Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорғалатын аймақтары

   
                                       
* ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университететі
Құжат  СМК 4 кезеңдегі
                                    ОӘК 
                                       
                         ОӘК042-16-7-01.01.20._73.
пән бойынша оқу-әдістемелік кешен атауы 
Қ.Р негізгі орман заңдары 080700
                                       
                                Баспа №1


                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
Оқу-әдістемелік және студенттер үшін оқу жұмыс 
Кешені
              <<Қ.Р негізгі орман заңдары>> 
Орман ресурсы және орман шаруашылығы мамандығына 080700 
















                                       
                                       
                                       
                                       
                              Семей  2013ж
                                      * 
                               * Мазмұны

                                       1
Глоссарий 
                                       3
                                       2
Дәріс  
                                       5
                                       3
Практикалық сабақ  
                                      21
                                       4
Студенттін өздік жұмыс 
                                      24


                                       
                                       








































* Глоссарий 
                               Глосарий
           Мемлекеттiк орман қоры алқабы - орман орналастыру кезiнде орман қорын мемлекеттiк есепке алу, арнайы картаға түсiру мен орман шаруашылығы iс-шараларын жоспарлау мақсатында мемлекеттiк орман қоры құрамында бөлiнетiн жер учаскелерi;
            Орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi орган (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) - орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсiру саласында басқару мен бақылау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттiк орган;
           Орман қорын күзету, қорғау, оларды пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласындағы тексеру (бұдан әрi - тексеру) - орман қорын күзету, қорғау, оны пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласында мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын уәкiлеттi органның және оның аумақтық органдары лауазымды адамдарының, орман иеленушiлердiң, орман пайдаланушылардың және өзге де шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң Қазақстан Республикасының орман қорын күзету, қорғау, оны пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсiру саласындағы заңнамасының талаптарын сақтауын айқындау мақсатында жасайтын iс-әрекетi;   
           Орман иеленушiлер - мемлекеттiк орман қоры учаскелерi тұрақты жер пайдалану құқығымен берiлген мемлекеттiк ұйымдар, сондай-ақ осы Кодекске сәйкес жекеше орман қоры учаскесi меншiгiнде болатын жеке және мемлекеттiк емес заңды тұлғалар;
            Ормандарды күзету - орман өртiнiң алдын алу және орман өртiне, ағаштың заңсыз кесiлуiне және Қазақстан Республикасының орман заңдарын басқа да бұзушылықтарға қарсы күрес жөнiндегi iс-шаралар жиынтығы;
            Орман иелену - орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдалану, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуi үшiн мемлекеттiк орман иеленушiлерге Қазақстан Республикасының Үкiметi беретiн мемлекеттiк орман қоры учаскелерiн иелену мен пайдалану құқығы, сондай-ақ жекеше орман иеленушiлерге осы Кодексте белгiленген тәртiппен берiлетiн жекеше орман қорын иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығы;
             Мемлекеттiк орман қорының санаты - мемлекеттiк орман қорының Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бөлiнген, ерекше қорғалатын, су сақтау, санитарлық-гигиеналық, рекреациялық, ғылыми немесе өзге де арнайы мақсаттағы, аумағында орман шаруашылығын жүргiзу мен орман пайдаланудың ерекше режимi белгiленген бiр бөлiгi;
             Мемлекеттiк орман орналастыру ұйымы - қызметi орман ресурстарын есепке алуды, орман қорын аумақтық орналастыруды, мемлекеттiк орман мониторингiн, орман шаруашылығын жүргiзу iсiн жоспарлауды және орман пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталатын орман шаруашылығы саласындағы уәкiлеттi органның қарауында болатын ұйым;
          Қоршаған орта - табиғи объектілердің, оның ішінде өзара қарым-қатынастағы, атмосфералық ауаны, суды, топырақты, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін, сондай-ақ климатты қоса алғанда, табиғи ресурстардың жанды әрі жансыз жиынтығы;
  Қоршаған ортаны қорғау  -  табиғат пен адамның өзара үйелесімді іс-қимылына, қоршаған ортаның сапасын жақсартуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мен молықтыруға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі;
  Қоршаған ортаны қорғау объектілері  -  қоршаған ортаның заңдармен қорғалатын құрамдас бөліктері; 
  Табиғи ресурстар  -  қоғамдық материалдық, мәдени және басқа қажеттерін қанағаттандыру үшін қоршаған ортаның  шаруашылық, т.б. қызмет процесінде пайдаланылатын құрамдас бөліктері;    
  Табиғат пайдалану  -  адамның шаруашылық және өзге де қызметінде табиғи ресурстарды пайдалану;
  Қоршаған ортаның сапасы  -  қоршаған ортаның құрамы мен қасиеттерінің сипаттамасы;
  Қоршаған ортаның мониторингі  -  адамды қоршаған ортаның жай-күйін бақылау және адамдардың  денсаулығы мен өзге де тірі организмдерге зиянды немесе қауіп туғызатын қатерлі ахуалдар  туралы ескерту;
  Қоршаған ортаның сапасын нормалау  -  адамның өмір сүруі үшін қоршаған ортаның жарамдылығын айқындайтын және биологиялық алуан түрліліктің сақталуы мен экологиялық жүйелердің тұрақты пайдаланылуын қамтамасыз ететін қоршаған орта сапасының  қөрсеткіштері;
  Қоршаған ортаны ластау  -  қоршаған ортаға ықтимал қауіпті химиялық және биологиялық заттардың, радиактивті материалдардың, өндіріс пен тұтыну қалдықтарының  түсуі, сондай-ақ қоршаған шудың, тербелістің, магнитті өрістердің және де зиянды физикалық ықпалдардың әсері;
.
            








































                                       
              * Лекциялық сабақтар тезисі
 
 
1  -  тақырып. Кіріспе. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұғымы. Жалпы ережелер.
Мақсаты: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен қоршаған ортаның тарихы, мақсаты мен міндеттерін түсіндіру.  
Жоспар: 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен қоршаған ортаның жалпы ережелері
2.Пәннің мақсаты,   міндеттері.зерттеу объектісі
Тақырыптың қысқаша  мазмұны.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы 

Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шiлдедегi N 162 Заңы 
Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 ж, N 17-18 
Ескерту. Бүкiл мәтiн бойынша "қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органда", "қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның" деген сөздер "ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органда", "ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның" деген сөздермен ауыстырылды - Қазақстан Республикасының 2004.05.25. N 553 Заңымен. 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен қоршаған ортаның соларда орналасқан экологиялық, ғылыми және мәдени жағынан ерекше құнды объектiлерi Қазақстан Республикасының ұлттық байлығы болып табылады. 
Осы Заң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қызметiнiң құқықтық, экономикалық, әлеуметтiк және ұйымдық негiздерiн белгiлейдi. 
Жалпы ережелер
1-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұғымы 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар - ерекше құқықтық қорғау режимi бар не мемлекеттiк табиғи-қорық қорын сақтау мен қалпына келтiрудi қамтамасыз ететiн шаруашылық қызметi режимiмен реттелетiн жер, су, орман және жер қойнауы учаскелерi. 
2-бап. Мемлекеттiк табиғи-қорық қоры 
1. Мемлекеттiк табиғи-қорық қоры - қоршаған ортаның генетикалық резервтегi табиғи эталондар, уникумдар мен реликттер, ғылыми зерттеулер, ағарту, бiлiм беру iсi, туризм және рекреация мәнi ретiнде экологиялық, ғылыми және мәдени жағынан ерекше құнды мемлекеттiк қорғауға алынған объектiлерiнiң жиынтығы. 
3-бап. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын 
табиғи аумақтар саласындағы заңдары 
1. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңдары мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау мен қалпына келтiру, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру мен ұтымды пайдалану, осы салада заңдылықты нығайту мақсатымен қоғамдық қатынастарды реттейдi. 
2. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңынан, осы Заңнан, басқа да заң актiлерi мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады. 
4-бап. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын 
табиғи аумақтар туралы заңдарының принциптерi 
Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдары мынадай принциптерге негiзделедi: 
мемлекеттiк табиғи-қорық қорын, биологиялық алуан түрлiлiктi және табиғи экологиялық жүйелердi сақтау; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды нысаналы пайдалану; 
ғылымды, мәдениеттi, ағарту мен бiлiм беру iсiн дамыту мақсатында ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұтымды пайдалану; 
әлеуметтiк-экономикалық факторларды және жергiлiктi халықтың мүдделерiн ескере отырып, туризм мен рекреацияны дамыту; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану және қорғау жөнiндегi шараларды мемлекеттiк қолдау; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк реттеу мен бақылау; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ақы төлеп пайдалану; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзушылықпен келтiрген залалды өтеу; 
халықтың және қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласына қатысуы; 
мемлекеттiк табиғи-қорық қоры мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жай-күйi туралы ақпаратпен еркiн танысу; 
халықаралық құқық негiзiндегi халықаралық ынтымақтастық. 
5-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға меншiк 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттiк меншiкте болады. 
Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының жер учаскелерi және оларда орналасқан объектiлерi жекешелендiруге жатпайды. 
Ескерту. 5-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен.

Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1.       Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар дегеніміз не? 
2.       Мемлекеттiк табиғи-қорық қоры дегеніміз не?
Әдебиеттер 1, 2, 5, 10, 11, 15, 16
 
2-тақырып. Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен мiндеттерi.
 
Мақсаты: Студенттерді Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен мiндеттерi. 

Жоспар: 
1. Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері 
2. Қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері

Лекцияның қысқаша мазмұны

6-бап. Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар 
саласындағы құқықтары мен мiндеттерi 
1. Азаматтардың: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды белгiленген тәртiппен пайдалануға, мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау және қалпына келтiру жөнiндегi шараларға қатысуға; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қоғамдық бiрлестiктерi мен қоғамдық қорларын құруға; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру жөнiнде ұсыныстар енгiзуге; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бойынша қоғамдық сараптамаға қатысуға; 
мемлекеттiк органдар мен ұйымдарға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәселелерi жөнiнде хат, шағым, арыз жазуға және ұсыныстар жасауға, олардың қаралуын талап етуге құқығы бар. 
2. Азаматтар табиғатты қорғауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды сақтауға мiндеттi. 
3. Шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ адамдар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында, егер Конституцияда, заңдарда және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтары үшiн белгiленген құқықтарды пайдаланады және солар сияқты мiндеттi болады. 
Ескерту. 6-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
7-бап. Қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын 
табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен 
мiндеттерi 
1. Қоғамдық бiрлестiктердiң: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бойынша бағдарламаларды әзiрлеп, насихаттауға, азаматтардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауға, оларды қорық iсi саласындағы белсендi қызметке ерiктi негiзде тартуға; 
уәкiлеттi органдарға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәселелерi бойынша нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеп, қабылдау туралы ұсыныстар енгiзуге; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту мен орналастыру бағдарламаларын, оларды құру жөнiндегi негiздемелер әзiрлеу iсiнде ұсыныстар енгiзiп, оған қатысуға; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бойынша мемлекеттiк сараптамалар жүргiзудi талап етуге және қоғамдық сараптама жүргiзуге; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау, қалпына келтiру мен пайдалану жөнiндегi жұмыстарға белгiленген тәртiппен қатысуға; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қоғамдық қорларын құруға; 
мемлекеттiк органдар мен ұйымдардан ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы ақпаратты белгiленген тәртiппен алуға; 
айыпты ұйымдарды, лауазымды адамдар мен азаматтарды жауапқа тарту туралы мәселелер қоюға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзу салдарынан азаматтарға келтiрiлген зиянды өтеу жөнiнде сотқа талап-арыз беруге; 
өздерiнiң заңдарда және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерде көзделген басқа да құқықтарын белгiленген тәртiппен iске асыруға құқығы бар. 
2. Қоғамдық бiрлестiктер ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы өз қызметiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асыруға мiндеттi. 
Ескерту. 7-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңдарымен. 

Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері дегеніміз не?
2. Қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері қалай анықталады?
Әдебиеттер: 4,5,8,9
 
3- тақырып. Мемлекеттiк өкiмет органдарының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құзыретi.
Мақсаты: Мемлекеттiк өкiмет органдарының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құзыретiмен танысу .
Жоспар
           1. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi.   
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның құзыреті.
Лекцияның қысқаша мазмұны
8-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi 
Қазақстан Республикасының Үкiметi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында: 
бiртұтас мемлекеттiк саясаттың негiзгi ережелерiн, оны жүзеге асырудың стратегиялық және тактикалық шараларын әзiрлейдi; 
орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiне басшылық жасайды, олардың Қазақстан Республикасының заңдарын, Президентi мен Үкiметiнiң актiлерiн орындауын қамтамасыз етедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органды белгiлейдi; <*> 
республикалық және халықаралық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың тiзбесiн бекiтедi; 
жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызудың және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру үшiн жер резервiн жасаудың тәртiбiн белгiлейдi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытудың бағдарламаларын бекiтедi; 
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастырады; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы бейтарап үй-жайларды, ғимараттар мен объектiлердi бұзудың (көшiрудiң), барлық санаттағы жердiң есебiнен ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру және оларды кеңейту үшiн жер учаскелерiн алып қоюдың (сатып алудың), ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы жер учаскелерiн, үйлер мен ғимараттарды ғылыми, туристiк және рекреациялық қызмет үшiн жалға берудiң тәртiбiн белгiлейдi; 
осы Заңға сәйкес осы аумақтарды пайдаланғаны және олар көрсететiн қызметтер үшiн ақы алудың тәртiбi мен шарттарын белгiлейдi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастрын жүргiзу тәртiбiн белгiлейдi; 
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де өкiлеттiктi жүзеге асырады. 
Ескерту. 8-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, 2004.05.25. N 553, 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңдарымен. 
9-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
уәкiлеттi органның құзыретi 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту жөнiндегi бағдарламаларды әзiрлейдi; 
қорық iсi және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы әдiстемелiк басшылықты жүзеге асырады; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлейдi және бекiтедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебiн және мемлекеттiк кадастрын, Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабын жүргiзедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады; 
жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердi әзiрлеу жөнiндегi әдiстемелердi бекiтедi; 
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру жөнiнде жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелер әзiрлеудi ұйымдастырады және оларды мемлекеттiк экологиялық сараптамаға жiбередi; 
өзiнiң қарауындағы мемлекеттiк мекемелер нысанында құрылған ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы жеке ережелердi бекiтедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың паспорттарын тiркейдi; 
өзiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуiн ұйымдастырады және қамтамасыз етедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады. 
Ескерту. 9-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, өзгерту енгiзiлдi - 2004.05.25. N 553 Заңдарымен. 
10-бап. Қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар 
өзге де орталық атқарушы органдардың құзыретi 
Қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар өзге де орталық атқарушы органдар: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бағдарламаларды әзiрлеуге және орындауға қатысады; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру жөнiндегi жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердi әзiрлеудi ұйымдастырады, мемлекеттiк экологиялық сараптама жүргiзудi қамтамасыз етедi және оларды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органмен келiсе отырып бекiтедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органмен келiсе отырып, өздерiнiң қарауындағы мемлекеттiк мекеме нысанында құрылған ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы жеке ережелердi бекiтедi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың паспорттарын жасайды және тiркеуге жiбередi; 
өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қызметiн ұйымдастырады және қамтамасыз етедi; 
өздерiнiң қарауындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебiн және мемлекеттiк кадастрын жүргiзуге қатысады; 
мынадай жағдайларда: 
қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар өзге де мемлекеттiк органдар бекiткен тексерулердiң жоспарларына сәйкес; 
жоғары тұрған мемлекеттiк органдардың тапсырмасы бойынша; 
жеке және заңды тұлғалардың жолданымдарында жазылған расталған фактiлер бойынша; 
жоспарлы тексеру нәтижесiнде анықталған бұзушылықтарды жою туралы талаптардың орындалуын бақылау мақсатында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы күзет қызметiн құрады және мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады. 
Ескерту. 10-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2004.05.25. N 553, 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңдарымен. 
11-бап. Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, 
астананың) жергiлiктi өкiлдi және атқарушы 
органдарының құзыретi 
1. Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi өкiлдi органдары: 
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытудың бағдарламаларын қарайды және келiсiп отырады; 
атқарушы органдар басшыларының өз қарауындағы тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстер шегiнде орналасқан ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жай-күйi мен қызметi туралы есептерiн тыңдайды; 
өз құзыретi шегiнде мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiн қорғау және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау режимi жөнiндегi мiндеттi ережелердi қабылдайды. Ережелер олар жария етiлгеннен кейiн екi аптадан кешiктiрiлмей күшiне енедi; 
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдарының ұсынуы бойынша жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану үшiн төлем ставкаларын белгiлейдi. 
2. Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдары: 
мынадай жағдайларда: 
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) атқарушы органдарының тексеру жоспарларына сәйкес; 
жоғары тұрған мемлекеттiк органдардың тапсырмасы бойынша; 
жеке және заңды тұлғалардың жолданымдарында жазылған расталған фактiлер бойынша; 
жоспарлы iс-шаралар жүргiзу нәтижесiнде анықталған бұзушылықтарды жою туралы талаптардың орындалуын бақылау мақсатында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамытудың бағдарламалары жөнiнде ұсыныстар енгiзедi, осы аумақтарды құру жөнiндегi негiздемелердi келiсiп отырады; 
мемлекеттiк табиғи-қорық қорық пен жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар объектiлерiнiң тiзбелерiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органмен келiсе отырып бекiтедi; <*> 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жататын жерлердiң резервiн жасауды белгiленген тәртiппен қамтамасыз етедi; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың айналасына, осы аумақтардың экологиялық жүйесiнiң жай-күйiне терiс әсер ететiн кез-келген қызметке осы аймақтардың шегiнде тыйым сала отырып, қорғаныш өңiрлерiн белгiлеу жөнiнде шешiмдер қабылдайды; 
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастырады; 
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жөнiндегi шараларды жергiлiктi бюджеттер қаражатынан қаржыландыруды қамтамасыз етедi; 
жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшiн төлем ставкаларын облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi өкiлдi органдарының бекiтуiне ұсынады. 
Ескерту. 11-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, 2001.12.24. N 276, 2004.05.25. N 553, 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi), 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңдарымен. 

   
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi дегеніміз не?  
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның құзыреті?	
3.Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың,астананың) жергілікті өкілді және атқарушы органдарының құзыреті дегенді қалай түсінесіз?
 
Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5,  23, 10
 
4 -  тақырып. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру
Мақсаты: Студенттерді Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру міндеттерімен, қызмет турлерімен таныстыру . 
Жоспар:
1. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың түрлерi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санаттары. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға арналған жерлердiң резервiн құру.  
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты
Лекцияның қысқаша мазмұны .
12-бап. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi 
және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың 
түрлерi 
1. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорына мына объектiлер енгiзiледi: 
зоологиялық объектiлер - жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi, жануарлардың құнды түрлерi, жануарлардың типтiк, бiрегей және сирек кездесетiн тобы; 
ботаникалық объектiлер - өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi, өсiмдiктердiң құнды түрлерi, өсiмдiктердiң типтiк, бiрегей және сирек кездесетiн тобы; 
орман объектiлерi - ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы ормандар, орман-дақылдық өндiрiсi мен егiстiктi қорғайтын орман өсiрудiң бiрегей үлгiлерi; 
дендрологиялық объектiлер - ғылыми және мәдени-тарихи маңызы бар жекелеген ағаштар немесе олардың топтары, бау-парк дақылдарының бiрегей үлгiлерi; 
халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар объектiлерi - теңiз айдындарын қоса алғанда, дағдылы өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiн, әсiресе су құстары мекендейтiн жер ретiнде пайдаланылатын табиғи және жасанды су қоймалары; 
геологиялық, геоморфологиялық және гидрогеологиялық объектiлер - жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерi; 
топырақ объектiлерi - әртүрлi топырақ аймақтарындағы типтiк, бiрегей және сирек кездесетiн топырақтар; 
ландшафттық объектiлер - типтiк, бiрегей және сирек кездесетiн ландшафттар, ту табиғаттың эталондық учаскелерi, ерекше рекреациялық маңызы бар ландшафттар; 
мемлекеттiк ерекше маңызы немесе ғылыми ерекше құндылығы бар су қоймалары. 
2. Қазақстан Республикасында мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң құрылу мақсатына, қорғау режимiне және пайдалану ерекшелiктерiне байланысты ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мынадай түрлерi құрылады: 
биосфералық қорықтарды қоса алғанда, мемлекеттiк табиғи қорықтар; 
мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер; 
мемлекеттiк табиғи резерваттар; 
мемлекеттiк табиғи парктер; 
мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi; 
мемлекеттiк қорық өңiрлерi; 
мемлекеттiк табиғи заказниктер; 
мемлекеттiк зоологиялық парктер; 
мемлекеттiк ботаникалық бактар; 
мемлекеттiк дендрологиялық парктер; 
мемлекеттiк табиғи қорықтар-сепортерлер. 
Қазақстан Республикасының заңдарымен ерекше қорғалатын табиғи 
аумақтардың өзге де түрлерi көзделуi мүмкiн. 
Ескерту. 12-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
13-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санаттары 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң құндылықтарына қарай жергiлiктi және республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар санаттары болып бөлiнедi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тiзбесiнен шығаруға жергiлiктi атқарушы органдардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның келiсiлген шешiмi бойынша ғана, ал республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар тiзбесiнен шығаруға Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулылары бойынша ғана жол берiледi. 
Ескерту. 13-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
14-бап. <*> 
Ескерту. 14-бап алынып тасталды - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
15-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға арналған 
жерлердiң резервiн құру 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту мен орналастырудың бекiтiлген бағдарламаларына сәйкес осы аумақтарды құруға арналып белгiленген жерлердiң резервi жасалады. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға арналған жерлердiң резервiн жасаған кезде оларды пайдаланудың мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiн сақтауды қамтамасыз ететiн шектеулер көзделедi. 
Ескерту. 15-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
16-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру 
негiздемелерi 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бiрыңғай әдiстемелер бойынша әзiрленетiн жаратылыс-ғылыми, техникалық-экономикалық негiздемелерге сәйкес құрылады. 
2. Жаратылыс-ғылыми негiздеме табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң бiрегейлiгiн және маңыздылығын анықтайды, табиғи кешендердiң экологиялық жай-күйiне баға бередi және оларды қорғау, қалпына келтiру мен пайдалану жөнiнде ұсыныстар енгiзедi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың, оның шекараларының, алаңдарының және функционалдық аймақтарының түрi мен санатын таңдауды негiздейдi. 
3. Техникалық-экономикалық негiздеме және оның құрамына енетiн жер бөлу жобасы: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрамына берiлетiн жерлердiң шекарасы мен көлемiн; 
осы жердiң меншiк иелерiнен жер учаскелерiн сатып алуға және (немесе) оларды алып қоюдағы залалдарды жабуға байланысты шығындарды; 
осы аймақтардың шегiнде аумақты функционалдық аймаққа бөлудi, табиғи ресурстарды қорғау режимi мен реттелетiн рекреациялық және шектелген шаруашылық пайдалану шарттарын; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақты ұйымдастыру, ұстау және дамыту жөнiндегi шаралар мен шығыстарды анықтайды. 
4. Жаратылыс-ғылыми, техникалық-экономикалық негiздемелердiң жобалары, жер бөлу жобалары мемлекеттiк экологиялық сараптамадан өткiзiлуге және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органда бекiтiлуге тиiс. 
Ескерту. 16-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
17-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру туралы 
шешiмдер қабылдау 
Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру туралы шешiмдердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi қабылдайды. 
Жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру туралы шешiмдердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның келiсiмi бойынша тиiстi жергiлiктi атқарушы органдар қабылдайды. 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру туралы шешiм қабылдау үшiн табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелерге мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындылары болуы қажет. 
Ескерту. 17-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңымен. 
18-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты 
1. Қарамағына ерекше қорғалатын табиғи аумақтар берiлетiн атқарушы органдар осындай әрбiр аумақ бойынша белгiленген үлгiде паспорт жасап, оны ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органда тiркейдi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспортында мыналар көрсетiледi: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың атауы; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтың және оның қорғаныш аймағының схема-картасы бар орналасқан жерi, шекараларының, алаңының сипаттамасы; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақта орналасқан мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң сан көрсеткiштерiмен қоса алғандағы тiзбесi; 
бөлiнген өңiрлер мен қорғау режимдерi, ерекше қорғалатын табиғи аумақта осы режимдердi сақтау жөнiндегi мiндеттеме; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдалану түрлерi; 
қарамағында ерекше қорғалатын табиғи аумақ бар табиғат қорғау мекемесiнiң немесе атқарушы органның атауы мен мекен-жайы. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты қарамағында осы аумақ орналасқан табиғат қорғау мекемесiнде, атқарушы органда және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органда сақталады. 
Ескерту. 18-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
19-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жекелеген 
түрлерiнiң құқықтық жағдайы 
Биосфералық қорықтарды қоса алғанда, мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар, мемлекеттiк табиғи парктер, мемлекеттiк зоологиялық парктер, мемлекеттiк ботаникалық бақтар, мемлекеттiк дендрологиялық парктер, мемлекеттiк табиғи қорықтар-сепортерлер мемлекеттiк мекеме нысанындағы заңды тұлғалар болып табылады. 
Ескерту. 19-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
20-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың рәмiздерi 
1. Заңды тұлғалар болып табылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өз рәмiздерi (жалаулары, вымпельдерi, эмблемалары және басқалары) болуы мүмкiн, олар нақты сол аумақтың толық немесе ресми қысқартылған атауын қамтуға тиiс. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар өз рәмiздерiн пайдалануға айрықша құқыққа ие болады және оны заңды және жеке тұлғалардың ақылы негiзде пайдалануына рұқсат етiлуi мүмкiн. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың рәмiздерiн және оны пайдалануға рұқсат беру тәртiбiн қарамағына осы аумақ кiретiн атқарушы органдар белгiлейдi. 
Ескерту. 20-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
21-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерiн, 
суын, ормандары мен жер қойнауын пайдалану 
ерекшелiктерi 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерi, суы, ормандары мен жер қойнауы жердiң, судың, ормандар мен жер қойнауының ерекше санаттарына бөлiнедi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерiн, суын, ормандары мен жер қойнауын өзге мұқтаждар үшiн алып қоюға жол берiлмейдi. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерiн, суын, ормандары мен жер қойнауын пайдалану осы Заңға және Қазақстан Республикасының арнаулы заңдарына сәйкес жүзеге асырылады. 
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың түрлерi? 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санаттары қанша?
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға арналған жерлердiң резервiн құру қалай орындалады? 
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты қалай бекітіледі?
5.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жекелеген түрлерiнiң құқықтық жағдайы дегеніміз не?
6.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру туралы шешiмдер қабылдау түсінігі нені білдіреді?
Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 7, 23

5- тақырып. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау және қалпына келтiру
Мақсаты: Студенттерге Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау және қалпына келтiру негіздерін түсіндіру .  
Жоспар: 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық режимі.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғаудың жалпы ережелерi
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорғалатын аймақтары.
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи 
резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлардың құқықтары
5. Мемлекеттiк табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи заказниктердiң және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзге де түрлерiн қорғау
Лекцияның қысқаша мазмұны .

22-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық 
режимi 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн ерекше қорғау құқықтық режимi не шаруашылық қызметiнiң реттелетiн режимi енгiзiледi. 
2. Ерекше қорғау құқықтық режимi: 
1) қорық режимi; 
2) заказник режимi болып бөлiнедi. 
Қорық режимi ерекше қорғалатын табиғи аумақта немесе арнайы бөлiнген учаскелерде кез келген шаруашылық қызметке, сондай-ақ қоршаған ортаның табиғи жай-күйiн бұзатын өзге де қызметке тыйым салуды көздейдi. 
Заказник режимi ерекше қорғалатын табиғи аумақта немесе арнайы бөлiнген учаскелерде шаруашылық және өзге де қызметтi белгiлi бiр маусымда, белгiлi бiр мерзiмде ғана, мұның өзi мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң сақталуына қауiп төндiрмейтiндей және олардың молығуын нашарлатпайтындай мөлшерде ғана жүргiзудi көздейдi. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы немесе арнайы бөлiнген учаскелердегi шаруашылық қызметтiң реттелетiн режимi табиғи ресурстардың шаруашылық үшiн пайдаланылуын шектеудi көздейдi. 
23-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғаудың 
жалпы ережелерi 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда: 
елдi мекендердi, өнеркәсiп, ауыл шаруашылығы мен мелиорация, энергетика, көлiк пен байланыс объектiлерiн, әскери және қорғаныс объектiлерiн, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мақсаттары мен жұмыс iстеуiне байланысы жоқ өзге де объектiлер мен құрылыстарды орналастыруға және салуға; 
өндiрiс пен тұтыну қалдықтарын, сондай-ақ радиоактивтi материалдарды жинау мен көмуге; 
су қоймаларын салқынды сулар ағызу үшiн пайдалануға; 
қоршаған ортаға қауiп туғызуы ықтимал химиялық және биологиялық заттарды, зиянды физикалық ықпал жасауды қолдануға; 
пайдалы қазбаларды барлау мен өндiруге, пайдалы қазбаларды өндiруге байланысы жоқ жерасты құрылыстарын салу мен пайдалануға; 
басты мақсатта пайдаланылатын ағаштарды кесуге, шайырды, екiншi дәрежелi орман материалдары мен ағаш шырындарын дайындауға; 
қорғалатын ландшафттардың табиғи бейнесiнiң өзгеруiне немесе экологиялық жүйелер тұрлаулылығының бұзылуына әкеп соғатын жұмыстарға тыйым салынады. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда азаматтардың болуы оларды қорғау режимдерiнiң ерекшелiктерiне сәйкес шектеледi және осындай әрбiр аумақ туралы жеке ережелермен реттеледi. 
Ескерту. 23-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
24-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорғалатын 
аймақтары 
1. Қолайсыз сыртқы ықпалдардан қорғау үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың айналасына сол аймақтар шегiнде осы аумақтардың экологиялық жүйелерiнiң жай-күйiне және қалпына келтiрiлуiне терiс ықпал ететiн қандай да болсын қызметке тыйым салынатын қорғаныш аймақтары белгiленуi мүмкiн. 
2. Қорғаныш аймақтары табиғи ресурстарының көлемiн, шекарасын, режимiн және пайдалану тәртiбiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның келiсiмiмен жергiлiктi атқарушы органдар белгiлейдi. 
Қорғаныш аймақтарының жерi арнайы белгiлермен белгiленедi. 
Ескерту. 24-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
25-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы қорғаныш 
шаралары 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда қоршаған ортаға зиянды ықпал етудiң алдын алу және оны жою мақсатында мынадай қорғаныш шаралары жүргiзiлуi мүмкiн: 
табиғи апаттардың алдын алу және оларды жою, өрттердiң алдын алу, дер кезiнде анықтау және жою; 
судың зиянды ықпал етуiнiң алдын алу және оны жою; 
өсiмдiктердi қорғау, зиянды жәндiктердiң өсiп-өну ортасы мен ағаш ауруларын дер кезiнде анықтау және оларға қарсы күрес, орманда санитариялық және басқа да ағаш кесу (жол төсеген, өртке қарсы белдеулер жасаған кезде жол құрылысына байланысты орман тазалау); 
халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығын және ветеринариялық мониторингiн қамтамасыз ету, iндеттер мен эпизоотиялардың алдын алу мақсатында жануарлар санын реттеп отыру. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы қорғаныш шаралары оларды қорғау режимдерiн ескере отырып, ғылыми ұйымдардың ұсыныстары негiзiнде және қарамағында осы аумақтар бар атқарушы органдардың рұқсаты бойынша жүргiзiледi. 
Ескерту. 25-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен. 
26-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы 
мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қалпына келтiру 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қалпына келтiру мақсатында мынадай шаралар жүргiзiлуi мүмкiн: 
жердi эрозиядан сақтау мен бұрын бүлiнген жерлердi қалпына келтiрудi қоса, жердi қорғау; 
су қоймаларының қолайлы режимiн сақтау, суды ластанудан, күл-қоқыстан және сарқылудан қорғау; 
эрозиялық процестердi болғызбау және экологиялық жағдайда жақсарту мақсатында ормандарды қалпына келтiру мен орман өсiру; 
жануарлардың тiршiлiк ортасы мен өсiп-өну жағдайларын, жүрiп өтетiн жолдары мен шоғырланатын орындарын қорғау; 
жануарлар мен өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiн қорғау көбейту, өсiру және табиғи ортада қалпына келтiру; 
жабайы өсiмдiк түрлерiн қолдан өсiру, тұқымын сұрыптау және көбейту. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда қалпына келтiру шаралары, қорғау режимдерi ескерiле отырып, ғылыми ұйымдардың ұсыныстары негiзiнде және қоршаған ортаны қорғау саласында мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын органдармен жасалған келiсiм бойынша жүргiзiледi. 
Ескерту. 26-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
27-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың 
мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қалпына 
келтiрудi ұйымдастыру 
Мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қалпына келтiрудi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың экологиялық жүйесiне зиянды әсердiң алдын алу және жою жөнiндегi қорғау шараларын ұйымдастыруды осы аумақтар қарауында болатын тиiстi табиғат қорғау мекемелерiнiң, мемлекеттiк органдардың арнаулы қызметтерi немесе оған тартылатын ұйымдар жүзеге асырады. 
Ескерту. 27-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
5-1-тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғауды ұйымдастыру
Ескерту. 5-1-тараумен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
27-1-бап. Биосфералық қорықтарды қоса алғанда, 
мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк 
ұлттық табиғи парктердiң және мемлекеттiк 
табиғи резерваттардың табиғи кешендерi мен 
объектiлерiн қорғау 
1. Биосфералық қорықтарды қоса алғанда, мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың табиғи кешендерi мен объектiлерiн қорғауды, қызметкерлерi осы мемлекеттiк мекеменiң штатына кiретiн, олардың аумақтарын қорғау жөнiндегi арнаулы мемлекеттiк инспекция жүзеге асырады. 
2. Биосфералық қорықтарды қоса алғанда, мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың директорлары және олардың орынбасарлары тиiсiнше биосфералық қорықтарды қоса алғанда, мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң және мемлекеттiк табиғи резерваттардың аумақтарын қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторлар және олардың орынбасарлары болып табылады. 
27-2-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк 
ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи 
резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi 
мемлекеттiк инспекторлардың құқықтары 
1. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың осы ерекше қорғалатын аумақтарды қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар болып табылатын қызметкерлерiнiң Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес: 
мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарындағы адамдардың аталған ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда болу құқығына рұқсатты тексеруге; 
мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарына жапсарлас жатқан қорғаныш аймақтары аумақтарында табиғат пайдалануды және өзге де қызметтi жүзеге асыру құқығына құжаттарды тексеруге; 
мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарында және олардың қорғаныш аймақтарында Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарын бұзған адамдарды ұстауға және аталған тәртiп бұзушыларды құқық қорғау органдарына жеткiзуге; 
мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың белгiленген режимiн бұзуға кiнәлi адамдарды әкiмшiлiк жауапқа тарту туралы материалдарды жiберуге; 
Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарын бұзушылардан заңсыз табиғат пайдалану өнiмдерi мен құралдарын, көлiк құралдарын, сондай-ақ тиiстi құжаттарды алып қоюға; 
мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарында және олардың қорғаныш аймақтарында көлiк құралдарына тексеру жүргiзуге; 
мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарында және олардың қорғаныш аймақтарында орналасқан кез келген объектiлерге Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдары талаптарының сақталуын тексеру үшiн кедергiсiз баруға; 
мемлекеттiк табиғи қорықтарды, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердi, мемлекеттiк табиғи резерваттарды және олардың қорғаныш аймақтарын ерекше қорғау режимiне сәйкес келмейтiн шаруашылық және өзге де қызметтi тоқтата тұруға; 
мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың, олардың қорғаныш аймақтарының табиғи кешендерi мен объектiлерiне оларды қорғаудың белгiленген режимiн бұзу салдарынан келтiрiлген залалдың орнын толтыру есебiнен мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың пайдасына қаражат өндiрiп алу туралы жеке және заңды тұлғаларға талап-арыз келтiру; 
заңдармен көзделген жағдайларда Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарының бұзылғандығы туралы материалдарды құқық қорғау органдарына жiберуге құқығы бар. 
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторларға осы Заңмен өздерiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру кезiнде қызмет мiндеттерiн орындаған жағдайда қызметтiк қаруын алып жүруге және арнайы құралдарды қолдануға рұқсат берiледi. 
Қызметтiк атыс қаруы мен арнайы құралдарды алу, сақтау және қолдану тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледi. 
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар сауыт кеудешелермен және жеке қорғаныстың басқа да құралдарымен қамтамасыз етiледi. 
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мiндеттi мемлекеттiк сақтандырылуға тиiс. 
27-3-бап. Мемлекеттiк табиғи парктердiң, мемлекеттiк 
табиғи заказниктердiң және ерекше қорғалатын 
табиғи аумақтардың өзге де түрлерiн қорғау 
1. Мемлекеттiк табиғи заказниктердiң аумақтарын қорғауды олар қарауында болатын орталық атқарушы органдар Қазақстан Республикасының заң және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнде көзделген тәртiппен жүзеге асырады. 
2. Мемлекеттiк табиғи парктердiң аумақтары мен басқа да жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғауды олар қарауында болатын атқарушы органдар Қазақстан Республикасының заң және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнде көзделген тәртiппен жүзеге асырады. 
3. Мемлекеттiк табиғи заказниктер, мемлекеттiк табиғи парктер аумақтарын және басқа да жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғауды жүзеге асыратын қызметкерлер мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер және мемлекеттiк табиғи резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар пайдаланатын құқықтарды пайдаланады.
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық режимі дегеніміз не?
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғаудың жалпы ережелерi не түсінік беріңіз?
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорғалатын аймақтары дегеніміз нені білдіреді?
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи 
резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлардың құқықтары деген не?
5. Мемлекеттiк табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи заказниктердiң және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзге де түрлерiн қорғау дегеніміз не?
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қалпына келтiру деген не?
Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 19
 
2- Бөлім Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану
 
6 -  тақырып    Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану
Мақсаты: Студенттерді Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану түрлерімен таныстыру . 
Жоспар: 
1. Негiзгi бағыттар бойынша ғылыми зерттеулер жүргiзiлуi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды мәдени-ағартушылық мақсаттарда пайдалану. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды туристiк және рекреациялық мақсаттарда пайдалану. 
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды шектеулi шаруашылық мақсаттарында пайдалану
Лекцияның қысқаша мазмұны .
28-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды 
пайдаланудың мақсаттары 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар: 
1) ғылыми; 
2) мәдени-ағартушылық 
3) оқу; 
4) туристiк және рекреациялық 
5) шектеулi шаруашылық мақсаттарында пайдаланылуы мүмкiн. 
29-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ғылыми 
мақсаттарда пайдалану 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мынадай негiзгi бағыттар бойынша ғылыми зерттеулер жүргiзiлуi мүмкiн: 
мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн түгендеу және зерделеу, оларды қорғау мен қалпына келтiру жөнiндегi ғылыми негiзделген шаралар әзiрлеу; 
табиғи процестердiң табиғи ағымын және қорғау режимдерiнiң экологиялық жүйелерге әсерiн зерделеу; 
мониторингтiң экологиялық және басқа түрлерi, "Табиғат жылнамасын" жүргiзу; 
қорық iсiнiң, қоршаған ортаны қорғаудың және табиғатты ұтымды пайдаланудың ғылыми негiздерiн әзiрлеу; 
жабайы жануарлар мен жабайы өсiмдiктердiң сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiнiң көбеюiн қалпына келтiрудiң ғылыми негiздерiн әзiрлеу; 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы ғылыми зерттеулердi әдiстемелiк басшылық пен үйлестiрудi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган мен ғылым және ғылыми-техникалық қызмет саласындағы басшылықты жүзеге асыратын уәкiлеттi мемлекеттiк орган бiрлесiп жүзеге асырады. <*> 
Ескерту. 29-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, 2004.05.25. N 553 Заңдарымен. 
30-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды 
мәдени-ағартушылық мақсаттарда пайдалану 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мынадай мәдени-ағартушылық мақсаттарда пайдаланылуы мүмкiн: 
табиғи-ғылыми бiлiмдер мен қорық iсi, қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты ұтымды пайдалану саласындағы жетiстiктердi насихаттау; 
өлi табиғат, өсiмдiктер мен жануарлар объектiлерiн, тарихи-мәдени мұра объектiлерiн көрсету; 
табиғат қорғау мекемелерiнiң қызметiмен таныстыру. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мәдени-ағарту шараларын өткiзу үшiн мұражайлар, лекторийлер, экспозициялар, көрсетiлетiн учаскелер және басқа да қажеттi объектiлер құрылуы мүмкiн. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы тарихи және мәдени ескерткiштердi қорғау, сақтау және пайдалану Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы заңдарына сәйкес жүзеге асырылады. 
31-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды оқу 
мақсатында пайдалану 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мынадай оқу мақсаттарында: 
оқушылар мен студенттердiң оқу экскурсиялары мен сабақтарын, өндiрiстiк практикаларын өткiзу; 
қорық iсi, қоршаған ортаны қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану саласындағы ғылыми кадрларды даярлау, мамандарды қайта даярлау және бiлiктiлiгiн арттыру мақсаттарында пайдаланылуы мүмкiн. 
32-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды туристiк 
және рекреациялық мақсаттарда пайдалану 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туристердi табиғи және тарихи-мәдени көрiктi орындармен таныстыру, халықтың белсендi демалысы үшiн пайдаланылуы мүмкiн. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туризм мен рекреация жүргiзу үшiн арнайы учаскелер бөлiнедi, оларда туристiк соқпақтар, шолу алаңқайлары, тынығып, дамылдайтын ашық алаңдар, көлiкке арналған тұрақтар, кемпингтер, шатыр тiгiлген лагерьлер, мейманханалар, мотельдер, туристiк базалар, қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектiлер болады. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы туристiк және рекреациялық қызмет оларды қорғау режимдерiн ескере отырып шектеледi және Қазақстан Республикасының туризм туралы заңдарына сәйкес реттеледi. 
33-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды шектеулi 
шаруашылық мақсаттарында пайдалану 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды шектеулi шаруашылық мақсаттарында пайдалануға заказник режимi бар және шаруашылық қызметiнiң режимiмен реттелетiн арнайы бөлiнген учаскелерде ғана жол берiлуi мүмкiн. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын шектеулi шаруашылық қызметке пайдалану Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi органның өз құзыретi шегiндегi рұқсаты бойынша ғана жүзеге асырылады. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда белгiленген жағдайларда шектеулi және де шаруашылық қызметке ғана оған байланысты табиғат пайдалану түрлерiне, егер мемлекеттiк табиғи-қорық қорын сақтауға және молықтыруға қауiп төндiрмесе, майдагерлiк және халықтық кәсiпшiлiкке, қарамағында осы аумақтар бар атқарушы органдардың рұқсаты бойынша жол берiледi. 
Ескерту. 33-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 

. 
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Негiзгi бағыттар бойынша ғылыми зерттеулер жүргiзiлуi дегеніміз не? 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды мәдени-ағартушылық мақсаттарда пайдалану түсінігі? 
3.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды туристiк және рекреациялық мақсаттарда пайдалану? 
4.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды шектеулi шаруашылық мақсаттарында пайдалану дегенді қалай түсінесіз?

Негізгі әдебиеттер: 3,4, 23, ,19,11,9

    7- тақырып. Мемлекеттiк табиғи қорықтар
Мақсаты: Студенттерді Мемлекеттiк табиғи қорық ұғымымен таныстыру . 
Жоспар:
1. Мемлекеттiк табиғи қорық ұғымы.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды қорғау режимiнiң ерекшелiктерi.
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми зерттеулер ұйымдастырудың ерекшелiктерi.
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды мәдени-ағарту, оқу, туристiк, рекреациялық және өзге де мақсаттарға пайдаланудың ерекшелiктерi. 

Лекцияның қысқаша мазмұны 34-бап. Мемлекеттiк табиғи қорық ұғымы 
1. Мемлекеттiк табиғи қорық - табиғи процестердiң, тұрпатты және бiрегей экологиялық, жүйелердiң, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiнiң биологиялық алуан түрлiлiгi мен генетикалық қорын табиғи жағдайда сақтап, дамуын зерттеуге арналған ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтардың бүкiл аумағында табиғи ресурстарды шаруашылық жүргiзу үшiн пайдалануды болғызбайтын қорғаудың қорықтық режимi белгiленедi. 
Ескерту. 34-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
35-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды қорғау режимiнiң 
ерекшелiктерi 
1. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда, осы Заңның 23-бабында көрсетiлген жалпы қорғау шараларын қоспағанда: 
үйлер мен ғимараттар, көпшiлiк пайдаланатын жолдар, труба құбырларын, электр беру желiлерi мен басқа да коммуникациялар салуға; 
мемлекеттiк геологиялық зерттеуге және түрлi iздестiру жұмыстарына; 
ауыл шаруашылығының, өнеркәсiптiң, гидроэнергетиканың, су көлiгiнiң суға деген қажеттерiн өтеу үшiн және өзге де шаруашылық мұқтаждар үшiн жер үстi және жер асты суларын пайдалануға; 
орман қорғау шараларын жүргiзу және қорықтардың қызмет етуi үшiн қажеттi санитариялық және өзге де кесулердi қоспағанда, ағаштарды кесуге, шайырды, екiншi дәрежелi орман материалдары мен ағаш шырындарын дайындауға, орманды жанама пайдалануға және орманды сауықтыру мақсаттарына және орман қоры учаскелерiн аң шаруашылығы мұқтаждары үшiн пайдалануға; 
шөп шабу мен мал жаюды қоса алғанда, өсiмдiктер дүниесiн шаруашылық мақсаттарға пайдалануға; 
аң аулауға, кәсiпшiлiк балық аулауға және аңшылық пен балық аулау объектiсiне жатпайтын жануарларды шаруашылық мақсаттарына пайдалануға; 
флоралар мен фауналар үшiн өсiмдiктер мен жануарлардың жаңа түрлерiн жаңа жағдайларға бейiмдеуге; 
қоршаған ортаға кез келген химиялық, биологиялық және физикалық ықпал жасауды қолдануға; 
арнаулы рұқсат болмайынша табиғи ортадан жануарлар мен өсiмдiктердi алып қою арқылы коллекциялар жинауға және ғылыми зерттеулер жүргiзуге; 
азаматтардың арнайы рұқсатсыз және келуге бөлiнген орындардан тыс жерлерде болуына тыйым салынады. 
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтар қызметкерлерiнiң жеке қосалқы шаруашылығы үшiн жер учаскелерiн облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдары қорықтардан тыс жерлерден немесе өздерiнiң қорғауындағы, санитариялық-қорғаныш және өзге де қорғаныш өңiрлерiнiң шегiнен бөледi. 
Ескерту. 35-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңдарымен. 
36-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми зерттеулер 
ұйымдастырудың ерекшелiктерi 
1. Мемлекеттiк табиғи қорықтар оларда құрылатын ғылыми орталықтардың, лабораториялар мен бөлiмдердiң күшiмен жыл бойы тұрақты бақылау ұйымдастыру арқылы ғылыми зерттеулер жүргiзедi. 
Мемлекеттiк табиғи қорықтардың ғылыми орталықтарына, лабораториялары мен бөлiмдерiне белгiленген тәртiппен ғылыми ұйым мәртебесi берiлiп, олардың қызметкерлерiне ғылыми қызметкер құқықтары қолданылуы мүмкiн. 
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми кеңестер құрылып, олардың құрамына жетекшi ғалымдар мен мамандар, ғылыми ұйымдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi енгiзiледi. 
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми деректер банкi, ғылыми коллекциялар, қорлар, кiтапханалар мен мұрағаттар құрылады. 
Мемлекеттiк табиғи қорықтар қорық iсi мәселелерi жөнiнде ғылыми, ғылыми көпшiлiк және басқа да әдебиеттер шығара алады. 
37-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды мәдени-ағарту, 
оқу, туристiк, рекреациялық және өзге де 
мақсаттарға пайдаланудың ерекшелiктерi 
Мемлекеттiк табиғи қорықтарда, құрамына айрықша құнды экологиялық жүйелер мен объектiлер кiрмейтiн арнайы бөлiнген учаскелерде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган белгiлейтiн тәртiппен: 
экскурсиялық экологиялық маршруттар ұйымдастыруға және туристiк соқпақтар мен тұрақтар салуға, ашық аспан астында мұражайлар мен экспозициялар орналастыруға; 
спорттық және әуесқойлық балық аулауға; 
қорық қызметкерлерiнiң және оның аумағында тұрақты тұратын азаматтарға өз қажеттерi үшiн саңырауқұлақ, жаңғақ, жидек, дәрiлiк өсiмдiктер жинауға, шөп шабуға; 
қорық қызметкерлерiнiң, сондай-ақ оның аумағында тұрақты тұратын өзге де азаматтардың жеке малын жаюға жол берiледi. 
Ескерту. 37-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, өзгерiс енгiзiлдi - 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңдарымен. 
38-бап. Мемлекеттiк табиғи биосфералық қорықтар 
1. Мемлекеттiк табиғи биосфералық қорықтар ауқымды экологиялық мониторингтi жүзеге асыру үшiн жұмыс iстеп тұрған немесе жаңадан ұйымдастырылып жатқан мемлекеттiк табиғи қорықтардың базасында құрылуы мүмкiн. 
2. Қоршаған ортаны бүлдiрмейтiн және биологиялық ресурстарды сарқылтпайтын ғылыми зерттеулер жүргiзу, табиғатты ұтымды пайдалану әдiстерiн сынақтан өткiзiп, енгiзу мақсатында мемлекеттiк табиғи биосфералық қорықтарға қорғау және жұмыс iстеу режимдерi әртүрлi биосфералық полигондар қосылуы мүмкiн. 
3. Мемлекеттiк табиғи биосфералық қорықтар туралы жеке ережелер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар ескерiле отырып бекiтiледi. 
38-1-бап. Мемлекеттiк табиғи қорықтар-сепортерлер 
1. Мемлекеттiк табиғи қорық-сепортер - қорық режимiмен қорғалатын, республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ, ол табиғи қайта түлеуге бейiмi жоқ, адам әрекетiнен бұзылған бiрегей табиғи кешендердi қалпына келтiруге және зерделеуге арналған. 
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтар-сепортерлердi қорғау режимi олардың ғылыми қызметiн және оларды мәдени-ағарту, оқу және туристiк мақсаттарға пайдалануды ұйымдастыру мемлекеттiк табиғи қорықтар үшiн көзделген тәртiппен жүзеге асырылады. 
Ескерту. 38-1 баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Мемлекеттiк табиғи қорық ұғымы ұғымы?
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды қорғау режимiнiң ерекшелiктерi дегеніміз не?
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми зерттеулер ұйымдастырудың ерекшелiктерi қалай түсінесіз?
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды мәдени-ағарту, оқу, туристiк, рекреациялық және өзге де мақсаттарға пайдаланудың ерекшелiктерi?
5. Мемлекеттiк табиғи қорықтар-сепортерлер дегеніміз не?
6. Мемлекеттiк табиғи биосфералық қорықтар түсінігі?
Негізгі  әдебиеттер: 2,3,4,23, 18, 19, 17

8 -  тақырып. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер
Мақсаты: Студенттерге Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктерді түсіндіру . 
Жоспар: 
1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк ұғымы
2. Мемлекеттiк табиғи резерваттар
3. Мемлекеттiк табиғи парктер
. 
Лекцияның қысқаша мазмұны  1. 39-бап. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк ұғымы 
1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк - айрықша экологиялық, рекреациялық және ғылыми жағынан ерекше құнды табиғи және тарихи-мәдени кешендер мен объектiлердi сақтауға, қалпына келтiруге және сан-салалы пайдалануға арналған ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 
2. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер республикалық маңызы бар санатқа ие. 
Ескерту. 39-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
40-бап. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк аумақтарын 
аймақтарға бөлу және оларды пайдаланудың 
ерекшелiктерi 
1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктерде табиғи кешендердi қорғау режимiне және пайдалану мақсаттарына қарай мынадай функционалдық аймақтар мен шағын аймақтар ерекшеленедi: 
1) қорық режимiндегi; 
2) мынадай шағын аймақтары бар заказдық режимдегi: 
рекреациялық пайдалану; 
әкiмшiлiк-өндiрiстiк мақсаттағы; 
келушiлер мен туристерге қызмет көрсету; 
шектеулi шаруашылық қызмет. 
2. Ұлттық парктердiң қорық аймақтарының шегiнде кез-келген шаруашылық қызметке, рекреациялық пайдалануға тыйым салынады және онда мемлекеттiк табиғи қорықтардың ерекше қорғалатын аумақтарының режимiне сәйкес келетiн режим қолданылады. 
Заказдық режим аймақтарында табиғи кешендер мен объектiлердi сақтауға арналған жағдайлар қамтамасыз етiлiп, сол аумақта оларды қатаң реттей отырып пайдалануға, соның iшiнде: рекреациялық пайдалану, шектеулi шаруашылық қызмет, әкiмшiлiк-өндiрiстiк мақсаттағы және келушiлерге қызмет көрсету шағын аймақтарында спорттық және әуесқойлық аң аулау мен балық аулау, рекреациялық орталықтардың, қонақ үйлердiң, кемпингтердiң, мұражайлар мен туристерге қызмет көрсететiн басқа да объектiлердiң құрылысын салуға және пайдалануға беруге жол берiледi. 
3. Шектеулi және дәстүрлi шаруашылық қызмет өңiрлерiнде мемлекеттiк ұлттық парктердiң тұрақты пайдалануына берiлген жер учаскелерi сияқты, бұл жер учаскелерiн меншiк иелерi мен жердi пайдаланушылардан алып қоймай, соларға бекiтiлген жер учаскелерi де енгiзiлуi мүмкiн. 
4. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктерде ғылыми зерттеулер, мәдени-ағарту және оқу шаралары мемлекеттiк табиғи қорықтар үшiн белгiленген тәртiппен жүргiзiледi. 
Ескерту. 40-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
* Мемлекеттiк табиғи резерваттар 
40-1-бап. Мемлекеттiк табиғи резерват ұғымы 
1. Мемлекеттiк табиғи резерват - осы аумақтағы ландшафттық және биологиялық алуан түрлiлiктi сақтауға және қалпына келтiруге, табиғи ресурстардың тұрақты дамуы мен теңгермелi пайдаланылуын қамтамасыз етуге арналған әртүрлi қорғау режимдерi бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ. 
2. Мемлекеттiк табиғи резерваттардың республикалық маңызы бар санаты болады. 
40-2-бап. Мемлекеттiк табиғи резерваттардың аумақтарын 
аймақтарға бөлу және оларды қорғау режимiнiң 
ерекшелiктерi 
Мемлекеттiк табиғи резерваттарда мынадай функционалдық аймақтар бөлiп көрсетiледi: 
1) қорық ядросының аймағы дегенiмiз адамдардың араласуынан неғұрлым аз бұзылған қорық режимiнде қорғалатын, ландшафттық және биологиялық алуан түрлiлiгiн табиғи даму жағдайында сақтауға арналған аумақ бөлiгiн бiлдiредi; 
2) буферлiк аймақ қорық ядросының айналасында құрылады, заказдық режимi болады және ядро аймағына шаруашылық және рекреациялық қызмет ықпалын төмендетуге арналған; 
3) бұзылған ландшафттарды қалпына келтiру аймағы дегенiмiз табиғи қалпына келу әлеуетi төмен, қатты тозып кеткен полигон-учаскелердi бiлдiредi әрi олардың ландшафттық және биологиялық алуан түрлiлiгiн қайта жандандыру, сондай-ақ шаруашылық маңызын қалпына келтiру жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға арналған. Қалпына келтiру аймағында қорық немесе заказдық қорғау режимi болады; 
4) мемлекеттiк табиғи резерваттың тұрақты даму аймағының ерекше қорғау режимi болмайды және ол жер пайдаланушылардың жерлерiн алмай құрылады. Сонымен қатар, ол аймақтың аумағында ядро аймағындағы және табиғи резерваттың буферлiк аймағындағы қоршаған ортаға жағымсыз өзгерiстер әкелуi мүмкiн шаруашылық қызметтiк барлық түрiне тыйым салынады. Бұл аймақта табиғи ресурстарды теңгермелi пайдалану принциптерiне негiзделген ауыл және орман шаруашылығының, жергiлiктi кәсiпшiлiк пен туризмнiң ұтымды нысандарын дамытуға басымдық берiледi. 
40-3-бап. Мемлекеттiк табиғи резерваттарды ұйымдастыру 
және басқару ерекшелiктерi 
Мемлекеттiк табиғи резерваттар жұмыс iстеп тұрған мемлекеттiк табиғи қорықтар мен мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер негiзiнде құрылуы немесе олар бiртұтас басқарудағы кешендi ерекше қорғалатын табиғи аумақ болып бiрiктiрiлуi мүмкiн. 
Ескерту. 8-1-тараумен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
* Мемлекеттiк табиғи парктер
41-бап. Мемлекеттiк табиғи парк ұғымы 
Мемлекеттiк табиғи парк мемлекеттiк ұлттық табиғи парктiң нақ сондай мiндеттер қойылатын және нақ сондай қызмет атқаратын, бiрақ жергiлiктi маңызы бар табиғат қорғау мекемесi мәртебесiндегi ерекше қорғалатын табиғи аумақ санатына жататын түрi болып табылады. 
42-бап. Мемлекеттiк табиғи парктердi өңiрлерге бөлу 
және оларды пайдалану ерекшелiктерi 
1. Мемлекеттiк табиғи парктерде өңiрлер мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер сияқты бөлiнедi. 
2. Мемлекеттiк табиғи парктер мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер сияқты тәртiппен және нақ сондай жағдайларда пайдаланылады. 
3. Қарамағында Мемлекеттiк табиғи парктер бар атқарушы органдар нақты табиғи және әлеуметтiк-экономикалық факторларды, сондай-ақ жергiлiктi халықтың мүдделерiн ескере отырып, осы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жұмыс iстеуiнiң жеке ерекшелiктерiн белгiлеуге қақылы. 

Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк ұғымы ?
2. Мемлекеттiк табиғи резерваттар дегеніміз не?
3. Мемлекеттiк табиғи парктер дегенді қалай түсінесіз
4. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк аумақтарын аймақтарға бөлу және оларды пайдаланудың ерекшелiктерi ?

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 1 1 .


9-10  - тақырып .  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы, қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру, мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптары (2 с)

Мақсаты: Студенттерде Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы, қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру, мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптарымен таныстыру. 
Жоспар: 
1 Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы. 
2. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймалары
3. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар 
4. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерi.
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры
6.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру
Лекцияның қысқаша мазмұны. 
 1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы
62-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы 
ұғымы 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы қорғаныш санаттары ерекше қорғалатын құқықтық режимге сәйкес келетiн не экологиялық, ғылыми, мәдени және шаруашылық жағынан ерекше құнды шаруашылық қызметi режимiмен реттелетiн арнаулы нысаналы мақсаттағы ормандар болып табылады. 
63-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ормандарының 
қорғаныш санаттары 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы мынадай қорғаныш санаттарына бөлiнедi: 
мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың, мемлекеттiк табиғи парктердiң, мемлекеттiк орман табиғат ескерткiштерiнiң, мемлекеттiк қорық аймақтары мен мемлекеттiк табиғи қорықтар-сепортерлерiнiң ормандары; 
ерекше құнды орманды алқаптар - тұқымдық құрамы жөнiнен реликтi және эндемиялық тұқымдық бiрегей ормандар; өнiмдiлiгi мен генетикалық сапасы бойынша бiрегей ормандар, күрделi табиғи жағдайларда маңызды қорғаныш мiндеттерiн атқаратын ормандар; 
ғылыми маңызы бар ормандар - орман шаруашылығы ғылымы мен практикасы жетiстiктерiнiң үлгiсi болып табылатын ормандар; ұзақ мерзiмдi перспективаға ғылыми зерттеулердiң объектiсi болатын ормандар; плюстiк көшеттер мен ағаштар отырғызуды қамтитын орманды генетикалық резерваттар; басқа да сұрыптау - генетикалық объектiлер; 
жаңғақ кәсiпшiлiгi аймақтарының ормандары - жаңғақ дайындау және аңшылық шаруашылығын ұйымдастыру үшiн шикiзат базасы ретiнде маңызы бар ормандар; 
орман-жемiс өсiру - шаруашылық маңызы бар, құрамында бағалы жемiс-жидек және жаңғақ-жемiс тұқымдық ағаштары мен бұталары өнiп шығатын орман қорының жерiне табиғи немесе қолдан отырғызылған ормандар; 
субальпiлiк ормандар - тау шыңдары мен жоталарының жоғарғы ағашсыз бөлiгiмен шекаралас орналасқан, қорғаныштық және эрозияға қарсы маңызды мәнi бар биiк таудағы ормандар. 
Ескерту. 63-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
64-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы орманды 
күзету мен пайдалану ерекшелiктерi 
1. <*> 
2. Ерекше бағалы орман алқаптары, ғылыми маңызы бар ормандар мен субальпiлiк ормандар үшiн режимдер бөлiнген ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың әрқайсысының ерекшелiктерi негiзге алына отырып белгiленедi. 
3. Жаңғақ кәсiпшiлiгi өңiрлерiнiң орманы мен ағаш-жемiс екпелерi үшiн бөлiнген ерекше қорғалатын табиғи аумақтың әрқайсысының ерекшелiктерi негiзге алына отырып, шаруашылық қызметтiң реттелетiн режимi белгiленедi. 
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ормандарын бұл ормандардың арнайы нысаналы мақсатын ескере отырып, осы Заңда көзделген пайдалану түрлерiне жол берiледi. 
Ескерту. 64-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
* 17 тарау. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймалары
65-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми 
жағынан ерекше құнды су қоймалары ұғымы 
1. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар не ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймаларына ерекше қорғалатын құқықтық режимiндегi арнаулы нысаналы мақсаттағы немесе шаруашылық қызмет режимiмен реттелетiн су қоймалары жатады. 
Шаруашылық тұрғысынан ерекше құнды су қоймалары; шекарааралық сулар; табиғи шипалы факторлары мен рекреациялық қасиеттерi бар су қоймалары; ұзақ мерзiмдi перспективадағы ғылыми зерттеулер объектiлерi болып табылатын су қоймалары; ықтимал сел қаупiн төндiретiн су қоймалары ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймалары болып табылады. 
2. <*> 
Ескерту. 65-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1999.05.11. N 381 Заңымен, 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
66-бап. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми 
жағынан ерекше құнды су қоймаларын қорғау мен 
пайдалану ерекшелiктерi 
1. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймаларын пайдалануға беруге iшiнара шек қойылуы немесе толық тыйым салынуы мүмкiн. 
2. <*> 
Ескерту. 66-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
* 18 тарау. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар
67-бап. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар 
ұғымы 
1. Теңiз айдынын қоса алғанда, дағдылы өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, әсiресе су құстары мекендейтiн жер ретiнде пайдаланылатын табиғи және жасанды, су қоймалары халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар болып табылады. 
2. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар мемлекеттiк табиғи қорықтарға, мемлекеттiк ұлттық парктерге, мемлекеттiк табиғи резерваттарға және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзге де түрлерiне кiредi. 
Ескерту. 67-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
68-бап. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптарды 
қорғау мен пайдалану ерекшелiктерi 
1. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптарға негiзiнен су құстары мекендейтiн жердi қорғау мен қалпына келтiрудi қамтамасыз ететiн қорық және заказник режимдерi немесе шаруашылық қызметтiң реттелетiн режимi белгiленедi. 
2. <*> 
Ескерту. 68-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
* 19 тарау. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерi
69-бап. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және 
өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерi ұғымы 
1. <*> 
2. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерiне мыналар жатады: 
геологиялық объектiлер - тiренiштi немесе сипатты кесiндiлер, сипатты тектоникалық құрылымдар, сирек кездесетiн тау жыныстары мен минералдар, метеориттер, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiнiң сақталып қалған қазба қалдықтары бар табиғи және жасанды жолмен аршылған орындар; 
геоморфологиялық объектiлер - жер бедерiнiң құрылу процестерiн айқын көрсететiн және туризм мен рекреация үшiн ерекше құнды террасалар, жайылма сулар, үңгiрлер, шатқалдар, каньондар, сарқырамалар және басқа да жер бедерiнiң нысандары; 
гидрогеологиялық объектiлер - бiрегей және сирек кездесетiн қасиеттерiмен ерекшелетiн жер асты сулары мен олардың жер бетiне шығатын орындары; 
жер қойнауының жартастағы суреттерi бар, бағзы заманда кен өндiрiлген және жер қойнауын пайдалану жөнiндегi тарихи, археологиялық және этнографиялық маңызы бар басқа да объектiлер орналасқан учаскелерi. 
3. <*> 
Ескерту. 69-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151, 1999.05.11. N 381 Заңдарымен. 
70-бап. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және 
өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерiн қорғау 
мен пайдалану ерекшелiктерi 
1. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерiнде мемлекеттiк табиғи-қорық қорының геологиялық, геоморфологиялық және гидрогеологиялық объектiлерiнiң сақталуына қауiп төндiретiн кез келген қызметке тыйым салынады. 
2. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерiн қорғау мен пайдалану ерекшелiктерi осындай ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың әрқайсысы туралы жеке ережемен белгiленедi. 
5. 20 тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры
71-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың 
мемлекеттiк есебi 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебi осы аумақтардың мәртебесi туралы, олардың географиялық жағдайы мен шекаралары, өңiрлерге бөлiнуi, осы аумақтарды қорғау мен пайдалану режимдерi, олардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң сапа және сан өзгерiстерi туралы мәлiметтер жинауды қамтиды. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебiн табиғат қорғау мекемелерi мен осы аумақтар қарайтын атқарушы органдар есеп құжаттамасының бiрыңғай нысандары және оларды толтыру жөнiндегi әдiстемелiк нұсқаулар бойынша жүргiзедi. 
72-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың 
мемлекеттiк кадастры 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастры осы аумақтар туралы үнемi жаңартылып отыратын мәлiметтер жазылатын ресми құжат болып табылады. 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрының деректерi: 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға баға беру мен олардың жай-күйiне болжам жасауға; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың дамыту және орналастыру схемаларын жасауға; 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыруға және дауларды шешуге қызмет етедi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастры ақпаратты сақтаудың бiр iзге түсiрiлген нысандарын пайдаланып, табиғи ресурстардың мемлекеттiк кадастрымен салғастыру принциптерiн сақтаудың бiрыңғай ережелерi бойынша жүргiзiледi. 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк кадастрының материалдары жариялануға жатады. 
6. 21 тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру
73-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды 
қаржыландыру көздерi 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру: 
бюджет қаражатының 
заңды тұлғалар болып табылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қаражатының 
заңды және жеке тұлғалардың ерiктi жарналары мен қайырмалдықтарының 
заңдарда тыйым салынбаған өзге де қаржыландыру көздерiнiң есебiнен жүргiзiледi. 
Ескерту. 73-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен, 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңымен. 
74-бап. <*> 
Ескерту. 74-бап алынып тасталды - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңымен. 
75-бап. <*> 
Ескерту. 75-бап алынып тасталды - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңымен. 
76-бап.<*> 
Ескерту. 76-бап алынып тасталды - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен. 
77-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ақы төлеп 
пайдалану 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды заңды және жеке тұлғалардың ғылыми, мәдени-ағарту, оқу, туристiк, рекреациялық және шектелген шаруашылық мақсаттарында пайдалануы ақылы негiзде жүзеге асырылады. 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшiн бюджетке ақы төлеу ставкалары, есептеу тәртiбi және төлеу мерзiмдерi Қазақстан Республикасының Салық кодексiне сәйкес белгiленедi. 
2. Заңды және жеке тұлғаларға ғылыми, мәдени-ағарту, оқу, туристiк және рекреациялық қызметтi жүзеге асыру үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы үйлер мен ғимараттарды белгiленген тәртiппен және ақылы негiзде беруге рұқсат етiледi. 
Ескерту. 77-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заңымен. 
78-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қаражаты 
1. Заңды тұлғалар болып табылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қаражаты болуы мүмкiн, ол: 
ғылыми, мәдени-ағарту, оқу, туристiк және рекреациялық қызметтi жүзеге асырған кезде жеке және заңды тұлғаларға, соның iшiнде мемлекеттiк сатып алу жөнiндегi конкурстарға қатысу арқылы ақылы қызмет көрсетуден түскен қаражат; <*> 
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы рәмiздердi пайдалануға рұқсат беруден алынатын қаражат; 
заңды және жеке тұлғалардың ерiктi жарналары мен қайырмалдығы; 
заңдарда тыйым салынбаған өзге де көздерден түсетiн қаражат; 
шектеулi шаруашылық қызметiнен алынған қаражат есебiнен құралады; 
2. Заңды тұлғалар болып табылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қаражатының құралу және пайдаланылу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Yкiметi анықтайды. 
3. <*> 
4. <*> 
Ескерту. 78-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2001.01.23. N 151 Заңымен, 2001.12.24. N 276 Заңымен, 2004.05.25. N 553 Заңымен. 
79-бап.<*> 
Ескерту. 79-бап алынып тасталды - Қазақстан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заңымен.
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1 Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы дегеніміз не? 
2. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймалары
3. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар түсінігі?
4. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерi дегенді қалай түсінесіз?
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры деген не?
6.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру дегеніміз не?
7. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қаражаты туралы түсінік берініз?

Негізгі әдебиеттер :1,2,23, 18.19


 
11-тақырып. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау (1с)
Мақсаты: Студенттерді Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауымен таныстыру . 
Жоспар: 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау
2. Дауларды шешу және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы халықаралық ынтымақтастық

Лекцияның қысқаша мазмұны.
 
* <<22 тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау
Ескерту. 22-тараудың атауы жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен. 
80-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
бақылаудың мiндеттерi мен түрлерi 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау осы аумақтардың жай-күйiн байқауды мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау мен қалпына келтiру шараларының орындалуын, қолданылып жүрген заңдардың сақталуын көздейдi. 
2. Қазақстан Республикасында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында мемлекеттiк және қоғамдық бақылау жүзеге асырылады. 
81-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
мемлекеттiк бақылау 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды өз құзыретi шегiнде: 
ерекше қорғалатын аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган; 
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдары; 
қарамағында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар өзге де орталық атқарушы органдар жүргiзедi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласында мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнамасына сәйкес ерекше қорғалатын аумақтар саласындағы мемлекеттiк инспекторлар құқығын иеленедi. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау тексерулер жүргiзу арқылы жүзеге асырылады. 
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы тексеру - ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды тұлғалардың осы аумақтардың мемлекеттiк табиғи-қорық қорын пайдаланушылардың Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнамасының талаптарын сақтауын айқындау мақсатында жасайтын iс-әрекетi. 
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттiк органдар өздерiнiң құзыретiне жататын мәселелер бойынша басқа да мемлекеттiк органдармен өзара iс-қимыл жасайды. 
Ескерту. 81-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен. 
82-бап. <*> 
Ескерту. 82-бап алып тасталды - Қазақстан Республикасының 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен. 
83-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
бақылауды жүзеге асырушы адамдарды қорғау 
шаралары 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын адамдар мiндеттi түрде сақтандырылуға тиiс және қызмет мiндеттерiн атқару кезiнде қаза тапқан немесе мертiккен жағдайда шеккен залалының өтелуiне құқылы. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылауды жүзеге асыратын адамдардың белгiленген тәртiппен арнаулы құралдар мен атылатын қаруды сақтауға, алып жүруге және қолдануға құқығы бар. 
2. 23 тарау. Дауларды шешу және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк
84-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
дауларды шешу 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы даулар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен шешiледi. 
85-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы 
заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгiленедi. 
86-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы 
заңдардың бұзылуынан келтiрiлген зиянның орнын 
толтыру 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзу салдарынан ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға, табиғат қорғау мекемелерiнiң мүлкiне зиян келтiрген ұйымдар мен жеке тұлғалар зиянның толық көлемiнде орнын толтыруға мiндеттi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдардың бұзылуынан келтiрiлген зиянның орнын толтыру ерiктi түрде немесе белгiленген тәртiппен бекiтiлген таксаларға және зиянды есептеу әдiстемелерiне сәйкес сот шешiмi бойынша, ал олар болмаған жағдайда - келтiрiлген залалдарды ескере отырып, мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қалпына келтiруге жұмсалған нақты шығындар бойынша жүргiзiледi. 
3. 24 тарау. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы халықаралық ынтымақтастық
87-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
халықаралық ынтымақтастық 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы халықаралық ынтымақтастық Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес және халықаралық құқықтың жалпыға бiрдей танылған нормалары негiзiнде жүзеге асырылады. 
Қарамағында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, табиғат қорғау мекемелерi мен қоғамдық бiрлестiктер бар атқарушы органдар қорық iсi және қоршаған ортаны қорғау мәселелерi бойынша халықаралық байланыстар орнатып, халықаралық ұйымдармен белгiленген тәртiппен ынтымақтастық жасай алады. 
2. Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары халықаралық келiсiмдер мен шарттарға сәйкес халықаралық маңызы бар табиғи резерваттар санатына енгiзiлуi мүмкiн. 
88-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы 
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары 
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының заңдарындағыдан өзгеше нормалар белгiленсе, халықаралық шарттардың нормалары қолданылады. 
Қазақстан Республикасының 
Президентi 
Өзін-өзі тексеруге тапсырмалар:
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау дегеніміз не?
2. Дауларды шешу және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк дегенді қалай түсінесіз?
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы халықаралық ынтымақтастық түсінігі?

* СЕМИНАР САБАҒЫ
1  -  тақырып. Кіріспе.. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұғымы.
Мақсаты: Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұғымы, мақсаты мен міндеттерін түсіндіру.  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұғымы. Жалпы ережелері.
Жоспар: 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен қоршаған ортаның жалпы ережелері
2.Пәннің мақсаты,   міндеттері.зерттеу объектісі

2-тақырып. Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен мiндеттерi.
 
Мақсаты: Студенттерді Азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен мiндеттерi. 

Жоспар: 
1. Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері 
2. Қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері

3- тақырып. Мемлекеттiк өкiмет органдарының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құзыретi.
Мақсаты: Мемлекеттiк өкiмет органдарының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құзыретiмен танысу .
Жоспар
           1. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi.   
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның құзыреті.

4 -  тақырып. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру
Мақсаты: Студенттерді Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыру міндеттерімен, қызмет турлерімен таныстыру . 
Жоспар:
1. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың түрлерi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санаттары. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға арналған жерлердiң резервiн құру.  
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты

5- тақырып. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау және қалпына келтiру
Мақсаты: Студенттерге Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы мемлекеттiк табиғи-қорық қорын қорғау және қалпына келтiру негіздерін түсіндіру .  
Жоспар: 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық режимі.
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғаудың жалпы ережелерi
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорғалатын аймақтары.
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтар, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, мемлекеттiк табиғи 
резерваттар аумақтарын қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлардың құқықтары
5. Мемлекеттiк табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи заказниктердiң және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың өзге де түрлерiн қорғау

6 -  тақырып    Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану
Мақсаты: Студенттерді Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану түрлерімен таныстыру . 
Жоспар: 
1. Негiзгi бағыттар бойынша ғылыми зерттеулер жүргiзiлуi. 
2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды мәдени-ағартушылық мақсаттарда пайдалану. 
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды туристiк және рекреациялық мақсаттарда пайдалану. 
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды шектеулi шаруашылық мақсаттарында пайдалану

7- тақырып. Мемлекеттiк табиғи қорықтар
Мақсаты: Студенттерді Мемлекеттiк табиғи қорық ұғымымен таныстыру . 
Жоспар:
1. Мемлекеттiк табиғи қорық ұғымы.
2. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды қорғау режимiнiң ерекшелiктерi.
3. Мемлекеттiк табиғи қорықтарда ғылыми зерттеулер ұйымдастырудың ерекшелiктерi.
4. Мемлекеттiк табиғи қорықтарды мәдени-ағарту, оқу, туристiк, рекреациялық және өзге де мақсаттарға пайдаланудың ерекшелiктерi. 

8 -  тақырып. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер
Мақсаты: Студенттерге Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктерді түсіндіру . 
Жоспар: 
1. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парк ұғымы
2. Мемлекеттiк табиғи резерваттар
3. Мемлекеттiк табиғи парктер

9-10  - тақырып .  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы, қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру, мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптары (2 с)

Мақсаты: Студенттерде Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы, қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру, мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптарымен таныстыру. 
Жоспар: 
1 Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың орманы. 
2. Ерекше мемлекеттiк маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймалары
3. Халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптар 
4. Жер қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан ерекше құнды учаскелерi.
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк есебi мен мемлекеттiк кадастры
6.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қаржыландыру және экономикалық жағынан ынталандыру

11-тақырып. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау 
Мақсаты: Студенттерді Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылауымен таныстыру . 
Жоспар: 
1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы мемлекеттiк бақылау
2. Дауларды шешу және ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарды бұзғаны үшiн жауапкершiлiк
3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы халықаралық ынтымақтастық






4. Студенттін өздік жұмыс

1.       Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар 
2.       Мемлекеттiк табиғи-қорық қоры 
3. Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері 
4. Қоғамдық бiрлестiктердiң ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері
5. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi 
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органны?	
7.Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың,астананың) жергілікті өкілді және атқарушы органдарының құзыреті 
8. Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерi және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың түрлерi 
9. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың санаттары 
10. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға арналған жерлердiң резервiн құру қалай орындалады 
11. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың паспорты 
12.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жекелеген түрлерiнiң құқықтық жағдайы 
13.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру туралы шешiмдер қабылдау түсінігі

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс