Файл қосу

Атмосфераның экологиялық химиясы



ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
СемЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СМЖ 3 дәрежелі құжаты
                                   ПОӘК
                        ПОӘК 042-18-0.1.83/01-2014
                                       
                                   ПОӘК
Оқытушыға арналған     
<<Бейорганикалық заттардың химиясы және технологиясы II>> пән
бойынша бағдарламасы
                   Баспа № 1 күні 11.09.2014 ж.
                                       
                                       
	
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
            ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
<<Бейорганикалық заттардың химиясы және технологиясы II>>
5В072000  -  <<Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы>> 
                          мамандығы үшін
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
     ОҚЫТУШЫҒА АРНАЛҒАН  ПӘН БАҒДАРЛАМАСЫ
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                 Семей  
                                     2014
                                Алғы сөз
I ӘЗІРЛЕГЕН
Құрастырушы ________ <<      29     >>         08         2014 ж. Ж.С. Қасымова, б.ғ.к., доцент,  <<Химия>> кафедрасы 

2 ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1 <<Химия>> кафедрасының отырысында

 <<      29      >>         08          2014 ж., №   1    хаттама

Кафедра меңгерушісі ________  Б.Х. Мұсабаева

2.2 Инженерлік-технологиялық факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында

<<      05      >>         09          2014 ж., №   1   хаттама

Төрайымы  ________  С.С. Төлеубекова

3 БЕКІТІЛДІ
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында басып шығаруға мақұлданған және ұсынылған
<<      11      >>         09          2014 ж., №   1   хаттама

ОӘК төрайымы ________  Г.К. Искакова 

4 АЛҒАШҚЫ РЕТ ЕҢГІЗІЛГЕН

                                Мазмұны

                                       1
Қолдану саласы
                                                                              4
                                       2
Нормативтік сілтемелер
                                                                              4
                                       3
Жалпы ережелер
                                                                              4
                                       4
Оқу пәнінің (модулдің) мазмұны
                                                                              6
                                       5
Білімалушылардың өздік жұмыстарының тақырыптарының  тізімі
                                                                             10
                                       6
Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы
                                                                             10
                                       7
Әдебиеттер
                                                                             12













	















1 ҚОЛДАНУ  САЛАСЫ

Пәннің оқу-әдістемелік кешеннің кұрамындағы оқытушыға арналған <<Бейорганикалық заттардың химиясы және технологиясы II>> пәні бойынша бағдарламасы <<5В072000>>  -  <<Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы>> мамандығы бойынша оқитын.

2 НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Аталған оқытушыға арналған бағдарлама <<Бейорганикалық заттардың химиясы және технологиясы II>> пәні бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру тәртібін  келесі құжаттардың талаптары мен ұсыныстарына сай бекітеді:
- ҚР <<Мемлекеттік жалпы міндетті жоғары білім беру стандарты>> 23 тамыз 2012 ж. № 1080 қаулысымен іске қосылған және бекітілген;
<<5В072000>>  -  <<Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы>> мамандығының Типтік оқу жоспары;
- СТУ 042-ГУ-4-2014 <<Пәндердің оқу- әдістемелік кешенін әзірлеуге және ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар>> университет стандарты;
         - ДП  042-1.01-2014 <<Пәндердің оқу- әдістемелік кешенінің құрылымы және мазмұны>> құжаттандырылған процедурасы.

3 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

3.1 Пәннің  қысқаша мазмұны:
<<Бейорганикалық заттардың химиясы және технологиясы II>> пәні 5В072000-Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы мамандығының негізгі жоғары білім алу стандартына сәйкес кәсіби пәндердің циклына кіретін негізгі пәні болады. Минералдық тыңайтқыштардың технологиясы білімалушыларды қазіргі замаңға сай алу технологиясын зерттеуге, технологиялық параметрлерді есептеу әдістерін қамтуға, шикізатты, технологиялық процесті, дайын өнімді бақылау үшін қажетті әдістерді игеруге үйретеді. 
 
3.2 Пәнді оқытудың мақсаты: 
- қоршаған ортада химиялық қосылыстар трансформациясын зерттеу, осы өзгерістердің мүмкін болатын зардаптарын болжау және экологиялық талаптарға сүйеніп шешім қабылдау істей білуді қалыптастыру. 
3.3 Пәнді оқудың негізгі міндеті:
-  қоршаған ортада ластаушылардың жинақталу, кеңістік-уақыт таралу және физика-химиялық айналу заңдылықтарын зерттеу, және табиғатты қорғау экологиялық химиясының өзекті проблемасын шешу үшін оларды белсенді қолдану. 
3.4 Білім алу нәтижесі:
	Пәнді оқу нәтижесінде білімалушы міндетті:
- Жер геосфералары туралы жалпы теориялық мағлуматтар мен ұсыныстар, биогенді және абиогенді химиялық элементтердің ғаламдық биогеохимиялық циклдарын, адам әрекеті әсерінен қоршаған ортада жүретін физика-химиялық процестерін, қоршаған ортада химиялық заттар-ластаушылар таралу процестеріне әсер етуші заңдылықтар мен факторларды білу тиіс;
- ақпаратты өндеудің негізгі әдістерін, тәсілдерін алуды, сақтауды және өндеуді меңгеру тиіс;
- эксперименттен алынған мәліметтердің нәтижесінде химиялық есептеу техникасын игеру тиіс;
- қоршаған орта компоненттерінен алынған үлгілерде әр түрлі химиялық заттар концентрациясын анықтауды, әр түрлі ластаушылардан қоршаған орта компоненттерін тиімді тазалау әдістерін таңдауды, істе болатын кәсіпорындардың экологиялық қауіптілігіне баға беруді қолдана алу тиіс;
- биосфера қызметінің және жүретін химиялық процестердің негізгі заңдылықтарын, адамның орны мен ролін түсіну тиіс;
- қоршаған ортада әр түрлі ластаушылардың тәртібін болжау және таралу ареалына баға беру жайында мәлімет болу тиіс;
- оқу және арнайы әдебиетпен өздік жұмыс жасау, химиялық экспериментті өткізу, бақылау фактілерінің немесе лабораториялық тәжірибе өткізу қортындысы, теориялық материалды бекіту жайында мәлімет алу тиіс.
3.5 Пән пререквизиттері:
* Тіршілік қауіпсіздік негіздері.
3.6 Пән постреквизиттері:
* Минералдық шикізатты байыту технологиясы
* Кәсіптік практика.
3.7 Жұмыс оқу жоспарынан үзінді:
                                                                    1кесте
                                   Курс
                                Се-местр
                                 Кредит
                              Дәріс сағ.
                              Практ. сағ.
                              Зертх.сағ.
                               БОӨЖ сағ.
                                БӨЖ сағ.
                                 Жал-пы 
                                    сағ.
                   Қор-тынды бақылау түрі
                                       3
                                       6
                                       3
                                      15
                                      30
                                       -
                                     22,5
                                     67,5
                                      135
                                емтихан

4 ОҚУ ПӘНІНІҢ (МОДУЛДІҢ) МАЗМҰНЫ
                                                                               
                                                                   2 кесте
       Тақырыптардың аталуы және мазмұны 
                             Сағат саны 
                                       1
                                       2
1 МИКРОМОДУЛЬ <<ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСУДІҢ ХИМИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ>>
                         Дәріс сабақтары
Экологиялық химия: пәні және мазмұны. Экологиялық химия зерттеу бағыттарының негізі ретінде экодиагноз және экоалдын алу есептері 
                                       1
Экологиялық өзара әрекеттесудің химиялық негіздері. Орта экологиялық факторлары. Химиялық экореттеушілер
                                       1
                         Биосфера эволюциясының химиялық кезеңі. Биосфера құрылысы, құрамы және процестері. Ноосфера, концепция мәні
                                       1
Биосферада химиялық элементтер. Биогендік элементтердің айналымы. Заттың антропогендік айналымы. Ресурсты цикл
                                       1
Экожүйе түсінігі. Экожүйлердің экология-химиялық сипаттамасы
                                       1
                   Практикалық сабақтары
Кіріспе. Экологиялық химия пәні және есептері
                                       1
Биосфера құрылысы, құрамы, жүретін процестер
                                       1
Биогеохимиялық айналымдар. Қоршаған орта және биожүйеде алмасу
                                       1
Ауыр металдардың биогеохимиялық айналымдары
                                       1
2 МИКРОМОДУЛЬ  <<ТАБИҒИ ОРТАДА ЛАСТАУШЫ ЗАТТАР АЙНАЛЫМЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ>>
                         Дәріс сабақтары
                                       1
                                       2
Заттар зерттеудің негізгі компоненттері мен критерийлері. Биогеоценозда техногенді заттардың айналымы. Табиғи ортада ластаушы заттар айналымының химиялық негіздері
                                       1
Бейорганикалық заттардың экологиясы. Ауыр металдар. Радионуклидтер. Экологиялық химияда координациялық қосылыстар 
                                       1
                         Органикалық заттардың экологиясы. Органикалық заттар ұытты қасиеті мен құрамы және құрылысының  байланысы. Көмірсутектер және олардың галогентуындылары. Спирттер, альдегидтер, кетондар. Карбон қышқылдары. Жай және күрделі эфирлер. Аминдер. Алкилгидразиндер. Нитроқосылыстаря. Диоксиндер және ұқсас қосылыстар. Мұнай және мұнайөнімдері. Табиғи токсиндер
                                       1
                   Практикалық сабақтары
Биосферада экологиялық процестер. Негізгі поллютантар және олардың биотаға әсері 
                                       2
Заттардың уыттылығына баға беру принциптері. Жанама химиялық заттардың айналымы 
                                       1
Экологиялық объектілер ластануын сандық талдау және бақылау 
                                       2
3МИКРОМОДУЛЬ  <<АТМОСФЕРА, СУ ОРТАСЫ ЖӘНЕ ТОПЫРАҚ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ХИМИЯСЫ>>
                         Дәріс сабақтары
Атмосфераның экологиялық химиясы. 
Атмосфераның құрамы және температурасы. Атмосферада болатын химиялық процестер. Фотодиссоциация. Атмосфералық иондар реакциялары.  Атмосфераның ластану көздері. Атмосфераны ластаушылар. Атмосферада жаратылыс химиялық тепе-теңдіктерді антропогендік бұзумен байланысты  экологиялық мәселелер
                                       1
Гидросфераның экологиялық химиясы. 
Гидросфера, құрамы, табиғи судың қасиеттері, сапасы. Гидросферада болатын химиялық процестер. Гидросферада жаратылыс химиялық тепе-теңдіктерді антропогендік бұзумен байланысты экологиялық  мәселелер. Өндірісте және тіршілік үшін судың ролі
                                       1
Литосфераның экологиялық химиясы. 
Литосфера құрамы, химиялық процестері. Топырақ экологиясы: топырақ құрамы мен процестерінің ерекшеліктері. Тыңайтқыштар, пестицидтер және адам деңсаулығы. Топырақта жаратылыс химиялық тепе-
                                       1
                                       1
                                       2
теңдіктерді антропогендік бұзумен байланысты экологиялық  мәселелер
                                       
                   Практикалық сабақтары
Атмосфераның экологиялық химиясы, құрылысы және химиялық реакциялары
                                       2
Табиғи судың (гидросфераның) экологиялық химиясы
                                       2
Литосфераның экологиялық химиясы
                                       2
4 МИКРОМОДУЛЬ  <<ТІРІ ЖӘНЕ ӨЛІ ТАБИҒАТ ЭКОЛОГИЯ-ХИМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРІН ЭКСПЕРИМЕТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА ОБЪЕКТІЛЕРІН БАҚЫЛАУ ӘДІСТЕРІ>>
Қоршаған орта сапасының стандарттары. 
Атмосфералық ластануларды нормалау. Су объектілерінің атмосфералық ластануын нормалау. Топырақты зиянды заттардың мөлшерін нормалау 
                                       1
Экологиялық мониторинг және экологиялық  заңдар.
                         Экомониторинг сипаттайтын түсінігі, түрлері, объектілері, көрсеткіштері, экомониторинг мақсаты мен есептері. Қоршаған орта объектілерінің ластану деңгейін бағалау және бақылау әдістері. Мониторинг деңгейлері (экожүйе жағдайын бақылау, берілген уақытта бағасы, ситуацияны  болжау). Қоршаған орта объектілерінде ластаушы заттарды бақылау және бағалау ережелері:  спектралдық, электрохимиялық және хроматографиялық. Экологияда математикалық моделдеу. Экологиялық мониторинг саласында биосфералық қорықтардың ролі. Қоршаған орта сапасын бақылау саласында халықаралық қатынас. Қоршаған орта қорғау туралы заңдық актілер. Қоршаған ортаны қорғау туралы ҚР Конституциясы
                                       1
                   Практикалық сабақтары
Азық өнімдерінде нитраттардың мөлшерін анықтау
                                       1
Топырақта ауыр металдар мөлшерін анықтау
                                       2
Топырақта органикалық затты анықтау. Топырақта судың капиллярлы көтерілуін анықтау
                                       2
Судың құрамында мұнай өнімдерінің мөлшерін анықтау
                                       1
Шырын құрамында С витамінің анықтау
                                       1
Иодталған тұздың құрамында иодтың мөлшерін анықтау 
                                       1
Судың физика-химиялық көрсеткіштерін зерттеу. Судың органолептикалық қасиеттерін зерттеу
                                       1
Қышқыл шашыңдар түсуін моделдеу
                                       1
МИКРОМОДУЛЬ 5 <<ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАР>>
                                       1
                                       2
                         Дәріс сабақтары
Қоршаған ортаға химиялық өндірістер мен олардың өнімдерінің әсері. 
                         Қоршаған ортада химикаттың мөлшері және өндіріс көлемі, қолдану саласы, қоршаған ортада таралуы; тұрақтылығы және ыдырап кетуге қабілеті. Зиянды заттарды қондыру, залалсыздандыру және өндіру негізінде болатын физика-химиялық процестер. Негізгі құралдар және олардың сипаттамасы туралы түсінік. Өндіріс объектілерін жобалау, құрылысын салу және эксплуатация кезінде қойылатын экологиялық талаптар. Кәсіпорынның экологиялық паспорты. Экологиялық сараптама, оның мақсаты. Қоршаған ортаға өндіріс кәсіпорыны тигізетін экономикалық  зардаптары. Қоршаған ортаны қорғауға қажетті шығымдар 
                                       1
Қоршаған ортаны қорғау технологиялар. Қалдықтарды өндеу және залалсыздандыру, ауаны және қалдық суларды тазарту, топырақ ремедиациясы (қалпына келтіру) технологиялар  
                                       1
                   Практикалық сабақтары
Өндіріс объектілерін жобалау, құрылысын салу және эксплуатация кезінде қойылатын экологиялық талаптар. Кәсіпорынның экологиялық паспорты
                                       1
Реактивтер мен химиялық қалдықтарын өндеу және қалпына келтіру 
                                       1
Есеп әдістері арқылы өндіріс қалдықтарының ұыттылық класын анықтау 
                                       1
Қоршаған ортаға өндіріс кәсіпорыны тигізетін экономикалық  зардаптары. Қоршаған ортаны қорғауға қажетті шығымдар
                                       1
Қоршаған ортаны қорғау қазіргі замаңғы технологиялар
                                       2

5 БІЛІМАЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ 
* <<Биосферада химиялық элементтер. Биогендік элементтердің айналымы. Заттың антропогендік айналымы>> тақырыбы бойынша есеп шығару және жаттығулар орындау.
* <<Бейорганикалық және органикалық заттардың экологиясы>> тақырыбы бойынша есеп шығару және жаттығулар орындау.
* <<Қоршаған орта объектілері (атмосфера, гидросфера, топырақ) экомониторингінің өзекті мәселелері. Өндіріс әрекетінің экономикалық зияны және оны экологиялық нормалау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану>> тақырыбы бойынша есеп шығару және жаттығулар орындау.
* <<Қоршаған ортаға химиялық өндірістер мен олардың өнімдерінің әсері. Қоршаған ортаны қорғау технологиялары>> тақырыбы бойынша есеп шығару және жаттығулар орындау.

6 Оқу-әдістемелік әдебиетТЕРМен қамтамасыз етілу картасы
                                                                   3 кесте
 Әдебиеттер және оқу-методикалық құжаттар
                       Экземплярлар саны
                  Білім алушы-лардың саны
                  Қамта-масыз- дық пайызы
                                       1
                                       2
                                       3
                                       4
Астафьева Л.С   Экологическая химия .-М., 2006. -224 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Омарова, Н.М. Экологиялық химия. - 2007. 
                                      75
                                      10
                                      100
Гусакова Н. В. Химия окружающей среды: Учеб. пособие для вузов / Ростов н/Д : Феникс, 2004.  -  185 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Вольф И.В., Синякова М.А. Химия окружающей среды. Химия гидросферы: Учебное пособие. - СПб.: СПбГТУРП, 2013. - 90 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: Учебное пособие. - Томск: Изд-во ТПУ, 2010. - 95 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Голдовская Л.Ф. Химия окружающей среды.  -  М.: Мир, 2005. - 296 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Мусихин П.В. Научные основы экологической химии природных ресурсов: Учебное пособие.  -   Сыктывкар: СЛИ, 2013.  -  125 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Экологическая химия/ Под ред. Ф. Корте.  -  М.: Мир, 1996.  -  400 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Жұмәділаева С., Баешов А. Қоршаған орта химиясы.  -  1998.
                                      30
                                      10
                                      100
Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград, 1998. - 113 с.
                                       1
                                      10
                                      10
                                       1
                                       2
                                       3
                                       4
Чибисова Н.В. Практикум по экологической химии: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград 1999. - 94 с. 
                                       1
                                      10
                                      10
Егоров В.В. Экологическая химия: Учеб. пособие для вузов по спец. "Зоотехния" и "Ветеринария" / СПб.: Лань, 2009. - 181 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Исидоров В.А. Экологическая химия: Учеб.   пособие для вузов по спец. "Охрана окружающей среды и рациональное использование природных ресурсов" / СПб.: Химиздат, 2001. - 303 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Колесецкая Г.И. Экологическая химия в вопросах и ответах: Учеб. пособие для вузов по спец. Химия / Красноярск : КГПУ, 2004. - 113 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Садовникова Л.К., Орлов Д. С., Лозановская И. Н. Экология и охрана окружающей среды при химическом загрязнении: Учеб. пособие по химич., химико-технологич. и биологич. спец. / М.: Высшая школа, 2006. - 334 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Алексеенко В.А. Экологическая геохимия: Учебник.  -  М.: Логос, 2000.  -  627 с.
                                       2
                                      10
                                      20
Орлов Д.С., Садовникова Л.К., Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении.  -  М.: Высшая школа, 2002.  -  334 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Панин М.С. Экология почв.  -  Алматы: Раритет, 2008.  -  528 с. 
                                       2
                                      10
                                      20
Панин М.С. Экология Казахстана.  -  Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт, 2005.  -  548 с.
                                      10
                                      10
                                      100
Панин М.С. Химическая экология. - Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт, 2002.  -  852 с.
                                      10
                                      10
                                      100
                                       1
                                       2
                                       3
                                       4
Другов Ю.С. Мониторинг органических загрязнений природной среды. 500 методик: практ. руководство / М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2009. -893 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Другов Ю.С. Пробоподготовка в экологическом анализе: практ. руководство / М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2009. - 855 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Горбунова Т.И. и др. Полихлорбифенилы: проблемы экологии, анализа и химической утилизации / М.: КРАСАНД; Екатеринбург :  УрО РАН, 2011. - 397 с.
                                       1
                                      10
                                      10
Dieter W Gunz, Michael R Hoffmann Field investigations on the snow chemistry in central and southern California-I. Inorganic ions and hydrogen peroxide Original Research Article Atmospheric Environment. Part A. General Topics, Volume 24, Issue 7, 1990, Pages 1661-1671. [Электрон. ресурс]. - 2014. - URL: http://www.sciencedirect.com (мерзімі: 12.11.2014).
                                       
                                       
                                       

* ӘДЕБИЕТТЕР
7.1 Негізгі әдебиет
7.1.1 Астафьева Л.С   Экологическая химия .- М., 2006. -224 с.
7.1.2 Омарова, Н.М. Экологиялық химия. - 2007.
7.1.3 Гусакова Н. В. Химия окружающей среды: Учеб. пособие для вузов / Ростов н/Д: Феникс, 2004.  -  185 с.
7.1.4 Вольф И.В., Синякова М.А. Химия окружающей среды. Химия гидросферы: Учебное пособие. - СПб.: СПбГТУРП, 2013. - 90 с.
7.1.5 Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: Учебное пособие. - Томск: Изд-во ТПУ, 2010. - 95 с.
7.1.6 Голдовская Л.Ф. Химия окружающей среды.  -  М.: Мир, 2005. - 296 с.
7.1.7 Мусихин П.В. Научные основы экологической химии природных ресурсов: Учебное пособие.  -   Сыктывкар: СЛИ, 2013.  -  125 с.
7.1.8 Егоров В.В. Экологическая химия: Учеб. пособие для вузов по спец. "Зоотехния" и "Ветеринария" / СПб.: Лань, 2009. - 181 с.
7.1.9 Исидоров В.А. Экологическая химия: Учеб.   пособие для вузов по спец. "Охрана окружающей среды и рациональное использование природных ресурсов" / СПб.: Химиздат, 2001. - 303 с.
7.1.10 Колесецкая Г.И. Экологическая химия в вопросах и ответах: Учеб. пособие для вузов по спец. Химия / Красноярск: КГПУ, 2004. - 113 с. 
7.1.11 Садовникова Л.К., Орлов Д. С., Лозановская И. Н. Экология и охрана окружающей среды при химическом загрязнении: Учеб. пособие по химич., химико-технологич. и биологич. спец. / М.: Высшая школа, 2006. - 334 с.
7.1.12 Панин М.С. Экология почв.  -  Алматы: Раритет, 2008.  -  528 с.
7.1.13 Панин М.С. Химическая экология. - Семипалатинск: СГУ имени Шакарима, 2002.  -  852 с.
7.2  Қосымша әдебиет
7.2.1 Экологическая химия/ Под ред. Ф.Корте.  -  М.: Мир, 1996.  -  400 с.
7.2.2 Жұмәділаева С., Баешов А. Қоршаған орта химиясы.  -  1998.
7.2.3 Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград, 1998. - 113 с.
	7.2.4 Чибисова Н.В. Практикум по экологической химии: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград 1999. - 94 с.
7.2.5 Алексеенко В.А. Экологическая геохимия: Учебник.  -  М.: Логос, 2000.  -  627 с.
7.2.6 Орлов Д.С., Садовникова Л.К., Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении.  -  М.: Высшая школа, 2002.  -  334 с.
7.2.7 Панин М.С. Экология Казахстана.  -  Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт, 2005.  -  548 с.
7.2.8 Другов Ю.С. Мониторинг органических загрязнений природной среды. 500 методик: практ. руководство / М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2009. - 893 с.
7.2.9 Другов Ю.С. Пробоподготовка в экологическом анализе: практ. руководство / М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2009. - 855 с.
7.2.10 Горбунова Т.И. и др. Полихлорбифенилы: проблемы экологии, анализа и химической утилизации / Москва: КРАСАНД; Екатеринбург: УрО РАН, 2011. - 397 с. 
7.2.11 Dieter W Gunz, Michael R Hoffmann Field investigations on the snow chemistry in central and southern California-I. Inorganic ions and hydrogen peroxide Original Research Article Atmospheric Environment. Part A. General Topics, Volume 24, Issue 7, 1990, Pages 1661-1671. [Электрон. ресурс].- 2014. - URL: http://www.sciencedirect.com (мерзімі: 12.11.2014).

Пәндер