлы болатындай движоктың орналасу жағдайын таңдаңыз.
7 Перемещение вкладкасын басыңыз
8 Тышқанның сезімталдығын бәсеңдетіңіз движокты ең шеткі сол жақ бөлікке
жылжыта отырып. Пременить пернесін басыңыз.
9 тышқан бағдаршасын экранның сол жақ төменгі бұрышынан оң жақ жоғарғы
бұрышына дейін тышқаннан қол үзбей отырып апаруға болатына көз
жеткіңіз.
10 Өзіңізге қолайлы болатындай движоктың орналасу жағдайын таңдаңыз.
Применить командасын қолдануды ұмытпаңыз.
11 Тышқан қасиеті диалог терезесін жабыңыз.
2.Жұмыс столында безендіру баптпауы, проводникпен жұмыс, іздеу жүйесі.
Компьютерді қосыңыз, ОЖ–нің жүктелуін тосыңыз, жұмыс
столының бос орнында тышқанның оң жақ пернесін шертіңіз.
Контекстік менюден «Свойства» пунктін таңдаңыз -
Свойства: Экран диалогтық терезесі ашылады. Фон вкладкасының
ашылғандығына көз жеткізіңіз.
Жұмыс столы суреті тізімінен «орман» суретін таңдаңыз,
ОК пернесін басыңыз. Жұмыс столының фоны өзгергендігіне көз
жеткізіңіз.
1-3-ші пунктерді фон вкладкасындағы суретті өзгерте отырып
қайталаңыз. «Созу», «Центрден», «Маңында» тәсілдері экранның
безендірілуіне қалай әсер ететіндігін байқаңыз.
1-3 пунктін қайталау, Облака суретін таңдап алып Растянуть
әдісімен орнату.
Проводник программасын енгізу.
Проводниктен Windows жүйесін іздеу керек.
Жұмыс столының фондық суретін іздестіру жүйесімен орнату
керек.
Лес объектісі табылғанда С: Windows- папкасында
іздестірудің қорытындысы көрсетіледі.
Іздестіру жүйесін жабып, проводник терезесіне қайтып
оралу.
Жұмыс столында карзинаныың белгісі көрініп тұруы мүмкін.
Проводник терезесін шерту арқылы жою.
Свойства : Экрандиалогтық терезесінде Фон вкладкасын ашу.
Фондық сутеррің тізбегінде Лес суреті жоқ.
Лес объектісін орнату керек.
Фон диалогтық терезесіндегі Своистваны ашып: Жұмыс
столынының фондық суретінде Лес суреті бар.
Ашық терезелерді жабу.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС №3
Қосымшаларға автоматты түрде кіру.
Файлдардың типтерінің қасиеттерін редактрлеу.
1. Жұмыстың мақсаты
Қосымшаларды автоматты түрде шамадан тыс жүктеу. Файлдардың
типтерінің қасиетін редактрлеу.
2. ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСҚА ТАПСЫРМА БЕРУ.
Қосымшаларды автоматты түрде іске қосу.
35 Компьютерді қосып, ОЖ-нің іске қосылуын тосу керек.
36 Поводник программасын іске қосу.
37 Проводниктің сол бөлігінен С:/. Windows./ негізгі меню/программалар/
автожүктеме құжатын табыңыз.Оны ашып, оң жақ бөлігінен автоматты
түрде жүктелген ярлыктар мазмұнын көріңіз.Құжаттың тұрған
жерін есте сақтаңыз
/ сол жақ бөлік бойынша автожүктеу.
39 Панельдің сол жағында С:/. Windows құжатын ашыңыз. Оң жағынан
Калькулятор (calc/exe) белгісін табыңыз. Керек уақытында
айналдырып көрсетуін пайдаланыңыз. calc/exe.объектісін іздеуде
қиыншылықтар бар болса, объектіні аты бойынша теру командасын
басыңыз (Вид –упорядочить значки – по имени).
40 арнайы тасу командасы бойынша calc/exe құжатын панельдің оң жағынан сол
жағына ауыстырыңыз. Эксперттік түрде сол жақтағы айналдырым
автоматты түрде болып жатқанына таситын белгі панельдің шетіне
белгіні таситынына көз жеткізіңіз. Тышқанның батырмасын
жібермеңіз.
41 разыскав значок папки / автозагрузка белгісін тауып алғаннан кейін, оған
тасу белгісін қойыңыз. Осы жұмыстардың нәтижесі белгіге
қоылған жазу түсінің өзгеруі болып табылады. Тышқан батырмасын
жібере отырып арнайы тасу менюында Құру (Создать) ярлыгін
таңдаңыз.
42 откройте папку / автозагрузка құжатын ашып калькулятор программасының
ярлігі пайда болғанына көз жеткізіңіз.
43 ОЖ жұмысын аяқтап, компьютерді өшіріңіз.
44 компьютерді қосып ОЖ-ң жүктелгенін тосыңыз, калькулятор программасының
ярлігі автоматты түрде қосылғанына көз жеткізіңіз.
45 Кез келген әдіспен / автозажүктеу және калькуляторярлігін жою құжатын
ашыңыз.
Файлдар типінің құрылысын редактрлеу.
47 Менің компьютерім ( мой компьютер) белгісін тышқанның оң жақ
батырмасымен басыңыз. Контексті менюда проводникті ашу пункті
бар екеніне көз жеткізіңіз.Екі пунктің де қозғалысын тексеріңіз.
Бірінші жұмыста құжаттар терезесі ашылады, ал екінші терезеде
проводник терезесі ашылу керек.
48 Контексті менюда Ашу (Открыть) пункті жартылай жуан шрифпен жазылу,енді
осыны алдыңғы фактпен қойып осы жқмыста үндеместікпен
істейтініне көз жеткізіңіз. (менің компьютерім белгісін екі рет
шерткенде). Бұл жатығудың негізгі мақсаты ол бұл жұмысты
өзгерту.
49 Құжат құрылымы диалогтік терезесін ашыңыз (пуск- настройка – свойства
папки)
50 Файлдар типі құжатын ашыңыз.
51 Тіркелген тізімдерді айналдыра отырып Құжат (Папка) пунктін табыңыз.
52 Өзгерту командалық батырмасын бассаңыз Құрылымын өзгерту (Изменение
свойства)файлдық типі ашылады.
53 Қозғалыс (Действия) тізіміндеАшу және Проводникті ашу құжаттарымен
орындалатын екі қозғалыс жазылған.Ашу қозғалысы үндеместік
түрінде жасалынған депсаналады,ол жартылай жуан шрифпен
жазылған.
54 Проводникті ашу құрылысын белгілеп үндеместің батырмасын басыңыз.
компьютерді қосып ОЖ-ң жүктелгенін тосыңыз, калькулятор
программасының ярлігі автоматты түрде қосылғанына көз
жеткізіңіз.
55 Кез келген әдіспен / автозажүктеу және калькуляторярлігін жою құжатын
ашыңыз.
Файлдар типінің құрылысын редактрлеу.
57 Менің компьютерім ( мой компьютер) белгісін тышқанның оң жақ
батырмасымен басыңыз. Контексті менюда проводникті ашу пункті
бар екеніне көз жеткізіңіз.Екі пунктің де қозғалысын тексеріңіз.
Бірінші жұмыста құжаттар терезесі ашылады, ал екінші терезеде
проводник терезесі ашылу керек.
58 Контексті менюда Ашу (Открыть) пункті жартылай жуан шрифпен жазылу,енді
осыны алдыңғы фактпен қойып осы жқмыста үндеместікпен
істейтініне көз жеткізіңіз. (менің компьютерім белгісін екі рет
шерткенде). Бұл жатығудың негізгі мақсаты ол бұл жұмысты
өзгерту.
59 Құжат құрылымы диалогтік терезесін ашыңыз (пуск- настройка – свойства
папки)
60 Файлдар типі құжатын ашыңыз.
61 Тіркелген тізімдерді айналдыра отырып Құжат (Папка) пунктін табыңыз.
62 Өзгерту командалық батырмасын бассаңыз Құрылымын өзгерту (Изменение
свойства)файлдық типі ашылады.
63 Қозғалыс (Действия) тізіміндеАшу және Проводникті ашу құжаттарымен
орындалатын екі қозғалыс жазылған.Ашу қозғалысы үндеместік
түрінде жасалынған депсаналады,ол жартылай жуан шрифпен
жазылған.
64 Жұмыс столындағы Менім компьютерімді екі рет шерттсе онда проводникте
меім компьютерімнің папкасы ашылады.
65 Менім компьютерімдегі папканы ашып, содан прводник ашылуын көру керек.
66 пп 3-9 қайталап, папкілердің қасиеттерін жөндеу керек.
67 Диалогтік терезені жабыңыз.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 4 MS Windows мәзірі
Жұмыстың мақсаты Мәзірдің барлық түрін үйретіп және оны ажырата білу.
1. MS Windows мәзірін қолдану.
Бас мәзір
• Пуск кнопкасымен шақырамыз
• Помогает выполнять абсолютно все действия, которые
позволительны в Win іс әрекетін абсолютті түрде орындауын
көмектеседі.
• Статистикалық және қолданушы бөліктеріне бөлінеді.
• Ярлыктар мен пунктардың қызыметін құрайды.
- Программалар ярлыктардың программасын құрайды
- WEB бетін қолданушылар адресіне бейнелеу
- Документтер –15 ярлыктар документтердің соңғы ашылуы.
- Жөндеу – Операциялық жүйесін жөндеу.
- Іздеу – Диалогтық терезені шақырып, файлдарды және
папкілерді іздеу.
- анықтама – ОЖ берілгендердің барлық сұрақтарын
ақпрараттың максимумын құрайды.
- Орындау –жүйелік команданы орындайды.
- Жұмысты тоқтату –Win жұмысын тоқтатады.
тапсырма 1
1. Пуск батырмасын басықанда бас мәзір шығады, осы арқылы бәрін
орындауға болады.
2. Мәзірдің астындағы стандарттан калькуляторды табу керек.
3. Ярлыктың калькуляторы арқылы calc.exe программаны аштық.
Ашылған терезені жабу керек.
4. Басты мәзір арқылы іздеу командасын тауып алып файлдар мен
папкілерді қарастыру.
5. Диалогтық терезедегі барлық вкладкалар мен танысу
6. Терезелердің объектісінде кез-келген файлдарды екі рет шерткенде
блокнот программасымен бірге мәтіндік документ ашылады. Ло
файлды редактрлейді.
7. Readme.txt жауып, іздеу терезесін кішірейту керек.
8. Басты мәзір арқылы Readme.txt файлды қайта ашады.
9. Readme.txt файла жабу керек.
10. Бас мәзірі арқылы орындау терезесіе ашып, С:/ autoexec.bat
файлды табу керек.
11. Бас мәзір арқылы жұмысты аяқтау.
12. компьютерді қайта іске қосу..
13. пуск/өзгерту/ басқару панельіжолдары арқылы жасаңызКомпьютердегі
кез келген құрылғыны жөндейтін басқару панельінен жүйелік құжат
ашылады, және интерфейс пен ОЖ жұмысы.Мысалға экранды алыңыз.
14. Жұмыс столының уақытша суретін өзгертіңіз.
15. Контекстін меню
Объектімен орындауға арналған жұмыстардың тышқанның оң жақ
батырмасымен тез орындалуына арналған.
1. Жұмыс столында пиктограмма бойынша контексті менюді шақыруға
арналған тышқанның оң жақ батырмасын басыңыз
2. сол жақ батырмамен ашу (открыть) пунктін таңдаңыз.Ашық терезені
жаймалаңыз.
3. Контексті менюда менің компьютерім батырмасын шақырыңыз.
Объектімен ере мәтін менюі өзгергеніне көз жеткізіңіз.Жабу
пунктін таңдаңыз.
4. Жұмыс столында қоржынды (корзина ) шертіңіз, жұмыстарымен
танысыңыз.
5. Өзіңізге керек емес атта қоржын (корзина ) ярлігін өзгертіңіз.
6. Контексті меню арқылы корзина ярлыгін жойыңыз.
7. Жұмыс столының бос орнына контексті менюді шақырып орнатыңыз–
объектілер тәртібін аты бойынша жұмыс столының жөнделу бөлігіне
шақырыңыз.
8. Экран терезесін жабыңыз
1. Жүйелік меню
Терезлер өлшемін тақырып жолында ашылған терезеге редактрлеуге
шағырады
9. Қоржын (корзина) терезесін ашыңыз
1. Көрсеткішті пиктограмманың сол жақ тақырыптар жолына апарып
тышқанның сол жақ батырмасымен басыңыз.Жүйелік меню ашылады.
2. Жүйелік менюді қолдана отырып ашу, жабу, жаймалау командаларын
орындаңыз.
3. Көлденеңдік меню
Берілген объектілер бойынша берілген терезеде жұмыстарды
орындауға мүмкіншілік береді.
10. Корзина терезесін ашыңыз
11. Объектіні терезеде белгілемеңіз. Меню батырмаларымен таңдай
отырып көлденең менюдің пунктерімен танысыңыз.
12. вид/спис Readme.txt ок орындаңыз
1. файл және түзету (правка) пунктінде өзіңізге керекті жол мен
вдавлен/отключены шрифті таңдаңыз
13. қоржындағы өзіңізге керек емес ярлык пиктограмма з құжаттын
белгілеңіз. файл и правка пунктіде қосылған жұмыстардың мөлшері
көбейеді.
14. файл/жою ( файл/удалить) командасын орындаңыз.
ӨЗДІК ЖҰМЫС
1.басты менюмен жұмыс
- Справканы шақырып демонстрациялық ресурстарда
тақырыптар көзсеткішін шақырыңыз.Берілгенді оқып
орындаңыз.
- Жұмыс столында қоржынды тышқанның оң жақ батырмасымен
ұстап алып пускке апарыңыз. Ярлык құрыңыз.Оның
артықтылығына көз жеткізуді пуск батырмасы арқылы
тексеріңіз.
2.работа с окнами
- контексті меню арқылы менің компьютерім ярлігін
құрыңыз,оны қолданыс компьютеріне ауыстырыңыз, және
жойыңыз.
- Контексті меню арқылы менің компьютерім құжатын ашыңыз.
- Жүйелік менюді қолдана отырып оның өлшемін өзгертіңіз.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 5
Windows ОЖ-ң файлдық құрылымы
Жұмыс мақсаты: ПК-ға мәліметтерді сақтаудың әдістері,және ОЗУ-ң ішкі
тасымалындарында да.
Дәріс жүрісі: Windows ОЖ құжаттары мен қолданыстары
Құжаттарын қолдану
1. Жұмыс столында My first box қолданушылар құжатын құрыңыз. Ол
үшін жұмыс столының бос орнына контексті менюді,оның ішінде
құжат құру командасын шақырыңыз.Бәрден тышқанды босатып
пернетақтамен басқа бос орынға My first box мәтінін теріңіз. Ол
шығару (ввод) батырмасын басумен пайда болады.
2. контексті меню арқылы осы құжатқа арналған құрылымын
ашыңыз.Диалогтік терезеде осы құжаттың құрамын және құрылған
күнін ,орналасу жерін оқыңыз. Бұл терезеде атрибудтар жұмысы
болуы мүмкін,мысалы, тек қана оқуға арналған (объектіні
редактрлеумен шектеледі. Кері қайтаруды басыңыз (отмена)).
3. жазу бойынша емес, пиктограмма бойынша құжатты ашыңыз.Терезе
интерфейсімен танысыңыз.
4. My first box салынған құжатын құрыңыз . Көлденең немесе
контексті менюді қолданыңыз.Атын қолданыңыз.
5. My first box құжатын көшіріп терезені кішірейтіңіз. My first box
құжатының белгісін жұмыс столына тасыңыз. Оны көшіріп алыңыз.
6. Құжатты жойып жіберіңіз.Қоржынды тазартыңыз.
7. My first box құжатын кезекші атына ауыстырыңыз (файл –
переименовать.
8. Кезекші құжатын жұмыс столына көшіріңіз (переместить)
9. жұмыс столында кезекшіні тышқан көмегімен тасып, пернетақтамен
Shift батырмасын басу арқылы қоржын пиктограммасына әкеліңіз.Бұл
құжатты қоржынға апарумен жойып жібердіңіз.
Файлдармен жұмыс
1. Құжатта My first box файлын құр, типі мәтіндік құжат (файл-
создать – текстовый документ). Бұл құжатқа визитка.txt атын
беріңіз, txt –құжаттың кеңейтілуі.
2. Осы құжатты ашыңыз оған блокнот программасы қосылды
3. Осы берілімге өзің туралы үш жолдан тұратын мағлұмат енгізіп
блокнотты жабыңыз.
4. Атын сол қалпында қалтырып файл атын өзгертіңіз,кеңейтілуі
DOC болу керек,файылды ашқанда өзгертілген кеңейтілуден
кейін MS Word программасы жүктеледі.
5. Контексті меню арқылы визитка файлын жұмыс столынан көшіріп
алыңыз.
6. \визитка. DOC. \ жұмыс столынан жойыңыз-оны құжаттар мен
файлдар бөліп тұрады.
Жады аймағында уақытша тасу және көшіру жұмыстары келесі ауыстырылымға
дейін объект сақтайды.
1. визитка. DOC файлын белгілеңіз, ары қарай көлденең меню арқылы
жөндеу/көшіру (правка \ копировать) командасы арқылы ауыстыру
буферін таңдап алыңыз.
2. объектіні жұмыс столына қойыңыз.
3. жұмысты қайталаңыз
4. ауыстыру буфері тек қана көшіру емес объектіні тасуы да мүмкін.Ол
үшін кесіп алу батырмасын басыңыз.
5. өз файлыңызды жойыңыз
Проводник программасы
1. Негізгі меню арқылы проводник құжатын ашыңыз.
2. программа интерфейсін оқыңыз:сол жақ панель құжаттан,оң жақ
панельашылған құжаттардан тұрады
3. құжаттарды жаймалаңыз.(- )
4. с арқылы (+) белгісін басыңыз
5. түр (вид) пунктін ашып саймандар тақтасында жалауша тұрғанына
көз жеткізіңіз, егер жоқ болса осы пункті шертіңіз.Батырмалар
жұмысын дәптеріңізге жазып алыңыз.
6. Дүзету-қою (Правка - Вставить)файлын көшіріп алыңыз.
7. тұрған файлды ауыстырыңыз.
8. Провадник программасында My first box сурет файлын құрыңыз
сурет.bmp файл\ создать\точечный рисунок пунктері арқылы
9. Визитка аты бойынша барлық файлдарға арналған іздеу салыңыз.
(проводникте сервис/поиск/файлы файлын шақырыңыз жіне іздеу
құжатында іздеуіне шарт қойыңыз : аты – визитка, құжат – менің
компьютерім).
10. барлық құжаттарды жойыңыз
11. проводник программасын жабыңыз
Өздік жұмыс
1. Проводник арқылы жұмыс столында құжаттар бұтағын құрыңыз: жұмыс
столы\әдебиеттер\классика
2. Ақындар файлдарын проводникте іздеп классика құжатын көшіріп
алыңыз
3. классика құжаттық ақындармен аталған файл құрыңыз. Жұмыс
столында тасу және контексті меню арқылы ақындар құжатының
ярлігін құрыңыз
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 6
Ярлыктар ,бас менюді түзету.
Мақсаты: ярлык түсінігін кеңейту. Оны құрып қолдануды үйрену.
Ярлыкты қолдану
1. Бас менюдің ішінен программалар –тұрақты- paint. Paint ашыңыз.–
бұл ярлык Mspaint.exe программасы үшін.
2. оған әртүрлі әдістер арқылы көз жеткізуге болады ,мысалы, пуск\
іздеу\ файлдар және құжаттар,бұнда маскіге ат беріледі * paint*
(* кез келген символға кез келген сан дегенде білдіреді).
3. программаның көмегімен проводник программасы арқылы маршрут
бойынша программаны ашады.
4. paint терезсінің екеуін де жабыңыз
5. сол маскамен ярлыктарға іздеу салыңыздар, қосымша ярлык-типін
беріңіз (тізім алфавит бойынша)
6. көрсеткішті бөлгішке қою арқылы өз терезеңде маршруттар санын
көбейту үшін құжаттар өрісін жылжытыңыз.Құжаттар өрісін
кішірейту керек,өйткені ярлыктың өлшемі ылғи да 1 килобайт және
күнді өзгертуді салыстыру.
7. екә рет табу ярлыкін екі рет басыңыз *- ярлык құру пиктограммасы
ашылады
1. ярлыкты бас менюда ауыстыруға болады.Қоржын пиктограммасын
алып пуск бойынша жүргізіңіз, менюдегі ярлыктар санын тексеріңіз
2.бас менюді ашыңыз, ол үшін пускты тышқанның оң жақ
батырмасымен таңдап алып ашу командасын басыңыз.
3.Ең бірінші құжат программасына , одан кейін тұрақтылар
программасына өтіңіз. Ауыстыру буферіне WordPad ярлығын көшіріңіз
(Түзету\Көшіру), тышқанның оң жақ батырмасымен жұмыс столын шеру
арқылы қоюды таңдаңыз.
Тұрақтылыр терезесін жабыңыз
Ярлык құрудың универсады тәсілі
Ярлык құрылатын файлдың тура орыны (пуск-іздеу – файлар және құжаттар)
• керекті құжатқа ярлык құру ( создать \ярлык) файлын шақыру
• обзор көрсеткіші арқылы файладың жолын көрсету
• ярлык.дайын атын беру.
• Белгіні ауыстыру ( менюді шақыру/ құрылымы/ вкладка ярлык /белгіні
өзгерту батырмасы / белгіні таңдау / ок).
контекстного меню арқылы ярлык құру.
• Ярлык құрылатын файлды белгілеп алу
• Тышқанның оң жақ батырмасымен ярлык қойылатын жерді белгілеп алу.
• Батырманы жіберу
• Ярлык құруды таңдап алу
Басты менюдан көшіріп алу
• Пусктің оң жақ батырмасы арқылы
• Ашу
• Керекті құжатқа кіру
• Айырбастау буфері арқылы көшіріп алу
Бас менюді редактрлеу
• Пуск батырмасына көшіру: ярлык қажет ететін файл белгісін таңдап алу
• Пускке апару
Құрылым терезесінде берілімдер панелі
пуск/ жөндеу/жұмыс панельі және пуск./ вкладка настройка меню
контексті меню
• пуск
• объектіні таңдау
• контексті меню және керекті пункті таңдап алу
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 7
Процестерді басқару
Жұмыс мақсаты:процесстерді басқаруда жаңа нәтижелер алужәне командалық
құжаттармен өздік жұмыс.
Процесстермен жұмыс істеуге арналған РOSIXкомандасы(барлық операциялық
жүйелерде болу керек)
at – программаны белгілі уақытта жібереді
crontab – кестені жұмысқа жіберетін файлдар
kill - PID процессі арқылы процесстің орындалуын тоқтату
nice –процессті жүктеу кезінде приоритет сұрайды
renice – жұмыс істеу процессінің приоритетін ауыстырады
ps – жұмыс істейтін процесстердің хабарламасын шығарады
fg – түстік режимнен процессті аудару
bg – түстік процесс орындалуын жалғастыру, егер ол
батырмасы арқылы тоқтатылған болса
Процесстермен жұмыс істеуге арналған LINUX командалары
at – программаны белгілі бір уақыт бойынша жүктейді
atq – at командасы қойған тізімге жұмыс тізімін шығарады
atrm – at командасының тізімі бойынша жұмысты жою
/etc/crontab – кестеден тұратын файлдың жұмысын шығару
kill - PID процессі бойынша процессті тоқтату
killall – процесс аты бойынша процессті тоқтату
nice –процессті жүктеу кезінде приоритет сұрайды
renice – жұмыс істеу процессінің приоритетін ауыстырады
ps – жұмыс істейтін процесстердің хабарламасын шығарады
top – процесстерде динамикалық мағлұматтарды шығарады
fg - процессті түстік режимнен шығару
bg – батырмасы арқылы тоқтатылған болса,түстік процессті
орындауды жалғастырады
ipcs – процесстердің бірдей жұмыс істеуі (бөлінетін жады,
семафорлар, хабар)
Толық мағлұмат алу үшін help қолдануға болады (мысалы: ps --help),
немесе құжаттарға (мысалы: man ps, шығу үшін q-ды басасыз).
Түстік процессті жүктеу былай орындалады:
ps -x &
Жүйені жүктеуде керекті процесстер түстік режимге жүктеледі, оларды
"демонами" деп атайды. Олар /etc/rc.d/init.d/ каталогында болады.
Пернетақтаның кейбір комбинациялары:
- жұмыстың орындалуын уақытша тоқтату
- жұмыстың орындалуын тоқтату
Каналдардың көмегімен процесстерді байланыстыру.Бірнеше командаларды
демалыстық ағыммен келесі программаға жіберілуі, "|" демалыстық ағымды
бірінші программадан екінші программаға жіберудің белгісі.
ps -ax | more
ps –ax командасы жіберіледі,және more демалыстың ағымын программа
орындауды жібереді.
Енгізу/шығаруды кері бұру. Демалыс ағымы бар команданы файлға жіберу
ps -ax > test.txt
ps -ax > test.txt –файлдың өзіне қосу
Командалар тобы
command-1;command-2;command-3
{command-1;command-2} > test.txt
Процесстермен жұмыс істеуге арналған Windows командалары
Процессор туралы мағлұматтардың кобін жұмыс диспетчерәнен (диспетчер
задач) білуге болады.
at – берілген уақытта программаны жүктеу
Schtasks –кесте бойынша командалардың орындалуын жөндейді
Start – жеке программаны немесе команданы жеке терезеде көрсетеді
Taskkill – процессті аяқтайды
Tasklist –Жұмыс істейтін процесстер туралы мағлұмат шығарады
Көбірек мағлұмат алу үшін сұрау орталығы мен көмек көрсетуіне немесе
help командасына көңіл аударуға болады (мысалы: help at)
command.com - MS-DOS командалық оболочкасын жүктеу
cmd.exe – Windows командалық оболочкасын жүктеу
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 8
Linux-ті жүктеңіз.
1. Жоғарғы командаларға қарап қандай параметр не үшін керек екенін біліп
сұрынымын құрыңыз (орыс тілінде).
2. Мына командалармен жұмыс істеңіз:жүктеу,уақыт бойынша жүктеу,
приоритеттерді ауыстыра отырып, процессті жою арқылы.
3. Нені иемдену керек:
- белгілі бір уақыт бойынша процесске жұмысты жүктеу және белгілі
проритетпен,осы тізімді көрсету және тізімнен жойып тастау.
- /etc/crontab файлын конфигурироватьтау
- Id және аты бойынша процссті тоқтату белгісін беру
- нақты приоритет бойынша процессті жүктеу
- нақты процесс бойынша приоритеттерді өзгерту
- жұмыс істейтін процесстер бойынша мәліметтерді шығарады
- түстік режимде процессті жүктеу және шығару
- басқа программада демалыс ағымын жіберу
- демалыс ағымының процессін файлға жазу
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 9
1. Windows –ты жүктеңіз
2. Жоғарғы командаларға қарап қандай параметр не үшін керек екенін біліп
сұрынымын құрыңыз (орыс тілінде).
3. Мына командалармен жұмыс істеңіз:жүктеу,уақыт бойынша жүктеу,
приоритеттерді ауыстыра отырып, процессті жою арқылы
4. Жұмыс диспетчерімен қалай жұмыс істеу керек,және баған туралы мәлімет
нені көрсетеді екенін көріңіз (жады мәліметінен басқа).
5. Нені иемдену керек: ( команддалық бағанмен):
- белгілі бір уақыт бойынша процесске жұмысты жүктеу және белгілі
проритетпен,осы тізімді көрсету және тізімнен жойып тастау.
- жеке программаны немесе команданы жеке тережеге жүктейді
- процессті аяқтау
-жұмыс істейтін процесстер мен ағымдар мәліметтін шығару (және ұғу) ,
(енгізу/шығару жадысын есептемегенде ).
Зертханалық жұмысқа қосылатын:процесстерді басқаруға арналған командалар
сұранысыжәне осы командалармен жұмыс істей алуы.
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС 10-15
" Linux операциялық жүйесімен жұмыс . netstat утилиті"
1.ЖҰМЫС МАҚСАТЫ
netstat утилиті арқылы желілікIP- торын зерттеу.
2. ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСҚА ТАПСЫРМА
2.1. netstat утилиті арқылы pds.sut.ru .серверінде ашылып тұрған
тізімдермен байланыс алу. ESTABLISHED режимінде болатын байланысқа
коментария жасау (ішкі немесе сыртқы интерфейс, қандай байланыспен,қай
протоколға).
2.2. Жүрген жолының кестесін алу. Қандай интерфейстер арқылы қандай
торлармен байланыс жүруде, шлюза аты, желілік торлардың маскасы қандай
екенін көрсету.
2.3. Желілік интерфейстер статистикасын алу.Ішкі статистикалық
мәліметтер үшін (eth0) және сыртқы (eth1) жергілікті торлар үшін графигін
құру, қойылған жалауларың мәнін түсіндіру. Желімен жұмыс істеуге арналған
қателер санын салыстыру, жергілікті тор жұмысының нәтижесін шығару
2.4.Желілік интерфейстің статистикасын алу. Әрбір протокол бойынша
жұмыстарға анализ жасау. ICMP протоколына кіріс және шығыс гистограммасына
байланысты график құру.
3. ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСҚА ӘДІСТЕМЕЛІК КӨРСЕТУЛЕР
Иetstat утилитілі жергілікті тор және TCP/IP қолданысы туралы
мәліметтердә шығарады. Дәл осыған көбнесе TCP/IP торының жөнделмеуне
себепті тез іздеу үшін администраторлар көңіл аударады. Демалыс
мәліметінің мазмұны және формасы операциялық жүйеге байланысты,бірақ
келесі мәлімдер шығарады: байланыс тізімі,желілік интерфейстің
статистикасы, берілгендер буфері бойынша мәліметтер,жүрген әздерә бойынша
кесте мазмұны, протокол жұмысы бойынша статистика.Берілген мәліметтердің
мінездемесін жолдық командалар операциясы бойынша таңдауға болады.
Мынаған көңіл бөліңіз:
Утилитль параметрлерін экранға шығарғанда мына командаларды орындаңыз |
more шеткілік шығару үшін
| Кілт | Функциялар |
| -r route | Жүрген іздерінің кестесін шығару |
| -i interfaces | Желілік интерфейстің статистикасын шығару |
| -s statistics |Мәліметтерді жіберу статистикасын шығару (SNMP |
| |протоколы бойынша) |
| -n numeric |Сандық түрде порттардың аты |
| -N symbolic | Символдық түрде порттардың аты |
| -l listening |Күту режіміндегі порттардың жағдайын шығару |
| -a all |Барлық порттардың жағдайын шығару |
| Активные соединения через | |
|порты: | |
| -st | TCP |
| -u | UDP |
| -W | RAW |
| -X | UNIX |
3.1.Байланыстар тізімі.
Netstat командасы активті және пасивті жағдайдағы порттарды көрсету
кілттер жинағынан тұрады. Осылайша берілген компьютерде барлық серверлік
тізімдерді алуға болады .
Мәліметтер баған бойынша беріледі. Оның біріншісі болып протокол, одан
кейін кезектік қабылдау өлшеміжәне байланыстар бойынша берілген машінге
(басқа жағында кезекзік өлшемі басқадай болуы мүмкін),жергілікті және
жойылған мекені және қазіргі байланыс күйі құрылған.
Мысалы:
st1@pds:~ > netstat -ta
Proto Recv-Q Send-Q Local Address Foreign Address State
tcp 0 2 pds.sut.ru:telnet gerasim.pds.sut.ru:1288 ESTABLISHED
tcp 1 0 pds.sut.ru:4550 pds.sut.ru:3128 CLOSE_WAIT
tcp 1 0 pds.sut.ru:4548 pds.sut.ru:3128 CLOSE_WAIT
tcp 0 0 gw.pds.sut.:netbios-ssn marya.pds.sut.ru:1027 ESTABLISHED
tcp 0 0 gw.pds.sut.:netbios-ssn yanko.pds.sut.ru:1104 ESTABLISHED
tcp 0 0 gw.pds.sut.:netbios-ssn mumu.pds.sut.ru:1065 ESTABLISHED
tcp 0 0 *:6000 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:3128 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:53333 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:389 *:* LISTEN
tcp 0 0 localhost:1032 localhost:1033 ESTABLISHED
tcp 0 0 *:netbios-ssn *:* LISTEN
tcp 0 0 *:smtp *:* LISTEN
tcp 0 0 *:imap2 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:pop3 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:login *:* LISTEN
tcp 0 0 *:shell *:* LISTEN
tcp 0 0 *:8000 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:telnet *:* LISTEN
tcp 0 0 *:ftp *:* LISTEN
tcp 0 0 *:time *:* LISTEN
tcp 0 0 *:www *:* LISTEN
tcp 0 0 *:2049 *:* LISTEN
tcp 0 0 *:832 *:* LISTEN
--More--
Мысалда көрсетілгендейсерверлердің көбі (LISTEN) сұраныс режимінде
орналасқан.
Бірінші жолда (ESTABLISHED) байланысы telnet тышқан gerasim.pds.sut.ru.
арқылы орналасқан. CLOSE_WAIT түрі байланыс үзілді деген мағынаны береді,
бірақ LISTEN түріне қосылуы әлі болған жоқ. TIME_WAIT-бұл байланыс үзілісті
тосуда деген мағынаны білдіреді. Егер байланыс SYN_SENT түрінде болса, онда
жоқ сервермен байланыс орнатуға тырысатын процесстің басым болуын
көрсетеді. Байланыстың қалып-күйі тек TCP протоколы үшін ғана маңызды. UDP
протоколы байланысты орнату үшін тексерілмейді.
3.2. Марштурттық кестенің байланысы.
Әрбәр машинаның сетьпен байланысы сетьтік интерфейс деп аталады.Бір
интерфейсі бар машина мәліметтерді тек қана бір интерфейс бойынша
қабылдауы және басқаға беруі мүмкін,осылайша мәліметтерді торлар арасында
жіберіп отыруы мімкін. Бұл функция маршрутизация деп, ал осы процессті
орындайтын машина-шлюз деп аталады.
Маршрутизацияның берілгені ядроныі бір кестесінде сақталады.Белгілі бір
мекенжай бойынша белгілі бір пакетті жіберу үшін қолданылады. Егер ондай
маршрут жоқ болса, қателік туралы хабар келеді. netstat –r командасы
маршрутизацияның кестесін көрсетіп тұрады. Кездесу пункті машинаның аты
бойынша немесе IP-мекенжайы бойынша көрсетілуі мүмкін. Флагтар маршруттың
бағасын береді.
Мысалы:
st1@pds:~ > netstat -r
Kernel IP routing table
Destination Gateway Genmask Flags Ifac
pds.sut.ru * 255.255.255.255 UH eth1
195.19.219.120 * 255.255.255.248 U eth0
195.19.219.128 * 255.255.255.192 U eth1
192.168.1.0 * 255.255.255.0 U eth0
195.19.221.0 lgw.ccs.sut.ru 255.255.255.0 UG eth1
193.125.0.0 lgw.ccs.sut.ru 255.255.0.0 UG eth1
Loopback U lo
Default lgw . ccs . sut . ru 0.0.0.0 UG eth 1
| | шифрі |
|Баған аты | |
| | |
| Gatway | қолданылатын шлюздардың аттары |
| Genmask | маска , қолданылатын елестетуге арналған мекенжай жалпы бөлімдері ,|
| |сапар желісін лайықтын сона табы |
| Flags | жалаулар , сапар желісі суреттеуші :Gсапар желісі шлюзд қолданады |
| |U интерфейсі белсенді, мәліметтерді жіберу үшін қолдануға болады |
| | H мәліметтерді тек бір ғана түйін бойынша жіберуге болады |
| | D Жазу ICMP протоколын кері қайтару үшін құрылған |
| | M жазу ICMP протоколын кері қайтару үшін модификацияланған |
| Iface | интерфейс ,пакеттерді тапсыру үшін арналған |
3.3. желілі интерфейстер статистикасы.
кілт қолдануда- экранға netstat командасын і статистикалық табы
арқылы барлық қолданылатын интерфейстерді толық шығарылған болады. Осыдан
тормен байланыс жөнделген бе екенін анықтауға болады. Мысал :
St 1@ pds :~> netstat - i
Kernel Interface table
-------- OVR Flg
Eth 01000084490401701454454500 BRU
Ал
Eth 1150005908440704344385900 BRU
Lo 392404575400045754000 LRU
| баған ат| шифрді аш |
| | |
| Gatway | қолданылатын шлюздардың аттар |
| Genmask | маска , негізгі мекенін берілген маршрут бойынша көрсетуге |
| |арналған |
Нормалы жұмыс істеушіторларда конфликт (RX-OVR, TX-OVR ) пакеттердің
санынан 3% шамадан асыруs тиіс , ал басқа қателер 0,5% пакеттердің
санынан аспау керек .
3.4. Мәліметтерді тапсыру статистикасы .
netstat-s командасы желілік программаларға санаудың мазмұнын
береді.береді . Шығатын мәліметтерде әртүрлі потоктарға байланысты
бөлімдер бар: IP,ICMP,TCP,UDP.Осыдан қабылданған пакеттің қателіктерін
тексеруге болады.
Мысалы :
St 1@ pds :~> netstat - s
Ip :
179495 total packets received 13 with invalid headers 8753 forwarded
0 incoming packets discarded
168812 incoming packets delivered
325599 requests sent out
325599 requests sent out
Icmp :728 ICMP messages received
3 input ICMP message failed
ICMP input histogram :
Destination unreachable :82
Timeout in transit :55
Source quenchs :9
Echo requests :582
1235 ICMP messages sent
0 ICMP messages failed
ICMP output histogram :
Destination unreachable :646
Time exceeded :6
Redirect :1
0 ICMP messages failed
Tcp :
2428 active connections openings
0 passive connection openings
0 failed connection attempts
0 connection resets received
17 connections established
154840 segments received
318758 segments send out
1480 segments retransmited
99 bad segments received .
499 resets sent
Udp :
13397 packets received
73 packets to unknown port received .
12 packet receive errors
5608 packets sent
TcpExt :
15 resets received for embryonic SYN _ RECV sockets
Зертханалық жұмыс №16
Тапсырма: Операциялық жүйенің даму тарихы және ДЭЕМ – нің жұмыс режимін
түсіндіру.
Әдістемелік нұсқаулар:Өзіңіздің жұмыс жасап отырған компьютердің
операциялық жүйесін анықтау және барлық программаларын қарап шығу.
Зертханалық жұмыс №17
Тапсырма: ЭЕМ – нің сыртқы құрылғалары. Магнитті лентадағы жинағыштар.
Магнитті дискідегі жинағыштар. Файлдық жүйелер. ОЖ жұмыс принциптері.
Аталған құрылғыларды атап көрсетіп түсіндіру
Әдістемелік нұсқаулар:Құрылғылардың әрқайсысына түсініктеме баріп көрсету
Зертханалық жұмыс №18
Тапсырма: Процесстердің классификациясы. Процесстерді басқару және
жоспарлау. Кезек түсінігі. Процесстердің өзара байланысы. Процессор жұмысын
жоспарлау. Виртуальді жадымен басқару.
Әдістемелік нұсқаулар:Аталғандардың барлығына анықтама беріп,түсіндіру
Зертханалық жұмыс №19
Тапсырма: Интерфейстердің түрлері. Пайдаланушының графикалық интерфейсі.
Графикалық интерфейстің негізгі элементтері.
Әдістемелік нұсқаулар: Интерфейстердің түрлерін олардың атқаратын атап
кетіңіз
Зертханалық жұмыс №20
Тапсырма: MS-DOS операциялық жүйе. Негізгі түсініктері. Файлдармен
каталогтармен дискілермен жұмыс.
Әдістемелік нұсқаулар:
1. С дискісіне Student атты файлда құрыңыз.
2. С дискісіндегі барлық TXT ішкі файлдарын Student атты өздеріңіздің
файлдарыңызғы көшіріңіз.
Зертханалық жұмыс №21
Тапсырма: Windows 95/98/XP операциялық жүйелерінің ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқаулар: Windows 95/98/XP операциялық жүйелер арасындағы
айырмашылықтарын атап беріңіз.
Зертханалық жұмыс №22
Тапсырма: Windows NT/2000 жүйенің ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқаулар: Windows NT/2000 операциялық жүйелерінің орнатқыш
дискілерін пайдаланып окомпьютерге орнатыңыздар.
Зертханалық жұмыс №23
Тапсырма: UNIX операциялық жүйесі.
Әдістемелік нұсқаулар: Тақырып бойынша негізгі атқаратын қызметін атап
беріңіз.
Зертханалық жұмыс №24
Тапсырма: LINUX операциялық жүйесінің құрлымы, ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқаулар: Келесі сұрақтарға жауап беріңіз
1. LINUX операциялық жүйесінің қандай мүмкіндіктері бар?
2. ОЖ даму тарихы.
3.ДЭЕМ – нің жұмыс режимі.
4.Операциялық жүйелердің қандай түрлерін білесіздер?
LINUX операциялық жүйесіндегі компьютерді өшіру және іске қосу әрекеттерін
атап берінің.
Зертханалық жұмыс №24
Тапсырма: ДЭЕМ үшін PCTOOLS мониторлар.
Әдістемелік нұсқаулар: Келесі сұрақтарға жауа беріңіз
1. Монитор дегеніміз не?
2. Монохромды монитор қандай болады?
3. Түрлі-түсті мониторлар қандай болады?
4. Мәтіндік режимде монитордың экраны қандай аймаққа бөлінеді?
Монитордың қандай түлерін білесіздер?
Зертханалық жұмыс №25-30
Тапсырма: Norton Commander қабықшасы.
Әдістемелік нұсқаулар:Келесі тапсырмаларды орындаңыз
1. Norton Commander-ді іске қосыңыз және Norton Commander-ден шығыңыз
2. Компьютер экранында үш бөлікті көрсетіңіз: тақталарды, операциялық
жүйенің шақыру белгісін, F1, F2, …,F10 –шы функционалдық пернелердің
қызметін көрсететінжол.
3. Әр тақтаның тақырыбын анықтаңыз. Қай тақта ағымдық? Tab пернесі арқылы
бір тақтадан екіншісіне өтіп ағымдық тақтаны ауыстырыңыз.
4. Ағымдық тақтадағы каталог атауын табыңыз. Ағымдық каталогты көрсетіңіз,
каталогтың тақтаның соңында жазылған мерзімі мен уақытын көрсетіңіз.
5. Сол жақ тақтадағы файлы көп кез-келген каталогка еңіңіз.
6. Сол жақ тақтада файлдарды аттары бойынша реттеңіз, ол үшін келесі
пернелерді басыңыз: F9 L N.
7. Сол жақ тақта үшін орындаңыз
8. Сол жақ тақтада файлдарды мөлшері бойынша реттеңіз, ол үшін пернелерді
ретімен басыңыз: F9 L S
3. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
3.1. сӨж Тапсырмалары
СӨЖ-ні жүргізу түрі:
Тақырыптар бойынша сұрақтарға ауызша және жазбаша жауаптар берілуі
керек.
1. Процесстер арасындағы қарым-қатынас, оларды басқару
2. CD-ROM (ISO 9660, UDF) файлдық жүйесі, параметрлері
3. Жадыны басқару. Беттік ұйымдастыру.
4. Процестерді өзара бекіту
5. Тегеріштер және таймерлер ұғымы, қызметі, параметрлері.
6. Құрылғылар және енгізу - шығаруды программалық қамтамасыз етуі
7. Операциялық жүйелердің (ОЖ) концептуальды негіздері. Тарихы. Қызметі.
8. Процесстер анықтамасы және классификациясы.
9. Жүйелік шақырулар. Операциялық жүйелер құрылымы.
10. UNIX V7; BSD файлдық жүйесі, қызметі, ерекшелігі.
11. Ресурс ұғымы. Түрлері, ресурстарды тарату әдістері
12. Беттерді орналастыру алгоритмы
13. Ағындар ұғымы. Қолдану ерекшелігі. Си ++ тіліндегі ағындармен жұмыс
істеуге арналған функциялар, операторлар.
14. Процестерді жоспарлаудың негізігі түсініктері
15. Операциялық жүйелер механизмдері.
16. ОЖ-ресурстарды басқару жүйесі ретінде.
17. Файлдық жүйе. Файлдар. Каталогтар. Файлдық жүйелерді тарату
18. Процесті жасау. Процестің аяқталуы. Процестер иерархиясы.
19. Linux (EXT2; EXT3; RFS; JFS; XFS)файлдық жүйелері, қызметі,
ерекшелігі.
20. Синхронизация есебі. Процестер арасындағы қарым-қатынас.
Емтихан сұрақтары
1. Операциялық жүйе дегеніміз не?
2. ОЖ даму тарихы.
3. ДЭЕМ – нің жұмыс режимі.
4. Операциялық жүйелердің қандай түрлерін білесіздер?
5. Дербес компьютердің негізгі компоненттері мен қосымша құрылғыларын
атап шығыңы
6. ДЭЕМ –де қандай принтерлер қолданылады?
7. Дербек компьютердің қосымша құрылғыларын атап шығыңыз?
8. ДЭЕМ – де қандай принтерлер қолданылады.
9. Қандай бейне адаптерлерін білесіздер, дисплей мен бейне адаптерінің
айырмашылығы қанда?.
10. ДК-де қандай дискілермен жұмыс істеуге болады?
11. Модем дегеніміз не және ол не үшін қажет?
12. Дербес компьютердің негізгі компоненттері мен қосымша құрылғыларын
атап шығыңыз?
13. ДЭЕМ –де қандай принтерлер қолданылады?
14. Процессор дегеніміз не?
15. Виртуальді жад дегеніміз не?
16. Процессор жұмысының принциптері.
17. Интерфейс дегеніміз не?
18. Интерфейстің түрлері.
19. Стандартты интерфейс дегеніміз не?
20. Пайдаланушының графикалық интерфейсі
21. Графикалық интерфейстің негізгі элементтерін атаңыз.
22. MS-DOS операциялық жүйе
23. Файл дегеніміз не?
24. Ішкі файл дегеніміз не?
25. Каталог дегеніміз не?
26. Дискіге файлды көшірудің қанша тәсілі және файлды сақтаудың қандай
жолдары бар?
27. MS-DOS операциялық жүйенің негізгі атқаратын қызметі қандай?
28. Windows 95/98/XP жүйесі
29. ОЖ даму тарихы.
30. ДЭЕМ – нің жұмыс режимі.
31. Операциялық жүйелердің қандай түрлерін білесіздер?
32. Windows 95/98/XP жүйесіндегі компьютерді өшіру және іске қосу
әрекеттерін
33. атап берінің.
34. OS/360/370/375 операциялық жүйесі жүйесі қандай мүмкіндіктері бар?
35. ОЖ даму тарихы.
36. ДЭЕМ – нің жұмыс режимі.
37. Операциялық жүйелердің қандай түрлерін білесіздер?
38. UNIX операциялық жүйесі
39. ОЖ даму тарихы.
40. MS-DOS операциялық жүйенің және NORTON COMMANDER арасындағы
айырмашылығы.
41. Операциялық жүйелердің түрлерін
42. RSX операциялық жүйесіндегі компьютерді өшіру және іске қосу
әрекеттерін
43. атап берінің.
44. LINUX операциялық жүйесінің қандай мүмкіндіктері бар?
45. ОЖ даму тарихы.
46. ДЭЕМ – нің жұмыс режимі.
47. Операциялық жүйелердің қандай түрлерін білесіздер?
48. LINUX операциялық жүйесіндегі компьютерді өшіру және іске қосу
49. әрекеттерін атап берінің.
50. Монитор дегеніміз не?
51. Қандай монитор монохромды болып есептеледі.
52. Түрлі-түсті мониторлар қандай болады?
53. Мәтіндік режимде монитордың экраны қандай аймаққа бөлінеді?
54. Монитордың қандай түлерін білесіздер?
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz