УМКД

Орыс мемлекетінің саяси құрылысы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ГУМАНИТАРЛЫҚ-ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
ТАРИХ КАФЕДРАСЫ

<<Ресей тарихы>> пәні бойынша

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

050114 тарих мамандығына арналған

Семей, 2013
Құрастырушы: Тарих магистрі, Керейбаева А.С.

Кафедра отырысында бекітілді.
<<_____>> ______________ 2013 ж. Хаттама № _____

Кафедра меңгерушісі: т.ғ.к._________________ Мұхамеджанова Н.А.

Гуманитарлық-заң факультетінің оқу-әдістемелік кеңес отырысында талқыланды.

<<_____>> ______________ 2013 ж. Хаттама № _________

Оқу-әдістемелік кеңес төрайымы, п.ғ.к. _________ Тохметова Г.М.

Гуманитарлық-заң факультетінің Ғылыми кеңесінде бекітілді.

<<_____>> ______________ 2013 ж. Хаттама № _________

Гуманитарлық-заң факультетінің деканы т.ғ.к., _________ Мамырбеков А.М.

Мазмұны

* Пән бойынша глоссарий ...................................................... 4-15

* Пән бойынша жұмыс бағдарламасы......................................... 16-18

* Дәріс сабақтарының тезистері ................................................18-72

* Семинар сабақтарына әдістемелік нұсқау..................................... 72-80

* ОСӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау..........................................80-87

* СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау........................................... 87-88

* Бақылау тапсырмалары ................................................................88-135

* ГЛОССАРИЙ
Атака - шабуылға шығу
Арбалет - өздігінен ататын садақ, көздегіш тетігі бар, техникалық жағынан біршама күрделі қару
Абсентеизм - егіншілікті жер иеленушілердің түрі. Мұнда өндіріс шапқы ретіндегі жер өз иесінен оқшау тұрады
Аббат - 1) католик шіркеуіндегі барлық дін қызметкерлерінің құрметті аты. 2) еркек монастырь басшысы
Абрис - шамамен суреттеу
Алтын Орда - монғолдардың феодалдық мемлекет, ХІІІ ғасырдың 40 жылдары Батый хан негізін қалады. Алтын Орданың құрамына Батыс Сібір, Солтүстік Хорезм, Болгария, Солтүстік кавказ, Қырым, Қыпшақ хандығы, Орыс князьдығы Алтын Орданың вассалдық бағынуында болды. Өзара соғыстың нәтижесінде ХV ғасырда Алтын Орда, Сібір, Қырым, Қазан, Астрахань жерлері құлады.
Апостол - орыс - грек шіркеуінің діни кітабы. Бұл кітапта апостолдардың <<Деяния>> мен <<Послания>> туралы және шіркеудегі құлшылық ету кезіндегі оқуға арналған
Архимендрит - ( грек сөзі ) православиелік шіркеудегі священник - монахтың ең жоғарғы атағы. ( Ерлер монастрындағы монах, рухани білім алу орындарында ректор болып табылады)
Алғашқы қауымдық құрылыс - адамзат дамуының алғашқы қадамы, ол қауымдық құрылысқа дейінгі табиғатқа тәуелденген адамдардың ұжымы. Адамзаттың қалыптасуымен сол кездегі қоғам бірнеше кезеңнен тұрады: алғашқы қоғамдық құрылыс - өмір сүруге ізденіс жолындағы адамдар тобы; аналық және аталық ру - бірнеше тайпалардың бірігуі.
Әскери қызметкерлер - бұл адамдардың түрлі мемлекеттік қызметтегі ХІV - ХVІІІ ғасырлары бай жағында (байлар, шенеуліктер) жақын жерлерді иеленіп, үлкен басқарушы қызметін атқарып, онда садақшылар, пулиметшілер болған.
Баталия - ұрыс, шайқас, төбелес
Бруствер - топырақ үйінді, душпанның оғынан қорғанатын жал
Берестова - Х ғ. қолданыла бастаған Киев маңындағы князьдардың жазғы резиденциясы
Бекініс - қорғану мақсатында салынған қамал
Бағзы заман хикаясы - Нестордың еңбегі
Богородица десятинасы - ежелгі орыс мемлекетінің алғашқы мешіт атауы
Барщина - орыстың " еңбекпен өтеу салығы " деген сөзі, шаруаның феодал иелігіне тегін істелетін еңбек
Братчина - шіркеу мерекесіне байланысты жасайтын той
Бүлік ғасыры - бұлай аталуы тарихта орыс мемлекетінің ХVІІ ғасырдағы әр түрлі халық қозғалысының болуымен байланысты. Мысалы: И. Болотников пен С. Разинның шаруалар соғысы, 1648 - 1650 ж.ж. қалалық бас көтерулер, 1662 ж. Мәскеуде болған мыс көтерілісі, т.б.
Басқақ - монғол - татар хандарының уәкілі, жаулап алған жерлерді, алым - салықты басқарып отырған. Русь жеріне басқақтар ХІІІ ғасырдың ортасында келді. Бұндай басқақтық басқаруды ХІV ғасырдың ортасында Иван І Калита кезінде болдырмаған болатын, оны орыс князьдарына берілді.
Барокко - стиль. ХVІІ ғ. І жартысы - ХVІІІ ғ.- да Италияда, Испанияда, Фландрия, Германия, Францияда, кең жайылған стиль түрі. Күрделі сезімдерді бейнелеуде ұлылықпен ерекшеленген. Архитектуралық сарайлар да осы стильде салынғандар көп кездеседі: ХVІІІ ғ. І жартысында кең тараған. Расстрелии және оның қасындағы шеберлер өз архитектураларында көп қолданған.
Боярлар - Русь мемлекетіндегі ІХ - ХVІІ ғ.ғ. феодалдың жоғарғы сословиесі. Мемлекет басқаруда жоғарғы шендерді алып отырған.
Библия - христиандықтар мен индустердің қасиетті кітабы. 1564 ж. Мәскеу басылым орталығында Иван Федоров << Апостол >> шығарды. 1580 - 81 ж.ж. Ол Острог қаласында библияны толығымен басып шығарды. ХVІІ ғ. соңында Пастор Э. Глюк библияны орыс тіліне аударды өкінішке орай аударма сақтамаған.
Вятичтер - Ока өзені бойын мекендеген славян тайпалары.
Вече - белгілі бір мәселені шешуге жиналатын адам тобы.
Верник - сотта жұмыс атқарушы.
Веревная - адам өлтірген қылмыскерден алынып, князь пайдасына түсетін ақщалай өсім.
Вселен соборлары - христиан шіркеуіндегі жоғарғы дін иелерінің патриарх, кардинал, архиепископ ордендер басшысының съезі.
Волос - мал құдайы.
Вервь - 5 - 6 одақ отбасыларының біріккен одағы.
Владимир Мономахтың оқытуы - тарихи саяси өмірдің трактаты. Онда данышпан князьдың образы бейнеленген. Ол - Русьтің бірлігі үшін күрескен, саясаткер және дарынды жазушы, << оқытуда >> ежелгі және орыс әдебиетіндегі Мономахтың өмірі туралы жазылған.
Вселен соборы - дүние жүзі көлеміндегі рухани христиан шіркеулерінің съездері. Бұндай жиналыстар тек шіркеуге байланысты маңызды сұрақтарды шешу үшін өтіледі. Православия шіркеуінде 7 Вселенский собор, католик шіркеуінде - 21. Никейский соборы алғашқы болып саналады. 325 жылғы Никеяға байланысты аталған.
Великие Устьи Миней - 12 томнан тұратын және аударма әдеби ескерткіштер жинағы. Бұған << рухани пайдалы оқуға арналған >> шығармалар кірген. Оның құрамы шіркеу арқылы таңдалып алынған және нақтыланған, ол жыл бойында әр күнде оқылуы керек болды. Митрополит монархияның жетекшісімен жазылған.
Волость - ежелгі Русьтен 1923 ж. дейін князьға бағынған жерлер.
Волостельдіктер - ІІІ Иван кезінде ауылды жерлерді басқарушылар. Волость - административтік территориялдық бірлік.
Варягті - Скандинавия халықтарынан шыққан әскери жасақтар, оларды нормандар деп те атайды, яғни орыс князьдарының әскерінде қызмет жасаған.
Варягтар жолы - Солтүстік Русьті Оңтүстікке жалғастырған өте маңызды су жолы.
Великий князь - Х - ХV ғасырлардағы Русь князьдығының басшысы.
Вече - Х - ХІV ғасырлардағы халық жиналысы. Русь мемлекетіндегі соғыс пен бейбітшілікті, князьдарды сайлаған, заң шығарумен айналысқан осы жиналыс.
Византия - Рим империясының шығысында ІV ғасырда пайда болған мемлекет. Астанасы - Константинополь. Русь мемлекетінде Царьград деп атаған.
Вотчина - феодалдардың ата - бабасынан мұраға қалған жері.
Гвардия- әскердің іріктелген бағытталған бөлігі. Ресейде бірінші гвардиялық бөліктерді- Преображенский және Семеновский- 1690 жылы <<потешный>> әскерлерден Петр I өзі жасады.
Гренадер - ХVІ ғасырда қол гранаталарын лақтыруы тиіс болған солдат; гренадерлер флангілердегі жауынгерлік тәртіпті күшейту қызметін атқаратын жаяу әскердің ерекше түрі; кейінде жаяу әскердің іріктелген бөлімі.
Гридь - князьдік жауынгер жасақшы.
Гусары - жеңіл атты әскер солдаттары.
Гусли - ежелгі музыкалық аспап.
Гриве - ертедегі славяндар гривна деп мойынға тағатын күміс әшекейді айтады.
Гривна - 409,5 г. Шамалай күміс немесе алтыннан құйылған ежелгі Русьте қолданылған ақша.
Глаголица - ежелгі славян алфавиті. Оны ІХ ғасырда славянның ағайынды Кирилл мен Мефодий енгізген. Х - ХІ ғасырда оңтүстік - батыс славяндарға тарады. Кириллицада жазылуы жағынан айырмашылық бар.
Государство ( мемлекет) - тұрақты халқы бар, жері, әскери қоғамдық тәрбиесі бар саяси институт.
Драгуны - алғашқыда атты әскер, кейінде атпен және жаяу сапта жүріп, қимыл жасайтын атты әскер.
Дайжбог - күн құдайы.
Доминион - отарлық империя шеңберіне өзін - өзі басқару правосына ие болған отар.
Домовой - үй шаруасын қадағалап отыратын үй аруақтары.
Данник - жер салығын жинаушы.
Дворяндар - мұрагерлік атқарушылықты пайдаланған жер иеленуші ақсүйек сословиесі.
Домострой - Ресейдің қызықты мәдени ескерткіштерінің бірі. << Домострой >> үш бөліктен немесе << құрылыстан >> тұрады. Біріншісі негізгі жанұя өміріне арналған, қалғаны әр түрлі үй шаруашылығы мен тұрмыстағы сұрақтарға арналған. Бұл кітаптың басты ойы: адамға барлығы оңайлықпен емес, еңбек арқылы келеді, << Домострой >> оқулығында көптеген сұрақтар бар және оның әрқайсысына нақтылы жауаптар берілген. << Домостройдың >> авторы Сильвестра деп санайды, ол Иван ІV - нің рухани кеңесшісі.
Дворянство - жоғарғы сословие. Жер аристократтары мен негізгі орташа және ұсақ жер иеленушілердің бірлестігі. ХІІ - ХІІІ ғасырдағы Ресейде князьдық немесе ірі бояр қол астына кірген ең төменгі әскер қызметкерлер сословиесіне жатады. ХІV ғасырдан бастап қызметі үшін жер поместье алып, ХVІІ ғасырда жер иеленушілердің негізгі құрамын құрды, олар кеңес түрінде крепостнойлық түрінде крепостнойлық право құрды.
Догмат - грек тілінен аударғанда << оқу>> , көзқарасы деген мағынаны білдіреді.
Дружина - 1) тайпа көсемінің маңайына жиналған әскери жасақ. 2) ежелгі Русьтегі князьдің әскери жасағы.
Духовенство - Х ғасырда Ресейдегі негізгі сословиялардың бірі, ол қара (монашество) және ақ (священник) болып бөлінген.
Династия - бір рудан шыққан, кезекпен келіпотыратын ел билеушілері. Олар бір - бірін туысқандық құқықтары арқылы ауыстырып отырған. Русь мемлекетінің тарихында екі династия болған: Рюриктер және Романовтар династиялары.
Епископ - Русьтегі шіркеу басшысы.
Епорхия - грек тілінде православ шіркеуіндегі белгілі бір территориясы.
Ерте феодалдық монархия - алғашқы қауымдық құрылыстан феодалдыққа өтудегі мемлекеттің өтпелі кезеңі. Бұл өз дамуында құлиеленуші құрылыс дәуірін басынан кешпеген, шығыс славяндарға тән.
Жития святых - христиан шіркеуі арқылы берілген рухани және ақсүйек адамдарының өмірбаяны. Жазба ескерткіштер болып табылады. ( мысалы, Борис пен Глеб, І Владимир, Ольга, және т.б.) Бұған митрополит Марияның кітабы << Великие Четьи Миней >> кірген.
Жидоводствующие - Мәскеу жеріндегі лудизиге иілетін, яғни табынатын адамдарды кінәлау, содан кейін туған жерінен қуып жіберу.
Жылнамалар - ХІ - ХVІІІ ғасырдағы Ресейдегі тарихи хроникалар. Ауызша немесе жазбаша әрбір жылға жазылған.
Жанбасы салығы- 1724 жылы аулалық салықты алмастыру, бұл салықтыбағынышты сословиенің өз жасына қарамастан барлық ерлер төледі. Ол XIX ғ 80 жж жоққа шығарылды.
Заимкалар - ормандарды егістік үшін арналған шаруалар поселкесі.
Закуптер - жер иесінен қарыз алушылар ( мал, бидай, т.б.). Олар қарызын қайтарғанша жұмыс істеуге тиіс болған.
<<Заповедные лета>> - уақыт, кей жерлерде Ресейдің мемлекеттік христиандардың бір феодалдың екіншіге Юрьев күні (26 қараша). Грозныйдың саясатымен байланысты.
Земщина - Ресейдің басты мекендеген жерлері. Боярдың саясаты мен приказдар өздерінің өлім жазасын әскерімен басқарылған.
Изгок - қапыда шабуыл жасау көне Русьте осы шабуыл үшін арнаулы изгондық ұландар құрастырылған.
Игумен - монастырь басшысы.
Иудаизм - Еврейлердің арасында кең өріс алған діни ағым.
Иосифляне - Ресей мемлекетіндегі ХV - ХVІ ғасырлардағы шіркеудің саяси басшылары.
Интервенция - басқа бір мемлекеттің ішкі жағдайына езушілдік арқылы бір немесе бірнеше мемлекеттің араласуы.
Империя (лат. - билік, күшті, мемлекет)- басында император отырған монархиялық мемлекет. Империяны орталықтандырудың және жалпы билік етудің қатаң саясаты сипаттайды. Ресейде империя 1721 жылы жарияланды.
Киев Русі - Кіші князь басқаруы кезінде Рось бойында құрылған шығыс славяндар мемлекетінің атауы.
Колт - ХІ - ХІІ ғ. Киевтегі әйелдер әшекейі.
Көпестер - алыс жерлердегі теңіз жолымен басып жүрген орыстар.
Король - мемлекетті монархиялық басқарушы.
Культар - полян, вятич, северян тайпаларының саяси одағы. Орталығы - Киев.
Кіші Рось - өзен Киев князьдарының мемлекеттері осы өзен бойында құрылған.
Католик шіркеуі - гректің << әлемдік >> бүкіл дүниежүзілік сөзінен шыққан.
Князь - орыс халқын басқарушы адам.
Каре - әскерлердің сапқа тұруы.
Кириллица - славян алфавиті. ІХ ғасыр басы - Х ғасырда дамыды. Кирилл мен Мефодий грек алфавитінен алған.
Казачество - ( түрікше - азат елдер ) ХІV - ХVІІ ғ.ғ. азат елдер, бас бостандығы бар елдер, жұмысқа жалданып, шекарашы аудандарға Донда, Волга, Урал, Терек, Польшада және Днепрде азаматтық борыштарын өтеген. Өз - өздеріе басқару орталықтарын құрып, сиаршын сайлаған. Казачествоның жартысы бұрынғы қашқан шаруалар. Соғыс кезеңінде оларды шекараны күзетуге қолданды. Біріккен Казачество бөлімі Ұлы Отан соғысына қатысты. ХХ ғ. 90 жылдары Казачество құрылды.
Католизм - ( гр. - бәріне ортақ, бәрін басып алу ) христиан дініндегі 2 бөліктің бірі. Саяси және мәдени кезеңіндегі Рим империясының Батыс және Шығыс болып бөлінуі шіркеулерге әсерін тигізбей қойған жоқ. 1054 ж. Батыс және Шығыс шіркеулерінде қарама - қарсы көзқарас пайда болып екінші бөлінуге әкеледі. Батыс шіркеуі католик деп аталса, ал шығыс - православиялық. Бұған қарамастан католик шіркеуі бәр жерге қажет деп саналады.
Кресшілер - крес соғысына қатысушылар (1096 - 1270ж.ж.)
<<Книга степенной царского родослава>> - ХVІ ғасырдағы көлемді тарихи шығарма. Бұл шығармада І Владимирдан Иван Грозныйға дейінгі ұлы метрополиттер мен князьдардың өмірін сипаттау арқылы Ресей тарихын жүйелеп көрсетеді.
Кананизация - ұлылардың қатарына қосу.
Князьдықтар - өздік және вассалдық мемлекетшығыс славяндарда VІІІ ғасырда пайда болған. Әр князьдықтың өз князі болған.
Крещение ( шоқындыру ) - христиан дініне кірген адамды шіркеуге қабылдау рәсімі.
Князь - князьдықтың басшысы.Ресейде үлкен князьдер,ұлы князь деп атаған. Князьдыі тайпалар сайлаған және ол атақ ұрпақтан - ұрпаққа беріліп отырған. 1547 ж. ұлы князь орыс императорлары да ұлы князь атағымен аталған.
Кучум - Сібір хандығы 1582 - 1585 Ермакпен жауласқан болатын.
Кабала - ( араб тілінен аударғанда міндеттілік ) біреуден қарыз алумен байланысты қойылатын міндет, яғни белгілі уақытта қарызды қайтармауына байланысты.
Крепостное право - феодалдық мемлекеттегі құқықтық нормалардың сабақтастығы, шаруалардың феодалдардан бағыныштылығын бекітіп, анағұрлым толық нышаны: жерге және феодалға бағынушылығын бекіту.
Коллегиялар- Ресейдегі орталық ұйымдар мемлекеттің жеке тармақтарын басқарған. Оларды Петр I XYIIIғ басында бұйрықтардың орнына жасаған. Бастапқыда 1718 жылы 14 желтоқсандағы указ бойынша 9 коллегия құрылған: Әскери, Берг, Дивизиен, Шетелдер ісінің, Адмиратейская, Мануфактур және т. б. XYIII ғ алғашқы ширегінің аяғында 13 коллегия болған. Коллегия президенттері Петр I ең жақын жақындастары болған. Коллегиялар жұмыстарында император мен Сенатқа бағындырылды.
Қаған - ежелгі түрік халықтарының, мемлекеттік лауазымын атаған ( авар, печенег,хазар, т.б. ). ХVІІІ ғ. аяғы - ІХ ғ. басында шығыс славяндарда, ХІІІ ғ. - да монғолдарда.
Қоғамды модернизациялау- (фр- қазіргі заманғы) түрлі жаңашылдық пен жетілдірулерді енгізу арқылы әлеуметтік - экономикалық, саяси, мәдени, діни- салттық және қоғамның басқа өмір негіздерін жаңарту.
Лать - жауынгердің ( рыцарьдың ) сақтық ( қорғаныс ) металл киімі (сауыты).
Лапты - Шығыс славян христиандары киетін аяқ киім.
Леший - орман перілері,орман патшалары.
Ливония - ерте заманнан ХІІ - ХІІІ ғасырларда ливи елдерінің тарауы, фин - угор тайпалық одақтарының шығуымен, қазіргі Латвия және Эстония территорияларына дейін ьараған. ХІІІ ғ. ІІ мыңжылдықта неміс әскерлері жаулап алған. Бес феодалдық мемлекеттен тұрған.
Ливон ордені - мемлекеттік, Шығыс Балтық жағалауындағы рыцарьлардың католиктік және әскери - саяси ұйымы, 1237 - 1561 ж.ж. Ол Батыс русь жерінде жаулап алушылық соғыс жүргізді. Ал орыс және Литов жерлерінде Мұздық соғыс 1242 жылы, Бугемен соғысы 1260жылы, Эргемдік шайқас 1560 жылы, Ливон ордені 1558 -83 ж.ж. орыс армиясының соққысынан кейін тарап кетті.
Лавра - Ресейдің ең ірі ерлер монастырларының бірінің атауы.
Меч - екі жағы өткір жүзді және томпақ келген немесе эфестен тұратын суық қару, қылыш.
Мономах уставы - Владимир Мономахтың << Русская правда >> заңдарына ( процент төлеу мен қарыз өтеуді жеделдеткен сияқты т.б.) енгізген қосымшалар.
Мечник - князьдың қылышы бар қорғаушысы.
Мир - славян халықтарының көпшілік қауым аты.
Мытник - сауда орнынан салық жинаушы.
Мъеза - ежелгі Русьте қолданылған сый беру мағынасы.
Мирландар - діни емес, қарапайым көпшілік адамдар деген сөз.
Монахтық орден - католиктік монахтардың орталығы, католиктік шіркеудің әсері құрылған храмдарға, бұндай орден ірі феодалдық жеке меншік болған. Ең беделді ХІІІ ғ. додиминикан ордені еді. Ортағасырларда әскери - монах ордендары шықты, оны крес соғысына қатысқандар алды. Жоғары ордендер Тевтондық, Ливон, семсершілер ордені болатын.
Мануфактура - ( лат. - қол + өндірісі ) капиталистік қоғамда қалыптасқан қолөнер. ХVІІІ ғ. ортасында Ресейде белең ала бастады.Алғаш мануфактура Ресейде Олонецки металлургиясында пайда болады. Еуропада мануфактура жолдамалы жұмысшылармен меншік кәсіп орындарынан құрылады. Жалпы бұл мануфактура сауда мен ақша айналымының жүруіне әсерін тигізді.
Меркантилизм - ( лат. - сатушы, саудагер ) алғашқы капитализмде саяси экономикалық кезең, онымен қоса мемлекет ауыл шаруашылығымен қарым - қатынас нығайтты, өнімдерді тасуғы шет кендерімен теңесуге, жер көлемін кеңейтті. Ресейде Алексей Михаиловичпен царь шаруашылықтарда меркантелизм саяси элементтері қарала бастады. І Петр көбірек осы саяси меркантелизмді жақтаған. Ол мынандай принципті ұстанды: << арзанға сатып алу, қымбатқа сату >>.
Московское княжество - ХІV - ХV ғ.ғ. Русь жеріндегі феодалдық мемлекет.
Мәдениет - ( лат. - өңдеу, тәрбиелеу, дамыту) халықтың материалдық және рухани жағынан дамығанын көрсететін тарихи сана.
Миниатюра - түрлі түсті немесе бір түсті сурет қолжазба кітаптардың беттерін әшекелеуге қолданылған. Ежелгі Русьте кітап миниатюрасына краскалар қолданылып, пергаментте жасады. Кейіннен техниканың дамуына байланысты гуашь, акварельдермен қағазда жасады. ХVІ ғасырдың басында кітаптар басыла бастағаннан кейін миниатюра сирек кездесетін болды. ХVІІІ ғасырда портрет миниатюрасы кеңінен тарады, оны лупа арқылы іске асырады. Портретті ұзақ сызықшалармен май, эмаль, гуашь, акварельді пайдаланып ағаш, металл, піл сүйегімен пергаментке немесе қағазға салады.
Митрополит - православ шіркеуіндегі патриархтан кейінгі екінші басшы.
Монастырь - өз тәртібімен өмір сүрген әйелдердің немесе еркектердің діни топтары монастырлардың өз жері, жұмысшылары болған. Ірі монастырлар Лавр деп атаған.
Москва үшінші Рим - бұл саяси термин.Ресей мемлекетінің астанасы ХV - ХVІ ғ.ғ. яғни Мәскеу қаласының саяси және діни мағынасын қалыптастырды. Бұл термин ХVІ ғасырдың басында Псковтік монах Филофейдің Мәскеудің ұлы князі ІІІ Василий Ивановичке жолдаған хатында қолданылған: << Римді варварлар құлатты, екінші Рим - Константинопольды Осман түріктері құлатты, үшінші Рим - Мәскеу мәңгі тұрады, төртінші Римнің болуы мүмкін емес >>.
Мухи - шығыс славяндардағы тәуелсіз жауынгерлер, олардың халықтық жиналыстарға қатысуға құқығы болды.
Монархия - монарх басқарған мемлекеттік басқару формасы,яғни бір адамның билігі (князь, царь, король, император ). Олар басқару құқығын атадан балаға қалдырып отырды. Монархия шексіз және шекті болып бөлінеді.
Николовская летопись - (ХҮІІ ғ. патриарх Никол - үлкен жылнамалар жинағы, ХҮІ ғ. өзіндік тарихи энциклопедиясы. Никол жылнамасының бір тізімінде 16 мыңға жуық миниатюр - түрлі - түсті иллюстрациялар берілген. Сондықтан <<Лицевого свода>>) деп атаған.
Норманская теория - тарихи географтардың бағыты. Нормандар ежелгі Ресейдің негізін қалаған деп санайды.
Нестяжателдіктер - ХҮ - ХҮІ ғ. Нил Сорски басқарған діни - саяси ағым.
Огнищанин - басқарушы.
Оброк - шаруалардан қинаушылықпен алатын салық.
Обер- прокурор- XYIIIғ бастап Ресейде жоғарғы билік тағайындаған (светский аудандардан) Синодтың басқарушысы.
Озвало - ескі Русь маңайындағы шатқал.
Орден - монахтардың ұйымы.
Ордендік тепкі - Русьте жалғасуы 240 жыл. 1242-1480 ж дейін. Кейбір Алтын Орда, атақты қағанға бағынды, Қарақорым жеріндегі. Бірақ ол басқаруды өз қолына алды. Оның қарамағында Шығыс Европа Батыс Сібір, Орта Азия жерлері Батыймен бірге монғолдардың келуі, түркі елдермен бірігіп этнос болып кетті, татар атауымен. Монғолдардың бірігуі ислам дінінің әсері тиді, ол ХІҮ ғ. Алтын Орданың мемлекеттік дініне айналды. Монғолдардың басқаруында болған орыс князьдары Алтын Орданың вассомына айналды. Алтын Орда тепкісі - Русь елінің мәдени, саяси, эканомикасының дамуына үлкен кедергі жасады.
Остром - еж орыс князьдарының шекараларын бекитін ағаш қазықтар. ХІІ ғ. бастап белгілі бола бастады. ХІҮ - ХҮІІ ғғ. Оңтүстік Ресейде, ХҮІ - ХҮІІ ғғ. аяғында Сібірде таралды. ХҮІІІ - ХІХ ғғ.түрме аттары, қабырғалардан тұрғызылды.
Орда - түрік монғол халықтарының әскери - әкімдік ұйымы, кешірек - көшпенділер болған. Орта ғасырларда - мемлекет басқарушылардын төлемақысы болған.
Ордендік шығу - Алтын Орданың орыс жерлерінен алым алуы (ХІІІ-ХҮғғ.) өлшемі әртүрлі: Алымды бәр жерлерден, тұрғындардан алған. Дін басшыларынан басқа оны басқақтар жинап отырған.(ХІХ ғ басы содан орыс князьдары алған).
Орталықтандырылған мемлекет - ертеде құлаған мемлекеттерді бір орталыққа біріктіру процесі.
Ополчения - әскерге адамдардың бірігуі, соғыстағы адамдар, әскери міндеттегі (тәуелсіз шаруалар, дворяндар, қалалықтар)
Пищаль - көне орыс оқ ататын мылтығы (әуелгі кезде мылтық, ал содан кейін зеңбірек осылай аталды).
Пикинеры - ХҮІІ ғ. найзалармен қаруланған жаңа сап полктерінің жауынгерлері.
Приказы - орталық басқару органдары.
Поляндар - славян жерлерінің оңтүстігін еж Киев маңында мекендеген тайпалар.
Писала - қайық қабығына жазуға арналған сүйектен, металдан және ағаштан жасалған білік.
Потир - шіркеуде құдайға құлшылық ету кезінде пайдаланылатын астында тұғыры бар.
Патриар - 1589 ж бастап, орыс шіркеуінің басшысы осылай аталды.
Пирон - күн күркіреу құдайы және жауынгердің қамқоршысы.
Порубтан - түрме.
Подол - қаланың аймаққа тірелетін бөлігі.
Помощник - патша сарайында немесе патша әскерінде қызмет істеген адам.
Посадник - қаланы арнайы басқаратын адам.
Перевестница - құс, аң аулайтын орын.
Пантикапей - б.э.б. Үғ саз балшықтан жасалған әшекей.
<<Игорь полкі туралы сөз>> - ХІІғ аяғындағы еж Русь әдебиетінің ескерткіші.Игоь Святославтың 1185ж сәисәз жорығы туралы жазылған.
1800 ж басылып шығарылды. Орыс мәдениетіне үлкен зияның тигізді.
Писцовые книги - ХҮ - ХҮІІ ғғ шаруашылығының жағдайын,жер жағдайын - хат түрінде жазылуы. Онда налог туралы жазылған.
Псоитырь - <<Давидовых псаимов>> - ң 150 жинағы, библияның 3 тарауының мағынасын ашады, Псаитырь сөзін славян тіліне Мифотни аударған. Ортағасырда сауат ашудын негізгі құралы болған.
Парсуна - Россиядағы ХҮІ ғ. ІІ жартысы мен ХҮІІ ғ. партрет жанрларының туындыларының атауы. Партреттер бұл кезде өте сирек болған, олар партрет бейнесін нақты бейнелеген, бұл иконо жазуы мен тығыз байланысты. Төте жазуы мен жазылған хаттар және ерекше икона узорлары сақталған.
Протопоп - шіркеудегі жоғарғы шіркеу қызметкері.
Поместье - жер иелері, басқарушылар, Ресейдегі ХҮ ғ. мемлекеттік эскери міндеттер. Поместьені сатуға, ауыстыруға, мұраға қалдыруға рұқсат етілмеді. Жер иеліктері помещиктерге тәуелді болды.
Погост - князь белгілеген <<Урок>> - данын төлеуші ауылдық қауым орталығы. ХҮІІІ ғ. бастап жеке тұрған шіркеулер мен қабірлердің атауы болды; ауылдық қабірлер.
Полюдье - ежелгі Русьте князьдар өз серіктестіктерінің жерлерін алым - салық жинау үшін аралап шығуы. Х ғ. княгина Ольга белгілі бір <<Погост>> аймақтарынан - <<Уроктік>> алым - салықтың түрін еңгізген болатын.
Провославия - христиан дінінің негізгі бір тармағы, 395 ж. Пайда болған, ол Рим империясының Батыс және Шығыс болып екіге бөлінуімен байланысты шыққан. Византияда ІХ - ХІ ғ. богославтық нышаны байқалған. Түбегелі 1054 ж. қалыптасқан, христиан шіркеулерінің котоликтік және провославиялық болып екіге бөлінуі негізінде. Византияның астанасы Константинополь провославияның орталығы болды.
Приказдар - ХҮІ - ХҮІІІ ғ. орталықтанған Ресейдегі мемлекеттік өмірде ерекше орын алған.
Потешный әскерлер- аула маңы қызметкетлерімен олардың балаларынан жас Петр I <<қызығы>> үшін ұйымдастырылған әскери отрядтар. 1682 жылға дейін әскери ойындар Кремльдік сарай маңындағы алаңда жүргізілді. 1683 ж Воробьева ауылы маңындағы алаңқайда, 1685 ж Преоброженск ауылында, Потешный қалашық бекінісі салынған жерде жүргізілді. <<Потешныйлар>> мылтық пен пушкадан атуды үйренді, тактикалық білім алды. Кейін олар орыс тұрақты армиясы, ал сосын гвардиясын құрудың бастамасын салған Преображенский және Семеновский полктері ауыстырылды.
Рада - Запорожье казактарының жиыны, халық жиналысы.
<<Русская правда>> - 1072 ж. ағайынды Ярославичтер Киевте жасаған жана князьдар заңы.
Рядки - 10-15 двордан құрылған селолар.
Род құдайы - славяндар аспан құдайын атаған.
Рядович - белгілі адамға бағынатын шаруа.
Рота - келісімдерде берілетін ант.
Россиядағы абсолютизм (абсолютті монархия)- XYIIғ аяғы -XYIII ғ басында қалыптасқан. Бұл уақытта диоряндық рөлі біршама күшейді, саудагерлік қалыптасты, Земский соболарды шақырутоқтады, аристократияның ықпалы төмендеді, билеудің бұйрық ету жүйесіне тыйым салынды, дворяндық- бюрократтиялық ұйымдар (сенат, коллегиялар) құрылды, шіркеу мемлекетке бағындырылды, тұрақты армия мен флот ұйымдастырылды. Мұның бәрі Ресейдегі императордың шексіз билігі бар шенеунік- дворяндық монархияға айналдырды.
Рыцарлық - ол Батыс және Орта Европада, ортағасырларда әскери - феодалдық сословие. Тармағына да Кіші феодал билігіне қарсылық, рыцарлық категория ХІҮ - ХҮІ ғ. кетеді де, дворяндық үлгіде қайта келеді.
Ремесло - (қолөнер) өндірістік бұйымдардың қарапайым жасалуы.
Рейтарлар- (нем.- аттылар)- XYII ғ бастап Ресей армиясындағы ауыр кавалерия, негізінен шетелдіктер- жалдамалылардан тұрған.
Рекрут- әскери қызметке жалдау бойынша немесе рекруттық бағыну бойынша қабылданған адам. Орыс армиясында 1705-1874 жж рекруттық бағынуға бағынышты сословиелер жатты ( шаруалар, жарлылар және т.б.). Олар өздерінің қауымдастықтарынан белгілі мөлшерде рекруттар әкелді. 1874 ж <<рекрут>> термині <<новобранец>> терминімен ауыстырылған.
Реформа- (лат. - өзгертудемін) өзгерту, жаңарту, қайта құру қоғамның өмір сүру негіздерін сақтай отырды, қоғамдық өмірдің әйтеуір бір жағын (ережелер, ұйымдар және т.б.).
Раскольники - Ресейдегі ескі салт дәстүрді қолдаушылардың ашық атауы.
Роман стилі - Х - ХІІ ғ. Европада табылған қатаң мінезді шаруалар архитектурасы.
Разряды - ХҮ - ХҮІІІ ғ. әскери бекіту. Разрядтық бұйрық кітапшасында жалу асы т.б. жазылып қаралды.
Россия - ел, мемлекет оның халқының көп бөлігін орыстар құрайды. Оның аты ХҮ ғ. аяғымен ХҮІІІ ғ. Русь деп атаған.
Ру - бір атадан тарайтын ,ортақ атауы бар, қандас туыстардың ұжымы. Руластық әке немесе шеше жағынан анықталатын болған. Мемлекет құрылған кезде бытырап, кеткен тайпаларға біріккен.
Русь - шығыс славяндардың ІХ ғ. Днепрде пайда болған алғашқы мемлекеттің атауы, ХІІ ғ. басына дейін <<Ежелгі Русь>> деп аталады. Ал ХІІ - ХІІІ ғ. Русь деп барлық көне Русь жерлері мен князьдықтары аталады. ХІІІ ғ. Белая Русь, Малая Русь, деген атаулар пайда болады.
Редовичтер - жер иеленушіге жұмыс істеу кезінде, немесе онын жерін, еңбек құралдарың пайдалану кезінде туындаған - жұмыс талаптарына байланысты жер иеленушімен еңбек шартын жасасқан амердтер.
Ресейлік орталықтандырылған мемлекет - ХҮІ ғ. ортасына дейінгі Ресей жерінде Батый хан қиратқан жерлерді, қалаларды қалпына келтіру процесі.
1497 ж. ІІІ Иван жинағы - заңдар жинағы бұл орталықталған Ресейде бүкілелдік құқық ретінде жүрген.
Ряд - басқару әрекеті, яғни бұйрық, келісім, естелік.
Стрельцы - садақтан ататын жаяу әскер, ал ХҮІ ғ. оқ ататын қарумен қаруланған әскер.
София соборы - ХІ - ХІІ ғ. Киевтегі ең ірі шіркеу.
Свита - шығыс славян әйелінің сыртқы киімі.
Священник - шіркеу, діни қызметкер.
Святка - рәсімдердің жылдық циклі.
Стачка - жұмысшылардың капиталистерге қарсы бас көтеру.
Самодержавие- Ресейдегі монархтялық билеу формасы. Ол бойынша жоғарғы билікті ұстаушы патшаға, императорға- заң жүзінде жоғарғы құқықтар жатты, жоғарғы билікте, жоғарғы сотта. Самодержавие тарихында екі этап көрінеді. XYI- XYII ғғ, онда монарх өз құқықтарын боярлық думамен және боярлық аристократиямен бірге жүзеге асырды. XYIII- XX ғғ басында - абсолютті монархия. Самодержавие 1917 ж Ақпан революциясына дейін өмір сүрді.
Сенат - Ресейде 1711- 1917 жж Үкіметтік Сенат жоғарғы мемлекеттік орган, императорға бағындырылған. Петр I оны заң істері және билеу істері бойынша жоғарғы орган ретінде бекітті. Оның құрамын императордың өзі азаматтық және әскери шендер ішінен рангтер Табелі бойынша алғашқы 3 класс арқылы таңдап алды. Сонымен қатар олардың қатарына шені бойынша министрлер, қасиетті Синодтың обер- прокуроры кірді. Сенатқа басқа адамдар да шақырылуы кеңесуші дауысылар барлар. XIX ғ 1 жартысында Сенат жоғарғы сот органы, 1864 ж бастап- жоғарғы коссациондық инстанция (арыз беру органы).
Синод- (грек.- жиналыс) - Ресейдегі 1721- 1917 жж жоғарғы мемлекеттік органдардың бірі, шіркеу істерін басқарушы діни адамдар жиналысы. 1721 ж Петр I Синодты Патриарх орнына (1589 ж жұмыс істеудегі) Орыс Православиелік шіркеуі істері бойынша жоғарғы орган ретінде қойды. Синод Рухани коллегиядан жасалды. Сенатқа теңестірілді және 1726 ж дейін Билеуші, содан кейін Қасиетті деп аталды. Оның құрамына император тағайындаған метрополиттер, епископтар, архиепископтар кірді. Синодқа православиелік шіркеудің барлық діни істері жүктелді: сенімді қорғау, шіркеудің тыныштығын қарау, сектанттыққа қарсы шаралар, иерархиялық басқаруды бақылау, дінбасыларын сайлау, діни жазбаның бағытын бағалау, діни сот, барлық діни ұйымдардың қажеттілігін қанағаттандыру. 1917 ж 5 қарашада елде патриархтық қалпына келтірілді. Синод орыс православиелік шіркеуінің Патриархиясы тұсында кеңесу органына айналды.
Ұлы елшілік- 1697- 1698 жж. Батыс Европаға орыс диломатиялық миссиясы. Елшіліктің мақсаты Қара Теңіз жағалаулары үшін Түркиямен күреске байланысты одақты күшейту мен кеңейту, орыс службасына мамандар шақыру, әскери қарулар сатып алу және заказ беруді алға қою. Бұл миссияны ұлы пасолдар - Ф. Лефорт, Ф. Головин, П. Возницын басқарды, ал негізінен оның басында елшілік құрамында лақап атпен Петр Михайлов деген урядник қызметіндегі Петр I өзі болды. Курляндияда Петр I герцог Фридрих Казимирмен келіссөз жүргізді, сосын Кенигсбергке бағыт алды және бранденбургтік кюрфюристпен шешуші одақ құрды. 1697 жылыдың тамызында Ұлы елшілік голландияға келді. Онда көптеген субсидия алу үшін әрекеттерден соң қару алып мамандарды жалдады. Голландиядан Петр I елшіліктің жартысымен 3 айға Англияға барды. Онда ол ағылшын королі Вильгельм III келліссөз жүргізді, кеме жасау ісімен танысты, верфтарға барды, сонымен қатар артилериялық зауыттарды, мамандар жалдады. 1698 жылдың мамыр айынан бастап Ұлы елшілік Венада бұрынғы антитүркиялық коалиция бойынша одақтастармен келіссөздер жүргізді, бірақ Австрияның Түркиямен сеператтық бейбіт шарт жасауды тоқтата алмады. Ресейге қайтар жолда Петр I поляк королі Август II кездесіп, келіссөздер жүргізді. Бұл келіссөз Швецияға қарсы болашақ одаққа негіз болды. Ұлы елшілік түпкі мақсатына жете алмады (Ресейге Түркиямен күрестен бас тартуға тура келді). Ол көмекші міндеттерді - европалықтардан оқу, олардың мамандарының әдісін меңгеруді ғана іске асырды.

* ПӘН БОЙЫНША ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Курстың қысқаша сипаттамасы
Пән бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім беру стандарты және типтік бағдарламаны басшылыққа алу негізінде жасалынды. Ресей тарихы пәні әлем тарихының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылып, оның әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуы әр қырынан сөз болады. Көне заманнан ХХ ғасырдың басына дейінгі маңызды тарихи оқиғалар тізбегі оқу барысында талданады. Еуропа және Америка елдерінің дамуымен сабақтастырыла салыстыру курс мазмұнын аша түседі.

Курстың хронологиясы: Ежелгі шығыс славяндар тарихынан бастап 1914 жылғы бірінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі аралықтағы оқыиғалар студенттерге тарихи деректер, құжаттар, монографиялық еңбектер негізінде тереңдете оқытылады.

Пәннің мақсаты: Аталынған курсты оқу барысында Ресей тарихы пәнінен алған білімдерді болашақ ұстаз ретінде педагогикалық, ағартушылық, ғылыми жұмыстарда қолдану, тарихи оқиғаларды түп-нұсқа деректерінен, құжаттар жинақтары арқылы өз беттерімен одан әрі терең оқып зерттеу.
Ресей тарихы пәнінен алған теориялық және тәжірибелік білімдерін болашақ ұстаздық қызметтері кезінде педагогикалық және ағартушылық жұмсыстарда қолдану.

Пәннің міндеттері:
* Ресей тарихы пәнін оқу барысында негізгі назарды әлемдік тарихтың бір құрамдас бөлігі осы ел тарихына терең үңілу арқылы терең талдаулар жасауға баулиды.
* Пән мазмұнын студенттерге жан-жақты таныстыра отыра, тереңдете оқыту.
* Студенттердің тарихи деректермен, құжаттармен жұмыстар жасауына басшылық беру, ұйымдастыру, қадағалау.
* Монографиялық еңбектерге, әрбір жеке тарихи оқиғаларға пікірлер беруге, баяндамалар, рефераттар әзірлеуге үйрету, баулу т.б.
Студенттердің аталынған пәннен алған білімдерін болашақта ұстаздық қызметтері барысында дүниежүзілік тарихты оқу кездерінде дұрыс пайдалана білуге бағыттар беру, жұмыстары барысында қолдануға үйрету.

Курстың тақырыптық жоспары:
№
Тақырып аты
Барлық сабақ

Дәріс
Семинар
СОӨЖ
СӨЖ
1.
Кіріспе. Курстың міндеттері мен мақсаттары
1
1
2
5
2
Ертедегі шығыс славяндар
1
1
2
5
3
Киев Русі - алғашқы феодалдық ертедегі Орыс мемлекеті
1
1
2
5
4
ХІ-ХІІ ғасырлардағы Русь мемлекеті тарихынан
1
1
2
5
5
Русьтегі феодалдық бытыраңқылық кезеңі ХІІ-ХІІІ ғғ.
1
1
2
5
6
Орыс халқының жат-жерлік шапқыншыларға қарсы күресі ХІІ-ХІІІ ғғ.
1
1
2
5
7
ХІҮ-ХҮ ғасырларда Орыс жерлерінің Мәскеу төңірегіне бірігуінің басталуы.
1
1
2
5
8
Бірорталыққа бағынған Орыс мемлекетінің құрылуы және нығаюы (ХҮ-ХҮІ ғғ.)
1
1
2
5
9
Иван Грозный басқаруы кезіндегі Ресей.
1
1
1
4
10
Жаңа заман дәуіріндегі Ресей (ХҮІІ ғ.). Орыс тарихындағы жаңа кезеңнің басталуы.
1
1
1
4
11
ХҮІІ ғасырдың екінші жартысындағы Ресей. Дүрбелең кезең. Мәскеу князьдығындағы дағдарыс.
1
1
1
4
12
Дүрбелең кезеңнен кейінгі Ресей.
1
1
1
4
13
І-Петр басқаруы кезіндегі Ресей.
1
1
1
4
14
Ресейдегі сарай төңкерістері.
1
1
1
4
15.
ІІ-Екатерина басқаруы кезіндегі ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары.
1
1
1,5
4,5
16.
Ағартушылық абсолютизм.
1
1
1,5
4,5
17.
І-Павелдің басқаруы кезіндегі орыс мемлекеті.
1
1
1,5
4,5
18.
ХҮІІІ ғасырдағы Ресейдің мәдени даму тарихынан.
1
1
1,5
4,5
19.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ресей.
1
1
1,5
4,5
20.
Желтоқсан көтерілісі оның Ресей тарихынан алатын орны.
1
1
1,5
4,5
21.
І-Николай басқаруы кезіндегі Ресей.
1
1
1,5
4,5
22.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ресейдің сыртқы саясаты.
1
1
1,5
4,5
23.
ХІХ ғасырдың 60-70 жылдарындағы буржуазиялық реформалар.
1
1
1,5
4,5
24.
ХІХ ғасырдағы идеялық ағымдар және қоғамдық-саяси қозғалыс.
1
1
1,5
4,5
25.
ХІХ ғасырдағы Ресейдің мәдени дамуы.
1
1
1,5
4,5
26.
Ресейдің ХІХ-ХХ ғасырдың бас кезіндегі әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері.
1
1
1,5
4,5
27.
Саяси дамудың негізгі бағыттары, ерекшеліктері (ХІХ-ХХ ғ. басы.
1
1
1,5
4,5
28.
Ресейдегі буржуазиялық-демократиялық революция (1905-1907 жж..
1
1
1,5
4,5
29.
Ресейдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы (1907-1914 жж.
1
1
1,5
4,5
30.
Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңындағы Ресей. Халықаралық қатынастар.
1
1
1,5
4,5

* Дәріс сабақтарының тезистері.
Қысқаша дәрістер жинағы.

1 тақырып. Кіріспе. Курстың міндеттері мен мақсаттары - 1 сағат
* Курстың міндеттері.
* Ресей тарихының негізгі кезеңдері
* Деректер, тарихнама мәселелері. Оқулықтар мен көмекші құралдар, зерттеулер.
Пән бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім беру стандарты және типтік бағдарламаны басшылыққа алу негізінде жасалынды. Ресей тарихы пәні әлем тарихының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылып, оның әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуы әр қырынан сөз болады. Көне заманнан ХХ ғасырдың басына дейінгі маңызды тарихи оқиғалар тізбегі оқу барысында талданады. Еуропа және Америка елдерінің дамуымен сабақтастырыла салыстыру курс мазмұнын аша түседі.
Курстың хронологиясы: Ежелгі шығыс славяндар тарихынан бастап 1914 жылғы бірінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі аралықтағы оқыиғалар студенттерге тарихи деректер, құжаттар, монографиялық еңбектер негізінде тереңдете оқытылады.
Пәннің мақсаты: Аталынған курсты оқу барысында Ресей тарихы пәнінен алған білімдерді болашақ ұстаз ретінде педагогикалық, ағартушылық, ғылыми жұмыстарда қолдану, тарихи оқиғаларды түп-нұсқа деректерінен, құжаттар жинақтары арқылы өз беттерімен одан әрі терең оқып зерттеу.
Ресей тарихы пәнінен алған теориялық және тәжірибелік білімдерін болашақ ұстаздық қызметтері кезінде педагогикалық және ағартушылық жұмсыстарда қолдану.
Пәннің міндеттері:
- Ресей тарихы пәнін оқу барысында негізгі назарды әлемдік тарихтың бір құрамдас бөлігі осы ел тарихына терең үңілу арқылы терең талдаулар жасауға баулиды.
- Пән мазмұнын студенттерге жан-жақты таныстыра отыра, тереңдете оқыту.
- Студенттердің тарихи деректермен, құжаттармен жұмыстар жасауына басшылық беру, ұйымдастыру, қадағалау.
- Монографиялық еңбектерге, әрбір жеке тарихи оқиғаларға пікірлер беруге, баяндамалар, рефераттар әзірлеуге үйрету, баулу т.б.
Студенттердің аталынған пәннен алған білімдерін болашақта ұстаздық қызметтері барысында дүниежүзілік тарихты оқу кездерінде дұрыс пайдалана білуге бағыттар беру, жұмыстары барысында қолдануға үйрету.

Әдебиеттер:
1.Семенникова П.И.Россия в мирном сообществе цивилизаций,-М,.1994.
2.Череннин Л.В,-Земские соборы Русского государства в 16-17 вв,-М.
3.Тихомиров М.И,-Россиское государства в15-17вв
4.СССР тарихы.Ежелгі заманнан 17 ғасырдың аяғына дейін,-А,.1980

2 тақырып. Ертедегі шығыс славяндар - 1 сағат
* ҮІ-ІХ ғасырлардағы шығыс славяндар
* Шығыс славян жерлерінің ежелгі орыс мемлекеті құрамына бірігуі.
* Шаруашылығы, мәдени дамуы.
Шығыс Европанының (соның ішініде оның бір бөлігі ретіндегі Қара теңіз бойындағы) тарихи тағдырлары мұнда, Понт қалаларында емес, атпен айлап жүретін жаугерші көшпелілер алып жатқан қара топырақты далаларда және словяндардың егінші тайпалары көшпелілерге және теңіз бойындағы құл иеленуші қалаларға да шабуыл жасай бастаған орманды - далалы, және орманды жерлерде шешіліп жатты.
Б. э. Ι ғ. римдік жазуші Тацит өзінің заманында халықаралық оқиғаларда елеулі роль атқара бастаған словяндар жөнінде: <<Венедтер сарматтардың әдет - ғұрыптарынан көп үйренген, өйткені олардың жаугершілік жорықтары певкиндер мен фенндердің аралығындағы барлық ормандар мен тауларға жайылды>>, - деп егжей-тегжейлі жазған. Яғни әліде садақтың темір оғын білмеген шалғйдағы солтүстік - шығыс халаықтарынан (фенндерден) бастап, ол кезде певкиндер мекендеген және Рим империясының шекарасы өткен Днестрдің сағасына дейінгі жерлерді мекендеген халықтар жөнінде айтады.
Римнің географиялық картасында б. э. ΙV ғ. венедтер Дунай мен Днестр өзендерінің аралығында көрсетілген.
Римнің императорлары, әсіресе Траян (б. э. 98 - 177 жж.) славяндарды қаншама бағындырмақ болса да, оның сәті түспеді. Галл, британ және бірқатар герман тайпаларын өзіне бағындырып алған Рим империясы қаншалықты күшті болғанына қарамастан, өз үстемдігін славян жерлеріне орнатуға шамасы келмеді.
Тацит пен Плиний дәуірінің археологиялық мәдениеттерінен пшевор (Польшада) және зарубинец (Украина мен Белоруссияда), ал б. э. ΙΙ - ΙV ғғ. үшін пшевор және Украинаның орманды даласындағы черняхов мәдениеттерін славяндардікі деп санаған жөн.
Археологиялық материалдар біздің: дәуірдің алғашқы ғасырларында славян қоғамында ірі өзгерістер болғанын дәлелдейді. Барлық славян жерлерінің арасынан әсіресе Орта Днепр бойы - Киев Русінің болашақ ұйтқысы ерекше көзге түсті. Мұнда соқалы егіншілік, мал шаруашылығы, қолөнер дамыды. Әрқашан егіншіліктен бірінші болып бөлініп шығатын ұсталық кәсібімен қатар қыш өндірісі пайда болды. Сауда дамыды. Бұл кезде словяндар римдік астық өлшеулерлін қолдана бастады. Сірә, славяндар рим қалаларымен астық сатып алысқан болуы керек. Славяндардың жерлерінен б. э. ΙΙ - ΙV ғғ. Римдік күміс ақшалардың толып жатқан көмбелері табылды, бұлар дұшпан тайпалардың шапқыңшылығы кезінде көмілсе керек. Бұл күміс ақшалар славяндар үшін қазына - байлық қана болып қалған жоқ, сонымен қатар оның бір бөлігі ақша ретінде пайдаланылды деген жорамал бар.
Рулардың бекіністі мекен жайлары - қалалары бұл кезде жойылды. Олардың орның үлкен, өзендердің бойында 1 - 1,5 км созылған, бекінісі жоқ деревнялар басты, бұлардың манынан жерлеу алаңдары деп аталатын көлемді молалар табылды.
Славядардың готтармен күресі
ΙV ғ. славяндардың (анттар) Азов теңізінің маңында тұрған готтар-мен қақтығысуы болды. V Ι ғ. тарихшысы Иорданның айтуына қарағанда гот аңыздары гот князьдарының құдіреттілігі және оларға бағынышты тайпалардың сансыз көп екені жөніңдегі асыра айтылған пікірге негіз болды. Буржуазиялық тарихшылар халықтарының тарихында готтарға Шығыс Еуропа жансақтықпен тым зор мән берді.
ΙV ғ. 70 - жылдарының оқиғаларын баяндағанда Иордан росомондар мен анттар жөніңде қызықты деректер келтірген. Гот тайпаларының бірінің (грейтунгтардың, немесе остготтардың) князы Германарихты остготтың князы қатыгездікпен өлтірген қарындасының кегін алмақ болған екі росомон өз ордасында өлтіріп кеткен. Тарихшылар росомондардың тайпасынан славяндардың бастапқыда <<рось>> деп аталған русь тайпасының бағзы заманда алғаш рет аталуын анғарады. Бұл тайпаның жерлері славян мекендерінің оңтүстік шетінде, <<Рось>> өзенінің (Днепрдың оңтүстік тармағы) бассейнінде жатуы және готтардың Қара теңіз бойындағы мекендеріне бәрінен де жақын болуы әбден ықтимал.
Германарихтың мейрасқоры - Винитар шығыс славяндар - анттар-мен соғысты. Бастапқыда ол анттардан жеңіліп қалды, <<бірақ бұдан кейін>>, Иорданның айтуы бойынша, <<батыл қимылдап, зәрелерін кетіру үлгіс ретінде, дарға асылғандардың денелері жеңілгендердің үрейін бұрыңғыдан бетер ұшыруы үшін анттардың Боза деген королын ұлдарымен және жетпіс ақсақалдарын қоса керіп тастайды. Бірақ мұңдай бостандықпен ол бар болғаны бір-ақ жыл билік етті>>.
ΙVғ. Славяндар
V - VΙ ғғ. Славяндардың өндіргіш күштері айтарлықтай өсті. Славян тайпалары қалын қолды жаяу, сондай-ақ атты әскерлер шығарып, жасақтай алатындай, оларды қарумен, жебе, азық - түлік қорымен, ал қажет болған жағдайда теңіз жорығы үшін шағын кемелермен қамтамасыз ететіңдей болды.
Тайпалардың ΙV - VΙΙ ғғ. Қалыптасқан ірі одақтары Византиямен табан тіресе соғыса алатын ұйымның дәл өзі болды. Өкінішке орай, сол уақыттағы әкери жорықтар жөніңде бізге деректер қалдырған Византиялық жазушылар славян тайпаларын да, олар құрған одақтардың да атын білмеді. Оларға славяндардың <<венедтер>>, немесе <<венеттер>> деген ескі жалпы есімі және бастапқы кезде венеттер жерінің шет аймақтарының халықтары жөнінден қолданылған Византия жазушыларының VΙ ғ. славян тайпалары туралы деректері сың көзбен қарауды қажететеді. Византиялықтар славяндардың Днепрдегі, Днестрдегі, Висладағы негізгі территориялары жөнінде мүлде бейхабар болды, олар тек Византия империясына таяу жерге, Дунайдың сол жақ жағасына көшіп - қоңғандарын ғана қадағалай алды.
Шығыс славяндардың мемлекеті құрылуы қарсаңындағы қоғамдық құрлысы
Шығыс славяндар қоғамының VΙ - ΙX ғғ. өндіргіш күштері
ΙΙ - V ғасырларда орманды-дала аймағының шығыс славядар тайпаларының тек шамалы бөлігінде ғана өндіргіш күштердін сол кез үшін жоғары дамығандығы байқалады, осыныңм өзі кейіннен заңды түрде ежелгі орыс мемлекетінің негізгі ұйытқысы болған территорияда таптардың қалып тасуы процессінің жаңадан ғана бастала бастағаны туралы сөз қозғауға мүмкіндік береді. Анттарға белгілі болған және олар көне тіс ағашты, сондай-ақ темір түренді қолданған жер айдау егіншілігі ΙV - ΙX ғғ. орманда аймақтың қалын ішінде, солтүстікке қарай тарады. Оңтүстікте де, солтүстікте де қара бидай, бидай, арпа, сұлы, бұршақ, атбас бұршақ, тары өсірілді. Бақша дақылдарынан шалқан отырғызылды. Техникалық дақылдар (зығыр, сора) егілді. Орманды аудандарда бұрынғысыңша егіншіліктің жерді ағаштан арылту жүйесі, яғни ормандағы ағаштарды шауып, өртеп жібергеннен кейін тұқымды бірден күлге егу қолданылып жүрді. Осының нәтижесінде алғашқы жылдары мол өнім алынып, ал жердің құнарлылығы кеткен соң ол қараусыз қалдырылатың. Үй малдарынан сиыр, жылқы, қой, шошқа, ешкі өсірілді.
ΙX ғ. славяндар мекендеген жерлер едәуір кеңейді. Славяндар Шығыс Еуропадағы ежелгі территорияларымен бірге солтүстік-шығыс угро-фин тайпаларының жерлеріне (Ладоганың бойы, Жоғарғы Волга) қоңыстанды және VΙ - VΙΙΙ ғғ. топ-тобымен қара топырақты өңірді отарлады. Печенегтердің X ғ. шапқыншылығына дейін славяндардың қолында егіншілікке өте қолайлы оңтүстіктегі кең аумақты жерлер болды. Қолөнер мен ауыл шаруашылығы жерді жеке семьяның күшімен өндіруге мүмкіндік беретіндей дәрежеге жетті, рулық қауым көршілес қауымға айнала бастады.
Шығыс славяндардың VΙ -- XΙ ғғ. мәдениеті
Халық даналығының сарқылмас қазынасы - фольклор. Нақ қарастытырылып отырған кезеңге жатқызуға болатын халықтық творчество шығврмашылары сақталмаған. Бірақ, шығыс славяндар фольклорының көне белгілерін талдау және батыс сңтүстік славян материалдарымен салыстыру бірқатар еңбек салты әндерін, жоқтауларды, балалардың тақырлығын тәрбиелейтін жұмбақтарды, адамның табиғатың дүлей күштерімен өзара қарым-қатынастарын бейнелейтің ертегілер, егіншілердің өмірінде маңызы болған ауыл шаруашылық ырымдары және т.б. өте ежелгі деп есептеғуге мүкіндік береді. Балалар мен жас өспірімдердің күш пен ептілікті, батылдықты дамытатын ойындарының көптеген шығар көзі сонау көне заманнан басталады.
Патриоттық сезімдерді тәрбиелеуде эпикалық поэзия өте маңызды роль атқаратын болуы мүмкін, бірақ одан бізге тек жеке үзінділер келіп жетті. Мәселен, <<Игорь полкы туралы сөздің>> авторы XΙΙ ғ. жазбаларында анттардың дунай жорықтарының елесін сақтап, олардың жорық кезіндегі ерлігі баяндаған. Ол соныммен бірге б.э. ΙV ғ. Готтарға қарсы күресте қаза тапқан анттардың князі Бустын (Боздың) өліміне байланысты шығарылған әндерді еске сала кеткен. Византиялық хроникалар славяндардың аварлармен күресі туралы аңыздардан үзінділерді сақтап қалған. Орыстың ΙX -- XΙΙ ғғ. жылнамаларында VΙ -- VΙΙΙ ғғ. Болған бір қатар аңыздар жазылған.
Ертедегі славяндардың қолданболы өнерінің бізге дейін келіп жеткен үлгілері қауымдардан бөлініп шыққан қолөнершілер творчествосының өзгешелігін және дербестігі көрсетеді.
Роси өзенінің бассеиінде VΙ -- VΙΙ ғғ. Жаттатын орыс бұйымдарының өте қызықты қазынасы табылды, оның арасынан әсіресе жалы мен тұйяғы алтынан жасалған күміс аттар және көйлегіне өрнек салынған славян киімді еркектің күміс бейнесі ерекше көзге түседі. Оңтүстік орысаймақтарының VΙ -- VΙΙ ғғ. Күмістен жасалған бұйымдарына адамның денесі, аңдар, құм пен жылан салынған күрделі композициялар тән. Көптеген сюжеттер славядардың VΙ -- VΙΙΙ ғғ. Халықтық өнермен таныстырады.
VΙΙ -- VΙΙΙ ғғ.жазбаның қажеттігі туды. Византияның қызметінде жүрегн славян кязьдары славян сөздерін білдіру үшін грек альфавитының әріптерін қолдана бастады. ΙX ғ. ортасында византиялық миссионер Константи Филосов (Кирилл) Қырыдағы Херсонес қаласында <<орысша жазылған>> құдайға құлшылық ету кітабін көрді.
Славяндардың діні.
Ежелгі славян мәдениетінің елеулі ерекшелігі оның барлық көрністерінің дерлік діни-сиқырлық астарының болуында. Славяндардың нанымдарында қарастырылып отырған уақыттын идеологиялық түсініктері ғана бейнелеіп қойған жоқ, сонымен бірге тім ертедегі уақыттың толып датқан мұралары да қайталанды. Адамның санасы табиғаттың мейрімді және мейрімсіз күштері жөніңдегі жалған ұғымның, дуалау, жалбарыну, құрбан шалу және сиқыршылық әрекеттерінің алуан түрлі салт жораларының көменгімен табиғатқа ықпал жасау мүмкідігіне сену шырмауындаболды. Бейнелеу өнерімен фольклор пұтқа табынушылық түсінікпен ажырамас байланыста еді.
Рулық құрлысқа байланысты болған ата-бабаларға табынушылық жаңа түрге ене бастады. Барлық жерде бірдей өліктерді өртеу және жерлеу отының үстінен үлкен жер үйіндлерін - қорғандар тұрғызу салты таралды. Ол дүниедегі өмірге деген сенім өлікпен бірге түрлі заттардың, қарудың салынуынан көрінді, ал олардың молаларында жыл сайын қасиетті ата-баалардын құрметіне ас беріліп тұрды.дүлей күштерді сақтану үшін қасқыр мен аюдың тісінен жасалған бойтұмарлар, дұғалау қолданылды, өрнеке сыйқырлы белгілер түсірілді. Нәрестенің дүниеге келуі, үйлену тойы, өлім - адамның өміріндегі бұл оқиғалар дұға оқымай, жалбарынбай өткізлмеді.

Әдебиеттер:
1. Семенникова П.И.Россия в мирном сообществе цивилизаций,-М,.1994.
2.Великие реформы 1856-1874./Под ред.Л.Г.Захаровой,Эклофа Б,Бушнелла Дж, /- М,.1992.
3.История 19 в./Под ред.Лависса и Ратбо./
4. СССР тарихы. Ежелгі заманнан 17 ғасырдың аяғына дейін,-А,.1980

3 тақырып. Киев Русі - алғашқы феодалдық ертедегі Орыс мемлекеті - 1 сағат.
* Ауыл шаруашылығы. Қолөнер. Сауда. Қалалар.
* ІХ-Х ғасырлардағы саяси құрылысы.
* Христиан дінін енгізу.
* Ярослав Владимировичтің, Владимир Мономахтың ішкі және сыртқы саясаты.
ΙX -- XΙ ғасырлардағы Киев мемлекеті
Киев Русі тарихнамасы
Киев мемлекетінің тарихын кездейсоқ нәрсе емес, шығыс соавян қоғамының дамуындағы заңдылық процестің белгілі кезеңі деп көрсетуге орыс тарихнамасы XΙX ғасырдың бірінші жартысында алғаш рет талаптанды.
Бұл жөнде Эверс орыс тарихнамасында бірінші орын алады. Ол 1826 жылы <<Русьтардың тарихи ашылуындағы олардың ерте заманғы правосы>> деген кітап шығарды.
Ол Россияның тарихын Рюриктен әлдеқайда көп бұрын, бұл жөнде византиялық деректерде айтыла бастаған кезден (VΙ ғасырдың ортасында) бастап осы айтылған зерттеуде XΙ ғасыруға дейін жеткізеді.
Эверс сияқты, Соловьёв орыс халқының тарихи дамуының ең әуелін ру құрлысынан көреді және орыстың тарихи процесінің негізгі жолы рудан бірте-бірте мемлекетке көшу деп санайды. <<Новгород славяндарының варятарды <<шақыруының>> себебі - ол <<ру жанжалынан>> болған. Алға <<барлық руларды,... олардың барлығына бірдей болатын, ортақ бір старшинаны қол астына...>> біріктіру міндеті қойылды. Бұған, С. М. Соловьёвтың пікірінше, тек <<старшина, князь... басқа, бөтен рудан болған>> күнде ғана жетуге болады.
С. М. Соловьётың пікірінше, варягтарды <<шақыру>> Россия тарихының басталуы болды. Варяг өкіметін Соловьёв <<мемлекеттің негізгі салынудағы алғашқы құбылыс>> деп санайды.
Князьдердің саны өте көбейген кезде, олардың арасында тақ мұрагерлігі үшін таластар басталды. Үлкендік жолымен ағасы Киевті алды; ол өлгеннен кейін Киев тетелес інісінің қолына көшті. Осыған байланысты, қалған барлық князьдіктерде де князьдердің алмасуы болып отырды. Әрбір князь <<баспалдақ ша өрлеу>> (<<Никонов жыднамасының>> айтуы) жолымен Киевке қол жеткізуге ұмтылды, бірақ ол бәрінің қолына бірдей түсе бермеді. Князьдіктер арасындағы <<талас>> күшейген кезде князьдердің біреуінің, Андрей Боголюбскийдің солтүстік-шығысқа, Клязьмадағы Владимирге орнығып алуына тура келді. Мұнда Андрей жаңа князьдердің арасындағы бұрынғы рулық қатынастарды бұзатын ата-мекендік негізде, жеке меншікті иелік құрды, ол тек <<бір князьдіктің жолындағы>> ғана мирас бойынша беріліп отыруға тиіс болды. <<Рулық>> қатынастар <<мемлекеттік>> қатынастармен алмасқан кезде Россия тарихында болған <<үлкен өзгеріс>> кезеңі, міне осындай. <<Мемлекет>> осылайша құрылды. С. М. Соловьёв екі жағдайды қарастырады: 1) мемлкетт, бірте-бірте көбейе беретін князьдік ру бастап келген бірнеше рулардың бірлестігі деп және 2) князьаралық ру қатыснастарын мойындамай, теріске шығару үшін құрылған мемлекет, князьдік жолдардың біреуінің мемлекеті-ата-мекені деп қарастырады; бұл XΙΙ ғңасыдың екінші жартысында және XΙΙΙ ғасырдың басында орнайды. Рулық қатынастар бірте-бірте тіпті құрып бара жатса да, С. М. Соловьёв Киев Русінде сол рулық қатынастар үстем деп сыйпаттайды.
Ждалпы алғанда Соловьёвтың теориясына сүйеніп, В. О. Ключевский оған, дегенменде, маңызды қосымшалар енгізді. Ресми заңдылық жағдаймен қатар Ключевский экономикалық жағдайға да, үлкен мән берді. Словяндардың қоғамдық тұрмысының бастапқы формасы ру құрлысы ыдырап бұзылды және олардың тұрмысы жаңа жағдайда басқа негізде құрылып қалыптасты. Шығыс европалық тегістікке, <<көп жайланып тебінді болмаған және қолсұғылмаған елдерге>> қарай қоныс аударып, <<славяндар тобын жазбастан байтақ кең территорияда ұзақ уақыт отыруға мәжбүр болды, ал қоңысын аударғанда, көп жайлаған орындарды тастап, жаңа орындарға қоңып, бір өлкеден екінші өлкеге құстың келіп-қайтуы сияқты ауысып отырады>>.
Жаңа орындарда ұйымдастырушы күш сыртқы сауда болды. Сыртқы сауда, Ключевскийдің пікірінше, ерте заманғы Русьтің бүкіл шаруашылық кейпін аңықтады. Днепр Русі, Ключевскийдің қарауынша, - егіншілік кәсібінің елі болмай қолөнер-сауда кәсібінің, <<қала>> кәсібінің елі болған.
Қалалық-сауда жүргізетін үлкен-үлкен алты облыстың үстемдігін В. О. Ключевский осы кезеңдегі алғашқы саяси факты деп есептеді. Хронологиялық тәртіппен алғандағы екінші құбылысты ол <<кейбір басқа жерлерге>> варяг князьдіктерінің болуы деп есептейді. Осы екі элементтің қосылуынан келіп, В. О. Ключевскийдің пікірінше, <<Киев ұлы князьдігі>> шығады.
Киев Русінің тарихнасасында А. Е. Пресняков көрнекті орын алды. А. Е. Пресняков өзінің <<ерте заман Русіндегі князбдік право>> деген еңбегінде оның алдындағы әдебиетте үстем болып келген теорияны түбірінен қайта қарастырып, Киев Русінің қоғамдық құрылысының феодалдық базасын мойындауға өте жақын келді. Кейіннен А. Е. Пресняков <<Шығыс Европаның тарихқа дейінгі тағдырларына синтекзінің міндеті>> деген мақаласында Н. Я. Маррдың қортындыларына сүйеніп, Шығыс Европаның ерте заманғы тарихы туралы және онда мекен еткен халықтардың шыққан тегі туралы мәселе қойды.
М. Н. Покровский мемлекетті қоғамның өзінің даму жемісі деп, мемлекет таптық қоғамда туады деп таныды, бірақ ол, X ғасырда да, XΙ ғасырда да шығыс славяндар әлі де болса таптар дегенді білмеді, олай болса, бұл уақытқа оларда мемлекет те болуға тиіс емес, деп сенді. Қалалық сауда Русі туралы Ключевскийдің пікірін зейніне тоқып алып, Покровский Киев Русін, тек өз облыстарын талауға ғана қабілетті қалалар-паразиттер бас болып отырған бірнеше облыстардың шумағы ретінде көрсетті.
Киев мемлекетінің құрылуы
Қоғамдық қатынастар. Киев мемлекеті, немесе Рюриксвичтер державасы екі шығыс-славян мемлекетінің - Киев пен Новгород мемлекеттерінің бірге қосылуынан құрылуынан құрылды. Бұл екі мемлекеттің шығуы да, олардың орасан үлкен Киев мемлекеті болып бірігуі де шығыс славяндарындағы таптық қоғамның белгілі бір даму дәрежесіне ғана мүмкін болды.
Рюриктің мирасқорын - Олегті византиялық деректер де, болғарлық деректер де айтады. Оның аты Рустьтің 911 жылы гректермен жасасқан шартымен байланысты.
Новгород князі Олег, егер жылнамаға сенетін болсақ, Днепрмен төмен түсіп, Киевке дейін келеді де оны өзіне қаратып алады. Осы уақыттан бастап Киев <<орыс қалаларының анасы>>, Киев мемлекетінің орталығы болып алады. Бұл уақыйға, жылнама хронологиясы бойынша, 882 жылы, Олег алдымен Смоленск мен Любечті алып, содан кейін айлакерлікпен Киевті басып алған және онда князьдік құрып тұрған Рюриковичтерден өзге Аскольд пен Дирды өлтірген кезде болды.
Олег жігерлі істер көрсетеді. Ең алдымен ол өзінің жаңа астанасында нығайып алуға және оның айналасындағы қалаларды <<балталап шабуға>> тырысады, Новгородқа ол жыл сайын алым салады және ұлы су жолының бойындағы маңызды-маңызды пункттерді өзіне қаратып алып,көршілес славян тайпаларын - древляндарды, северяндарды және радимичтерді бағындыра бастайды.
Хазарлардан Олег северяндар мен радимичтерді жаулап алды, хазарлар өзінің күшейіп тұрған дәуірінде олардан алым алып тұратын. Днестр мен Дунай арасындағы тайпалардың бір бөлегі көп уақытқа дейін Олег қарсыласып келді, олар тек оның мирасқоры Игорьге ғана біржолата бағынды.
Олег 907 жылы Константинопольге жорық жасаған кезінде.
Олегтің өлген жылының өзінде-ақ Киев мемлекеті едәуір территорияны қамтып алды. Киевке тәуелді жерлер, оның ішінде Новгород те, Киев князінің өкіметін мойындауға, яғни оған алым төлеуге және оның соғыс кәсіп орындарына адамдар беріп жәрдемдесуге мәжбүр болды.
Тілінің, діндерінің, аңыздарының жалпылығының себептерінен болып келген осы славян жерлерінің арасындағы байланыс бірыңғай тұтас өкімет арқылы нығайып бекіді. Киев мемлекетінің құрамына кірген тайпалар алымнан басқа, Киев князіне әскери күш те беріп тұруға міндетті болды. Князьдер мен жасақшылардың қолына түскен алым-салықтар товарға айналып, көбінесе шетелге, алдымен Византияға, ал бір бөлігі жасақтарды қаруландыруға және екпіндеп өсіп келе жатқан мемлекеттің былайғы керектеріне кетті.
Киев Русінің батыс аудандарында шиеленісу көбірек болды. Олегтің көзі кғетісімен-ақ древляндар Киевке қарсы көтерілді, сондықтан Олегтің мирасқоры Игорь оларды қайтадан бағындыруға тиісті болды.византия тарихшысы Лев Диакон қуатайтын жылнама жыйнағының хабарына қарағанда, Игорьді алым жыйнап жүрген кезде древляндар өлтіріп кеткен. Оның жесір қалғанг әйелі Ольга көтерілісті қаталдықпен басты.
Олегтен кейін X ғасырдың бірінші жартысында Русь Каспий теңізінің батыс жағалауына екі рет жорық жасады (913 - 914 және 944 - 945) және жылнама әңгімесіне қарағанда Византияға да екі рет жорық жасаған.
Игорь жорық жасап 941 жылы Константинопольге барды, бірақ онысы сәтсіз болды. Оның кеме-қайықтары бүтіндей <<грек отымен>> өртеніп кетті
Игорь өлгеннен кейін оның жесір қалған әйелі Ольга 957 жылы көпр нөкермен Константинопольге барды. Ол Игорьдің шартын қайтадан жаңғыртуы мүмкін; оның Византия императоры Константинге <<жәрдемге сарбаз>> жіберуге уағыде бергені мәлім.
Святославтың князьдік құруы. Киев мемлекетінің әсіресе күшейген кезі Святославтың (ол 927 жылы өлген) және оның баласы Владимирдің (978 - 1015) тұсында болды.
Святослав ірі-ірі халықаралық уақиғаларға белсене қатысушылардың бірі болып табылады, ол көбінесе басқа мемлекеттердің келісімі бойынша қыймылдаған. Святослав 964 - 966 жылдары Киевтің солтүстік-шығыс жағындағы вятичтерді жаулап алып, Сірә, ділге дейін жеткен болуы, онда болғармен соқтығысқан болуыц керек жұмыссады, орыс жерлерін қайтарып алу жолында олармен күресті бұрын Олег бастаған болатын.
Князь Владимир Святославич. Владимир уақыты (978 - 1015) - Рюриковичтер державасының <<ең жоғарғы пункті>> болды. Владимир бүкіл Русьтің өкімет билігін өз қолына ұстап тұруға, мемелекеттің шекараларын кеңейтуге, оны жаудың шабуылдарынан қорғауға тырысты. <<Заман жылдарының хикаясы>> Владимирдің хорваттарға, поляктарға, ятвягтарға бірсыпыра жорықтарын санап көрсеттеді.
Русьтің шоқынуы. Русьтің шоқынуы туралы шатысқан мәселе әлі де болса барлық жағынан толық шешілген жоқ. Владимирдің өзінің шоқынған орынын (Корсунь, Киев, Василёв) және киевляндардың шоқынған орнын (Днепр, Почайна өзені) көрсететін бірсыпыра қайшы нұсқалар бар, бірақ христиан дінін қабылдаудың әлеуметтік мәні өте айқын.
Мемлекеттік дін ретінде христиан дінін қабылдау Киев қоғамының идеологиясындағы үлкен алға басушылықты дәлелдейді.
Христиан діні Руське әлдеқашаннан бері-ақ ене бастады. Ресми түрде мемлекеттік дін болып танылғанша, христиан діні орыс қоғамына жеткілікті дәрежеде еніп және ең алдымен, халықтың жоғарғы топтарының арасынан осы жолды ұстаушыларды тауып үлгерді.

Әдебиеттер:
1.История России.Уч. пособие. Горимов М.М,.Горекий А.А.(/Под редС.В Леонова./)-М,.1998.
2. История 19 в./Под ред.Лависса и Ратбо./
3.Греков Б.И,.Шацилло.Эволюция политической структуры Россиив.к 19-нач. 20 в.История России,-М,1988

4 тақырып. ХІ-ХІІ ғасырлардағы Русь мемлекеті тарихынан - 1 сағат
* ХІ-ХІІ ғасырлардағы Орыс жерлері.
* Орыс жерлерінің саяси және мәдени байланыстары.
* Орыс жерлерінің ұстанған сыртқы саясаттағы негізгі бағыттары, жағдайлары ІХ-ХІІ ғғ.
ХІІ ғ мен ХІІІғ бірінші жартысындағы Орыс жерлері мен князьдықтары.
Киев книзьдығы.
ХІІ ғ орта шенінің өзінде Киев князьдығының билігі Днепрдің тармақтары - Тетерево, Ирпень өзендерінің бойындағы жерлер мен Киевке вассалды <<Қара клобуктар>> мекендеген, жартылай автономиялы Поросье енген Киев князьдығының өзінде ғана жүретін болды. І Мстислав кейін Киев князьі болған Ярополктың басқа князьдардың <<ата-мекенін>> бір өзі билемек болған әрекеттеріне үзілді-кесілді тыйым салында.
Киев жалпы орыстық маңызынан айырылуға қарамастан , оган ие болу жолындағы күрес моңғолдардыңшапқыншылығына дейін тоқтамады. Киев тағын мұра етудің ешқандай кезектігі сақталмады, сондықтан да ол князьдардың өзара тайталасушы топтары күшінің ара салмағына және көп ретте құдіреттті Киев боярлары мен <<Кара клобуктардың>> пиғылы кімнің жағында екеніне байланысты қолдан қолға өтіп жаттты. Киев үшін жалпы орыстық күрес жағдайында жергілікті боярлар қырқыстарды тыюға және өз князьдығында тұрақтылықты орнатуға талпынды. Боярлардың 1113 ж Владимир Мономахты Киевке шақыруы , кейініректе боярлар күшті және өздеріне ұнамды князьді сайлау әрі онымен өздерінің территориялық - корпоративтік мүдделерін қорғайтын <<ряд>> жасау <<праволарын>> негіздеу үшін пайдаланған үлгі-өнеге болды. Боярлар бұл рядты бұзған князьды оның бақталасының жағына шығу немесе астыртын сөз байласу арқылы құртып отырды.Князьдардың Киев үшін қырқыстары Киев жерінде жиі болып тұратын соғыс аренасына айналды, бұлардың барысында қалалар мен селолар ойсырап, олардың халқы тұтқынға әкетілді. Киевтің өзі де оны жеңіп алған князьдардың тарапынан да , сонщдай-ақ жеңіліске ұшырап, оны қалдырып кетуге , сөйтіп өз ата мекеніне қайта оралуға мәжбүр болғандардың тарапынан да мейірімсіз ойранға ұшырап отырды. Мұның бәрі ХІІ ғ байқала бастаған Киев жерінің біртіндеп құлдырауына, мұндағы халықтың князьдардың өзара қырқысуынан зардапты біршама кем тартқан және іс жүзінде қыпшақтардың қоглы жетпейтін елдің солт және сол-бат аудандарына ауысып кетуін алдын-ала айқындады.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Кучкин В.А. Формирование государственной территории Северо-восточной Руси в Х-ХІVвв. М. 198

5 тақырып. Русьтегі феодалдық бытыраңқылық кезеңі ХІІ-ХІІІ ғғ. - 1 сағат
* Феодалдық бытыраңқылықтың әлеуметтік-экономикалық және саяси алғышарттары, зардаптары.
* Феодалдық бытыраңқылықтың мәні.
* ХІІ-ХІІІ ғғ. Бірінші жартысындағы орыс жерлері.
* Русьтің халықаралық жағдайы.

Владимир-Суздаль княздығы
ХІ ғ ортасына дейін Ростов-Суздаль жерін Киевтен жіберілдетін посадниктер басқаратын. Оны шынайылап <<князьдандыру>> бұл жер кіші <<Ярославичке>>-Всеволод Переяславскийге тиіп, оның ұрпақтарына атадан қалған <<болыс>> ретінде бекігенен басталды.
ХІІ-ХІІІ ғ Ростов-Суздаль жері өзін Русьегі аса күшті жерлердің қатарына қосқан хэкономикалоық және саяси өрлеуді басынан кешіреді. ХІІ ғ 30-жылдарының басында Мономахтың ұлы Юрий Владимирович Долгорукийдің басқаруы тұсында Ростов-Суздаль жері тұңғыш рет тәуелсіздікке ие болды. Князьдардың барлық қырқыстарына араласатын, өзінің <<ұзын қолдарын>> өз князбдығынан алыстағы қалалар мен жерлерге созатын Юрийдің әскери-саяси белсенділігі оны Русьтің ХІІІ ғ орта шеніндегі саяси өмірінің ең басты қайраткерлерінің біріне айналдырылды. Юрий бастаған және оның ізбасарлары жалғастырған Новородпен күрес, Волго Болгариясымен соғыс княздықтың шекаралары Подвинье және Волго Кама жерлеріне қарай кеңейе берудің бастамасын салып берді. Бұрын Черниговқа қарай бой бұрған Рязань мен Муром да Суздаль княздарының ықпалына түсті.
Андрей Юрьевич Боголюбскийдің князьдық құруы (1157-1174жж) Суздаль княздығының өз князьдығынң орыстың басқа жерлеріне саяси гегемониясы үшін күрестің басталуымен аталып өтті. Ұлы князь деген титулдан дәмеленген, Новгород та өзіне толық бағындырып алғысы келген және басқа князьдарды оның Русьтегі басшщылығын мойындауға мәжбүр етпек болған Боголюбскийдің атақ құмарлық әрекеттері сәтсіздікке ұшырады. Алайда удельдік князьдарды Русьтің аса күшті князьдықтарының біріндегі билеп төстеушісі әміршіге бағындыру негізінде елдің мемлекеттік-саяси тұтастығын қалпына келтірудің ендігі бой көрсете бастаған тенденциясы нақ осы әрекеттерден өз бейнесін тапты.

6 тақырып. Орыс халқының жат-жерлік шапқыншыларға қарсы күресі ХІІ-ХІІІ ғғ. - 1 сағат
* Неміс және швед феодалдарының Руське агрессиясы.
* Монғол-татар шапқыншылығының басталуы.
* Алтын-Орда. Қоғамдық-саяси құрылымы.
* Монғол-татар езгісінің орнығуы және оның зардаптары.
Чернигов және Смоленск князьдықтары.
Днепрді бойлаған екі ірі князьдықтың экономикасында және саяси құрылысында шығыс славяндар мәдениетттің негізгі ошақтары болған басқа орыс князьдықтармен көп ұқсастықтары болды. Мұнда ІХ-Хғ өзінде және боярлық ірі жер иеленушілік қалыптасты, қолөнер өндірісінің орталықтарына айнала бастаған, маңайдағы селолық аймақтарға қызмет көрсетіп қана қоймай, сонымен бірге дамыған сыртқы байланыстары бар қалалар тез өсті. Шығыс Европаның аса маңызды сауда жолдары Волганың, Днепрдің және батыс Двинаның жоғарғы жағы тоғысып жатқан Сммоленск князьдығының әсіресе батыспен кең сауда байланыстарын жасады. Новгород феодалдық республикасы. ХІІ ғ анағұрлым дамыған орыс жерлерінің бірі-Новгород жерлерінде князьдік монархиялардан, өзгеше ерекше бір саяси құрылыс қалыптасты. Ильмен және Чуть көлінің аралығында Волхов, Ловать, Великая, Молога және Мста өзендерінің бойында жатқан жерлер Новгород-Псков жерінің ежелгі кіндігі болатын.

7 тақырып. ХІҮ-ХҮ ғасырларда Орыс жерлерінің Мәскеу төңірегіне бірігуінің басталуы - 1 сағат
* Бірорталыққа бағынған мемлекеттің құрылуының әлеуметтік-экономикалық алғышарттары.
* Мәскеу төңірегіне бірігудің басталуы.
* Монғол-татарларға қарсы күресте Мәскеу князьдігінің ролінің арта түсуі.
* Монғол езгісіне қарсы күрестің басталуы. Куликово шайқасы.
XIV-XV ғасырларда Орыс жерлерінің бір орталыққа, Москва төңірегіне бағынған мемлекетке бірігуі
XV ғасырдың аяғы мен XVI ғасырдың басында орыс халқының өздерінің мемлекеттік бірлігі мен ұлттық тәуелсіздігі үшін екі ғасырдан астам жүргізген ерлік күресі орыс жерлерін ір орталыққа - Москва төңірегіне бағынған Русь мемлекетіне бірігумен аяқталды.
Феодалдық бытыраңқылықты жеңу және феодалдық құрылыс шеңберінде орталықтандырылған мемлекет құру процесі - тарих ғылымы алдында тұрған ортақ проблемалардың бірі. Мемлекетті таптан жоғары өз алдына саяси күш деп қарап, көрнекті жеке адамдардың қызметі арқылы тарихтың дамуын белгілейтін орыстың дворяндық және буржуазиялық тарихнамасы Русьтегі орталықтандырылған мемлекеттің құрылуын москвалық князьдардың <<иеліктерінің>> өсуіне немесе олардың <<өкіметтерінің>> <<жиналуына>> әкеліп соқтырды. Оған географиялық, саяси немесе экономикадық тәртіптер де негіз қалаған еді.
Совет ғалымдары орталықтандырылған Русь мемлекетінің құрылуындағы проблемаларды зерттеуде К.Маркс және Ф.Энгельс ашқан феодалдық құрылыстың негізінде материалдық қоғамдық өндірісті дамытудың белгілі бір сатысы мен қоғамдық қатынастарда, орталықтандырылған мемлекеттің пайда болуының тенденциясы орта ғасырда тарихи прогрестің аса маңызды тетігіне айналған, өздерінің ұлттық мемлекетін құруға талпынған ұқсас тілдердің этникалық топтарынан хлықтардың қалыптасуының тарихи заңдылығына сүйенеді.
XIII-XV ғасырларда болған көптеген Еуропа мемлекеттерінде, мемлекеттік саяси орталықтандырудың негізіне жататын әлеуметтік-экономикалық және саяси факторлардың барлық ортақтығымен қатар орталықтанған Русь мемлекетінің құрылуында кездескен өздеріне тән ерекшеліктері де болды.
Монгол-татар шапқыншылығынан қалған алтынордалық ауыр басқыншылықты тереңдеткен өте-мөте ауыр жағдайлар орыс жерлерінің экономикалық жағынан дамуына кедергі жасады, олардың монгол шапқыншылығынан құтылған алдыңғы қатарлы Батыс Еуропа елдері дамуынан қалып қоюдың бастамасына негіз салды. Феодалдық бытыраңқылықты сақтауға және феодалдық-крепостниктік қатынастың нығаюына көмектесті. Русьтегі феодалдық шаруашылықтар жүйесінің әлі тартылмаған және пайдаланбаған аса кең көлемде жер мен адам қорлары орыс жерлерінде XIV-XV ғасырларда жалғасқан феодализмнің тереңірек, кең көлемде үдемелі дамуының негізі болды. Русьтегі саяси орталықтану елдің экономикалық қарым-қатынасын жеңу процесінің бастамасынан едәуір озып кетті және ұлттық тәуелсіздік жолында, сыртқы агрессияға тойтарыс беруді ұйымдастыру күрестерін тездетті. Бірігу тенденциясы барлық орыс жерлерінде пайда болды. Бірігу процестерін басқарған Москваның ұлы князьдары үстем таптың негізгі бұқарасы тарапынан қолду тапты. Бірігу процесін басқарған Москваның ұлы князбдары еркін сауда жасауға, бүкіл ел бойынша рынок байланысын нығайтуға кедергі жасайтын феодалдық бытыраңқылық қалқанын жоюға құштар қала тұрғындарын, әлді ұлы князьдық өкіметтің тұсында бәрінен еңбекші халық бұқарасы зәбір көрген феодалдық ала ауыздықтың қарсылығын басу үшін өкіметтің орталықтандырылған күшті аппаратын құруға мүдделі үстем таптың негізгі бұқарасы тарапынан қолдау тапты.
Русь мемлекеті XIV-XV ғасырлар бойы феодалдық жер иеленушілік пен шаруашылықтың ұлғаюы, крепостниктіктің дамуы, тап күресінің шиеленісуімен феодалдық негізде қалыптасты. Бірігу процесі XV ғасырдың аяғында феодалдық крепостниктік монархияның құрылуымен аяқталды.
XV ғасырдың аяғында Русь мемлекетінің негізгі территориясы Владимир-Суздаль, Новгород-Псков, Смоленск және Муром-Рязань жерлері мен Чернигов князбдығының бірқатар жерлерінен құралатын. Ұлы орыс халықтары мен Русь мемлекетінің қалыптасуының территориялық өзегі Владимир-Суздаль жері болды.
Монгол-татар шапқыншылығы қол үзген бұл жерлер (бұрында олар мен бірге жиынтық бірыңғай Русьті құрған жерлермен бірге) әлі де тоқтамаған алтынордалықтардың шабуылы мен батыстан жасалған агрессиядан әлсіреген, орыстар мен батыс орыстар князьдықтары өздерінің тұтастығы мен тәуелсіздігін сақтап тұра алмады, сөйтіп XIV ғасыр бойы кейбір бөлігі литва Ұлы князьдығы құрамына кірді, кейбір бөлігін Польша мен Венгрия басып алды. Олардың тарихи дамуының өзіндік ерекше жолы бар, оның өзі туысқан ұлы орыс халықтары тарихына украин және белорус халықтарының қосылуының негізін қалады.

8 тақырып. Бірорталыққа бағынған Орыс мемлекетінің құрылуы және нығаюы (ХҮ-ХҮІ ғғ.) - 1 сағат
* Орыс жерлерінің бірігуінің аяқталуы. Алтын-Орда езгісінің жойылуы.
* ХҮ-ХҮІ ғғ. Орыс мемлекетінің саяси құрылысы.
* Ішкі саяси күрес. Шіркеу және мемлекет.
* ХҮІ ғасырдағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуы.

XIV-XV ғасырларда орыс жерлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуы
Ауыл шаруашылығы
Ауыл шаруашылығында өндіріс күштерін, оның өнімділігін дамыуда ең бастысы жыртылған жерлердің көлемін арттыру және жерді өңдеудің әдістерін жетілдіру болды. XIV-XV ғасырларда ауыспалы егістің басты жүйесі үш танапты және қос танапты егіс болды, алайда әсіресе жаңа жерлерді алғашқы кезеңдерінде кез келген жерді кесіп жырту, ауыспалы және қималы егістік сақталды. Жер жыртатын негізгі құрал темір тістері бар темір соқа болып қалды, өйткені ол орманды аймақтың табиғи-жер жағдайына тиімді еді. Үш танапты егістің дамуымен жерді көңмен қоректендіру тәжірибесі енді.
Жыртпалы егіншілік мал өсірумен, бақша және басқа әртүрлі кәсіптермен (балық аулау, аң аулау, бал өсіру, тұз, шөпті және батпақты темір рудаларын іздеп табу және т.б.) ұласты. XIV-XV ғғ. бал арасын өсіру практикаға енді. Шаруалар мен феодалдардың натуралды шаруашылығы негізгі өндірісті және жеке меншік қажеттілігін қанағаттандыратын көмекші үй шаруашылығы мен вотчиналық қолөнерден айырып алғысыз еді. Шаруалар мен феодал шаруашылығының рынок байланысы өте әлсіз және жүйесіз болып қала берді. Әйтсе де, шаруалар кәсіпшілікпен, тұз бен темір кенін өндірумен шұғылданатын, ал феодалдар сыртқы рынокқа аң терісі мен теңіз кәсіпшілігін шығаратын Новгород жерінің кейбір аудандарымен анағұрлым тығыз байланыста болды.
Феодалдық жер иеленушілік
XIII-XV ғасырларда феодалдық мемлекет пен феодалдық вотчиналар еркін шаруақауымын толықтай сіңіріп, феодалдар іс жүзінде жерді иемденуде шаруаларды өздері экономикалық және саяси жағынан билеуге мүмкіндік беретін монопольдық правоны бекітті. Мемлекетке феодалдық тәуелді қауымдық шаруалар мекендеген, <<қара>> деп аталатын жерлердің және светтік, діни феодалдардың вотчиналық жерлеріәнің жоғарғы иелері деп есептелді. Өздерінің домениалдық кейіннен сарайлық деп аталған жерлерінде князьдар дәл вассалдар сияқты вотчина иелері болды. Новгород феодалдық республикасындағы жоғарғы жер иесі <<Ұлы Новгород мырзасы>> болатын, Новгородтың князьдармен келіс сөздерінде Новгород республикасында жерді тек қана новгородтық веченің рұқсат етуімен сатып алуға болатындығы әрдайым атап көрсетілген.

9 тақырып. Иван Грозный басқаруы кезіндегі Ресей - 1 сағат
* Иван Грозный басқаруы кезіндегі саяси жағдай.
* Иван Грозныйдың қайта құрулары. 1549-1563 жж.
* Опричнина.
* шаруаларды бекітудің етек алуы. ХҮІ ғасырлардағы аграрлық төңкеріс.
* Иван грозный - тарихи тұлға. Оның жеке басына және қызметіне берілетін баға.
XVI ғ. 50-80 жылдарындағы Ресей мемлекетінің ішкі жағдайы мен сыртқы саясаты. Ливон соғысы. Опричина.
XVI ғасырдың 50-ші жылдарындағы ішкі жағдай
Ресей мемлекетінің ішкі жағдайы әлі де осал болып қала берді. Өйткені князь-бояр оппозициясы елде самодержавие билігінің орнатылуымен келіскісі келмеді және өздері пайдаланып келген артықшылықтардың сақталып қалуын талап етті. 1553 жылы патшаның аяқ астынан ауруға шалдығуы, оның айналасындағы ең жақын топтың өз арасындағы елеулі қайшылықтардың бар екенін байқатты. Патша қайтыс бола қалған жағдайда оның әлі жасы жетпеген ұлы Дмитриге адал болу жөнінде ант ету керек деп бұйырыла тұрса да шонжарлардың бір тобы баяғы боярлар билігі тұсында өлтірілген старицкілік князьдың баласы Владимир Андреевичке адал болу жөнінде ант ете бастады. Бұл ант бергендердің арасында <<Таңдаулылар радасының>> кейбір мүшелері де, соның ішінде патшанынң діни қамқоршысы Сильвестр де болып шықты.
Реформалардың жалғасы
Бірқатар жаңа реформаларды жүзеге асыру жалғасын тапты. Оның ішіндегі ең ірісі 1555-1556 жылдары жүргізілген ел үстінен күнелтуді жою болды. Шекарадағы қалаларда әскерлерге басшылық жасайтын қызымиет адамдары - воеводалар тағайындалды, оларға кейінірек сот-әкімшілік билігі де беріле бастады. Басқа жерлердің барлығында да басқарудың өзіндік жүйесі еңгізілді. Дәулетті қара соқалы шаруалардан, саудагерлердің басшыларынан земство старосталары сайланатын болды. Олар салық салумен, борыш белгілеумен және сот істерімен айналысуы тиіс еді. Жүзеге асырылуы XVI ғасырдың 70-жылдарына дейін созылған земство реформасы жергілікті басқару ісіне қызымет етуші дворяндар мен көпестердің қатысуына неғұрлым кең мүмкіндіктер бере отырып, басқаруды бір орталыққа бағындыруды күшейте түсті. Өйткені сайланған адамдар үкімет мекемелеріне бағынышты болды және мемлекеттік аппараттың белгілі бір буындары болып есептелді. Земство старосталарының қызметін қадағалауды губа старосталары, ал солтүстіктегі қара соқалы волостықтарда - Мәскеу приказдары жүзеге асырылды.
Ливон соғысы туралы шешім.
<<Таңдаулылар радасының>> ақыры
Бір орталыққа бағындырылған мемлекетті нығайту міндеттері оның Батыс Европа елдерімен байланыстарын күшейте түсу қажеттігін алға қойды. Енді, Шығыстағы қауіпсіздік проблемасы шешілген кезде, ерекше маңызды мәні бар мәселеге - теңіз жағалауына шығу жолындағы күреске кірісуге болатын еді. Әрине, ол кезде Иван Грозный <<буржуазиялық өркениетті>> дамыту жөнінде өзінің алдына саналы мақсат қоя алған жоқ. Бірақ ұлы географиялық жаңалықтар ашу дәуірінде теңіздегі сауда жолдарына ие болу есебінен тез байып шыға келген Европа елдерінің тәжірибесі мемлекеттік қазынаны байыта түсу үшін сауда ісін дамытудың қаншалықты зор мүмкіндіктер ашатынын айқын көрсетіп берген еді. Теңіз жағалауларына дамып келе жатқан көпестер де құштар еді, ал Прибалтика жерін өсіп келе жатқан дворяндар қажетсінді.
Прибалтика халықтары және Ливон ордені
Ресей мемлекеті Ливониямен болатын соғыста неміс феодалдарының тепкісінен қатты азап шеккен жергілікті Прибалтика халықтарының да қолдауына ие боламыз деп есептеді. Бұл тепкінің кедергі жасап келген әсерінің күштілігі сонша, латыштар мен эстондар ана тілдегі жазу-сызуы XVI ғасырдың екінші ширегінде ғана пайда болды. Эстондар мен латыштардың сол кездегі фоьклоры бұл халықтардың азаттықа ұмтылысын бейнеледі.
Ливон соғысының барысы
Тиісті дипломатиялық және әскери әзірліктен кейін IV Иван 1558 жылы Ливон соғысын бастады. Соғыстың тікелей сылтауы орыс жерінде қызымет етуге шақырылған жүзден астам маманды Ливон орденінің ұстап қалуы болса, оның себебі ретінде ұзақ жылдар бойы <<Юрьев салығын>> төлемей келгені жөнінде талаптар ұсынылды. Оның үстіне, Ливония 1557 жылы Польшамен одақ құру жөнінде шарт жасасты. Соғыс орыс әскерлерінің жеңісімен басталды. Нарва мен Дерпт алынды, орыс әскерлері 1558 жылдың жазында-ақ Балтық жағалауында тұрды. Әскерлер енді Ревель мен Ригаға шабуыл жасады, Шығыс Пруссия мен Литваның шекараларына дейін жетті. Прибалтика халықтарының ежелгі жауы болған Ливон ордені жергілікті халықтардың қимылына арқа сүйеген орыс қаруының соққысынан быт-шыты шыға бастады. Бірақ көп ұзамай соғыстың барысы өзгеріп сала берді. Феодал шонжарлары Балтық жағалауына онша қызыға қоймады, олардың өз меншіктеріндегі жердің тағдыры әлдеқайда қаттырақ толғандырды, Олар Батыстағы соғыс Қырым хандығына соққы беру, сөйтіп байлығы мол құнарлы даланың қауіпсіздігін қамтамасыз ету сияқты басты міндетті шешуден аулақтатып әкетеді деп түсінді. <<Таңдаулылар Радасының>> көрнекті мүшелері Ливон соғысына қарсы болды.Соғыс қимылдары қайта басталған 1560 жылдың көктемінде Ливон ордені өмір сүруін тоқтатты, ал оның территориясын бөлісу одан ары жүріп жатты. Солтүстік Эстония швед королінің қол астында қалды. Равел де соған бағынды. Литваға вассалдық тәуелділікте болатын Курляндия герцогтығы құрылды. Сильвестр Словецкий монастырына айналды, ал Адашев - соғыс жүріп жатқан майдан даласына жіберілді де, көп ұзамай өлді.Ливон соғысының аяқталуы.70-жылдардың екінші жатысында Прибалтикада орыс әскерлерінің жаңа шабуылы басталды да, оның бүкіл территориясы дерлік иемденді. Бірақ бұл табыс ұзаққа бармады. 1578 жылы орыс әскерлері бірқатар жеңілістерге ұшырады. 1579 жылы шведтер Новгород жеріне басып кірді, ал Польшаның жаңа королі Стефан Баторий Полоцкіні атой салып кетіп, бірден алып қойды.
Әдебиеттер:
1. Скрынников Р.Г.Опричный террор.М. 1969
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

10 тақырып. Жаңа заман дәуіріндегі Ресей (ХҮІІ ғ.). Орыс тарихындағы жаңа кезеңнің басталуы - 1 сағат
* ХҮІІ ғасыр оқыиғаларына жалпы шолу.
* Территориясы. Ресей мемлекетіндегі әулеттік жіктелу.
* Әлеуметтік-экономикалық даму мәселелері.
* Мәдени дамуы.
Сибирь тундрасы мен тайгасының кең-байтақ қойнауларын орман аралас далалары мен қара топырақты аймақтарын орыстар келгенге дейін 200 мыңнан сәл-ақ астам адам мекендейтін еді. Приамурье мен Приморье аудандарында XVI ғасырдың орта кезінде 30 мыңға жуық адам тұрды. Сибирь халықтарының этникалық және тіл құрамы өте-мөте алуан түрлі еді. Тундра мен тайгада өмір сүрудың аса ауырлығы және халықтың мейлінше шашыранды орналасуы Сибирь халықтарында өндіріс күштерін өркендетуді барынша тежеп келді. Ол халықтардың көпшілігі орыстар келгенге дейін патриархалды-рулық құрылыстын әр түрлі сатыларында болды. Тек Сибирь халықтаны ғана феодалдық қатынастардың қалыптасу сатысында еді.
Сибирьдің солтүстік халықтарының шаруашылығында аңшылық пен балық аулау жеткілікті орын алды. Жеуге жарамды өсімдіктер жинау көмекші роль атқарды. Мансилер мен хантылар да буряттар мен Кузнецк татарлары сияқты темір өндіретін. Неғұрлым артта қалған халықтар әлі тас құралдарын пайдаланатын. Үлкен семья (юрт) 2-3 және одан да көп жерлерде бірнеше семья мекендейтін. Солтүстік жағдайда мұндай юрттар өздері дербес поселке - селолық қауым еді.
Обь өзенінің бойында остягтар (хантылар) тұрды. Олардың басты кәсібі балық аулау болды. Балықты тағам етті, оның терісін өңдеп одан киім тікті. Уралдың орманды беткейлерінде вогулдар тұрды, олар негізінен аңшылықты кәсіп етті. Остягтар мен вогулдарда ру шонжарлары билейтін князьдықтар болды. Князьдықтар балық аулау кәсібіне, аң аулайтын орындарға иелік ететін, оның үстіне оларға аз тайпаластары <<тартулар>> да әкеп тартатын. Князьдықтар арасында соғыс оты жиі-жиі бұрқ ете қалатын. Қолға түскен тұтқындар құлға айналатын. Солтүстік тундрада бұғы шаруашылығымен айналысатын ненецтер дұрды. Олар табын-табын бұғылармен жайылымнан жайылымға ұдайы көшіп-қонумен жүретін. Ненецтер бұғыны азық етті, терісін әрі киім, әрі баспана етті. Оларда кеңінен тарған кәсіптің түрлері балық, поляр түлкісін, жабайы бұғылар аулау болды. Ненецтер ру болып тұрды, ол руларды князьдар басқарды. Одан ары Енисейден шығысқа қарай, эвенкілер (тұңғыстар) тұрды.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

11 тақырып. ХҮІІ ғасырдың екінші жартысындағы Ресей. Дүрбелең кезең. Мәскеу князьдығындағы дағдарыс - 1 сағат
* Династиялық дағдарыс.
* Әлеуметтік дағдарыс.
* Саяси дағдарыс.
* Ғасыр соңындағы оқиғалар.

12 тақырып. Дүрбелең кезеңнен кейінгі Ресей - 1 сағат
* Дағдарыстан шығу жолдары.
* Абсолютизмнің қалыптасуы.

13 тақырып. І-Петр басқаруы кезіндегі Ресей - 1 сағат
* ХҮІІ ғ. соңы - ХҮІІІ ғ. басындағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуы.
* Қайта құрулардың қажеттігі.
* Қайта құрулар, олардың негізгі бағыттары.
* Ресейде абсолютизмнің орнығуы.
* ХҮІІІ ғ. басындағы ішкі және сыртқы саясат.
* Қайта құрулардың тарихи маңызы.
Егіншілік жүйесінде, еңбек құралдарының құрамында және ауыл шаруашылық дақылдары мен агротехникасында XVII ғасырдың аяғы - XVIII ғасырдың алғашқы ширегінде қандай да бір елеулі өзгерістер бола қойған жоқ.
Феодалдық меншік, шаруалардың қожаларына және мемлекетке міндеткерліктері, салық жүйесі, помещиктердің шаруаларға үстемдігі жөнінен орасан зор елеулі өзгерістер болды. XVIII ғасырдың алғашқы ширегінде феодалдық жер иеленушіліктің екі формасының бірігуі аяқталды.1714 жылы бірыңғай мұрагерлік жөніндегі указ бойынша дворяндардың барлық поместьелері вотчинаға айналды, жер де, шаруалар да помещиктің толық, шектеусіз меншігіне көшті.
Бірыңғай мұрагерлік туралы указ феодалдар табының бірыңғай тапқа - дворян сословиесіне - бірігіп, нығаюын аяқтады және оның үстемдік етуші жағдайын бекіндірді. Бірақ бұл процестің екінші жағы болды. Помещиктер және бұрынғы вотчина иелері тұрақты армия мен флотта, өкімет аппараты мен басқару орындарында қызмет атқаруға тиіс болды. Бұл қызмет дворяндардың жорық кезіндегі жасақтағы қызметі емес еді, керісінше, тұрақты, міндетті, өмірлік қызмет болды. Дворяндар біресе солдат, біресе матрос, біресеАнглия немесе Голландия кеме верфьтерінде ұста болып жүрді, біресе оларды Сибирьге, Камчаткаға, Орта Азияға алыс экспедицияға, біресе бекіністер немесе каналдар құрылысына жіберді. Осылардың бәрі дворяндардың күшті наразылығын тудырды және олардың белгілі бір бөлігі елдегі жағдайды әбден қиындатып, неше түрлі заговорларға қатысып тұрды.
Шаруалардың мемлекеттік міндеткерліктері
XVIII ғасырдың бірінші ширегіндегі феодалдық қанаудың өсуі салық алудың және барщина мен оброк мөлшерінің өсуімен шектеліп қойған жоқ. Бұл уақытта мемлекеттік міндеткерліктер орасан зор көлемде өсті, оның құны, кейде, жан басынан алынатын салық мөлшерінен де асып түсті. Армия мен флот үшін жем-шөп, азық-түлік, қару-жарақ, оқ-дәрі тасу шаруалардың міндеткерлігіне жатты. Жаңа астананы, порттарды, каналдарды, металлургиялық заводтарды және завод бөгеттерін, верфьтерді салумен байланысты жұмыстардың бәрін: тас, кірпіш, ағаш тасу, орасан зор көлемдегі қазу т.б. жұмыстарды тек қана шаруалар істеді, солар ғана кеме жасайтын ағашты дайындап, тасып берді.Кей жағдайда бұл жұмыстарға мүлдем ақы төленбеді, ал кейбір жағдайда таза номинальды болды.
Бұның үстіне, шаруалар, ең алдымен мемлекеттік шаруалар төмендегідей міндеткерліктерді атқарды: жол-жолды салу және дұрыс ұстау, жәмшіктік-почтаны, қазыналық жүк пен лауазымды адамдарды тасу, орын-әскерлерді орынмен қамтамасыз ету.
Рангілер туралы табель
Поместьені вотчинаға айналдырған бірыңғай мұрагерлік туралы указдан соң, 1722 ж. <<Рангілер туралы табель>> шығарылды. Табельдің шығарылуы текшілдік принципінен біржола қызмет көрсету және қызметке жарамдылық принципіне көшуді білдірді. Табель дворяндардың міндетті түрде қызмет атқаруын тағайындады, оны олар 14 қызмет сатысынан тұратын шен сатысының ең төменгісінен бастауға тиіс болды: армияда прапорщиктен бастап капитанға дейін, азаматтық қызметте - коллегия тіркеушісінен титуляр советникке дейін - 6 обер-офицерлік шен; армияда- майордан бригадирге дейін және азаматтық қызметте - коллегия асессорынан статс советникке дейін - 5 штаб-офицерліктен, армияда- генерал-майордан фельдмаршалға дейін және азаматтық қызметте- нағыз статс советниктен нағыз құпия советникке дейін 3 генералдық шендер болды.
<<Рангілер туралы табель>> ресми түрде офицер шенін алу үшін, салық төлеуші сословие өкілдерінің дворяндық атақ алуы үшін мүмкіндіктер берді. Алайда дворяндар үшін тұңғыш офицерлік шен алуы және келешек шен алу үшін жұмыс істеуіне жеңілдік болатын жағдайлар тағайындалды. Салық төлеуші сословие өкілдері тұңғыш офицерлік шен алулары үшін <<кемшіліксіз>> 10 жылдан 20 жылға дейін, одан да көп қызмет етуі керек болды. Сондықтан да, салық төлеуші сословиеден шыққандардың, ең жақсы дщегенде, қызмет сатысының ең төменгі сатысында болатыны өзінен-өзі белгілі.
Өнеркәсіп
Егер де XVII ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың басында ауыл шаруашылығында елеулі өзгерістер байқалмады десек, ал өнеркәсіпте нағыз секіріс болып өтті. XVIII ғ. басында Россияда 20-ға жетпейтін мануфактура болды, олардың үлесі қолөнер бұйымдарымен салыстырғанда мардымсыз болатын. Бұлардың өнімі көбіне қазына заказдарын қанағаттандыруға кетті. XVIII ғасырдың бірінші ширегінде Россияда ірі мануфактуралық өнеркәсіп өсіп шықты. Оның басты салалары: металлургия мен металл өңдеу, кеме жасау, мата тоқу мен тері илеу болды. Металлургия құру мен дамыту ерекше орын алады. Ғасырдың басында елдің металға мұқтаждығы, негізінен шетелден әкеліну арқылы жабылып отырылатын, ал елде не бары 150 мың пұт қара металл қорытылды. 1725 ж. оны қорыту 5 еседен аса өсті де 800 мың пұтқа жетті, сөйтіп 1722 жылдан бастап темірді шетелге шығаруға мүмкіндік болды.
Мәдениет пен тұрмыс саласындағы реформа
XVIII ғ. бірінші ширегіндегі жүзеге асырылған мәдениет пен тұрмыс саласындағы реформалардың басты маазмұны мәдениет пен оқу ісінің тұрақтануы, тұрмыста және мәдениет дамуы бағытында <<европаландыру>> болды.
Светтік мектеп жүйесін құру
Өнеркәсіптің дамуы, тұрақты армия мен флотты, абсолютизмнің дамыған чиновниктік-бюрократтық аппаратын құру жақын арада-ақ қажетті болып отырған мамандарды даярлау міндетін тез арада шешуді талап етті. Шіркеу қарауындағы схоластикалық мектеп бұны қамтамасыз ете алмады, сондықтан да светтік мектеп жүйесі құрыла бастады. Олардың тұңғыштарының бірі1701 ж. Москвадағы Сухарева мұнарасында ашылған <<Математика және навигация ғылымдары мектебі>> еді, бұл Петербургтегі Теңіз академиясының негізі болды. Одан соң медициналық, инженерлік, кеме жасаушы, тау-кен, штурмандық, қолөнер мектептері ашылды. Бірқатар бастауыш оқуды жүзеге асыратын цифрлық мектеп ашылды.
Кітап басып шығару
Жаңа светтік мәдениеттің шіркеу қол астында дамыған орта ғасырлық мәдениет пен оқу ісінен сырттай қарағанда айрықша көрініп тұруы жаңа азаматтық шрифтің ендірілуі болды. Осы уақыттан бастап ескі шрифтімен неше түрлі діни кітаптар басылды да, ал шрифт шіркеу-славяндық деген атақ алды. Цифрларды әріппен ескіше белгілеу Магницкий <<Арифметикасының>> өзінде-ақ қазіргі араб цифрларымен ауыстырылғандығын атап өтуге болады.
Ғылым мен техника
Өнеркәсіптің және сауданың дамуы, сонымен байланысты елдің территориясы мен қойнауын зерттеп,игеру бірсыпыра ірі-ірі экпедициялар ұйымдастырудан көрінді; бұлардың ішіндегі ең маңыздысы Беринг-Чириков экспедициясы, орыс топографтарының Каспий теңізінің, Куриль аралдарының және Россияның тұңғыш Географиялық атласын даярлау жөніндегі экспедициялары болды.
XVIII ғ.бірінші ширегінде тарихтан бірсыпыра маңызды жұмыстар жазылды: <<Гистория Свейской войны>> кітабын жазуда Ш Петр өзі белсенді түрде қатысты, А.Манкиевтің <<Ядро Российской истории>>, дипломат кн.Б.Куракиннің <<Гистория о царе Петре Алексеевиче>> деген кітабы т.б. Осы кезде В.Н.Татищев тарих саласындағы жұмысын бастады.
Өнер
XVIII ғасырдың бірінші ширегінен бастап қала құрылысына және қалаларды тиянақты жоспарлауға көшу жүзеге асырылады. Сырт жағы көшеге қарап тұратын, айнала шарбақпен қоршалған бөлек-бөлек үйлермен усадьбалардың орнына бір түзу сызық бойына қатарлап салынған фасады бар көшелер пайда болады. Қаланың бейнесіненді діни архитектура емес, сарайлар мен жеке үйлер, үкімет мекемелері мен аристократияның үйлері анықтады. Бұл белгілер Петербургте айқынырақ көрінеді, өйткені басқа қалаларда ірі құрылыс жүргізу уақытша тоқтатылған болатын. Петроповл қамалы,Он екі коллегияның үйі, Меншиковтың сарайы, Адмиралтейство - сол кездегі басты-басты архитектуралық ескерткіштер болып табылады.
Тұрмыстағы өзгерістер
Бұл өзгерістердің халықтың барлық түрлеріне қатысы болды. Сондықтан да замандастар бұларға ерекше көңіл бөлді. Бұрынғы көз үйренген,етегі жер сыпырып жүретін, ұзын жеңді киімді киюге тыйым салынып, жаңа киіммен алмастырылды. Орыстың бұрынғы киімін қалаларда камзол, галстук пен жабо, кең жиекті қалпақ, шұлық, башмақ, парик тез арада ығыстырып шығарды. Бәрінен де бұрын батысевропалық сыртқы киім мен әйелдер арасында көйлек тез тарадыы. Сақал қоюға тыйым салу бәрінен де мықты қарсылық пен наразылық тудырды. Бұған әсіресе салық төлеуші сословвие наразы болды. <<Сақал салығын>> арнайы ендіру және оны төлегені үшін міндетті түрде мыс белгіні тағып жүру наразылықты тыйып тастамағанмен, сақал қоюшылардың санын күрт кемітті.
XVIII ғ. бірінші ширегіндегі мәдениет пен тұрмыстағы өзгерістердің орасан зор прогресшіл маңызы болды. Бірақ бұлар дворындардың артықшылықпен пайдаланатын қасиетті сословиеге айналуын бұрынғыдан да күштірек анықтап берді, мәдениеттің игілігі мен жетістіктерін пайдалануды бір ғана дворян сословиесінің артықшылығына айналдырды және француз атаулының бәріне бас июшілікпен, дворяндар арасында орыс тілі мен орыс мәдениетіне жек көрінішті қараумен қоса жүрді.
Тап күресінің шиеленісуі.
Астрахань көтерілісі. Ірі бас көтерулердің ішінен уақыты жөнінен тұңғышы 1705-1706 жылдары болған Астрахань көтерілісі еді. Оған қалаларда крепостниктік езгінің лар бірден күшеюі себеп болды; тікелей және жанама салық өсті, бұл салық бүкіл қала халқының бәрінен алынды, посад және әскери қызметтегі адамдардың міндеткерлігі артты. Астрахань халқының жағдайына бірқатар товарларға мемлекеттік монополияның орнауы және халықтың тіршілік етуінің негізгі көзі болып отырған балық және тұз кәсіпшілігін откупке өткізу өте қолайсыз әсер етті. Бұның үстіне Астрахань әкімшілігінің барып тұрға зорлзомбылығын қоса айтуға болады. Астраханьдықтардың Москваға бару әрекетінен ештеңе шықпады. Олар Царицынды да ала алмады. Ал үкімет дон казактары старшинасын және қалмақ феодалдарын өз жағына шығарып, көтеріліс ауданын қоршауға алды және келіссөзді көтерілісшілердің арасында жік тудыру үшін пайдаланды.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
4. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

14 тақырып. Ресейдегі сарай төңкерістері - 1 сағат
* Петр басқаруы кезінен кейінгі елдегі ахуал.
* Сарай төңкерістері.
Сыртқы саясаттың негізгі бағыттары
XVIIIғ. бірінші ширегінде орыс сыртқы саясаты өте қызу жүргізілді, жалпы ұлттық маңызы бар зор міндеттерді шешуге бағытталған соғыстар үздіксіз дерлік жүргізіліп тұрды.
Азов жорықтары.
Азов жорғын даярлауда Голицын жрықтарының қателіктері ескерілді де, негізгі соққы 1695 ж. түріктің Азов жрығы жеңіске жеткізе алмады; біріңғай командалық басқару, мықты бекінген қамалдарды қоршау тәжірибесі болмады, артиллерия жетіспеді, ең бастысы, қоршаушыларда Азовты қоршауға алатын, көмекке келе жатқан әскерді, оқ-дәрі, азық-түлікті жеткізуге кедергі жасайтын флот блмады.1695 ж. күзінен бастап жаңа жорыққа әзірлік басталды ең алдымен Москвада, Яуза өзенінде және Воронижде флот құрылысына кірісті. Ірі екі кеме, 23 галера және мыңдаған баржалар мен шағын кемклер жасалып шығарылды. 1695 жылғымен салыстырғанда екі есе көп армия Азовқа келді де, 1696 жылдың 19 июлінде Азов алынды.
1697-1698 жылдардағы <<Ұлы елшілік>>
Құрамында 250 адамы бар <<Ұлы елшілік>> 1697 ж. 9 мартта Москвадан шықты. Оның ресми түрде адмирал Ф. Лефорт пен генерал Ф. Головин басқарды, бірақ оның құрамында <<Преображенск полкінің уряднигі Петр Михайлов>> деген атпен I Петрдің өзі де болды. Одақтастар іздестірумен қатар, Петр өзінің алдына Голландия мен Англиядағы кеме жасау және кеме жүргізу ісін зерттеу міндетін қойды. Елшік Пруссияға, Польшаға, Францияға, Голландияға, Англияға, Австрияға барды. Петр Саардам мен Амстердам верфьтерінде жарты жылдай жұмыс істеді.
1700 жылғы Константинополь шарты
Түркиямен бітім шартын жасаспай тұрып Швециямен соғысты бастауға болмайтын еді, өйткені екі майданда бірдей соғыс жүргізу қаупі туған болар еді. Ақырында 1700 ж. 13 июьде Константинопольде бітімге қол қойылды, оның шарты бойынша Азов және Азов жағалауының Таганрог салынып жатқан бір бөлігі Россияға кетті. Емельян Украинцев бастаған орыс елшілігінің түрік өкімет органдарының күтпеген жерінен 46-зеңбірек фрегатымен Стамбулда болуы бітім туралы келіс сөздің нәтижелі болуына үлкен жағдай жасады.
1701-1706 жылдардағы соғыс қимылдары
1701 ж. Европада <<Испан мұрагерлігі>> үшін соғыс басталды, Европа державаларының Солттүстік соғысқа араласу мүмкіндігі жойылды. XII Карл, I Петрдің бейнелеп айтқанындай, Польшада ұзақ айналшықтап қалды, оны бірден - бір қас жау деп санады. Осындай жағдайда Солтүстік соғыстың Нарвадан кейінгі оқиғалары өріс алды. 1702 ж. октябрьде орыс әскері Б.П.Шереметевтің бастауымен Нева бойындағы Нотенбург (Орешек - Шлисселбург - Петрокрепость) қамалын, ал 1703 ж. көкткмде Нева сағасындағы Ниешанц қамалын алды. 1706 ж. ол жеңліске ұшырады. II Август Россияны ескертпестен, Швециямен сипараттық келісім жасап, поляк тағынан бас тартты. Бұл - Польшадағыорыс әскерінің жағдайын төтенше қиындатып жіберді, тек қана I Петр жүргізген батыл және тамаша маневр оның қоршаудан шығып, талқандаудан аман қалуына мүмкіндік берді.
Прут жорығы
XII Карл мен Франция арандатқан Түркия 1710 жылдың күзінде Россияға соғыс жариялап, Азовты қайтып беруді және Азов теңіздегі орыс флотын жоюды талап етті. 120 мыңдық трік армиясына 50 мың ырым татарлары қосылып, 1711 жылы майда Дунайдан өтіп, Днестірге қарай беттеді. Соғыс қимылдары Россия үшін өте қолайсыз жағдайда өрістеді. Соғыс молдаван, валах, боғар, серб және Черногор халықтарын ұлт-азаттық қозғалысқа көтергенімен орыс армиясы үміт еткен елеулі көмек ала алмады.IIАвгуст уәде еткен поляк әскері де келмеді. Бірқатар генералдар батыл әрекет етпеді және 1Петрдің нұсқауларын орындамады. Россияның ауыр да болса Прут бітім шартына қол қоюына тура келді, онда Түркияға Азов қайтарып беруі, Азов флотын жою, орыс әскерін Польшадан шығару қаралған еді.
1713-1721 жылдардағы Балтикадағы соғыс қимылдары.
1713 ж. флоттың көмегімен Гельсингфорс (Хелсинки) пен Або алынды, швед әскері Финляндияның батыс шекарасына ығыстырылды.Осы ұрыстардың барысында жас орыс флоты швед флотын Гангут (Ханко) маңында 27 июнь 1714 ж. жеңіл шығып, алғашқы және тамаша жеңіске ие болды. Осы ұрыстың нәтижесіндеотряд командашысы адмирал Эреншельд бастаған 10 кеме қолға түсірілді. . 1719 ж. Гренграм жанында ірі теңіз жеңісі болды. Ағылшын флотының соғыс қимылдарының барысына араласуға деген әрекетіне 1720 ж. жақсы тойтарыс берілді. 1721 жылы Стокгольм аймағына тікелей десант түсірілді. Бұның өзі ағылшын флотын Балтикадан кетуге, ал Швецияныбітім шартын жасасуға мәжбүр етті.
Нитадт бітім шарты
1721 ж. 30 авгусында Солтүстік соғыс аяқталды. Ништадт қалашығында бітім шартына қол қойылды. Оның шарты Выбргтан Ригаға дейін Балтық жағалауының Россияға қарағандығын баянды етті. Біріңғай мемлекет құрылғаннан бергі уақытта ел алдында тұрған басты міндеттің бірі шешілді. Солтүстік соғыстың қорытындылары Россияны Европаның ұлы державоларының біріне айналдырды, өнеркәсіптің, сауданың дамуына, басқа елдермен экономикалық, саяси және мәдени байланыстардың нығаюы мен кеңеюіне зор ықпал жасады, Солтүстік соғыс нәтижесінде <<Европаға ашылған терезені>> барған сайын кең аша түсуге және пайдалануға мүмкіндік берді.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. Анисимов Е.В. Эйдельман Н.Я. В борьбе за власть: Страницы политической истории России XVIII в.М. 1982
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

15 тақырып. ІІ-Екатерина басқаруы кезіндегі ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары - 1 сағат
* ІІ-Екатерина сыртқы саясатының неізгі бағыттары.
* Ресейдің ішкі саясаты, оның негізгі бағыттары және табыстар.
1762 жылы июльде 34 жылға созылған II Екатеринаның патшалық етуі басталды. Өзінің алдындағы бейшара адамдардан оның айырмашылығы ол ірі және ақылды мемлекеттік қайраткер, айлакер де қу саясатшы, шебер дипломат болды. Тамаша білімі бар, ағартушылардың концепцияларымен ол саясаттың ескі формалары, басқарудың бұрынғы органдары арқылы самодержавиелік- крепостниктік құрылысты сақтауға және мүмкін емес екендігін түсінді. Жағдайдың өзгеруімен байланысты самодержавиенің мызғымайтындығын, крепостниктікті және дворяндардың сословиелік артықшылықтарын негіздейтін әдеттегі аргументация жарамсыз екенінде ол есепке алды.Екатерина патшалығы кезінде ішкі саясатта да, сондай - ақ сыртқы саясатта да бірсыпыра ірі шаралар жүзеге асырылды. Бұл шаралардың жалпы ұлттық зор маңызы болды, бірақ олар крепостниктік тәртіпті одан әрі тарата түсуді мақсат етіп қойды. Екатерина дворяндар мен самодержавиелік құрылыстың мүддесі сауданы, өнеркәсіпті, оқу- ағарту ісін дамытуды талап ететінін түсінді де, осы бағытта объективті маңызы бойынша прогресті бірсыпыра шараларды жүзеге асырды.
Таққа үміткерлердің көзін құрту. II Екатеринаның орыс тағына отыруға ешқандай ресми правосы болмады және өзі де жағдайының берік еместігін сезді. <<Біздің сүйікті тәтеміз Елизовета Петровна>> және <<атамыз Ұлы Петр>> деп, үнемісоларды ескерген болғанымен, онысы да жағдайды өзгерте алмады. Сондықтан оның алғашқы жұмыстарының бірі - таққа отыруға үмітті дегендердің көзін құрту болды.
60- жылдары - 70- жылдардың басында 2 Екатерина жүргізген әлеуметтік саясат.Екатерина патшалық етуді дворян еркіндігі жөніндегіманивест ережелерін нығайтудан және сарай төңкерісіне қатысушыларға мырзашылықпен сый тартудан бастады. Оларға 18 мың шаруаны және 200 мың сомдай ақшаны, басқаша айтқанда, тұтас бір уезді шаруаларымен және 150 мың шаруадан алынатын салықты сыйға тартты. Осындай сыйлық беру жалғаса барді де, 34 жыл патшалық еткенде ол 600 мың мемлекеттік және сарай шаруаларын помещиктерге сыйға тартты.1765 жылы августа арақ қайнату туралы устав шығарылды, ол дворяндарға арақ қайнатуға монополиялық право берді. Дворяндар астықты араққа айналдыруға мүмкіндік алды және арақты мемлекеттік кабактарға тапсырды, сөйтіп өз кірістерін едәуір арттырды.1767 жылы августа, II Екатерина крепостниктік указды шығарды. Бұл указ бойынша помещиктің үстінен шаруалар жасаған шағымныңқандайы болсын, тіпті ол әділетті шағым болған жағдайда да мемлекеттік ауыр қлмыс деп саналды. Ондай шағымды берушілер <<жауыз және жалпы тыныштықты бұзушылар>> ретінде де қаралды да, дүре соғып каторгаға айдау жазасына жататын болды Бұл указ помещик - дворянның крепостной шаруаға деген еш нәрсемен шектелмеген өкіметінің қалыптасуын аяқтап шықты, помещик шаруаны өз дегенінше бөлектеп сатуға, сарайда жұмыс істетуге, рекуртқа тапсыруға, басқа жаққа тұруға немесе каторгаға айдауға, жазалауға барщина мен оброктың мөлшерін тағайындауға, оның мал мүлкін тартып алуға, оның әйелі мен қызының арын аяққа басуға, семьялық қарым - қатынасына араласуға т. б. праволы болды. Помещик толық праволы мырзаға, судьяға және шаруаның жендетіне айналды, ал шаруа - оның ешқандай правомен пайдалана алмайтын құлақ кесті құлына айналды.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. Брикнер А.Г. История Екатерины ІІ.М. 1991
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

16 тақырып. Ағартушылық абсолютизм - 1 сағат
* Әлеуметтік саясат.
* Дворяндар мен қалаларға берілген сыйлық грамоталары.
* Өндіріс бағытындағы құрулар.
* Ғылымның, техниканың дамуы. Өнер.
<<Ағартушылық абсолютизмнің>> саясаты.II Екатеринаның біз қарастырып өткен әлеуметтік саясатының мазмұны мен мақсаты оның 60-жылдары - 70-жылдардың басындағыжүргізген <<ағартушылық абсолютизм>> саясатына баға берудің кілті болды. Оның сипаты, себебі және мақсатына баға беруде тарихшылар бір пікірге келе алмай жүргендігін атап өткен жөн. Олардың біреулері оны крепостниктер менбуржуазияның күшінің тең түсуінің нәтижесі деп, өнеркәсіп, сауда және жаңа туып келе жатқан буржуазияға көмектесу саясаты ретінде қарайды, самодержавиенің буржуазиялық монархияға қарай бағытталған эволюциялық жолының сатыларының бірі деп бағалайды.
М. М. Щербатов.Щербатовтың II Екатеринадан және оның серіктерінен айырмашылығы, ол шаруалар мен помещиктер жөнінде қандай да бір өзгеріс жасауға мүлдем жол берілмеу керек деп санады, ал саяси мәселеде оның 30-40 жылдардығы айырмасы аз болды.
Комиссиядағы шаруалар мәселесі.1768 ж Уложение комиссиясының жұмысында ЕкатеринаII үшін де, оның айналасындағылар үшін де мүлдем күтпеген жерден кенеттен өзгеріс болды. Оның басты назары крепостной шаруалар жағдайы, помещиктердің зорлық - зомбылығы және шаруалардың жағдайын заңмен өзгерту қажеттігі, помещиктік зорлық - зомбылықты жою туралы мәселелерге аударылды.
Түркиямен соғысты сылтау етіп, 1768ж, декбрьде Комиссия таратылды, ал Шаруалар срғысы жағдайында оның жұмысын қайта жандандыру мүмкін емес еді. Осылайша <<ағартушы абсолютизм>> саясатының екінші бір ірі акциясы толық сәтсіздікке ұшырады.
С. Е. Десницкийдің жобасы
Шамамен осы уақытта Комиссияға <<Россияда заң, сот және жазалау орындарын құру жөнінде>> жоба түсті. Оның авторы Москва университетінің право профессоры С. Е. Десницкий халықтың жаңа категорияларын крепостнойға айналдыруға, мемлекеттік шаруаларды помещиктерге сыйға тартуға, шаруаларды жерсіз сатуға тыйым салуды және басқа да крепостниктік правоны шектеуге және бірте бірте жоюға бағытталған шаруаларды қарастырды.

17 тақырып. І-Павелдің басқаруы кезіндегі орыс мемлекеті - 1 сағат
* Әлеуметтік саясат
* Армиядағы қайта құрулар
* Ішкі саясат
1 Павелдің басқаруы кезіндегі орыс мемлекеті.
Павелдің кезінде ескінің көбі бұзылып, өзгертілсе, ол өлген соң оның қал-дыған мұралары да бірден өзгертіліп, қайтадан құрылды. Бұлай болуына себ -еб Павелдің мінез құлқының өзгешеліктері мен оның таққа отырғанға дейінгі өміріне байланысты оның қолданған шаралары тым шұғыл, көбінесе негізсіз болғанынан еді.
Павел таққа отырған кезде өзінің шешесіне, оның істеген істерінің көпші-
лігіне, оның сарайындағы және астанасындағы белең алған тәртіптерге, атап айтқанда, шынында да, Екатеринаның патшалық құруының ақырғы кезінде мүлдем бұзылып, бетімен кеткен гвардиялық офицерлердің арасындағы тәр-
тіпке қте ызалы, ашулы көзбен қараған еді. Мемлектті басқаруының алғашқы жылдарындығы Павелдің негізгі ойларының бірі-шешесінің тусындағы бәрін
басқаша түрде істеу болды.Ол бірден-ақ гвардияны да, армияны да жинақтай бастады. Пруссия тәртібімен үйретілген гатчинашыларды гвардиялық ерекше
полк ретінде гвардияға қосты, Пруссия әскерінің формасын, солардың дәс-
түрінше үйретуді енгізді. Ескі командалық құрамды аяусыз орнынаң алып, тіпті қызметтен шығарды, өзіне жағымсыз офицерлер мен генералдарды аста- надан қуып жіберді. Мәселен Суворов өзінің Новгород жанындағы Кончанск иелігіне жер аударылды. Соның нәтижесінде императордың армияда беделі түсті. Гвардиясы және астанадвғы әскери қызметкерлердің жалпы арасында бір кездегі ол жөніндегі сенімсіздік енді ашықтан-ашық жек корушіліке айналды.
Павел өзін бірінші дворянмын деп санады, бірақ, шексіз билігі бар үкімет күшінің жеке-дара тірегімін деген түсінігі бойынша, 1785 жылғы дворяндар- ға барілген грамотаның проваларын бұзды. Ол губерниялық дворяндық жый- налыстарға тыйым сап, губерниялық және уездік мекемелерге дворяндар аты- нан заседательдер сайлау провасында жойды.
Павелдің көпестер қауымында өолданған әрекетінің, қзінен бұрынғы өт- кен патшалардың әрекетіне ешқандай айрықшылығы болған жоқ. Оның шек- сіз билігі бар патшалық өұруына нұқсан келтіруге буржуазия тым әлсіз еді, бірақ та буржуазияныңелдегі салмағы күн санап арта бастағандықтан оған орталық үкіметтің аздап болса да назар аударуына тура келді.
Павел шығарған заңдардың ішінде оның таққа отырған күні 1797 жылы 5 сәуірде жарияланған таққа мирасқорлардың тағайындау туралы жаңа заң- ына назар аударуға болады. 1 Петрдың заңының орнына Павел таққа еркек кіндік мирасқорлардың үлкені ғана ие болады, әйелдер таққа еркек кіндік мирасөорлар болмағанда ғана отырады деген қағиданы орнатты. 1
Павел өзінің түсінігінде-ақ орыс патшасының жеке-дара билеуін жоғары қойды. Өзі патша болғанан кейін самодержавиені табынатын жораға айналдырып, өзің үкметтің жеке-дара тұтқасы деп санады.
Павел Мальта орденін өзінің қамөорлығына алып,1798жылы Египетке экспедиция жіберуге байланысты француздар басып алған Мальта аралын Орденға қайтарып беремін деп уәде етсе де, іс алға баспады.
Тек Наполеон Бонапарт бастған француздар Турциядан Египетті тартып алғаннан кейін, 1798 жылы Турция Францияға қарсы шығу үшін Англиядан, Россиядан және австралиядан бірдей көмек сұраған кенде ғана толқулар бітті. Одақ жасалды. Россия 45 мың әскер беріп, ағылшындардан ақшадай жәрдем алды. Атақты адмирал Федор Ушаков орыс пен түріктің біріккен флоттарын басқарып ғажап жеңістерге жеткен Ионика компаниясын жүргізді. Орыс флоты Италияның оңтүстігіне әскерлерің төгіп, француздарды қуып шықты. Австралия мен Англия Павелдің алдына орыс әскерлерін бұрын шет қақпай болып жүрген Суворов басқарсын деген талап қойды. Орыс солдатын және орыстың данышпан қолбасшысын зор даңқа жеткізген Суворовтың Италия- дағы және Швейцариядағы атақты жорықтары осылай басталды.
Павел-қыңыр, шәлкес мінез, деспот адам еді, ол дипломаттардың жос- парларын минут сайын бузып отырды, оған шыдап төзуге болмайтын болды, оны жою қажет болды.
1801 жылыдың басында заговордың көсемдері Павелға жеке басы бер-ілген кейбір адамдардыалыстатып, олардың қайта келуіне бөгет жасауға тырысты. Пален заговорға қатысушылардың көпшілігі маған мәлім дегенді айтып, патшадан заговордың барлық ішкі сырын тезірек ашу үшін өзіне ерек- ше өкілдік сұрады, Павел сеніп қалды.Белгіленген күні заговоршылар сарай-ды күзетіп түрған полкка Павелдің ашуын келтіруге тырысты. Павел күзетте тұрғандар әкетілсін деп бұйрық барді. Заговоршылар түн ішінде күзетсіз қал- ған сарайға кіріп, императордан тақтан безуді талап етті. Бірақ Павел, өз дәс- түрін бұзбай, бас тартты, сондықтан ол өлтірілді.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

18 тақырып. ХҮІІІ ғасырдағы Ресейдің мәдени даму тарихынан - 1 сағат
* Мәдени дамудың бағыттары
* Оқу-ағарту саласындағы табыстар
* Отандық ғылымның құрылуы
* Орыс өнерінің гүлденуі
Россия ХV111-X1X ғасырлар аралығында.

Территориясы мен халқы. XV111 ғасырдың аяғында Россия Европаның ең ірі мемлекеттерінің бірі болды. Оның территориясы (шамамен 16 млн. шаршы км) солтүстікте Баренц теңізінен оңтүстікте Кавказ бен Қара теңізге дейіңгі, батыста Балтық теңізінен шығыста Ұлы немесе Тынық мұхитқа дейінгі жерді алып жатты.
Россия халықтары қоныстанбаған жерлерді игеріп, өз еңбегімен, қаһармандық күресімен қуатты мемлекет құрды, дүние жүзілік тарих пен дүние жұзілік мәдениетке ұлы үлес қосты.
Россия территориясының климат жағдайы мейлінше алуан түрлі. Елдің европалық бөлігінің солтүстігінде және Сібірде полярлық суық климат: қысы ұзақ әрі қатты, ал жазы өте қысқа. Россияның орта өңірінде климат қоңыржай, ал оңтүстік аудандарында - жылы. Россия орманға, өзен мен көлге бай. Оңтүстігінде халық аз қоныстанған ұшы-қиыры жоқ жазық дала.
XV111 ғасырда Россия халқы 11 миллионнан 36 миллионға дейін көбейді. Халқының саны жағынан Россия Европадағы ең ірі елдердің біріне айналды. Ол кезде Францияда 27 млн. адам, ал Англияда (отарларсыз) 16,4 млн. адам болды. Бірақ Россияда халықтың тығыздығы ең төмен - 1 шаршы километрге 2,25 адамнан келетін.
Россия - көп ұлтты мемлекет. Оның құрамына қоғамдық дамудың әр түрлі сатысында тұрған түрлі халықтар (орыс, украин, белорус, поляк, литван, чуваш, марий, мордва, бурят, якут, эвенкілер және көптеген басқа да халықтар) кіретін. Халықтың негізгі көпшілігін бүкіл халықтың 60-70 %-і болған орыстар құрады.
Экономикасы. 19 ғасырдың бас кезінде Россияда әлі феодалдық қатынастар үстем болатын. Елдің негізгі байлығы - жерді халықтың 1 проценті болып табылатын помещиктер иемденді. Өздеріне феодалдық тәуелділікте болған шаруалардың негізгі көпшілігін де солар меншіктенді; шаруалардың 55%-і крепостной болатын. Помещиктер: оларды сатуға да, сыйлыққа беруге де, айырбастауға да ерікті болды, олардың өмір-тіршілігіне бүтіндей қожалық етті.
Шаруалардың мемлекеттік шаруалар деп аталатын қалған 45%-і мемлекеттің меншігі болып есептелді, олар мемлекеттің пайдасына феодалдық міндеткерлік атқарды.
Россия аграрлы (ауыл шаруашылықты) ел еді: оның халқының 95,5%-і деревняда тұрып, ауыл шаруашылығымен шұғылданды, тек 4%-тен сәл астамы ғана қала тұрғындары болды.
СССР тарихының V11 класқа арналған курсынан білетіндеріндей Россияда үстемдік еткен феодалдық құрылыс XV111 ғасырдың өзінде-ақ ыдырай бастады. Өнеркәсіп
Дамыды, ал оның кейбір салалары, әсіресе мақта-мата өндірісі жалдамалы еңбекке негізделді. Ішкі және сыртқы сауда өсті. Сауда орталықтары - жәрмеңкелер - жыл сайын өзінің айналымын арттыра берді. Атап айтқанда, Нижний Новгородқа таяу жердегі Макарьев жәрмеңкесі жылма-жылға миллиондаған сом сауда айналымының арқасында сол кезде бүкіл россиялық маңыз алды. Ауыл шаруашылығының патриархалдығы мен натуралдығы ыдырай бастады. Деревня өз шаруашылығын қаламен барған сайын тығыз байланыстыра түсті, сауда-рынок қатынастарына тартыла бастады: помещиктер мен шаруалар ауыл шаруашылығы өнімдерін рынокта сатып, өнеркәсіп бұйымдарын сатып ала бастады. Орыстың ауыл шаруашылық товарларын шетелге сату ұлғайды. Осының бәрі феодалдық құрылыс қойнауында жаңа, капиталистік қатынастардың туа бастағанын көрсетті. Осы процестердің ықпалымен ескі феодалдық сословиелер - дворяндар, шаруалар мен қала тұрғындарының түрлі топтары ыдырай түсіп, буржуазиялық сипат ала бастады. Жаңа таптар - сауда-өнеркәсіп буржуазиясы мен пролетариат қалыптаса бастады. Алайда бұл процесс өте баяу жүрді. Өнеркәсіптің, сауданың өсу қарқындары төмен болып, елдің өскелең талаптарына сай келмеді, ал еңбек өнімділігі, өнеркәсіптің, әсіресе ауыл шаруашылығының техникалық дәрежесі әлі де болса орта ғасырлық деңгейде болды.
Экономикалық дамуға басты бөгет крепостнойлық право болды: жер де және оны өңдеуші шаруалар да помещиктердің бүтіндей меншігі болып табылды. Өнеркәсіптің өркендеуі үшін бос жұмыс қолы жетіспеді. Крепостнойлық еріксіз еңбектің өнімділігі аз болды, өйткені таяқтың күшімен помещикке жұмыс істеген шаруалар өз еңбегі үшін еш нәрсе ала алмады, сондықтан олар сол еңбектің нәтижелеріне мүдделі болмады. Помещиктер езгіні күшейтті. Шаруалар бұған жаппай қашумен, бүлік шығарумен жауап берді, үкімет әскерлері оны аяусыз басып-жаныштап отырды. Өткен жылы сендер Е.И.Пугачевтің басшылығымен болған шаруалар соғысы туралы оқыдыңдар, XV111 ғасырдың аяғында X1X ғасырдың бірінші жартысында шаруалардың крепостнойлық еріксіздікке қарсы наразылығы әлсіреген жоқ, қайта алуан түрлі формалар мен сипаттар алды, бірақ шаруалар соғысына айнала алмады, өйткені күшейіп алған самодержавиелік үкімет шаруалар толқуын туып келе жатқан кездің өзінде тұншықтырып отырды. Шаруалар наразылығының өсуі - феодалдық қоғамның қайшылықтары шиеленіскендігінің аса маңызды көрсеткіші. Шаруалар тек крепостнойлық правоның аса қатал көріністеріне ғана емес, сонымен бірге крепостнойлық еріксіздіктің бүкіл системасына қарсы күресті.
Сол кездегі алдыңғы қатарлы адамдар крепостнойлық правоны жоймайынша елдің одан әрі ілгері дамуының мүмкін емес екенін түсінді. Өздерің білесіңдер, орыстың тамаша революционер-жазушысы А. Н. Радищев <<Петербургтан Москваға саяхат>> атты кітабында крепостниктер мен самодержавиенің қатыгездік езгісін ашу-ызамен әшкереледі. Алайда <<Жалғыздың үні шықпас>> дегендей Радищев әлі жалғыз еді. Помещиктердің басым көпшілігі крепостнойлық правоға қатты жармасып, онан айрылғысы келмеді, оны жою былай тұрсын, тіпті шаруалардың жағдайын аз да болса жеңілдеткілері келмеді.
Россияның саяси құрылысы. Россия өзінің құрылысы жағынан самодержавиелік монархия болды. Мемлекеттің басында патша, яғни жұрт атағандай, бүкіл россиялық самодержец тұрды. XV111 ғасырдың аяғынан бастап патша тағы мұрагерлікпен патшаның үлкен ұлына, егер оның ұлдары болмаса, патшаның аға-інілерінің үлкеніне берілуге тиіс болды. Монархтың билігін ешбір заң да, ешбір мемлекеттік мекемелер де шектей алмады. Патша дворяндардың жоғары тобынан жасақталған орасан көп чиновниктер армиясының көмегімен елді емін-еркін билеп төстеді. Чиновниктер жоғарғы өкімет орнына мүлтіксіз бағынды, өйткені олар соған бүтіндей тәуелді еді. Россия губернияларға бөлінді, оларды іс жүзінде бақылаусыз билік жүргізген губернаторлар басқарды.
Крепостник-помещиктердің мүдделерін қорғаған патша өкіметі елдің дамуына кедергі болды.
XV111 ғасырдың аяғында дүние жүзінде Россия тарихы үшін де зор маңызы бар аса ірі оқиғалар болды. Францияда буржуазиялық революция жеңді. Жаңа тарих курсында сендер бұл революцияның себептерін, сипаты мен маңызын оқыған болатынсыңдар. Бұл жерде айта кететініміз, француз халқының феодализмге қарсы күресі Европа халықтарын ғасырлар бойғы ұйқыдан оятты, оларды бостандық пен әділеттілік жолындағы күреске шақырды.
Француз революциясының ұлы идеялары орыс қоғамына да үлкен ықпал етті. Оның алдыңғы қатарлы бөлігінің арасында самодержавиені құрту және крепостнойлық правоны жою талаптары барған сайын күшті естіле бастады. Шаруалардың саяси сана-сезіммен қамтылмаған бытыраңқы бас көтерулері самодержавиелік өкімет үшін онша қауіпті болмады. Өзінің экономикалық және қоғамдық-саяси дамуының дәрежесі жағынан Россия буржуазиялық революциялар болып, капитализм нығайған алдыңғы қатарлы батыс европалық елдерден артта қалды.
Крепостнойлық правоны жоюға патшалық самодержавиені мәжбүр ету үшін халықтың алпыс жылдан астам уақыт бойы табанды күрес жүргізуіне , оның ең таңдаулы өкілдерінің - революционерлердің ересен азап шегуіне, құрбандықтарға ұшырауына тура келді.
Самодержавиенің ішкі және сыртқы саясаты (1801-1812 жылдар)
1801 жылға сарай төңкерісі. 1 Александрдың патшалық құра бастауы. X1X ғасырдың басында Россияда жаңа сарай төңкерісі болды. Өздерің V11 класта танысқандарыңдай, XV111 ғасырдағы бұдан бұрыңғы төңкерістер сияқты бұл төңкеріс те дворян топтарының өкімет билігі үшін күресінің нәтижесінде жасалды.
1801 жылғы марттың 11-нен 12-не қараған түні негізінен гвардиялық офицерлер мен сарай маңындағылардың бір топ қастандық жасаушылар Павелдің ұйықтайтын бөлмесіне баса-көктеп кіріп, оны өлтіреді. Таққа 1 Александр отырды (1801-1825). Бұл өз заманы үшін жеткілікті білімді, сарай маңындағылардың қулық-сұмдық мектебінен өткен, 11 Екатерина мен Павелдің арасында ала аяқтығымен тіл тауып жүрген әлі жас жігіт еді (ол 24 жаста болатын). Замандастары жаңа патшаның қу, екі жүзді екенін, оның сирек кездесетін дипломатиялық қабілетін атап көрсеткен. <<Ұстараның жүзіндей жұқа, иенің ұшындай өткір, теңіздің көбігі сияқты алдамшы>>,-деп жазды ол жөнінде замандасы.
Өзінен бұрыңғы патшалар сияқты 1 Александр да самодержец және крепостник, дворяндардың мүдделерін білдіруші және қорғаушы болды. Қастандық жасаушылар таққа отырғызған ол өзінің патшалық етуінің алғашқы кезінде әкесінен әлде-қайда епті әдіспен әрекет етті. Дворяндардың қалың топтарын өз жағына тарту үшін ол 11 Екатеринаның дворяндары арасында әйгілі болған <<Заңдары мен жүрек әмірі бойынша>> басқарамын деп уәде етті. 1 Александр Павел сүйіктілерін сарайдан қуды, 1 Павелдің тұсында қуғынға ұшыраған дворяндарға кешірім жасады; Россияға келуге және одан кетуге жеңілдік берілді, цензура тәртібі біраз жеңілдетілді.
Бұл шаралар самодержавиелік құрылыстың негізіне ешбір нұқсан келтірген жоқ, тек патша өзінің қол астындағыларға қамқорлық жасауда деген жалған елес туғызды.
Х1Х ғасырдың басынан бастап крепостнойлық право туралы мәселе мейлінше қатты қойылды, өйткені шаруалардың наразылығы барған сайын кең құлаш жая бастаған еді.
Шаруаларды жерсіз сатуды кенінен қолдану, жеке-жекелеп, балаларды семьяларынан айырып, ата-аналарынан бөліп сату озық ойлы адамдардың ашу-ызасын туғызды. Алайда үкімет шаруаларды сату жөнінде газеттерге хабарландыру беруге тыйым салумен ғана шектелді. Дворяндар бұл заңды оп-оңай орағытып өтті: сол кезден бастап шаруаларды <<жалдауға>> беретіндіктері туралы хабарландырулар жариялана бастады, іс жүзінде бұл да сатуды білдіретін.
1803 жылы <<ерікті егіншілер>> жөнінде указ шықты, бұл указ бойынша помещиктерге құн алып, өз шаруаларын жерімен қоса (жеке-жеке немесе бүкіл деревнясымен бірге) босатуға право берілді. Іс жүзінде бұл указдың берген нәтижесі шамалы: 1 Александрдың бүкіл патшалық құрған кезінде бұл указды бірнеше помещик қана пайдаланды және ерікті егіншілер тобына крепостной шаруалардың 0,5%-тен де азы көшірілді. Алайда бұл указдың белгілі бір маңызы болды: үкімет шаруалардың крепостнойлық еріксіздіктен босануға мүмкіндігін ресми түрде мойындады және бұл бостандықтың шартымен халықтың жаңа топтарының - <<ерікті егіншілердің>> праволарын заң жүзінде анықтады.
Ал тұтас алғанда шаруалар мәселесі жөніндегі үкімет қызметінің нәтижелері тым мардымсыз еді.
Мемлекетті басқару мен ағарту ісі саласындағы реформалар. Мемлекетті басқару саласында жасалған қайта құрулардың зор маңызы болды.
Өкіметтің орталық аппаратында едәуір өзгеріс жасалды. Петрдің бұрыңғы коллегияларының орнына министрліктер құрылды, бұлардың бірден-бір басшысы министр болды және ол тікелей императорға бағынды. Министрліктердің жергілікті жерлерде өзіне бағынышты мекемелері болды. Мұның өзі мемлекетті басқарудың қайсыбір саласына басшылық жасауды жақсартуға мүмкіндік берді. Соғыс, теңіз, сыртқы істер, ағарту, финанс және басқа да министрліктер ұйымдастырылды.
Сенат империяның жоғарғы сот органына айналды. Мұнымен қоса оған елде заңдылықтың сақталуын қадағалап, әкімшілік органдарының қызметіне бақылау жасап отыру міндеті жүктелді.
1810 жылы құрылған Мемлекеттік совет басқарудың жоғарғы органы болды. Оның құрамына патша тағайындағын министрлер мен басқа да ірі чиновниктер кірді. Патша жанындағы кеңесші орган болып саналған Мемлекеттік советте жаңа заң жобалары мен аса маңызды мемлекеттік істер қаралды. Советтің шешімдері тек патша бекіткеннен кейін ғана заң күшіне енді.
Бұл реформалар басқару ісін онан әрі орталықтандыруға және самодержавиелік өкіметті күшейтуге мүмкіндік берді. Реформалардың нәтижесінде бюрократтық аппарат өсті, мемлекеттің қоғамдық-саяси өмірінде чиновниктердің ролі күшейді.
Өкіметтің Х1Х ғасырдың бас кезінде құрылған орталық органдарының системасы аздаған өзгерістермен 1917 жылға дейін қолданылып келді.
Ағарту ісі саласында жасалған шаралардың пайдалы маңызы болды. Білімді мамандар мен чиновниктерді даярлап шығару үшін орта және жоғары оқу орындарының саны көбейтілді <<рас, оларға көбінесе дворяндар ғана түсетін), Қазанда, Харьковте, Петербургта, Дерптте (Тарту) университеттер ашылды. Оқу программалары жағынан бұларға біршама жақын бірнеше лицейлер, соның ішінде А. С. Пушкин оқыған Царскосельский лицейі ашылды. Жаңа гимназиялар мен уездік училищелер ашылды.
Бастауыш мектептерді дамыту үшін бұдан әлдеқайда аз нәрсе істелді. Крепостниктік мемлекет бастауыш және орта мектептердің тұрақты берік жүйесін жасай алмады.
Бұл қайта құрулардың бәрі патшалық монархия мен крепостнойлық правоны сол мызғымас күйінде қалдырды. Олар самодержавиелік құрылыс пен крепостниктік тәртіптерді нығайтуға, олардың өмірін ұзарта тұруға тиіс болды.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

19 тақырып. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ресей - 1 сағат
* І-Александр: басқару саласындағы қайта құрулар, мем лекеттік машинаны модернизациялау
* ХІХ ғасырдың бірінші ширегіндегі қоғамдық-саяси өмір.
Россияның Х1Х ғасырдың бас кезіндегі халықаралық жағдайы. Россияның Х1Х ғасырдың бас кезіндегі халықаралық жағдайы айырықша ауыр болды. Россия самодержавиесі ХV111 ғасырдың аяғында-ақ Францияға қарсы шиеленісті күреске тартылды. Бұл күресті дүние жүзілік рынокта үстемдік алуға ұмтылған француз буржуазиясымен бәсекелес болған Англия буржуазиясы басқарды. Бұл күресте Россияның патша өкіметі өз мүдделерін көздеді.
1804 жыл Наполеон өзін Францияның императорымын деп жариялады. Ол ірі буржуазияның мүдделерін көздеп, басқыншылық сыртқы саясат жүргізді, Европаның барлық мемлекеттерін өзіне бағындыруға тырысты. Француз империясын құру Европаның бірқатар халықтарын құлдыққа түсірумен қатар жүргізілді. Наполеонның басқыншылық саясаты ұлт-азаттық соғыстарды туғызды.
Жаңа тарих курсынан ғасырдың басында-ақ Россияның әуелі Англиямен және Австриямен одақтасып (1805 ж ), ал одан соң Англия мен және Пруссиямен одақтасып (1806-1807 жылдары) наполеондық Францияға қарсы соғыс жүргізуіне тура келгенін білесіңдер, алайда ағылшын әскерлері соғыс қимылдарына қатынасқан жоқ. Бұл соғыстар одақтастар үшін сәтсіз болып шықты, сондықтан патша үкіметі 1807 жылы Тильзит бітімін жасауға мәжбүр болды. (Тильзит деген жерде қол қойылған).
Бұл шарт бойынша Россия ешбір территориясынан айрылған жоқ. Император келісімінің мәні мынада еді: Наполеон Батыс Европада, ал Александр Европаның солтүстігі мен оңтүстік-шығысында әрекет жасайтын бостандық алды. Сөйтіп, императорлар бұл аудандарда бір-біріне бөгет жасамауға уәделесіп, Англияға қарсы одақ құрды.
Алайда, тұтас алғанда бұл шарт Россия үшін тиімсіз болды. Ол континеттік блокадаға қосылуға міндеттенді. Мұның мәнісі мынада еді: Франция мен Англияны теңіз бөліп тұрды, Англияға соғыста күйрете соққы беруге мүмкіндік болмады, ал теңізде ағылшын флоты үстемдік құрды. Наполеон Англияның экономикалық күш-қуатын ойсыратуға ұмтылды. Англияны континенттен түгелдей бөліп тастау үшін ол барлық европалық мемлекеттерге Англиямен сауда жасауға тыйым салды, яғни континенттік блокада орнатты. Тильзит шарты жағдайы бойынша Россия, басқа да европалық елдер сияқты Англиямен барлық сауда қатынастарын үзуге мәжбүр болды. Пруссиядан тартып алынған, іс жүзінде Францияға бағындырылған жерлерде Варшава герцогтығы құрылды: Наполеон Россияға шабуыл жасау үшін қолайлы плацдарм жасап алды.
Тильзит бітімі берік емес еді. Наполеон Францияның Европаға толық гегомондығын орната алмағандығына өзіне риза емес күйде қалды, сондықтан Тильзит бітімін Россияға қарсы жаңадан үлкен соғысқа әзірлену үшін керекті тыныс алу деп қана қарады.
Англиямен саудажасауға мүдделі орыс дворяндары мен көпестерінің қалың тобы Тильзит бітіміне наразы болды. Бұл сауданы тоқтату Россияның экономикасына зиян келтірді: сауданың ғана емес, сонымен қатар өнеркәсіптің кейбір салаларының да берекесін кетірді, орыс товарлары бағасының күрт төмендеуіне әкеліп соқтырды, елдің финанс жағдайын нашарлатты.
Орыс үкіметі Тильзит шартын өзінің Балтық теңізі жағалауындағы позицияларын нығайту үшін пайдаланды.
1808 жылы Россияның Швецияға қарсы соғыс бастауы финдер қоныстанған провинцияларды қосып алумен аяқталды. Бұл территорияда Россия құрамында автономиялық басқару алған ұлы Финляндия князьдығы құрылды. Мұның фин халқы үшін пайдалы маңызы болды, өйткені ол тұңғыш рет автономиялық мемлекеттік басқаруға ие болды. Жергілікті халықтан алынатын салықтардың бәрі князьдықтың мұқтаждарына жұмсалды. Бұл жеңіс Россияның халықаралық жағдайын нығайтты.
Ресей халықтардың ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы мәдениеті.
Ағарту ісі мен ғылым.
Мәдениет дамуының тарихи жағдайы. ХІХ ғасырдың бірінші жартысы, феодализм ыдырап, жаңа капиталистік қатынастардың өсу кезеңі, сонымен қатар ол орыс ұлтының қалыптасу процесінің аяқталу кезеңі болды. Жергілікті ерекшеліктер- тұрмыстағы, тілдегі, әдет- ғұрыптағы ерекшеліктер келмеске кетіп, бүкіл орыс халқын қамтыған біртектес қауымдық бірлік қалыптасты. Бұл процесс әсіресе мәдениетінде ерекше көзге түсті, өйткені мәдениеттің дамуы жаңа ірі- ірі жетістіктерді паш етті. Еліміздің басқа халықтарының тарихында да осындай құбылыстар болып жатты. Крепостнойлық право мен саможержавие мәдениетінің дамуын тежеді. Мыңдағын талантты адамдар- суретшілер, артистер, музыканттар- крепостной басыбайлы болды, олардың қабілетінің ашылуына мүмкіндік болмай, помещиктердің бабын қанағаттандыруға қызмет етті. Көптеген крепостной театрлар бүкіл елге әйгілі болды. Олардың даңқын шығарған крепостной артистер белгісіз болып қала берді және өз өмірін помещиктің сарай қызметшісі болумен аяқтады. Т. Г. Шевченко, ұлты артист М. С. Щепкин сияқты аздаған атақты адамдардың алдыңғы қатарлы орыс адамдарының көмегімен ғана бостандық алуына мүмкіндік болды.
Ағарту ісі мен мәдениетке қаржы өте аз босатылды, білім алу сословиелік сипатта болып, көбіне ауқатты сословиенін қолы жетті- барлық оқушының 80% дворяндар болды,- ал іс жүзінде крепоснойлар оқуға түсе алмады.
Мектеп әкімшіліктің қырағы бақылауында болды. Ол оқушыларды өкіметке бой ұсыну және тіл алғыш самодержавиелік үкіметке берілгендіктен рухта тәрбиелеуге тиіс болды. Ресейде самодержавиенің, православие дінінің және крепостниктік правоның мызғымастығын уағыздаған реакциялық теория- оқытудың негізі еді.
Алайда елдің экономикалық дамуы барған сайын сауатты адамдарды қажет етті, сондықтан да үкімет бұл қажеттерді қанағаттандыру үшін жаңадан мектептер ашып, онда дворян еместердің де оқуын рұқсат етуге мәжбүр болды. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында бес жаңа университет, бірсыпыра техникалық жоғары оқу орындары, университет программасымен бір қатар лицейлер ашылды. Гимназия саны 2,5 есе өсті. Ғасырдың орта шеніне қарай Ресейдегі сауаттылар не бары 6% және 125 мың оқушы болды. Ресей сияқты аса зор ел үшін бұл мардымсыз еді.
Патша өкіметінің езгісіне қарамастан орыс халқы және Россияның басқа да халықартары ғылымда, әдебиет пен өнерде ірі табыстарға жетті. Олар өз қатарларынан әйгілі таланттар шығарды, солардың қызметінің арқасында орыс мәдениеті дүние жүзілік мәдениетт үздік орын алды. Алдыңғы қатарлы ғалымдар, жазушыларғ суретшілер дамуға тежеу болған ескі, тозығы жеткен теорияға қарсы, діндарлық пен нанымға қарсы, адам ойын құрсап келген дінге үн көтеріп, өз қызметтерімен елде жаңа қоғамдық қатынастардың орнығуына жағдай жасады.
Ғылым.
Математика ірі табысқа жетті. Математика ғылымында екі мың жылдам аса уақыт ежелгі грек ғалымы Евклид тұжырымдаған түсінік үстем болып, ол аксиома деп есептелді. Данышпан математик Николай Иванович Лобачевский (1792- 1856) неевклидтік геометриятуралы ілім жасады. Бұл ғылым мен техниканы дамыту үшін аса зор маңызы болған ұлы жаңалық еді. Лобачевскийді геометрияның Копернигі деп әділ атады.
Бірақ Лобачевский отандық ғылымның даңқын шығарған данышпан математик қана болып қоймай, сонымен қатар Россияда ағарту ісі мен жоғары білімді дамыту жолында көп еңбек сіңірген ірі қоғам қайраткері еді. Ол 20 жыл бойы Қазан университетін басқарды, оның басшылығы арқасында университет еліміздің ірі ғылыми және мәдени орталығына айналды.
Химия мен физика, әсіресе бұлардың электр, органикалық химия сияқты салалары зор роль атқара бастады. Бұл ғылымдар адамның табиғат күшін игеруіне, елдің экономикасын дамытуға, техниканың өсуіне жағдай жасады. Теориялық және нақтылы қолданылатын химияны дамыту ісіне Николай Николаевич Зининнің (1812-1880) ғылыми еңбектері үлкен үлес қосты. Бұл еңбектер органикалық химияның көп жылдарға даму бағытын белгіледі және фармацевтік өнеркәсіпті дамыту үшін, жарылғыш заттарды дайындау үшін негіз болды. Зинин орыс химиктері мектебінің негізін қалаушы болды.
Физика саласында В. В. Петров пен Б. С. Якоби дүние жүзілік маңызы бар жаңалықтар ашты. Василий Владимирович Петров (1761- 1834) сол ғасырдың бас кезінде- ақ электр доғасын және тотталған газдағы электр разрядын зерттеп,бұларды іс- жүзінде- металдардықорыту және жарық беру үшін қолдануға болатынын дәлелдеп берді.сөйтіп, ол электрді тұрмыста және халық шаруашылығында іс жүзінде қолдану жұмыстарының негізін салды. Электрді практиакда қолдану саласындағы жаңалықтар тағы бір тамаша физиктің және электротехниктің- Борис Семенович Якобидің (1801- 1874) есімімен байланысты. Ол электр машиналарын, телеграфты, миналық электротехниканы, электрохимияны жасау саласында аса ірі зерттеу жұмыстарын жүргізді. Ол гальванопластинка әдісін тапты. Якобидің еңбектерінің сол кездің өзінде- ақ халық шаруашылығы үшін аса зор маңызы болды.
Севастопольді қолдауға қатысқан Николай Иванович Порогов (1810- 1881) ұлы дәрігер- хтрург, анатом, тамаша педагог болды.оның <<Топографиялық анатомия>> атты еңбегі, оның ауыртпай емдеу саласындажүргізген зерттеулері ғалымды дүние жүзілік даңқа бөлді. Әскери медицина қызметін ұйымдастыру ісінде де оның сіңірген еңбегі зор. Пироготың қызметі- адам организімінің ауруларымен күресу жөніндегі ғылымды дамытудағы маңызы кезең болды.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

20 тақырып. Желтоқсан көтерілісі оның Ресей тарихынан алатын орны - 1 сағат
* Алғашқы құпия ұйымдар, қоғамдар олардың жетекшілері және қатысушылар
* Декабристердің саяси проектілері
* П.Пестельдің <<Русская правдасы>> және Н.Муравьевтің <<Конституциясы>>
* Декабристердің тарихи және қоғамдық-саяси жұмыстарына берілетін тарихи баға.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

21 тақырып. І-Николай басқаруы кезіндегі Ресей - 1 сағат
* Николай І-патшалық құруы
* Николайдың патшалық құруы кезіндегі Ресейдің қоғамдық-саяси өмірі
* ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы сыртқы саясаттың негізгі мәселелері.
Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

22 тақырып. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ресейдің сыртқы саясаты - 1 сағат
* Сыртқы саясаттың еуропалық бағыттары
* 1912 жылдың нажағайы
* Шығыс мәселесі
* Ресейдің Қиыр шығыс бойынша ұстанымы.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

23 тақырып. ХІХ ғасырдың 60-70 жылдарындағы буржуазиялық реформалар - 1 сағат
* Басыбайлылық құқықты жою: алғышарттары, шаруалардың жеке басының азаттығын алуы, қортындылары мен зардаптары
* Қалалық реформа
* Әскери реформа
* Оқу-ағарту саласындағы реформалар
60 - 70-жылдарындағы үкіметтік саясаттың негізгі белгілері. Үкіметтің осы зерттеліп отырған кезеңдегі ішкі саясаты ел өмірінде крепостниктік правоны жоюға байланысты туған өзгерістердің тікелей бейнесі еді. Крепостниктік правоның жойылуына байланысты сот, жергілікті жерлердің өзін-өзі басқаруы, армияны іріктеп құру және халық ағарту салаларында буржуазиялық реформа жасау қажет болды. Бұл реформаларды жүзеге асыру елдің экономикалық жағынан дамуының барысына тығыз байланысты болған еді. Мұның өзі ескі, феодалдық қондырманы өсіп келе жатқан капиталисттік базиске икемдеу үшін қажет боды. 60-жылдардың бас кезіндегі ревалюциялық өрлеу үкіметті буржуазиялық реформалардың жүзеге асырылуын тездетуге мәжбүр етті.
Феодализмнің самодержавие мен жартылай крепостниктік дворяндық жер иеленушілік тәртібі сақтап отырған күшті қалдықтары сол жүргізілген буржуазиялық реформаларға тек феодалдық таңбаларын салып қана қоймай, ішкі реакциялық саясаттың әлеуеметтік негізі де болып шықты. Осы зерттеліп отырған кезеңнің басынан аяғына дейін үкімет ревалюциялық қозғалысқа қарсы үнемі аяусыз күрес жүргізіп, еркін ой-пікір білгендердің бәрін өрескелқаталдықпен жазалап отырды.
Үкіметтің ішкі саясатының реакциялық сипаты 1861 жылғы 19 ақпандағы манифест жарияланысымен-ақ бірден айқын болды. Ревалюцияның тегеуірінді толқыны бәсеңсіп қайта бастаған кезде, саяси және ұлт-азаттық қозғалысты басқаннан кейін, шамалап айтқанда, 60-жылдардың екінші жартысынан бастап үкімет ашықтан-ашық реакцияшыл бағытқа көшті. Алайда ол буржуазиялық реформаларды жүргізуден де бас тартқан жоқ, тек оларға көбірек шек қойып тежеуге тырысты. Сонымен бірге үкімет 60-жылдардың бірінші жартысында өзі амалсыздан қабыл алған реформалардың шеңберлерін барынша тарылтып, қысқартпақшы болды. Қаракозовтың 1866 жылғы 4 сәуірде ΙΙ Александрға жасалған қастандығы үкіметтің ашықтан-ашық реакцияшыл бағытқа көшуіне құр сылтау болды. Қастандық жасалғаннан соң, 70-жылдардың ақырына, дәлірек айтқанда 1880 жылдың ақпанына джейін, үкіметтің саясатында реакциялық бағыт үнемі үдеп, жазалау шаралары күшейе берді.
Үкіметтің ішкі саясатындағы негізгі шаралар. 1861 жылғы сәуірде ішкі істер министірі С. С. Ланскойдың орнына П. А. Валуев тағайындалды.
1861 жылғы 30 мамырда сол кеезде ревалюциялық үгіт-насихаттың ошағы болған <<Университеттерде тыныштық және тәртіп орнату>> мақсатымен, май ережелері деген жаңа документ қабылданды. Бастықтар күні бұрын рұқсат етпейінше қандай болса да жиындар өткізуге, бірлесіп ұйымдар құруға үзілді-кесілді тыйым салынды.
1862 жылғы жазда патша үкіметі демократияшыл интелегент жастардың ынтасымен ұйымдастырылған халықтық жексенбі мектептерін жапты. 1861 жылғы күзден ревалюцияшыл демократияның өкілдерін қамауға ала баствады: ақын Михайловты, Москва университетінің студенттері П. Г. Заинчевский мен П. Э. Аргиропулоны түрмеге жапты. 1862 жылғы жазда Н. Г. Чернышевскийй қамауға алынды.
Жергілікті жерлерде либералдық пікірдегі губернаторларды - Нижегородта А. М. Муравьвты, Калугада В. А. Арцимовичты және тағы басқаларды ауыстырды.
Алайда, жоғарыда айтылғандай, үкіметтің ішкі саясаты Д. В. Каракозовтың жасаған қастандығынан кейін өте-мөте ревалюцияшыл бағытқа көшті.үкіметтің жаңа бағдарламасы ΙΙ Александрдың 1866 жылғы 15 мамырда министрлер Комитетінің претсидателі Гагаринге жазған рескриптінде толық баяндалды. Онда алдыңғы қатварлы демократиялық идеологияға қарсы күрес жаңа саяси бағыттың негізгі деп жарияланды.
Бұл жаңа бағдарламаМинистрлер Комитетінің губернаторлардың өкімет билігін күшейту туралы 1866 жылғы 22 шілдеде патша бекіткен <<Ережесінде>> өте-мөте нақты баяндалды.
Мемлекеттік мекемелердің системасындағы өзгерістер. 60 - 70-жылдары мемілекеттік мекемелердің жүйесінде кейбір өзгерістер болды. 1857 жылдың өзінде-ақ, көбінесе жүргізіліп жатқан реформаларға байланысты, жалпы мәселелерді қарау үшін патшаның өзі басқарған Министрлер кеңесі құрылған болатын. 50- жылдардың аяқ шені мен 60-жылдардың бас кезінде бұл кеңесті мәжілістері тым жиі өткізіліп тұрды да, ал кейінректе оның жұмысыбірте-бірте қойылып бара жатты. Кеңестің ең соңғы мәжілісі 1882 жылы өткізілді де, содан кейін ол іс жүзінде жұмысын мүлдем тоқтатты.
Мемлекеттік кеңес пен Министрлер комитетінің функциялары мен құрылымы ешбір өзгеріссіз қалды. Қатынас жолдары мен көпшілік үйлерінің Бас басқармасы 1865 жылы Жол қатынас министрлігі боп қайта құрылды.
Жегілікті мекемелердің жүйесіне үлкен өзгерістер еңгізілді. Сот реформасына байланысты жергілікті дворяндардың сот орындарына өкілдер сайлауы (қылмыстық және азаматтық сот палаталарының председателдері, уездік судьялар, сондай-ақ уездік соттың заседательдері) жойылды.
60-жылдардың бас кезінен бастап уездегі полиция органның бастығы - исправникті дворяндар сайламай, ішкі істер министрі тағайындайтын болды. Уездегі полиция органы болып табылатын земстволық соттың орнына уездік полициялық басқармалар құрылды. Олардың билігі тек уезге ғана емес,қалаға да жүретін болды.
Сонымен жергілікті дворяндардың губерниялық және уездік үкімет мекемелеріне жасайтын ықпалы біраз әлсіреді. Алайда реформалардан кейінгі кезде де дворяндардың земствоға жасайтын ықпалы әлі үлкен еді.
1867 жылы жандарм органдарына реформа жасалды. 10 жандармокругтерінің орнына әрбір губернияларда жандарм басқармалары құрылды.
Земстволық реформа
Земство мекемеблерін ұйымдастыру. 60-жылдардағы реформалардың өте-мөте ірілерінің бірі земствоны құру болды. Земстволарға жергілікті істерді жүргізу міндеті жүктелді. Бұл реформаны жасауға әзірлік 1859 жылдың өзінде-ақ басталған. Осы мақсатпен <<уездегі шаруашылық-басқару жұмысын жүргізетін басқарма>> жөніндегі жобаны жасау үшін Н. А. Милютин басқарған комиссия құрылды. <<Губерниялық және уездік земство мекемелері жөніндегі Ережені>> ΙΙ Александр 1864 жылғы 1 қантарда бекітті.
Земствоның басқарушы органдары уездік және губерниялық земстволық жиналыстар болды. Олардың мүшелері үш курия бойынша: уездік жер иеленушілерден, қалалық сайлаушылардан және селолық қоғамдардан сайланды. Земствоның атқарушы органдары земство жиналыстарында сайланған уездік және губерниялық земство басқармалары болды. Бірінші курия бойынша съезге қатысу правосымен меншікті жерінің көлемі 1861 жылғы 19 ақпандағы <<Ережеге>> сәйкес және тұрған аймақтарына қарай, бір жүз адамдық шаруалар үлестерімен пара-пар (шамалап айтқанда 200-ден 800 десятинаға дейін) жері барлар, сондай-ақ уездің территориясындағы дәулетінің мөлшері кем дегенде 15 мың сомға немесе жылдық айналымының мөлшері кем дегенде 6 мың сомға бағаланған сауда және өнеркәсіп орындарының иелері пайдаланды. Ал бұлардан басқа съезге жер цензасының мөлшері жетіспейтін, біра осы курия бойынша, жер цензасының кем дегенде 1/20 мөлшеріне қожалық етуші жер иелерінің, қоғамдар мен мекемелердің өкілдері де қатысты.сонымен бірге барлық жер көлемі бір жүз адамға тиісті үлеске пара-пар келетін жер иелерінің арасынан да бір өкіл сайланды.
Сайлау съездеріне екінші, яғни қалалық курия бойынша купецтік куәлігі барлар, қала ішіндежылына кем дегнеде 6 мың сом айналым жасайтын сауда-өнеркәсіптік орындардың иелері, сондай-ақ қала ішінде сомасы 500 ден 3000 сомға дейін бағаланған меншікті мүлкі барлар (қаланың көлеміне қарай) қатысты.
Үшінші курия бойынша сайлауға қатысқан шаруалар төте сайлау правосымен пайдаланған жоқ.
Земстволардағы жетекші роль орыс дворяндарына берілді. Сондықтан дворяндардың не мүлдем болмаған жерінде (мысалы, Сибирьде) немесе олар орыс болмаған жерде (Поьша, Литва, Оң жағалық Украина, Беларуссия, Кавказ) земстволық мекемелер тіпті құрылған жоқ. Прибалтикада неміс помещиктерінің әуеніне төңкеріліп, түгелімен солардың қолында болып келген жергілікті жерлердегі өзін-өзі басқарудың ескі органдарын сол күйінде қалдырды.
Земство мекемелерінің міндеті негізінде жергілікті жол қатанастары мен мектептерді күтіп ұстау, сондай-ақ халыққа медициналық жәрдем көрсетуді ұйымдастыру болды. Оның үстіне земстволарға жергілікті мемілекеттік мекемелердің кейбір екінші дәрежедегі мәселелері де (мемлекеттің ақшалай алым-салығын бөлу, әр түрлі мәліметтерді жинап тапсырып отыру және басқалар) жүктелді.
Земстволар құрылған алғашқы он жыл ішінде олардың халық ағарту және медицина салаларында атқарған қызметі өте-мөте жақсы нәтиже берді.
1877 жылы халық ағарту ісіне земстволық қаржының, шамалап айтқанда, 15 процентке жуығы, ал халыққа медициналық қызмет көрсетуге 20 процентке жуығы жұмсалды. 70-жылдардың аяқ кезіне земстволық мектептердің саны 10 мыңнан асты, ал земстволық дәрігерлер орта есеппен алғанда бір уезге үшеуден келді. 70-жылдары шаруалардың мемілекетке алым-салық төлейтін қаржыларының мөлшерін анықтауға байланысты земстволық статистика шықты.
Земстволық мекемелерді ашу бірте-бірте жүргізілді, губерниялардың көпшілігінде бұл жұмыс 1867 жылғы қарай аяқталды, ал 70-жылдардың аяғында Европалық Россияның 50 губерниясының 34-інде земство мекемелері түпкілікті іске кірісті.
Үкіметтің земство жөніндегі саясаты. Земство мекемелерінің жұмысы губернаторлардың бақылауына алынды. губернаторлар земствоның заңдарға немесе <<жалпы мемілекеттік мүддеге>> қайшы келеді деген шешімдерінің қандайын болса да тоқтатып тастап, жүзеге асыртпай қоюға праволы болды. Земстволардың қолында әкімшілік билігі болған жоқ, содықтан олар қабылдаған қаулы-қарарларын өздеріне бағынбайтын жергілікті уездік және губерниялық мекемелер арқылы (көбінесе полиция арқылы) жүзеге асыруға тиісті болды.
1866 жылдан бастап үкімет, земство мекемелерінің праволарына шек қою мақсатымен, оларғ ылғи қысым жасап отырды. 1866 жылғы 21 қарашада земстволардың сауда және өнеркәсіп орындарында салық салу праволарына едәуір шек қоған заң шықты. Бұл заң земстволардың онсыз жартымсыз қаржысына зиян келтірді.
1867 жылғы мамырда әр түрлі губерниялардағы земстволардың өз ара қарым-қатынас жасауларын заңсыз деп тапқан Сенаттың <<түсінігі>> жарияланды. Сол жылғы шілдеде заң губернаторлардың рұқсатынсыз земстволардың қаулы-қарарлар мен есептерін басып шығаруға тиым салды.

1870 жылғы қалалық реформа
Капитализмнің даму нәтижесімен байланысты, қалалардың өркендеуі, крепостниктік право құлаудан бұрын-ақ, 1785 жылғы қалалық <<Ережені>> қайта қарау мәселесін кезекті күн тәртібіне қойды. Алайда бұл мәселені шешу тек 1846 жылғы <<С. Петербургте қоғамдық басқару тәртібін орнату туралы <<Ережені>> басып шығарумен тынды. Бұл қалаларды басқару ісінде бұрыннан келе жатқан тәртіпке жөнді өзгеріс енгізген жоқ.
<<С. Петербургте қоғамдық басқару тәртібін орнату туралы <<Ереже>>, кейбір өзгерістер енгізіліп, 1862 жылы Москваға, 1881 жылы Одессаға қолданылды. Сонымен қатар 1862 жылдан қалалық реформаға әзірлік жұмысы басталды. Реформа жобасын жасауға буржуазиялық, сондай-ақ дворян жұртшылығының өкілдері тартылды. Осы мақсатпен қалаларда болашақ реформаның негізхдерін жасау үшін барлық сословиелер комиссиялары деген құрылды. 1864 жылы реформаның жобасы жасалған, бірақ ол екі рет қайта қаралып жөнделгендіктен, тек алты жылдан соң барып бекітілді.
1870 жылғы 16 июньде қабылданған <<Қалалық ереже>> бойынша мүліктік цензаның негізінде төрт жылдан бір рет сайлайтын қалалық басқарманың сословиесіз органдары құрылды. Қалалық қоғамдық басқарманың басқарушы органы қалалық дума, ал атқарушы органы - дуан басы бастаған қалалық басқарма болды. Ол бір жағынан қалалық думаның председателі міндетін де атқарды. Қалалық думаның мүшелерін сайлау правосынмен тек салық төлеушілер ғана, яғни сауда-өнеркәсіп орындарының иелері мен үй иелері, тағы басқалары пайдаланды.
Қалалық қоғамдық басқармалардың жұмысы шаруашылық мәселелерімен шектелді: олар қалаларды көркейту, водопровод, канализация жүргізу, өрттермен күресу, сауда мен өнеркәсіптің дамцуынна қамқорлық жасау, сондай-ақ оқу және денсаулық сақтау жұмыстарын <<көбінесе шаруашылық жағынан>> жөнге қоюмен шұғылданды.
Земстволарға қарағанда, қалалық қоғамдық басқарманың өкіметтің әкімшілік орындарыннан тәуелділігі анағұрлым күшті болды. Уездік дуан басын губернатор, ал губерниялық дуан басын ішкі істер министрі бекітті. <<Жұрттан түсетін арыз-шағымдарды, ұрыс-таластарды немесе қалалық басқарманың губернатор заңсыз деп тапқан ұйғарымдарын>> қарап шешу үшінг әрбір губернияда қала істер жөнінде арнаулы мекеме құрылды. Оның председателі губернатордың өзі болды.
<<Қалалық ереже>> 70-жылдардың ішінде Россиянфң, Польша Патшалығынан, Фминляндия мен Орта Азиядан басқа, европалық және азиялық жағындағы барлық губернияларының қалаларына және Ташкентке түгел қолданылды. Қалалық реформаның барлық сыңар шалалығы мен шектелгендігіне қарамастан, оны жүзеге асыру реформаға дейінгі қала басқару ісімен салыстырғанда, бір адым ілгері басқандық еді.

Сот реформасы
1864 жылғы сот уставтары. Реформаға дейінгі өкіметтің әкімшілік орындарында тәуелді болып келген ескі сотсословиелік сипатта болды және феодалдық заңдардың принциптері негізінде құрылды. Тергеу жүргізу жұмысы полицияның қолында еді. Сот процесі жабық жүргізілді және онда екі жақты (айыпталушылар мен қорғанушылардың) айтысы деген болған жоқ.
Сот ісін жүргізу процесінде де аса елеулі өзгерістер жасалды. Алдын-ала тергеу жұмысын жоғарғы дәрежелі юристік білімі бар сот тергеушілері жүргнізетін болды. Өкіметтің әкімшілік орындарынан соттың тәуелсіздігі орнатылды, ол судьяларды тағайындау және оларды алмастыру тәртібін орнату арқылы (судьяларды орындарынан тек жасаған қылмастары үшін соттың - сот палаталарының, Сенаттың кассациялық департаменттерінің үкімдері бойынша ғана алуға болатын болды) іске асырылып отырды. Сот ісі енді ашық жүргізіліп, сот процесі екі жақтың айтысымен өткізілетін болды. Сот мәжілісінде қорғауға сенім білдірілгенндер деп аталатын адвокаттар сотқа тартылғандарды жақтап сөз сөйлейтін болды.
Округтық сотта қылмысты істер присяжной заседательдердің қатысуымен қарлып отырды. Олар айыпқа бұйырылғандардың кінәлі немесе кінәсіз екндігін аңықтап, тиісті шешімдер қабылдады.
Сот реформасы өте-мөте дәйекті буржуазиялық реформалардың бірі болғанына қарамастан, басқа реформалар сияқты, ол да феодалдық-крепостниктік қалдықтарды сақтап қалды. Бұл ведомстволық соттардың (әскери адамдар және дін басылар үшін), сондай-ақ соловиелік шаруалар сотының жойылмай келгенінен байқалды.
Соттың жаңа уставтары Орта Азияда, Сибирьде, Европалық Россияның солтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарында (Архангельскде, Олонецк, Уфа, Орынбор және Астрахань губернияларында) енгізілген жоқ.
Сот реформасын жүзеге асырумен қатар, ұрып-соғу жазаларын жою шаралары да қолданылды. 1863 жылғы 17 апрельде қабылданған заң бойынша бұл жазаларды қолдануға тыйым салынды. Алайда ұрып-соғу жазалары <<айыптылар>> қатарына ауыстырылған солдаттар үшін, жер аударылғандар мен каторгаға кесілгендер үшін, сондай-ақ болыстық соттардың үкімлері бойынша жазаға кесілген шарулар үшін да сақталып қала берді.
Әскеи реформалар
Қырым соғысындағы масқара жеңіліс қарулы күштерді қайта құруды кезекті міндет ретіәнде алға қойды.
Армияны қайта құру жұмысы 1862 жылы, әскери академияның зор білімді профессоры, үкіметтің құрамында либеральдардың мүдделерін өте-мөте толық бейнелеген генерал Д. А. Милютин соғыс министрі болып тағайындалғаннан кейін көп ұзамай-ақ басталды. Милютин тамаша ұйымдастырушы және рефогрматор болған адам. Оның ең алғашқы жасаған реформаларының бірі орталық әскери аппаратты - министрлікті оған әскер басқарудың барлық салалары бағынатын, сондай-ақ жергілікті территориялық органдар - соғыс округтарын құратын етіп қайта құру болды. Бүкіл Россия 15 соғыс округына бөлінді, олар басқару барлық жақтарын түгел қамтыды. Соғыс округтарын құруда саяси мақсат та: <<ішкі тәртіпті>>, яғни революциялық қозғалыспен күресті қамтамасыз ету көзделді.
Қарулы күштерді қайта құруға бағытталып жасалған барлық өзгерістердің ішінде армияның қатарын іріктеп, жабдықтау принциптерінің өзгеруінің, яғни армияға шақырудың рекруттық системасынан бүкіл сословиелік әскери міндеттілікке көшудің өте-мөте маңызы болды. 1874 жылғы 1 қаңтарда әскери міндеттіліктің уставы бекітілді. Бұл заң бойынша, сословиесінің айырмаларына қарамастан, 20 жасқа толған еркектердің бәрі әскери қызмет атқаруға міндетті болды. әскери қызметті атқарудың мерзімі: құрыллықтағы әскерлер үшін алты жыл және тоғыз жыл запаста болатын, ал флот үшін жеті жыл және үш жыл запаста болатын болып белгіленді. Білім алғандардың әскер қызметінде болатын мерзімі едәуір қысқартылыды. Мысалы, жоғары оқу орындарын бітіргендерге бір жарым жыл, орталау гимназия (прогимназия) мен қалалық училищелерді бітіргендерге үш жыл, ең ақырында, бастауыш білім алғандар үшін төрт жыл боп белгіленді. Ортадан жоғары және ортадан төмен білім алғандардың әскер қызметінде болатын мерзімі, егер олар жеңілдік берілгеніне, не жеребе салуға қарамастан армитя қатарына еркімен кірген болса, екі есе қысқартылды.
Әскери қызмет туралы устав армияны қайта құрудың негізгі міндеттерінің бірі - соғыс бола қалған күнде армияны тез мобилизациялауға қажетті, күні бұрын үйретілген резервтердің запасын жасау міндетін шешті. Армия қызметін барлық сословилерге бірдей ете тұра, устав әскери қызметті жалпыға бірдей етіп енгізуді қамтамасыз ете алмады. әр түрлі себептермен халықтың белгілі бір бөлігін әскер қызметінен босатты (Орта Азия мен Қазақстанда туып-өскендер мен Қиыр Солтүстіктің кейбір халықтарын да әскер қызметінен босатты). Барлық сословиеге бірдей міндетті әскер қызметін енгізу және әскер қызметінде болатын мерзімді қысқарту, әлбетте, прогресшіл құбылыс еді.
Офицерлерді даярлау жұмысы да жақсартылды. Кадет корпустарының жалпы білім беретін кластарын әскери гимназияларға айналдырып қайта құрды. Кадет корпустарының арнаулы кластарының негізінде әскери училишелер құрылды, оған тек толық орта білімі барлар, ең алдымен әскери гимназияларды бітіргекндер алынды.
Әскерлердің жауынгерлік даярлық жұмысында да үлкен өзгерістекр болды. Соғыста не қажет болса, солдаттарды соған үйрету міндеті қойылды. Алайда әскерлерді соғыс өнеріне үйретудің жаңа принциптерін дәйекті түрде жүзеге асыру бұл салада да феодалдық дәстүрлерді - әскерлерге үстірт байқау жасап, сәнді парадтар өткізу дәстүрлерін - сақтауға тырысқан патша өкіметі тұсында мүмкін емес еді.

Финанс реформалары
Мемлекеттік финансты ұйымдастырудағы реформалар. Финансты қайта құру крепостниктік правоны жоюдан бұрын жүзеге асырыла бастаған ең алғашқы реформалардың бірі еді. Бұл өзгерістердің объективтік мәнісі мемілекеттік кредит мекемелері мен мемлекеттік финансты дамып келе жатқан капитализм жағдайларына бейімдеуде болды. <<Сауда мен өнеркәсіпті жандандыру үшін>> 1860 жылғы майда Мемілекеттік банк құрылды, оған қысқа мерзімді комерциялық қарыз беруге право берілді (бұдан бұрыңғы кредит мекемелері көбінесе дворян жер иеленушілеріне қызмет ететін).
1860 жылдың аяғында, 1863 жылдан бастап арақ-шараптарды түгел сатып беруді жойып, арақ-шарапты еркін сату туралы заң қабылданды. Мұнымен бірге түгел сатып беру системасының орнына арақ-шараптан түсетін ақшадан акциз алып отыру тәртібін орнатылды.
1862 жылғы заң бойынша <<бюджеттің тұтастығы>> да, <<кассаның тұтастығы>> да орнатылды. Осы заң бойынша жеке министрліктер мен ведомствалар финанс жағынан дербестіктерінен айырылды: жасалған барлық сметалар Финанс министрлігінде қаралып, Мемілекеттік советте бекітілетін болды. Бөлінген қаржылар Финанс министрлігі арқылы смета ассигнованияларына сәйкес жұмсалатын тәртіп орнатылды.
Реформа бюджет пен кассаның тұтастығынан басқа бюджеттің жариялық принципін белгіледі. 1862 жылдан бастап мемлекеттің кірістері мен шығыстарының жазылған тізімі (бюджет) баспасөзде ашық жарияланатын болды. Мемілекеттік кредитті нығайта беру үшін мұндай шара қолданудың маңызы зор болды.
1864 жылы Мемілекеттік бақылау ісі қайта құрылды. Оның басына финанс істерін қайта құруда үлкен роль атқарған өте қабілетті чиновник Татаринов қойылды. Мемілекеттік бақылаудың міндеті бюджетте белгіленген кірістердің уақытында түсіп, шығындарының дұрыс жұмсалуын бақылап, сондай-ақ барлық орталық және жергілікті жерлердегі мемілекеттік мекемелерде финанстың жағдайын және орынды жұмсауларын тексеріп отыру болды. Осы мақсатпен әрбір губернияда бақылау палатылары құрылды. Мемлекеттік бюджеттің орындалуы туралы мемілекеттік бақылаушының есептері 1866 жылдан бастап баспасөз бетінде жарияланып тұратын болды.
Финанс реформалары ел ішінде етек алған озбырлық пен қазынаны ұрлауды біраз азайтып, мемілекеттің финанс жағдайын белгілі бір дәрежеде нығайтты, бірақ айтарлықтай түбірлі өзгшерістерді, әрине, енгізе алмады.
Зерттеліп отырған мерзім ішінде мемілекеттік бюджетті үздіксіз өсіп отырғандығы байқалды. 1866 жылы 651 миллион сом жағы 353 миллион сом болса, 1880 жылы 651 миллион сом болды, бюджеттің шығыс жағы сол жылдары 413 және 694 миллион сом болды. Тек бірнеше жыл ғана болмаса, зерттеліп отырған мерзім ішінде мемлекеттік бюджет ылғи дефецитпен аяқталып отырды. Үкімет оны заем есебінен жабуға мәжбүр болды. Кірістердің басым көпшілігі жанама және төте салықтардан түсті.1866жылы бюджет кірісінің 56 проценті жанама, ал 21 проценті төте салықтардан болса, 1880 жылы 1866 жылға сәйкес 63 және 20 процент болып шықты. Сонымен бюджет кірісінің 4/5-і салықтардан түсіп отырды.
Бюджеттің өсуі мемлекеттік шығындардың артуының салдары еді. Мемлекеттік қаржы негізінде қарулы күштер мен әкімшілік органдарын ұстауға және мемлекеттік заем бойынша процент төлемдеріне жұмсалды. Тап күресі өршіген сайын полициялық міндетті атқаратын негізгі орган - әішкі істер министрлігіне жұмсалатын қаржылар да анағұрлым артты. Бұл қаржылардың көлемі 1866 жылы 15 миллион 700 мың сом болса, 1880 жылы 40 миллион 800 мың сомға жетті.
Бюджеттің мәдениет мұқтаждарына жұмсалатын қаржысы тіпті аз болды. Мысалы, Оқу министрлігі бойынша әдеттегі жұмсалатын барлық қаржының 1866 жылы небары 1,6, ал 1880 жылы 2,4-ақ проценті жұмсалды.
Оқу саласындағы реформалар
Мектеп реформалары. Капитаклизмнің дамуы оқу саласында да өзгеріс жасауды қажет етті. Біріншіден буржуазияның балаларын орта және жоғары мектепте оқыту үшін сословиелік шек қоюшылықты жоюлу талап етілсе, екіншіден, өсіп-өркендеп жатқан өнеркәсіпті маман кадрлармен қамтамасыз ету үшін бастауыш білімді кеңейту қажет болды. Міне, осы мақсаттарға сәйкес халық ағарту саласында да реформалар жасалды.
1861 жылы күздегі студенттер қозғалысы үкіметті университеттердің жаңа уставн жасау ісіне кірісуге мәжбүр етті. Бұл устав 1863 жылы бекітілді. Мұның өзі либерал профессорларға жасалған белгілі бір жеңілдік еді. Ол 1835 жылғы устав бойынша университеттердің оқу-ғылыми мекемелер ретіндегі автономиялылығы қалпына келтірілді. Университеттерге басшылық ету жұмысы профессорлардан құралған советтің билігіне берілді. Штаттағы профессорлардан құралған университет советі ректорды төрт жылға сайлайтын болды. Факультеттерде профессорлар декандарды сайлады. Профессорлар мен оқытушылардың құрамы да университет советтерінде сайланды.университеттердің әкімшілік-шаруашылық қызметі ректор, проректор және декандардан құралған университет басқармасына тапсырылып отырды. Алайда университеттің автономиялылығы толық емес еді. өйткені советтердің сайлаған адамдарын Оқу миничстрлігі бекітіп отыруға праволы болды. Ал оқу округының қамқоршысына университеттің барлық тіршілік өмірі түгіл бақылап отыруға, егерде советтердің қабылдаған шешімдерін уставқа қайшы келеді деп тапса, олардың тіпті бұзуға дейін право берілді. Университетке түсушілерге ешбір сословиелік шек қойылған жоқ. Устав студенттердің қандай да болмасын бірлескен ұйымдарын құруға үзілді-кесілді тыйым салды.
60-жылдардың басында Россияда әйелдерге жоғары білім беретін оқу орындары мүлдем жоқ еді. Жоғары білім алуға мүмкіншіліктері бар әйелдер шетелдерге, көбінесе сол кезде орыс эмиграциясының орталығы болған Швейцарияға барып оқыды. Білім алу үшін жастардың шетелдерге барып оқып, ревалюциялық идеялармен әуестенулеріне жол бермеу мақсатымен, әйелдердің университет типіндегі жоғары курстарын ашуға амалсыздан рұқсат етті. Әйелдерге арналған осындай ең алғашқы курстар 1869 жылы Петербургте ашылған еді.
1864 жылғы 19 қарашада гимназиялар мен прогимназиялардың уставы бекітілді. Ол орта мектепке бүкіл сословиелік принципті енгізді.
Әйелдерге арналған пұрсатты оқу орындарын - <<игі қыздардың институттарын>> басқаратын <<импиратрица Марияның мекемелерінің ведомствосы>> 1858 жылы барлық сословиелердің балалары үшін әйелдер училещелелерін ұйымдастыра бастады. Олар 1862 жылы <<Мария гимназиясы>> деп аталған жеті кластық оқу орнына айналды. Бұл гимназияларда мұғалималарды даярлау үшін арнаулы педагогтық сегізінші кластарды да ашуға мүмкіндік болды. Сонымен қатар 1858 жылы оқу министрлігі де <<оқу министрлігінің қарауындағы әйелдер училищелерінің Ережесін>> бекітті. Бұл училещелер екі түрлі - алты және үш класты болып құрылды. <<Мария гимназиялары да, министрліктің алты класты училещелері де оқу программасының көлемі жағынан еркектерге арналған оқу орындарынан анағұрлым төмен болды және оларға <<семьяның болашақ анасына>> қажетті деп танылған білімдерді ғана беру көзделді.
Оқу саласындағы реакция. 60-жылдардың екінші жартысынан басталған реакция оқу жұмысының жағдайларына да теріс әсерін тигізді. Бұл салада үкіметтің алға қойған мақсаты, біріншіден, жас жеткіншектер арасында алдыңғы қатарлы идеологияның тарауына барынша бөгет жасау, екіншіден, орта және жоғары білімді тек пұрсатты таптардың екіншісі ғана етіп қою болды бұл программаны <<Москва ведомостерінің>> беттерінде белгілі реакционер М. Н. Катков ашық баяндады. Осы программаға сәйкес оқу министрі граф Толстой орта мектептерге реформа жүргізді. 1871 жылғы 30шілдеде ΙΙ Александр, Мемлекеттік советтің көпшілігінің пікіріне қарамастан, гимназияның жаңа уставын бекітті. Бұл устав бойынша еркектерге арналған орта мектептердің негізгі типті оқу мерзімі сегіз жылдық классикалық гимназиялар болды. Бұларға деген программа сағаттарының көпшілігі тарих, әдебиет, әсірісе жаратылыс тану сбақтарының курстарын кеміту есебінен, <<ақылды тәртіптеп отыратын пәндер>> - ежелгі тілдерді оқытуға, ішінара матиматикаға берілді. Үкіметтің пікірінше оқу жоспаларын осылайша қайта құру оқушы жастардың зейіндерін прогресшіл идеяларға көп аудара қоймауға тиісті еді.
Бастауыш мектептер жөнінде үкіметтің көздеген мақсаты әкімшілік бақылауды барынша күшейте беру еді. Мұның үшін 1869 жылы әрбір губернияға бірден халықтың училищелер инспекторының орны белгіленді. 70-жылдардың бас кезінде бұл институт едәуір кеңейтілді: инспекторлардыңсанын көбейтудің үстіне халықтық училещелер директорының орны белгіленді.
Цензура рефорасы
Жаңа цензуралық уставты әзірлеу 1857 жылдан басталып, сегіз жылға созылды. Бұл мәселе тек 1865 жылы ревалюциялық тегеуірінді толқынның әлде қайда бәсеңсіген кездерінде ғана біржолата шешілді. 1865 жылғы 6 сәуірдедегі уақытша ережелердің сипатын белгілеген де осы еді. Осы <<Уақытша ережелер>> (1882 жылы жаңа, ол да уақытша ережелермен ауыстырылған) көлемі 10 баспа табақтан асатын аударма әдебиеттер үшін қолданылып келген алдын-ала цензураны жойды.
Көлемі кішкене кітапттар мен брошюлалар үшін, яғни көпшілікке арналған әдебиет үшін, алдын-ала цензура сақталып қалды. Мерзңмді баспасөз алдын-ала цензурадан тек ішкі істер министрінің рұқсатымен және кепілдікке 2 мың 500 сомнан 5 мың сомға дейін ақша салса ғана босатылатын болды. Алдын-ала цензурадан босатылған мерзімді баспасөздер үкіметтің пікірінше қылмыс деп есептелетін материалдар басылып кетсе, сот арқылы қудалауға салынды. Алайда баспасөз бетінде <<бір зиянды бағыт байқалып қалған күнде>>, олар ерекше белгіленген ережедер бойынша әкімшілік жолмен жазағв тартылатын болды. <<Уақытша ережелер>> тек Птербург пен Москваға ғана қолданылды. Провинцияларда үкіметтік баспасөзден, ғылыми әдебиеттерден, ежелгі классикалық тілдерде шығатын, сондай-ақ осы тілден аударылған барлық кітаптардан басқаларына алдын-ала цензура сол бұрыңғы қалпында сақталып қалды. Діни және шетелдік басылымдар үшін цензура ешбір өзгеріссіз қалды.
1865 жылғы 69сәуірдегі <<Уақытша ережелер>> буржуазиялық реформалардың ішіндегі ең бір дәйексіздеулерінің бірі болып шықты. Бірақ осы онсыз келте реформаның өзінде де кейіннен мерзімді баспасөздің жағдайын бұрыңғыдан бетер нашарлата түскен әр түрлі <<түзетулер>> сан рет енгізілді.
1868 жылғы 14 шілдеде ішкі істер министріне газеттерді даналап сатуға тыйым салуға право берілді. 1873 жылғы 16 шілдеде оған тағы да мерзімді баспасөзді <<уақытша>> (қанша мезгілге екенін көрсетпей) шығартпай қоюға рұқсат берілді.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

24 тақырып. ХІХ ғасырдағы идеялық ағымдар және қоғамдық-саяси қозғалыс - 1 сағат
* <<Халықшылдық>> теориясы.
* Батысшылдар мен славянофилдер.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

25 тақырып. ХІХ ғасырдағы Ресейдің мәдени дамуы - 1 сағат
* Оқу-ағарту саласындағы табыстар
* Әдебиет: негізгі бағыттары, өкілдері.
* Өнер

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

26 тақырып. Ресейдің ХІХ-ХХ ғасырдың бас кезіндегі әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері - 1 сағат
* Капитализмнің дамуының ерекшеліктері. Өнеркәсіп төңкерісінің аяқталуы.
* Ресейде жұмысшы табының және буржуазияның қалыптасуы
* Үкіметтің сауда-өнеркәсіп саласындағы саясаты. С.Ю. Витте. П.А. Столыпин.
* Ресей империализмінің ерекшеліктері.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

27 тақырып. Саяси дамудың негізгі бағыттары, ерекшеліктері (ХІХ-ХХ ғ. басы) - 1 сағат
* Либералдық реформалар
* Еуропалық елдердің арасында саяси-сыртқы мәселелер жөнінде дау жанжалдардың дамуы және соғыс блоктары қалыптасуының басталуы.
* ХІХ-ХХ ғғ. Аралығындағы патша үкіметі, буржуазия және дворяндар.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

28 тақырып. Ресейдегі буржуазиялық-демократиялық революция (1905-1907 жж.) - 1 сағат
* Басталу себептері, қозғаушы күштері, кезеңдері, ерекшеліктері.
* Басты оқиғалары, жеңілуі, тарихи маңызы.
* Мемлекеттік Дума және Самодержавие
1905- 1907 ж. Революцияның басталуы.
1905- 1907ж. Ресей революциясы ұзақ уақытты пісіп жетілді. Революцияның негізгі себептері: помещиктердің жерге иелігі, шаруаларда жер олмауы: еңбекшілерді капиталистік қанау,ұлттық қанау, халықтың сасяи правосының болмауы.
Революция алдында келесі міндеттер тұрды: помещик жерін конфискелеу, оны шаруаларға тегін таратып беру, 8 сағаттық жұмыс күнін енгізу, ұлттық қанауды тоқтатып Ресей халықтары мен ұлттары арасында теңдік орнату, самодержавиені құлатып, демократиялық республика құру. Осы міндеттердің орындалуына бүкіл халық қалады, сондықтан революция халықтық болды. Негізгі міндеттері бойынша буржуазиялық, ал қозғаушы күші бойынша демократиялық. Негізгі қозғаушы күш пролетариат болды. Бұл империализм дәуіріндегі бірінші буржуазиялық демократилық революция болды. 1905 апрельде Лондонда РСДРП ІІІ- сьезі болды. Ол революциялық күрес ұлғайып, жұмысшы қозғалысының тактикасын анықтау қажет уақытында өтті. Сьезд буржуазиялық- демократиялық революцияның жеңісі, пролетариат диктатурасы үшін күреске жол ашадыдеп көрсетеді. Революция жүріп жатқан кезеңде партияның ұстаған бағыты:
І. Самодержавиемен күреске қарулы көтеріліске дайындалу
2. Шаруалардың барлық революциялық қозғалыстарын қолдау.
3. Халықты өздерінің мақсаты үшін пайдаланбауы үшін буржуазияны бейтарап қалдыру. Меншевиктердің позициясы басқаша болды. Олар бұл революцияда негізгі рольде буржуазия болуы керек деп есептеді. В. И. Ленин революциялық күрестің көлемінен қорыққан буржуазия Ресейде өзгерістер жасай алмайьынын дәлелдеді. Жұмысшы табы мен шаруаларға сүйену керек болды. Революция 1905 ж 9 январінен 1907 ж 3 июньге дейін созылды. Кезеңдері : І/ 9 янв- сент. 1905 ж/ революцияның басталуы және дами түсуі/; 2/ октябрь- декабрь 1905 ж. / революцияның ең жоғарғы сатысы; 3/ январь 1906 - июнь 1907ж./ революцияның бәсеңдеуі.
1905 ж. Жазда революциялық күрестің ұлғаюы.
Революцияның шыңдалу шегі.
Революцияның басталу Қанды жексенбіге қарсы жұмысшы қозғалысының көтерілуіне байланысты болды. Май айы мен сентябрь аралығында революция кеңінен және тереңдей дамыды. Революция оты шарпыған аудандар кеңи түсті, күреске өндіріс орталықтарының жұмысшыларға ғана емес, алыс аудандардағы шаруалар да көтерілді. 1905 ж. жазда жұмысшы қозғалысы сапалы сатығы көтерілді: стачкалар саясси демонстрациялармен ұласты, қарулы күреске дейін барды. Москва, Варшава, Баку, Рига т. б қалаларда бірінші май демонстрациялары, полициялармен қарулы қақтығыстарға жалғасты. Ивано-Вознесенскіге тоқымашылар стачкасы 72 күнге созылды. Ұйымдастырушылар ортасындағы Ф. А. Афанасьев және М. В. Фрунзе болды. Тоқымашылар өздерінің басқару органы- бірінші жұмысшы депутаттарының Советін құрды. 1905 ж 14 июньде <<Потемкин>> - - - - - броненосецінде болған көтеріліс революцияның дамуының куәсі болды. Ол революцияның табысын және армияда революциялық жұмысты күшейту керегін көрсетті. В. И. Лениннің айтуы бойынша <<Потемкин>> революцияның жеңілмеген территориясы . осы айда Лодэ қаласында поляк жұмысшыларының қарулы көтерілісі болды. Революциялық қозғалыстың көлемі патша өкіметін шегіндіруге мәжбір етті. 1905 ж күзде Манифест басылып шықты, онда мемлекеттік Дума құрылғаны және кеәбір демократиялық бостандықтар жарияланды. Бірақ көпшіліктің революциялық ынтасы арта түсті.
Революцияның жоғарғы кезеңі жақындады. Ол Москва темір- жолшылары бастаған Бүкілроссиялық октябрь саяси стачкасынан басталды. Көптеген қалаларда жұмысшылар Советі құрыла бастады.
1905 ж. 7 декабрьде Москва Советінің шақыруы бойынша жұмысшылардың әркермен қарулы күресі басталды. Москва жұмысшылары жаңа тактика қолданды, баррикадамен бірге кішкене партизан топтарыда соғысты. Пресия күрес орталығына айналды. Он күндік соғыс жұмысшыларды титықтатып тастады. Совет шешімі бойынша күрес тоқталды, оның тәжірибесі келесі революцияларда пайдаланды. / Лениннің айтуы бойынша Октябрь алдындағы бас репетиция болды/.
1905-1907 ж. революцияның саябырлауы.
1906 ж бастап революция саябырлап шегіне бастады. Москва қарулы көтерілісінен кейін жұмысшылардың негізгі күресінің түрі стачалар болды. Жұмысшылардың ұйымшылдығы мен табандылығы артты. Саяси стачкалар саны өсті. Стачкалық қозғалыс толқыны жүріп жатты. І және ІІ Думаға сайлауға байланысты, 1906 көктеміжәне 1907 ж күрестік ең жоғары сатысы болды. Грузия, Прибалтика және Польшадағы қарулы көтеріліс шыңдалу шегіне жетті.
1906 ж көктемдегі Украина, Прибалтика, Донда, Волга бойында болған көптеген шаруалар көтерілісі революцияның жалғасы болды. Армияда толқулар өтті. Ташкент, Тифлис, Кранштадт солдаттары аграрлы мәселені шешуді, Құрылтай жиналысын шақыруды талап етті. Ресейдегі бірінші буржуазиялық- демократиялық революция жеңіліспен аяқталды. Басты мақсаттары - Самодержавие мен жерге помещиктік меншікті жою; 8 сағ. жұмыс күні, ұлт теңдңгң - шешілмеді.алайда Ресей еңбекшілері кейбір жеңілдікке ие болды. өндірістің кейбір салаларында жалақы көтерілді, жұмыс күні қысқарды, жұмысшылар профсоюз бірлігіне кіруге мүмкіндік алды, шаруаларды бастау алу /выкуп/ құны жойылды, ұлттық аудандарда ана тілінде бастауыш білім беру енгізілді.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

29 тақырып. Ресейдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы (1907-1914 жж.) - 1 сағат
* С.Ю. Витте және оның жоспарлары, қортындылары.
* П.А. Столыпиннің реформалары.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

№30 тақырып. Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңындағы Ресей. Халықаралық қатынастар - 1 сағат
* Николай ІІ-үкіметінің сыртқы саясат саласындағы жұмыстарының негізгі бағыттары.
* Орыс-жапон соғысы аяқталғаннан кейінгі Қиыр Шығыс бойынша жүргізілген саясат.
* Бірінші дүние жүзілік соғыстың басталуы, себептері, мақсаттары, соғысушы топтардың негізгі жоспарлары.

Әдебиеттер:
1. Платонов О.А. Русская цивилизация-М., 1997.
2. История России с древнейших времен до конца XVIII в./ Под Ред. Б.А. Рыбакова-М.,1983
3. История России с древнейших времен до к. XVIIв./под ред. А.Н.Сахарова.-М.1997
4. Н.И.Павленко. В.В.Кобрин. История России с древнейших времен до 1861.
5. Б.А. Рыбакова.СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін.А.1970

4. Семинар сабақтарына әдістемелік нұсқау.

№1 Тақырыбы. Ежелгі Орыс мемлекеті - Киев Русі (құрылуы және қалыптасу тарихы).
Әдістемелік нұсқау: Алғашында студенттер Киев Русінің ауыл шаруашылығына, қолөнеріне, саудасына, қалаларына сипаттама беру керек. Мұнан кейін ІХ-Х ғасырлардағы саяси құрылысына тоқтала келіп, христиан дінін енгізілуіне, Ярослав Владимировичтің, Владимир Мономахтың ішкі және сыртқы саясатына қорытынды жасауы тиіс.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Ауыл шаруашылығы. Қолөнер. Сауда. Қалалар.
2. ІХ-Х ғасырлардағы саяси құрылысы.
3. Христиан дінін енгізу.
4. Ярослав Владимировичтің, Владимир Мономахтың ішкі және сыртқы саясаты.
Әдебиеттер:
1. СССР тарихы. Ең ежелгі заманнан 1861 жылға дейін. Б. Рыбаковтың редакциясымен. А., 1970 ж.
2. СССР тарихы. Ежелгі заманнан ХҮІІІ ғасырдың аяғына дейін. А., 1980.
3. СССР тарихы. Ежелгі заманнан ХҮІІ ғ. аяғына дейін. А., 1980.
4. Б. Рыбаков. Образование древне-русского государство.-М..-1976.

№2 Тақырыбы. Русьтегі феодалдық бытыраңқылық кезеңі.
Әдістемелік нұсқау: Бұл тақырыпты оқып үйренуде Феодалдық бытыраңқылықтың әлеуметтік-экономикалық және саяси алғышарттарын, зардаптарын сипаттау керек. Феодалдық бытыраңқылықтың мәні мен ХІІ-ХІІІ ғғ. Бірінші жартысындағы орыс жерлеріне назар аудару керек. Русьтің халықаралық жағдайына көп мән беру арқылы қорытынды жасау қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1.Феодалдық бытыраңқылықтың әлеуметтік-экономикалық және саяси алғышарттары, зардаптары.
2.Феодалдық бытыраңқылықтың мәні.
3.ХІІ-ХІІІ ғғ. Бірінші жартысындағы орыс жерлері.
4.Русьтің халықаралық жағдайы
Әдебиеттер:
1. Семенникова П.И. Россия в мировом сообществе цивилизаций - М., 1994
2. История Отечества: люди, идеи, решения. Очерки истории России IX в - начала XX в. - М., 1991.
3. Кучкин В.А. Формирование государственной территории Северо-восточной Руси в X- XIV вв. - М., 1984.
4. Шаскольский И.Г. Борьба Руси против крестоносной агрессии на берегах Балтики в XII-XIII вв. М., 1978.

№3 Тақырыбы. Орыс халқының жат-жерлік шапқыншыларға қарсы күресі.
Әдістемелік нұсқау: Студенттер бұл тақырыпта алғашында Неміс және швед феодалдарының Руське агрессиясын сипаттау керек. Содан кейін Монғол-татар шапқыншылығының басталуына тоқтала кетіп, сол кездегі шайқастарға назар аударған жөн. Алтын Орда мемлекетінің құрылуына, қоғамдық-саяси құрылымына сипаттама беру арқылы, Монғол-татар езгісінің орнығуы және оның зардаптарына қорытынды жасауы қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Неміс және швед феодалдарының Руське агрессиясы.
2. Монғол-татар шапқыншылығының басталуы.
3. Алтын-Орда. Қоғамдық-саяси құрылымы.
4. Монғол-татар езгісінің орнығуы және оның зардаптары.
Әдебиеттер:
1. Греков Б.Д. Золотая Орда и ее падение. М., 1950.
2. Пашуто В.Т. Героическая борьба русского народа за независимость. XIII в. М., 1965.
3. Игорев В. Историческое география Золотой Орды.- М.-1985.
4. Каргалов В. Свержение монгола -татарского ига. М., 1973.
5. Каргалов В. Куликовская битва. М., 1980.
6. Кирпичников А. Куликовская битва. М., 1980.
7. Лощиц Ю. Дмитрий Донской. М., 1980.

№4 Тақырыбы. ХІҮ-ХҮ ғасырларда Орыс жерлерінің Мәскеу төңірегіне бірігуінің басталуы.
Әдістемелік нұсқау: Алғашында студенттер Бірорталыққа бағынған мемлекеттің құрылуының әлеуметтік-экономикалық алғышарттарына тоқталуы қажет. Одан әрі Мәскеу төңірегіне бірігудің басталуына сипаттама беруі керек. Монғол-татарларға қарсы күресте Мәскеу князьдігінің ролінің арта түсуіне тоқталып, Монғол езгісіне қарсы күрестің басталуына, Куликово шайқасына қорытынды жасауы қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Бірорталыққа бағынған мемлекеттің құрылуының әлеуметтік-экономикалық алғышарттары.
2. Мәскеу төңірегіне бірігудің басталуы.
3. Монғол-татарларға қарсы күресте Мәскеу князьдігінің ролінің арта түсуі.
4. Монғол езгісіне қарсы күрестің басталуы. Куликово шайқасы.
Әдебиеттер:
1. Сахаров А.М. Образование и развитие Российского государства в XIV-XVII вв. М., 1969.
2. Черепнин Л.В. Образование Русского централизованного государства в XIV-XV вв. Очерки социально-экономической и политической истории России. М., 1960.
3. История России с древнейших времен до к. XVII в. // Под ред. А.Н. Сахарова.- М., 1997.
4. История России. /Уч. Пособие. Т. I, II. Горинов М.М., Горский А.А. (под ред. С.В. Леонова - М., 1998
5. История России с древнейших времен до конца XVIII в. /Под ред. Б.А. Рыбакова - М., 1983

№5 Тақырыбы. Бірорталыққа бағынған Орыс мемлекетінің құрылуы және нығаюы (ХҮ-ХҮІ ғғ.).
Әдістемелік нұсқау: Студенттер Орыс жерлерінің бірігуінің аяқталуы мен Орыс жерлерінің бірігуінің аяқталуына сипаттама беру арқылы, ХҮ-ХҮІ ғғ. Орыс мемлекетінің саяси құрылысына тоқталуы керек. Сондай - ақ ішкі саяси күресті сипаттап, шіркеу және мемлекет құрылысына баяндама жасауы қажет. Содан кейін ХҮІ ғасырдағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуына қорытынды жасауы керек.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Орыс жерлерінің бірігуінің аяқталуы. Алтын-Орда езгісінің жойылуы.
2. Ү-ХҮІ ғғ. Орыс мемлекетінің саяси құрылысы.
3. Ішкі саяси күрес. Шіркеу және мемлекет.
4. ХҮІ ғасырдағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуы.
Әдебиеттер:
1. Сахаров А.М. Образование и развитие Российского государства в XIV-XVII вв. М., 1969.
2. Черепнин Л.В. Земские соборы Русского государства в XVI-XVII вв. М., 1978.
3. Горский А.А. О месте средневековой Руси в истории. //ПИШ 2002, №3
4. Платонов О.А. Русская цивилизация - М., 1997

№6 Тақырыбы. Иван Грозный басқаруы кезіндегі Ресей.
Әдістемелік нұсқау: Студенттер бұл тақырыптың мазмұнын ашып көрсетуде Иван Грозный басқаруы кезіндегі саяси жағдайына тоқтала отырып, 1549-1563 жж. Иван Грозныйдың қайта құруларына сипаттама беруі керек. Опричнинаны сипаттай отыра, шаруаларды бекітудің етек алуы мен ХҮІ ғасырлардағы аграрлық төңкеріске назар аударған жөн. Сондай-ақ Иван Грозный - тарихи тұлға ретінде сипаттап, оның жеке басына және қызметіне баға беруі керек.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Иван Грозный басқаруы кезіндегі саяси жағдай.
2. Иван Грозныйдың қайта құрулары. 1549-1563 жж.
3. Опричнина.
4. Шаруаларды бекітудің етек алуы. ХҮІ ғасырлардағы аграрлық төңкеріс.
5. Иван Грозный - тарихи тұлға. Оның жеке басына және қызметіне берілетін баға.
Әдебиеттер:
1. Альгинц Д. Начало самодержавия в России. Государство Ивана Грозного. 1988.
2. Зимин А.А. Реформы Ивана Грозного. Очерки социально-экономической и политической истории России. М., 1960.
3. Зимин А.А. Опричнина Ивана Грозного. М., 1964.
4. Зимин А.А. Россия на пороге нового времени. М., 1972.
5. Скрынников Р.Г. Царство террора. Спб., 1992.
6. Скрынников Р.Г. Начало опричнины. М., 1966.
7. Скрынников Р.Г. Опричный террор. М., 1969.
8. Кобрин В.Б. Иван Грозный. М., 1989.
9. Сергеев В. Пред грозные царские очи. (Об Иване Грозном). //Литературная Россия 1990, №4
10 .Скрынников Р. Опричная трагедия. (Новые факты и новые интерпретации). //Наука и жизнь. 1976, №3, с. 112-115.

№7 тақырып. І-Петр басқаруы кезіндегі Ресей.
Әдістемелік нұсқау: Бұл тақырыпта студенттер ХҮІІ ғ. соңы - ХҮІІІ ғ. басындағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуын сипаттап, қайта құрулардың қажеттігі мен қайта құрулар, олардың негізгі бағыттарына тоқталуы керек. Ресейде абсолютизмнің орнығуына назар аудара, ХҮІІІ ғ. басындағы ішкі және сыртқы саясат сипаттуы керек. Сонымен қоса қайта құрулардың тарихи маңызымен қорытынды жасағаны жөн.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. ХҮІІ ғ. соңы - ХҮІІІ ғ. басындағы Ресейдің әлеуметтік-экономикалық дамуы.
2. Қайта құрулардың қажеттігі.
3. Қайта құрулар, олардың негізгі бағыттары.
4. Ресейде абсолютизмнің орнығуы.
5. ХҮІІІ ғ. басындағы ішкі және сыртқы саясат.
6. Қайта құрулардың тарихи маңызы.
Әдебиеттер:
1. Скрынников Р.Г. Россия после опричнины. М., 1975.
2. Тихомиров М.Н. Российское государство в XV- XVII вв.
3. Анисимов Е.В., Эйдельман Н.Я. В борьбе за власть: Страницы политической истории России XVIII в. М., 1988.
4. Агисимов Е.В. Податная реформа Петра I. М., 1982.
5. Бескровный Л.Г. Русская армия и флот в XVIII в. Очерки. М., 1958.
6.Брикнер А.Г. История Екатерины II. М., 1991.
7. Молчанов Н.Н. Дипломатия Петра Первого. М., 1984.
8. Павленко Н.И. Птенцы гнезда Петрова. М., 1988.
9. Павленко Н.И. Полудержавный властелин. М., 1989.
10.Павленко Н.И. Петр Великий.

№8 Тақырыбы. ІІ-Екатерина басқаруы кезіндегі ішкі және сыртқы саясаттың негізгі белгілері.
Әдістемелік нұсқау: Бұл тақырып аясында ІІ-Екатерина сыртқы саясатының негізгі бағыттарын сипаттай отырып, Екатерина патшалық етуді дворян еркіндігі жөніндегі манифест ережелерін нығайтудан және сарай төңкерісіне қатысушыларға мырзалықпен сый тартудан басталғанына тоқтала кету керек. Сонымен қоса Ресейдің ішкі саясаты, оның негізгі бағыттары және табыстарын сипаттау қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. ІІ-Екатерина сыртқы саясатының негізгі бағыттары.
2. Ресейдің ішкі саясаты, оның негізгі бағыттары және табыстар.
Әдебиеттер:
1. Брикнер А.Г. История Екатерины II. М., 1991.
2. Хрестоматия по истории России. В 4-х тт. Т. 1. С древнейших времен до XVIII в. - М., 1994
3. Хрестоматия по истории СССР. - М., 1983.

№9 Тақырыбы. Желтоқсан көтерілісі оның Ресей тарихынан алатын орны.
Әдістемелік нұсқау: Мұнда алғашқы құпия ұйымдар, қоғамдар олардың жетекшілері және қатысушыларға сипаттама жасау керек. Онымен қоса декабристердің саяси проектілері мен П.Пестельдің <<Русская правдасы>> және Н.Муравьевтің <<Конституциясы>>-на баяндама жасап, декабристердің тарихи және қоғамдық-саяси жұмыстарына тарихи бағасын беру қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Алғашқы құпия ұйымдар, қоғамдар олардың жетекшілері және қатысушылар
2. Декабристердің саяси проектілері
3. П.Пестельдің <<Русская правдасы>> және Н.Муравьевтің <<Конституциясы>>
4. Декабристердің тарихи және қоғамдық-саяси жұмыстарына берілетін тарихи баға
Әдебиеттер:
1. Гордин Я.В. Мятеж реформаторов. Л., 1989.
2. Декабристы: биографический справочник. М., 1988.
3. Де Кюстин А. Николаевская Россия. М., 1990

№10 Тақырыбы. ХІХ ғасырдың 60-70 жылдарындағы буржуазиялық реформалар.
Әдістемелік нұсқау: Мұнда студенттер басыбайлылық құқықты жою: алғышарттары, шаруалардың жеке басының азаттығын алуы, қортындылары мен зардаптарына тоқтала отырып, қалалық, әскери, оқу-ағарту саласындағы реформаларға мән бере отырып, қорытынды жасау керек.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1.Басыбайлылық құқықты жою: алғышарттары, шаруалардың жеке басының азаттығын алуы, қортындылары мен зардаптары
2. Қалалық реформа
3. Әскери реформа
4. Оқу-ағарту саласындағы реформалар
Әдебиеттер:
1. Чибиряев С.А. Великий русский реформатор: Жизнь, деятельность, политические взгляды М.М. Сперанского. М., 1989.
2. Великие реформы. 1856-1874. /Под ред. Л.Г. Захаровой, Б.Эклофа, Дж. Бушнелла. М., 1992.
3. Зайончковский П.А. Отмена крепостного права в России. М., 1968.
4. Захарова Л.г. Самодержавие и отмена крепостного права в России. 1865-1861. М., 1984.
5. П.А. Зайончковский. Отмена крепостного права. М., 1960.
6. Он же. Советская историография реформы 1861 г. //ВИ, 1961, №2
7. Захарова Л.Г. Самодержавие и отмена крепостного права в России. М., 1984.
8. Она же. Самодержавие, бюрократия и реформы. //ВИ. 1989.№10, с. 3-24.

№11 Тақырыбы. Ресейдің ХІХ-ХХ ғасырдың бас кезіндегі әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқау: Бұл тақырыпты оқып үйренуде Капитализмнің дамуының ерекшеліктері. Өнеркәсіп төңкерісінің аяқталуына тоқтала отырып, өнеркәсіп товарларын өткізетін ішкі рыноктың дамуы үшін темір жолдарды салудың маңызы зор болғандығын, крепостниктік права жойылғаннан кейін ресей өнеркәсібінің әр түрлі салалары дамудың әр сатысында болғанын атап өту керек. Сондай-ақ Ресейде жұмысшы табының және буржуазияның қалыптасуы мен Үкіметтің сауда-өнеркәсіп саласындағы саясаты, С.Ю. Витте. П.А. Столыпинге тоқталу керек. Ресей империализмінің ерекшеліктерін қорытындылау қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Капитализмнің дамуының ерекшеліктері. Өнеркәсіп төңкерісінің аяқталуы.
2. Ресейде жұмысшы табының және буржуазияның қалыптасуы
3. Үкіметтің сауда-өнеркәсіп саласындағы саясаты. С.Ю. Витте. П.А. Столыпин.
4. Ресей империализмінің ерекшеліктері
Әдебиеттер:
1. Мироненко С.В. Страницы тайной истории самодержавия: Политическая история Россия первой половины XIX столетия. М., 1989
2. Ключевский В.О. Отмена крепостного права в России. Собр. Соч. в 9 т. Т.5.1989. С. 339.
3. Герасименко Г.А. Крах земского самоуправления в России. //История СССР, 1989.,№1
4. Дружинин Н.М. Ликвидация феодальной системы в русской помещичьей деревне. 1862-1882. Изб. Избр. Тр. Т. 2. М., 1987.
5. Под скипетром Романовых. Исторические очерки. (муз.Дост.)
6. Захарова Л.Г. Россия на переломе. Самодержавие и реформы. История отечества: люди, идеи, решения, Очерки истории России XIX - нач. XX вв. (муз. Достоев.)
7. Великие реформы. 1856-1874. /Под ред. Л.Г. Захаровой, Б.Эклофа, Дж. Бушнелла. М., 1992.
8. Корнилов А. Александр III император Всероссийский.

№12 Тақырыбы. Саяси дамудың негізгі бағыттары, ерекшеліктері (ХІХ-ХХ ғғ. басы).
Әдістемелік нұсқау: Либералдық реформалар тоқтай отырып студенттер Еуропалық елдердің арасында саяси-сыртқы мәселелер жөнінде дау жанжалдардың дамуы және соғыс блоктары қалыптасуының басталуын сипаттау керек. ХІХ-ХХ ғғ. аралығындағы патша үкіметі, буржуазия және дворяндарды сипаттауы қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Либералдық реформалар
2.Еуропалық елдердің арасында саяси-сыртқы мәселелер жөнінде дау жанжалдардың дамуы және соғыс блоктары қалыптасуының басталуы.
3. ХІХ-ХХ ғғ. Аралығындағы патша үкіметі, буржуазия және дворяндар.
Әдебиеттер:
1. Джанишев Т. Эпоха Великих реформ. (Великие реформы в 1856-1874) (муз. Достоевского).
2. Захарова Л.Г. Россия на переломе. Самодержавие и реформы. История отечества: люди, идеи, решения, Очерки истории России XIX - нач. XX вв. (муз. Достоев.)
3. Великие реформы. 1856-1874. /Под ред. Л.Г. Захаровой, Б.Эклофа, Дж. Бушнелла. М., 1992.

№13 Тақырыбы. Ресейдегі буржуазиялық-демократиялық революция (1905-1907 жж.).
Әдістемелік нұсқау: Ресейдегі буржуазиялық-демократиялық революцияның басталу себептері, қозғаушы күштері, кезеңдері, ерекшеліктерін сипаттай отырып, басты оқиғалар мен жеңілуі мен тарихи маңызына тоқталу керек. Мемлекеттік Дума және Самодержавие ұғымдарына мағына беру қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1. Басталу себептері, қозғаушы күштері, кезеңдері, ерекшеліктері.
2. Басты оқиғалары, жеңілуі, тарихи маңызы.
3. Мемлекеттік Дума және Самодержавие
Әдебиеттер:
1. Великие реформы. 1856-1874. /Под ред. Л.Г. Захаровой, Б.Эклофа, Дж. Бушнелла. М., 1992.
2. Корнилов А. Александр III император Всероссийский.
3. Энциклопедический словарь Брокгауза и Эфрона. Александр III.
4. Чернуха В.Г. Александр III.//ВИ 1992, №11,12.с. 46-64
5. Витте С.Ю. Избранные воспоминания. 199

№14 Тақырыбы. Ресейдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы (1907-1914 жж.).
Әдістемелік нұсқау: Студенттер С.Ю. Витте және оның жоспарлары, қортындыларына сипаттама беріп, П.А. Столыпиннің реформаларына тоқталу керек. Сондай-ақ осы кезеңде болған оқиғаларға тарихи бағасын беру арқылы жан-жақты сипаттап, тиянақты түрде саралау қажет.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1 .С.Ю. Витте және оның жоспарлары, қортындылары.
2. П.А. Столыпиннің реформалары.
Әдебиеттер:
1. Сироткин В. Граф Витте - цивилизованный индустриализатор страны. //Свободная мысль. - 1982.№8.С.73.
2. Ананьич Б.В., Ганелин Р. С.Ю.Витте. //ВИ.1990, №8, с. 32.
3. Дому Романовых 380 лет.Неизвестные страницы //Родина, 1993, №1, с. 182.

№15 Тақырыбы. Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңындағы Ресей. Халықаралық қатынастар.
Әдістемелік нұсқау: Студенттер Николай ІІ-үкіметінің сыртқы саясат саласындағы жұмыстарының негізгі бағыттарын сипаттап, орыс-жапон соғысы аяқталғаннан кейінгі Қиыр Шығыс бойынша жүргізілген саясатқа мән бере отырып, бірінші дүние жүзілік соғыстың басталуы, себептері, мақсаттары, соғысушы топтардың негізгі жоспарларын саралау керек.
Практикалық жұмыстың жоспары:
1.Николай ІІ-үкіметінің сыртқы саясат саласындағы жұмыстарының негізгі бағыттары.
2.Орыс-жапон соғысы аяқталғаннан кейінгі Қиыр Шығыс бойынша жүргізілген саясат.
3.Бірінші дүние жүзілік соғыстың басталуы, себептері, мақсаттары, соғысушы топтардың негізгі жоспарлары.
Әдебиеттер:
1. Обнинский В.П. Последний самодержец. Очерки жизни и царствования императора российского Николая II.(Под ред.С.С. Волка). М., 1982.
2. Касвинов. 23 ступени вниз. М., 1985.
3. Искандеров. Российская монархия, реформы, революция. //ВИ, 1993, №5,7.
4. Россия на рубеже веков: исторические портреты. М., 1991.
5. Греков Б..И., Шацилло. Эволюция политической структуры России в к. XIX- нач. XX в. История России, 1988, №5.
6. История XIX в. (Под ред. Лависса и Ратбо).

5. ОСӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау.

1-тақырып: Киев Русі мен қайраткерлері портреттерінде.

Сабақ мақсаты: Киев Русі мемлекетіндегі ірі көрнекті мемлекет қайраткерлерінің саяси портретін ашу.
Тапсырма сұрақтар:
1. Мемлекет қайраткелерін атап шығу?
2. Саяси портреттерін ашу?
3. Киев Русінің дамуына қосқан үлестері?
Бақылау түрі: Әңгіме.
Әдістемелік нұсқау: Мемлекетқайраткерлері туралы мағлұмат беріп, студенттер олардың саяси маңызын ашу керек. Олардың өмірбаяндарына тоқталып, портреттерін ашып көрсету керек.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.История России с древнейших времен до к. XVII в. // Под ред. А.Н. Сахарова.- М., 1997.
2.История России. /Уч. Пособие. Т. I, II. Горинов М.М., Горский А.А. (под ред. С.В. Леонова - М., 1998
3.История России с древнейших времен до конца XVIII в. /Под ред. Б.А. Рыбакова - М., 1983
4.История Отечества: люди, идеи, решения. Очерки истории России IX в - начала XX в. - М., 1991.
5.Кучкин В.А. Формирование государственной территории Северо-восточной Руси в X- XIV вв. - М., 1984.

2-тақырып. Киев Русінің сыртқы саясаты.

Сабақ мақсаты: Киев Русінің сыртқы саясатын жан-жақты қарап мәнін ашып көрсету.
Тапсырма сұрақтар:
1. Киев Русі сыртқы саясаты қандай принциптер мен жүргізілді?
2. Қандай мемлекеттер мен саяси қатынастары жақсы дамыды?
3.Киев Русі сыртқы саясатта қандай жетістіктерге жетті?
Бақылау түрі: Конспект
Әдістемелік нұсқау: Киев Русінің ішкі және сыртқы саясатына тоқтала отырып, жетістіктер мен байланыстарын, көрші елдермен саяси қатынастарын көрсету керек.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Н.И. Павленко, В.В. Кобрин и др. История России с древнейших времен до 1861 г. - М., 1989
2. Отечественная история /Под ред. Ш.М. Мунчаева - М., 1999
3.Хрестоматия по истории России. В 4-х тт. Т. 1. С древнейших времен до XVIII в. - М., 1994

3-тақырып. Киев Русінің мәдени дамуы.

Сабақ мақсаты: Киев Русінің әр кезеңі бойынша мәдени дамуын талқылау, мәдени байланыстарына тоқталу.
Тапсырма сұрақтар:
1.Мәдени дамуға әсер еткен факторлар?
2. Мәдени дамудың ерекшклігі?
3.Мәдени даму неше кезеңдерге бөлінеді?
Бақылау түрі: Реферат
Әдістемелік нұсқау: Киев русінің мәдени дамуының маңызын, салдарын және қалай,қандай кезеңдерге бөуге болатынын ашып көрсету.мәдениеттің қоғам өміріне қалай әсер еткенін айтып беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1. Хрестоматия по истории СССР. - М., 1983.
2.Головатенко А. История России: спорные проблемы - М., 1994
3.Горский А.А. О месте средневековой Руси в истории. //ПИШ 2002, №3

4-тақырып. Дмитрий Донской: өмірбаяны және қызметіне баға.

Сабақ мақсаты: Киев Русінің ірі мемлекет қайраткері Дмитрий Донскойдың өмірбаянына тоқталып, жан-жақты ашып көрсету,атқарған істеріне баға беріп, дұрыс бұрыстығын анықтау.
Тапсырма сұрақтар:
1.Д. Донской қандай ортада өсті, қандай адамдардың ықпалы көп болды?
2.Донской мемлекет қайпаткері болуға лайық па?
3. Донскойдың қызметі қандай болды?
Бақылау түрі: Әңгімелесу түрінде
Әдістемелік нұсқау: Дмитрий Донскойдың өмірбаяны мен саясатқа араласуға әсер еткен факторларды айту. Рның қызметіне баға бере отырып, маңызды істерін ашу.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Платонов О.А. Русская цивилизация - М., 1997
2.Сахаров А.М. Образование и развитие Российского государства в XIV-XVII вв. М., 1969.
3.Черепнин Л.В. Образование Русского централизованного государства в XIV-XV вв. Очерки социально-экономической и политической истории России. М., 1960.

5-тақырып. Феодалдық бытыраңқылық және орыс жерлеріне сипаттама

Сабақ мақсаты: Феодалдық бытыраңқылықтың әлеуметтік-экономикалық және саяси алғышарттары, зардаптарын ашып көрсету, феодалдық бытыраңқылықтың мәнін көрсету,жеке орыс жерлеріне сипаттама беру.
Тапсырма сұрақтар:
1.Орыс жерлеріне сипаттама беру?
2.Феодалдық бытыраңқылық тың салдары?
3.Оған әсер еткен факторлар?
Бақылау түрі: Конспектілер жасау
Әдістемелік нұсқау: Орыс дерлерінің бөлінуінің салдарынан болған феодалдық бытраңқылықты айтып беру. Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын көрсету.Жеке орыс жерлеріне сипаттама беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Платонов О.А. Русская цивилизация - М., 1997
2. Плано Карпини.
3.Сахаров А.М. Образование и развитие Российского государства в XIV-XVII вв. М., 1969.
4.Черепнин Л.В. Образование Русского централизованного государства в XIV-XV вв. Очерки социально-экономической и политической истории России. М., 1960.

6-тақырып. С. Разиннің басшылығымен болған шаруалар соғысы

Сабақ мақсаты: С.Разин басшылығымен болған шаруалар соғысының себебін, мақсатын, маңызын анықтау. Сондай-ақ соғыстың салдарына сипаттама беру.
Тапсырма сұрақтар:
1.Ресей жеріне, халық тұрмысына сипаттама?
2.Соғыс не себептен басталды?
3.Соғыс қалай аяқталды?
Бақылау түрі: Баяндама
Әдістемелік нұсқау: С. Разиннің шаруалар соғысын бастауына себеп болған фокторларды, халық наразылығын тудырған мәселелерді көрсету.Соғыстың мақсатын, барысын, қорытындысын айқындап беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Платонов О.А. Русская цивилизация - М., 1997
2.Черепнин Л.В. Земские соборы Русского государства в XVI-XVII вв. М., 1978.
3.Каргалов В. Свержение монголо-татрского ига. М., 1973.
4.Каргалов В. Куликовская битва. М., 1980.

7-тақырып. Орыс жерлерінің территориясының одан әрі кеңейе түсуі

Сабақ мақсаты: XVI-XVII Орыс жерлерінің территориясының одан әрі кеңейіп, дамуын қарастырамыз.
Тапсырма сұрақтар:
1.Орыс жерлерінің кеңейюіне әсер етуші факторларды ата?
2.Олар қалай кеңейді?
3. Саясат қандай болды?
Бақылау түрі: Реферат
Әдістемелік нұсқау: Орыс жерлеріне сипаттама беріп, қалай одан әрі кеңейе түскендігіне тоқталу. Саясаттағы өзгерістерді баяндау.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Кирпичников А. Куликовская битва. М., 1980.
2.Лощиц Ю. Дмитрий Донской. М., 1980.
3.Джером Гарсей. Записки о России. М.,1991.
4.Альгинц Д. Начало самодержавия в России. Государство Ивана Грозного. 1988.
5.Зимин А.А. Реформы Ивана Грозного. Очерки социально-экономической и политической истории России. М., 1960.

8-тақырып. XVIII ғ. 30-50 жылдарындағы Ресей мемлекетінің тарихынан

Сабақ мақсаты: XVIII ғ. 30-50Ресей мемлекетінің тарихына тоқталу, сол кезеңдегі саяси мәселелерді ашып көрсету.Ресейдің ішкі және сыртқы саясатына сипаттма беру.
Тапсырма сұрақтар:
1.Сыртқы саясатты ашу?
2.Ішкі жағдайға тоқталу?
3.Осы кезеңде Ресей тарихы қалай өрбіді?
Бақылау түрі: Баяндама
Әдістемелік нұсқау: XVIII ғ. 30-50Ресей мемлекетінің тарихына тоқталу, сол кезеңдегі саяси мәселелерді ашып көрсету.Ресейдің ішкі және сыртқы саясатына сипаттама беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1. Зимин А.А. Опричнина Ивана Грозного. М., 1964.
2. Зимин А.А. Россия на пороге нового времени. М., 1972.
3.Скрынников Р.Г. Царство террора. Спб., 1992.
4.Скрынников Р.Г. Начало опричнины. М., 1966.
5.Скрынников Р.Г. Опричный террор. М., 1969.
6.Кобрин В.Б. Иван Грозный. М., 1989.

9-тақырып. Е. Пугачевтің басшылығымен болған шаруалар соғысы

Сабақ мақсаты: Е.Пугачев басшылығымен болған шаруалар соғысының себебін, мақсатын, маңызын анықтау.Соғыстыңсалдарына сипаттама беру.
Тапсырма сұрақтар:
1. Соғыстың басталу себебі не?
2. Соғыстың маңызы және барысы?
3.Соғыстың қорытындысы айту?
Бақылау түрі: Әңгімелесу түрінде білім деңгейлерін тексеру
Әдістемелік нұсқау: Е.Пугачев басшылығымен болған шаруалар соғысының себебін, мақсатын, маңызын анықтау.Соғыстыңсалдарына сипаттама беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Сергеев В. Пред грозные царские очи. (Об Иване Грозном). //Литературная Россия . 1990, №4
2.Скрынников Р. Опричная трагедия. (Новые факты и новые интерпретации). //Наука и жизнь. 1976, №3, с. 112-115.
3.Скрынников Р.Г. Россия после опричнины. М., 1975.
4.Тихомиров М.Н. Российское государство в XV- XVII вв.
5.Анисимов Е.В., Эйдельман Н.Я. В борьбе за власть: Страницы политической истории России XVIII в. М., 1988.

10-тақырыбы. XVIII ғ.2-жартысындағы Ресейдегі қоғамдық саяси өмір

Сабақ мақсаты: XVIII Ғ.2 жартысындағы Ресейдің қоғамдық саяси өміріне сипаттама беру.
Тапсырма сұрақтар:
1. XVIII ғ. Ресейдің саяси жағдайы?
2. Саясаты қандай болды?
Бақылау түрі: Реферат
Әдістемелік нұсқау: XVIII Ғ.2 жартысындағы Ресейдің қоғамдық саяси өміріне сипаттама беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Агисимов Е.В. Податная реформа Петра I. М., 1982.
2.Бескровный Л.Г. Русская армия и флот в XVIII в. Очерки. М., 1958.
3.Брикнер А.Г. История Екатерины II. М., 1991.
4.Молчанов Н.Н. Дипломатия Петра Первого. М., 1984.
5.Павленко Н.И. Птенцы гнезда Петрова. М., 1988.
6.Павленко Н.И. Полудержавный властелин. М., 1989.
7.Павленко Н.И. Петр Великий.

11-тақырып. 1812 Отан соғысы тарихынан

Сабақ мақсаты: XVIII Ғ.2 жартысындағы Ресейдің қоғамдық саяси өміріне сипаттама беру.
Тапсырма сұрақтар:
1. Соғыстың себебі?
2. Соғыстың барысы мен мақсаты?
3. Соғыстың қорытындысы?
Бақылау түрі: Терминдер сөздігін жасау
Әдістемелік нұсқау: XVIII Ғ.2 жартысындағы Ресейдің қоғамдық саяси өміріне сипаттама беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Гордин Я.В. Мятеж реформаторов. Л., 1989.
2. Декабристы: биографический справочник. М., 1988.
3.Де Кюстин А. Николаевская Россия. М., 1990.
4. Мироненко С.В. Страницы тайной истории самодержавия: Политическая история Россия первой половины XIX столетия. М., 1989.

12-тақырып. XIX ғасырдағы Ресейдің мәдени даму тарихынан

Сабақ мақсаты: Ресейдегі оқу-ағарту саласындағы табыстар жайлы баяндау, әдебиет және өнер саласындағы жаңалықтарды айту.
Тапсырма сұрақтар:
1.Ресейдің жағдайы?
2.Оқу-ағарту ісіндегі жетістіктер?
3. Қоғамға қандай әсер тиді?
Бақылау түрі: Баяндама
Әдістемелік нұсқау: Ресейдегі оқу-ағарту саласындағы табыстар жайлы баяндау, әдебиет және өнер саласындағы жаңалықтарды айту.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1.Чибиряев С.А. Великий русский реформатор: Жизнь, деятельность, политические взгляды М.М. Сперанского. М., 1989.
2.Великие реформы. 1856-1874. /Под ред. Л.Г. Захаровой, Б.Эклофа, Дж. Бушнелла. М., 1992.
3.Зайончковский П.А. Отмена крепостного права в России. М., 1968.
4. Захарова Л.г. Самодержавие и отмена крепостного права в России. 1865-1861. М., 1984.

13-тақырып. XX ғасырдың басындағы Ресей тарихының өзекті мәселелері.

Сабақ мақсаты: XX ғ. басында Ресей тарихының өзекті мәселелерін анықтау. Саяси мәселелерге сипаттама беру.
Тапсырма сұрақтар:
1. XX ғ. Ресейдің жағдайы қандай болды?
2. Өзекті мәселелер?
Бақылау түрі: Реферат
Әдістемелік нұсқау: XX ғ. басында Ресей тарихының өзекті мәселелерін анықтау. Саяси мәселелерге сипаттама беру.
Белсенді-таратпа материалдары: кестелер, тестілер, схемалар, карточкалар, карталар

Әдебиеттер:
1. П.А. Зайончковский. Отмена крепостного права . М., 1960.
2.Он же. Советская историография реформы 1861 г. //ВИ, 1961, №2
3.Захарова Л.Г. Самодержавие и отмена крепостного права в России. М., 1984.
4.Она же. Самодержавие, бюрократия и реформы. //ВИ. 1989.№10, с. 3-24.
5.Великие реформы в России. 1856-1874 гг. /Под ред. Захаровой Л.Г., Экклофа Б.
6. Джанишев Т. Эпоха Великих реформ. (Великие реформы в 1856-1874) (муз. Достоевского).
7.Ключевский В.О. Отмена крепостного права в России. Собр. Соч. в 9 т. Т.5.1989. С. 339.
8.Герасименко Г.А. Крах земского самоуправления в России. //История СССР, 1989.,№1
9.Дружинин Н.М. Ликвидация феодальной системы в русской помещичьей деревне. 1862-1882. Изб. Избр. Тр. Т. 2. М., 1987.

6. СӨЖ бойынша әдістемелік нұсқау.

СӨЖ №1.
Тақырыбы: Ливон соғысы
Сабақ мақсаты:1558-1583 жылдардағы Ливон соғысының алғышарттарын білу, себебі, тарихи маңыздылығына баға беру.
Тапсырма ,сұрақтар:
1.Қай жылы шабуылдың барысында орыс әскерлері Рига архиепископының қарулы күштерін талқандап,Рига мен Литва шекараларына жетті? 1559
2.Қай жылы швед әскерлері шабуылға шығып Нарваны, Прибалтика жағалауын толық дерлік басып алды? 1581
Бақылау түрі: реферат дайындау.
Әдістемелік нұсқау: Ливон соғысының алғышарттары, Прибалтика халықтары, Ливон орденінің езгісінде, Ливон соғысының басталуы, Ливон орденін талқандау,Полоцкіні алу, Литваның, Украина мен Белоруссияның жағдайы, 16 ғасырдағы Люблин униясы, орыс әскерлерінің 1577 жылғы жорығы, Ливон соғысының аяқталуы, маңызына тоқталу.
Әдебиеттер тізімі:
1.Семенникова П.И.Россия в мирном сообществе цивилизаций,-М,.1994.
2.Череннин Л.В,-Земские соборы Русского государства в 16-17 вв,-М.
3.Тихомиров М.И,-Россиское государства в15-17вв
4.СССР тарихы.Ежелгі заманнан 17 ғасырдың аяғына дейін,-А,.1980

СӨЖ №2.
Тақырыбы:Ресейдегі өнеркәсіп төңкерісі.
Сабақ мақсаты: Ресей экономикасында өнеркәсіп төңкерісінің маңызын көрсету..
Тапсырма, сұрақтар:19ғасырдың 60-70 жылдары Ресейдегі капиталистік өнеркәсіптің өсуі қандай болды? 19ғасырдың 60-70 жылдарындағы ірі өнеркәсіпке тоқталыңыз.
Бақылау түрі: Баяндама
Әдістемелік нұсқау: осы тақарыпқа байланысты әдебиеттерді оқып, өнеркәсіпке қажетті ішкі рыноктың дамуы, ұсақ кәсіпшіліктер мен капиталистік мануфактураның өсуі, ірі өнеркәсіп және оның салалары, өнеркәсіптегі төңкерістің аяқталуы, өнеркәсіп циклдарын меңгеру
Әдебиеттер тізімі:
1. Семенникова П.И.Россия в мирном сообществе цивилизаций,-М,.1994.
2.Великие реформы 1856-1874./Под ред.Л.Г.Захаровой,Эклофа Б,Бушнелла Дж, /- М,.1992.
3.История 19 в./Под ред.Лависса и Ратбо./
4. СССР тарихы. Ежелгі заманнан 17 ғасырдың аяғына дейін,-А,.1980

СӨЖ №3.
Тақырыбы:19 ғасырдың 70 жылдарындағы революциялық қозғалыстар.
Сабақ мақсаты: 19 ғасырдың 70 жылдарындағы ресейдің қоғамдық өмірі мен қозғалыстардың маңызын меңгеру.
Тапсырма ,сұрақтар:
1.Қашан Петербургтегі, Невадағы мақта иіретін фабрикада ірі стачка болды? 1870
2.19ғасырдың 70 жылданындағы революциялық қозғалыстар Ресей тарихындағы маңызы.
Әдістемелік нұсқау: Шаруалар қозғалысы, 70-жылдардағы стачкалық күрес, 70-жылдардың бас кезінде интеллигенциялық қозғалыстың жандануы,70-жылдардың алғашқы жартысында құрылғын негізгі халықшыл үйірмелерге тоқталу.
Бақылау түрі:Терминдер сөздігін жасау.
Әдебиеттер тізімі:
1.История России.Уч. пособие. Горимов М.М,.Горекий А.А.(/Под редС.В Леонова./)-М,.1998.
2. История 19 в./Под ред.Лависса и Ратбо./
3.Греков Б.И,.Шацилло.Эволюция политической структуры Россиив.к 19-нач. 20 в.История России,-М,1988.

* Бақылау тапсырмалары.
1.Шығыс славяндарда тайпалық одақтар қай ғасырда құрылды:
А)6-8ғ.
В)5-6а.
С)3-5ғ.
Д)8-11ғ.
Е)3-7ғ.
2.Ежелгі славяндардың наным сенімдері бойынша күн күркіреу мен найзағай құдайы кім:
А)Волос
В)Перун
С)Велес
Д)Даждьбог
Е)Сварог
3.Европадағы 9-12ғ. бірден-бір ірі мемлекет:
А)Рим
В)Чехия
С)Германия
Д)Киев Русі
Е)Болгария
4.Владимир Святославич кімдерден қауіптеніп Русьтің оңтүстік шекараларын мықтады:
А)печенегтерден
В)радмичтерден
С)славяндардан
Д)поляктардан
Е)уличтерден
5.Ежелгі орыс мемлекетінің діні:
А)будда
В)ислам
С)христиан
Д)көп тәңірлік
Е)шавинизм
6.Христиан дінін қабылдағаннан кейін Русь қай жағынан өркендеді:
А)халықаралық қатынасы
В)ішкі жағдайы
С)экономикасы
Д)әлеуметтік жағдайы
Е)дұрыс жауабы жоқ
7.Русь мемлекеті христиан дінін қашан қабылдады:
А)920ж.
В)808ж.
С)701ж.
Д)988ж.
Е)707ж.
8.Славяндардың нанымы бойынша мал және сауда құдайы:
А)Сварог
В)Волос
С)Яримо
Д)Ра
Е)Дождьбог
9.Киев Русь мемлекеті қай өзеннің бойында құрылды:
А)Рось
В)Волга
С)Дон
Д)Днепр
Е)Нева
10.Днестр және Бук өзендерінің аралығында славяндардың қай тайпасы мекендеді:
А)поляндар
В)чехтар
С)болгарлар
Д)уличтер
Е)вятичтер
11.Русьтің астанасы:
А)Киев
В)Москва
С)Петербург
Д)Смоленск
Е)Лениноград
12.Көне орыс мемлекетінің атауы:
А)Болгария
В)Чехия
С)Киев Русі
Д)Россия
Е)Смоленск
13.Ежелгі Русьтің алғашқы жазба деректері қай ғасырларда пайда болды:
А)3ғ. аяғы
В)1ғ. басы
С)4ғ. басы
Д)6ғ. ортасы
Е)9ғ. ортасы
14.Русь мемлекеті қай ғасырларда ыдырап оның орнына 13 ірі князьдық пайда болды:
А)9-15ғ.
В)11-13ғ.
С)14-16ғ.
Д)9-13ғ.
Е)6-9ғ.
15.Десна, Сейн, Сусла өзендерінің бойында славяндардың қай тайпасы мекендеген:
А)уличтер
В)северяндар
С)вятичтер
Д)чехтарЕ)поляндар
16.Ярослав Мудрый тұсында көне қолжазбалар қайда сақталған:
А)София Соборында
В)Успенский Соборында
С)Десятинная шіркеуі
Д)Спасо-Преображенский соборы
Е)дұрыс жауабы жоқ
17.Көне Русьте 9-10ғ. қанша қала болды:
А)64
В)120
С)25
Д)33
Е)43
18.Князь Ярослав Мудрый тұсында әлемге әйгілі қандай құрылыс тұрғызылды:
А)Покров шіркеуі
В)София соборы
С)Десятинная шіркеуі
Д)Успенский соборы
Е)Спасо-Преображенский соборы
19.София соборы қай жылы салынды:
А)1103ж.
В)1037ж.
С)1200ж.
Д)1300ж.
Е)1630ж.
20.Қай жылы орыстар татар-монгол езгісінен толығымен құтылды:
А)1480ж.
В)1230ж.
С)1300ж.
Д)1330ж.
Е)1400ж.
21.Ең алғашқы Эльба мен Одера, Орта Приднепровье жерлерінде мекендеген этникалық топ:
А)славян
В)угро-фин
С)летто-литов
Д)грек-римЕ)вятичтер
22.Славяндардың этникалық тобы қай мыңжылдықта қалыптаса бастады:
А)б.э.д.3-4ғ.
В)б.э.д.5-6ғ.
С)б.э.д.6-7ғ.
Д)б.э.д.3-2ғ.
Е)б.э.д.7ғ.
23.Қай жазбаларда оларды <<венеда>> деп атап кетті:
А)угро-фин
В)грек-рим
С)летто-литов
Д)бәрі дұрысЕ)еуропа жазбалары
24.Шығыс славяндардың тайпалық одақтары қай ғасырда құрылды:
А)6-8ғ.
В)7-8ғ.
С)4-5ғ.
Д)6-7ғ.
Е)4-9ғ.
25.Олар көбінесе қай жерде шаруашылықпен айналысқан:
А)Эльба
В)Одера
С)Эстония
Д)Чехославакия
Е)дұрыс жауап жоқ
26.Қай орыс зерттеушісі славяндарды екі жолмен өмір сүреді деп айтқан:
А)И.И. Ляпушкин
В)А.Н.Попов
С)П.Н.Третьяков
Д)А.Н.Седов
Е)дұрыс жауап жоқ
27.Славян халқының ішіндегі ең ірі одағы:
А)весы
В)ант
С)поляна
Д)веда
Е)радмичтер
28.Славяндардың жер құдайы:
А)Ярмо
В)Род
С)Перун
Д)Волос
Е)Велес
29.Славяндар кімге табынған:
А)жануарларға
В)күнге
С)пұтқа
Д)жерге
Е)барлық жауап дұрыс
30.Русь мемлекеті неше облыстан құрылған:
А)17
В)16
С)15Д)14
Е)13
31. <<Бағзы замандар повесі>> атты еңбегінің авторы:
А)Ибн Хордадбек
В)А.Муравьев
С)Б.ГрековД)О.М.РаковЕ) С.Соловьев
32.Жазба деректер қатары қай ғасырда көбейе түсті:
А)9-10ғ.
В)13ғ.
С)11ғ.
Д)8ғ.
Е)9ғ.
33.Орыс мемлекетіне жылда шабуыл жасап отырған қағанат:
А)Авар қағанаты
В)угро-финС)летто-литовД)грек-рим
Е)гректер
34.Авар қағанаты қай жылы құлады:
А)628ж.
В)648ж.
С)626ж.
Д)634ж.
Е)685ж.
35.Бірнеше біріккен отбасы одағы:
А)вервь
В)собор
С)орден
Д)абрис
Е)гривна
36.Славяндардың этногенездік даму жағын зерттеген зерттеуші:
А)П.Попов
В)В.В.Седов
С)П.Н.Третьяков
Д)А.П.Смирнов
Е)Ибн Хордадбек
37.Славяндар қандай археологиялық қазбаларда табылды:
А)Бискупинск, Субботовск
В)Польша жерлерінде
С)Одера өзенінің бойында
Д)Днепр өзенінің бойы
Е)Днестр мен Волга аралығында
38.Третьяковтың <<Шығыс славяндардың топтары>> атты еңбегі қай жылы шықты:
А)1985ж.
В)1953ж.
С)1963ж.
Д)1988ж.
Е)1987ж.
39.Русь халықтары 10ғ. қай елмен шарт жасасты:
А)Египет
В)Византия
С)Днепр
Д)Буг
Е)Днестр
40.Ежелгі орыс мемлекетінің заңдар жинағы қалай аталды:
А) <<закон>>
В) <<государственная правда>>
С) <<правда>>
Д) <<Русь>>
Е) дұрыс жауап жоқ
41.Поляндарлың батыстағы көрші тайпалары:
А)древляндар
В)уличтер
С)кривичтер
Д)волыняндар
Е)тверліктер
42.Моңғолдар Қытай мемлекетінің орталық қаласын, яғни Пекинді қай жылы басып алды:
А)1216ж.
В)1213ж.
С)1215ж.
Д)1912ж.
Е)1211ж.
43.1237ж.моңғолдар қай князьдықты басып алды:
А)Кий
В)Рязань
С)Мурал
Д)Ростов-Суздаль
Е)Галицкое
44.Моңғол әскері шығыс Руське жасаған жорығында, 1 ай ішінде орыстың қанша қаласын басып алды:
А)12
В)15
С)13
Д)11
Е)14
45.Моңғол-татар езгісі қай жылы, қай жерде толығымен жойылды:
А)1480ж. Русьте
В)1480ж. Скандинавияда
С)1483ж.Византияда
Д)1483ж. Қытайда
Е)1480ж. Сібірде
46.Куликово шайқасы қай жылы болды:
А)1384ж.
В)1383ж.
С)1380ж.
Д)1381ж.
Е)1382ж.
47.Рига қаласының іргесі қашан қаланды:
А)1200
В)1203
С)1204
Д)1202
Е)1205
48.Киев Русі қашан құлады:
А)1230
В)1240
С)1250
Д)1243
Е)1410
49.Шығыс славянда рулық-тайпалық байланыстар қай ғасырда ыдырай бастады:
А)5-10ғ.
В)6-18ғ.
С)6-11ғ.
Д)6-9ғ.
Е)6-7ғ.
50.Қай жылы Шыңғыс хан Орта Азияға 200 мың әскерін аттандырды:
А)1221
В)1222
С)1224
Д)1225
Е)1220
51.Орыс және неміс әскерлер арасындағы шайқаста, орыс әскерін кім басқарды:
А)В.Мономах
В)Княгиня Ольга
С)Святослав
Д)А. Невский
Е)Ярослав Мудрый
52.1242ж. болған шайқас қалай аталды:
А) <<Куликово шайқасы>>
В) <<Мұз қырғыны>>
С)Аңырақай
Д)Неміс және дат феодалдар соғысы
Е)дұрыс жауап жоқ
53.Я. Мудрый қай жылы Киевтің ұлы князі болып сайланды
А)1019
В)1018
С)1017
Д)1020
Е)1025
54. <<Мытник>> сөзінің мағынасы:
А)- жер салығын жинаушы
В)- сауда орнынан салық жинайтын адам
С)- князьдықта жұмыс істейтін прокурор
Д)- князь шаруашылығын басқарушы
Е)- халықтық билік
55. <<Русь>> сөзі скандинав тілінде қандай мағына береді:
А) <<қайық ескегі>>
В) <<қайық езуші>>
С) <<орыс өзені>>
Д) <<қайық>>
Е) дұрыс жауап жоқ
56. Кирилл мен Мефодий негізін салған <<кириллица>> алфавиті қай ғасырда пайда болды:
А)10ғ.аяғы
В)9ғ.
С)12ғ.
Д)16ғ.
Е) 6ғ.
57.Бүгінгі заманға дейінгі 11-12ғ. ежелгі орыстың қолжазба кітаптарының қаншасы сақталған:
А)100
В)70
С)80
Д)30
Е)130
58.Авторы белгісіз <<Слово о полку Игореве>> шығармасы қай ғасырдың туындысы:
А)12ғ. аяғы
В)11ғ. аяғы
С)10ғ. аяғы
Д)9ғ. аяғы
Е)15ғ. аяғы
59.911ж. Олег пен византия арасындағы келісім қандай екі тілде жазылған:
А)славян-неміс
В)славян-итальян
С)славян-фин
Д)славян-грек
Е)фин-угор
60. Славяндар өлген адамды қай ғасырдан бастап жерлей бастады:
А)9ғ.
В)10ғ.
С)11ғ.
Д)12ғ.
Е)8ғ.
61. Киев Русі қай тайпалардың бірігу негізінде құрылыды:
А)славян
В)печенег
С)вятичтер
Д)хазар
Е)поляк
62. Десна және Рось өзендерінің аңғарында өмір сүрген тайпа:
А)северяндар
В)поляндар
С)древляндар
Д)вятичтер
Е)уличтер
63. Славяндарда шаруаларды қалай атаған:
А)феодалдар
В)құлдар
С)христиандар
Д)ведалдар
Е)закуптар
64. Александрға қай өзен бойында жасаған ерлігі үшін Невский атағы берілді:
А)Дон
В)Нева
С)Рось
Д)Десна
Е)Ока
65.1382ж. моңғолдар қай қаланы өртеді:
А)Киев
В)Петербург
С)Москва
Д)Ярославль
Е)Киев Русі
66. Куликово шайқасы кезінде моңғолдарды басқсрған кім:
А)Тоқтамыс
В)Мамай
С)Батый
Д)Орда Ежен
Е)Жошы
67.Славяндардың шағын ауылы қалай аталды:
А)ведов
В)хутор
С)район
Д)деревня
Е)село
68. <<Вотчиналарә сөзінің мағынасы:
А)жер иеленуші
В)мұрагерлік иеліктер
С)құлдар
Д)жұмысшылар
Е)дұрыс жауап жоқ
69. <<Эпископ>> деген кім:
А)құл
В)малшы
С)шаруа
Д)шіркеу қызметкері
Е)егінші
70. <<Порубтан>> сөзінің мағынасы:
А)князь қызметшісі
В)қала орталығы
С)эпископтарға арналған бөлме
Д)түрме
Е)дұрыс жауап жоқ
71. Швед және неміс басқыншыларыны қарсы шайқасты қай князь басқарды:
А)Александр Невский
В)И.Донской
С)Я.Мудрый
Д)Князь Константин
Е)дұрыс жауап жоқ
72.Алғашқы тас құрылыс ежелгі Русьте қай ғасырда пайда болды:
А)10ғ. аяғы-11ғ. басы
В)9ғ.-10ғ. басы
С)10ғ. басы- 12ғ. аяғы
Д)10ғ. басы- 12ғ. аяғы
Е)12-13ғ.
73.Орыстар мен моңғолдар арасындағы соғыс неше жылға созылды:
А)150
В)100
С)90
Д)70
Е)30
74.Европа мен Азия елдері қай ғасырға дейін орыс мемлекетінде болды:
А)15ғ.
В)6ғ.
С)9ғ.
Д)10ғ.
Е)7ғ.
75. 1202ж. орыс-татар шапқыншылығы қай өзеннің бойында болды:
А)Калка
В)Днепр
С)Кий
Д)Нева
Е)дұрыс жауап жоқ
76. Қай ғасырда өзен жолдары қалыптасты:
А)3ғ.
В)4ғ.
С)5ғ.
Д)6ғ.
Е)7ғ.
77. Қай ғасырдан бастап шығыс славяндар өлікті өртей бастады:
А)8ғ.
В)9ғ.
С)10ғ.
Д)12ғ.
Е)13ғ.
78. Қай ғасырдан бастап Русь мемлекеті зерттелі бастады:
А)1892
В)1891
С)1799
Д)1898
Е)1895
79. Русь мемлекеті тәуелсіздік үшін қай ғасырда күресе бастады:
А)13ғ.
В)12ғ.
С)11ғ.
Д)10ғ.
Е)9ғ.
80. Владимир өз өмірінде қанша рет жорық жасайды:
А)53
В)20
С)83
Д)12
Е)15
81.Урарту дегеніміз не?
А)алтын жазушы тас
В)сына жазушы тас
С)әшекей тас
Д)күміс жазушы тас
Е)темір жазушы тас
82. Борщина қандай салықтың түрі:
А)заттай салық
В)ақшалай салық
С)жер салығы
Д)патша салығы
Е)дұрыс жауап жоқ
83. 9ғ. Орал бойынан оңтүстік орыс далалары арқылы батысқа қарай қай тайпа өтті:
А)венгрлер
В)қыпшақтар
С)уличтер
Д)ғұндар
Е)аварлар
84. Русьтықтар Византияның астанасы Царьградқа алыс теңіз жорығы қай жылы жасады
А)841
В)840
С)960
Д)860
Е)805
85. Гусли дегеніміз не
А) салық жинаушы
В) ежелгі ішекті музыкалық аспап
С) шаруалар
Д) мал құдайы
Е) аспан құдайы
86. Иван Купала мейрамы қай кезде өткізіледі:
А)Жазғы күн тоқырауы кезінде
В)қысқы қар кетерде
С)алғашқы қар жауғанда
Д)күздің соңғы күні
Е)жаз ортасында
87. Владимирдің баласы Ярослав Мудрый қай жылы Киевтің ұлы князі болып сайланды:
А)1019
В)1015
С)1017
Д)1018
Е)1014
88. Князь Ярославтың Новгородтағы тәртіптер туралы заңы қалай аталды:
А)Ярослав заңы
В)Ярослав соты
С)Ярослав тәртібі
Д)Ярослав уставы
Е)Ярослав мектебі
89. Қыпшақ ханы Шарухан сансыз әскерімен орыс жеріне қай жылы басып кірді:
А)1074
В)1078
С)1068
Д)1050
Е)1064
90.1093ж. Ярослав Мудрыйдың қай баласы қайтыс болады:
А)Святослав
В)Моналах
С)Свеволод
Д)Изяслав
Е) Владимир
91. Киев Русі қай ғасырда Еуропадағы ең ірі мемлекеттер қатарына қосылады:
А)9ғ.
В)11ғ.
С)12ғ.
Д)10ғ.
Е)6ғ.
92. 11-12ғ. Киевте алтыннан жасалып, жылтыр сырмен сырланған әйел әшекейі қалай аталады:
А)вира
В)гриве
С)гривна
Д)колт
Е)дұрыс жауап жоқ
93.І-Петрдің патшалық құру кезеңі қай жылдар аралығында болды?
A) 1689-1725 жж.
B) 1689-1726 жж.
C) 1700-1725 жж.
D) 1700-1727 жж.
E) 1700-1730 жж.
94.Солтүстік соғыс, неше жылға созылды, қай жылдары болды?
A) 1700-1721 жж.
B) 1700-1722 жж.
C) 1700-1723 жж.
D) 1700-1724 жж.
E) 1700-1725 жж.
95.Солтүстік соғыстын шығу себептері не?
A) Қара теңізге шығу үшін.
B) Балтық теңізіне шығу үшін.
C) Солтүстік Қаратеңіз жағалауы үшін.
D) Польша мен күрес жүргізу үшін.
E) Сибирьді игеру үшін.

96.А.С. Пушкиннің "Мыс салт атты" поэмасында қай қала туралы айтылады?
A) Нарва
B) Ладога
C) Петербург
D) Новгород
E) Псков.
97.Европалық мемлекеттерден одақтастар табу мақсатында 1697 жылы Москвадан қай елдерге "Ұлы елшілік" ұйымдастырылды?
A) Түркияға.
B) Швецияға
C) Польшаға.
D) Қырым хандығына.
E) Германияға.
98.І-Петр Нарва түбіндегі жеңілістен кейін кімдерді өздерінің оқытушылары деп атады?
A) Шведтерді
B) Поляктарды
C) Түріктерді
D) Даниялықтарды.
E) Француздықтарды.
99.Солтүстік соғыс жылдарында шведтермен арадағы алғашқы ірі шайқас қай жерде болды?
A) Полтава.
B) Ежелгі Лесная.
C) Могилев.
D) Орешек.
E) Нарва.
100. Солтүстік соғыс барысында І-Петр қай жердегі жеңісті "Полтава шайқасының анасы" деп атады?
A) Нарва түбіндегі.
B) Лесная түбіндегі.
C) Могилев маңындағы
D) Орешек түбіндегі.
E) Петербург маңындағы.
101.Палтава шайқасы қашан, қай уақытта болды?
A) 1703 ж. 18 мамырда
B) 1708 ж. 9 қыркүйекте
C) 1710 ж. 1 сәуірде
D) 1709 ж. 17 маусымда
E) 1714 ж. 27 шілдеде
102.Полтава шайқасы қарсаңында І-Петр бұйрығымен салынған төрт топырақ үйінділері қалай аталды?
A) Траншеялар.
B) Көпірлер.
C) Редуттар.
D) Жер төлелер.
E) Окоптар.
103.Полтава шайқасының маңызы неде?
A) Орыстардың шведтеге берген соққысынан солтүстік соғыс барысында шведтер оңала алмады.
B) Россия теңіздік державаға айналды.
C) Россия Қара теңізге шығуға мүмкіндік алды.
D) Россия Балтық теңізіне шығуға мүмкіндік алды.
E) Солтүстік соғыс аяқталды.
104.Солтүстік соғыстың негізгі маңызы неде?
A) Россия шығыста жаңа жерлерге ие болды.
B) Россия Қара теңіз жағалауында жаңа жерлерге ие болды.
C) Россия Балтық теңізіне шығу мүмкіндігіне ие болды.
D) Росссия Каспий теңізіне шыға алды.
E) Россия Түркияны жеңе алды.
105.Россия қашан,қай жылы империя болды?
A) 1709 жылы.
B) 1714 жылы
C) 1720 жылы
D) 1721 жылы.
E) 1725 жылы.
106. Россияның алғашқы императоры кім?
A) Иван Грозный
B) Борис Годунов.
C) Михаил Романов.
D) Александр Михайлович
E) І-Петр.107.І-Петр патшалық құрған кезде қарулы күштердің қандай системасы енгізілді?
A) Поместьелік әсерлер
B) Стрелец полктері.
C) Қазан әскерлері.
D) Рекруттық жолмен
E) Әскери поселениялар.
108.І-Петрдің бұйрығымен шаруалар, мануфактураларға қалай тіркелді, олар қалай аталды?
A) Смедтер
B) Холоптар.
C) Қара соқалылар.
D) Тіркелгендер.
E) Поссеснондықтар.
109.Россия экономикасының ең көзге түсер құбылыстарының бірі не болды? І-Петр бұл салада қандай жұмыстар жүргізілді.
A) Қолөнермен айналысушылардың санының артуына.
B) Мануфактуралардың санының артуына.
C) Бүкіл россиялық рыноктың қалыптасуына.
D) Темір жолдардың ккөптеп салынуы.
E) Фабрикалық өндіріс.
110.Вотчиналар мен поместьелік иеліктердің айырмашылығын жойған дворяндар поместьелерінің мұрагерлікке қардырылуы туралы жарлық жасауша кім?
A) Иван Грозный.
B) Алексей Михайлович.
C) Петр І.
D) Елизавета Петровна.
E) Екатерина ІІ.
111.І Петрдің енгізуімен 1718 жылдан бастап посад адамдарына, шаруаларға салынатын салық түрі қалай аталды?
A) Десятина (шркеу ондығы)
B) Барщина.
C) Оброк.
D) Сыбағаластық.
E) Жан басына салынатын салық.
112.І-Петр патшалық құрған кезде қандай жаңа полктар құрылды және олар 18 ғ. Сарай төңкерістері кезінде үлкен роль атқарды?
A) Жауынгерлік (жаяу әскерлер).
B) Рейторлық (атты).
C) Гвардиялық.
D) Стрелецтік.
E) Казактар полкі.
113.1711 жылы Петр не құрды?
A) Боярлар думасы.
B) Сенат.
C) Земство соборын.
D) Мемлекеттік совет.
E) Министрлер советін.
114.Мемлекеттік басқару салаларындағы І Петр құрған мекемелер жүйесі орына келген жаңа орталық қалай аталды?
A) Приказдар.
B) Коллегиялар.
C) Министерстволар.
D) Департаменттер.
E) Советтер.
115.Россиядағы қай император тұсында шіркеу мемлекетке толық бағынды?
A) Екатерина І.
B) Алексей Михайлович.
C) Николай І.
D) Александр ІІІ.
E) Петр І.
116.І. Петр құрған заң шығарушы, нұсқау беруші және атқарушы орган қалай аталды?
A) Коллегия.
B) Боярлар Думасы.
C) Мемлекеттік Совет.
D) Сенат.
E) Мемлекеттік Дума.
117.Монархқа шексіз билік берілетін феодалдық мемлекет формасы..
A) Абсолютік монархия.
B) Конституциялық монархия.
C) Сословиелік монархия.
D) Парламенттік монархия.
E) Республика.
118.Алғашқы орыс газеті қалай аталды?
A) Отечественные.
B) Современник.
C) Ведомости.
D) Колокол.
E) Полярная звезда.
119.18 ғасырдың ортасында сарай төңкерістерінде Россияда кімдер едәуір роль атқарды?
A) Стрелецтер.
B) Казактар.
C) Гвардияшылар.
D) Халық жасақтары.
E) Рекурттар.
120.Емельян Пугачев басшылығымен болған шаруалар соғысы қай жылдары болды?
A) 1768-1772 жж.
B) 1770-1772 жж.
C) 1772-1774 жж.
D) 1773-1775 жж.
E) 1775-1779 жж.
121.Орыс армиясының итальян және швецария жорықтары қай жылдары болды?
A) 1796 жылы.
B) 1797 жылы.
C) 1798 жылы.
D) 1799 жылы.
E) 1800 жылы.
122."Орыс найзасы Альпісі көктей өтті" А.В. Суворов бұл қанатты сөзді қандай оқиғаға байланысты айтты?
A) Жеті жылдық соғысқа.
B) Орыс армиясының Швейцарияға жорығы
C) Речь Баспалитияны бөлісу.
D) ІІ екатерина кезіндегі орыс-түрік соғысына байланысты.
E) Екінші орыс түрік соғысына байланысты.

123.Россиядағы құрлықтағы шляхет корпусы офицерлерді кімдерден даярлады?
A) Шаруалардан.
B) Казактардан.
C) Посад адамдарынан
D) Көпестерден.
E) Дворяндардан.
124.18 ғасырдың 2 жартысындағы көрнекті орыс флот басшысы.
A) Ушаков Ф.Ф.
B) Румянцев П.А.
C) Кутузов М.И.
D) Суворов А.В.
E) Барклой-де-Толли.
125.ІІ Екатерина кімді "Бұл Пугачевтен асып түскен бүлікшіл" деп атады?
A) Тадеум Костюшко.
B) Н.И. Новиков.
C) А.Н. Радищев.
D) М.В. Ломоносов.
E) Саловот Юлаев.
126.Вольтер орыс корреспонденттерінің біріне былай деп жазды: Мен үш нәрсені жақсы көремін: бостандықты, шыдамдылық төзімділікті және сіздердің әйел патшаларыңызды (әңгіме кім жөнінде айтылып отыр)?
A)І-Екатерина.
B) Анна Ивановна.
C) Елизавета Петровна.
D) ІІ Екатерина.
E) Мария Феодоровна.
127.17-18 ғасырлардағы Ресей сыртқа саясатының негізгі міндеті?
A) Қара теңізбен Балтық теңізіне шығу.
B) Сибирьді игеру.
C) Солжовалық Украинаны қосу.
D) Кавказ өңірін жаулап алу.
E) Молдавияны қосып алу.
128.Солтүстік соғысқа қандай мемлекеттер қатысты?
A) Россия мен Швеция.
B) Россия және Австрия.
C) Россия мен Франция.
D) Швеция мен Түркия.
E) Англия мен Франция.
129.Солтүстік соғыс аяқталғаннан соң жасалынған Россия мен Швеция арасындағы бітім шарты қалай аталды?
A) Сан-Стефано.
B) Тильзит.
C) Прут.
D) Ништадт.
E) Күшік-қайнар.
130.Украин геншандарының қайсысы Солтүстік соғыс жылдары Швеция жағына ашық түрде шығып кетті?
A) Б. Хмельницкий.
B) Разумовский.
C) Мазена.
D) Вешневецкий.
E) Котоцкий.
131.Рсейдің 18 ғасырдың 2 жартысындағы әлеуметтік-экономикалық дамуына сипаттама.
A) Капитализмнің кең көлемде дами бастауы.
B) Феодалдық шаруашылықтың ыдырай бастауы. Капиталистік қатынастардың дами бастауы.
C) Жалдамалы еңбектің кең көлемде пайдалана бастауы.
D) Феодалдық қатынастардың дүниеге келуі.
E) Капиталистік қатынастардың ыдырай бастауы.
132.І Петрдің серігін, сыбайласын атаңыз?
A) М.В. Ломоносов.
B) А.Д. Меншиков.
C) Колзунов.
D)
E) Матвеев.
133.І-Петр қайтыс болғаннан кйін құрылған жаңа мемлекеттік орган.
A) Сенат.
B) Жоғарғы құпия совет.
C) Синод.
D) Бас штат.
E) Инералитеттер.
134.Рсейде Анна Ивановнаның (1730-1749) басқару жылдары кезінде арқа сүйеген адам.
A) Меньшиков.
B) Аракчеев.
C) Бирон.
D) Босошков.
E) Шафиров.
135.Жеті жылдық соғыс кезінде көзге түскен әскери қолбасшы.
A) Кутузов.
B) Багратион.
C) Расвский.
D) Румянцев.
E) Барклай-де-Толли.
136.Жеті жылдық соғыстағы (1757-1763 жж) Ресейдің негізгі қарсыласы.
A) Түркия.
B) Швеция.
C) Пруссия.
D) Қытай.
E) Жапония.
137.Ресейде қай патша билік құрған кезде жаңа жыл санау енгізілді?
A) ІV Иван.
B) Алексей Михайлович.
C) Михаил Романов.
D) І Петр.
E) София.

138.Е.Пугачев көтеріліс барысында кімнің атын жамылды?
A) Петр І.
B) Димитрий патшаның
C) І Иван.
D) ІІ Петрдің.
E) Иван Антоновичтің.
* 17-18 ғасырлардағы шаруалар қозғалыстардың тарихи маңызы неде?
A) Бір қоғамдық құрылысты екіншісімен ауыстырғанында.
B) Халықтың жағдайын жақсартқанында.
C) Монархтың билігінің ауыспалы жағдай жасағандығында.
D) Демократиялық құрылысты орнатуға әрекет жасағанында.
E) Феодалдық-крепосниктік құрылысты әлсіреткенінде, шайқалтқандығында.
* Ол <<орыс театрының атасы>> атанды? Алғашқы көпшілік театрдың негізін қалады?
A) граф Шереметьев.
B) Ф.Г. Волков.
C) А.П. Сумарков.
D) І Петр.
E) Алексей Михайлович.
* Орыстың қай қолбасшысы түріктердің аса күшті қамалына шабуылға шығар алдында қала комендантына мынандай талап қойды? <<24 сағат еріктісіздер. Алғашқы оқ еріктен айырады. Штурм-өлім>>?
A) А.В. Суворов.
B) П.А. Румянцев
C) М.И. Кутузов.
D) П.И. Богратион.
E) Ф.Ф. Умаков.
* Орыс әскербасыларының қайсысы <<Жеңілпаздық ілім>> атты кітапты жазды?
A) Ф Умаков.
B) П. Румянцев.
C) М. Кутузов.
D) А. Суворов.
E) Б. Багротион.
* Корфу қамалы үшін болған шайқас қай орыс әскербасының даңқын шығарды?
A) Суворов А.В.
B) Румянцев П.А.
C) Кутузов М.Н.
D) Багратион П.И.
E) Умаков Ф.Ф.
* І Петрдің бұйрығымен 17 ғасырдың соңында Түркияға қарсы соғыс мақсатында қай өзенде флот құру жұмыстары басталды.
A) Нева.
B) Воронеж.
C) Днепр.
D) Дон.
E) Волга.
* Жаңа құрылған флоттың көмегімен 17 ғасырдың соңында орыстар түріктің қандай қамалын алды?
A) Азов.
B) Изманя.
C) Очагов.
D) Переног.
E) Кафа.
* 18 ғасырдың 2 жартысындағы болған орыс-түрік соғысының себептері.
A) Қара теңізгі шығу үшін.
B) Балтық теңізгі шығу үшін.
C) Каспий теңізіне шығу үшін.
D) Кавказды қосып алуы үшін.
E) Польшаны бөліске салу үшін.
* ІІ Екатеринаның патшалық құрған кезіндегі алғашқы орыс-түрік соғысы қай жылдары болды?
A) 1762-1768 жж.
B) 1768-1774 жж.
C) 1773-1775 жж.
D) 1787-1791 жж.
E) 1789-1796 жж.
* ІІ Екатерина патшалық құрған кезеңдегі екінші орыс-түрік соғысы қай жылдары болды?
A) 1762-1768 жж.
B) 1768-1774 жж.
C) 1787-1791 жж.
D) 1773-1775 жж.
E) 1789-1796 жж.
149. Ресейдегі әйелдерге арналған ерекше жабық оқу орны
A) Смольный институты.
B) Патша селосындағы лицей.
C) Құрлықтағы шляхет корпусы?
D) Кадет корпусы.
E) Бестужеваның әйелдерге арналған курсы.
150.Ресейдегі алғашқы музей қалай аталды?
A) Кунсткамера.
B) Эрмитаж.
C) Орыс музейі.
D) Третьяков музейі.
E) Бейнелеу өнер музейі.
151.Речь Посполитаяны бірінші бөліске салу қашан болды?
A) 1772 жылы.
B) 1782 жылы.
C) 1792 жылы.
D) 1793 жылы.
E) 1795 жылы.
152. Речь Посполитияны екінші бөліске салу ше?
A) 1772 жылы.
B) 1782 жылы.
C) 1792 жылы.
D) 1793 жылы.
E) 1795 жылы.
* 18 ғасырдың ортасында еңбек еткен көрнекті орыс ғалымы.
A) Н.Н. Зимин.
B) С.К. Котельников.
C) М.В. Ломоносов.
D) С.Я. Румовений.
E) А.М. Бутлеров.
* Көзбен мөлшерлей білу, шапшаңдық, тегеурінді қимыл. Осы бұлжымас әскери ережелерді орыс соғыс өнеріне енгізген кім?
A) М.Н. Кутузов.
B) Ф.Ф. Умаков.
C) А.В. Суворов.
D) П.А. Румянцев
E) Барилой-де-Толли.
* Москва университетінің, тұңғыш орыс университетінің құрылуына, ашылуына ұйытқы болған кім?
A) М.В. Ломоносов.
B) П.И. Ползунов.
C) И.П. Кулибин.
D) С.К. Котельников
E) Н.и. Пирогов.
* Москва университетінің шетелдік университеттерден айырмашылығы неде еді, онда қандай факультет болды.
A) Философия факультеті.
B) Діни факультет.
C) Заң факультеті.
D) Медицина факультеті.
E) Университет жанындағы гимназия.
* 18 ғасырда бу машинасын ойлап табушы орыстың көректі өнертапқышы?
A) М.В. Ломоносов.
B) И.И. Ползунов.
C) И.П. Кулибин.
D) С.К. Котельников.
E) Н.И. Пирогов.
* Нева өзені арқылы бір аркалы ағаш көпір жобасын ойлап тапқан өнертапқыш кім?
A)М.В. Ломоносов.
B) И.И. Ползунов.
C) И.П. Кулибин.
D) С.К. Котельников.
E) С.Я. Румовский.
* Петербургтегі қысқы сарайды салған архитектор кім?
A) В. Гастрелли.
B) О. Баженов.
C) М. Казаков.
D) И. Старов.
E) Э. Фальконе.
* Петербургтегі үлкен сарайды және патша селосындағы сарайды салған кім?
A) В. Растрелли.
B) О. Баженов.
C) М. Казаков.
D) И. Старков.
E) Э. Фальконе.
* Москавадағы Пашковтың үйін салған архитектор кім?
A) В. Растрелли.
B) О. Баженов.
C) М. Казаков.
D) И. Старов.
E) Э. Фальконе.
* 18 ғасырдағы көрнекті орыс суретшісі.
A) Ф. Волков.
B) В. Баженов.
C) И. Аргунов.
D) М. Казаков.
E) В. Растрелли.
* 18 ғ. 2 жартысындағы көрнекті орыс суретшісі- портретшісі?
A) Ф. Волков.
B) В. Баженов.
C) М. Казаков.
D) Д. Левицкий.
E) В. Растрелли.
* Москва дворяндар жиналысының ғимаратының және мемлекеттік Москва университетінің архитекторын ата:
A) В. Растрелли.
B) М. Казаков.
C) В. Баженов.
D) И. Старов.
E) Э. Фальконе.
* <<Мен қарға емеспін, қарғаның балапанымын, қарға әлі ұшып жүр>>. Бұл сөйлем жолдары кімге арналған?
A) И. Балотников.
B) С. Разин.
C) С. Юлаев.
D) Е. Пугачев.
E) Кондратий Булавин.
* ІІ- Екатеринаның басқаруы кімдер үшін <<алтын ғасыр>> деп аталды?
A) Шаруалар.
B) Косад адамдары.
C) Көпестер.
D) Казактар.
E) Дворяндар.
* 18 ғасырда театр ісін дамытуға қосқан үлесі үшін <<Орыс театрының атасы>> атанған кім?
A) Б. Баженов.
B) Д. Левицкии
C) Ю. Петров.
D) Ф. Г. Волков.
E) И. Аргунов.
* 18 ғасырдың екінші жартысындағы орыс мүсін өнерінің көрнекті өкілі.
A) В. Растрелли.
B) Ф.И. Шубин.
C) М. Казаков.
D) Э. Фальколе.
E) В. Баженов.
* <<Петербургтан Москва саяхат>> кітабының авторы кім?
A) Н.И. Аргунов.
B) Н.И. Карамзин.
C) Г.К. Зотов.
D) Л.Н. Радищев.
E) Ю. Петров.
* 18 ғ. 2 жартысында орыс ертегілерін, жұмбақтарын басып шығарған адам.
A) А.Н. Радишев.
B) Г.И. Зотов.
C) М.Д. Чулков.
D) Ю. Петров.
E) Н. Карамзин.
* Д.Г. Левицкийдің талантты шәкірті суретші портретші кім?
A) В. Баженов.
B) Ф. Шубин.
C) Э. Фальконе.
D) В. Растрелли.
E) В. Боровиновский.
* 18 ғасырдағы көректі зерттеушісі жиҺанкез <<Комчатка жерінің жазбалары>> еңбегінің авторын атаңыз?
A) М.Д. Чулков.
B) С. Котельников.
C) С.Б. Карашенников.
D) М.В. Ломоносов.
E) С. Румовский.
* І- Александрдың патшалық құруы қай жылдар аралығында болды?
A) 1800-1812 жылдары.
B) 1800-1820 жылдары.
C) 1800-1821 жылдары.
D) 1801-1823 жылдары.
E) 1801-1825 жылдары.
* Орыс жиһангездерінің алғаш рет дүние жүзін айналып саяхаты (Н.Ф. Крузенштерн мен Ю. Ф. Лисянский) қай жылдар аралығындағы жүргізілді?
A) 1801-1803 жылдары.
B) 1801-1804 жылдары.
C) 1802-1803 жылдары.
D) 1803-1805 жылдары.
E) 1803-1806 жылдары.
* Ресейде 1801 жылғы Сарай төңкерісі нәтижесінде билікке кім келді?
A) Павел.
B) Перт ІІІ.
C) І-Александр.
D) ІІ Екатерина.
E) ІІ-Александр.
* Қай жылы Наполеон өзін Францияның императорымын деп жариялады?
A) 1801 жылы.
B) 1802 жылы.
C) 1803 жылы.
D) 1804 жылы.
E) 1805 жылы.
* Орыс классикалық музыкасының негізін салушы композиторды ата?
A) Щепкин.
B) Гоголь.
C) Иванов.
D) Брюлов.
E) Глинка.
* <<Ерікті егіншілер>>жөніндегі жарлық қай жылы шығарылды?
A) 1801 жылы.
B) 1802 жылы.
C) 1803 жылы.
D) 1804 жылы.
E) 1805 жылы.
* Қай адам одан Бородино түбінде не болды деп сұрағанда, ол <<Француз армиясы орыс армиясымен қақтығысып оңалмастай жарақаттанды>> деп жауап берген.
A) Генерал Платов.
B) Генерал Багратион.
C) М. Барклай-де-Толли.
D) А.П. Ермалов.
E) М.И. Кутузов.
* Бородино шайқасы қай жылы болды?
A) 1811 жылы 4 июньде.
B) 1811 жылы 21 октябрьде.
C) 1812 жылы 11 августе.
D) 1812 жылы 26 августе.
E) 1812 жылы 7 сентябрьде.
* Наполеон армиясының Москвада болған кезі.
A) 1812 жылы январьда.
B) 1812 жылы апрельде.
C) 1812 жылы июньде.
D) 1812 жылы августе.
E) 1812 жылы сенябрь- октябрьде.
* Тильзит бітім шарты қай жылы жасалды?
A) 1805 жылы.
B) 1806 жылы.
C) 1807 жылы.
D) 1808 жылы.
E) 1809 жылы.
* Тильзит бітім шарты қай мемлекеттер арасында жасалды?
A) Ресей мен Швецияның
B) Ресей мен Англияның
C) Ресей мен Германияның
D) Ресей мен Польшаның
E) Ресей мен Францияның.
* Наполеон армиясы Ресейге қай жылы соғыс бастады?
A) 1812 жылы 3 апрельде.
B) 1812 жылы 12 майда.
C) 1812 жылы 24 июньде.
D) 1812 жылы 29 июльде.
E) 1812 жылы 3 августа.
* Смоленск шайқасы қашан болды?
A) 1812 жылы 5 июньде.
B) 1812 жылы 16 июньде.
* 1812 жылы 22 июльде.
D) 1812 жылы 29 июльде.
Е) 1812 жылы 3 августа.
* ХІХ ғ. Москва обсерватоиясы қай жылы ашылды?
A) 1888 жылы.
B) 1889 жылы.
C) 1890 жылы.
D) 1891 жылы.
Е) 1892 жылы.
* Ресейдің Англия және Австриямен одақтасқан жылын ата?
A) 1803 жылы.
B) 1804 жылы.
C) 1805 жылы.
D) 1806 жылы.
Е) 1807 жылы.
* 1812 жылы көктемде Наполеон өз армиясының қанша адамы Россия шекарасына шоғырландырды?
A) 400 мыңнан астам.
B) 500 мыңдай.
C) 600 мыңнан астам.
D) 700 мың.
Е) 800 мыңнан астам.
* А.В. Суворовтың шәкірті және серігі.
A) Кутузов.
B) Наполеон.
C) Блатов.
D) Уваров.
Е) Ермолов.
* Смоленск түбінде француздар қанша адамнан айрылды?
A) 10 мың.
B) 20 мың.
C) 30 мың.
D) 40 мың.
Е) 50 мың.
* Л.Н. Толстой қай шығармасында 1812 ж. Отан соғысындағы партизан қозғалысының маңызын сипаттады?
A) "Соғыс және бейбітшілік".
B) "Анна Каренина".
C) "Әке мен бала".
D) "Үш дос".
Е) <<Ясная Поляна>>.
* Наполеон әскерлері қай жердебір жолата жеңіліске ұшырады?
A) Эльбада.
B) Ватерлоо түбінде.
C) Венада.
D) Смоленск түбінде.
Е) Тарутино түбінде.
* ХІХ ғ. 2 жартысында Ресейдің халқының қанша пайызы ауылды жерлерде тұрды?
A) 90
B) 80
C) 70
D) 60
Е) 50
* А.С. Пушкин кімді былай бағалап жазған; <<тамаша ақылды, біліді, жүрегіне патриотизмнің әр алуан албырт және жоғарғы сезімі ұялаған адам>>?
A) Н. Муравьев.
B) К. Рылеев.
C) С. Муравьев-Апостол.
D) М. Бестужев-Рюмин.
Е) П. Пестель.
* Тильзит немен байланысты қойылған атау?
A) Кісі аты.
B) жер атауы.
C) мемлекет атауы.
D) ұйым атауы.
Е) оқиға.
* Ресейдегі революциялық қозғалыс ұзақ та күрделі жолдан өтті, оны неше кезеңге бөлуге болады?
A) 1 кезеңге.
B) 2 кезеңге.
C) 3 кезеңге.
D) 4 кезеңге.
Е) 5 кезеңге.
* Орыс-иран соғысы. Солтүстік Азербайжан мен Дағыстанның Ресей құрамына қосылуы қай жылдары болды?
A) 1803-1810 жылдары.
B) 1803-1811 жылдары.
C) 1803-1812 жылдары.
D) 1804-1813 жылдары.
Е) 1804-1814 жылдары.
* Орыс-шевд соғысы қай жылдар аралығында болды?
A) 1806-1807 жж.
B) 1806-1808 жж.
C) 1808-1809 жж.
D) 1808-1810 жж.
Е) 1808-1811 жж.
* Мемлекеттік кеңес қай жылы құрылды?
A) 1807 жылы.
B) 1808 жылы.
C) 1809 жылы.
D) 1810 жылы.
Е) 1811 жылы.
* Наполеон соғысынан кейін европалық мемлекеттердің шекаралары қай конгрестен соң аяқталды?
A) Берлин.
B) Лондон.
C) Версаль.
D) Вена.
Е) Мадрид.
* Орсытың ұлы жазушысы <<Бородино шайқасы орыс қаруының ең жақсы даңқы, бұл жеңіс... Бородино түбінде соққы жеген наполеондық Францияның күйреуі шайқастың тікелей нәтижесі болды>>. Осы жолдарды жазған кім?
A) Тургенев.
B) Пушкин.
C) Лермонтов.
D) Белинский.
Е) Толстой.
* І-Николай патшалық еткен кезде қанша құпия комитеттер құрылды?
A) 15.
B) 16.
C) 20.
D) 23.
Е) 24.
* Қырым соғысы крепосниктің Ресейдің шіріктігін және әлсіздігін көрсетті деп айтқан кім?
A) Маркс.
B) Энгельс.
C) Толстой.
D) Ленин.
Е) Бестужев.
* <<Солтүстік қоғамда>> Конституция жобасын кім жасады?
A) Рылеев.
B) Муравьев-Апостол.
C) Кестель.
D) Муравьев.
Е) Беутужев-Рюмин.
* <<Оңтүстік қоғамда>> Конституция жобасын кім жасады?
A) Муравьев.
B) Пестель
C) Трубецкой.
D) Коховский.
Е) Рылеев.
* Декабристер көтерілісіне қандай оқиға себеп болды?
A) Мурагер принцтін өлтірілуі.
B) І-Александр өлімі.
C) "Солтүстік қоғамның" көп мүшелерінің тұтқындалуы.
D) Елдің Оңтүстігіндегі шаруалар соғысы .
Е) Әскердегі толқулар.
* Химиялық элементтердің периодтық заңын кім ашты?
A) Ковалевская.
B) Попов.
C) Столетов.
D) Менделеев.
Е) Чебышев.
* Радиотелеграфты ойлап тапқан кім?
A) Менделеев.
B) Лодыгин.
C) Жуковский.
D) Столетов.
Е) Попов.
* Оңтүстік қоғамда Чернигов полкінде толқу қай жылы болды?
A) 1824 ж. 4 сентябрьде.
B) 1824 ж. 2 ноябрьде.
C) 1825 ж.
D) 7 майда.
Е) 1825 ж. 13 ноябрьде. 1825 ж. 29 декабрьде.
* В.О. Ключевскийдің 80 жылдары шыққан тарихи еңбегі қалай аталады?
A) История России с древнейших времен.
B) Развитие капитализма в России.
C) История России до 18 года.
D) Курс русской истории.
Е) Истории России.
* 1812 жылы Отан соғысы кезінде орыс армиясының бас қолбасшылығында болған адам?
A) Румянцев.
B) Рермосов.
C) Барклай.
D) Кутузов.
Е) Багратион.
* Вена конгресі қай уақытта болды?
A) 1811-1812 жылдары.
B) 1812-1813 жылдары.
C) 1813-1814 жылдары.
D) 1814-1815 жылдары.
Е) 1815-1816 жылдары.
* Птербургтегі желтоқсан көтерілісі қай уақытта болды?
A) 1825 ж. 10 желтоқсанда.
B) 1825 ж. 11 желтоқсанда.
C) 1825 ж. 12 желтоқсанда.
D) 1825 ж. 13 желтоқсанда.
Е) 1825 ж. 14 желтоқсанда.

* І - Николайдың патшалық құрған кезеңі қай жылдары аралығында болды?
A) 1823-1824 жж.
B) 1823-1825 жж.
C) 1825-1855 жж.
D) 1825-1856 жж.
Е) 1825-1858 жж.
* Орыс-Иран соғысы қай жылдар аралығын қамтыды?
A) 1826-1827 жж.
B) 1826-1828 жж.
C) 1826-1829 жж.
D) 1826-1830 жж.
Е) 1827-1831 жж.
* Орыс-түрік соғысы ше?
A) 1827-1828 жж.
B) 1827-1829 жж.
C) 1827-1830 жж.
D) 1828-1831 жж.
Е) 1828-1832 жж.
* Ресейде алғашқы рет темір жолы қай жылы ашылды?
A) 1825 жылы.
B) 1836 жылы.
C) 1837 жылы.
D) 1838 жылы.
Е) 1839 жылы.
* Қырым соғысы қай жылдары аралығында болды?
A) 1852-1853 жж.
B) 1852-1854 жж.
C) 1853-1855 жж.
D) 1853-1856 жж.
Е) 1853-1857 жж.
* Қырым соғысынң бастапқы кезеңі қай жылдар аралығын қамтыды?
A) 1853 ж. январь-февраль.
B) 1853 ж. март-апрель.
C) 1853 ж. апрель- май.
D) 1853 ж. июль-август.
Е) 1853 ж. октябрь-1854 жылдың март аралығын.
* Қырым соғысының екінші кезеңі қай уақытта болды?
A) 1853 жылдың январында.
B) 1853 жылдың мартында.
C) 1854 жылдың апрель-майында.
D) 1854 жылдың март-август айларында.
Е) 1854 жылдың сентябрінде.
* Қырым соғысының үшінші соғыс кезеңі қай жылдар аралығын қамтыды?
A) 1853 жылдың авгусі- сентябрі.
B) 1853 жылдың ноябрь- декабрі.
C) 1854 жылдың май- июнь.
D) 1855 жылдың сентябрь-1856 жылдың февралі.
Е) 1856 жылдың январь-апрель аралығында.
* Севостопльді ерлікпен қорғау уақиғасының қашан болғанын атаңыз?
A) 1854 ж. ма йда.
B) 1855 ж. январьда.
C) 1855 ж. июньде.
D) 1856 ж. августа.
Е) 1856 ж. октябрьде.
* ІІ Александр қай жылдары аралығында патшалық құрды?
A) 1855-1859 жж.
B) 1855-1881 жж.
C) 1855-1856 жж.
D) 1856-1857 жж.
Е) 1857-1858 жж.
* Ресейде крепосниктік право қай жылы жойылды?
A) 1860 ж. 8 декабрьде.
B) 1861 ж. 13 январьда.
C) 1856 ж. 19 февральда.
D) 1862 ж. 3 майда.
Е) 1862 ж. 4 июльде.
* Россияда Земстволық мекемелер туралы ереже қашан шықты, земстволық реформа жасалды?
A) 1863 ж. 23 июньде.
B) 1863 ж. 8 декабрьде.
C) 1864 ж. 1 январьда.
D) 1865 ж. 4 февральда.
Е) 1866 ж. 26 февральда.
* Сот саласында реформалар ше?
A) 1861 ж. 9 февральда.
B) 1861 ж. 13 январьда.
C) 1862 ж. 13 февральда.
D) 1863 ж. 29 майда.
Е) 1864 ж. 20 ноябрьде.
* Ресейдегі қала рфеормасы қашан шықты?
A) 1867 ж. 19 мартта.
B) 1868 ж. 2 апрельде.
C) 1869 ж. 27 декабрьде.
D) 1870 ж. 16 июньде.
Е) 1871 ж. 6 майда.
* Орыс-түрік соғысы қашан болды?
A) 1876 ж. 5 сентябрьде.
B) 1876 ж. 2 майда.
C) 1877 ж. 12 апрельде.
D) 1878 ж. 27 июньде.
Е) 1879 ж. 2 февральда.
* Владимир губерниясындағы Орехово-Зуево маңындағы Никольск мануфактурасының Морозов сточкасы қай уақытта болды?
A) 1884 ж. 4 майда.
B) 1884 ж. 9-14 декабрьде.
C) 1885 ж. 3 январьда.
D) 1885 ж. 7-15 январьда.
Е) 1886 ж. 3 июньд.
* Россияда тұңғыш Москва қай жылы ұйымдастырылды?
A) 1890 ж. 30 апрельде.
B) 1891 ж. 1 майда.
C) 1891 ж. 12 майда.
D) 1892 ж. 3 июньде.
Е) 1892 ж. 6 августа.
* Соғыс қаруын шектеуге арналған Гаача коференциясы қай жылы өткізілді?
A) 1888 жылы июньде.
B) 1888 жылы сентябрьде.
C) 1899 жылы майда.
D) 1899 жылы августе.
Е) 1899 жылы октябрьде.
* ХІХ ғ. 2 жартысындағы ең ірі суретші <<Волгадағы бурлактар>>- картинасының авторы кім?
A) Перов.
B) Крашской.
C) Суриков.
D) Васнецов.
Е) Репин.
233. Ұлы композитер <<Аққулар көлі>> балетінің авторын атаңыз?
A) Бородин.
B) Римский-Корсаков.
C) Мусогорский.
D) Чайковский.
E) Глинка.
234. Кім ХІХ ғ. Аяғында Москва көркем театрының бас режиссері болды?
A) Мейерхольд.
B) Станиславский.
C) Щепкин.
D) Рыбаков.
E) Садовский.
235. ХХ ғ. басында Россиядда аграрлық реформаны кім жүргізді?
A) Гучков.
B) Милюков.
C) Столыпин.
D) Чернов.
E) Чхендзе.
Столыпиннің аграрлық реформасы қай жылдан жүргізіле бастады?
A) 1904 жылы.
B) 1905 жылы.
C) 1906 жылы.
D) 1907 жылы.
E) 1908 жылы.
Ресей экономикасындағы дағдарыс қай жылдары болды?
A) 1900-1901 жж.
B) 1900-1902 жж.
C) 1900-1903 жж.
D) 1900-1904 жж.
E) 1900-1905 жж.
Орыс жапон соғысы қай жылдар аралығында болды?
A) 1900-1904 жж.
B) 1901-1904 жж.
C) 1902-1904 жж.
D) 1903-1904 жж.
Е) 1904-1905 жж.
Порт-Артур шайқасы қашан және қай айда басталды?
A) 1903 ж. 19 декабрьде.
B) 1904 ж. 8 январьда.
C) 1904 ж. 27 январь.
D) 1904 ж. 3 февральда.
E) 1904 ж. 11 мартта.
ІІ Николай қай жылдар аралығында патшалық құрды?
A) 1891-1916 жылдар.
B) 1892-1916 жылдар.
C) 1893-1917 жылдар.
D) 1894-1917 жылдар.
E) 1894-1918 жылдар.
Ляоян түбіндегі шайқас қашан болды?
A) 1904 ж. 12 февральда.
B) 1904 ж. 4 майда.
C) 1904 ж. 13-21 августа.
D) 1904 ж. 3 сентябрьде.
E) 1904 ж. 19 ноябрьде.
Шахэ өзенінің бойындағы шайқас ше?
A) 1904 ж. 2 январьда.
B) 1904 ж. 29 мартта.
C) 1904 ж. 9 сентябрьде.
D) 1904 ж. 22 сентябрьде.
E) 1904 ж. 12 октябрьде.
<<Қанды жексенбі>> оқиғасы қашан болды?
A) 1905 ж. 2 январь.
B) 1905 ж. 8 январь
C) 1905 ж. 9 январь
D) 1905 ж. 4 августе.
E) 1906 ж. 18 сентябрьде.
Столыпиннің аграрлық реформасы қай жылдан жүргізіле бастады?
A) 1904 жылы.
B) 1905 жылы.
C) 1906 жылы.
D) 1907 жылы.
E) 1908 жылы.
Көрсетілген тізімнен ХХ ғасырдың басындағы Ресейдің ірі мемлекет қайраткерін ата?
A) О. Пушкеевич.
B) Е. Рябушкин.
C) С.Ю. Витте.
D) В. Муромов.
E) Д. Родоняк.
Цулима теңіз шайқасы қашан болды?
A) 1905 ж. 28 февральда.
B) 1905 ж. 8 апрельде.
C) 1905 ж. 14-15 майда.
D) 1905 ж. 4 июньде.
E) 1905 ж. 8-11 августа.
Портсмут бітім шарты қай жылы қабылданды?
A) 1905 ж. январьда.
B) 1905 ж. мартта.
C) 1905 ж. апрельде.
D) 1905 ж. августа.
E) 1905 ж. ноябрьде.
Қай жылы Лена алтын кешенінде жұмысшылар ереуілі қанға боялды?
A) 1911 ж. 29 октябрьде.
B) 1911 ж. 7 декабрьде.
C) 1912 ж. 8 январьда.
D) 1912 ж. 4 апрельде.
E) 1912 ж. 26 июньде.
Ресейдегі ақпан төңкерісі қай уақытта басталды?
A) 1916 ж. 8 августа.
B) 1916 ж. 7-21 сентябрь аралығында.
C) 1917 ж. 19 октябрьде.
D) 1917 ж. 23 ақпан-3 наурыз аралығында.
E) 1918 ж. 3 майда.
ХХ ғ. басындағы көрнекті орыс теңізшісі қол басшысы?
A) Протокопов.
B) Галошик
C) Самсонов.
D) Макаров.
E) Еремеев.
<<Қанды жексенбі>> оқиғасы қашан болды?
A) 1904 ж. 27 декабрьде.
B) 1905 ж. 2 январьда.
C) 1905 ж. 9 январьда.
D) 1905 ж. 16 мартта.
E) 1906 ж. 3 майда.
Ресейдегі тұңғыш буржуазиялық-демократиялық революция қай жылдар аралығын қамтыды?
A) 1903-1904 жж.
B) 1903-1905 жж.
C) 1904-1905 жж.
D) 1904-1906 жж.
E) 1905-1907 жж.
Сараева қаласында Австрия-Венгрия тағының мұрагері Франц-Фердинанд қашан қай жылы өлтірілді?
A) 1914 ж. 2 апрельде.
B) 1914 ж. 19 мартта.
C) 1914 ж. 28 июньде.
D) 1914 ж. 21 июль.
E) 1914 ж. 2 майда.
Үштік Одаққа қандай мемлекеттер кірді?
A) Германия, Австрия, Венгрия, Румыня.
B) Италия, Дания, Венгрия.
C) Австро-Венгрия, Германия, Италия.
D) Германия, Австро-Венгрия, Италия.
E) Германия, Болгария, Чехословакия.
Антанта құрамына қандай мемлекеттер кіреді?
A) Франция, Ресей Сербия.
B) Англия, Франция, Ресей.
C) Англия, АҚШ. Россия.
D) Англия, Швеция, Франция.
E) Франция, Польша, Россия.
Германияға Ресей жыдлы соғыс жариялады?
A) 1914 ж. 14 июнь
B) 1914 ж. 25 июньде.
C) 1914 ж. 1 августа.
D) 1914 ж. 2 сентябрінде.
E) 1914 ж. 29 майда.
Бірінші дүние жүзілік соғысқа неше мемлекет қатысты?
A) 43 мемлекет.
B) 37 мемлекет.
C) 26 мемлекет.
D) 38 мемлекет.
E) 19 мемлекет.
Бірінші дүние жүзілік соғыс қай айда, қай жылы басталды?
A) 1914 ж. 23 апрельде.
B) 1914 ж. 29 июньде.
C) 1914 ж. 2 сентябрьде.
D) 1914 ж. 5 майда.
E) 1914 ж. 1 августа.
Верден түбіндегі шайқас қашан болды?
A) 1916 январьда.
B) 1916 ж. мартта.
C) 1916 ж. февраль-март.
D) 1916 ж. апрельде.
E) 1916 ж. май айының басында.
Орыс жауынгерлерінің оңтүстік-Батыс майданындағы қан төгіс шайқастары қай жылы болды?
A) 1916 ж. апрельде.
B) 1916 ж. 23 апрельде.
C) 1916 ж. 14 майда.
D) 1916 ж. 5 июньде.
E) 1916 ж. 4 сентябрьде.
Бурсилов шабуылы қашан болды?
A) 1916 ж. 24 февральда.
B) 1916 ж. 19 апрельде.
C) 1916 ж. 25 майда.
D) 1916 ж. 4 июньде.
E) 1916 ж. 21 июльде.
Антанта әскерлері Батыс майданың барлық бөліктерінде қай уақытта шабылуға шықты?
A) 1918 ж. көктемде.
B) 1918 ж. 3 мартта.
C) 1918 ж. май айында.
D) 1918 ж. 18 апрельде.
E) 1918 ж. 8 августа.
Брест-Литовск бітім шартына қай жылы қол қойылды?
A) 1918 ж. 19 январьда.
B) 1918 ж. 9 февральда.
C) 1918 ж. 3 мартта.
D) 1918 ж. 9 апрельде.
E) 1918 ж. 23 майда.
Ресей императоры ІІ- Александрды хылықшылдар қай жылы лтірілді.
A) 1881 жылы.
B) 1887 жылы.
C) 1879 жылы.
D) 1873 жылы.
1883 жылы.

Ресейде азаматтыққозғалысының бірінші кезеңі қай уақытта басталды?
A) Алғашқы құпия қоғамдар???
B) 1825 жылға декабристер көтерілістерінен кейін.
C) 1812 ж. Отан соғысынан кейін.
D) 1830-1831 жж. Поляк көтерілісінен кейін.
E) Қырым соғысынан кейін.
Ресей крепостнойлық права қай патшаның кезінде жойылды?
A) Александр ІІ.
B) Николай І.
C) Александр І.
D) Павел І.
E) Николай ІІ.
РСДРП ІІ сьезі Брюссельде, кейін Лонданда қай жылы өтті.
A) 1889 жылы.
B) 1900 жылы.
C) 1902 жылы.
D) 1903 жылы.
E) 1905 жылы.
Қырым қай жылы Екатерина ІІ жарғылымен Ресейдің құрамына кіргізілді?
A) 1762 жылы.
B) 1773 жылы.
C) 1781 жылы.
D) 1783 жылы.
E) 1795 жылы.
Ресейдегі революциялық- демократиялық қозғалыстың қайраткері <<Еңбекті азат ету>> тобының ұйымдастырушысы.
A) Халтурин.
B) Обнорский.
C) Плеханов.
D) Желябов.
E) Мартов.
Ресей императоры ІІ-Александрды халықшылдар қай жылы өлтірді?
А) 1881 жылы.
В) 1887 жылы.
С) 1879 жылы.
D) 1873 жылы.
Е) 1883 жылы.
Романовтар династиясы Ресей жағынна қай жылы келді?
А) 1654 жылы.
В) 1610 жылы.
С) 1605 жылы.
D) 1645 жылы.
Е) 1613 жылы.

Декабристердің Солтүстік қоғамы конституциясының авторы кім болды?
А) Н. Муравьев.
В) С. Трубецкой.
С) П. Пестель.
D) М. Бестужев.
Е) С. Муравьев-Апостол.
Ресейде уақытша үкіметтің алғашқы басшысы кім?
А) Гучков.
В) Милюков.
С) Коренский.
D) Раззянко.
Е) Львов.
Шығыс Галициядағы <<Брусиловтың бұзып өтуі>> қашан болды?
А) 1915 жылы.
В) 1916 жылы.
С) 1914 жылы.
D) 1917 жылы.
Е) 1918 жылы.
275. ІІ-Екатерина құпия қастандық нәтижесінде Ресей жағына қай жылы отырды?
А) 1758 жылы.
В) 1762 жылы.
С) 1761 жылы.
D) 1741 жылы.
Е) 1765 жылы.
Ресейде республика қашан жарияланды?
А) 1917 жылы сентябрьде.
В) 1917 жылы апрельде.
С) 1917 жылы августа.
D) 1917 жылы февральда
Е) 1917 жылы октябрьде.
Сталин тұңғыш Кеңес үкіметі құрамында қай халық комиссариатын басқарды?
А) Ішкі істер.
В) Сыртқы істер.
С) Юстиция.
D) Ұлы істер.
Е) Әскери істер.
<<Искра>> газеті қай жылдан бастап шыға бастады?
А) 1900 жылы.
В) 1898 жылы.
С) 1895 жылы.
D) 1903 жылы.
Е) 1905 жылы.
279. Ұлы композитер <<Аққулар көлі>> балетінің авторын атаңыз?
A) Бородин.
B) Римский-Корсаков.
C) Мусогорский.
D) Чайковский.
E) Глинка.
280. Кім ХІХ ғ. Аяғында Москва көркем театрының бас режиссері болды?
A) Мейерхольд.
B) Станиславский.
C) Щепкин.
D) Рыбаков.
E) Садовский.
281. ХХ ғ. басында Россиядда аграрлық реформаны кім жүргізді?
A) Гучков.
B) Милюков.
C) Столыпин.
D) Чернов.
E) Чхендзе.
282. Столыпиннің аграрлық реформасы қай жылдан жүргізіле бастады?
A) 1904 жылы.
B) 1905 жылы.
C) 1906 жылы.
D) 1907 жылы.
E) 1908 жылы.
Ресей экономикасындағы дағдарыс қай жылдары болды?
A) 1900-1901 жж.
B) 1900-1902 жж.
C) 1900-1903 жж.
D) 1900-1904 жж.
E) 1900-1905 жж.
Орыс жапон соғысы қай жылдар аралығында болды?
A) 1900-1904 жж.
B) 1901-1904 жж.
C) 1902-1904 жж.
D) 1903-1904 жж.
E) 1904-1905 жж.
Порт-Артур шайқасы қашан және қай айда басталды?
A) 1903 ж. 19 декабрьде.
B) 1904 ж. 8 январьда.
C) 1904 ж. 27 январь.
D) 1904 ж. 3 февральда.
E) 1904 ж. 11 мартта.
ІІ Николай қай жылдар аралығында патшалық құрды?
A) 1891-1916 жылдар.
B) 1892-1916 жылдар.
C) 1893-1917 жылдар.
D) 1894-1917 жылдар.
E) 1894-1918 жылдар.
Ляоян түбіндегі шайқас қашан болды?
A) 1904 ж. 12 февральда.
B) 1904 ж. 4 майда.
C) 1904 ж. 13-21 августа.
D) 1904 ж. 3 сентябрьде.
E) 1904 ж. 19 ноябрьде.
Шахэ өзенінің бойындағы шайқас ше?
A) 1904 ж. 2 январьда.
B) 1904 ж. 29 мартта.
C) 1904 ж. 9 сентябрьде.
D) 1904 ж. 22 сентябрьде.
E) 1904 ж. 12 октябрьде.
<<Қанды жексенбі>> оқиғасы қашан болды?
A) 1905 ж. 2 январь.
B) 1905 ж. 8 январь
C) 1905 ж. 9 январь
D) 1905 ж. 4 августе.
E) 1906 ж. 18 сентябрьде.
Столыпиннің аграрлық реформасы қай жылдан жүргізіле бастады?
A) 1904 жылы.
B) 1905 жылы.
C) 1906 жылы.
D) 1907 жылы.
E) 1908 жылы.
Көрсетілген тізімнен ХХ ғасырдың басындағы Ресейдің ірі мемлекет қайраткерін ата?
A) О. Пушкеевич.
B) Е. Рябушкин.
C) С.Ю. Витте.
D) В. Муромов.
E) Д. Родоняк.
Цулима теңіз шайқасы қашан болды?
A) 1905 ж. 28 февральда.
B) 1905 ж. 8 апрельде.
C) 1905 ж. 14-15 майда.
D) 1905 ж. 4 июньде.
E) 1905 ж. 8-11 августа.
Портсмут бітім шарты қай жылы қабылданды?
A) 1905 ж. январьда.
B) 1905 ж. мартта.
C) 1905 ж. апрельде.
D) 1905 ж. августа.
E) 1905 ж. ноябрьде.
Қай жылы Лена алтын кешенінде жұмысшылар ереуілі қанға боялды?
A) 1911 ж. 29 октябрьде.
B) 1911 ж. 7 декабрьде.
C) 1912 ж. 8 январьда.
D) 1912 ж. 4 апрельде.
E) 1912 ж. 26 июньде.
Ресейдегі ақпан төңкерісі қай уақытта басталды?
A) 1916 ж. 8 августа.
B) 1916 ж. 7-21 сентябрь аралығында.
C) 1917 ж. 19 октябрьде.
D) 1917 ж. 23 ақпан-3 наурыз аралығында.
E) 1918 ж. 3 майда.
ХХ ғ. басындағы көрнекті орыс теңізшісі қол басшысы?
A) Протокопов.
B) Галошик
C) Самсонов.
D) Макаров.
E) Еремеев.
<<Қанды жексенбі>> оқиғасы қашан болды?
A) 1904 ж. 27 декабрьде.
B) 1905 ж. 2 январьда.
C) 1905 ж. 9 январьда.
D) 1905 ж. 16 мартта.
E) 1906 ж. 3 майда.
Ресейдегі тұңғыш буржуазиялық-демократиялық революция қай жылдар аралығын қамтыды?
A) 1903-1904 жж.
B) 1903-1905 жж.
C) 1904-1905 жж.
D) 1904-1906 жж.
E) 1905-1907 жж.
Сараева қаласында Австрия-Венгрия тағының мұрагері Франц-Фердинанд қашан қай жылы өлтірілді?
A) 1914 ж. 2 апрельде.
B) 1914 ж. 19 мартта.
C) 1914 ж. 28 июньде.
D) 1914 ж. 21 июль.
E) 1914 ж. 2 майда.
Үштік Одаққа қандай мемлекеттер кірді?
A) Германия, Австрия, Венгрия, Румыня.
B) Италия, Дания, Венгрия.
C) Австро-Венгрия, Германия, Италия.
D) Германия, Австро-Венгрия, Италия.
E) Германия, Болгария, Чехословакия.
Антанта құрамына қандай мемлекеттер кіреді?
A) Франция, Ресей Сербия.
B) Англия, Франция, Ресей.
C) Англия, АҚШ. Россия.
D) Англия, Швеция, Франция.
E) Франция, Польша, Россия.
Германияға Ресей жыдлы соғыс жариялады?
A) 1914 ж. 14 июнь
B) 1914 ж. 25 июньде.
C) 1914 ж. 1 августа.
D) 1914 ж. 2 сентябрінде.
E) 1914 ж. 29 майда.
Бірінші дүние жүзілік соғысқа неше мемлекет қатысты?
A) 43 мемлекет.
B) 37 мемлекет.
C) 26 мемлекет.
D) 38 мемлекет.
E) 19 мемлекет.
Бірінші дүние жүзілік соғыс қай айда, қай жылы басталды?
A) 1914 ж. 23 апрельде.
B) 1914 ж. 29 июньде.
C) 1914 ж. 2 сентябрьде.
D) 1914 ж. 5 майда.
E) 1914 ж. 1 августа.
Верден түбіндегі шайқас қашан болды?
A) 1916 январьда.
B) 1916 ж. мартта.
C) 1916 ж. февраль-март.
D) 1916 ж. апрельде.
E) 1916 ж. май айының басында.
Орыс жауынгерлерінің оңтүстік-Батыс майданындағы қан төгіс шайқастары қай жылы болды?
A) 1916 ж. апрельде.
B) 1916 ж. 23 апрельде.
C) 1916 ж. 14 майда.
D) 1916 ж. 5 июньде.
E) 1916 ж. 4 сентябрьде.
Бурсилов шабуылы қашан болды?
A) 1916 ж. 24 февральда.
B) 1916 ж. 19 апрельде.
C) 1916 ж. 25 майда.
D) 1916 ж. 4 июньде.
E) 1916 ж. 21 июльде.
Антанта әскерлері Батыс майданың барлық бөліктерінде қай уақытта шабылуға шықты?
A) 1918 ж. көктемде.
B) 1918 ж. 3 мартта.
C) 1918 ж. май айында.
D) 1918 ж. 18 апрельде.
E) 1918 ж. 8 августа.
Брест-Литовск бітім шартына қай жылы қол қойылды?
A) 1918 ж. 19 январьда.
B) 1918 ж. 9 февральда.
C) 1918 ж. 3 мартта.
D) 1918 ж. 9 апрельде.
E) 1918 ж. 23 майда.
Ресей императоры ІІ- Александрды хылықшылдар қай жылы лтірілді.
A) 1881 жылы.
B) 1887 жылы.
C) 1879 жылы.
D) 1873 жылы.
1883 жылы.
Ресейде азаматтыққозғалысының бірінші кезеңі қай уақытта басталды?
A) Алғашқы құпия қоғамдар???
B) 1825 жылға декабристер көтерілістерінен кейін.
C) 1812 ж. Отан соғысынан кейін.
D) 1830-1831 жж. Поляк көтерілісінен кейін.
E) Қырым соғысынан кейін.
Ресей крепостнойлық права қай патшаның кезінде жойылды?
A) Александр ІІ.
B) Николай І.
C) Александр І.
D) Павел І.
E) Николай ІІ.
РСДРП ІІ сьезі Брюссельде, кейін Лонданда қай жылы өтті.
A) 1889 жылы.
B) 1900 жылы.
C) 1902 жылы.
D) 1903 жылы.
E) 1905 жылы.
Қырым қай жылы Екатерина ІІ жарғылымен Ресейдің құрамына кіргізілді?
A) 1762 жылы.
B) 1773 жылы.
C) 1781 жылы.
D) 1783 жылы.
E) 1795 жылы.
Ресейдегі революциялық- демократиялық қозғалыстың қайраткері <<Еңбекті азат ету>> тобының ұйымдастырушысы.
A) Халтурин.
B) Обнорский.
C) Плеханов.
D) Желябов.
E) Мартов.
Ресей императоры ІІ-Александрды халықшылдар қай жылы өлтірді?
А) 1881 жылы.
В) 1887 жылы.
С) 1879 жылы.
D) 1873 жылы.
Е) 1883 жылы.
Романовтар династиясы Ресей жағынна қай жылы келді?
А) 1654 жылы.
В) 1610 жылы.
С) 1605 жылы.
D) 1645 жылы.
Е) 1613 жылы.
Декабристердің Солтүстік қоғамы конституциясының авторы кім болды?
А) Н. Муравьев.
В) С. Трубецкой.
С) П. Пестель.
D) М. Бестужев.
Е) С. Муравьев-Апостол.
Ресейде уақытша үкіметтің алғашқы басшысы кім?
А) Гучков.
В) Милюков.
С) Коренский.
D) Раззянко.
Е) Львов.
Шығыс Галициядағы <<Брусиловтың бұзып өтуі>> қашан болды?
А) 1915 жылы.
В) 1916 жылы.
С) 1914 жылы.
D) 1917 жылы.
Е) 1918 жылы.
321. ІІ-Екатерина құпия қастандық нәтижесінде Ресей жағына қай жылы отырды?
А) 1758 жылы.
В) 1762 жылы.
С) 1761 жылы.
D) 1741 жылы.
Е) 1765 жылы.
Ресейде республика қашан жарияланды?
А) 1917 жылы сентябрьде.
В) 1917 жылы апрельде.
С) 1917 жылы августа.
D) 1917 жылы февральда
Е) 1917 жылы октябрьде.

Сталин тұңғыш Кеңес үкіметі құрамында қай халық комиссариатын басқарды?
А) Ішкі істер.
В) Сыртқы істер.
С) Юстиция.
D) Ұлы істер.
Е) Әскери істер.
<<Искра>> газеті қай жылдан бастап шыға бастады?
А) 1900 жылы.
В) 1898 жылы.
С) 1895 жылы.
D) 1903 жылы.
Е) 1905 жылы.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы