Оқытудың компьютерлік технологиясы

Дәріс 1. Жоғарғы мектепте информатиканы оқыту әдістемесіне кіріспе

Қомпьютердің пайда болуы адамзат қоғамына көптеген өзгерістер әкелді. Ғылым мен техниканың қарқынды дамуы және әлеуметтік экономикалық өзгерістер жас ұрпақты тәрбиелеуге жаңаша көзқараспен қарауды талап етуде.   Бүгінгі білім беруді жаңарту жағдайында оны ақпараттандыру басым мәнге ие болып отыр. Жалпы бүгінгі күні әлемнің барлық елдерінің қоғамдық даму негізі - білім, ақпарат және ақпараттық технологиялар болып табылады. Соған сәйкес өркениет дамуының қазіргі кезеңін ақпараттандырумен және ақпараттық қоғамды қалыптастырумен байланыстыру кездейсоқ нәрсе емес.  
       Қазіргі таңда республикамызда білім беруді ақпараттандырудың негізгі мақсаты  -  бұл   қазіргі ақпараттық технологияларды қолдану негізінде  біртұтас біліми  ақпараттық орта құру арқылы мемлекеттік білім сапасын арттыру.
Оқыту жүйесінде ақпараттық технологияларды қолдану қазіргі таңда білім беруді жетілдірудің негізгі бағыттарының біріне айналды. Яғни, оқу үрдісінде ақпараттық технологияны қолдану:
* оқу үрдісін жетілдіруде ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың беретін мүмкіндіктері;
* бастауыш мектепте мұғалімдердің ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың мүмкін нұсқалары;
* ақпараттық-коммуникациялық технологияларды сабақта қолдану үшін пән мұғалімі мен оқушыға осыған сай дағдылары мен білімінің болуы.
Қазақстан Республикасы <<Білімді дамытудың 2011-2020 бағдарламасына>> сәйкес ақпараттық қоғам құруға көшуде. Бүгінгі күні ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды қолдана білу қабілеті - қоғамның әрбір мүшесі үшін қажетті оқу, жазу біліктерімен тепе-тең саналуда.
Қазіргі білім беру электрондық оқытуға көшу жолында жер-жерлерде ақпараттық технологияларды - компьютерлер, программалар, ақпаратты сақтау және тарату құралдарын т.б. қолдануға негізделген. Ол өз кезегінде әр түрлі деңгейдегі білім беру мекемелерінің түлектерімен қатар бастауыш сынып оқушыларының білімдерінің өзгерістерін  жедел бақылауға мүмкіндік береді. 
Расында, мектеп түлектерді қазіргі заман өндірісі жағдайында - ақпараттық технологияны қолдана алатын, өндірістік қызмет үрдісінде жұмысқа дайындауы керек. Бұл тек компьютердің тетіктерін басып, түрлі бағдарламалармен жұмыс жасау деген түсінік емес, ол ақпаратпен жұмыс жасай білу, ақпаратқа сараптама жасай білу, дұрыс сараланған шешім қабылдай білу, қабылданған шешімді соңғы нәтижесіне дейін жеткізу болып табылады.
Ақпараттық қоғамға көшу үрдісі ол ақпараттандыру деп аталады. Мектептер де қазіргі қоғамға сай болуы үшін ақпараттық технологияны қолданып оқыту негізіне көшуі керек. Сондықтан да білімді дамытудың басым бағыты ол  -  электрондық оқуға (e-learning) көшу мәселесі  болып табылады. Осыған орай, білім беру мекемелерін ақпараттандыру мәселелері тек информатиканы оқытуды ұйымдастыру ғана емес, ақпараттық технологияларды қолдануды барлық пәндерді оқытуға тиімді қолдану, информатика кабинеттерінің осыған сай жабдықталуы және мұғалімдер мен оқушылардың осындай жаңалыққа дайын болуы.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану оқушылардың берілетін білімді игерулерулеріне айтарлықтай үлес қосады, сабақ материалын балаларға жеткізуді жақсартады, сабақты түсіндіргенде оның көңіл-күйлік, эстетикалық және ғылыми маңыздылығын арттырады.
Компьютерді сабақта қолдану оқушылардың  сол пәнге, оқытушыға деген көзқарасын өзгертеді, тәртіп пен үлгерімді де жақсартады.
Ақпараттық технологияны қолдану арқылы пәнді оқыту: оқушыларға сабақ барысында мұғалімнің жалаң сөзін тыңдап қана қоймай, көптеген мағлұматты өз көзімен көру арқылы қабылданған ақпаратты есінде  жақсы сақтап қалуына мүкіндік береді. Пәнді оқыту барысында мұғалімнің оқушыларға қоятын талаптардың бірі: ақпараттық мәдениетінің дамуы, яғни:  ой-өрісінің дамуына, түрлі ақпарат көзімен жұмыс істей білу және оны оқушыларға түсінікті етіп жеткізу арқылы оқушының пәнге деген қызығушылығы арттыру. Егер де, оқушының пәнге деген қызығушылығы жоғары болса, ол оқушының пән бойынша білім сапасының жоғары болуына әсер етеді.   
Бұл мұғалімнің жауапкершіліктері мен міндеттері немесе өмірлік жоспарларын жүзеге асыруда қосымша мүмкіндіктер алу, бостандықтың бір түріне қол жеткізуі, кәсіби өсуі, оқушыларға жақындай түсу, олардың алдында беделінің артуы, балалармен бірігіп атқаратын шығармашылық жұмыстар, компьютер  экранында тірек-конспектісінің болуы, әдістемелік материалының электрондық түрде жүйеленіп сақталуы, басқалардың тәжірибелерін сабақ барысында қолдануға мүмкіндіктердің пайда болуы және т.б. Осының барлығы да мұғалімнің қажет деп тапқан жағдайында оңай қолжетімді болады. Ал, егер мұғалім ізденбесе, алдыға жылжу болмайтыны белгілі. Сондықтан, әр бір педагог алдында осы бағытта өз қызығушылығын тауып, барлық күдік қорқыныштарын артқа тастап, сол тақырып бойынша балалармен бірігіп тереңірек жұмыс жасау керек.
Бүгінгідей таңда, ақпарат стратегиялық ресурс болып тұрған жағдайда, қоғамның дамуы, қазіргі заман білімі бұл үздіксіз үрдіс екеніне көз жеткізіп отырмыз. Сондықтан, дәл қазіргі уақытта білім беру үрдісін заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып ұйымдастыру орынды болып тұр. Бұл жерде ақпарат көзі ретінде электрондық құралдар кеңінен қолданылады. 
Модернизацияның негізгі міндеттері ол - бүгінгі мектеп білімінің сапасын арттыруға қол жеткізу. Білімді ақпараттандыру екі мәселенің шешілуіне көмектесуі керек. Білім бұл  -  барлығына және білімнің жаңа сапасы  - әр қайсысына.
Бастауыш сынып үшін бұл білімнің мақсаттарын анықтатаудағы басымдылықтарының ауысуы: мектепте алғашқы сатыда білім алу мен тәрбиенің нәтижелерінің бірі ол  -  баланың заманауи компьютерлік технологияны меңгере отырып білім алуға дайын болуы. 
Осыларды жүзеге асыру мақсатында бастауыш сынып мұғалімінің  тәжірибелік қызметінде балаларды үйрету үшін білім беру мен тәрбие жұмыстарында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың қажеттілігі туындады. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың бастауыш сыныптардың сабағында қоршаған ортадағы ақпараттық ағында бағдар таба білуге, электрондық-техникалық құралдар арқылы ақпарат алмасуға, қажетті ақпаратпен жұмыс жасай білу әдістерін үйренуге мүмкіндік береді. Бастауыш сыныпта АКТ қолдану сабақты біржақты түсіндіруден екі жақты байланыс арқылы түсіндіруге ауысады. Бұнда оқушы оқу үрдісіне белсенді қатысу арқылы берілген материалдарды оңай меңгеруге мүмкіндік алады. Балалар <<сабақты түсіну қиын деген>> ойларынан оңай арылады. Бастауыш сыныпта АКТ қолдану мынадай мүмкіндіктер береді:
* оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға;
* сабақты жоғары эстетикалық дәрежеде өткізуге (әуен, анимация);
* әр оқушыға түрлі деңгейдегі тапсырмалар бере отырып әрқайсысымен жекелей жұмыс жасау.
Осылайша, заманауи мектепте білім беруде оқу үрдісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану өзекті мәселе болып табылады. Бүгінгі күн мұғалімі өзі беретін пәні бойынша АКТ қолдана отырып сабақ дайындап оны өткізе білуі тиіс. АКТ қолдануымен өткізілетін сабақ бұл  -  түсті бояудағы көрнекі, ақпаратты, интерактивті, оқушы мен мұғалімнің уақытын үнемдейді, балаға өз жылдамдығында жұмыс жасауға мүмкіндік беретін, әр оқушымен жеке жұмыс жасауға ыңғайлы, білім сапасы мен нәтижесін жылдам және толық бағалауға да мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бастауыш сыныпта қазіргі ақпараттық технологияларды оқу үрдісінде қолдану оқушылардың  білімді сапалы да шығармашылық деңгейде қабылдауларына мүмкіндік берумен қатар, олардың білімді енжар қабылдаушы ролінен осы үрдістің белсенді субъектісіне айналуына да қолайлы жағдай туғызады.   
Бұл мәселені шешудің негізгі мақсаты білім беру үрдісін жетілдіру, бірыңғай білім беру ортасын құру, білім беру сапасын арттыру. Ол үшін мыналар қажетті:
* әр түрлі пәндік салаларды интеграциялау;
* пәнді оқытудың дәстүрлі жүйесін модернизациялау;
* білім беру ресурстарын жинақтау;
* мұғалімнің заманауи ақпараттық технологияларды игеруі;
* тұлғалық-бағытталған оқутуды ұйымдастыру;
* оқушы мен мұғалім, мұғалім мен мұғалім арасында шығармашылық өзара байланыс.
Бұл мақсаттарға жету үшін келесі мәселелер шешілуі тиіс:
* оқушыларда заманауи ақпараттық технологиялар кеңістігінде бағыт-бағдар таба білу дағдыларының дамуы;
* жүйелі-талдап ойлай білетін адамдарды тәрбиелеу;
* оқушылар мен мұғалімнің шығармашылық бірлесіп жұмыс жасауына жағдай қалыптастыру және дамыту;
* оқушыларда компьютерге деген танымдық құрал ретіндегі көзқарасты қалыптастыру;
* білім беру қызметінің барлық бағыттары мен формаларында АКТ қолдана білу.
Болашақта отандық білім беруде басқа да білім беру формаларын енгізу қажет. Бүгінгі күннің өзінде барлық өзектілігімен АКТ негізінде қашықтықтан оқыту мәселесі тұр. Егер біз оқушыларымыздың расында жүгін жеңілдеткіміз келсе, онда бұның шешімін АКТ қолдану мен қашықтықтан оқытудан іздеуіміз керек. АКТ тек білім беру үрдісінде ғана емес тәрбие жұмыстары мен ұйымдастырушылық, әдістемелік жұмыстарда да қолдануды үйрену керек.

Дәріс 2. Қазіргі заман оқыту технологияларының теория-әдіснамалық негіздері
Мазмұны:
1Технология, педагогикалық технология, білім беру  технологиясы туралы түсінік 
2    Негізгі заманауи оқыту технологияларының сипаты

1 Технология, педагогикалық технология, білім беру технологиясы туралы түсінік 

Қазіргі 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жолында Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлесі қалыптасуда. Бұл үрдіс білім бағдарламасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Ол балаға өзін-өзі дамытуға, өзін толытуға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде қалыптастыруға бағытталған.
Дүниежүзілік білім кеңістігіне кіру мақсаты көзделіп, еліміздің дамыған елдермен қатар тұра алатын өркениетті ел ретінде танылып, олармен білімі мен ғылымы, мәдениеті мен технологиясы теңесуі үшін маңызды істер атқарылуда. Мұндай өзгерістер білім беру жүйесінің даму бағыттарын 2011-2020 жылға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында нақтылайды.
Білім беру жүйесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу арқылы оқыту үрдісін жетілдіру, оқушының танымдық қабілетін дамыту саналы деңгейге көтеру  -  бүгінгі күнгі күрделі мәселе. Білімді жеке тұлғаға бағыттау, оқушының өзін-өзі тануы, өзін-өзі тәрбиелеуі, ақыл-ойын дамытуы, яғни, жан-жақты дамыған жеке тұлға тәрбиелеу мұғалімдер алдына тың міндеттерді жүктеп, жаңашыл іс-әрекетке жетелейді.
<<Технология>> дегеніміз не?  Технология  -  tehne  (шеберлік, өнер, білім) деген мағынаны білдіретін грек сөзі. Академик В.М. Монаховтың айтуы бойынша: технология- оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы, оқу процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. Ал педагог- ғалым Беспалько өзінің <<Слагаемые педагогической технологии>> деген еңбегінде былай дейді: <<Оқу тәрбие процесінің алдын ала жүйелі түрде жоспарлануы және оның тәжірибеде жүзеге асуы  -  белгілі бір педагогикалық жүйенің тәжірибеде жүзеге асу жобасы>>. 
        Мектепте жұмыс атқаратын әрбір мұғалімнің алдына қазіргі таңда қойылатын талап өте үлкен болып отыр. Мұғалім өзінің инновациялық іс -әрекетін қалыптастырып, оны меңгеріп, сол жаңа педагогикалық технологияларды оқу-тәрбие үрдісінде жүйелі пайдалану арқылы оқушылардың білім сапасын арттыруы қажет. Сонда ғана жаңа педагогикалық технологияларды меңгерген, өз практикасында қолданған  әрбір мұғалім өз сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады. 
Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды: оқып үйренеді, екнішіден, меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді. 
Технологияның артықшылықтары. Әдістемеге қарағанда технологияның артықшылықтары көп.
Біріншіден, технологияда түпкі нәтиже дәл анықталады. Дәстүрлі педагогикада мақсатқа жету жолдары анық болмайды. Технологияда мақсат негізгі болғандықтан, оны дәл анықтауға мүмкіндік бар.
Екіншіден, мақсат диагностикаға сүйеніп қойылғандықтан, оған жету үшін істелетін жұмыстардың нәтижесі объективтік әдістер арқылы тексеріледі.Үшіншіден, мұғалім дайындықсыз оқыту процесін жүзеге асыра алмайды.Төртіншіден, әдістемеде сабақ жоспарлары - мұғалімнің жоспары, оқыту процесінде жұмыс істейтін мұғалім. Ал технологияда оқушылардың оқу іс-әрекетінің түрлері және мазмұны көрсетілген жобада жасалады. Әдістеме бойынша әр мұғалім сабақ жоспарын өзінше жасайды, демек сабақта оқушылардың іс-әрекеті де түрліше ұйымдастырылады.
Мақсат бізге керекті түпкі нәтиже, нәтижені көріп "Мақсатқа жеттік пе?"- деген сұрақтарға жауап беру. Мұндай мақсатты педагогикада "диагностика арқылы анықталған мақсат" дейді. Диагностика арқылы оқушылардың білім, іскерлік, дағды деңгейлері және қабілеті анықталады, нәтижесінде оқушыға тағы да қандай білім, іскерлік, дағдылар беру керектігі жоспарланады.
Технологияның кезеңдері:
::  Оқытудың мақсатын диагностика арқылы қайта тұжырымдау;::  Жаңа мақсатқа жету кезеңдерін белгілеу;
::  Диагностика негізінде оқытудың жаңа мақсатын қою. Технологияда оқушыда қалыптасатын сапа, қасиет, іскерлік, анық суреттеледі.
Тексеру құралдары арқылы оқушының сапасы, қажеттіліктері, іскерліктері, даму, қалыптасу деңгейлері анықталады. Оқушының деңгейі бұрынғы деңгейімен салыстырылады, жаңа мақсаттар қойылады. 
Сонымен, мақсат анық болмаса оқу процесінің жетілдірілуіне кедергі жасалады.Педагогикада "технология" ұғымын қолданатын салалар
Бүгінде педагогикада технология ұғымы үш жерде қолданылуда.::  қазір кейбір әдебиеттерде әдістемені немесе оқытуды ұйымдастыру түрлерін технология дейді.
::  нақты педагогикалық жүйені технология дейді. (В.В.Давыдов технологиясы, дамыта оқыту технологиялары, т.б.)
::  қасиеттері белгілі өнім алу үшін қолданылатын әдіс-тәсілдердің жиынтығы және жүйесі технология деп аталады.
Технологияның бірінші анықтамасы педагогикаға ешқандай жаңалық енгізбейді. Екінші анықтамада бір сөз екінші сөзбен алмастырылған. Бұрын В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин, Л.В.Занков, т.б. әдістемесі десе, қазір технологиясы дейді.
Екінші анықтамада "технология" ұғымы өндіріс саласынан педагогикаға алғаш енген кездегі мағынасын жоғалтады.
Сондықтан, үшінші анықтама дұрыс, себебі ол өндірістік технология ұғымына жақын. Технология дегеніміз - өндірістік процесті және оның тәсілдерін ғылыми тұрғыдан суреттеу. Технологияны педагогикада қолдану шекарасы бар, себебі технологияның нақты мақсаты болады. Білім беруде мақсат қою мүмкін бе? "Білім - оқыту мен тәрбие" - деген анықтамаға сүйенсек, онда мүмкін емес. Оқыту мақсаты - оқушыны болашақтағы мамандығына керекті іс-әрекет тәсілдеріне үйрету. Оқушының оқу материалын қалай меңгергенін оңай тексеруге болады. Олай болса, оқытуда технологияны қолдану әбден мүмкін.
Тәрбиеде жағдай басқаша. Бұл салада технологиялық жоба арқылы керекті қасиеттерді алу мүмкін емес деген пікірлер бар. Себебі, адамға неше түрлі жағдайлар әсер етеді. Сонымен тәрбие процесінде бір сапаны қалыптастыруды мақсат етіп, оның технологиясын жасау мүмкін емес. Ол технологияны тексеретін нақты құралдар жоқ.
Берілген тапсырма қызықты, маңызды болған кезде ғана оқушылардың сабаққа қызығушылығы артады. 
Оқыту технологиясының негізгі сатылары: 
1.     жаңа тақырыпты түсіндіру;
2.     төменнен, жоғарыға қарай деңгейлік тапсырмалар беру; 
3.     оқушылардың тақырыптан алған білімдерін бекіту; 
4.     оқушылардың білімдеріне сай үлестірмелер тарату. Яғни, <<5>>, <<4>>, <<3>>-тік білімге сай;
5.     оқушылардың білімін қолма-қол бағалау. 
     Мақсаты: 
1.     әр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту;
2.     денгейі төмен оқушылармен жеке жұмыс жасау, қолдау көрсету; 
3.     дарынды оқушының тереңірек білім алуына жағдай жасау; 
4.     оқушының ынтасын қабілетін арттыру. 
     Ерекшелігі: 
* таланттылар, дарынды оқушылар өздерінің қабілеті мен икемділігін одан әрі бекіте түседі, әлсіздер оқуға ниет білдіріп, сенімсіздіктен арылады; 
* оқушылардың оқуға деген ынтасы артады; 
* білім дәрежесі бірдей топтарды оқыту ісі жеңілдейді; 
* түрлі құралдар арқылы оқушылардың білім, іскерліктерін жиі тексеру;
* үлгермеушілерді анықтау және іріктеу;
* олармен қосымша жұмыстар өткізу, материалдарды қайталау. Осы жұмыстардан кейін оқушылардың білім, іскерліктерін тағы тексеру;
* оқушылардың жаңа материалды меңгермеу себептерін зерттеу және анықтау.
    Күтілетін нәтиже: 
1.     оқушылардың психологиялық ерекшелігін, ақыл-ойының дамуы және  өзін-өзі жетілдіру;
2.     дарынды балалар болса қушының  -  зерттеу жұмыстарын дамыту;
3.     мұғалімнің жан-жақты дамуына мүмкіндік туғызады;
Соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялар жасалып, мектеп практикасына енгізілуде. Сондай технологияларының  бірі  - деңгейлік саралау  оқыту педагогикалық технологиясы. Бастауыш сыныптарда деңгейлік саралау оқыту технологиясы арқылы оқушылардың өздігінен жұмыс жасау дағдылары мен  танымдық қабілеттерін арттыруға мүмкіндік береді.  Біздің елімізде осы технологияның негізін қалаушылары Кобдикова Ж.У., Қараев Ж.А. болып отыр. Оқыту практикасында деңгейлеп оқыту технологиясын енгізуге оқу ақпараттары көлемінің ұлғаюы, оқушыларға түсетін <<салмақтың>> артуы басты себеп болып отыр. 
Білім беру технологиялары білім сапасын тексеруді жеке алып қарау оны жан-жақты зерттеуге мүмкіндік береді. Оқушылар материалды қаншалықты деңгейде меңгергені анықталып, атқарылатын жұмыстар белгіленеді. Мұғалім оқу материалын бекіте алады, бірақ оны меңгермеген жеке оқушылармен оқу жұмыстары ұйымдастырылады. Ал оқу материалын сыныптың көбі меңгермесе, онда өткен материалды бекітумен қатар оны меңгермеу себептері анықталады. Ол үшін диагностикалық құралдар (тест, бақылау жұмыстары, сұхбат, әңгімелесу) қолданылады.
Өмір талабы бойынша оқушы қазіргі кездегі сабақта қонақ болып отырмай, оның негізгі кейіпкері болу керек. Осыған қарай нәтижеге жеткізсе, әр технология тиімді. Оқу үрдісіннің тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру мақсатымен, жеке технологиялармен танысып, оларды оқып, үйренуге әр бір педагог міндетті. 
Педагогикалық əдебиеттерде қандай да педагогикалық технологиялар сипатын айқындаушы көптеген терминдер ұшырасады, мысалы: оқу-үйрену, тəрбиелеу, оқыту технологиялары, білімдендіру жəне дəстүрлі технологиялар, бағдарламаластырылған жəне проблемалық оқу технологиялары, авторлық технология жəне т.б.
Жаңа педагогикалық технологиялар педагогика ғылымының жаңа саласы. Инновациялық үрдістің негізі  -  жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай жасайды. Инновацияны <<жаңалық>>, <<жаңа әдіс>>, <<өзгеріс>>, <<әдістеме>>, <<жаңашылдық>>, ал инновациялық үрдісті <<жаңа әдістеме құралы>> деп атауға болады. 
       Инновацияны қолдану дегеніміз, инновацияны шаблон, трафарет ретінде пайдалану емес, өйткені әр мұғалімнің өз іс тәжірибесі бар. Бірақ, инновацияны қолдану арқылы мұғалім өз іс тәжірибесін байытып, еңбегін жеңілдетіп, белгілі бір нәтижеге жету- педагогиканың ең асыл заты болып табылады. Ушинский К.Д. айтқандай, іс-тәжірибе толық көшіріліп алынбайды, тек оның негізгі ойы ғана алыну мүмкін. Осы негізгі ойды түсініп оларға шығармашылық көзқараспен қараған мұғалім технология бойынша жұмыс атқара алады. 
Қазіргі заманғы білім беру үрдісінде оқу үрдісін жақсарту мақсатында көптеген білім беру технологиялары қолданылады. Соларға қысқаша тоқталып өтейік. Олар:
Бағдарламалап оқыту технологиясы
Ғылыми негізде түзілген бағдарлама негізінде оқытудың тиімділігін арттыру, баланың жеке қасиеттерін ескере отырып оқыту. Оқыту құралдарының көмегімен бағдарламаланған оқу материалдарын кадр, файл сияқты оқыту бөлігі арқылы логикалық бірізділікпен берілген.
Ойын арқылы оқыту технологиясы 
Дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімдік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді.
Дамыта оқыту технологиясы
Баланы оқыта отырып, жалпы дамыту. Даму нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі үйренуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделеді. Оқыту дамытудың алдында жүруі керек, дидактикалық құралдардың дамуға әсері зор. Дамытудың тиімділігі үшін: кешенді даму жүйесі негізінде мақсатты даму, мазмұнның жүйелілігі мен тұтастығы,теориялық білімнің жетекші ролі, жоғарғы қиындық деңгейінде оқыту,материалды меңгеруде жедел ілгерілеу, оқу үрдісін баланың сезіну, оқыту үрдісінің әртүрлілігі, жекелеп оқыту, барлық баланың дамуы жолындағы жұмыстары болуы керек.
Түсіндіре оза оқыту технологиясыБарлық баланы табысты оқыту. Оқу материадардың бірізділігі, жүйелілігі, саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлығы; бағдарламаның, кейбір тақырыптарда біртіндеп ойнату әдісін қолдану. Сабақты пысықтауға әуелі озаттар, сосын ортаншылар, ең соңынан нашар оқушылар қатыстырылады; бірте-бірте толық дербестікке жету; сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру, түсіністік өзара көмек, ынтымақтастық қарым-қатынас; оқушының қателігін ескерту, бірақ жазғырмау; үй тапсырмасы тек оқушының мүмкіндігіне қарай беріледі; білім, білік дағдыны дамыта меңгерту; түсіндіруді қабылдау.Өздігінен даму технологиясы Баланы жан-жақты дамыту, дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер әлемі мен ойлау әрекетінің бірігуі. Оқыту баланың дамуына сәйкес табиғи (жасанды емес) болуы керек, сонда бала өзін-өзі дамытады. Монтессори педагогиканың ұраны баланың мұғалімге: "мынаны менің өзімнің жасауыма көмектесіп жібер" деуіне жетуЫнтымақтастық педагогикасыТалап ету педагогикасынан қарым-қатынас педагогикасына көшу.Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту. Оқыту мен үйретудің моделі: қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс. Сабақтағы аса қажетті мәнді, маңызды әрекет болып табылады. Осы сабақ кезінде үйренуші не  үйренгенін саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда, қалай қолдану керектігін ой елегінен өткізеді. Белсенді түрде өз білім үйрену жолына қайта қарап, өзгерістер енгізеді.Проблемалық оқыту технологиясы
::Оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету, олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту:
::оқушының белсенділігін анықтау; 
::оқу материалында баланы қызықтыратындай мәселе туғызу; 
::оқушы материалды сезім мүшелері арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді; 
::оқытудың бала өмірімен, еңбегімен байланыстығы.
Оқытудың компьютерлік технологиясы
Ақпаратпен жұмыс істей білуді қалыптастыруды  және қатынас қабілетін дамыту, жеке басты "ақпараттық қоғамға" даярлау. Мұнда оқыту оқушының тікелей комьпютермен қатынасы арқылы орындалады. Яғни баланың жеке қасиетіне қарай компьютерге бейімделу, т,б

Модульдік оқыту технологиясы
 Оқытудың тұтас технологиясын жобалау, алға қойған мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық үрдіс түзу, мұғалімге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру. Жобаланған технологияны іске асыратын жаңа тәсіл қалыптастыру. Технология жобасындағы негізгі объект  -  оқу тақырыптары, дидактикалық модуль. Оқушылар әр сатыға жоғарылаған сайын олардың білімді қабылдауы өзгеріп, өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі. оқушылардың жас ерекшеліктерін, әр сатыдағы қабылдау мүмкіндіктерін ескере отырып...
Оза оқыту технологиясы
 Оза оқыту технологиясында грамматикалық ұғым, түсініктер тірек сызбаларды пайдалану арқылы  блок бойынша оза оқытылады. Тірек сызбалардың проблемаларды шешеу құзіреттілігін қалыптастыруда  үлкен рөлі бар. Өйткені мұндай сызбалар арқылы тілдік категориялардың ұқсастығын, айырмашылығын, өзіндік ерекшеліктерін салыстырып көрсетуге болады. Сызбаларда  көбінесе дерексіз байланыстар мен қатынастар көрсетіледі. Мәселен, тірек сызба  бойынша сөйлем құратуға, сөйлемдегі сөздердің байланысын    көрсетуге болады. Сонымен қатар тірек сызбалар дербестікті дамыту үшін де қолданылады.
Жеке тұлғаға бағдарланған технологиясы
Жеке тұлғаға бағдарланған  технологияда (Хуторской А.В.) оқу- тәрбие процесінде балалардың  жеке ерекшеліктерін ескеру, әр білім алушының оқу тапсырмаларын орындауына қолайлы жағдай жасау көзделеді. Аталған технологияның негізгі ұстанымдары төмендегідей:
- жеке тұлғаның өзіндік ерекшелігін ескеру ұстанымы (әрбір шәкіртті өзіндік еркшеліктері мен қабылдау мүмкіндіктеріне сай оқыту);
-білім беру траекториясын таңдау еркіндігі ұстанымы  (міндетті білім беру - деңгейінен төмен болмауы тиіс); -оқытудың жағдаяттылығы  ұстанымы (құзыреттілікке бағдарланған -тапсырмаларды орындауға тілдік жағдай туғызу). 
Жеке тұлғаға бағдарланған технология бойынша оқыту мазмұнының әдістері мен тәсілдерін таңдауға төмендегідей талаптар қойылады:
* қарым-қатынастық әрекет; шығармашылық әрекет;
* баланың жеке дамуын қолдау;
* баланың өзіндік және шығармашылық әрекетін дамыту.
Бұл технологияны іске асыру екі жолмен жүзеге асырылады:
1) сыныпты дифференциациялау арқылы <<жоғары-орташа-төмен>> топтарға бөлу және оқу материалын күрделілік  деңгейіне байланысты іріктеу;
2) білім траекториясын өзіндік мүмкіндіктеріне ыңғайлау.
Мұны жүзеге асыру оқытудың  ерекше шарттарын қажет  етеді: әр түрлі мазмұн мен көлемдегі білім нәтижелерін әкелетін әрбір білім алушының жеке білім траекторияларын таңдау оқу әрекеті арқылы үйретуші (мұғалім), үйренуші (білім алушы) рөлін өзгертуге ықпал ететін  белсенді оқыту технологиясы шәкірттерді жаңа білімді өздіктерінен ізденіп алуына мүмкіндік  жасайды. Бұл үшін сабақта төмендегі мәселелерге баса назар аударған жөн:
* сабақ құрылымының икемділігі;
* оқығаны бойынша пікірталастың болуы;
* дидактикалық ойындар;
* интенсивті өзіндік әрекет;
* тілдік бірліктерді салыстыруды, топтауды, жүйелеуді және тілдік құбылыстар заңдылықтарын дәйектеуді ұйымдастыруы;
* білім алушының белсенділік көрсетуіне мүмкіндік беретін педагогикалық жағдаяттарды құруы.

Саралап (деңгейлеп) оқыту технологиясы
Саралап (деңгейлеп)  оқыту технологиясының  психологиялық негізі болып табылатын теория  -  Л.С.Выготскийдің "оқыту процесінде білім алушының ақыл-ойының дамуы"актуальді даму" аймағынан "жақын арадағы даму" аймағына ауысу " теориясы.
Бұл ауысу тапсырмаларды қайталап орындауға арналған 1-деңгейден өнімді іс-әрекетті қажет ететін жоғары деңгейлерге ауысу негізіндегі іс-әрекет арқылы жүзеге асады. Осындай іс-әрекет деңгейлері арқылы білім алушылар оқу материалдарын әр түрлі деңгейде қабылдайды. В.П. Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: бірінші деңгей-"міндетті, білім алушылық", екінші  -  алгоритмдік, үшінші  -  эвристикалық және төртінші  -  шығармашылық деңгейлердегі қабылдау. Бұл деңгей әрбір тақырыптың ең негізгі де, басты қарапайым мазмұнын ашып, сол тақырыптың білуге міндетті тұтас бейнесін береді.
1  -  деңгей базалық деңгей ретінде қабылданған. Бұл міндетті деңгей болғандықтан барлық білім алушы тапсырманы толық орындауы тиіс.
2  -  деңгей Қосымша мәліметтер алғашқы деңгейде алған білімді одан әрі кеңейтіп, тиянақтайды, негізгі мазмұнын нақтылайды, ұғымдардың не үшін, қалай қолданылатынын көрсетеді. Бұл деңгейде өтіп кеткен материалды білім алушы талдап, бұрынғы тапсырмаларға ұқсас орындайды. Бірақ бұларды орындау үшін алған білімдерін түрлендіріп пайдалану керек.
3  -  деңгей Өз бетіндік жұмысты қалыптастыру мақсатында білім алушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген қарапайым білімдерін жетілдіріп тереңдетеді. Жаңа білімді талдау, жинақтау, салыстыру арқылы меңгеруіне, қорытындылай білуіне жол ашылады. Бұл деңгейде ребус, сөзжұмбақ, анаграмма құрастырады.
4  -  деңгей Бұл деңгейде берілген тақырып бойынша өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланады. Реферат, баяндама, өлең, жұмбақ, жаңылтпаш құрастыру тапсырмалары беріледі.
Деңгейлеп оқыту, біріншіден, білім алушының жеке қабілетін анықтауға, екіншіден, білім алушылардың бір-бірінен қалмауына мүмкіндік берсе, үшіншіден, әр білім алушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады, төртіншіден, әр білім алушы өз деңгейімен бағаланады.
Оқытуды ізгілендіру технологиясы
Оқытуды ізгілендіру технологиясы (Таубаева Ш.Т., Апатова Н.В.) шәкірттердің  рухани дамуын (қазақ тілінің мәдени-этникалық лексикасын, сөйлеу әдебі ерекшеліктерін, жағдаяттық қарым-қатынасты игеру), жеке тұлға ретінде қалыптасуын жүзеге асыруға бағытталады.
Мысалы, 2-сынып Қазақ тілі сабағында "Сөйлеу мәдениеті" тақырыбын өту барысында "Телефонмен әңгіме" ойынында телефонмен сөйлесу мәдениетін үйрету мақсат етіліп, кім сыпайы әрі ұтқыр екенін бағалау көзделеді. Білім алушылардың өздеріне қай жұптың сөйлеу мәнері дұрыс шыққанын таптыруға болады.
Педагогикалық технология  -  бұл педагогикалық əрекеттер табысына кепіл болардай қатқыл ғылыми жоба. Əрі сол жобаның дəл жаңғырып іске асуы. Педагогикалық технология кешенді, бірігімді процесс. Ол өз құрамына адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау, қамсыздандыру, бағалау жəне білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі мәселелер шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технологиялар көп түрлі болуына қарамастан, олардың іске асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі  -  теориялық негізде орындалуы (В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко жəне т.б.), екіншісі  -  тəжірибемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов жəне т.б.). 
Қазақстанда саралап, модульдік, дамыта-деңгейлеп оқыту технологиялары бойынша көптеген ғалымдар: Қараев Ж.А., Кобдикова Ж.У., Жампеисова М.М., Тұрғымбаев Т. зерттеулер жүргізіп, еңбектенуде. Бұл технологиялар оқыту үрдісі мен білім сапасын жақсарту мен жетілдіру жолындағы негізгі бағыттар болып табылады.

Дәріс 3. Оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданудың мазмұны, мүмкіндіктері мен ерекшеліктері
Оқу үрдісінде компьютерді қолдану білім беру үрдісіне қатысушылардың  барлығының қызметтерінің тиімділігін айтарлықтай дәрежеге көтеруге мүмкіндік береді.
Сабаққа дайындалу 
Сабаққа дайындалу кезеңінде компьютер келесі мүмкіндіктерді береді:
*сабақ тақырыбының, жалпы курстың конспект-жоспарының компьютерлік үлгісін дайындауға;
* оқу материалын барынша орынды үйлестіріп пайдалануға;
* негізгі материалды қосымша ақпараттармен қамтуға;
*жекелеген оқушылар мен сыныптың ерекшеліктеріне қарай материалдарды жүйелеп жинақтауға.
Сабақты өткізу 
Сабақты өткізу барысында компьютердің беретін мүмкіндіктері:
* уақытты үнемдейді;
* оқу материалын түрлі бояулармен қанық безендіреді;
*сабақты түсіндіруде оның көңіл-күйлік, эстетикалық және ғылыми маңыздылығын арттырады;
* түрлі талдамалар анализаторы арқылы білімді игеру үрдісін жақсартады;
* әр оқушыға жеке көңіл бөлуге;
* сабақтың маңызды деген мәселелеріне көңілдерін аудара білуге;
* кез-келген уақытта өтіп кеткен материалға қайтып оралуға;
* оқушылардың оқу материалын өздіктерімен қолданып, жұмыс жасауларына.
	Әдістемелік мағынасы
Оқу үрдісін әдістемелік әзірлеу барысында мүғалімде қосымша мүмкіндіктер пайда болады:
* мұғалімдердің бірлескен жұмыстарын тереңдетуге;
*электрондық материалдарды дамытуға, модернизациялауға, түзетулер енгізуге;
* жүйелі түрде материалдарды жинақтап отыруға;
* оқу мен білім алуға деген негізді арттыру.
Тексеру 
Сабақтағы экрандағы иллюстрацияларды дидактикалық материалдармен  толықтыруға болады және оларды кажет кезінде балаларға таратып, тапсырма  беріп, артынша жылдам тексеруге болады
Жалпы компьютер мұғалімге сабақ беру әдістемесін жақсарту мақсатында үнемі еркін тәжірибе жасауға мүкіндік береді. Компьютерлік сыныптарда  сабақ өткізу ашық бояулы, қызықтылығымен балалардың ойында ұзақ сақталады. 
Үлкен көлемдегі ақпаратқа алуға мүмкіндік береді
Компьютердің көмегімен үлкен ақпарат көзіне оның ішінде білім үрдісі бойынша ақпараттарға мүмкіндік алатынымызды жеке атап өткен дұрыс болар.  Бір ғана лазерлі дискте 1 миллион бет мәтінді енгізіп, сақтауға болады, ол - бірнеше мың кітапқа пара-пар деген сөз. Бұндай дискілер әр мектепте мыңдаған дана болуы мүмкін. Яғни, әр бір мектептің электронды түрде бірнеше миллион кітап сақтауларына мүмкіндіктері бар. Адам баласының тіршілік ету тарихында шамамаен осынша кітап жазылған екен. Бұл мектептің білімдік ақпаратқа қатысты қол жеткізуін жақсартады.
	Ақпаратты сақтау
Компьютерде радионы, музыкалық дискілерді тыңдауға болады, телевизиялық бағдарламаларды көруге болады және кәдімгі теледидарға қарағанда дыбыстық жағынан да анық, бейнелік жағынанда сапалы толыққанды көркем фильмдерді де көруге болады.
Ал ұнаған ақпараттың немесе бағдарламаның біз электрондық нұсқасын компьютерге сақтай аламыз. Бұл үшін ақпаратты енгізу ішкі қондырғадан дыбыстық карта арқылы сканердің немесе видеоадаптердің көмегімен жүзеге асырылады. Арнайы бағдарлама мәтіндік ақпаратты тануға мүмкіндік береді.
	Кері байланыс
Келесі компьютердің дидактикалық маңызға ие қасиеті ол  -  оқу үрдісіне қатысушылардың арасында кері байланысты орнатуды ұйымдастыру мүмкіндігі болып табылады.
Көптеген мектептерде оқушылар мен информатика пәні мұғалімінің атсалысуымен түрлі сауалнама жүргізуге мүмкіндік беретін арнайы бағдарламалар жасалуда.
Олар қарапайым интерфейс, сондықтан, оқушылардың немесе информатика мұғалімнің  көмегімен сіз оны пайдалануды оңай меңгеріп аласыз. 
 Тестілеу нәтижесін бекіту, сабақтың әр кезеңінде ауызша сауалнама алу, қандай-да бір жағдайға дауыс беру нәтижелері сабақ барысында білімнің сандық жағынан бағалауы болып табылады және бұл сабақ барысында қолданылуы мүмкін. Осындай мүмкіндік оқу үрдісінің барлық қатысушыларының жұмысын жақсартуға жағдай жасайды және сабақта компьютерді қолдануларына негіз болып табылады.
Сабақ басында мұғалім оқушыларға өздерінің сабаққа дайындығын бағалауды сұрайды, одан кейін, үй тапсырмалары жазылған дәптерлерін тексереді, бағаларын қояды. Мұғалім бұл мәліметтерді компьютерге енгізеді, осы кезде мониторда әр түспен берілген диаграмма түрінде нәтиже пайда болады және сынып пен әр оқушының дайындық дәрежесі, өткен сабақтағы білім көрсеткіші мен басқа сыныптармен салыстырмалы сызбасы да көрсетіледі. 
Жаңа оқу материалын түсіндіргеннен кейін де осындай тестілеу жүргізіп оқу үрдісінің сапасын бағалауға болады (мысалы, математика бойынша әр оқушыға шығарылмаған есепті есепке алатын журнал ).
Сабақ соңында оқушыларға бүкіл сабақ бойынша баға қоюды ұсыну қызықты болады. Әр бір оқушы 10 балдық шкала бойынша <<бүгінгі сабақ менің үмітін қаншалықты ақтады?>> деген сұраққа жауап беруі тиіс. Осыдан алынған бағаның орташасы шығарылады. Оған көптеген факторлар әсер етуі мүмкін: сабақтың кіріспе сөзі,  сабаққа мұғалім мен оқушылардың дайындық дәрежесі, олардың жұмыс істеу тиімділігі және алдыңғы сабаққа қарағанда қаншалықты шаршағандығы және т.б.
Бұндай талдау жасау сыныптағы, метептегі, сол ортадағы және отбасындағы әр түрлі құбылыстарды анықтауға көмектеседі. Оқу үрдісі бойынша мәліметтер базасының бар болуы мектепте шексіз зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Бұндай зерттеулердің объектісі ретінде - оқу үрдісіне қатысушылардың өздері, олардың алған бағалары, жалпы оқу үрдісі және оны оңтайландыру да қабылданады. Жалпы зерттеу объектісі ретінде сыртқы ортамен байланыста болатын мектеп өмірінің өзі де кіреді деуге болады. 
Кері байланыс талдау нәтижелері әртүрлі ерекшеліктерін анықтауға  мүмкіндік береді: жеке оқушының да, жалпы сыныптың да, әр мүғалімнің сабақты, оқу материалын ұйымдастыруын және оны балаға жеткізе білуін. Кері байланыс арқылы мұғалім оқушылардың үздігін анықтауға, артта қалып жатқанына да көңіл бөле алады. Және неге артта қалып жатқан себептерін анықтайды (оған түрлі факторлар себеп болуы мүмкін, мысалы, ауырып сабақты босатқаны, отбасындағы жағдайға қатысты, ата-анасының сауаттылығына байланысты, ата-анасының жиналыстарға келмеуі және т.б.). жалпы, мұғалім оқу үрдісін  шексіз жетілдіріп жандандыруға арналған құралға ие болады. Компьютерді қолданбай, қандай-да бір салыстырмалы оқу үрдісін жетілдіруге арналған басқа құралды не әдісті бүгінгі таңда көре алмай тұрмыз.
Ақпараттық білім беру ортасының мүмкіндіктерін тиімді пайдалану үшін педагог келесі талаптарға сай болуы керек: 
* компьютерде жұмыс жасау негізін білуі керек, ақпараттық білім кеңістігіне қол жеткізе алуы және ол ақпараттарды қолдана білуі керек;  
* кәсіби шыңдалуы мақсатында өзінің ақпарат кеңістігін құрып оны ұйымдастыра білуі керек; 
* мультимедиялық бағдарламалар сияқты ақпарат ресурстарын меңгере білуі керек;  
* Ғаламторда жұмыс жасау негізін білу керек, оқушыларға білімді меңгеру барысында Ғаламторды қолдануда жолкөрсетуші бола білуі және ақпараттармен дұрыс жұмыс жасаудың тиімді жақтарын үйретуі керек.
Мектептің ақпараттық білім ортасының инфроқұрылымы функционалды-бағдарлы сфера түрде берілуі мүмкін:
* Пәнді оқыту бойншы  -  оқушылардың білімдік қызығушылығын іске асыратын (информатика негізі мен есептеу техникасы (ОИВТ) кабинеті);
* инженерлік-техникалық камтамасыз ету (ИТО ИОН) (оқу үрдісінде барлық пәндерге бойынша АКТ қолдануға арналып жабдықталған компьютерлік сыныптар);
* ақпараттық-коммуникациялық, барлық телекоммуникациялар мен ақпараттық ресурстарға қол жеткізуге арналған кабинет (Ғаламторға қосылған негізгі нүкте мен медиа-, видео- және кітапхананы біріктіретін медиаорталық);
* компьютерлік шығармашылық (мульмимедиалық зертхана мен компьютерлік бейне, баспалық қызмет, Web-шеберханасы);
* әкімшілік.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды жетілдіру негізінде ақпараттық білім беру ортасын құру оқу үрдісінің негізгі қатысушыларының қызметтерін келесі түрдегі өзгерістерге әкеледі. (2-сурет.) 
                                    ЖОО
                              БАСШЫЛЫҒЫ
                             Пән МҰҒАЛІМ
                                СТУДЕНТ
                                 АТА-АНА
                        ТЕХНИКАЛЫҚ маман
                              ОҚУ ҮРДІСІ
                            КІТАПХАНАШЫ
 2-сурет  -  оқу үрдісінің қатысушылары.

Оқушылар: 
:: оқу мәселелері шешу бойынша ақпарат іздеуде; 
:: олимпиадаларға, викторина, байқауларға, жобаларға қатысады;  
:: қашықтықтан тестілеуге қатысады;  
::сабақ барысында қолда бар білім беру ресурстарын қолданылады (тренажёрлар, репетиторлар, энциклопедиялар, анықтамалықтар және т.б.);
::  жолдастарымен хат жазысады.  
 Кітапханашы: 
::электрондық кітапханалық кітаптар тізбесін жасау жұмыстарын жүзеге асырады және қадағалайды;
:: жаңа басылымдар түсімі туралы ақпарат береді;
:: Ғаламтор желісінде орналастырылған ақпараттарды пайдаланады.
ЖОО әкімшілігі : 
:: жоспарға сәйкес жұмыстарды, олардың орындалуы бойынша мектеп қызметкерлерімен бірлескен жұмыстарды  ұйымдастырады;
:: сабақ кестелерін жасайды; 
:: басқа да мекемелермен және олардың басшыларымен, қызметкерлерімен жедел хабарласады;
:: ЖОО сайтында жасалған жұмыстар нәтижелері бойынша ақпараттарды орналастырады; 
:: ЖОО сайтында педагогтарға, ата-аналарға және қоғамдық сала өкілдеріне білім беру мәселелері бойынша кеңес беруді ұйымдастырады;  
:: оқу материалдарына, оқу құралдарына тапсырыс береді.  
 Техникалық мамандар: 
::  Ғаламтор-сервері мен мектептің локальді желісі бойынша жұмыстарды бақылап, сол бойынша қызмет көрсетеді. 
::  ақпараттардың сенімді сақталуын және мектептің локальді желісінің вирусқа қарсы қорғанысын қамтамасыз етеді;  
::  Ғаламторға кірудің барлық жұмыс орындарынан мүмкін болуын қамтамасыз етеді. 
 Ата-аналар: 
::  өз балаларының білімі мен тәртібі туралы хабардар болады;  
::  балалардың ғылыми жобаларымен таныса алады;  
::  нормативтік, медициналық, педагогикалық ақпараттармен таныса алады;  
::  сынып жетекшісімен электрондық пошта арқылы хабарласа алады.  
 	Оқу орында ашық ақпараттық кеңістіктің негізі ол бір желіге қосылған  жұмыс орындарының компьютерлендірілуі. 
Пән мұғалімі: 
::  педагогикалық-әдістемелік әдебиеттер мен оқу үрдісіне арналған Ғаламтор-ресурстары туралы ақпарат ала алады;  
:: білім беру жобаларын, викториналар, байқаулар түрінде мектеп жұмысын ұйымдастырады;  
::  виртуалдық әдістемелік бірлестік аясында сабақ беру әдістемесі бойынша ақпаратпен алмасады;  
::  мұғалім кәсіби шеберлігін шыңдау мақсатында өзінің ақпарат кеңістігін құруда ақпараттық-коммуникация құралдарын пайдаланады; 
::  веб-парақтар, сайттар құрып, басқа аймақтардан жаңа ақпараттық ресурстар ала алады, педагогикалық ғаламтор-бірлестіктердің жұмыстарына қатыса алады. 
Білім берудің қазіргі жағдайында  маңызды бөлігі  -  ақпараттық технологияны тиімді пайдалануға және білім беруде уақытты тиімді пайдалана отырып, оқушылардың артық жүктен арылту мүмкіндік беретін, бастапқы ақпараттық құзіреттіліктің қалыптасуы болып  табылады. Бүгінгі таңда сапалы білім беруді қалыптастыруда дәстүрлі білім берумен қатар жаңа алдыңғы қатарлы технологияларды үйлесімді қолдана білу қажетті жағдай болып табылады. 
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, ақпараттық оқу-әдістемелік комплекстер және басқа да білім берудің дамытушы жүйелері бүгінгі ақпараттық қоғамға көшу талабына сай білім беру басымдылықтарына  өзгерістер енгізуді ұсынады.
Бұнда бастысы:
:: үлкен көлемде дайын білімді есте сақтамай-ақ, оларды орынды қолдана білу керек, сол жүйеде бағдар ала білу, өз бетінше білімін кеңейтіп, оны қажеттілігіне жарата білу, туындаған мәселелерді шеше білу яғни, оқу үрдісінде жан-жақты  сауатты тұлғаның тәрбиеленуі.
:: барлығын қатарынан жаттап алмай, керсінше, ең негізгісі мен қызықтысын айыра білу, бұндай шеберлікті қалыптастыруда минимакс принципі көмектеседі. Осыған сай, оқушылар өздеріне таңдау жасай алады. 
:: дайын жауаптарды іздеп оларды қайталамай, өз беттерімен жаңа дүние іздеп тауып, солар арқылы АКТ қолдана отырып, қорытындылар жасап, шешімдер қабылдауға үйрену керек. Бұл оқушылардың біріншіден, қызығушылықтарын тудырады. Ең бастысы олардың өмірлерінде кездесетін мәселелерді, жағдайларды өз беттерімен шешуге осы алған білімдері мүмкіндік береді.
Біздің мектептерде оқу үрдісін ақпараттандырудың негізгі мәселелерінің бірі: педагогикалық тәжірибеде қазіргі ақпараттық технологияларды, сандық білім беру ресурстарын қолдану арқылы оқу деңгейін көтеру болып табылады. Қазіргі мектептерде энциклопедиялар, сөздіктер, интерактивті репетиторлар, оқыту бағдарламалары, дамытушылық ойындар мен мультимедиялық сабақтардың жиынтығы сақталған медиатекалар жұмыс жасайды. 
Мультимедиялық құралдарды сабақта пайдалану нақты бір пән немесе бағыт бойынша (электрондық оқыту комплекстері, ЭУК) ЭОК мен (сандықбілім беру ресурстары, СБР) СБР жинақталуына мүмкіндік береді. Бұл сақталатын ресурстардың мәліметтер қорын құруға мүмкіндік береді. Ал, бұл өз кезегінде  мәліметтердің жеткілікті жағдайында жүйеленген каталог құруға көмектеседі, яғни ол каталогтар арқылы оқушылар мен мұғалімдерге өздерін қызықтыратын сандық білім беру ресурстарының материалдарын жылдам іздеп табуға көмектеседі. Қазіргі кезде білім беру мекемелерінде ЭОК, СБР мәліметтер қоры құрылды. Қағаз тасымалдағыш ресурстардағы Ғаламтор сайттарына сілтемелерді табу біраз қиындық  тудырады.
Зертаханалық, тәжірибелік және топтық сабақтар жүргізгенде СБР әдістері қолданылуы мүмкін. 
Бұл жерде интерактивті СБР туралы айтылып отыр. Ол зертханалық жұмыс жасағанда алмастырушы  болып табылады. Сөзсіз, бұндай СБР қолдану бірқатар кемшіліктерге ие болады: оқушыға әдіс жасағанда тікелей араласуға мүмкіндік болмайды; әдісті оқушыға толық көрсетсе де, алынатын нәтижесі де виртуалды болады; балаларға өлшеу қондырығларын ұстап, зерттеу жүргізуге мүмкіндік берілмейді. Дегенмен, осындай СБР қолдану жоғары дәрежедегі көрнекілікке ие болады. ЭОК мен СБР қымбат әрі ауқымды зертханалар мен зертханалық қондырғыларын алмастыруға мүмкіндік береді. Келесі әдіс жаратылыстану-ғылыми пәндер мен информатика және АКТ салаларына тән болады.  Бұл жерде интерактивті СБР-дың тренажер ретінде пайдаланылуы айтылады. Яғни, бұнда бағдарламалы түрде объект үлгісі жасалады және шынайылыққа жақын болады. Бұл әдісті қолдану тек информатика және АКТ пәніне ғана пайдалы емес. Бұнда кез-келген құбылысты немесе үрдісті модельдеуге болады, демек, басқаларға да оқу үрдісінде қолдануға болады. 
ЭОК мен СБР қолдану тиімділігі қашықтықтан оқыту әдісінде қолдануда артуы мүмкін. Онда берілген мүмкіндік арқасында оқушыға, ата-анасына, қажет жағдайда мұғалімге де сабақ материалымен танысып, тестілеуді, тәжірибелік тапсырмаларды орындауға болады. Бұл оқушының мектепке бара алмаған жағдайында,  жол жүрген кезінде немесе үйден оқитын оқушыларға өте өзекті болып табылады.
СБР қолдана отырып біз - жақсы нәтижеге жетуде қолайлы жағдайдардың болуын, оқушының психологиялық жайлылықта оқу материалымен жұмыс жасауын қамтамасыз ете аламыз. Зерттеу барысы көрсеткендей, қате жіберу қорқынышы бұл шығармашылық қалыптасу жолында мықты бөгеттердің бірі болып табылады. Сондықтан, бастауыш сыныптарда сабақта СБР қолдану ондай мүмкіндікті болдырмайды: себебі, компьютер балаларға жасаған кемшіліктері үшін  ұрыспайды, жаман қабақ танытпайды, керсінше қателерін түзетіп, жұмысты жақсы орындағаны үшін мадақтайды, осылайша, баланың тұлғалық дамуын бұзбай, білім алуға ынталандырады.  
Заманауи оқыту құралдарының бірден бір ерекшеліктері - ресурстардың бейімдеуге икемділігі болып табылады.  Көпшілікке пайдалануда анағұрлым құнды болып келетін әдіс ол  -  копьютерде мұғалімнен неғұрлым аз, ал, оқушылардан неғұрлым көп жұмысты талап ететін әдістер. Осы арқылы бала барынша өз бетімен, өзінің барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып жұмыс жасауды үйренеді. Бірден бір танымал  -  ол федералдық деңгейде <<білім беру жүйесін ақпараттандыру>> жобасы барысында құрылатын Бірыңғай сандық білім беру ресурстар жиынтығы. Олардың қондырғылық құралдары сондай-ақ, оқу материалдарын желіге орналастырып, оларлы үнемі жаңартып тұруда өз жемісін беруде. Ақпараттық ресурстарды қолданудың анағұрлым ашық мысалы ол - Ғаламторда орнатылған: білім берудің жекелеген саласына, оқыту деңгейіне, пәндер саласына және т.б. арналған веб-сайттар.
СБР оқу үрдісінде және сабақтан тыс жұмыстарында қолдану  оқушының білім алуы мен өздерінің қалыптасу жолында қиындықтарды жеңіп, өз мүмкіндіктерін аша білуге көмектеседі. Сандық білім беру ресурстарымен жұмыс жасау оқушылардың шығармашылық және танымдық белсенділіктерін дамытатын, өздерінің жақсы жағынан тұлғалық қасиеттерін көрсететін кеңістік  болаып табылады. Яғни, дәстүрлі сабақ барысында көріне бермейтін, ашылмай қалатын қасиеттерінің ашылуына жағдай туады. Осының барлығы сабақтың жемісті болуына жақсы жағдай жасайды, бұл өз кезегінде оқу үрдісін одан әрі  жетілдіруге үлкен ықпал жасайды.

Дәріс 4. Білім берудегі қазіргі технологиялардың оқыту әдістері 
Мазмұны:
1. Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым.2. Оқыту әдістері және оларды жіктеу проблемасы.3. Оқушыларға білім беретін дерек көздеріне сәйкес топтастырылған әдістер: сөздік әдістері, көрнекілік әдістері, тәжірибелік әдістер.
Білім берудегі қазіргі заманғы технологиялардың көмегімен жаңа білім беру парадигмасы іске асатын құрал ретінде қарастырылады. Білім беру технологияларының даму тенденциялары тұлғаның өзін-өзі тануына және өзін-өзі дамуына мүмкіндік беретін гуманитарлық білім берумен тікелей байланысты. "Білім беру технологиялары", "педагогикалық технология" терминімен қатар ''оқыту технологиялары" термині қолданылады. Оның біріншісі көлемді болып келеді. Өйткені, білім беру технологиясында оқушының, үйренушінің тұлғалық сапасын дамыту және құрумен байланысты болатын тәрбиелік аспекті бар.
"Оқыту технологиясы  -  белгіленген мақсатқа нәтижелі қол жеткізуді қамтамасыз етуде оқытудың формасы, әдістері мен құралдарын ашып көрсетіп, оқу бағдарламасында белгіленген оқытудың мазмұны жүзеге асырылады",  -  деп С.Әбенбаев айта келіп, оның құрылымын төмендегідей етіп көрсетеді [1]:
-         оқытудың мақсаты;
-         білім берудің мазмұны;
-         педагогикалық өзара әрекеттестіктің құралы (оқыту және мотивация), оқыту процесін ұйымдастыру;
-         оқушы, оқытушы;
-         әрекеттің нәтижесі (сонымен бірге кәсіптік даярлықтың деңгейі).
Сонымен қатар, С.Әбенбаев нақтылы педагогикалық процесті талдап жүзеге асыруды "... оқыту технологиясын жобалау процесі деп атауға болады" деп айта келіп, оның құрылымын төмендегідей анықтайды:
-         оқу жоспары және бағдарламасына сай оқытудың мазмұнын таңдау;
-         оқытушы бағдарлай алатын оқытудың басымды мақсатын таңдау, яғни жобалау барысында білім алушыларда қандай кәсіптік және тұлғалық сапа қалыптасады, міне соны анықтау;
-         мақсаттарға немесе басымды бір мақсатқа негізделіп оқыту технологиясын таңдау;
-         оқыту технологиясын талдап жасау.
Педагогикалық зерттеулердің нәтижелеріне сәйкес білім берудің қазіргі заманғы технологиясының нұсқауы, төмендегі принциптердің қатысуымен жасалуы тиістігі анықталуда:
-дидактикалық жүйені көрсететін технологияның бүтіндік принципі;
-қойылған мақсатқа жету үшін нақты педагогикалық ортада технологияларды қайта өндіру принципі;
-сәйкес келетін педагогикалық жүйелердің өзін-өзі дайындау механизміне әсер ететін факторлардың приоритеті және педагогикалық құрылымдарының сызықтық емес принципі;
-оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына және оның танымдық қабілеттілігіне оқыту процесінің бейімделу принципі;
-біріктірілген білімдерді құру үшін оптимальді жағдай жасайтын оқу ақпараттарының потенциалды көп болу (артық болу) принципі.
Педагогикалық технологияның міндеттері:
-         әр түрлі қызмет саласындағы іскерлік пен дағдылардың шыңдау, білімнің тереңдігін, беріктігін арттыру;
-         мінез  -  құлықтағы әлеуметтік құнды әдеттер мен формаларды нығайту және арттыру;
-         технологиялық құрал-саймандармен жұмыс істеуге үйрету;
-         технологиялық ойлау дағдыларын дамыту;
-         оқу міндеттері мен қоғамдық пайдалы еңбек ұйымдастыруда технологиялық тәртіпке сай нақты әдеттерді тәрбиелеу.
Педагогикалық технология әр түрлі жағдайлардағы нақты өзара іс-қимылдарды,  жүйеленген, бағдарланған, оқыту және тәрбиелеу стандарттарына сай тәсілдер негізінде компьютер мен техникалық құралдар қолдану арқылы да ұйымдастырылады. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің құрылымдарында оқытудың айқындалған көптеген технологияларын пайдаланып жатқандығы белгілі. Болашақ маманға тәжірибе беруде ақпаратпен жұмыс істеу әдістеріне, жаңа білімдерді құру әдістеріне, ең маңыздысы - әлемнің дамуы туралы білімдердің қажетті деңгейін қалыптастыратын әдістерге үйрету. Сондықтан әрбір оқытушыға және оқушыға "оқыту" мен "үйрену" процестерін игеру үшін 3 тілді меңгеруі қажет: ана тілін, ғылым тілін және технология тілін. Сонымен технология көмегімен білімдерді, іскерлікті, дағдыларды игеру процесінде тұлғалық қасиеттің дамуында нәтижелі шешімге жету мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. "Педагогикалық технология" оның ішінде "оқыту технологиясы" ұғымын анықтауда, басым көпшілік мамандар оларды үш маңызды жағдайлармен біріктіреді:
- іс-әрекетінің жиынтығы түріндегі қажет ететін үлгіні дәл анықтау негізінде оқытуды жоспарлау;
- оқытуды талап ететін әрекетті  қалыптастыруды іріктеген  қатаң тізбекті әрекеті түріндегі оқытудың барлық процесін "бағдарламалау".
- алғашқы белгіленген эталонмен оқытудың нәтижесін салыстыру.  М.Чошанов оқыту технологиясы негізінен педагогикалық процестегі <<Қалай нәтижелі етіп оқыту керек?>> мәселесін шешуге бағытталатынын айтады. Оқыту технологиясы жөніндегі ой-пікірлерді саралай келе, біздер оны: біріншіден, оқытудың мақсатқа сәйкес нәтижесіне қол жеткізудегі нақты қадамдарды және олардың үйлесімділігін зерделейтін ғылым саласы; екіншіден, оқытудың нақты жағдайда нәтижелі жүзеге асырылуын белгілейтін жобалау немесе модельдеу; нақты оқыту процесін нәтижелі етіп оқытудағы процес деп білеміз.
                Б.Қуанбаева өзінің зерттеуінде әдістемелік жүйені технологиялық негізде жетілдіруді төмендегідей дидактикалық талаптарының орындалу негізін белгілейді:
а) оқытудың мақсаты диагностикалық операционалды анықтаулы тиіс, яғни иерархиялық тізбек түрінде берілген мақсаттар таксономиясы құрылуы қажет;
ә) білім мазмұны мақсаттар таксономиясына сәйкес анықталып, оны анықтау принциптері ізгілендіру тұрғысында қайта қаралуы қажет;
б) оқытудың белсенді әдістерін басым түрде түрде пайдаланып, оқыту әдістерінің басты аспектілерін ескерілген үш деңгейлі моделі құрылып, кеңінен пайдалануы қажет;
в) оқытудың формасы оқушының жеке даму траекториясын, сондай-ақ педагогикалық жағдаяттарға сәйкес жеке, жұптық және топтық формалардың тиімді үйлесуін қамтамасыз ететіндей түрде жетілдіруі тиіс;
г) оқыту құралдарын жетілдіру компьютерлік техника мен ақпараттық технологияларды олардың дидактикалық мүмкіндіктері нақты анықталып, дәстүрлі құралдармен үйлесімді бірге пайдалануға бағытталуы қажет [2].
         Жалпы "Педагогикалық технология" түсінігі қаншалықты қолданыста болғанымен, ол жөніндегі түсінік ұғыныңқы болмаған. Білім берудің қазіргі кездегі практикасында бұл ұғым стандартты емес ғылыми көріністерде ереже ретінде қолданылып, педагог жұмыстарының өндірілген әдіс-тәсілдерін, құралдарын білдіреді. В.П.Беспалько технологияны түсіну үшін ең алдымен педагогикалық іс-әрекеттің өндірушілік белгісіне көңіл аудару қажеттігіне зейін аударады, әлеуметтік тұрғыдан бұл белгі, технологияның басқа белгілерінен оның жалпылық сипатымен байланыстылығын сипаттайды. Қазіргі білім беру технологияларын Г.К. Селевко технологияның классификациялық параметрлері тұрғысынан: қолдану деңгейі, негізгі дамыту факторы, меңгеру тұжырымы, жеке тұлғаның құрылымына бағдарлау, мазмұн сипаты, басқару типі, ұйымдастыру формалары, балаға ықпал ету тәсілдері, әдістердің басымдылығы, жетілдіру бағыттары, оқушылар категориялары бойынша нақтылап көрсетеді [3].
Ш.Т.Таубаева оқытудың қазіргі технологияларының аттарын атап көрсетіп, олардың мақсаттарын, тұжырымының және мазмұны мен әдістерінің ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді. Жұмыста педагог-ғалымның зерттеулері басшылыққа алынған [4].
Сонымен педагогикалық технологиялардан төмендегілерін бөле жарып көрсетуге болады:
-             ойын арқылы оқыту технологиясы;
-             проблемалық оқыту технологиясы;
-             тірек сигналдары арқылы оқыту;
-             деңгейлік саралап оқыту;
-             міндетті нәтижелерге негізделген деңгейлік оқыту технологиясы;
-             бағдарламалап оқыту технологиясы;
-             оқытудың компьютерлік технологиясы;
-             дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы;
-             дамыта оқыту технологиясы;
-             модульдік оқыту.
Сондай-ақ Қазақстандық ғалымдардың  оқыту технологиялары белсенді түрде білім беру жүйесінде қолданылуда. Бұл технологиялардың өздеріне тән ерекшеліктері бар. Мәселен, В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшелігі:
-         үнемі қайталау;
-         ірі блокпен оқыту, тіректі қолдану;
-         жеке бағдарлы қарым-қатынас, ықпал;
-         ізгілік;
-         зорлықсыз, еркімен оқыту;
-         әр оқушының табысының жариялылығын түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау;
-         оқыту мен тәрбиелеуді біріктіру.
Сондай-ақ әрбір педагогикалық технологияның өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың негізгі қарастыратыны оқытуды нәтижелі ету.
Педагогикалық жүйедегі негізгі өзекті мәселе - оқушылардың, студенттердің ойлау қабілетін дамытып, өздігінен жұмыс істеуге баулу, өз ойын тұжырымдауға дағдыландыру болғандықтан сабақ барысында кеңінен деңгейлеп, дамыта оқытудың модульдік әдісін жиі пайдалану қолдау табуда.
 
1.    Оқыту әдістері, тәсілдері және құралдары туралы ұғым. 
Әдіс  -  оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нәрсе  -  оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл  -  оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады.
Оқыту тәсілдерінің түрлері::: ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері;:: мәселелі жағдаят тудыруға көмектесетін тәсілдер;:: оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер;:: жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқарутәсілдері.
Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістіңжүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі құралдар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары, станоктар, оқу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер, өндіріс, құрылыс.

2. Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. 
Әдістер белгілі бір негіз бойынша топтарға бөлінеді.XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді.
Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік жүйелер арқылы білім алу мүмкіндігі бар.М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту, білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі әртүрлі.
Репродуктивтік әдіс арқылы оқушы "дайын" білімдерді есінде сақтап, кейін қатесіз айтып бергенмен, оның ақыл-ой белсен ділігі төмен болады.Эвристикалық әдіс арқылы ақыл-ой жұмысы күшейеді, оқушы білімді өзінің танымдық іс-әрекеті арқылы алады. Бұл әдіс бастауыш мектептерге де таралған. Бірақ сабақты тұрақты түрде мәселелік, эвристикалық, зерттеу әдістерімен өткізу мүмкін болабермейді.
Ю.К. Бабанский оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістерін топтады. Ол іс-әрекет 3 бөліктен: ұйымдастыру, ынталандыру, бақылаудан тұратынын атап көрсетіп, әдістерді оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау әдістері деп бөледі.
М.И.Махмутов оқыту әдісіне сәйкес келетін оқу әдістерін і іріктеген. Оқыту әдістері: а) ақпарат беру әдісі, ә) түсіндіру әдісі, б) ынталандыру әдісі, в) тәжірибелік әдіс.
Бинарлық әдістер бір-бірімен тығыз байланысты оқыту мен оқудың тәсілдерін (хабарлау, міндеттер қою, мұғалімнің тапсырма беруі, оқушылардың тыңдауы, жаттығулар орындауы, есептер шығаруы, мәтінді оқуы, т.б.) қолдануды талап етеді. Мысалы, мұғалім оқушыларға фактілер мен ережелерді хабарлайды, заттарды көрсетеді, фактілердің мәнін түсіндіреді, оларға сұрақтар қояды. Егер оны тәсілдердің арасында түсіндіру тәсілдері, дәлірек айтсақ фактілерді талдау, салыстыру, хабарлау, т.б басым болса, онда оқыту әдісін түсіндірмелі деп атауға болады. Егер негізгі тәсіл - ақпараттарды, фактілерді ұсынумен шектелсе, (мысалы: мұғалім оқушыларға ережелерді жаттауды ұсынады, бірақ ереженің мәнін түсіндірмей, оны жаттау тәсілін айтады), онда оқыту әдісі ақпараттық- хабарлау, немесе оны жай ғана хабарлама әдісі деп атайды. Осыған сәйкес бірінші жағдайда оқушылар заттарды бақылап, фактілерді есінде сақтайды, мұғалімнің түсіндіргенін тындайды және ой елегінен өткізеді, ақпараттық сұрақтарға жауап іздейді. Бұл жерде оқу әдісі репродуктивтік, дәлірек айтсақ жаңа ережені оқушылар дайын күйінде меңгереді (оқушылар фактілерді талдап, ережелер шығармайды). Егер оқыту әдісі хабарлау әдісі болса, оқудың негізгі тәсілі жаттау, оқушылардың үлгі бойынша жұмыс істеуі. Мұндай оқу әдісін шартты түрде орындаушылық деп атаймыз.
Сондықтан оқушының кітаппен жұмысы оқу әрекетінің тәсілі болып табылады. Егерде оқушы мәтінді талдаса, түсінгенін өз сөзімен айтса, онда кітаппен жұмыс оқу әдісі болып табылады. Егер монологтық баяндау әдісі қолданылса, онда мұғалім әңгімелейді, ғылымның дайын қорытындыларын, ережелерін, фактілерін хабарлап оқиғаларды суреттейді, іс-әрекеттің үлгілерін көрсетеді және оқушыларға тапсырмалар береді. Эвристикалық әдісті қолданғанда мәселелік деңгей (оқушылардың белсенділігі) едәуір көтеріледі, эвристикалық әңгімелерге танымдық (логикалық) есептер және проблемалық тапсырмалар қосылады. Оқушылар мұғалімнің көмегімен "жаңалық" ашады, бірақ негізінен оқушылар өз бетімен жұмыс істейді. Зерттеу әдісін қолданғанда мұғалім оқушыларға тәжірибелік сипаттағы тапсырмалар (тәжірибе жүргізу, қосымша ақпарат, фактілерді жинап оларды өз бетімен талдау және қортындылау, өз ойын дәлелдеуге керекті материалдарды жинау, т.б) береді. Оқушылар оларды өз бетімен орындайды, бірақ бұдан мұғалімнің басшылығы керек емес деген сөз тумайды.
3. Оқушыларға білім беретін дерек көздеріне сәйкес топтастырылған әдістер: сөздік әдістері, көрнекілік әдістері, тәжірибелік әдістер.   	Оқыту әдістерін тандау әдетте сабаққа оқу материалының мазмұнын таңдаған кезде жүреді. 
Ол дидактикалық мақсатқа, оқушылардың білім деңгейіне мұғалімнің өзінің дайындық деңгейіне байланысты.
Әңгіме  -  оқу материалын ауызша баяндау. А. Байтұрсынов "Сөзден әдемілеп әңгіме шығару өнері үй салу өнеріне үқсас" дейді. Сөз өнерінің айшықты болуы сөздің дұрыстығына, тілдің анықтығына, дәлдігіне, көркемділігіне, тіл тазалығына байланысты екенін дәлелдеп, алмастыру, кейіптеу, бейнелеу (ұқсату), әсірелеу тәсілдерінің мәнін ашады. Міржақып Дулатов Оқытудың баяндау, әңгіме, түсіндіру әдістеріне ерекше мән беріп, тұрмыс-салтқа, әдет-ғұрыпқа байланысты тақырыптарды әсерлі баяндаудың тәсілдерін көрсетіп берді. Ол "баланы толық жауап беруге әдеттендіру керек", - дейді. Сөйтіп, оқытушы көркемдеп оқытудың жаңаша жолдарын ұсынып, мұғалімдерден соны іс-әрекеттерді талап етеді. "Балалар дұрыс оқи алмай, қиналған жерде мұғалім өзі оқып, көрсету лайық", - дейді.
Сөздік әдісі мектептің барлық сатыларында қолданылып, әңгіменің сипаты, көлемі, ұзақтығы өзгереді. Әңгіме арқылы жаңа білімді хабарлау үшін оған кейбір талаптар қойылады. 
Олар:::    әңгіменің оқушылардың адамгершілігіне әсер етуі;::    әңгімеде дәлелді және ғылыми фактілердің болуы;::    ой пікірдің дұрыстығын дәлелдейтін жарқын және нанымды мысалдардың, фактілердің жеткіліктілігі;::    әңгіменің жүйелілігі болуы керек;::    әңгіменің әсерлілігі;::    тілінің қарапайымдылығы және түсініктілігі;::    мұғалімнің фактілер, оқиғаларға берген бағасының болуы.
Түсіндіру  -  жеке ұғым, құбылыстарды, құралдар, көрнекі құралдардың жұмыс істеу әдіс-тәсілдерін ауызша баяндау. Мысалы, шет тілі сабағында жаңа мәтінді өтер алдында оқушыларға жаңа сөздердің мағынасы түсіндіріледі. Мұғалім оқушыларға таныс емес құралдарды немесе басқа көрнекі құралдарды сабаққа алып келіп, жаңа материалды түсіндірмес бұрын оларды оқушыларға түсіндіреді.
Түсіндіру әдісі жаңа тақырыпты түсіндіргенде жиі қолданылады, бірақ бекіту кезінде оқушылар білімді дұрыс меңгермегенде де қолданылады.Химиялық, физикалық, математикалық есептерді шығарғанда теоремаларды оқығанда, табиғат және қоғам құбылыстарының түбірлі себептерін және салдарын ашу кезінде түсіндіру әдісі жиі қолданылады.Түсіндіру әдісіне қойылатын талаптар:
::    сұрақтарды дәл және аңық тұжырымдау;::    себеп-салдар байланысын ашып, дәлелдер келтіру;::    салыстыру, қатар қою, ұқсату, жарқын мысалдар қолдану;::    жүйелілік.
Түсіндіру  -  оқыту әдісі ретінде әр жастағы балалар тобымен жұмыста кең қолданылады. Бірақ орта және жоғары сатыларда оқу материалының күрделеніп, оқушылардың ақыл-ой жұмысының мүмкіндіктері өскенде бұл әдіс кіші жастағы оқушылармен жұмысқа қарағанда көбірек қолданылады.Әңгімелесу  -  оқытудың диалогтық әдісі, мұғалім оқушыларға мұқият ойластырылған сұрақтарды жүйелі қою арқылы олардың жаңа оқу материалын меңгеруіне жағдай жасап, бұрын оқылған материалдарды қалай меңгергенін тексереді. Әңгімелесу - дидактикалық әдістің ескі түрі, оны Сократ шебер түрде қолданған, сондықтан әңгімелесу әдісін Сократ әдісі деп атайды.
Оқу материалының мазмұны, оқушылардың шығармашылық танымдық қызметіне қарай дидактикалық процестегі әңгімелесу әдісінің көптеген түрлері бар. Олар: кіріспе, немесе сабақты ұйымдастыратын әңгіме, жаңа білімді қалыптастыру (сократ, эвристикалық), жинақтаушы, жүйелеуші және бекітуші әңгімелер арқылы оқушылардың іс-әрекеттің жаңа түріне, жаңа білімді тануға дайындық деңгейі анықталады.
Әңгімелесу әдісі. Оқушыны жаңа білімді алуға белсене қатыстырып, оны білім алу әдістеріне, мұғалім қойған сұрақтарға өз бетімен жауап беруге үйретеді. Эвристикалық әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың білімі мен тәжірибесіне сүйеніп, олардың жаңа білімді түсінуін, қорытынды жасауын жеңілдетеді. Бірлескен іс-әрекет арқылы оқушылар өздері еңбектеніп, ойланып жаңа білім алады.
Білімді жинақтайтын, бекітетін әңгіме оқушылардан теориялық білімдерін, оны қолдану тәсілдерін жүйелеуге бағытталған. Оқушы өз білімін жаңа оқу және ғылыми мәселелерді шешуге қолданады.
Әңгімелесу барысында мұғалім сұрақты бір оқушыға (жеке әңгімелесу) немесе барлық сынып оқушыларына (жаппай) қояды. Әңгімелесудің бір түрі - оқушымен әңгімелесу. Оны сыныппен, оқушылардың жеке топтарымен өткізуге болады, әсіресе жоғары сынып оқушылары өз пікірлерін айтып, сұрақтар қойып, мұғалім ұсынған тақырыпты талқылайды. Әңгімелесудің нәтижесі көп жағдайда сұрақтардың дұрыс қойылуына байланысты.
Әңгімелесу әдісінің артықшылықтары:::    ес пен тілді дамытуы;::    оқушылардың оқу-танымдық қызметін белсенді етуі;::    оқушылардың білімінің белгілі болуы;::    жақсы диагностикалық құрап;::    үлкен тәрбиелік күші бар.
Әңгімелесу әдісінің кемшілігі:::    уақыттың көп кетуі;::    қауіп элементі бар (оқушы дұрыс жауап бермеуі мүмкін, оны басқа оқушылар естіп, есінде сақтап қалады.
Оқу пікірталастары оқытудың сөздік әдістерінің ішінде елеулі орын алады. Оның оқыту процесіндегі ең басты қызметі - танымдық қызығушылықты ынталандыру, оқушыларды қандай да мәселе бойынша түрлі ғылыми көзқарастарды белсенді түрде талдауға қатыстыру, басқа жеке тұлғанық және өзінің көзқарастарының негіздерін түсінуге жағдай жасау. Пікір-сайыс өткізу үшін оқушылардың дайындығы, талданатын мәселе бойынша кем дегенде екі ңарама-қарсы көзқарас болу керек. Білімсіз өткен пікірсайыс жүйесіз мәселеден ауытқып, нәтижесіз өтеді. Оқу пікірсайыстары оқушылардың өз ойларын анық және дәл тұжырымдау іскерлігінің болуын, дәйекті дәлелдерді құрастыра білуін талап етіп, оларды ойлауға, өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеуге, ой жарыстыруға үйретеді. Мұғалім сөз мәнерінің үлгісі болып, оқушылардың ой-пікірлерін тыңдап, оған әдепті түрде түзетулер енгізіп, өз пікірінің ақиқаттығына таласпай, соңғы сөзді айтуға құқығы бар екендігін оқушылардың естеріне салуы қажет.Оқу пікірталасы негізгі мектептің жоғары сыныптарында, ішінара, орта мектептің бастауыш сыныптарында қолданылады.
Жақсы өткізілген пікірсайыс балаларға білім және тәрбие береді, мәселені терең түсінуге, өз пікірін қорғауға, басқалардың пікірімен санасуға үйретеді.
Кітаппен және оқулықтармен жұмыс  -  оқытудың маңызды әдісі. Бастауыш сыныптарда кітаппен жұмыс сабақта мұғалім басшылығымен жүзеге асады. Одан әрі оқушылар кітаппен жұмыс істеуге өздері үйренеді. Баспа материалдарымен өз бетімен жұмыстың кейбір тәсілдері бар. 
Олар:::    конспектілеу - кітаптың мазмұнын қысқа баяндау;::    мәтіннің қарапайым және күрделі жоспарын жасау. Жоспар құру үшін мәтінді оқып болған соң оны бөліктерге бөліп, әр бөлікке атау беру керек;::    тезистеу - кітаптың негізгі ойларын қысқа баяндау;::    цитаталау - мәтінді сөзбе сөз көшіру. Міндетті түрде автор, кітап (жұмыс) аты, баспасы, шьққан жылы, беттері көрсетіледі;::    аннотация  --  мәнді, елеулі мағынасын жоғалтпай мазмұнды қысқа баяндау;::    рецензиялау - оқу материалы туралы өз ойын қысқа жазу;::    справка жазу - тапқан кітап, т.б. мағлұмат көзі туралы мәлімет. Анықтамалар статистикалық, библиографиялық (өмірбаяндық, терминологиялық, географиялық, т.б) түрде болады;::    формалдық-логикалық модель - мәтіннің сызбасы;::    тақырыптық тезаурус  -  бөлім, тақырып бойынша негізі ұғымдарды ретке келтіру.
Оқушылар үшін білім көзі  -  бақылау, мұғалім сөзі, баспа материалдары. Оқулықтар, оқу құралдары, ғылыми  -  көпшілік әдебиеттер және журналдардан оқушылар түрлі ақпараттар алып, сабақта алған білімдерін бекітуге, кеңейтуге және тереңдетуге мүмкіндік алады, өз бетімен білім алу әдістерімен қаруланады. Кітаппен жұмыс әдісін меңгеру үшін ең алдымен оның тәсілдері меңгеріледі.
Кітаппен жұмыс істеу тәсілдерін меңгеруде бастауыш мектепте қолданылатын, көп уақыт алатын статикалық оқу үлкен рөл атқарады. Мұндай оқудың мақсаты мәтінді түсіндіру, оқушыларға мәтінді толық меңгерту, оған мәтіннің негізгі идеясын ұқтыру. Жаңа ақпаратты түсінудің құнды әдісі  -  мәтінді талдау.
Мұғалім кітаптар мен журналдарды тақырыпқа сай қолданады. Осы өздік жұмыстың жиі қолданылатын тәсілдері:
1. Белгілі бір ақпарат алу және оны бекіту мақсатымен кітапты оқып шығу. Осы мақсатқа жету үшін, мұғалім оқушыларға қысқа мерзім ішінде мәтінді қалай түсінуге болатындығын айтады. Әдетте, оқушылар мәтінді бір рет оқып шыққан соң, оны талдап, мәтіннің жоспарын жасайды.
2. Түсініксіз сөйлем және сөздердің мағынасын сөздік немесе энциклопедия арқылы ашып, қосымша әдебиеттерден ақпараттар алып, керекті мәліметтерді конспектілеп, оқығанын өз сөзімен айтып көреді. Мұғалім оқушыларды мәтіндегі негізгі ойды бөлуге үйрету керек. Жоспар жасау үшін мәтіндер бір-бірімен өзара байланысты бөліктерге бөлінеді де, әр бөлікке атау беріледі.
3. Қосымша әдебиеттерді қолдану үшін оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу қабілеті болуы керек. Оқушылардың кітаптар мен журналдарды сыни тұрғыдан оқуының да үлкен маңызы бар. Идеялардың матрицасы - әртүрлі авторлардың еңбектеріндегі біртекті ойлар мен құбылыстарға салыстырмалы сипаттама беру.

Оқытуда қолданылатын көрнекілік әдістер
Көрнекілік әдісі. Әл-Фараби "Оқытудың негізгі әдісі - көрнекілік" деп, оның мақсаттарын, тәсілдерін (түсіндіру, әсерлендіру, есте қалдыру) ұсынады. Оқу материалын меңгеру көп жағдайда оқыту процесінде қолданылатын көрнекі құралдарға және техникалық құралдарға байланысты.Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжірибелік әдістерімен өзара байланыста қолданылады және құбылыстармен, объектілермен оқушыларды таныстырранда олардың сезім мүшелеріне әсер етіп, алуан түрлі сурет, көшірме, сызба арқылы құбылыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін немесе оларды табиғи күйінде қабылдайды. Қазіргі мектепте осы мақсатпен экрандық және техникалық құралдар кең қолданылады. Көрнекілік әдістерін шартты түрде екі үлкен топқа бөлуге болады: иллюстрация және демонстрация.
Иллюстрация әдісі арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар  -  атап айтсақ: плакат, кесте, картина, карта, тақтадағы суреттер, үлгілер көрсетіледі.
Демонстрацияның (көрсету) оқыту әдісі ретіндегі ерекшеліктеріДемонстрация әдісі арқылы заттар мен құбылыстар тәжірибе жасау арқылы немесе техникалық құралдардан, кино-фильмдерден, диафильмдерден көрсетіледі.
Оқу процесіне жаңа техникалық құралдарды енгізу (теледидар, видеомагнитофондар) оқытудың көрнекілік әдісінің мүмкіндіктерін кеңейтеді. Қазіргі уақытта көрнекі құралдың жаңа түрі  -  жеке тұлғалар қолданатын компьютерлерге ерекше көңіл бөлініп, мектептерде электронды-есептегіш техникасы кабинеттерін құру міндеті шешілуде, оқу процесіне белгілі бір жағдаяттарды және процестерді үлгілеуге мүмкіндік беретін компьютерлерді енгізу міндеті де қолға алынуда. Олар оқушыларға бұрын оқулық мәтінінен меңгерілген көптеген процестерді қозғалыста, көрнекі түрде көруге мүмкіндік береді. Компьютерлер, көрнекілік әдістерінің оқыту процесіндегі мүмкіндіктерін елеулі түрде кеңейтеді.
Оқытудың көрнекілік әдісінің шарттарды:
::    көрнекіліктің оқушылардың жасына сәйкестігі;::    көрнекілікті сабаөтың керек сәтінде қолдану;::    демонстрацияланған затты барлық оқушылардың көруі;::    иллюстрацияның ең бастысын, мәндісін нақты бөлу;::    құбылыстарды демонстрациялау кезінде берілетін түсініктерді мұқият ойластыру;::    демонстрацияланатын көрнекіліктің оқу материалы мазмұнымен сәйкес келуі;::    көрнекі құрал мен демонстрациялық қондырғылардан керекті мәліметтерді табуға оқушыларды ңатыстыру.
Оқытудың тәжірибелік әдістері арқылы оқушылар тәжірибелік қызметпен айналысып, тәжірибелік іскерліктері мен дағдыларын қалыптастырады. Тәжірибелік әдістер: жаттығулар, зертханалық және практикалық жұмыстар.
Жаттығу көмегімен ақыл-ой және тәжірибелік іс-әрекет меңгеріледі. Ол барлық пәндерді оқуда, оқу процесінің түрлі кезеңдерінде қолданылады. Оның сипатыжәне әдістемесі оқу пәнінің ерекшелігіне, нақты оқу материалына, оқушылардың жасына байланысты. Жаттығу сипатына қарай ауызша, жазбаша, графикалық және оқу-еңбек деп бөлінеді.Оқушылардың өз бетімен жұмыс істей білу деңгейіне қарай жаттығулар бірнеше түрге бөлінеді:
::    белгілі білімдерді еске түсіріп, оны бекіту мақсатындағы жаттығулар;
::    білімді жаңа жағдайда қолданып жаттығу.
Егер оқушы іс-қимылдарды ауызша айтса, онда оны түсіндіру арқылы жаттығу деп атайды. Мұғалім оқушы іс-әрекетінен қателіктер тауып, оқушылардың іс-әрекетіне түзетулер енгізеді.
Жаттығулардың ерекшеліктері:
Ауызша жаттығулар логикалық ойды, есті, тілді оқушылардың зейінін дамытуға көмектеседі.
Жазбаша жаттығулар білімді бекіту және оны қолдану іскерлігін жасауда қолданылады. Оларды қолдану логикалық ойды дамытуға, жазбаша тіл мәдениетін, өздікті дамытуға көмектеседі. Әрбір оқу пәнінің міндетті бөлігі - ана тілінен шет тіліне аудару, берілген тақырыпқа шығарма жазу, суретпен жұмыс, өз бетімен мысалдар және есептер, кесте құрастыру, диаграмма, баяндама, көрініс әзірлеу. Жаттығуды орындау алдында оқушыларға теориялық материал түсіндіріліп, нұсқау беріледі.Жазбаша жаттығулар: ана тілі, шет тілі, математика, т.б. пәндерде орындалады. 
Оқушы оқуға үйренгенде, мәтінді мәнерлеп оқып, грамматикалық ережелерді қолданып, көптеген жаттығулар жазады.Графикалық жаттығулар: кесте, сызба, технологиялық карта, альбом, стенд жасау, экскурсия кезінде салған суреттер.
Оқу-еңбек жаттығулары: оқу шеберханаларындағы қағазбен, картонмен, ағашпен, металмен жұмыс істеу, әр түрлі құралдар қолдану, станок, тетіктерді басқару, "Конструктор" ойыншықтармен жұмыс істеу.Жаттығу әдісіне қойылатын талаптар:
::    оны орындауға деген оқушылардың саналы көзқарасы;
::    жаттығуларды орындаудағы дидактикалық сабақтастық: алдымен оқу материалын түсінуге көмектесетін, содан кейін есте сақтауға, қолдануға, оқылғанды жаңа жағдаяттарда өздігінен, шығармашылықпен қолдануға, жаңа материалды бұрын меңгерген білім, іскерлік және дағдылар жүйесіне қосуға мүмкіндік беретін жаттығуларды орындау.

Дәріс 5. Білім берудегі қазіргі технологиялардың оқыту әдістері 
Мазмұны:
* Оқушылардың таным-белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған әдістер 
* Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру әдістері. Импрессия және экспрессия.
* Ынталандыру әдістері. Ойын - оқыту әдісі.
1. Оқушылардың таным-белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған әдістер (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин)
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс. Бұл әдіс арқылы оқушылар ақпараттарды меңгереді. Оны басқаша ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі деп атайды. Осы әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға түрлі құралдармен түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп, естерінде сақтайды.Ақпараттар әңгіме, дәріс, түсіндіру, кітап, қосымша құралдар, көрнекі құралдар арқылы беріледі. Мұғалім  -  есептер шығарады, теоремаларды дәлелдейді, жоспар құруға үйретеді. Оқушылар - мұғалімнің іс-әрекетін қайталайды, тыңдайды, көрнекіліктеріне қарайды, заттармен жұмыс істейді, оқиды, бақылайды, жаңа оқу материалдарын бұрынғы білімдеріне қосады.Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс арқылы адамзат жинақтаған тәжірибені аз уақыт ішінде беруге болады. Оның пайдасы ғасырлар бойы тексерілген және көп елдерде қолданылады.
Көп ғасырлар бойы білім беру үшін мұғалімнің сөзі, оқу кітаптары, жұтаңдау көрнекі құралдар қолданылады. Қазір ақпараттар техникалық құралдар арқылы да берілуде. Олар арқылы ғалымдармен, жазушылармен, суретшілермен, әртістермен, конструкторлармен, т.б. кездесу өткізуге болады. 
Оқу кинолары, телехабарлары зат және құбылысты жақсы қабылдап, түсінуге көмектеседі. Олар арқылы өсімдіктің қалай өсетінін, ғарыштағы микроағзалардағы құбылыстарды көреді. Жұмыс істеп тұрған үлгілерді, табиғи объектілерді демонстрациялауды кең қолдану керек.Түсіндермелі-иллюстративтік әдіс бастауыш мектептерде кең тараған. Ол арқылы білім "дайын" күйінде беріледі. Мұғалім материалды қабылдауға көмектеседі, оны оқушылар түсініп, естерінде қалдырады. Бұл әдісті шектен тыс қолдануға болмайды.
Репродуктивтік әдіс. Бұл әдіс арқылы мұғалім оқушының іскерлігін және дағдыларын қалыптастырып, тапсырмалар беріп, өзі меңгерткен білімді, үйреткен іскерлік дағдыларын оқушыларға қайталатады. Оқушылар мұғалімнің есебіне ұқсас есептер шығарып, тіл сабақтарында үлгі бойынша жіктейді, септейді, жоспар құрып, мұғалімнің нұсқауымен станоктармен жұмыс істеп, химиядан, физикадан тәжірибе жасайды.Репродуктивтік әдіс мұғалімнен ұйымдастырушылық қабілетті талап етеді. Мұғалім сөздік, көрнекілік, тәжірибелік әдістер арқыл ы жаңа оқу материалын түсіндіреді, ал оқушыл ар оларды тапсырмаларды орындау үшін қолданады. 
Оқушыларға берілетін нұсқаулар жетілдіріліп, жауаптары бар бағдарламаланған оқулықтар жасалуда. Оларға ауызша түсіндіру, қалай жұмыс істеуді айтумен қатар, жұмыс істеуге керек сызбалар, кинодан үзінділер көрсетіледі.
Білімнің көлемі көп болғанда репродуктивтік әдіс түсіндірмелі-иллюстративтік әдіспен бірге қолданылады.
Оқушыларға алгоритм беріледі. Алгоритм - оқушыға зат не құбылысты толық білуге көмектесетін бағыт беретін іс-әрекеттердің жүйесі. Оқушыларға конспектілеудің, салыстырудың, есеп шығарудың алгоритмдері беріледі. Алгоритмдер бірнеше операциялары бар дағдыларды қалыптастыруға пайдалы, себебі күрделі іс-әрекеттен оның жеке операциялары бөлінеді.Репродуктивтік әдіс бағдарламалық оқытумен тығыз байланысты. Ол арқылы тәжірибелік жұмыстар атқарылады. Оқушылар өз бетімен меңгере алмайтынын, олар үшін мүлдем жаңа тақырыптарды репродуктивтік әдіспен беру керек.
Аталған әдісті шектен тыс қолдану жаттандылыққа әкеліп, оқушының шығармашылығын, ақыл-ойын дамытпайды. Себебі репродуктивтік әдісті қолданғанда оқушылар үлгі, нұсқау бойынша жұмыс істейді.Мәселелік әдісті қолданғанда оқушылар орындайтын іс-әрекеттен шығармашылық іс-әрекетке көшеді. Бастауыш мектептің оқушылары мәселелік міндеттерді өз бетімен шеше алмайды, сондықтан мұғалім оларға мәселені шешу жолдарын көрсетеді, мәселені толықтай өзі шешеді. Оқушылар мәселені шешпесе де, танымдық қиындықтарды шешу жолдарын көреді. Мәселелік әдістің орта және жоғары сыныптарда пайдасы көп. "Токты күшейту және әлсірету үшін, температураны көтеру және түсіру үшін не істеу керек?" - деген сұрақтар мәселелік сұрақтар.
Қиын жағдаят мәселені шешуге керекті білімдерді, ақыл-ой жұмысына қабілетті, үлкен белсенділікті талап етеді. Оны оқушылар өз беттерімен немесе мұғалім көмегімен шешеді.
Мәселелік жағдаятты тудырудағы мақсат - оқуды қиындату арқылы оқу материалдарын меңгерту, баланың ақыл-ойын жұмыс істету. Мәселелік жағдаят сұрақтар қою, болжам айту, дәлелденбеген пікірлерді талдату арқылы жасалады. Оқылып отырған құбылыстың сызбасы, диаграммасы жасалады. Оқушылар шығармашылықпен жұмыс істеп, білімдерін емін-еркін естеріне түсіреді. Мәселелік әдіс оқушыларды тапқырлыққа, қарама-қайшылықтарды түсінуге, болжамдар айтуға, дәлелдер келтіруге, шешім табуға үйретеді.
Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс. Оқушыға мәселені өз бетімен шешуге үйрету үшін, оған шағын зерттеу жұмыстарын беру керек. Мұғалім картиналар, құжаттар көрсетіп, оларға сұрақ қоюды ұсынады, фактілерден қорытынды шығартады, ұсыныстар айтқызады. Эвристикалық әдіс арқылы сабақ өткізетін мұғалім алдын ала мәселені шешуге алып келетін, оқушылардың білімдерін еске түсіртетін сұрақтар әзірлейді.Эвристикалық әңгіме үшін құрастырылған сұрақтар мәселелік сипатта болады. Оқушылар ізденеді, шығармашылықтарын көрсетеді. Оқушылар жеке мәселелік сұрақтарды шешсе, онда ішінара  -  ізденіс әдісінің қолданылғаны. Мұғалім тапсырма әзірлеп, оның қай жерлерін оқушылар зерттеу арқылы орындайтынын белгілейді.
Зерттеу әдісі шығармашылық жұмыс тәжірибесін жақсы үйрену үшін қолданылады. Зерттеу әдісі арқылы оқушы білімін қолданып, ғылыми таным әдістерімен жұмыс істеп үйреніп, жаңа мәселелерді шешу тәжірибесін жинақтайды. 
Зерттеу жұмыстары сабақта, үйде орындалып, бір аптада, бір айда орындалатын тапсырмалар жоспарланады. Мысалы, әдебиеттің мұғалімі "Қазақстан жазушыларының нарық кезінде жазған шығармалары" - деген тақырыпта тапсырма береді. Оқушылар барлық жұмысты өз беттерімен орындайды. Өсімдіктер өсіру үшін қолданылған агротехникалық тәсілдердің пайдасын анықтау жөнінде тапсырмалар беріліп, зерттеу жұмысының жоспары жасалып, қорытындыларының дұрыстығы тексеріледі. Осы жоспармен туған өлке тарихын зерттетуге болады. Оқушылар эксперимент жүргізеді, ғылыми эксперименттерге қатысады, ұзақ уақыт кететін тапсырмалар көп болмау керек. Әр пәннен жылына бір рет тапсырма берген жақсы. Бір оқу жылы ішінде барлық пәндерден зерттеу жұмыстарын беру тиімсіз. Зерттеу жұмысының түрлері: өсімдіктерді, жануарларды, табиғат құбылыстарын бақылау, баяндамалар оқу, технологиялық процестерді жетілдіру туралы ұсыныстар айту, ғылыми-көпшілік әдебиеттерді талдау, т.б.ІХ-Х сынып оқушыларын әдебиетті іріктеуге, аннотация жасауға, конспектілеуге, картотекалар жасауға, жоспар жасауға, материал жинауға, оның жоспарын жасауға, құрастыруға, баяндауға үйрету керек.Зерттеу кезеңдері: 1) факті, не құбылыстарды бақылау, зерттеу; 2) зерттелетін мәселелерді анықтау; 3) мәселені шешу жөнінде жорамал айту; 4) зерттеудің жоспарын жасау; 5) зерттеу; 6) нәтиже; 7) оны қолдану туралы ұсыныс. 
Оқушының шешетін мәселелері оқу бағдарламасына ену керек. Оқушының зерттеуі ғалымның зерттеуіне ұқсас, күрделі болмау керек. Оларды әдіскер-ғалымдар жасайды.

2. Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру әдісі.
Дедуктивтік әдіс арқылы мұғалім ережелерді, формулаларды, заңдарды түсіндіріп, оны оқушы меңгереді. Аталған әдіс оқу материалын тез меңгеруге көмектесіп, абстрактылы ойлауды дамытады. Оны теориялық материалдарды оқуға, есептер шығаруда қолданған дұрыс.Эвклидтің элементарлық геометриясы дедуктивтік әдіспен оқытылады. Бірақ оқушылардың дайындығын қатаң түрде ескеру керек. Егер олар кейбір ұғымдарды, теорияларды білсе, онда мұғалім оларды жеке зат және құбылыстарды меңгерту үшін қолданады.
Дедукция әдісі арқылы оқушы өзі білетін қорытындыларды, ережелерді, ғылыми заңдарды бақылау жүргізгенде, тәжірибе жасағанда, жаттығу жазғанда қолданады. Мысалы, теңіз кемелерінің қанша тонна жүк көтеретінін білу үшін Архимед заңы қолданылады. Жазбаша жаттығу жазғанда белгілі грамматикалық ережелер қолданылады.Индуктивтік әдіс. Индукция - латын сөзі. Оқушыларды белгілі бір қорытындыларға әкелу. Алдымен оқушыларға жеке заттар, құбылыстар түсіндіріледі, фактілерден қорытындылар шығартады. Индукция әдісі дедукциямен бірге қолданылады.
Осы екі әдіс арқылы ой-тұжырымдарын жасау - оқытудың логикалық негізі болып табылады. Оқу пәнінің мазмұны, логикасы бағдарламасы индукция әдісін қолдануды талап етеді. Индукция әдісі бастауыш сыныптарда жиі қолданылады. Себебі Бұл жастағы балалар нақты жеке құбылыстарға қызығады. Олардың кейбір белгілерін анықтап, талдап, қорытындылар жасайды. Осылайша жасалған ұғымдарын сөз арқылы айтады. Осы кезден бастап дедукция әдісі қолданыла бастайды.Импрессивтік әдістер. Импрессия (латын сөзі, әсер, толғаныс, сезім) әдісі арқылы балалар мен жастар немесе ересектер шығарма және оның авторы туралы ақпарат алып, оны талдап, шығарманық негізгі идеясын айтады.Оқушы шығарманық негізгі идеяларын оның кейіпкерлерінің мінез-құлқымен, жүріс-тұрысымен салыстырады, өзінің сөзі мен ісіне ойлана қарай бастайды.
Осы әдісті әдеби шығармаларды, сахналық қойылымдарды, кинофильмдерді, сәулет өнері, саз өнері шығармаларын және адамның мінез-құлқын талдау үшін қолдануға болады. Бұл әдісің тиімділігі ең алдымен шығармаларды іріктеуге, мұғалімнің оқушыларды әсерлендіре білуіне, оқушылардың өз ойын басқалармен бөлісе алуына байланысты.Экспрессивтік әдістер. Экспрессия (латын сөзі, бейнелеу) әдісі арқылы жасалған жағдайда оқушылар нақты құндылықтар жасап, өздерін танытады. Оның жақсы мысалы оқушылардың сахналық қойылымдарда түрлі рөлдерде ойнауы, сценарий жазулары, режиссер, ұйымдастырушы болулары, қарапайым шығарманы сахнаға лайықтап қоюы.Мұғалім экспрессивтік әдіс арқылы топқа және жеке оқушыларға сурет салдырып, мүсін жасатады, қысқа метражды фильм шығартады. Оқушылар жұмысының көрмесі, тарихи оқиғаларды сахнаға лайықтап қою да экспрессивтік әдіс арқылы жасалады.
Адамдардың қарым-қатынасын әнмен айтылатын қысқа комедиялы пьеса немесе психологиялық драма түрінде көрсету оқушыны жақсы болуға тәрбиелейді.
Бала тебірене, толғана отырып рухани құндылықтарға баға береді. Бұл баға өзгермейді.
Экспрессивтік әдіс оқушылардың шығармашылық белсенділігін туғызады, фотоаппарат, ұнтаспа, радио, теледидар, ұлғайтқыш аппараттар, кинокамера, күйтабақ, бейнемагнитафондар адамдар жасап шығарған рухани мәдениетті көруге, үйренуге көмектеседі, тәрбиеленушілердің біліктілігін арттырады.

3. Ынталандыру әдісі
Қызығушылықтың үш түрі:
::    іс-әрекетке деген оң көзқарастың болуы;::    танымның баланы жақсы сезімге бөлеуі;::    іс-әрекеттің баланы ынталандыруы.
Оқыту процесінде баланың оқу іс-әрекетіне оң көзқарасын туғызу керек. Оқылып отырған материалдың оқушыны тебірентуі, қуанышқа бөлеуі, таң қалдыруы, аяушылық сезімін тудыруы сабақтың мақсатына жетуді тездетеді.
Педагог ақын М.Жұмабаев ақыл көріністері әсерленуден пайда болады, әсерленудің күшті болуы, жалғасып дамуы ұғымның дұрыс болуының кепілі деп көрсетеді. Жаңашыл мұғалім Е.Н.Ильин әдеби шығармалардың адамгершілік туралы жазған жерлерін оқушыларға талдатады. Қызықты мысалдар, тәжірибе жүргізу, бір-біріне кереғар келетін айғақтар оқушының түрлі сезімдерін туғызып, оны оқуға ынталандырады. "Тұрмыстағы физика", "Ертегілердегі физика" деген тақырыпқа мысалдар жинату да пайдалы жұмыс.
Атақты ғалымдардың және қоғам қайраткерлерінің өмірі мен қызметі туралы кештер, көркем әдебиеттен үзінділер оқу танымдық қызығушылықты арттырады.
Мұғалімнің сөйлеу мәдениеті де оқушы сезіміне әсер етеді. Оқулық тақырыптарының мазмұны - оқу іс-әрекетіне қызықтыратын негізгі құрал.Оқуға қызықтырудың өте жақсы әдісі - танымдық ойындар. Пікірсайыстар да оқушыны оқуға қызықтырады. Үлгерімі төмен оқушыларды жеткен жетістігіне қуанту да олардың оқуға ықыласын арттырады.Жауапкершілікті қалыптастыру әдістері.
Тәсілдері:::    оқушыға оқудың өзіне және қоғамға пайдасын түсіндіру;::    талап қою;::    талаптарды орындауға үйрету;::    өз міндеттерін жақсы атқаратындарды мадақтау;::    керек жағдайда жазалау әдісін қолдану;::    оқушыға кемшіліктерін айтып, оларды түзетуге көмектесу. 
Оқушыға оқудың өзіне және қоғамға пайдасын түсіндіру үшін мұғалім өндірістің дамуына ғылымның қалай әсер еткенін айтып, білімділік еңбек өнімділігін арттырып, жаңашылдыққа әкелетінін дәлелдейді.Оқушыға оқудың пайдасын түсіндіру. Жаратылыс-математика бағытын таңдаған балаларға қоғамдық ғылымдардың, қоғамдық бағыттағы пәндерді тереңдетіп оқитын оқушыларға жаратылыс-математика бағытындағы пәндердің пайдасын түсіндіру үшін өндіріске экскурсияға, мәдени орталықтарға, кітапханаларға экскурсияға апарудың, Қазақстан Республикасы Үкіметінің дарынды балаларға жасап отырған қамқорлығын, түрлі олимпиадаларға қатысудың, мамандығын растайтын құжаттардың тіршілік үшін маңызын түсіндірудің пайдасы зор.
Оқуға байланысты талаптар қою әдісі арқылы оқушыларға барлық пәндер бойынша бағалау өлшемдері, мектептің ішкі төртібі, оқушылардың құқықтары мен міндеттері түсіндіріледі. Оқушыларды оқу жұмысының алуан түрін орындауға үйрету, жаттықтыру борыш пен жауапкершілікті қалыптастырады. Үлгілі оқушылар мен мұғалімдердің де бала оқуына ықпалы зор.
Оқудағы мадақтау және жазалау әдістері.
Мадақтау түрлері:
::    баға қою;::    тапсырмалар арқылы оқушыны табысқа жеткізу;::    оқушыны тәжірибе және зертханалық жұмыстарды жүргізуге көмекші етіп алу;::    топтық тәжірибелік жұмыс кезінде оқушыға бөлімшелерді басқарту;::    үлгерім және сабаққа қатынас көрсеткіштерін шығару;::    білімнің қоғамдық байқауының қорытындылары бойынша мадақтау;::    жақсы оқитын оқушылардың үлгерімі төмен оқушыларға көмектесуі, т.б.Жазалау түрлері:::    сабақта оқушыға ауызша ескерту жасау;::    күнделікке, дәптерге "қанаттанғысыз" баға қою;::    қателерін айтып, қосымша жұмыс істеуді талап ету.
Ойын - оқыту әдісі
Оқыту мақсатында қолданылатын ойындардың түрлері көп. Ойын - қанағат алу үшін жасалатын іс-әрекет. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекетінің негізгі түрі, ал оқушылар мен ересектер ойынды сабақтан және жұмыстан қолы бос кездерінде ойнайды. Бірақ оқуда да, еңбекте де ойын элементтерін қолдануға болады. Ойын туралы көптеген теориялар бар. Солардың бірін алғаш рет жасаған Ф.Врубель. Ол ойын арқылы бала өзін-өзі көрсеткісі келеді дейді. М.Лазарус жұмыстан кейін демалу теориясын, Г.Спенсер ойын арқылы денедегі артық энергияны шығару, К.Крус тіршілік үшін күреске әзірлеу ойындарының, С.Л.Рубинштейн еңбекке дайындайтын ойындарының теорияларын жасады. Ойын туралы қазіргі көзқарастар оның көптеген қызметін анықтап отыр. Ол баланың қажеттіліктерін, қызығушылықтарын қанағаттандырып, оның өмірге бейімделуін жеңілдетеді (Д.Б.Эльконин), болмысты тануға көмектеседі. Ойын арқылы бала білім алады, тәрбиеленеді, қоғамды құрметтеуге үйренеді, ынтымақтасып жұмыс істеуге дағдыланып, ұтылуға емес, ұтуға тырысады. Оқушылар ертегілерді, аңыздарды, әдеби шығармаларды, өмірден алынған оқиғаларды сахнаға лайықтап қойып, өздері түрлі рөлдерде ойнайды.Симулятивтік ойындар кезінде оқушылар өз бетімен күрделі мәселелерді шешеді. Бұл ойындар алғаш рет әскери училищелерде кескілескен шайқастарды бейнелеу үшін қолданылған. XX ғасырдың 60 жылдарының басында көптеген елдердің білім беру ұйымдарында іскерлік ойындар қолданыла бастады.
Іскерлік ойындар арқылы бала түрлі оқиғаларға қатысып, еңбек, отбасылық, қоғамдық қатынастарға енуге әзірленеді. Енді отбасындағы өмірді түсінуге көмектесетін іскерлік ойыннан үзінділер келтірейік.Бірінші кезең "Жас отбасының бюджеті" деген жағдаят. Жоғары сынып оқушылары "отбасыларына" бөлінеді, әр отбасында жас жұбайлар мен олардың туысқандары тұрады. Эксперттер құрамына мұғалімдер, ата-аналар, жоғары сынып оқушылары енеді. Эксперттердің міндеті - ойыншыларға "тұрмысқа" керекті қаржы, құқықтық мәселелер жөнінде кеңес беру.Мысалы, бір жұп тамаққа күніне 200 теңге жұмсаймыз дейді. Ал эксперттер оған қандай тамақтың түрлерін сатып алатындығын айтуын сұрайды. Азық-түлікті сатып алған соң, ойынның екінші кезеңі басталады. Ойынға қатысушылар бір-бірімен пікір таластыра бастайды. Қалған ақшаға "әйелі" өзіне киім алғысы келеді, ал "ері" жинақтау қорына салғысы келеді."Ата-аналары" нені сатып алу жөнінде ақыл айтып, жас жұбайларға ақшалай көмек беретіндіктерін айтады. Эксперттер оларға өздерінің мүмкіндіктерінді ескердіңдер ме? Балаларыңыз сендерге неге көмектеспейді? "Масылдарды тәрбиелеу жақсылыққа әкелмейді" деген пікірлер айтады.Кейін жоғары сынып оқушыларының келісімімен ойынға ата-аналар қатысады. Бұл ойын болғанмен, ондағы жағдаят өмірде болатын жағдайға жақын. Ойында оқушылар түрлі шешімдерге келіп, әрекет жасайды. Олар үшін отбасылық экономика, отбасындағы психологиялық ахуал деген ұғымдар анық бола бастайды. Бұл мысалдан іскерлік ойында нақты жағдай көрсетілетінін білдік. Біз отбасылық өмірдің бір сәтінен үзінді келтірдік. Ойын барысында жасалған шартты үлгі өмірде болатын жағдайлар. Осылайша тарихи оқиғаларды балаларға іскерлік ойындар арқылы меңгертуге болады.
Ғалымдар зерттеуі іскерлік ойындардың оқушылардың оқу үлгеріміне жақсы әсер ететін дәлелдеп отыр. Іскерлік ойындар оқытудың тиімді, үнемді, негізгі әдістерінің бірі. Олар оқушыны ңысым жасамай оқытуға мүмкіндік береді, оқушының оқиғаны терең толғаныстармен түсінуіне себепші болады.Мұғалімдер көптеген танымдық ойындар өткізеді. Ойын түрінде болатын саяхат, электрлендірілген викториналар арқылы белгілі бір ауданның жануарлар дүниесі, ұшақ, корабльдердің түрлері оқылады.Алуан түрлі ребустар, сөзжұмбақтар, құпияхаттар, сөзтуымдар, логикалық есептер білім береді және оқушыларды ынталандырады. Математикада "Кім жылдам", "Ең үздік есепші", "Хоккей" ойындары тез санауға үйретеді. "Бағдаршам", "Дым білмес"ойындары арқылы жол жүру ережелері қайталанады. Ал "ғарышкерлер" ойыны ғылым жетістіктерімен, "Футбол", "Хоккей" ойындары еліміздің спорт шеберлерінің жетістіктерімен таныстырады. "Ағашты кім тез отырғызады" ойыны табиғатты күтіп ұстауға тәрбиелейді. Іскерлік ойындар ойнағанда бала нақты оқиғалардың куәгері болып еңбек етуге отбасылық өмірге, қоғамдық қатынастарға әзірленеді.Идеялар банкі. Бұл әдіс ой майданы деп аталады. Топтық алдына бір міндет қойылады, осы міндетті шешу үшін топ мүмкіндігінше жаңа, тың ұсыныстар айту керек. Барлық ұсыныстарды топ жинап алып, оларға баға береді. Бұл әдіс арқылы проблемалық жағдаят жасалып, оны шешу туралы ұсыныстар айтылып, ол ұсыныстар тексеріліп, бағаланады және ең жақсы ұсыныстар таңдалып алынады.
Ой майданы әдісін 1939 жылы А.Ф.Осборн бірінші рет қолданған. Ол балаларға ұнаған, себебі олар өздеріне қызықты мәселелерді шешіп отырған. Ой майданының ұзақтығы 1-2 сағатқа созылған. Бұл әдіс арқылы өткен сабақтың нәтижелі болуы мұғалімнің біліктілігіне, топтың даму деңгейіне байланысты. Топта он адам болғаны жақсы, бірақ топ мүшелерінің санын көбейтугеболады.
Бұл әдіс арқылы педагогикалық бөлімнің студенттері шағын топтарға бөлініп, мектеп оқулығынан бір тақырыпқа әзірленіп 5-20 минут сабақ береді, содан кейін сабақ талқыланады, бағаланады, оны келесіде жақсы өткізу жолдары белгіленеді. Сабақты түгел бейне жазбаға жазу оны талдауды жеңілдетеді. Бұл әдіс мұғалімдік жұмысқа дағдыландырады. Оны шет тілін оқытуда пайдалануға болады.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр. Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа нысандары мен тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша маңыз беріледі.
Алайда, оқыту әдісін таңдау - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Әр тақырып оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Соңдықтан, оқытуда әр түрлі әдістерді қолдану қажет.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатына, оқу материалының мазмұны мен көлеміне, оқушылардың дайындық дәрежесіне сәйкес, сабақтың құрылысы мен оқу әдісін ұдайы толықтырып отыруды мұғалім өзі белгілеп, өзі таңдап алады.
Оқыту әдісін таңдауға ықпал ететін шарттар:
1. Оқыту әдістерін оның мақсат-міндеттеріне, оқушылардың жас және таным әрекетінің ерекшеліктеріне сай қолдану;
2. Мектептің материалдық - техникалық негізін ескеру;
3. Мектептің орналасқан жерін ескеру. Мысалы, қала мектептерінде оқушыларды өндіріс орындарына экскурсияға, ауыл мектептерінде мектеп жанындағы учаскелерге, табиғатқа, ауылшаруашылық өндірісіне апару;4. Мұғалімнің шығармашылығы және шеберлігі. Оқытудың нәтижелі өтуіне негіз болатын сабақ мақсатының айқындығы. Себебі оқу материалын баяндауда негізгі идеясын немесе оқушылардың іс-әрекетін анықтап алмай, оқыту мақсатына жету мүмкін емес.
Дәріс 6. Информатика  пәнін  оқытуда  технологиялық  жобалау тәсілімен  оқытудың ерекшеліктері

Мазмұны:
1 Информатика пәнін  оқытуда  технологиялық жобалау тәсілінің қажеттілігі

	ХХІ ғасыр адамзаттың индустриялық кезеңнен ақпараттық кезеңге өтуімен ерекшеленеді. Осыған байланысты ақпаратты ала білу, оны өңдеу және күнделікті істе пайдалану өркениетті дамудың қажетті шарты болып табылады. Сондықтан да, оқушылардың ақпараттық қоғамдағы өмір талаптарына сай дайындауда  -  мектептерде информатика пәні үлкен роль атқарып келеді. Алайда, жаңа ақпараттық технологиялардың өте шапшаң даму қарқыны бұл пәнге деген көзқарасты түбегейлі өзгертті. Бұл пәнді оқытудағы негізгі мақсатты айқындап берді.
	Қазіргі заман талабына сай оқушылардың компьютерлік технологиямен жұмыс істеуге деген ынтасы, талпынысы, ізденісі өте жоғары. Сондықтан да, информатика сабақтарына оқушылар құлшыныспен, бір нәрсені еркін меңгерсем деген ниетпен қатынасады. Бірақ, осындай оқушылардың көпшілігінде информатика пәнінен  білімді, яғни теориялық білімді меңгермей  -  ақ, компьютермен жұмыс істеуді үйренсем, болды деген пікір қалыптасқан. Сондықтан да, оқушылардағы мұндай жалған пікірді болдырмау үшін, оқушылардың теориялық білімді меңгеріп оны компьютерде орындағанда, яғни практикада ұштастырғанда ғана, әртүрлі программалық пакеттер құра білгенде, компьютерлік технологиялардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін игергенде ғана нақты жұмыс істеуге үйреніп, компьютерде жұмыс істеу сауаттылықтарының шеберліктерінің артатынын дәлелдеу керек. Ол үшін информатика пәнін оқытуда педагогика қолданылатын әртүрлі технологиялық тәсілдердің ішінен оқушылардың білім жетілдіру, олардың компьютерлік шеберліктерін арттыруда ұтымды болатын әдіс-тәсілдерді таңдап сабақ өткізу  -  пән мұғалімдеріне жүктелер міндет болып табылады.
	Оқушылардың қандай да бір бөлігі бір тақырыптан екінші тақырыпқа  немесе бір бөлімнен екінші бөлімге өткен кезде өз білімінен де кемшілік жіберіп алады. Білімдегі мұндай кемшіліктер бірден-бірге өсе отырып, бір кездері оның әрі қарай оқуына белгілі бір мөлшерде кедергі жасайды.ка қолданылатын әртүрлі техноллі техноллогиялық , компьютерлік технологиялардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін игергенде ғана
	Бүгінгі күні мектептің алдына білім берудің және тәрбиелеудің сапасын жоғарылату, әр пәнді жоғары ғылыми дәрежеде оқыту талаптары қойылған. Осыған байланысты оқытылатын материалдар тізбесін және көлемін нақтылау, оқулықтар мен бағдарламаларындағы артық жүктемелерді алу, негізгі ұғымдарды және оқу пәндеріндегі жетекші идеяларды нақтылы сипаттауды қамтамасыз ету қажеттігі туып отыр. 
          Информатикадан білім беруді жетілдірудегі ең негізгі бағыттардың бірі  -  мектептерді жаңа компьютерлік технологиямен қамтамасыз ету жұмыстарын іске асыру. Бұл жоғарда айтылған мәселелерді түбегейлі шешіп тастамағанымен де, мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы жүйесінің, олардың іс әрекетінің мазмұнын өзгертуге, компьютерді қолдануды меңгеруде оқушылардың сауаттылығы мен шеберлігін дамытуға әсер  етеді.
          Сонымен, жоғарғы мектепте информатиканы оқытуда студенттердің білімін жетілдіру проблемасын шешу үшін, ең алдымен мұғалімнің іскерлік дайындығы, оқу процесінде шығармашылықпен ізденуі, педагогикадағы жаңалықтарды, әр түрлі әдіс  -  тәсілдерді қолдану керек екені белгілі болды.
          Информатика пәнін оқытуда да жаңа идеялар, жаңа педагогикалық технологияларды қолдану керек-ақ. Студенттердің жан-жақты дамуына жағдай жасап, жеке тұлғаны дамытуда жаңашыл әдіс- тәсілдерді қолдану  -  студенттердің ойлау қабілетін арттырып, шығармашыық қабілетін дамытып, оқу материалын толық игеріп, қазіргі ақпараттық заманда оқушылардың компьютермен жұмыс істеуде сауаттылығы мен шеберлігін арттырады. 
          Сондықтан да осы баяндамада В. М. Монаховтың  <<Технологиялық жобалау тәсілімен оқыту>> технологиясымен оқытудың тиімділігі мен ерекшелігі сөз болмақ.   
                                       
1 Информатика пәнін  оқытуда  технологиялық жобалау тәсілінің қажеттілігі
       Білім берудегі жаңа технология  АҚШ- та 1940 жылдары пайда болды. Алғашқы кезде жаңа технология құрал  -  жабдықтарды оқу-тәрбие процесінде пайдалану мағынасында қолданылып жүрді. Қазіргі кезде <<педагогикалық технология>> деп- практикада іске асырылатын педагогикалық жүйенің жобасын айтады. Қазір дүние жүзінде оқытудың тиімді жолдарымен жаңа әдіс  -  тәсілдерін іздестіру жүріп жатыр. Солардың бірі  -  академик В. М. Монахов құрған педагогикалық технологияның келген пәнге оңай қолдануға болатындығынан және бұл технологияны қолданғанда мемлекеттік стандарт талаптары ғана шешіліп қоймай, деңгейлік оқыту проблемасы да толықтай шешілетіндігінен  -  бұл технологияны оқу процесінде қолдану қажеттілігі айқындалады. 
	Бұл технология бойынша оқытушы  -  мұғалім өзі сабақ беріп жүрген пән  мазмұнын анықтап, оқушылардың міндетті түрде білу керек материалдарын сұрақтар түрінде жазып, шағын мақсаттарды анықтайды. Мазмұнына байланысты осы шағын мақсаттарды топтастырып <<технологиялық картаға>> (ТК) орналастырады. Технологиялық карта дегеніміз  -  болашақ оқу процесінің жобасы.
	Технологиялық карта мұғалімнің бүкіл оқу жылында пайдаланылатын әдістемелерді жоспарлауына көмектеседі. Технологиялық жобалаудың негізгі нысаны  -  оқу тақырыптары. Тақырыптың көлемі әр пәнде әр түрлі: ең азы 2-3  сағат,   6-8 сағат, ең көбі 20-22 сағат болуы мүмкін.
	Мұғалім оқыту мақсаттарын белгілеуге қатысады. Бір тақырыпқа екіден беске дейін шағын мақсаттарды мынадай түрде белгілейді: <<... білу>>, <<... үйрену>>, <<... түсіну>>, <<... түсінік алу>>.
	Әрбір тақырып бойынша оқу процесінің жобасы  -  технологиялық карта мен сабақтың ақпараттық карталарының жиынтығынан тұрады. Сабақты өткізу мәселесі сабақтың ақпараттық картасына (САК) жобаланады. Онда сабақтың мазмұны, оны өткізу тәсілдері және оқушы мен мұғалім әрекеті толығынан жазылады. Дұрыс жобаланған технологиялық картада міндетті түрде төмендегідей бес компонент болады:
1. Мақсат қою.
2. Болжам (мақсат қою мен болжам өзара байланыста)
3. Үй тапсырмасын мөлшерлеу.
4. Оқу процесінің логикалық құрылымы (жобалаудың негізгі нәтижесі)
5. Түзету (екі түрлі бағытталған: біреуі  -  оқушы біліміне, екіншісі  -  жобаны жақсартуға). 
                    Технологиялық  карта
                   4.    Логикалық  құрылым
                           1.  Мақсат  қою
                               2.  Болжау
            3. Кемшілік  пен  қатені  түзету
             3.   Үй  тапсырмасын  мөлшерлеу
1. Мақсат қою. Мұғалім тараудың, тақырыптың көлемінде оқу процесінің шағын мақсаттарын анықтайды. Бұл бөлімнің орындалу нәтижесі  -  оқу тақырыбының шағын мақсаттарын құру болып табылады. 
2. Болжау. Студенттер білімін болжау дегеніміз  -  деңгейлік оқытуға бағытталып құрылған өзіндік жұмыс. Әрбір шағын мақсатқа сәйкес болжау жұмысы болады және ол шағын мақсаттың орындалуын анықтайды. 
3. Оқушылардың сабақтан тыс өз бетімен орындайтын жұмыстары. Деңгейлік мөлшерде сараланып жазылған тапсырмалар жиынтығы. Мұнда оқушыға оқудың міндетті деңгейін (стандарт), жоғары (4 және 5) деңгейін орындауға жеткілікті мөлшерде тапсырмалар беріледі. 
4. Логикалық құрылым. Шағын мақсаттың мазмұны мен саны оқушылардың даму аймағын және уақыт бойынша әр аймақтың ұзақтығын анықтайды. Әр аймақ өздік жұмысты (болжау) орындаумен аяқталады.
5. Түзету. Мұнда негізгі үш жағдайды басшылыққа алу керек: қарастырылып отырған сұрақтағы мүмкін болатын қиындықтар, оқушылардың көп жіберетін қателіктері, оқушыны оқу стандарты талабының деңгейіне көтерудің педагогикаға тән шараларының жүйесі.
	Оқу процесін педагогикалық технология тәсілі негізінде жобалау жекелеме тараулардың технологиялық карталарынан құралады. 
	Технологиялық картаның құрамды бөліктерін және олардың атқаратын қызметтерін қарастырайық.
	1. Технологияның негізі жоғарыда айтып өткеніміздей мақсат қоюдан басталады, яғни тақырыпқа байланысты шағын мақсаттарды анықтау. 
	Мақсатты нақты және анық көре білу, яғни тақырыптың негізгі сұрағын анықтай білу мұғалімнің әдістемелік шеберлігін көрсетеді. 
	Қойылатын мақсат мұғалімге және оқушыға ұғынықты түрде ықшам әрі түсінікті болуы қажет. Қойылған мақсат бойынша мұғалім болашақ оқу процесін шағын мақсаттар түрінде көруі керек, ал оқушы үшін оның білім мен біліктілігіне қойылатын талаптар жүйелі түрде берілуі керек. 
	2.  Берілген тақырыпты мақсаттарға бөліп алғаннан кейінгі жұмыс, осы қойылған мақсаттарға байланысты оқушылар білімін болжау жұмысын құру.
	Жоғарыда аталып өткен бес компонентті құрайтын технологиялық картаны құрып, соған сәйкесті сабақтың ақпараттық картасын жасау арқылы информатика пәнін оқытудың қажеттігі мынада: 
* Мақсат нақты, анық болып, оқушының білімі мен билігіне қойылатын талаптар жүйелі түрде беріледі. 
* Студенттер білімін болжауда оқушыны жеке тұлға ретінде қарап, өз деңгейіне сәйкес тапсырмалар мөлшерін таңдауға мүмкіндік болады.
* Сыныптан тыс орындайтын тапсырмалар да оқушылардың деңгейіне сәйкес, яғни әрбір мақсатқа сәйкес тапсырмалар жиынтығы үйге беріледі. Үй тапсырмасының қай деңгейін орындау керек екенін оқушы өзі біледі. Себебі, әрбір оқушы өз деңгейін біліп отырады. Және келесі деңгейге жетуге ұмтылады.
* Оқу процесінің логикалық құрылымына оқушылардың ойлау қабілетін, есте сақтау, сөйлеу мәнерін, ынтасын дамыту енгізіледі.
*  Түзету бөлігінде сынақтан өтпеген, білім дәрежесі мемлекеттік стандарт деңгейінен төмен оқушыларға арналады. 
    	Сонымен,  информатика пәнін технологиялық жобалау тәсілмен оқытудағы негізгі мақсатым -  оқушылардың  оқу материалын толық игеруіне, оқушының жеке шығармашылық қабілетін арттыруға, қазіргі ақпараттық қоғамдық өмірге дайындау, яғни компьютерлік сауаттылығын, компьютерлік технологияны өзіндік даму құралы ретінде пайдалана білуге, ақыл  -  ойы, ойлау қабілеті дамыған саналы азамат тәрбиелеу болып табылады. 
	Информатика пәнін оқытудың негізгі мақсаттары жалпы білім беру, тәрбиелік, дамытушылық және практикалық болып бөлінеді. Осы мақсаттарға сәйкес негізгі мынадай екі талапты атап көрсетуге болады:
* оқушыларға ақпаратты өңдеу, беру және қолдану процестері туралы білімдерді меңгерту;
* оқушылардың оқу процесінде компьютерлік технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде, сонымен бірге кәсіптік қызметтерге пайдалану дағдыларын қалыптастыру.
Оқу процесінің жобасын жүзеге асыру барысындағы оқушылардың ұйымдасқан түрдегі әрекеттері  оқыту технологиясының маңызды кезеңдерінің бірі болып табылады.
1.  Студенттердің тақырыпты, тарауды оқу жобасымен таныстыру. Бұл жұмыс кабинетіндегі хабарлар тақтасына қарастырылатын тараудың шағын  мақсаттарының мазмұны, болжау жұмысының жүргізілетін уақыты анықталған технологиялық картасын іліп қою арқылы жүзеге асады. 
     Осы хабарлар арқылы оқушы өзінің алдағы  жұмыс әрекеттерін жоспарлап, тексеру жұмысына алдын  -  ала дайындалып жүреді. Мұндай жұмыс оқушының оқу процесіндегі белсенділігін қалыптастырады  және оқуға ынтасына оң әсер етеді. 
2. Технологиялық  карта арқылы оқушы берілген шағын мақсат бойынша түзетуден кейінгі бақылау жұмысы қашан болатынын біледі. Мұның әдеттегі әдістемеден айырмашылығы, оқушыға өз білімін алғашқы деңгейге қарағанда жоғары деңгейде тексеріп көруге мүмкіндік бере отырып, оның дайындық әрекетін жандандыра түсетіндігінде. 
3. Оқытушы, технологиялық картада түзету бөлігі арқылы тақырыптағы кездесетін қиындықтарды жоюға бағытталған жұмыстар жүргізеді. Түзету студенттердің жас ерекшеліктерін ескере отырып жасалады. Түзету бөлігінде жазудың негізсіз болмауы және кеңестердің нақты болуы шарт. Мысалы, <<Компьютердің арифметикалық негіздері>> тарауындағы <<Бөлім бойынша алған білімдерін жинақтап, қорытындылау>> мақсатына студенттер үшін жазылған << түзету>> кеңестері: 
* Ондық сандарды бір жүйеге келтіруде қате жіберілген. 
* Екілік сандарға амалдар қолдануда қателер жіберген. 
Бақылау жұмыстарын берілген кеңестерге қарай отырып орындаған оқушылар өз жұмыстарының қаншалықты дұрыс екенін бақылап отырады. Ал, олардың тақырып бойынша алған білімдерінің  деңгейін бақылап отыру үшін технологиядағы  әрбір шағын мақсатқа << болжау>> материалдары дайындалған.
	Технологиялық тәсіл негізінде жобалаудың келесі кезеңі, жобаның негізгі ойын жүзеге асыратын  -  сабақтың ақпараттық картасын (САК)  дайындау. Сабақтың ақпараттық картасы  -  технологиялық картадағы көрсетілген шағын мақсаттарды, ондағы сағат санына байланысты жіктеп жазуға арналған. Сабақтың ақпараттық картасында оқу материалдарының толық мазмұны сабақтың мақсаты мен міндеттері мұғаліммен оқушы арасындағы қарым  -  қатынас нәтежесі, оқыту құралдарын қолдану кезеңдері қарастырылады. Сонымен қатар, сабақтың ақпараттық картасы  -  мұғалімге әістемелік құрал болып табылады және оның саны тақырыпқа берілген сағат санына байланысты болады.

Білім берудің алғы шарттарының бірі  -  
* студенттердің ойлау,
* есте сақтау
* ғылым мен техниканың жетістіктерінпайдалану,
* өз білімін бағалау,
* өз бетімен білімін көтеру дағдыларын қалыптастыру болса, осы мақсатқа жетуде білім беуде  -  жаңа технология әдіс  -  тәсілдерін қолдана отырып оқушылардың жан-жақты дамуына жағдай туғыза білу керек деп ойлаймын.
          Қазіргі ақпараттық қоғамда информатика пәнін оқытуды дамыту, яғни информатика пәні бойынша студенттердің білім деңгейін мемлекеттік стандарт деңгейінен жоғары деңгейге жеткізу жұмыстануды қажет етеді.
          Міне, осындай жайларды айта келе, информатика пәнін оқытуда сабақты жаңа технология әдістерін қолдана отырып, тартымды өткізе білгенде, тиімді ұйыдастыра білгенде ғана осындай қиындықтарды жеңуге болады және студенттердің білім сапасының артатыны сөзсіз екендігі айқындалды.
Дәріс 7. ЖОО-дағы белсенді оқыту әдістері 

Мазмұны:
1 Белсенді оқыту әдістерінің классификациясы (жіктелуі)
2 ЖОО-да белсенді әдістерді қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары

Қазіргі уақытта оқу процесi тұрақты жетiлдiруді талап етедi, өйткенi әлеуметтiк құндылықтар мен артықшылықтар ауысып тұрады: тұлғаның рухани байлығының дамуына,  адамның тұрақты өсiп келе жатқан қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға жауап беретін өндiрiстiң мұндай деңгейiне жету  ғылыми-техникалық iлгерiлеу жатады. 
Сондықтан ЖОО-да білім берудің тактикасы мен стратегиясын өзгерту арқылы қазiргi кезде мамандарды әзiрлеуді талап етеді. Кез келген бiлiм беретiн мекеменiң түлегiнiң басты ерекшілігі оның құзырлылығы және жинақтылығы болып табылады. Осыған байланысты оқу тәртiптерiн зерттеуде студенттiң өзiнің танымдық белсендiлiгiне  толық бағынышты тиімділік, таным процесіне сүйенеді. 
Белсендi оқыту әдiстердi әзiрлеу және оларды қолданысқа енгізу, әр түрлi ғылыми жағынан және көптеген педагогтар мен психологтардың зерттеулерімен ұсынылған, бірақ, гуманитарлық бағыттағы ЖОО-да белсендi оқыту әдiстерін қолдану жеткiлiксiз зерттелген. Сол себепті осы тақырыптың өзектiлiгi маманды белсендi әдiстермен оқыту.
                                       
1 Белсенді оқыту әдістерінің классификациясы (жіктелуі)

Белсендi оқыту әдiстер дұрыс бағытта қолданса бiр мезгiлде үш оқу-ұйымдастырудың есептерiн шешуге мүмкiндiк бередi:
1) оқытушының әсерімен оқыту процесiн басқарушыға бағындыру;
2) дайындықпен және дайындықсыз келген студенттерді оқу жұмысында белсендi қатысуын қамтамасыз ету;
3) оқу материалын меңгеру процесiне үздiксiз бақылау орнату.
Белсенді оқыту әдістерінің классификациясын талдауына Ю.С. Арутюнов, М.М. Бирштейн, Н.В. Бурков, А.А. Вербицкий, С.Р. Гидрович, Р.Ф. Жуков, В.М. Ефимов, Л.Н. Иваненко, В.Ф. Комаров, А.Л. Лившиц, В.И. Маршев, Ю.М. Порховник, В.И. Рыбальский, Т.П. Тимофеевский және т.б. өз үлестерін қосты.
А.М Смолкин ұсынған ЖОО-на арналған белсенді оқыту әдістерінің классификациясын қарастырайық. Ол белсендi оқытудың имитациялық әдiстерiн ерекшелейді, яғни оқу-таңымдық қызметі кәсіби қызметтің имитациясынан құрастырылған сабақ беру түрлері. Қалғаны дәріс сабақтарында таным қызметін белсендіру тәсілдері, имитациялық емес болып келеді
Имитациялық әдістері ойын және ойын емес деп бөлінеді. Ойын тәсілдеріне іскерлік ойындарды,  жобалау ойынының өткізу және т.с.с, ал ойын емес тәсілдеріне белгілі бір жағдайларды талдау, жағдаяттық мәселелрді шешу және басқасы жатады. [12]
Сызба түрінде былай көрсетуге болады:

Оқытудың белсенді әдістері

Имитациялық емес
Имитациялық 


Ойын түрінде
Ойын емес түрінде

Проблемалық дәріс, екі жақты дәріс, алдын ала анықталған қателерді талдау дәрісі, пресс-конференция дәрісі;
Эвристикалық әңгіме;
Іздестіру зертханалық дентасы;
Оқу пікір сайысы;
Әдебиетпен өздік жұмыс;
семинарлар;
дискуссиялар
Іскерлік ойын;
Педагогикалық жағдаяттар;
Педагогикалық есептер;
Әр түрлі қызметтерден пайда болған жағдайлар 
Ұйымдық ойлау белсенділігі;
ТРИЗ жұмысы;


Белсенді оқыту әдістері оқу үрдісінің әр түрлі кезеңдерінде қолдануға болады:
1 кезең  -  білімді алғашқы меңгеру. Бұл проблемалық дәрiс, эвристикалық әңгiме, оқу пiкiрсайысы және т. б. бола алады. 
2 кезең - бiлiмдi бақылау (бекiту), ұйымдық ойлау белсенділігі, тест тапсырмалары және т.б. сияқты әдістер болады.
3 кезең  -  шығармашылық қабілет негізінде ойын және ойын емес әдiстерді, түрлендірілген оқытуды қолдануға мүмкіндік болатын, кәсiби шеберлік, дағдыларды қалыптастыру. 
Енді әдіс, оқыту формасы (түрі), оқыту, оқушылардың белсенділігі және оқытудың белсенді әдістері ұғымдарына тоқтала кетсек.
Әдіс  -  бұл оқытудың көзделген мақсатына жету үшін оқыту формасы және тәсiлдерінің біріктірілуі. 
Оқыту формасы - Оқыту формасы  -  белгілі бір тәртіп пен жүйеде жүзеге асырылатын оқытушы мен білім алушының бірлескен іс-әрекетінің сыртқы сипаты. Оқыту формасы күндізгі, сырттай, кешкілік, студенттердің өздік жұмысы (оқытушы бақылауымен және бақылауынсыз), индивидуальді, фронтальді және т.б. деп бөлінеді.
Оқыту  -  арнайы ұйымдастырылған, мақсатты бағытталған үдеріс, оның жүргізілу барысында білім алушылар белгілі бір көлемде білім, іскерлік пен дағдылар жүйесін игеріп, табиғи қабілеттері дамиды, әлеуметтік және тұлғалық мәнге ие қасиеттердің қалыптасуы жүзеге асады.
Оқушылар белсенділігі - оқушылардың практикалық іс-әрекеті кезіндегі интеллектуалдық мүмкіндіктерін дамыту, танымдық іс-әрекетін белсендендіру, ақыл-ойы мен икемділігінің, білімінің даму деңгейі оқыту барысында артуы.
Танымдық белсенділік  -  бұл  өз ойын жетілдіру, мәселені шешу жолдарын табу, өздігінен білім алуға құштарлық, өзінің және басқа адамдардың пікірлерін салыстыру жолдарын қалыптастыру 
Оқытудың белсенді әдістері  -  оқу материалын меңгеру үдерісіндегі студенттердің танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері.
А.М.Смолкин келесі анықтама береді:
Белсенді оқыту әдістері  -  бұл студенттердің оқу-танымдық белсенділігін арттыру тәсілдері, материалды меңгеру кезінде белсенді ойлау және практикалық белсенділікті ояту үшін, оқытушының белсенді қатысуы жеткіліксіз, сонымен қатар студенттерде сабаққа белсене қатысуы керек.
Бұл әдіс тек студенттердің оқу материалын меңгеріп қоюында ғана емес, студенттердің танымдық іс-әрекетке деген қатынасын қалыптастыруда болып табылады. Сол үшін практикада оқытудың белсенді әдістері кеңінен қолданылады.

2 ЖОО-да белсенді әдістерді қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары

Белсенді әдістерді қолдану арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары имитациялық және имитациялық емес болып бөлінеді. Имитациялыұ емес әдістерді қарастырайық: дәрістер, семинарлар, дискуссиялар, ұжымдық ойлау белсенділігі.
Дәрістер  -  дәстүрлі емес формасын өткізу
Проблемалық дәріс сұрақтардан басталады, баяндау барысында мәселені шешу үшін. Проблемалық дәріс арқылы үш негізгі дидактикалық мақсаттарды жетілдіруді қамтамасыз етеді:
1. студенттердің теориялық білімді меңгеру;
2. теориялық ойлауды дамыту;
3. болашақ маманның кәсіби мотивациясына және оқу пәнінің мазмұнына танымдық қызуғышылықты қалыптастыру.[2]
Визуалдау-дәрісі. Дәрістің мұндай түрі көрнекілік принциптерін жаңа қолданысқа енгізуінен шыққан. Бұл принциптердін мазмұны психолого-педагогикалық ғылымдардың, оқытудың белсенді әдістері мен формаларының мәліметтеріне сүйене отырып өзгереді. Дәріс - визуализация студенттерді ауызша және жазбаша ақпаратты визуалды формаға түрлендіруге үйретеді
Жұптасқан дәріс әдісі  -  бұл өн бойына оқу материалын репродуктивтік, проблемалық, интеграциялық және диалогтік баяндау элементтерін жинақтаған оқыту тәсілі. Репродуктивтік элементі ғылыми тұрғыдан дәлелденген, қосымша түсіндіруді қажет етпейтін оқу материалын баяндаудан тұрады. Проблемалық элемент проблемалық жағдаятты қою, талдау, болжаулар жасау, оны растау не теріске шығару, проблеманы шешу жолдарын іздестіруден құралады. Интеграциялық элемент бір проблема төңірегінде әр түрлі ғылыми амалдарды қарастырады. Диалогтік элемент оқытушы мен студент арасындағы пікір алмасу арқылы көрініс табады.

Алдын-ала жоспарланған қателермен берілген дәріс. Оқу материалының мазмұнына алдын-ала қателер енгізіледі (фактілік, әдістемелік, мінез-құлықтық т.с.с.) студенттер міндеті дәріс барысында өздері байқаған қателерді белгілеп алып, дәріс соңында атап көрсету. Тақырыпты немесе бөлімді оқып біткен соң, студенттерде негізгі ұғымдар мен түсініктері қалыптасқан уақытта өткізіледі. Келесі сабақтарда материалды меңгерудегі қиындықтар диагностикасы жүргізіледі 
Пресс-конференция дәрісі. Курстың белгілі бір тақырыбына студенттер сұрақтар құрастырып, оқытушыға береді. Лектор жинақтаған сұрақтарды мазмұнына байланысты топтастыра отырып, дәріс оқиды. Материалды беру тек сұрақтарға жауап беруден тұрмайды, өзара байланысқан тақырыпты ашатын толық дәріс үлгісінде болады. Дәріс соңында оқытушы студенттер білімінің көрінісі ретінде сұрақтарды бағалайды
Әңгіме-дәрісі. Бұл дәріс оқытушының аудиториямен тікелей қатынас жасауды көздейді. Әңгіме-дәрістің артықшылығы мынада, студенттердің ерекшеліктерін ескере отырып материалдың мазмұны мен шапшаңдығын анықтайды, студенттерді маңызды мәселелерге көңіл аударуға септігін тигізеді.
Пікірталас дәрісі. Оқу материалының дау тудыратын тақырыбын қарастыруға, талдауға бағытталған және білім алушылардың әр түрлі ұстанымдарын бір арнаға тоғыстыратын оқыту тәсілі. Бұл дәрісте проблемалық жағдаяттар, пікірталастың туындауына теорияны қорытулар мен ережелер, қағидалар, теорияны практикамен алмастыру, ғылым мәселелерін талқыға салу, проблеманың бүгінгі таңдағы көрінісі себеп бола алады. 
<<Дөңгелек үстел>> әдісі. Әдістің ерекшелігі тақырыптық пікірталас пен топтық кеңес арасындағы үйлесімділік туғызып, <<дөңгелек үстел>> ұйымдастыру, яғни, <<көзбе-көз>> пікір алмасу. Қатысушылар бір-біріне қарама-қарсы қарап отырады, ал оқытушы да осы топтың тең дәрежелі мүшесіндей үстелден орын алады. Бұл әдісті өзекті деп саналатын және әр түрлі көзқарас тудыратын тақырыптар бойынша семинар және дисскусия сабақтарында қолдануға болады. Соларға тоқтала кетсек:
Ұжымдық ойлау белсенділігі. Бұл әдістің негізі диалогтік қарым-қатынаста тұр, бір студент өз ойын айтады, басқа студент оны қолдайды не қарама қайшылығын айтады. Мұндай форма студенттерді басқа студенттердің баяндамасын құлақ салып тыңдауға, талдау қабілеттіліктерін қалыптастыруға, салыстыруға, бастапқысын бөліп көрсетуге, дәлелдеуге, нәтижені қорытуға үйретеді. 
<<Іскерлік ойындар>> әдісі  -  оқу-кәсіби міндеттердің ережелер бойынша ойын формасында шешілетін оқыту тәсілі. Білім алушылар кәсіби іс-әрекеттің үзінділерінен көрініс қоя отырып, түрлі рөлдер мен кәсіби іс-әрекет түрлерін орындайды.
1932 жылы Ленинградта М.М. Бирштейн алғаш рет оқытуда бұл әдісті қолданған. Ойын әдістеріне үлес қосқандар: В.Н. Буркова, В.М. Ефимова, В.Ф. Комарова, Р.Ф. Жукова, В.Я. Платова, А.П. Хачатурян және т.б. 
1991 жылы әлемде 2000 аса іскерлік ойындар қолданған, оның ішіндегі 1200 аса СССР және АҚШ-та қолдныста болған.
Қазіргі уақытта іскерлік ойынның үш салада қолдануын ажыратуға болады:
1. Оқу ортасында: оқыту әдісі оқыту бағдарламасында квалификацияны арттыру үшін қолданылады.
2. Зерттеу ортасында: шешім қабылдауды, ұйымдық құрылымдарға тиімді баға беруді зерттеу мақсатында болашақ мамандырылған қызметті түрлендіру үшін қолданылады.
3. Жүйелі-практикалық ортада: бiлiм жүйесiнiң әр түрлi элементтерiн әзiрлеу үшiн, нақты жүйелердiң элементтерiн талдау үшiн ойын әдiс пайдаланады. 
Оқу процессәнде іскерлік ойын әдісін пайдаланбас бұрын, имитациялық жаттығулардан бастаған дұрыс. Олар тапсырманың шешілуінің шағын көлемімен және шектеулермен ерекшеленеді.
Имитациялық жаттығулар оқыту ойындарына ұқсас болып келеді. Олардың мақсаты - шығармашылық жағдайда студенттерге  қандай да бір дағдыны бекiтiп,  маңызды ұғым, категория, заң айрықша көңіл бөлуге мүмкiндiк береді. Шартта қарама-қайшылық болу керек, яғни имитациялық жаттығуларда проблемалық элементтер бар. 
Сонымен, студенттің танымдық белсенділігін арттыру үшін оқытушыға алуан түрдегі әдістер ұсынылады. Біз тек олардың кейбір бөлігін қарастырдық. 


Дәріс 8. Инновациялық педагогикалық технологиялар: анықтамасы, сипаттамасы, түрлері
 
Ғылым адам баласы ой-санасының, дүние танымының өсуіне байланысты бірте-бірте дамып, қалыптасады. Ғылымның алуан түрі бар. Соның бірі  -  оқытудың жаңа технологиялары ғылымы. Оқытудың жаңа технологиялары ғылымның бір саласы ретінде педагогика ғылымының құрамына енеді. Оқытудың жаңа технологиялары - тарихи жағынан дамыған, жетілген, теориялық негізі қалыптасқан, белгілі бір ғылыми жүйеге келген ғылым. <<Жаңа оқыту технологиялары>> пәнініңзерттейтін обьектісі, мақсаты, зерттеу әдістері қалыптасқан жүйесі бар. Оқытудың жаңа технологиялары, ең алдымен, оқу үдерісін қалай басқаруға болады, соңғы мақсатты нәтижеге қалай жетуге болады, нені үйрету керек, қандай тиімді әдіс-тәсілдер арқылы үйретуге болады деген мәселелерді қарастырады.
Сондай-ақ оқытудың жаңа технологиялары  -  тиімді әдіс-тәсілдер мен амалдарды, оқушыға білім берудің, оны меңгертудің жолдарын үйрететін ғылым. Мұғалім теориялық білім беру арқылы оқушының өзін қоршаған ортаға көзқарасын қалыптастырады, Отанына шын берілген нағыз патриот, азамат етіп тәрбиелейді. Ондай дағды мен білім, тәрбие беру жаңа технологиялар арқылы оқыту кезінде іске аспақ. Сонымен бірге технология мұғалімді педагогиканың қыр-сырымен жете таныстырып қана қоймайды, пәнді тиімді оқыта отырып, өзінің мамандығын құрметтеуге тәрбиелейді. Яғни, ғылыми дәлелденген, мектеп тәжірибесінен сыналған ең тиімді оқытудың әдістері мен тәсілдерін оқыту барысында пайдалануға мүмкіншілік жасайды. Сайып келгенде, технология мұғалімнің творчестволық тұрғыдан жұмыс істеуіне бағыт берумен бірге, сабақ берудің тиімді әдіс-тәсілдерін меңгеруге көмектеседі.
Оқытудың жоғары әсерлі технологияларын енгізу арқылы оқу материалын меңгерту нәтижесін арттырып қана қоймай, тіл үйренушінің тұлғалық дамуын да қамтамасыз етуге болады. Отандық және шетелдік ғылыми әдебиеттерге талдау жасай келе, педагогикалық технология мәселесі ХХ ғасырда көптеген дискуссиялар мен ғылыми тартыстар тудырғанын байқауға болады. Ұлы ғалымдардың оқу үдерісін технологизациялау мәселесіне тоқталмай өткені кемде-кем. Қазіргі кезде <<педагогикалық технология>> ұғымы  педагогикалық лексиконға мықтап еніп, оқыту теориясына кеңінен тарады.  Білім беру саласында ақпараттық-коммуникациялық, интерактивті технологияларды қолдану оны жаңаша технологиялық сатыға көтеруге мүмкіндік тудырып отыр. 
Ғылыми әдебиеттерде <<педагогикалық технология>> терминін түсіну мен қолдануда бірізділіктің жоқтығы байқалады. Аталған мәселеге қатысты анықтамаларды жинақтар болсақ, педагогикалық технология дегеніміз  -  алдыға қойған мақсатқа жету үшін, таңдап алынған форма, әдіс, оқу тәсілдерінің тиімділігін және ағымдық нәтижелерді тексеру мен бағалау үшін оқу үдерісін басқарудың әдістері мен құралдарының жүйесі. Технология  -  оқытудың жоспарланған нәтижесін бағдарлау; оқыту модельдерінің жиынтығы; берілген нақты шарттарда тиімді модельді таңдап алудың өлшемдерінен тұратын кешен.
<<Педагогикалық технология  -  оқыту, тәрбиелеу және дамыту шарттарының міндетті жиынтығын тудырушы, білім берудің біртұтас концептуалды негізі, мақсаттары мен міндеттері төңірегінде біріккен оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың өзара байланыстағы тәсілдері, формалары мен әдістерінің жүйесі>>.
Педагогикалық технологияның құрылымын Г.К.Селевко былай түсіндіреді:
А) Концептуалды негіз;
Б) оқытудың мазмұндық бөлігі:
- оқытудың жалпы және нақты мақсаттары;
- оқу материалының мазмұны;
В) Үдерістік бөлімі  -  технологиялық үдеріс:
- оқу үдерісін ұйымдастыру;
- оқушылардың оқу әрекетінің әдістері мен түрлері;
- оқытушы жұмысының әдістері мен түрлері;
- оқытушының материалды меңгерту үдерісін басқару әрекеті;
- оқу үдерісінің диагностикасы.
Кез келген технологияны оқу үдерісіне енгізуде міндетті түрде орындалуға тиісті басым шарттар болады. Қазақ тілін оқытуға қатысты шарттарға тоқталатын болсақ:
Біріншіден, оқу үдерісіне енгізілетін технологияның теориялық және әдістемелік негіздерінің қалануы, аталмыш технологияны жан-жақты зерттеген ғылыми-әдістемелік еңбектердің болуы шарт.
Екіншіден, сол технологияны сабақ және сабақтан тыс уақытта жүзеге асыруға толық мүмкіндік тудыра алатын, Оқушылардың өз бетімен жұмыс істеуіне ыңғайлы, заманауи талаптарға жауап беретін ақпараттық-коммуникациялық техникалармен жабдықталған зертханалар мен оқу-тренинг залдарының болуы аса маңызды.
Үшіншіден, сол технологияға бейімделіп жазылған оқу-әдістемелік кешендердің: тұжырымдама, стандарт, типтік бағдарлама, оқулық, оқу құралдары, оқу әдістемелік және көрнекілік құрал-жабдықтардың, электронды білім ресурстарының жеткілікті болуы;
Төртіншіден, және аса маңыздысы, қолданылатын технологияның биік шеберлік шыңын толық меңгерген, технологиямен жан-жақты қаруланған оқытушының болуы.
Жаңа оқыту технологияларына тән басты екі түрлі ерекшелік бар:
1) жаңа педагогикалық технологиялар тіл үйренушінің тілдік тұлғасын дамытуды басты міндет етіп, олардың оқу уәждемесі мен құзыреттілік деңгейіне байланысты өз бетімен білім алуына интерактивті әдістер арқылы дағдыландырады;
2) дәстүрлі сабақтардағыдай тіл үйренуші  -  білімді оқытушыдан қабылдаушы объект емес, өз бетімен білім ала алатын, өзін-өзі дамытуға мүмкіндігі бар субъект деп қарап, оқу үдерісін соған лайықтап ұйымдастыруға бет алады.
Жаңа педагогикалық технологияның дәстүрлі әдістемеден басты айырмашылығы - оның оқыту объектісін меңгертуде педагогикалық үдерістің тұтастығын көздеуі. Қазіргі уақыттағы жаңа оқыту технологияларының, жаңаша білім беру үдерістерінің аса қарқынды дамуы дидактикадағы оқыту мазмұны деген компоненттің дұрыс шешілуіне көп байланысты.
Оқыту технологиялары бір-бірімен тығыз байланыста болуы, жүйелі мақсатқа жетуді көздеуі керек. Әр технологияның өзіндік ерекшелігі болады. Егер проблемалық технологиялардың міндеттері мен диалогтық формалары эвристикалық тәсілдер арқылы жүзеге асса, ақпараттық технологияларда танымдық-логикалық тәсілдер басты орын алады. Ал түсіндірмелі көрнекілік технологиялар оқыту технологиясына жатады, оның негізгі сипаты тыңдаушыларға ғылыми факторлар мен заңдылықтарды үйрету болып табылады.
Педагогикалық технологиялар тек ақпарат беру ғана емес, құбылысты түсіндіру, дәлелдеу және логикалық қорытынды жасауға негізделеді. Технологияларды педагогикалық тұрғыдан құрастыру төмендегі шарттар негізінде жүзеге асады:
 -        Ақпараттың логикалық құрылымының оқу мазмұнына сай болуы;
 -        Ақпарат көлемі мен оны ұсынудың дидактикалық бірліктерінің өзара сәйкестігі;
 -        Таным үдерісінің жоғары өнімді деңгейде болуы;
 -        Оқытудың жеделдете жүргізілуі;
 -        Дамытушылықтың тиімді жүзеге асуы;
 -        Технологияның бейімділігі;
 -        Оқытушы - тіл үйренуші жұмысының синхрониясы;
 -        Ақыл-ой және дене күшіне түсетін жүктеме мөлшерінің сәйкестілігі.
Педагогикалық технология  -  педагогикалық іскерліктердің жетістігіне жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Педагогикалық үдеріс белгілі бір жүйе ұстанымдарына сай құрылатын болғандықтан, педагогикалық технология сыртқы және ішкі ұстанымдарды өзара сабақтастықта, олардың объективті қарым-қатынасы негізінде жүзеге асыратын, педагогтің тұлғасын толық танытатын ұстанымдар жинағы ретінде қарастырылады.
Педагогикалық технология тіл үйренуші мен оқытушының оқу үдерісін жобалап және ұйымдастыруда бірігіп қызмет етуіне қолайлы жағдай туғызатын, жан-жақты ойластырылған педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі. Бұл - педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім, амалдар мен әдіснамалық құралдардың жүйесі, жиынтығы және жүргізілу реті, оқыту мақсаттарына жету жолында сабақ үдерісін ұжымдық әдіс арқылы ұйымдастыру.
Педагогикалық технология дегеніміз:
-    өнер, шеберлік, біліктілік, әдістемелер жиынтығы;
-         адамның ойына және іс әрекетіне байланысты мәдени ұғым;
-         өте маңызды сапа мен дағдының интеллектуалды сарапталуы;
-         оқыту барысында мақсатты, алдын ала ұйымдастырылған педагогикалық тұрғыдан әсер етуді қалыптастыру;
-         оқытудың нақты нәтижесіне жетудің кепілді құралы;
-         іс жүзіне асырылатын нақты педагогикалық жүйенің жобасы;
-         теория мен практика зерттеуін ұштастыру және оның нәтижесін көру құралы;
-         шарттары белгіленген нақты оқыту жүйесі.
Оқытуда педагогикалық технологияларды қолдану оқушылардың ойлау-танымдық және сөйлесім әрекеті еркіндігін қамтамасыз етеді. <<Қазақ тілінен әдістемелік технология  -  білім берудің тиімдірек формаларын іздеу, табу, олардың өзара әсерлерін есепке ала отырып, оқыту, білім игеруді жоспарлау, соны жүзеге асырудың және бағалаудың жүйесін құрайды>>. Қазақ тілін үйрету үдерісіне жаңа технологияларды енгізу көптеген андрагогикалық, акмеологиялық, аксиологиялық мәселелерді тиімді шешуге мүмкіндік береді. Ол дидактикалық және психологиялық ұстанымдарды жүзеге асыруға жағдай жасайды. Атап айтар болсақ, тіл үйренушінің оқу-танымдық уәждемесін арттыруға, оқу материалын логикалық тұрғыдан сезінуге, жүйелілікке, көрнекілікке, жеке, топпен және өздік жұмыстар істеуіне ықпал етеді.
Педагогикалық технология  -  педагогикалық іскерліктердің жетістігіне жеткізетін ғылыми жобалау және нақты өндіру. Педагогикалық үдеріс белгілі бір жүйе ұстанымдарына сай құрылатын болғандықтан, педагогикалық технология сыртқы және ішкі ұстанымдарды өзара сабақтастықта, олардың объективті қарым-қатынасы негізінде жүзеге асыратын, педагогтің тұлғасын толық танытатын ұстанымдар жинағы ретінде қарастырылады. Педагогикалық технология оқушы мен мұғалімнің оқу үдерісін жобалап және ұйымдастыруда бірігіп қызмет етуіне қолайлы жағдай туғызатын, жан-жақты ойластырылған педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі. Бұл - педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім, амалдар мен әдіснамалық құралдардың жүйесі, жиынтығы және жүргізілу реті, жеделдете оқыту мақсаттарына жету жолында сабақ үдерісін ұжымдық әдіс арқылы ұйымдастыру.
Технологияларды педагогикалық тұрғыдан құрастырудың шарттары:
 -        ақпараттың логикалық құрылымының оқу мазмұнына сай болуы;
 -        таным үдерісінің жоғары өнімді деңгейде болуы;
 -        оқытудың жеделдете жүргізілуі;
 -        дамытушылықтың тиімді жүзеге асуы;
 -        технологияның бейімділігі;
 -        оқытушы - оқушы жұмысының синхрониясы;
 -        ақыл-ой және дене күшіне түсетін жүктеме мөлшерінің сәйкестілігі.
Педагогикалық технология - білім берудің тиімдірек формаларын іздеу, табу, олардың өзара әсерлерін есепке ала отырып, оқыту, білім игеруді жоспарлау, соны жүзеге асырудың және бағалаудың жүйесін құрайды.
Педагогикалық технологиялардың тиімділігі төмендегідей авторлардың еңбектерінде көрсетілген: <<Дамыта оқыту>> (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов); Ынтымақтастық технологиясы (Ш.Амонашвили) <<Ойын арқылы оқыту>> технологиясы (В.Селевко); Проблемалап оқыту (И.Махмудов); коммуникативтік технология жүйесі (В.Ф.Шаталов, Е.Н.Ильина, Н.А.Зайцев, А.А.Окунев); Оздыра оқыту технологиясы (С.Н.Лысенкова).
Технология идеясы жаңа ұғым емес. Оқыту үдерісін технологияландыру туралы пікірді осыдан 400 жыл бұрын Я.А.Коменский айтқан, яғни оның пікірінше оқыту "технологиялық" болуы қажет. Оның мағынасы нені үйретсе де, нені оқытса да оқу үдерісі табыссыз болмауы керек. Мұндай оқыту механизмін Я.А.Коменский "дидактикалық машина" деп атады. Технологияға мақсат қою, осы мақсатқа жетудің құралдарын іздестіру, бұл құралдарды қолданудың ережелерін табу маңызды болды. Соған байланысты, мақсат - құрал оның қолдану ережелері нәтиже модулі шықты. Бұның өзі білім берудегі кез  келген технологияның өзегі.
АҚШ-та үстіміздегі ғасырдың 30-шы жылдарында техникалық құралдарды пайдаланып оқыта бастағанда "білім берудегі технология" термині пайда болды. Бұл көбіне оқу үдерісінде техниканы пайдалануға байланысты да болды.
60-шы жылдарда америкалық және батыс Европалық білім берудегі реформаларға байланысты "оқу үдерісінде  межеленген білім нәтижесіне қалай жетуге болады" мағынасын беретін "педагогикалық технология" термині пайда болды. Ал дидактикалық технологияның мәселелері біздің заманымыздың екінші жартысында техника мен технологияның қарқынды дамуы нәтижесінде пайда болды. Оқыту технологиясы, яғни кеңірек айтқанда педагогикалық технология ақпаратты өңдеу, сақтау, беру әдістері мен құралдарының табыстарына байланысты дамудың барлық мүмкіндіктеріне ие бола алатын әлеуметтік технологияның маңызды компоненті болып табылады. Педагогикалық технология ұғымының қалыптасуы мен дамуының барысында педагогикалық технология ұғымының мәні түрліше қарастырылады. Педагогикалық технология мәселесіне арналған П.Я.Гальперин, В.В.Давыдов, В.М.Кларин, Ж.А.Қараев, Т.Т.Галиев т.б. ғылымдардың еңбектерінде оқыту технологиясын техникалық құралдардың көмегімен оқыту деген ұғынудан бастап педагогикалық технологияны ғылыми тұрғыдан ұғынуға дейін түрліше пікірлер айтылған.
Оқыту технологиясы оқыту мазмұнын жүзеге асыру жолындағы алға қойған мақсатқа жетудің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдіс, құрал және түрлерінің жүйесі болып табылады. Оқыту технологиясында мазмұн, әдіс және құралдардың өзара байланысы мен себептілігі жатыр, соған байланысты қажетті мазмұнды, тиімді әдістер мен құралдарды бағдарлама мен қойылған педагогикалық міндетке сәйкес іріктей білу мұғалімнің педагогикалық шеберлігіне байланысты. Берілген анықтамалардан технология" technе - өнер, шеберлік және logos - ғылым, заң, яғни технология дегеніміз   шеберлік (өнер) туралы ғылым екенін білуге болады.
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және психологиялық ілімдер негізінде құрылған дамытушы, тұлғалық бағдарлы, мақсатты технология болып табылады. Оқу үдерісін технологияландыру басқа ақыл-ой талабына ғана негізделген рационалистік немесе технократтық деп аталатын дидактикалық парадигмамен әдіснамалық байланыста. Педагог рационалистердің негізгі міндеті - оқу материалын меңгерудің неғұрлым тиімді тәсілдерін іздестіру. Нақ осы модель төңірегінде оқытудың техникалық құралдарын қолданудың мүмкін жолдары пайда болып, ол кейіннен оқыту технологиясы ұстанымдарына жалғасты.
Педагогикалық технологияның ерекшелігін педагогикалық жүйені жобалау тұрғысынан анықтау үшін жобалаудың білім беру аймағында оқыту жүйесі мен оның жекелеген компоненттерін жасаумен шектелмейтінін ескеру қажет. Жобалау сонымен қатар оқушының интеллектуалдық даму заңдылықтарын, оқу іс-әрекетінің қалыптасу ерекшеліктерін және педагогикалық басқарудың тәсілдерін зерттейтін құрал ретіндегі әдіснамалық қызмет те атқарады. Оқыту технологиясының әдіснамалық қызметі жалпы стратегиялық үлгі - оқытуды жобалау, ұйымдастыру және жобаны жүзеге асыру арқылы анықталады.
Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы. Ал педагогикалық жүйе дегеніміз - оқытудың әдістемелік жүйесі, формасы мен құралдары мен оған сәйкесті дидактикалық үдерістердің жиынтығы. Педагогикалық жүйе педагогикалық технологияны жасаудың негізі болып табылады. Педагогикалық технологияның әдістемеден бір ерекшелігі - оқушының оқу танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайды. Технологияны пайдалану оқушылардың барлығының табысқа жетуіне әкеледі. Педагогикалық технология - оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс-әрекеттің жүйелі дамып отыратын жобасы.
Педагогикалық технология педагогика ғылымының оқытудың мақсатын, мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы және педагогикалық үдерісті жобалаушы бір бөлшегі. Ол білім стандартында көзделген оқыту нәтижелерін қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер мен құралдардың біртұтас қызметін бейнелейтін үдеріс.
Қазіргі заманғы педагогикалық технология төмендегідей негізгі әдістемелік талаптарға сай болуы тиіс:
1) Технологиялық сызба (карта) технологиялық үдерістің оны жеке функционалды бөліктерге бөлу және олардың арасындағы логикалық байланыстарды белгілеу арқылы көрсететін шартты бейнесі болуы қажет.
2) Әр педагогикалық технология тәжірибеде игерудің белгілі бір ғылыми тұжырымдамасына негізделуі тиіс: білім беру мақсаттарына жету үдерісінің ғылыми негіздемесі болу керек.
3) Педагогикалық технологияның барлық жүйелік сипаттары: үдерістің логикасы, барлық бөлшектерінің өзара байланысы, тұтастығы болуы қажет.
4) Оқу үдерісін жобалау, жоспарлау, мақсатын анықтау мүмкіндіктері ескерілуі керек: кезеңді диагностика, нәтижелерді түзету мақсатында әдістер мен құралдарды түрлендіру мүмкіндігі қаралуы қажет.
5) Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар бәсекелестік жағдайда қызмет етеді. Сондықтан, белгілі білім стандартына сай нәтижелі оқыту кепілдігін беріп, нәтижесі тиімді, шығыны аз болуы керек.
6) Педагогикалық технологияны басқа білім беру мекемесінде басқа субъектілердің де қолдану мүмкіндіктері ескерілуі керек, яғни кең дәрежеде қолданылатындай болуы тиіс.
Педагогикалық технология оқу үдерісінің қойылған мақсатқа жетуіне кепілдік береді. Мақсатқа жету үшін қайтарымды байланыс болуы керек. Соған байланысты оқытуға технологиялық қатынаста төмендегідей шарттарды көрсетуге болады:
а) мақсат қою және нақтылау, мақсатты нәтижеге табысқа жетуге орай айқындау;
ә) ағымдағы нәтижені бағалау, қойылған мақсатқа жету жолында оқытуды өзгерту;
б) нәтиженің қорытынды бағасы.
Мектепте оқыту технологиясы оқыту үдерісіне қажетті психологиялық - педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені - әдіс, тәсіл, амал, дидактикалық талап  ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,  оқуға ынтасына, іс - әрекетіне игі әсер етеді және сонымен бірге, мұғалімдердің педагогикалық іс тәжірибесінің нәтижелігінің тиімділігін қамтамасыз ететін оқу тәрбие үдерісінің құрамдас бөлігі болып табылады. Жоғарыда келтірілген түсініктерден, оқыту технологиясы дегеніміз педагогикалық тәжірибеде оқыту мен тәрбиенің нақты көзделген мақсатына қол жеткізу жолындағы тұтас дидактикалық  жүйе құрайтын амалдар мен іс-әрекеттер тізбегі екенін көреміз.
Жалпы білім беретін мектептер үшін педагогикалық технология мынадай төрт басты шартты қанағаттандыруы тиіс:
а) педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспромттарды жоюы қажет. Оқу үдерісінің нәтижелі болуына 100% кепілдік беруі қажет;
ә) оқушының өз бетімен жасайтын оқу танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу тәрбие үдерісінің жобасына негізделуі қажет;
б) оқу мақсатын диагностикалық нәтиже беретін жолмен анықтап, оның меңгерілу сапасын дәл тексеріп бағалауды қажет етеді;
в) практикада оқу үдерісінің толықтығын қамтамасыз етілуі тиіс.
Қазіргі таңда білім беру ісін реформалау "ізгілендіру парадигмасы" негізінде білім берудің мазмұнды - әдістемелік негізін жүйелі өзгертуін ғана емес, сонымен бірге логикалық - әдістемелік негізді жаңартуды анықтауды, педагогикалық жүйенің жаңа парадигмасын жетілдіруді қажет етеді.
Көптеген уақыттар желісінде <<технология>> түсінігі педагогикалық ұғымдар қорынан тыс қалып келді. Шынайы мəні (<<шеберлік жөніндегі ілім>>) педагогикалық міндеттерге: педагогикалық процесті сипаттау, түсіндіру, болжау, жобалау  -  сай келсе де, ол технократиялық тіл элементі ретінде қарастырылды.
Педагогикалық əдебиеттерде қандай да педагогикалық технологиялар сипатын айқындаушы көптеген терминдер ұшырасады, мысалы: оқу-үйрену, тəрбиелеу, оқыту технологиялары, білімдендіру жəне дəстүрлі технологиялар, бағдарламаластырылған жəне проблемді оқу технологиялары, авторлық технология жəне т.б.
Алғашқыда педагогтар <<педагогикалық технология>>, <<оқу-оқыту технологиясы>> жəне <<тəрбиелеу технологиясы>> ұғымдарының өзіндік мəн-мағыналарына назар аудармай келді. Ал бүгінде педагогикалық технология оқу жəне тəрбие аймағындағы педагогикалық міндеттердің шешілуіне байланысты орындалатын педагог іс-əрекеттерінің бірізді жүйесі ретінде танылуда. Осыдан <<педагогикалық технология>> мəні <<оқу технологиясы>>, <<тəрбие технологиясы>> ұғымдары мəндерімен салыстырғанда тереңдеу де ауқымдылау.
Педагогикалық технология  -  бұл педагогикалық əрекеттер табысына кепіл болардай қатқыл ғылыми жоба. Əрі сол жобаның дəл жаңғырып іске асуы.
Педагогикалық технология кешенді, бірігімді процесс. Ол өз құрамына адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау, қамсыздандыру, бағалау жəне білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі проблемалар шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технологиялар көп түрлі болуына қарамастан, олардың іске асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі  -  теориялық негізде орындалуы (В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко жəне т.б.), екіншісі  -  тəжірибемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов жəне т.б.).
Сонымен, технология астарында не жатыр? Оқу технологиясы жөніндегі идея қай заманда пайда болған?
Мұндай ғылымдық мəні бар ой жаңалықты емес. Кезінде оны Я.А.Коменский де дəріптеген. Ұлы педагог  -  ғұлама 16-ғасырда-ақ оқудың <<техникалық>> (яғни <<технологиялық>>) болатынын уағыздап, оның мүлтіксіз тиімді нəтиже беретін жолдарын іздестіріп бақты. Я.А.Коменский еңбектеріне үңіле түссек, педагогикалық технологияға бастау берген даналық пікірлерді табамыз: <<Дидактикалық машина үшін қажет нəрсе  -  1) түбегейлі ойластырылған мақсаттарды; 2) сол мақсаттарға жетуге дəл икемдестірілген жабдықтарды; 3) мақсаттың орындалмауына мүмкіндік бермейтін нақты жабдықтарды қолданудың мызғымас ережелерін табуымыз керек>>.
Коменский заманынан бастап, оқуды мүлтіксіз əрекеттегі механизмге сəйкестендіру ұмтылысының талайы күні бүгінге дейін басылған емес. Кейін оқу технологиясы жөніндегі көптеген тұжырымдар толықтырылып, нақтыланып отырды. Əсіресе, техникалық прогрестің əрқилы теориялық жəне практикалық қызметтер аймағына енуімен оқуды технологизацияластыру идеясы нығайып, іске асырыла бастады (П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, Ю.К.Бабанский жəне т.б.).
Осы заманғы дидактикада əрқилы оқу технологиялары көрініс беріп жүр. Олардың көп түрлі болу себебі - əр автор мен орындаушының педагогикалық процеске өзінше жаңалық қосып, технологияға өзгеріс ендіріп баруымен байланысты.
Дидактикада оқу технологиялары төмендегідей сипаттарымен жіктеліп, топтастырылады:
- қолдану деңгейі: жалпы педагогикалық, пəн əдістемелік, бөлімдік (модульдік);
- философиялық негізі: ғылыми жəне діни, гуманистік жəне əміршіл- əкімшіл (авторитарлы);
- тəжірибе меңгерудің ғылыми негіздемесі (концепция): байланыс-жауапты (ассоциатив-рефлекторлы); іс-əрекетті (бихевиористік), іштей ұғу (интериоризаторлы), дамытушы;
- тұлғалық құрылымға бағдарлануы: ақпараттық (білім, ептілік жəне дағдылар қалыптастыру), нақты қимыл-əрекеттік (оперативті- ақыл-ой əрекеттері əдістерін қалыптастыру), шығармашыл (эвристикалы-дарын қабілеттерін дамыту), қолданбалы (тұрмыс-тəжірибелік əрекеттер қалыптастыру).
- Дəстүрлі оқу жүйесін жаңалау бағыты (модернизация): оқушы іс-əрекетінің белсенділігін көтеру жəне жеделдестіру технологиясы; мұғалім жəне оқушы арасындағы қатынастарды адамиластыру мен демократияластыру негізінде жасалған технология; оқу материалын дидактикалық қайта түзуге негізделген технология жəне т.б.
Оқу технологиясының топтастырылуы, сонымен бірге, нақты кезеңде басым болған мақсаттар мен міндеттерге, оқуды ұйымдастыру формасының қолданылуына, дəл кезеңде қажет болған əдістерге жəне басқа да негіздемелерге тəуелді келеді.
Оқу технологиясын оқу əдістемесінен ажырата білген жөн. Олардың бір-бірінен айырмасы  -  оқу технологиясын қайталап, көбейте таратуға болады. Қай жағдайда да технология өзіне сай түзілген оқу процесінің жоғары сапасына жəне педагогикалық міндеттердің табысты шешілуіне кепіл бола алады. Ал əдістеменің соңғы тиімді нəтижеге жете алмауы жиі кездеседі. Сонымен бірге, əдістеме технологиялық деңгейге дейін көтерілуі мүмкін. Мысалы, жаңа материалды түсіндірудің белгілі əдістемесі бар. Егер ол əдістеме шынайылық, сенім, сəйкестік талаптарына орайласса, оны технология деп тануға болады.
Оқу технологиясы педагогикалық шеберлікпен өзара байланысты. Оқу технологиясын жете білудің өзі  -  шеберлік. Бір технологияны əрбір оқытушы жеке іске асырып отыруы мүмкін, ал осы іске асырудағы технологиялық ерекшеліктерден мұғалімнің оқу шеберлігі көрінеді.
Оқудың дəстүрлі (қайта жасау- репродуктивті) технологиясы білім, ептілік жəне дағдыларды ұсынуға бағытталған. Ол өтіліп жатқан материалдың игерілуін, қайта жасау деңгейіндегі білім сапасының бағалануын қамтамасыз етеді. Бұл технологияның ежелгі түрі. Ол бүгінгі таңда да кең таралған (əсіресе орта мектепте). Оның мəні: жаңаны игерту - бекіту - қадағалау - бағалау сұлбасы (схема) бойынша оқу процесін жүргізу. Технология негізіне табысты өмір тіршілігін қамтамасыз ететіндей білім ауқымын анықтауға мүмкіндік беретін жəне оны оқушыға жеткізу жолын көрсететін білімдік бағыт-бағдарлама (парадигма) алынады. Осыған орай оқу- оқытудың басты əдістері ретінде 1) көрнекілік жəне онымен бірге жүретін түсіндіру, 2) оқушының жетекші іс-əрекеттері түрлеріне  -  тыңдау мен есте қалдыру, 3) басты талап жəне тиімділіктің негізгі көрсеткішіне  -  игерілгенді қалтқысыз қайталап жаңғырту ептілігі алынады. Мұғалім қызметтері  -  түсіндіру, əрекеттерді көрсету, оқушылар орындағандарды бағалау жəне реттеу, түзету.
Оқу технологиясы бірқатар маңызды да ұнамды тараптарымен еленген. Олар  -  үнемділігі , күрделі материалды түсінуді жеңілдетуі, білім-тəрбие процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етуі, білім ұсынудың жаңа əдіс  - тəсілдерін пайдалануға икемді келуі. Сонымен бірге дəстүрлі технология біршама кемшіліктерге де жол береді  -  оқу процесін дараландыру мен жіктеуге қолайсыз, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға мүмкіншілігі кем.
Дамытушы оқу технологиясы мектеп тəжірибесіне енген оқу іс-əрекеттері арасындағы аса танымалы (Л.С.Выготский, Л.В. Занков, Д.Б.Эльконин жəне т.б.).
Ғалымдар дəлелдегендей, педагогика бала дамуының өткеніне емес, болашағына бағытталуы тиіс. Сонда ғана ол оқу процесінде осы нақты уақыт шеңберіндегі жақын даму процестерін жүзеге асыра алады. <<Жақын даму аймағының>> мəні: бала өз дамуының белгілі кезеңінде оқу міндеттерін ересектер басшылығында не ақылдылау дос  - жарандарымен араласа жүріп шешуі мүмкін. Келтірілген пікір жария болғанға дейін бала дамуы, əсіресе оның ақыл-ойының өрістеуі оқу жəне тəрбие ізімен жүретіні мойындалған болатын.
Зерттеулер нəтижесінде (Л.В. Занков) оқу тиімділігін көтеру есебінен оқушы дамуын жеделдетуге болатыны дəлелденді. Бұл үшін оқуды жоғары деңгейлі қиыншылықта жүргізу принципін ұстану  -  басты талап. Егер алдынан рухани, сезімдік күш-қуаттың іске қосылуын қажет ететін кедергілер (ойын, оқу, тұрмыс) шығып тұрмаса, əрі оларды жеңуге талпынбаса, бала дамуы бəсеңдейді.
Жоғары қиыншылық деңгейіндегі оқу принципіне орай білім мазмұны жəне оны құрастыру реті анықталады. Оқу материалының мазмұн қарқыны ұлғаяды, əрі тереңдейді, жетекші рол теориялық білімдерге беріледі, дегенмен, оқушылардың практикалық ептіліктері мен дағдыларының маңызы жойылмайды.
Дамытушы технология талаптарының жəне бірі  -  оқу ілгерілі жəне жедел қарқында жүреді. Өткендерді жиі əрі бір беткей қайталаулар оқу процесінің кедергісіне айналып, оқуды жоғары қиыншылық деңгейінде өтуге мүмкіндік бермейді. Дамытушы технологияны іске асыру сонымен бірге оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты жүйелі- іс-əрекеттік оқу бағытын ұстануды қажет етеді (Д.Б.Эльконин).
Дамытушы технология идеяларының қатарына сондай-ақ оқу қызметінің əрқилы жағдайларында оқушылардың қажет болғанды өзінше танып, содан өздігінен жауап əрекет орындауға (рефлексия) ынталандыру идеясы да кіреді. Жауап əрекетке (рефлексия) келу дегеніміз баланың өз əрекеттерін сезінуі мен түсінуі, оқу іс-əрекеттерінің тəсіл, əдістерін өзінше байқап, тануы.
Рефлексиялық əрекет-қимылдар əрқашан өзіндік қадағалау жəне бағалаумен тығыз байланысты болатындықтан дамытушы технология шарттарына орай оларға да көп мəн беріледі.
Дамыта оқыту идеясы бұл күнде еліміздің мұғалімдері арасында кең қолданымда. Алайда, бұл технологияның кейбір тұжырымдары пікір таласты болып жүр. Себебі, оқушылардың бəрі бірдей қиыншылықты деңгей оқуын көтере алмайды. Солар ішінде тума жайсаң қозғалысты тұлғалардың мұндай оқуда əбден күйзеліске түседі. Сондықтан барша шəкірттерді теңдей шапшаң жəне жоғары күрделілік деңгейінде оқытып, тəрбиелеуге болмайды.
Бағдарламаланған оқу технологиясының (БОТ) негізгі мақсаты оқу процесінің басқару жүйесін жақсарту (П.Я.Гальперин, Л.Н. Ланда, А.М. Матюшкин жəне т.б.).
БОТ бастауын берген американдық психологтар мен дидакттар (Н.Краудер, Б.Скиннер, С.Пресси).
БОТ  -  бұл арнайы жабдықтар, бағдарламаластырылған оқулық, ерекше оқу-машинасы, ЭВМ жəне т.б. көмегімен күні ілгері дайындалған бағдарлама бойынша орындалатын өзіндік жеке-дара оқу технологиясы. Бұл технология əрбір оқушыға өзіндік сапа-қасиеттеріне орай (оқу қарқыны, сауаттылық деңгейі жəне т.б.) оқуына мүмкіндік береді.
БОТ-ның өзіне тəн сипат белгілері:
- оқу материалының кіші көлемді жеңіл игерілетін бөлшектерге жіктелуі;
- əр бөлшекті игеруге арналған нақты əрекеттерді орындау нұсқаулары жүйесінің берілуі;
- əр бөлшек игерілуінің тексерілуі;
- қадағалау тапсырмаларының дұрыс орындалуымен оқушы материалдың ендігі жаңа бөлшегін алып, келесі оқу қадамын іске асыруға өтуі;
- дұрыс жауап бере алмаған жағдайда оқушының қосымша көмек түсініктемелерін алуы;
- қадағалау тапсырмаларының нəтижесі хатталып, оқушының өзіне де (ішкі кері байланыс), педагогқа да (сырттай кері байланыс) белгілі болуы.
Проблемалық оқу технологиясы мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу міндеттерін шешуге орайластырылған өзіндік ізденіс іс-əрекеттерін ұйымдастыруға негізделеді. Оқу ізденістері барысында оқушыларда жаңа білім, ептілік жəне дағдылар қалыптасып, қабілеттері, танымдық белсенділігі, қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы жəне басқа да тұлғалық маңызды сапалары дамиды (Т.В.Кудрявцев, А.М.Матюшкин, М.И.Махмудов жəне т.б.).
Жалпы түрінде проблемді технология сипаты келесідей: оқытушы білімді дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған қызықтырады жəне оның шешу əдіс-тəсілдерін табуға ынталандырады. Ал оқушылар мұғалімнің тікелей басшылығында не өз бетінше олардың шешімін табудың жолдары мен əдістерін зерттейді, яғни болжам түзеді, оның шынайылығын тексеру тəсілдерін белгілейді əрі талқылайды, дəйектейді, нəтижелерін талдайды, пікір жүргізеді, дəлелдейді.
Проблемді оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің ұнамды да болымсыз тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік жəне дағдылар жүйесін меңгеруге жəрдемдесіп қоймастан, олардың ақыл-ой дамуына жол ашады, өз шығармашылық қуатымен берік білім қалыптастыруға көмектеседі, өз оқу еңбегіне қызығу ұмтылысын дамытады, оқу нəтижесінің бекінуін қамтамасыз етеді. Кемшілігі : жоспарланған нəтижеге жету көп уақытты талап етеді, сонымен бірге, оқушылардың танымдық іс-əрекеттерін жүйелі басқару қиын.
Модульді оқу технологиясы АҚШ пен Батыс Еуропада 1960 жылдары дəстүрлі оқуға балама ретінде ұсынылған білім игеру жүйесі. Бұл технологияның мəні - оқушы модульмен жұмыс орындау барысындағы нақты мақсатқа өз бетінше (не белгілі шамада мұғалім жəрдемімен) жетеді (П.Юцявичене, Т.И.Шамова). Модуль  -  мақсатқа орайластырылған оқу мазмұны мен оны меңгеру жолдарын (технологиясын) біріктірген түйін, топ (узел).
Модуль құрамы: əрекеттің мақсаттық жоспары, ақпарат қоры, дидактикалық мақсатқа жетудің əдістемелік көрсетпелері.
Бұл технологияға орай оқу мазмұны өз алдына белгілі жинақы құрамға келтірілген ақпараттық топ (блок) күйінде беріледі. Ол ақпарат оқу мазмұнының көлемін ғана емес, əдістері мен олардың игерілу деңгейін де көрсететін дидактикалық мақсатқа сəйкес меңгеріледі.
Модульдік оқуда өзіндік жұмыстарға аса көп уақыт бөлінеді. Бұл оқушыға оқу əрекеттеріне кірісумен өз мүмкіндіктерін сезінуге, білім игеру деңгейін өзі анықтауына, өз білімдері мен ептіліктеріндегі кемшіліктерді байқауына жəрдемдеседі.
Модульдік оқу дəстүрлі білім игеру жүйесімен байланыста пайдаланылуы мүмкін. Модульдер оқу жүйесінің қалаған ұйымдастырылу формасында орын тауып, оның сапасын жақсартуға жəне тиімділігін арттыруға қолданылуы ықтимал.
Шоғырластырылған (концентрлі) оқу технологиясы педагогикада ежелден танымал пəнге шомдыру əдісіне негізделген (П.Блонский, В.Ф.Шаталов, М.П.Щетинин жəне т.б.).
Бұл технология жақтастарының пікірі: оқудың дəстүрлі сынып-сабақтық жүйесінде бағдарламалар мен оқулықтарға сəйкес берілетін оқу мазмұны бөлім, тақырып, параграфтарға бөлшектеніп, өз алдына шартты дербестенген ауқымда ұсынылады. Осыдан оқушылардың жеке пəндерден алатын білім, ептілік, дағдылары жай қалыптасады. Оқу проблемасының ұзаққа созылып өтілуінен, оқушылардың сабаққа болған қызығушылығы кемиді. Бір дəрістің екіншісінен алшақты болуынан бір сабақта қабылданған ақпарат келесіге дейін көбіне ұмытылады.
Пəндердің тұрақты ауысып баруынан оқушы олардың бірде-біріне тереңдеп ене алмайды. Бір пəннен екіншісіне өтуде бала қиыншылық көреді, көп уақыт сарп етеді, ендігі сабақ өткендегіні көлеңкелейді, сонымен əр өткен сабақ өз құндылықтарын жойып барады. Əр дəріс оқушы үшін  -  жаңа жүктеме, мұғалімдердің жаңа талаптары, жаңа мазмұнды материал, жаңа көңіл-күй ықпалдары, т.с.с. осылардың баршасына сəйкес бала икемделіп, оқу іс-əрекеттерін орындауы шарт. Ал бұл енді қалыптасып жатқан жас буынға оңай шаруа емес.
Шомдыру оқуында сабақтар топқа (блокқа) келтіріледі, бір күнге не аптаға межеленіп, қатар өтілетін пəндер саны кемітіледі. Мұндай технология оқу- оқыту процесін адам қабылдауының табиғи психологиялық ерекшеліктеріне жақындастыра түседі. Сабақта игерілген материалды ұмытудың алдын алу үшін оны бекіту жұмыстары сол күні жүргізілуі тиіс, яғни қандай да уақыт аралығында оқушы басқаларына алаңдамай, тек сол пəнмен ғана шұғылданып, толық шомуы қажет.
Қашықтықтан оқу технологиясы  - бұл осы заманғы телебайланыс, электронды почта, теледидар жəне интернет жəрдемімен оқу мекемесіне қатыспай-ақ білімдену қызметтерін пайдалану. Қашықтан оқу қандай да себептермен білім иеленуге қол жеткізе алмай жүргендердің бəріне бірдей үйде отырып оқу мүмкіндіктерін ашады (əсіресе мүгедектерге, зағиптар мен есітуден қалғандарға, т.с.с.).
Оқу технологияларының басқа да түрлері баршылық: əр деңгейлі оқу, толық меңгеру, ұжымдық ықпалдаса оқу, икемдесе оқу, жобалап оқу, авторлық оқу технологиясы (мысалы, В.Ф.Шаталов технологиясы) жəне т.б.
1.     Иллюстриялы  -  түсіндірмелі оқыту технологиясы,
2.     Ірі блокпен оқыту технологиясы (Эрдниев),
3.     Лекция  -  семинар  -  сынақ жүйесі, перспективті дамыта оқыту технологиясы(Лысенков), сабақтың тиімділігі негізінде оқыту технологиясы /А.Окунев, К.Махова (химия), Т.Гончарова (тарих), В.Гербутов, Н.Н.Палтышев (физика),/
4.     Проблемалық оқыту технологиясы,
5.     Ойын арқылы оқыту технологиясы,
6.     Оқыту материалдарын арнайы сызбалар мен таңбалар арқылы оқыту технологиясы сынып ішіндегі деңгейлеп - саралап оқыту технологиясы /В.В.Фирсов/,
7.     Кезеңдеп оқыту технологиясы / Н.Н.Палтышев/
8.     Саралап  -  деңгейлеп оқыту технологиясы / В.В.Пикан/,
9.     Кіріктірілген технология / В.В.Гузеев/,
10.                       Оқытуды оқыту технологиясы /Инге Уит/,
11.                       Жеке бағытталған оқу жоспары негізінде оқыту технологиясы, /В.Д.Шадриков/,
12.                       Жобалап оқыту технологиясы,
13.                       Ұжымдық тәсілмен оқыту технологиясы /В.Дьяченко/,
14.                       Модульдік оқыту технологиясы,
15.                       В.М.Монаховтың  технологиясы /Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов/,
16.                       Дамыта оқыту жүйесі / В.Занков/,
17.                       Техникалық шығармашылық технологиясы / Альтшуллер /,
18.                       Шығармашылықпен дамыта білім беру технологиясы / И.П.Волков /,
19.                       Қоғамдық шығармашылықты дамыту технологиясы / И.П.Иванов /,
20.                       Музыкалық шығармашылықты дамыту жүйесі /Д.Ковалевский/,
21.                       Әсемдікке баулу жүйесі /Неменский/,
22.                       Әдеби шығармашылықты қалыптастыру жүйесі /В.Левин/,
23.                       Коммуникативтік оқыту технологиясы / Е.И.Пассов/,
24.                       Мәдениет диалогы технологиясы / В.С.Библер, С.Ю.Куртанов/,
25.                       М.Монтессори технологиясы,
26.                       Жеке тұлғаны әлеуметтендіруге бағытталған ой технологиясы,
27.                       Еркін еңбек технологиясы /В.С.Библер, С.Ю.Курганов/,
28.                       Шеберханалар технологиясы,
29.                       Ізгілікті тұлғалы оқыту технологиясы /Ш.Амонашвили/,
30.                       Адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту,
31.                       Вальдорфф педагогикасының жүйесі /Е.П.Ильин/, т.т.

Дәріс 9. Білім берудегі интерактивті технологиялар
                                       
Мазмұны:
1 Интерактивтік оқыту технологиялардың негіздері
2 Студенттерге оқытуды ұйымдастыру түрлері

Интерактивтік оқыту технологиялардың негіздері
Интерактивтік оқу технологиясы (ИОТ)  -  деп нәтижесінде оқу әрекеті барысында олардың өзара мотивациялық, инетеллектуалдық, эмоциялық және басқада жақтарынан жетістіктерге жетуді сезіну ситуациясын тудыра алатын, оқушыларға педагогикалық әсерлі танымдық қарым-қатынас құруға кепілдік беретін, мұғалім мен оқушының іс әрекетін оқу ойындары түрінде ұйымдастыру тәсілдерін айтамыз.
 ИОТ-сын қолданатын оқыту процесінің құрылымында мына кезеңдерді бөліп көрсетуге болады:
Бағыттау. Ойынға қатысушылар мен эксперттерді дайындау кезеңі. Мұғалім жұмыс тәртібін ұсынады, оқушылармен бірге сабақтың басты мақсаты мен тапсырмаларын жасайды, оқу проблемасын құрастырады.
Ойын-сабақты өткізуге дайындық. Бұл ситуация, нұсқаулар, қойылымдар мен басқа да материалдарды оқыту кезеңі. Мұғалім сценарий жасайды, ойын тапсырмаларына, ережесіне, ролдерге, ойын бөлімдеріне, ұпай санау тәртібіне (ойын таблосы құрылады) тоқталады. Оқушылар қосымша ақпарат жинайды, мұғаліммен ақылдасады, ойын барысы және мазмұны туралы өзара талқылайды.
Ойынды өткізу. Бұл кезеңде ойын процесінің өзі жүзеге асады. Ойын басталғаннан кейін ешкімнің оған араласуға және бағытын өзгертуге қақысы жоқ. Тек жүргізуші ғана қатысушының әрекетін бағыттап отырады, егер ол бастапқы мақсаттан ауытқып бара жатса. Мұғалім ойынды бастағаннан кейін, аса қажет болмаса оған қатынаспауы керек. Бұл жерде мұғалімнің міндеті; ойын әрекеттерін, нәтижелерін, ұпай санауды бақылау және түсініспеушілік болған жағдайда түсіндіру, оқушылардың сұрағына жауап беру немесе өтініш бойынша оның жұмысына көмектесу.
Ойынды талқылау. Ойын нәтижесін талдау, талқылау және бағалау кезеңі. Мұғалім талқылау жүргізеді, оның барысында эксперттер сөйлейді, қатысушылар өз пікірлерін айтады, өз поязицияларын және шешімдерін қорғайды, қорытынды жасайды, таңғалыстарын айтады, ойын барысында туындаған қиындықтары, идеясы туралы әңгімелейді.
Оқытудың теледидарлық құралдарына кабельдік немесе спутниктік теледидардың көмегімен ұжыммен немесе жеке қолданатын бейне лекциялар, сондай-ақ интерактивтік режимдегі теледидар сабақтары жатады.
Оқу процесін басқару және білім алушыларға дидактикалық материалдарды жеткізіп беру үшін көліктік және ақпараттық коммуникациялар, сондай-ақ автоматтандырылған құжат айналымы жүйесі кіретін мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыз ету, білімнің әлектрондық банкілері және оқытудың интерактивтік мультимедиалық құралдары қолданылады.
ИОТ-сын пайдалану әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім  -  оқушы, мұғалім  -  сынып, оқушылар  -  сынып, оқушылар-оқушылар, топ  -  топ, топ- оқушы), оның оқу әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға мүмкіндік береді.
Педагогикада оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:
пассивті  -  оқушы оқытудың <<объектісі>> ролін атқарады (тыңдау және көру);
активті (белсенді) оқушы оқытудың <<субектісі>> болып шығады (өзіндік жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық жұмыс);
интерактивті  -  inter (өзара), akt (әрекеттесу). Оқыту процесі барлық оқушылардың тұрақты белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы жүзеге асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып табылады.
Интерактивті оқыту моделін пайдалану  --  өмірлік ситуацияларды моделдеуді, ролдік ойындарды қолдануды, мәселені бірлесіп шешуді қарастырады. Оқу процесінің қандайда бір қатысушысын немесе идеяны (яғни, жақсы оқитындарға ғана назар аудару сияқты) ерекшелеуді шектейді. Бұл моделге адамгершілікпен, демократиялық жолмен келуді үйретеді.
Интерактивтік оқыту технологиясы  -  бұл коллективтік, өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.
Интерактивтік оқыту технологиясына:
Жұптасып жұмыс істеу.
Ротациялық (ауыспалы) үштік.
Шағын топтармен жұмыс.
Аяқталмаған сөйлем.
Есептеу ағашы. /Дерево решений/
Өз атынан сот. /Суд от своего имени/
Азаматтық тыңдау.
Ролдік /іскерлік/ ойын.
Өз позицияңды ұстан.
Дискуссия.
Дебаттар.
Интерактивті оқыту технологиясының аса көп мөлшері белгілі. Әр ұстаз өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формаларын ойлап таба алады. Оқушылар бір-біріне сұрақ қойып және оған жауап беруді үйрететін, жұптасып жұмыс істеу әдісін сабақтарда жиі қолданылады.
 
Мысалы: Броундық қозғалыста оқушылар бүкіл сынып ішінде қозғала жүріп берілген тақырыбы бойынша ақпарат жинайды.
Есептеу ағашы  -  сынып сандары бірдей 3 немесе 4 топқа бөлінеді. Әр топ өз сұрақтарын талдап, ағаштың өздеріне тиісті тармағына (ватман парақ) жауап жазады, содан соң топтар орындарын ауыстырып, көршісінің ағашына өз идеяларын жазады.
<<Өз позицияңды ұстан>>  --  деп аталатын интерацияның да пайдасы бар. Қандай да бір ұйғарым, көзқарас оқылады, содан кейін оқушылар <<Иә>> немесе <<Жоқ>> деген аймаққа бөлінген тақтаға (плакатқа) барады. Мүмкіндігінше олар өз позицияларын түсіндіргені дұрыс.
Мұғалім мен оқушының интерактивтік шығармашылығы шектелмейді. Оны қойылған мақсатқа дұрыс бағыттай білудің маңызы зор. Бүгінгі шығып жатқан методикалық инновациялар оқытудың интерактивтік методымен байланыстырылған.
Интерактивтік оқыту  -  бұл, ең алдымен оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы тікелей жүзеге асатын сұқбаттасып оқыту болып табылады.
<<Интерактивтің>> негізгі сипаттамалары қандай? Интерактивтік оқыту  -  бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту тұрі. Осындай мақсаттардың бірі оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей, оқу барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы (компортный) шарттарын жасау. Интерактивтік оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге және қарсы әсер етуге (рефлектироват) мүмкіндік алады. Таным процесінде, оқу материалын игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді; әр оқушы өзіне тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерін алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара қолдау және қайырмыдылық атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана қоймайды, танымдық процестің өзін дамытады, оны әлдеқайда жоғары топтасу мен еңбектесу дәрежесіне көтереді.
Сабақтағы инетрактивтік әрекет өз-ара түсіністікке, өз-ара әрекетке, қатысушының әрқайсысына қажет есепті бірлесіп шешуге алып келетін  --  ұйымдастыру және сұқбаттасып қарым-қатынас жасауды дамытуды ұысанды.
Интерактив бір көзқарастың немесе бір ғана сөйлеуішінің басым болуы жағдайын болдырмайды. Сұқбаттасып оқыту барасында оқуышлар сыни ойлауды, тиісті ақпарат пен белгілі жағдайды талдау негізінде күрделі мәселелерді шешуді, балама көзқарастарды салыстыруды, ақылды шешімдер қабылдауды, дискуссияға қатысуды, басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасауды үйренеді. Ол үшін сабақта жекелей, жұптық және топтық жұмыс ұйымдастырылады, зерттеу жұмыстары, родік ойындар қолданылады, құжаттармен және түрлі ақпарат көздерімен жұмыс жасайды, шығармашылық жұмыстар пайдаланылады.
Интерактивтік оқыту формаларына нені жатқызуға болады? Бүгінгі күні әдіскерлер мен шығармашыл-ұстаздар топтық жұмыстың көптеген түрін жасап шығарды. Олардың ішіндегі кең таралғандары  --  <<үлкен шеңбер>>, <<аквариум>>, <<мыймен шабул>> (мозговой штрум), <<дебаттар>>. Алдынғы сабақтардағы білімдері немесе өмірде алған тәжрибелері негізінде аздаған хабары бар қандайда бір мәселе толығымен талқыланатын болса ғана, интерактитік оқыту формасының тиімділігі жоғары болады. Одан басқа, қарасытрылатын тақырып жыбық немесе тар мағаналы болмау керек. Мысалы, ұрлық үшін жауапкершілік қандай болу керек немесе салық мөлшері қанша болу керек деген сияқты сұрақтарды топ алдында талқылаудың мағанасы жоқ. Талқыланатын мәселенің деңгейі тар экономикалық (құқықтық, саяси, тарихи, т.б.) сұрақтардан мәселені кеңінен қоюға көшуге мүмкіндік жасайтындай болу керек.
Интерактитік оқыту технологиясы мен концепциясы интеракция (ағлш. Interaction  --  өзара әсер, бір-біріне әсер ету) құбылысына негізделген. Оқыту барысынде жеке тұлғалар арсында танымдық қарым-қатынас орнап, оның субъектілерінің бәрі өзара қатынасқа түседі. Әр оқушының жеке жұмысы мен оның жеке тұлғасын дамыту адамдардың бір-бірімен сөйлесу және өз ара әрекеттесу барысында жүзеге асады.
Осы концепцияны жақтаушылардың ойынша, осындай ситуацияның жиі қолданылатыны және ыңғайлы түрі оқу ойындары болып табылады. М. В. Кларин, Ю. С. Тюнников және басқалар ойындардың білім беру мүмкіндіктерін зерттеген: ойындар педагокқа оқытудың (білім, білік, дағды) қоданылуын, жаттығу мен өңделуін, әркімнің мүмкіндігін ескеруді, білім деңгейі әртүрлі оқушыларды ойынға тең дәрежеде қатыстыру нәтижелерін көрсететін мүмкіндік береді, Сонымен қатар ойындарда барынша эмоциялық-тұлғалық әсер ету, коомуникативті білктілік пен дағды қалыптастыру, қарым-қатынас құндылығы сияқты мүмкіндіктер бар. Сондықтан оқу ойындарын қолдану мектеп оқуышларының жеке және тұлғалық сапаларын тәрбиелеуге қолайлы.
--------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------
Студенттерге оқытуды ұйымдастыру түрлері
Лекция төмендегі дидактикалық міндеттерді орындайтын сабақтың негізгі формасы:
- оқытудың міндеттерін белгілеу және негіздеу;
- жаңа білімді игеру үшін ақпарат алу;
- санаткерлік білігі мен дағдысын қалыптастыру;
- теориялық талдауға қызығушылығын қалыптастыру,
- оқытылатын пәнді басқа пәндермен үйлестіру.
Лекцияны даярлау және оқу: әдістемелік аспект. Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарында лекция қанағаттандыруға тиісті жалпы талаптар қалыптасқан: сабақ берудің идеялық бағыттылығын қамтамасыз ету; ғылымилық және ақпараттық, яғни студенттерге қазіргі ғылыми деңгейде ашылатын белгілі бір ғылыми ақпаратты жеткізу; дәлелділік және қисындылық, құжаттар мен ғылыми дәлелдемелердің айқын бұлтартпас мысалдарының, фактілерінің және негіздемелерінің болуы; мазмұндау түрінің эмоциональдығы; тыңдаушылардың ойлау белсенділігін арттыру; ретімен қаралатын мәселелердің нақты құрылымы мен шешу логикасы; әдістемелік өңдеу  -  басты ойлар мен жағдайларды әр түрлі әдіспен қайталау; түсінікті тілмен оны мазмұндау, жаңадан енгізілген барлық терминдер мен атауларды түсіндіру; мүмкіндігінше дидактикалық есіту-көру материалдарын пайдалану.
Лекциялар бір-бірінен баяндалатын материалдың мазмұны мен сипатына байланысты ерекшеленуі мүмкін. Дегенмен, әрқашан да кейбір жалпы әдістемелік жағдайларды ұстану пайдалы болады. Ең алдымен, бұл  -  тыңдаушыларға лекцияның жоспарын хабарлау, кейіннен мұны міндетті түрде қатаң қадағалап отыру. Жоспарға, негізінен, лекцияның негізгі түйінді мәселелерінің атаулары енгізіледі, бұл кейіннен емтихан билеттерін жасауда пайдалануы мүмкін.
Лекциялардың негізгі міндеттеріне қарай төмендегі түрлерге бөлуге болады:
Кіріспе, мотивациялық, даярланған, кіріктірілген, бағдар беру, шолу.
Лекцияның дидактикалық элементтерін бөліп көрсетейік: 1) лекция материалдарын баяндау әдістері;
2) студенттердің бұрынғы білімдерінің жиынтығы;
3) лекция материалдарының мазмұны мен құрылымы;
4) студенттердің жаңадан алған білімдерін бақылау;
5) оқу әдебиеттері және оқытудың техникалық құралдары (ОТҚ).


Дәріс №10. Педагогикалық жүйелерді басқарудың формалары мен әдістері, негізгі ұстанымдары, маңызы

Сабақ мақсаты: білім беруді басқарудың маңызы; Республикада білім беру жүйесін басқарудың спецификалық мінездемесін қарастыру; педагогикалық жүйелерді басқарудың функциялары және формалары, әдістері, негізгі ұстанымдарын меңгеру.

Жоспар:
* Білім беруді басқарудың маңызы
* Педагогикалық жүйелерді басқару ұстанымдарының негізі 
* Педагогикалық жүйелерді басқарудың функциялары және формалары мен әдістері

Негізгі түсінік: басқару, менеджмент, педагогикалық менеджмент, білім менеджері, басқару принципі, басқару әдісі, басқару формасы 

  + Білім беруді басқарудың маңызы
Білім беру орындары мәселесіне педагогикалық ғылым әрқашан ерекше көңіл бөліп келеді.
Заманауи кәсіби білім ордаларындағы білім берудің қиындауы басқару жүйесіне біршама жаңа өзгерістер әкелді.
Жұмыс коллективі мен жетекшілерге жаңа қиын тапсырмаларды орындау бағытында педагогикалық-басқарушылық әдістер мен формаларды іздеу қажеттілігі туды.
Белгіленген мақсатқа сәйкес объектті түзету мен бақылау басқару деп аталады.
Білім беру жүйесін басқару. 
Мемлекеттік және мемлекеттік емес білім беру орындарының үзіліссіз білім берудегі құрылымдық өзгерістері және динамикалық өсуін мемлекет басқармасы орындайды.
 <<Білім>> заңына сәйкес білім басқармасы органдарының барлық деңгейдегі бақылау аясы анықталады. Білімнің нормативті-құқықтық негізі дамиды. Білім беруді ұйымдастыру процессінде қаржылық-шаруашылық тұрғысынан өздік құқық шешу қамтамасыздандырылады. Қазақстан Республикасы Министрлігі Кабинеті бекіткен тәртіп бойынша білім ордаларында аттестация және аккредитация жүргізіліп отырады. Аккредитация қорытындысы бойынша білім беруді жүзеге асыруға құқық беріледі. 
Қоғамдық басқаруға ұтымды жүйе еніп келеді, яғни білім ордаларын бақылау советінің құрылу жолымен құрамында тұрғылықты басқару органдары, іскер орта, қоғамдық организациялар, фондтар, демеушілер  басқаруды ұйымдастырады (П.4.6. Кадр дайындау ұлттық бағдарламасы)
Басқару объектсі болып биологиялық, техникалық және әлеуметтік жүйе болып табылуы мүмкін.
Кең таралған әлеуметтік жүйенің бірі болып ел, облыс, қала, аудан  аумағындағы білім беру жүйесі болып табылады.
Білім беру жүйесі субъектісі болып ҚР білім министрлігі, аймақтық, облыстық, аудандық, қалалық білім бөлімдері жатады.
Педагогикалық теорияда басқару түсінігі негізінде бірнеше ұстанымдар қамтылады:
Білім беруді басқару -1) (ұйым ретінде) қиын ұйымдық-құрылымдық жүйе, ол өз ішінде муниципалды құрылымды басқару, сонымен қатар білім беру орындарын басқаруды қамтиды; 2) (процесс ретінде) білім беру жүйесінде ұтымды және тұрақты функцияланған шешім қабылдау мен шығару.
Білім беруді басқару: жоспарлау, ұйымдастыру және негізгі білім мен үзіліссіз дамуды бақылаудан тұрады.

2 Педагогикалық жүйелерді басқарудың негізгі ұстанымдары
Педагогикалық жүйелерді басқару кейбір ұстанымдарға негізделіп жүзеге асырылады.
Басқару принциптері-басқарушылық функцияға негіз болатын іс-әрекет. Принциптер заңға бағынушылықпен айқындалады.
	Басқарудың негізгі принциптерге мыналар жатады:
* Басқарудың демократизациясы және гуманизациясы;
* Басқарудың жүйелілігі және толықтығы;
* Орталықтандырудың рационалды сәйкестігі және қайта орталықтандырылуы;
* Әріптестік пен жеке басқарушылық арасындағы өзара байланыстылық;
* Басқарудың ғылыми негізділігі;
* Ақпараттың жеткізілуінің айналымы және объективтілігі, толықтығы;
Осы принциптерді толығырақ қарастырайық.
Басқарудың демократизациясы және гуманизациясы. Басқарудың демократизациясы және гуманизациясы өздік дамытушылықты ұйымдастырады және білім беру жүйесіне қатысушыларын (жетекшілер, оқытушылар, оқушылар және ата-аналар) басқарушылық және шешім қабылдауда ашық пікірге тартады.
Мектеп өміріндегі демократизация практика кезінде жетекшілерді таңдаудан басталады, педагогикалық кадрлар және жетекшілерді конкурсты жүйеде таңдау механизмі енгізілген. Мектептік басқаруды ашық, ақпараттың қолжетімділігіне негіздейді, мысалға білім алушы тек қана мектепте болып жатқан проблемаларды біліп қана қоймай оны шешуге де ат салыса алатындығында. 
Мектепті басқарудың демократизациясы администрация есебі арқылы жүйзеге асырылып отырады, мектеп советі жалпымектептік коллектив және көпшілікпен келісу негізіндегі шешімдерді қабылдайды.
Білім беруді басқару процесстерінде кейінгі жылдарда субъекті-объективтіктен объективті-субективке ауысу қарқыны алып келеді. 

Педагогикалық жүйелерді басқарудың жүйелілігі және толықтығы
Педагогикалық процесстер жүйесімен  анықталады және де басқаруға үрдісті ықтимал жасайды.
Бұл ұстанымның жүзеге асуына ойлаушылық, тепе-теңдік сонымен қатар ұтымдылық әсер етеді. 
Мектепті толық жүйе ретінде қарастыра отырып, ол бірге жұмыс істейтін бөліктерден, яғни ұжым, оқытушылар, оқушылар, ата-аналар.Бұл жүйені процесс арқылы көруге болады.  
Мысалы, оқу процессі пеагогикалық процесстің бүтіндей бөлігі деп қарастыруға болады, ал сабақ  - білім берудің ішкі жүйесі болып табылады. 
Дәл осы тұста бұл сабақ-оқу-тәрбиелік болып табылатын динамикалық қиын жүйе болып шығады.
Жүйенің жұмыс істеу бағсы қорытындыға байланысты. Егер педагог оқу-тәрбие тапсырмасын дұрыс жүйелеген болса, бірақ одан мазмұнына сәйкес оқу материалын алып шыға алмаса оң нәтижелі баға алуы мүмкін болмайды. 
Осылайша жүйенің толықтығы дәрежесі мақсатқа жету үдерісне байланысты.
Әлеуметтік-педагогикалық жүйенің маңызы комплексті қадамға қатысты. Оқытудағы комплексті қадам мыналарды қамтиды:
* педагогикалық басқарушылықта жүйелік және жан-жақты нәтижелер анализі;
* сәйкес байланыстың шығарылуы (тігінен және көлбеу);
* әлеуметтік проблема және арнайы міндеттердің анықталуы;
* динамикалық құрылымның және бсқару технологиясының ойластырылуы;
* басқару мазмұнының негізі.

Орталықтандыру мен қайта орталықтандырудың рационалды сәйкестігі
Басқару тұрғысын шамадан тыс орталықтандыру администрация талаптарының күшеюіне ықпал етеді, төмен тұрған жұмысшыларға талап көбейеді (төменірек деңгейдегі жетекшілер, оқытушылар және оқушылар).  Шамадан тыс орталықтандырудың кері әсері көптеген алмастырушық, көшірмелерге әкеліп соғады, ол білім беруге ат салысатын -жетекшілерден бастан оқушылар тұлғалардың уақыт, қаржылық және басқа да ресурстарын жоғалту болып табылады. 
Бір жағынан қайта орталықтандыра басқару жоғарғы органдардың төменгі органдарға берілетін буйрық талаптардың берілу жүйесінің ережеге сай өтілуіне қадағалаушылық болып табылады.
Бұл жүйенің дұрыс орындалмауы басқарушы жүйенің талдаушылық және бақылаушылық жұмысы төмендейді. Шамадан тыс қайтаорталықтандырушылық әріптестік жұмысқа оң әсерін тигізбейді, өзаралық түсініспеушілікке, қателестікке бой алдырады.  Кейінгі уақыттарда орталықтандыру мен деорталықтандыруды қолдану мектеп басқармасында өзінің үрдісін көрсетіп келеді. Орталықтандыру мен қайтаорталықтандырудың үйлесімді қолданылуы демократиялық, қызықты пікірлесуге, басқарушылық шешімдер қабылдауға жағдай жасайды.
Орталықтандыру мен қайтаорталықтандыруды басқарушылықта қолдану шешім қабылдауды жүктеу болып табылады. Басқаруда жүктеме мынадай жауапкершіліктерді: жалпы, яғни осы тұрғыдағы қажетті жағдайды жасайтын және де функционалды, яғни  - нақты іс-әрекеттерді сипаттайды. 
Басқарудың келісім, жүктемелеушілік, кеңес берушілік, бақылау-есеп берушілікте, координациялық атап көретуге болады. Бұндай жұмыс жүктемесіне байланысқан жұмыс, дайындық жұмыстары, зерттелетін сұрақтар жатады. Ал жұмыс жүктемесіне жатпайтындар: жетекші міндеттері, мақсаттың қойылуы, басқауда шешім қабылдау, нәтижені бақылау, жұмыскерлерді басқару, мотивация беру, аса маңызы бар тапсырмалар, ерекше іс-әрекеттер, маңызды істер болып табылады.
Басқарушылық құқық саясат, процедура,ережелер және міндеттеме ережесімен анықталады. Құқық бұзушылық басқаруды асыра сілтеп пайдалануда бұзылады.
Жеке басқарушылық пен әрекеттестіктің байланысы. Басқарушылықтың жақсы жұмыс істеуін арттыру үшін білім мен тәжірибеге, жұмыс істеуге талпынысқа, басқарушылық шешімдер қабылдай алушылыққа сүйенеді.
Жеке басқарушылық педагогикалық процесте тәртіп пен реттілік жеке басқарушылықта айқындалады.
Сонымен қатар педагогикалық коллективтің әрбір мүшесінің өз статусын қолдау мақсатында бақылаудың орындалуын қамтамассыз етеді.
 Білім жүйесін басқаратын басшының міндеті формальді және администрациялық тұрғыда шектеліп қалмай, адамдармен жұмыс істеу тәжірибесі мен профессионалдығында, терең педагогикалық және психологиялық білімінде, басқарушылығында.
Егер әріптестік стратегиялық сатыда ұтымды болса, онда ең алдымен шешім қабылдау сатысын қояды.
Басқарудағы жекебасқарушылық және әріптестік - бұл заңының қарамақайшылықтың біреу ғана болатының белгісі. 
Білім беруді бақарудағы жекебақарушылық пен әріптестіктің байланыс ұстанымдары қоғамдық басқару органдары ықпалымен анықталады.
Біз айтпақ болып отырған келесі бөлімде білім беруді басқарудың мемлекеттік-қоғамдық мінездемесі қаралады.
Жекебасқарушылық пен әріптестіктің дұрыс үйлесуі басқарудың жұмыс істеу үрдісіне қарайды.
Қорытындысында бұл ұстанымның бағыты педагогикалық басқарудағы субъективтілік, авторитаризмдік болып табылатынына көзіміз жетеді.
Басқарудағы ғылыми негізділік.  Бұл ұстаным басқарудағы жаға ғылымилықты қарастырады, және де субъективизммен мүлде сәйкес келмейді. Жетекші заңдылықтарды түсініп және есепке алуы тиіс, жаға туындаған ғылыми жоспарларға шешім қабылдауды жүзеге асыруы тиіс. Ғылыми негіздегі басқарушылық көбіне педагогикалық басқарудың жай күйіні туралы толық ақпараттың болуына тәуелді болып келеді.
Объективтілік, толыққандылық және ақпараттың үздіксіз жеткізіліп тұруы. 
Басқару жүйесіндегі маңызды мәселе қажетті ақпараттың толыққанды жеткізіліп тұруына байланысты болып келеді.
Педагогикалық жүйені басқаруда қандай ақпараттың болса да бар болуы өте маңызды, бірақ та ең алдымен міндетті түрде басқару үдерісіне септігін тигізетін басқарушылық ақпараттар. Ақпарат банкінің қалыптасуы басқарудағы ғылыми ұйымдастырушылықтың көтерілуіне септігін тигізеді.
 Басқарушылық ақпарат мынадай топтарға жіктеледі: уақыт бойынша-күнделікті, ай сайынғы, тоқсандық, жылдық, басқару функциясына қарай- аналитикалық, бағалаушылық, құрылымдық, ұйымдық, ақпарат түсу қорына байланысты-мектепішілік, ведомтвалық; мақсатты міндеттер бойынша  --  директивті, ақпараттандырушылық, сілтемелік және т.б.
Басқарудағы ақпарат- қоғамдық мекемелер сияқты басқа да мекемелерде маңызды рөл ойнайды.
Мектеп тұрғысынан алғанда басқару мен ақпараттың байланысы- оқытушы-оқушы, мұғалім-ата-ана, мекеме басшылығы-білім алушылар, мекеме басшылығы-ата-ана және т.б.
Сонымен қатар мектеп басшылығы әрқашан халықаралық білім органдарымен, әдістемелік мекемелермен және тағыда басқа сол сияқты балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу мен айналысатын мекемелер мен ұйымдармен тығыз ақпарат алмасып тұрады.
Осының барлығы да ақпараттық лектің саналуан түрлі екендігіне (кіріс, шығыс, мектеп ішіндегі) көзімізді жеткізеді. 
Педагогикалық жүйеде басқа ұстанымдары қарастырылған:
* Сәйкестік ұстанымы (орындалатын жұмыс орындаушының интеллектуалды және әліне сәйкес болуы қажет;
* Автоматты түрде жокты алмастыру ұстанымы;
* Алғашты жетекші басшының ұстанымдары;
* Жаңа тапысрма ұстанымы;
* Кері байланыс ұстанымы (істің жүруі мен нәтижесі);
* Басқару нормасы ұстанымы 
Педагогикалық менеджменттің басқа да басқару ұстанымдары бар: Симонов  В. П. келесідей ұстанымарды атап көрсетеді:
* Мақсатты айқындау негізінде жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау;
* Басқарудың мақсатының бағыты (әлеуметтік маңызы бар шындықпен жанасатын мақсат қоя білу);
* Функционалды қадам  --  жиі жаңару, нақтылану және орындау фунциялары;
* Мақсатты айқындау мен тапсырманы орындауда ғана емес, ұйымдық шешім қабылдау, педагогикалық бақылау, жұмыс тұрғысындағы түзетулер;

3. Педагогикалық жүйелердегі басқарудың әдістемелері, формалары және функциялары
Педагогикалық жүйелерді басқару мынадай әдістермен жүзеге асырылады:
Басқару әдістері  --  бұл көзделген мақсатқа жету. Олар былай жіктеледі:
* Басқару объектісі (федералды, регионалды);
* Басқару субъектісі (мекеме басшылығы)
* Мақсаты басқару  (стратегиялық, тактикалық, оперативті);
* Әсер ету механизмі (әлеуметтік-саясаттық,ұйымдық-жіктелушілік);
* Стиль бойынша (авторитарлық, демократииялық, либералдық);
* Басқарушылық уақыты (перспективтілік, ұзақмерзімдік, ағымдық).
Басқару формалары әртүрлі құрылым және бағыт: әдістемелік-ережелік және теориялық семинарлық, оқушы топтың отырыстары, педагогикалық советтер, әдістемелік бірлестіктер,  мектептік конференциялар, педагогикалық оқулар, ата-аналық оқулар.
Басқару функциясы
Арнайы білім мекемесін басқаруа педагогикалық жүйеге тән арнайы функциялар қолданылады. Басқару фунциялары деген түсінік-субъектілер жұмысы, яғни басқару циклінің нәтижесінің толық технологиялық жұмысы.Басқаруға қатысушылар жүйелік функция құрайды: ақпаратты-аналитикалық, мотивациялық-мақсатты, жоспарлы-болжалды, ұйымдық-орындаушылық, басқылау-зерттеушілік және тұрақты-түзетушілік. (Схема 1).

Схема 1.Басқару функциясы


Басқарудың ақпараттық-аналитикалық функциясы білім берудің жаңа тұрғысын ұсынады, ол басқарушылық шешімдер қабылдаудың түп нұсқасын қамтиды. Білім беру процессін басқаратын басшының ең басты міндеті ақпаратты сақтау, жинау оны дұрыс қолдана білу қасиеті жатады.
Басқарудың мотивациялы-мақсатты функциясы білім беру процессінің мақсатына мотивациялы қадам қалыптастырады. Жоспарлы-болжалды функция объекттің жоғарғы сапаға жетудегі нақты мақсаттардың анықталуына жол ашады.
Ұйымдық-орындаушылық функция білім беруге қатысушы ұйымдық құрылымның мақсатты бағыттағы шешім қабылдауға септігін тигізеді. 
Басқарудың тұрақты-түзетушілік функциясы болып жатқан процестің үзілмеуіне, кедергілерді жоюға негізделеді. 
Бақылау-зерттеу функциясындағы басқару білім беру стандартына сәйкес басқаруды орнатады.
Басқарушылық тұрғыда субъект және объект түсінігін атап көрсетуге болады. 
Субъект ретінде басқару ұйымының мүшесіне кіретін адам немесе адамдар тобы жатады. Басқару объектісі ретінде білім беру мекемесі жатады. Субъектілік және объектілік басқарудың байланысы негізінде педагогикалық жүйенің біртұтастығы жүйеленеді.

Дәріс № 11.Оқуды өзін өзі басқаратын жүйе ретінде басқару.
	
	Сабақтың мақсаты: оқытушының басқарушылық қызмет атқаруын тағайындау; мазмұны мен мағынасын меңгеру, зерттеулік және прогностикалық шеберлікті дамыту, оқушылардың өзінің оқуын басқару мен оқытушының басқару қызметінің нәтижесі мен мақсаты (субъектілік оқыту тәжірибесі), <<рефлексивтік басқару>> мағынасының мәнінін меңгеру, рефлексивтік басқарудың сатыларын оқып үйрену.
	Жоспар:
* Оқытушылардың басқарушылық қызмет атқаруының мағынасы, мазмұнын тағайындау.
* Оқытуды басқару жолдары
* Оқытуды басқарудың мақсаты мен нәтижесі ретінде оқушының субъектілік тәжірибесі
* Оқуды рефлексивтік басқару.
	
	Базалық түсініктер: басқарушылық процесс, педагогикалық оқу жағдайы, процестік көзқарас, ситуациялық көзқарас, жүйелік-кибернетикалық көзқарас, диалогты-коммуникациялық көзқарас, конструктивтік және конструктивті емес көзқарас оқытушының әрекеті.

1. Оқытушының басқарушылық қызмет атқаруын тағайындау, мазмұны мен мағынасы.
	
	Оқушының оқуын басқарудың мәнін анықтау үшін басқару аспектілерін көрсететін басқарушылық процестің талдау бірлігін шығару қажет.
	Мұндай бірлікті басқарушылық жағдай деп атайды. Педагогикалық терминдарда ол педагогикалық оқу жағдайы деп аталады. Педагогикалық оқу жағдайы оқытушы мен оқушының педагогикалық және оқу қызмет атқарушылық субъект ретінде шарттары мен жағдайларын біріктіреді. Берілген шарттардың жиынтығы мен жағдайлары (педагогикалық оқу жағдайы) нақты жағдайды құрайды, оның бұрынғы жағдайынан сапалы жаңа қалыпқа ауысуына әрекет ету үшін онда оқушыға әрекет ету тәсілдеріне шешімдер қолданылады. 
	Шешімді қабылдау басқаруға қызмет атқару мақсатымен байланысты, және мәселелерді шешуге рұқсат етуге қарсы келуді қолға алуға бағытталған. Сол себепті педагогикалық оқу жағдайының жүйесі ретінде оқыту не тәрбиенің мақсаты мен педагогикалық тапсырманы туғызатын анықталған мәселе болып табылады. Педагогикалық тапсырманы шешу бәрінен тұрып оқушымен қарым қатынас жасау тәсілін таңдауды қажет етеді. Оны шешудің ең басты нәтижесі жағдайлардың тәсілдерін таңдау кезінде оқушыға мәселе туғызатын жағдай тудыратыннан тұрады. Оқытушының көмегімен тудырылған мәселелік жағдайдың оқушыныңі түсінуі оқу тапсырмалық үлгісі ретінде қарастырады. Оның төлсипаты оқытушы қарастырған берілген тапсырманы шешу тәсілдері, оқытушының психикалық дамуы мен өзгеруіне әкеліп соғатын еді. 
	Айтылғандарға толықтыру қажет деп санаймыз.
	Оқытушының көмегімен құрастырылған педагогикалық оқу жағдайлары оқытушы мен оқушының арасындағы қарым қатынасты диалогтік жағдайларда рұқсат етілуі қажет.
	Тиісті шарттардың негізін құруды оқушы мен оқытушының қарым қатынасын және түсінісуі паритетті бағытта сөйлесуі т.б.
	Көрсетілген шарттардың басты құралы ретінде оқу процесінің көзделген мақсаты мен педагогикалық рефлекске жатады. 
	Оқытушының басқару қызметіңің құрылымы кез келген басқару қызметі ретінде келесі функциялардан тұрады: тура мотивациялық, аналитикалық-ақпаратты, жоспарлы прогностикалық, орындаушы ұйымдастырушылық, бақылау реттеу, және нәтижелі бағалау.
	Жоғарыда айтылған түсінікке негізделіп басқарудың мәніне не басқару қызметінің кезеңдеріне, келесі жұмысты анықтауды ұсынамыз: оқуды басқару бұл болжау, жобалау, оқытушы ме оқушының ортақ бағыттағы және ортақ келісімдегі шарттарында педагогикалық оқу жағдайларына рұқсат беру, өздігінен дамулары бағыт себептер мен рефлекциялар құралдарымен дамуы өзара әрекеттесулері. 
	Бұл анықтаулар оқуды басқаруды білуді келесілерін көрсетеді: оны қалыпқа келтіру, ақпаратты жинауды білу, <<көруді>> білу (болжау, жобалау, педагогикалық оқу жағдайын талдау; мәселелерді ерекшелей білу) берліген жағдайлардың шығу себебі) ; мәселелерді шешуге рұқсат берілген тапсырмаларды анықтауды білу, педагогикалық тапсырмаларды орнатуды білу; тапсырмалады орындау жолдарын анықтауды білу; оларды жүзеге асыруды білу; (мотивқұрылымдық, коммуникатиті, перцевтиктік-рефлективтік); қажет нәтижеден алынғанды салыстыра білу; қол жететін нәтижені бағалай білу; әрекеттірге түзеу енгізу өзгерістерге әсер етуді білу, болжау жобалау және өзі және басқа қызметіне өзгерістер енгізуді білу; 
	Берілгендер тең көлемде оқушының оқуын басқаратын оқытушыныың қызметіне және өзінің оқуын басқаратын оқушының қызметіне жатады. Бірақ оқытушы мен оқушының нақты әрекеттерінің құрамы әр түрлі. 
	Оқуды басқарудың жолдары әр түрлі болуы мүмкін. 

Дәріс №12. Мониторинг басқару қызметінің аспектісі ретінде
ление педагогический образование мониторинг
Мақсаты: <<мониторинг>> терминін ұғыну; мониторинг жасаудың жолдарын зерттеу; кәсіби-оқыту үрдісінің мониторинг формаларын қарастыру.
Жоспар:
* Мониторинг түсінігі
* Мониторинг жасау жолдары
* кәсіби-оқыту үрдісінің мониторингі (мониторинг формалары)
* Тұлғаның кәсіби даму мониторингі
Негізгі ұғымдар: бақылау, үздіксіздік, ақпараттандырылған, ғылымилық, үлгерім, диагностика, оқыту нәтижелері, тесттік жағдайлар әдісі, экспликация, білім беру мониторингі, кәсіби-білім беру үрдісін басқару механизмі

* Мониторинг түсінігі
Соңғы кездері <<мониторинг>> ұғымы кең мағынада қолданылуда. Ол негізінен белгілі бір үрдісті, қажетті нәтижені алу немесе бастапқы болжамды растау мақсатында үздіксіз бақылау дегенді білдіреді. Бұл терминді негізгі көрсеткіштер жиынтығы арқылы үздіксіз немесе периодты мәліметтер жинайтын белгілі бір объектінің күйін бақылау үрдісі ретінде түсіндіруге болады. Әдістемелік тұрғыдан мониторинг қызметтің әмбебап типі ретінде қарауға болады. Ол пән мазмұнына индиффиретті болады. Ол басқару үрдісіне әр кезде ағымдағы бақылау нәтижелерін қосып отырады. 
Мониторингтің бірнеше ерекшеліктері бар. Ол көптеген қызметті іске асыратын біртұтас жүйені құрайды. Мониторингтің оған ұқсас педагогикалық және психологиялық үрдістерден ерекшелейтін бірнеше аспектілерін атап шығуға болады:
* мәлімет жинаудың үздіксіздігі;
* болып жатқан үрдістердің диагностикаға көнуі;
* ақпараттылық;қолданылатын талаптар мен қорытындылардың ғылымилығы;
* бақылаудағы үрдіске түзетулер енгізу үшін кері байланыстың болуы.
* Кәсіби білім беру жүйесінің мониторинг объектілері бола алады:
* кәсіби-оқыту үрдісі;
* оқушылардың академиялық үлгерімдері;
* білім алушылардың оқу және кәсіби-оқу қызметі;
* оқушылардың тұлғалық дамуы;
* оқу тобының орнауы;
* оқытушының кәсіби қызметі, өндіріс мастерін оқыту және олардың дамуы;
* педагогикалық ұжымның қалыптасуы.
Мониторинг объектісін таңдауға байланысты оны іс жүзінде асыруға байланысты спецификалық мақсаттар мен міндеттер пайда болады, яғни әр жағдайға мониторингтің индивидуалды түрі анықталады. Мониторингтің кез-келген түрін орындауда оның объектісіне негізделген психологиялық ерекшеліктері пайда болады.
Кәсіби білім беру мекемелері оқу үрдісін және оқушылардың академиялық үлгерімдеріне мониторинг жүргізеді. Алайда мониторингтің бұл түрлері жекелей тұрғыдан толық мағұлымат бере алмайды.  Олар оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасу динамикасы мен оқу және кәсіби-оқыту қызметінің дамуын бақылай алмайды. Оқушылардың тұлғалық дамуы мен олардың оқу және кәсіби-оқу қызметтеріне мониторинг жүргізу негізгі екі бағытта орындалады: 1) үрдістік мінездемелерге ерекше мән берілетін, қызмет параметрлері бақыланады; 2) кәсіби қалыптасу үрдісінде психикалық жағдайына болжау және баға беріледі, бақылау жүргізіледі.
Мониторинг жүргізудегі негізгі мақсат  -  оқушының кәсіби дамуы мен кәсіби білім беру үрдісіне түзетулер енгізу болып табылады, яғни мониторинг өзіне диагностика, болжау мен түзетулер ұғымдарын біріктіреді. Тұлғаның кәсіби тұрғыдан қалыптасу үрдісінің мінездемесін бақылауға негізгі назар аударылады. Ол оқыту нәтижелері жайлы мәліметтермен салыстырғанда ақпараттық тұрғыдан молырақ келеді. 


2. Мониторинг жасау жолдары

Э.Ф. Зеердің пікірі бойынша, монторинг жүргізудің барлық түрлері мен технологиялары бірнеше топтарға жіктеледі.
* Белгілі бір құбылыстардың мәнін анықтау мен білім беру үрдісінің ықпалы арқылы жүргізілетін кәсіби дамудың өзгерістерін бақылаумен жүреді. Бақылаудың сапасы педагогтың психологиялық құзіреттілігіне тәуелді және субъективтілігімен сипатталады.
* Тесттік жағдаят әдісі оқу-кәсіби қызметінің әр компоненті нақты көрінетін арнайы жағдайлардың жасалуынан тұрады. Ол үшін нақтылау сұрақтары қойылады, таным әрекетінің рефлексиясы әрекет етеді, оқудағы көмек мөлшерленеді.
* Экспликация  --  кәсіби-оқыту қызметінің мазмұнын ашу. Бұл әдіс оқушының дамуына диагностика жасап, қажет болса, лезде білім беру үрдісіне өзгертулер енгізуге мүмкіндік береді. Экспликация мәндес сұрақтар қою арқылы, педагогтың ынталандыру, ортақ әрекеттер жасау арқылы, жеңілдіктер жасау арқылы жүреді. Эксплицирияланатын мінездемелерді тіркеу қарапайым бақылау арқылы, ал мәліметтерді бекіту оқушылардың сапасы мен кәсіби-оқыту әрекеттерінің эмпирикалық бақылануы  сауалнамалар арқылы жүреді.
* Сауал қою әдістері стандартты сұрақтарға ауызша жауап немесе жазба жұмыстарына сараптама негізінде білім беру үрдісінің субъектілерінің дамуы туралы ақпарат бере алады. Сауалнамалар оқушылардың бағытын, кәсіби-оқыту қызметінің негізгі компоненттерінің құрылуын немесе білдіру деңгейін анықтайды. 
* Кәсіби-оқыту қызметінің сараптамасы оқушылардың жазбаша жауаптары, графикалық ақпараттары, техникалық құралдары, шығармашылық жұмыстары негізінде жасалады.
* Тестілеу  -  білім берудің субъектілерінің психологиялық даму деңгейін және педагогикалық үрдістің даму деңгейі жайлы мәлімет жинау әдісі. Тестілеу нормаға негізделеді, ол тестілеу нәтижесінде алынған нәтижелерді салыстыруға, бағалауға мүмкіндік береді. 


3. Кәсіби-оқыту үрдісінің мониторингі

Білім беру мониторингі  -  педагогикалық және басқару категориясына жатады, себебі ол ақпарат теориясының жалпы ережелерін көшірмейді, оларды педагогика, психология және басқару тілдеріне аударады. Білім беру мониторингі күрделі объект ретінде жүйелік жағынан қарастырылады. Білім беру мазмұныоқыту қызметі барысында оқытушылар арқылы беріліп және оқушылармен игеріледі, осы тараптан білім беру мониторингісі де қызмет етеді. Білім берудің оңтайлы ортасы психологтар, дидакттар, әдіскерлер және басқа да мамандардың педагогика және психология салаларындағы қызмет барысында қалыптасады. 
Мониторингтің түрлері 5-схемада көрсетілген.
Мониторинг формалары
5-схема

Бастапқы диагностика
Білім беру үрдісіне түзетулер енгізу үшін психологиялық қызмет ету мамандарымен орындалады

Соңғы диагностика
                                       
Игеру сапасы мен арнайы кәсіби қасиеттердің даму деңгейімен түлектердің дайындығы анықталады
                    Экспресс-диагностика
Бақылау бағдарламаларын құрау, оқу міндеттерін және жағдаяттарды жобалау мақсатында оқу-тәрбие жұмыстарына түзетулерді болашақта енгізу үшін психологтармен жүргізіледі
















Кәсіби-білім беру үрдісінің мониторингісінің негізгі міндеттері:
* Жаңа оқу материалын игерудегі қиындықтарды бақылау;
* Кәсіби-білім беру үрдісін басқарудың шынайы механизмін құру;
* Оқу-танымдық қызметтің қалыптасу деңгейі туралы ақпаратты алу;
* Өзінің қызметін педагогпен жекешелеу;
* Кәсіби-оқыту үрдісінде кенет жағдайлар мен ауытқуларды табу
Кәсіби-білім беру үрдісіндегі келесі мониторингтерді орындауда ғана берілген міндеттемелер іске асады:
* Ақпарат жинау және ағымдағы үрдістің қалпын тіркеу;
* Басқару шешімдерін қабылдау және білім беру үрдісін реттеу кезінде алынған мәліметтерді есептеу.
Оқытуды ынталандыру мониторингі бақылау әдісі арқылы іске асуы мүмкін. Жекелей жағдайларда оқу себебін анықтауға бағытталған арнайы әдістемелерді қолдану.
Мониторингтің маңызды бөлігі болып оқушылардың танымдық деңгейі мен кәсіби-оқыту қабілеттерін бағалау жатады. Олардың көріну деңгейін бақылау үшін интеллектуалды тесттер, тесттің жағдаяттар әдісін және оқушыларды кәсіби-оқыту тапсырмаларын орындау кезінде бақылау оңтайлы болып табылады.
Компоненттердің көрініс алу деңгейі мониторингісі арнайы тіркеу парақшасында жазылады. Ол кәсіби-оқыту бағдарламасын аяқтаған соң мұғаліммен толтырылады және сабақтың бірнеше тақырыптарын біріктіреді. Өндірістік оқыту мастері бланкті кешенді жұмыстарды орындаған соң толтырады. Ол бірнеше төрттік немесе алты сағаттық сабақтардан тұрады. Әр сабақтың (семестр) соңында көрсеткіштер қорытынды түрде жекелей арналған графиктерде көрсетіледі.
Мониторингтің мәліметтері білім беру мазмұнын жақсарту, оқыту технологияларының әсерін бағалау, кәсіби-оқыту үрдісіндегі мәселелерді анықтау мақсатында қолданылады. Мониторинг нәтижелері кәсіби-оқыту барысында басқару шешімдерін қабылдауға және инженерлік-педагогикалық қызметкерлерді аттестациялауға мәлімет көзі ретінде қолданылады.

4.Тұлғаның кәсіби даму мониторингі

Оқушының тұлғалық дамуы жеке-бағытталған білім берудің негізгі мақсаты болып табылады. Өзіндік жеке тұлғалық дамуға деген қажеттілік болашақта жемісті кәсіби тұрғыдан қалыптасуға көмек. Жекелей даму оқушының және маманның кәсіби тұрғыдан қалыптасуға түрткі фактор болып табылады. Оның қалыптасуында кәсіби даму түрлі қайшылықтарға ұшырайды.
Кәсіби оқыту деңгейінде дамудың қозғаушы күші болып қоғамның талаптары мен тұлғалық міндеттемелері арасындағы қайшылықтары саналады. Қайшылықтарды шешу танымдық деңгейдің өсуіне және кәсіби қабілеттердің артуына, әлеуметтік-кәсіби құзіреттіліктің артуына алып келеді.
Келесі қайшылықтар жекелей жаңа кәсіби-әлеуметтік жағдаяттар үшін, еңбек ұжымы мен кәсіби-әлеуметтік кваливикация және құзіреттілік арасындағы жаңа ролі барысында туады. Оның шешімі тұлғаның жеке психологиялық қайта құрылу және ойлану барысында табылады да кәсіби анықтау, жұмыс жасауда жекелей мәнін табу және кәсіби тәжірибе жинаудан көрініс алады.
Маман ретінде дамудағы қажеттіліктер болып қызмет етуші <<мен>>және жұмыстағы <<мен>> арасындағы қайшылықтар негізгі болады. Бұл қайшылықтарды кәсіптің даму сатыларында жеке стиль қалыптастыру үшін қолдануға болады.

Маман ретінде кәсіби тұрғыдан даму тек тұлғалық қажеттіліктерді шешу мен кәсіби тұрғыдан өзін-өзі қалыптастыру арасындағы қайшылықтар және кәсіби қызметтің техникалық мүмкіншіліктері негізінде жүреді. Бұл жерде кәсіби <<мен>> және мүмкін болатын <<мен>> арасындағы айырмашылық білінеді. Оның шешімі тұлғаның қызметтің креативті деңгейінде өзін-өзі өзекті ету және кәсіби қызмет пен мамандықта акмеологиялық стильдің көрінуі кезінде мүмкін болады.
Кәсіби қалыптасудың бастапқы кезеңдерінде оның қозғаушы күші ретінде сыртқы және ішкі факторлар арасындағы қайшылықтар болады, ал кейінгі кезеңдерде кәсіби-маманның тұлғалық ішкі қайшылықтары жатады. Кәсіби қалыптасуға түрткі болатын сыртқы факторларға әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, кәсіби қызметтің мазмұны мен технологиясы, дамуға түрткі жүйе жатады.
Кәсіби білім беру кезеңінде түрткі болатын жүйеге оқу жетістіктерін және оқушылардың даму деңгейін бағалау жүйесі жатады, ал кәсіби бейімделу кезеңінде  -  квалификация деңгейін бағалау кіреді.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
Тыңдалған дәріс жайлы өздеріңіздің әсерлеріңізбен бөлісіп, келесі сұрақтарға жауап беріңіздер:
* <<Мониторинг>> терминінің соңғы кездегі түсіндірілуі қандай?
* Мониторингтің бірнеше ерекшеліктерін көрсет.
* Кәсіби білім беру жүйесінде мониторинг объектісі не болады?
* Оқушылардың тұлғалық дамуы және олардың оқу мен кәсіби-оқу қызметінің қалыптасу мониторингісі екі бағытта жүреді. Оларды ата.
* Мониторингтің негізгі бағыты қандай?
* Мониторинг жүргізудің мәнін, жолдарын біріктіріп түсіндіріп бер.
* Білім беру мониторингісінің мазмұны мен мәні қандай?
* Мониторингтің қандай формалары бар?
* Кәсіби-оқыту үрдісінің мониторингісінің негізгі міндеттерін ата.
* Оқытуды ынталандырудағы мониторингтің бақылау әдісінің мәні қандай?
* Кәсіби оқыту деңгейінде кәсіби тұрғыдан дамудың қозғаушы күші не?

Дәріс 13. Информатика пәнінің білім беру жүйесіндегі орыны

    Еліміздің білім беру жүйесінің дамуы  -  жаңа ақпараттық технологиялар мен компьютерлердің қолданылу деңгейіне, шығармашыл білімнің қалыптастырылатындығына, оның әлеуеттік мүмкіндігінің күшеюіне байланысты, білім беру жүйесін ақпараттық-коммуникациялық технологиялармен жабдықтау қажет. Осыған орай Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі тарапынан жалпы орта мектептер мектептер компьютер және интербелсенді тақта, мультимедиалық кабинеттермен толықтай жабдықталды.  
Қазіргі кезде ақпараттың қарқындап өсуі мен техниканың соңғы жетістіктері, информатика ғылымның үздіксіз дамуы мен оның жаңа салаларының пайда болуы 12  жылдық мектепке өту жағдайында информатиканың мазмұнын үнемі жетілдіріп отыруды қажет етеді. Соған сәйкес информатиканы оқыту әдістемесі де үнемі өзгеріп отырады. Мұнда оқытудың жаңа технологилары мен әдістері, озат педагогикалық іс-тәжірибелерді сабақта тиімді қолдана білу тәсілдері қарастырылады және ол үнемі жаңару, жетілдіру жағдайында жүзеге асырылады. 12  жылдық мектепке өту жағдайында информатика пәнін оқыту әдістемелік пән ретінде жетекші орынға ие. Бұл пәнді оқытудың мақсаты оқушылардың шығармашылық дамуын жетілдіру, олардың өнімді де айрықша ойлауын дамыту, шығармашыл тұлғаны қалыптастыру болып табылаады. Бүгінгі күні оқу, өндіріс, ауыл шаруашылығы, ғылыми- зерттеу жұмыстары, медицина, тағы басқа адам қызметініің барлық салаларына информациялық технология, интернет жүйесі бірқатар өзгерістер енгізуде. Бұл жағдайлар болашақ иннформатика мұғаліміне пәнді оқытудың жалпы заңдылықтарын, мақсаты мен мазмұнын, оқытудың әдістерін терең меңгеріп, оны сабаққа тиімд қолдана білу міндетін жүктейді [1].
Қазіргі кезде білім беру ісін ақпараттандыру Қазақстан Республикасы Президентінің <<Білім>> Мемлекеттік программасы аясында жүзеге асырылуда. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінде жалпы білім беру мен мамандар дайындау салаларын ақпараттандыруғабайланысты оқу - әдістемелік бірлестік, ғылыми-әдістемелік   нұқаулар, информатиканы оқытуға қойылатын талаптардың мемлекеттік стандарты дайындалды. Информатиканы оқыту әдістемесі курсы информатика пәнін оқытудң мазмұны, мақсаты, әдісі, құралдары мен ұйымдастыру түрлерін зерттейтін бір жүйе ретінде қарастырылады. Болашақ информатика пәнінің мұғалімі аталған курс материалдарын игеру нәтижесінде компьютерленген сынып жағдайындағы мектептің жұмысына дайын болып шығу тиіс.
Информатика пәнінің білім беру жүйесіндегі орны ақпараттық орта мен қоғам мүшелерінің жаңа информациялық технологияларды кең қолдануға байланысты маңызды болып есептеледі және оның мазмұны үнемі жаңарып отырады. 
12  жылдық мектепке өту жағдайында оқушының ғылыми  шығармашылығын  дамыту, логикалық ойлау қабілетін  жетілдіру  мұғалімнің  әрбір сабағында  назардан  тыс  қалмауы  тиіс. Оқушы  білімінің  қалыптасуы   қашанда  мұғалімнің  сабақты  ұйымдастыра білуіне,  жаңа  материалды   жүйелі  түрде  баяндауда  әртүрлі  әдістерді  қолдана  отыра  жеткізуіне   байланысты [2].
	12  жылдық мектепке өту жағдайында информатика пәнінен оқушылардың білімін тереңдетіп, дағдыларын дамытумен қатар, нашар үлгеретін балалардың ынта-ықыласын көтеріп, олардың бұл пәнге деген қызығушылығын арттыруымыз керек. Бұл міндетті нәтижелі шешудің бір жолы - информатикадан сыныптан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастыра білу. Яғни курстық жұмысым информатикадан сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың мақсаты мен маңызы, үйірме сабақтарын өткізу, информатика пәнінен кеш ұйымдастыру, олимпиаданы ұйымдастыру, оқушыларды ғылыми жоба жұмыстарына дайындау, дарынды балалармен жұмысты жандандыру әдістемелері қарастырылған.
12  жылдық мектепке өту жағдайында информатикадан өткізетін сыныптан тыс жұмыстардың өзіндік мазмұнын ұйымдастыруда және өткізуге өзіндік ерекшелігі, өзінің формасы мен әдістері бар. Информатика бойынша сыныптан тыс жұмыстар мұғалімнің дайындық дәрежесіне және әдістемелік ептілігіне, оқушылардың тілегіне, мектеп төңірегіндегі өндірістік объектілерге, информатика кабинетінің жабдығына, техникалық мамандықтарға кәсіби бағдар беру мүмкіндігіне байланысты өтіледі.	
12 жылдық мектепке өту жағдайында информатиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі  -  білім беру мен оқыту теориясын зерттейтін педагогиканың дидактика деп аталатын салаасына жатады. Дидактиканың талабына сәйкес информатиканы оқыту тек білім берумен шектеліп қалмай, тәрбиелеу мақсатында қамтиды. Себебі, оқыту теориясы оқушыларды білім, іскерлік пен дағды қалыптастырумен бірге, олардың шығармашылық қабілетін дамытуға қамтамасыз ететін тәрбиенің біртұтас бөлігі және жеке тұлғаны қалыптастырудың, оқушының ақыл  -  ойы мен білімін дамытудың маңызды құралы.
Информатиканы оқыту әдістемесі ең алдымен ғылым мен техниканың дамуына тікелей байланысты. Информатика  -  компьютер арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру, тасымалдау және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми пән. Информатиканы оқытудың маңыздылығы бұл ғылымның тек компьютерді пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп қана қоймай, қоғамдық өмірде және адамдар арасында информацияны кеңінен қолдану заңдары мен тәсілдері туралы мәліметтер беретіні болып табылады. 
Мектепте информатика курсын оқыту мәселелері 1950 жылдары Жаңасібір қаласының бірқатар мектептерінде А.П.Ершов және оның қызметкерлері бағдарламалауды оқытты. 1960 жылдары Мәскеудің математикалық мектептерінде бағдарламашыларды дайындады. 1970 жылдары Мәскеу, Ленинград, Жаңасібір қалаларында компьютермен жұмыс істейтін мамандарды дайындады. 1970 жылдардың соңына қарай микроЭЕМ-дердің жаппай шығарыла бастауына сәйкес А.П.Ершов, Г.А.Звеногородский, Ю.А.Первин мектеп информатика курсы тұжырымдамасын жасады. <<Рапира тілі>> бағдарламалау жүйесін Г.А.Звеногородский жасады. 1982 жылы КСРО Министрлігі шешімімен мектеп оқу үрдісіне калькуляторды қолдану енгізілді.
1984 жылы кәсіптік және жалпы білім беретін мектептердің реформасының негізгі бағыттары белгіленді. 1985 жылы <<Информатика және есептеуіш техника негіздері>> пәні бағдарламасы түзілді. 1985-1986 жылдары А.П.Ершов, В.М.Монахов, А.А.Кузнецов, Я.Э.Гольц, М.П.Лапчик және т.б. алғашқы информатика оқулығы шықты.
1985 ж. 1-ші қыркүйектен бастап, мектептерде жаппай информатика негіздерін оқыту басталды. 1985 ж. жаңа оқу жоспары бойынша педагогикалық институттарда <<информатика мұғалімін>> даярлау басталды. 1986 ж. <<Информатика и образование>> журналы шыға бастады. 1986 ж. Информатика оқулығына байқау жарияланды. 1987 ж. информатиканы оқыту әдістемесінен М.П.Лапчиктің кітабы жарық көрді. Байқау негізінде информатикадан А.П.Ершов, А.Г.Кушниренко, В.Г.Житомирский, В.А.Кайманның юасқаруымен авторлар ұжымы алғашқы буын оқу құралдарын дайындады.
                                       
Дәріс 14. Информатика  пәнін  оқытуда  инновациялық технологияларды  қолдану

Жоспар:1. Білім беру үрдісіне жаңа технологияларды енгізу. 2. Инновациялық технология  -  білім сапасын арттыру кепілі. 
Кіріспе<<Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек>> <<Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан>> Н. Назарбаев
ХХІ ғасыр  -  бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Ғылыми-техникалық әлеумет және оның өзін-өзі дамытуға қабілеттілігі жалпыға бірдей бәсекелестік жағдайында басты фактор ретінде қарастырылуда. Бұл орайда Қазақстанда қарышты қадаммен жүзеге асырылып отырған ғарыштық бағдарлама экономикадағы әр тараптандыру үдерісінің қуатты әрі тиімді қозғаушы күші болары сөзсіз. Ақпараттық технология  -  экономиканың және бүкіл қоғам мен мемлекеттің "ілгерілеуінің" белгісі. Біздің өркениетті дамуымыздың барлық маңызды өмірлік салалары бүгінде ақпараттық технологиялармен және жасалымдармен тікелей байланысты десек, асыра айтқанымыз емес. . . Осы заманғы экономикалық өсімнің басты факторлары микроэлектроника, сандық және ақпараттық жүйелер, бағдарламалық қамтамасыз ету, байланыс және коммуникация т. б. салалардағы инновациялық технологиялар болып отырғаны баршаға белгілі. 
Заманауи ақпараттық қоғамның қалыптасуы мен дамуына жаһандық телефония, Интернет желісіне қол жеткізудің спутниктік жүйелері, тікелей сандық теле және радиохабар тарату, шұғыл корпоративтік және кең жолақты байланыс, навигация жәрдемдесіп отырғаны жасырын емес. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында: <<Білім беру формасы  -  Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі>> деп атап көрсетті. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының арасындағы байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық бастамалардың барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі мұғалімге тек пән мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді. Мұғалім қоғам айнасы.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру  -  жаңа инновациялық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу - тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылатуды көздейді. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен <<ХХІ ғасыр  -  ақпараттандыру ғасыры>> деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми - техникалық прогрестің негізгі белгісі  -  қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді. 
Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты барлық ақпараттық - коммуникативтік технологиялар педагогтар қызметінің барлық салаларына кірігіп, оның табиғи ортасына айналып отыр. <<Білім берудегі ақпараттық - коммуникативтік технологиялар>> ұғымы <<оқытудың жаңа инновациялық технологиялары>>, <<қазіргі ақпараттық оқыту технологиялары>>, <<компьютерлік оқыту технологиялары>> және т. б. , тіркестермен тығыз байланысты.
Инновациялық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникативтік байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді. Жедел дамып отырған ғылыми  - техникалық прогресс қоғам өмірінің барлық салаларын ақпараттандырудың ғаламдық процесінің негізіне айналды. Ақпараттық технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы, адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтағы мемлекеттің рөлі тәуелді болады.
Заман ағымына қарай ақпараттық технологияларды қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Кез келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Инновациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Инновациялық технологияны пайдалану жөніндегі қызметтің мақсаты:
:: үйренушінің шығармашылық әлеуметін дамыту; коммуникативтік әрекеттерге қабілетті болуды қамту; сараптамалық  -  зерттеу қызметі дағдыларын қалыптастыру; оқу қызметі мәдениетін дамыту;
:: оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін жеделдету, оның тиімділігі мен сапасын арттыру;
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам - ақпараттың қажет кезін сезіну, оны тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек. . Жаңа мыңжылдық  -  бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол- өткенді таразылап, өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс анықтайтын уақыт. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және мәдениетімен анықталады. Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру, қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау  -  бүгінгі күннің ең негізгі және өзекті мәселесі. Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі  -  тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру  -  адамға үздіксіз оқуға, білім алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.
Білім беру үрдісіне жаңа технологияларды енгізу<<Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі  -  оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу>>
<<Білім туралы>> Заңының 8-бабы
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге, мұғалімдер алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр.
Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі  -  <<Білім - бүкіл өміріңе>> қағидасынан <<Білім бүкіл өмір бойына>> қағидасына өте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу болып табылады.
Қазақстан Республикасы орта білім жүйесін ақпараттандыру туралы мемлекеттік бағдарламасында <<. . . ҚР дүниежүзінің дамыған елдері сияқты орта білім беру жүйесінен ақпараттандырудың жолына түсуі тиіс, яғни бірыңғай ақпараттық білім беретін желіге негізделген оқыту жүйесін жасау керек. >> Осы тұжырым білім беру жүйесін ақпараттандырудың мақсаты болып табылады. Бұл бағдарламалардың міндеттерінің бірі  -  мектептерді компьютерлендіру.
Білім беруді ақпараттандыру  -  жаңа технологияны пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асырады. Педагогикалық технология  -  мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы және сатыланып жоспарланған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет  -  оқушының оқу-танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады.
Оқыту үрдiсiнде технологияны қолдану мұғалім мен оқушы қарым - қатынасының бұрынғы қалыптасқан жүйесiн, олардың iс-әрекеттерiнiң мазмұнын, құрылымын үлкен өзгерістерге ұшыратады. Қалыпты бiлiм беру жүйесінде мұғалім  -  оқушы - оқулық түрінде құрылған үш жақты байланыс бұзылып, мұғалiм  -  оқушы - компьютер - оқулық жүйесі пайда болды. Мұндай жүйеде бiлiм беру оқыту процесінде компьютерді қолдану бiлiм мен бiлiктiлiкке қоятын талаптарды қайта қарап, жетiлдiрiп, жүйелеудi талап етедi. Ақпараттандыруда технологияның негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі білім жүйесінің ерекшеліктеріне  -  оның іргелілігі, алдын алу сипаты және оларға қол жеткізу мүмкіндіктері жатады.
Оқу процесінде қолданылатын технологиялық құралдарын орналастырудың бірнеше жолдары бар. Ең перспективтісі және мазмұндысы жіктелу критерийі ретінде тағайындау облысы болатын жол құрылымдық элементтері болып табылады
Ақпараттық технология құралдарын меңгеру, жаңа элементтің енгізілуінің негізінде адам қызметінің өзгеруі сияқты мәселелер көп уақыттан бері психологтарды қызықтыруда. 1937 ж. Л. С. Выготский былай деп жазған: <<Адамның өмір сүру процесіне құралдың ендірілуі осы құралды қолдану және басқарумен байланысты көптеген жаңа қызметтерді өмірге әкеледі, осы құрал орындай алатын көп жай процестерді керек емес қылады, психикалық процестер және олардың ұзақтылығын, интенсивтілігін, жүйелілігін өзгертіп, бір қызметті екінші қызметпен ауыстырады, қысқаша айтқанда, бүкіл өмір сүру құрылымын өзгертеді>>.
Қазіргі таңда білім саласы қызметкерлерінің алдында тұрған басты мақсат  -  жана технологиялар арқылы білім мазмұнын жаңарту.
Технологиямен жұмыс жүргізу 4 саты арқылы іске асады. Олар:оқып меңгеру; тәжірибеде қолдану; шығарма шылық бағытта дамыту; нәтиже. Бұл технологияның мақсатын төмендегі сызбадан көре аласыздар.
Жаңа ақпараттық технологиялар дегенiмiз  -  бiлiм беру iсiнде ақпараттарды даярлап, оны бiлiм алушыға беру процесі. Бұл процесті icкe асырудан негiзгi құрал компьютер болып табылады. Компьютер - бiлiм беру iсiндегi бұрын шешiмiн таппай келген жаңа, тың дидактикалық мүмкіндіктерді шешуге мүмкiндiк беретін зор құрал. Бірақ әлі күнге дейін біз осы зор құралдың шексіз мүмкiндiктерiнің оннан бiрiн де пайдалана алмай отырмыз.
Президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың 2030 жылға дейінгі бағдарламасын іске асыруға белсене қатысатындар, кең байтақ Қазақстанның байлығына ие болатындар, сол байлықты өз иелігіне жұмсайтындар, сөз жоқ, қазіргі мектеп қабырғасында жүрген біздің оқушыларымыз екеніне ешкім күмән келтіре алмайды. Менің де мұғалім ретінде алдыма қойған мақсатым  -  оқушыларға ұлттық педагогикалық тәрбие мен білім берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. Сол себепті сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, өмірмен байланысты ұйымдастыру оқушының қызығуын, білім құмарлығын таныту, әр сабақта оқушыларды ойлануға, өздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мәдениетті сөйлеуге үйрету арқылы дағдыландыру - әрбір ұстаздың абыройлы борышы. Бұл ретте ғасырлар бойы қолданылып, сұрыпталып, тұрмыс пен өмір тәжірибесі сынынан өткен салт-дәстүріміз педагогикалық әдіс-тәсіл ретінде пайдаланылады.
Технологиялардың танымал түрлерінің бірі Модульдік оқыту  -  оқытуды оңтайландыру, тұлғаның мүмкіндігіне даярлық деңгейін бейімдеу болса, дамыта оқыту  -  оқушының жеке тұлғасын, оның біліктерін дамыту.
Осыны ескере отырып, мен оқу үрдісінде М. Жанпейісованың <<Модульдік оқыту технологиясын>> қолданып жүрмін. Мұндағы менің мақсатым - өз бетімен дами алатын, әр түрлі өмірдің қиындықтарына төзе білетін, белсенді, білімді оқушы тәрбиелеу. Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген. Модульдік оқытудағы негізгі мақсат  -  оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту
Ал жекелеп (даралап) оқыту  -  бұл қабілеттері мен мүмкіндіктерін ашуға, дамытуға жағдай туғызу, белсенді оқыту  -  танымдық белсенділігін, шығармашылығын ұйымдастыру. Сондай-ақ түрлеріне тоқталсақ:Олай болса, жаңа технологияның әдіс-тәсілдерін иновациялык құрылғыларды пайдалану білім сапасын арттырудың бірден-бір жолы. Оқу үрдісінде осы технологияның тиімді жақтарын төмендегі сызбадан көре аласыздар.
Ақпараттық технологияларды пайдалану кезінде бірден бір талап десек те болады ол - ақпараттық мәдениет. Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай алуға, ақпараттық өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi. Э. Л. Семенюктiң пiкiрi бойынша <<ақпараттық мәдениет - адамның, қоғамның немесе оның бiр бөлiгiнiң ақпаттармен жұмыс iстеудiң барлық түрлерi - ақпараттарды алу, өңдеу, жинақтау және осының негiзiнде сапалы жаңа ақпаратты құру және практикалық қолдану бойынша жетілу деңгейі>>.
Біріншіден, дәстүрлі емес сабақтарды өту арқылы оқушылардың ой толғауын, білімін, қабілетін кеңейтуге болады. Білімді даяр күйінде бермей, оқушылардың алдына белгілі бір мәселені міндет етіп қойып, оны олар инновация элементтерін пайдалана отырып ізденіп шешуі тиіс жолдарды пайдалану. Бұл арқылы олар проблемалық жағдай туған кезде оны дұрыс шеше білу тәсілдерін үйренеді. Мұның нәтижесінде өз бетінше өмір сүре алатын шығармашыл азаматтар тәрбиелейміз.
Екіншіден, оқушыларға қазіргі заман талабына сай жоғары дәрежеде сапалы білім мен тәрбие беруде компьютерлік технологияны пайдаланып оқыту  -  бүгінгі күн талабы. Дамыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеушілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда ұсталады. Ол үшін бала өзінің бұған дейін білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға жетуі керек. Содан кейін барып оның білім алуға деген ынта-ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді.
Үшіншіден, қазіргі таңдағы талаптарға сай білімді, әсіресе білгенін өмірде пайдалана білетін жастарды тәрбиелеу мақсатында оқытудың жаңа әдістерінің ішіндегі ең маңыздысының бірі  -  желілік ресурстарды пайдалану технологиясын енгізу.
Өз тәжірибемде педагогика ғылымының докторы, профессор Ж. Қараевтың <<деңгейлік оқыту>> жүйесіне, <<сын тұрғысынан ойлау>> стратегиясына, Шаталовтың <<тірек сигналдары арқылы оқыту>> жүйесіне және қосымша электронды оқулықтарға сүйеніп сабақ жүргіземін. Жаңаша әдіс-тәсілдер арқылы да оқушының нені білетінін, нені меңгергенін, нені ұға алмағанын білуге болады. Жаңа әрі пайдалы ізденістердің бірі әлемнің 18 елінде сынақтан өткен <<оқу мен жазуды сын тұрғысынан ойлауды дамыту>> бағдарламасының стратегияларын сабақта қолдану барысында көрсеткен нәтиже: оқушының оқуға қызығушылығы артады, іскерлік дағдысы, ойлау белсенділігі, тапқырлығы, өзіне деген сенімі қалыптасады, пікір таластыра білуді, ойын жүйелі түрде жеткізуді, қолданбалы программаларды пайдаланып немесе алгоритмдер құру арқылы программа құрастыруды, үйренеді. Баланың жеке қасиеттерін ашу арқылы тәрбиелей отырып, танымдық күшін қалыптастыру және оқушының шығармашылық қабілетін дамытуда <<Бетпе-бет>>, <<Жұлдызды сәт>> сияқты ойын түрлері, топтастыру, сәйкестендіру, толықтыру стратегиялары, он лайн басқатырғыш, сергіту жаттығулары, электронды оқулықтар кеңінен қолданылады.
Бұл технологияның ерекшелігі  -  оқушының танымдық белсенділігін, ізденімпаздығын қалыптастыра білу. Оқыту үрдісін жаңаша ұйымдастыру мұғалімнің оқушының өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасай отырып, оның шығармашылығының өздігінен іс-әрекет ету даралық қабілеттерінің артуына себін тигізеді. Мұндай жаңа технологияларды пайдаланып оқыту барысында оқытушыға қойылатын негізгі талап оқушының берген жауабын түзету, берілген тапсырманы орындау жолдарын көрсету, оқушыға өз ойын рет-ретімен толық жеткізуді үйрету болып табылады. Балаға өз ойын қысылмастан айтуға мүмкіндік беру, оған пікір еркіндігін сездіру оқушының сол сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар сабақ барысында техникалық жабдықтарға, көрнекіліктерге жүгіну оқытушыға уақытты үнемдеуге, аз уақыттың ішінде бірнеше оқушының білімін бағалауға, бағдарламадағы материалды қай дәрежеде меңгергенін айқындауға мүмкіндік береді, бұл оқушының білім деңгейін қадағалаудың ең тиімді тәсілі. Себебі, оқушының білімін тексеру, оның мүмкіндіктерін айқындау  -  оқыту кезеңінің ең маңызды бөлігі.
Инновациялық технология  -  білім сапасын арттыру кепілі.
Тәуелсіз ел тірегі - білімді ұрпақ.
Жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе- білім беру, ғылымды дамыту.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен <<ХХІ ғасыр  -  ақпараттандыру ғасыры>> деп аталды. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің негізгі белгісі  -  қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді. Қоғамды ақпараттандыру  -  экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының негізгі шарттарының бірі.
ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының басым бағыттарының бірі - білім беру ұйымдарын электрондық оқыту жүйесіне енгізу. /e-learning/. <<Оқушы автоматтандырылған жүйеде жеке портфолиосын, күнтізбесін, күнделігін>> жүргізеді. Мұғалім күнтізбелік  - тақырыптық жоспары бар электрондық дәптерді, сынып журналын, хабарландыруларды т с с бар мәліметтер, ДҚ арқылы енгізіледі. Электрондық оқыту жүйесінің негізгі мақсаты білім беру ұйымдары қызметкерлеріне үздік білім беру ресурстары мен технологияларына қол жеткізуді қамтамасыз етуге негізделген болса, міндеті  -  оқу-тәрбие үрдісін автоматтандыру болып табылады. Аталған міндетті шешу үшін оқу  - тәрбие үдерісіне қатысушылардың қызметін автоматтандыру қажет. Білім беруді ақпараттандырудың негізгі мақсаты ҚР біртұтас білімдік ақпараттық ортаны құру болып табылады. Олай болса білім беру саласында информатика пәнін оқытуда ақпараттық технологияны пайдалануға , әлемдегі ақпараттық кеңістікті әлемдік білім беру кеңістігімен сабақтастыруға мүмкіндік береді. Елбасы Н. Ә. Назарбаев <<Интеллектуалды ұлт -2020>> ұлттық жобасы үш құрамдас бөліктен тұруы тиіс деп, оны талдап берді. Біріншісі білім беру жүйесін инновациялық даму жүйесіне түсуді қалыптастыру, екіншісі дәстүрлі технологияның қажеттісін ақпарат және біліммен мол қамтамасыз ету, білім тасқынынан керектісін іріктеп алу және қолданысқа енгізу күн тәртібінен түспеуі тиісті.
Осы тұрғыда ЭО жасауда қойылатын талаптар: Жан жақтылығы, ізгіліктілігі; бейімділігі; модульдігі; экономикалық тиімділігі. Мен осы курс негізінде 10 сыныптарда тест , күнтізбелік жоспар, электрондық күнделік, сапа көрсеткіш программаларын жасақтап пайдаланып жүрмін. Ақпараттық  -  коммуникативтік технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуде мұғалім алдына жаңа бағыттағы мақсаттар қойылады. Оқу - тәрбие үрдісінде телекоммуникациялық технологияларды қолданудың 2 жолы бар: оқушылар мен мұғалімдерді желімен жұмыс жасауға үйрету, дайын телекоммуникациялық жобалармен жұмыс жасауды ұйымдастыру, пәндік - әдістемелік Web  - сайттар, Web  - бетін құру.
Тарату деңгейі
:: Өз пәні бойынша оқу-әдістемелік электронды кешендер құру, әдістемелік пәндік Web  - сайттар ашу;:: Жалпы компьютерлік желілерді пайдалану;:: Бағдарламалау ортасында инновациялық әдістерді пайдаланып, бағдарламалық сайттар, құралдар жасау. (мультимедиалық және гипермәтіндік технологиялар). :: Қашықтықтан оқыту (Internet желісі) барысында өздігінен қосымша білім алуды қамтамасыз ету.
Орыс педагогі К. Д. Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз
Осы орайда, <<Сабақ беру  -  үйреншікті жай шеберлік емес, ол  -  үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер>> деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық болмас.
К. Д. Ушинский айтқандай, <<Мұғалім тек өз пәнінен сабақ беріп қана қоймауы керек, сонымен қатар тәрбиеші адал, әділетті, шыншыл адам болуы керек>>. Олай болса, әр мұғалім сабаққа қойған үш мақсатының үшеуіне де жетіп, білім мен тәрбиені ұштастыруымыз қажет
ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамды қалыптастыруда білім беру мәселесі мемлекетіміздің басты назарында. Осы тұрғыда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.
Қазіргі заман талабының өзі оқушыны 1-орынға қою, яғни мұғалім сабаққа бағыт беруші болып, оқушы алдын-ала берілген тапсырмалар арқылы сабақ түсіндіріп, өздік, өзіндік талдау жасап, бірін-бірі бағалап, өз ойларын толық жеткізіп, білім беруші рөлін алады. Осы заманғы білім беру ісінің өзекті мәселесіне оқушыларға түсетін ауыртпалықты жою, олардың бойында оқуға деген қызығушылықты, белсенділік пен өз бетінше жұмыс істеу қабілеттерін арттыру жатады.
Мен өз тәжірибемде оқушыны өз орныма қоймас бұрын, ең оңай тапсырма <<тірек сызбалар>> жасаудан бастадым. Сызбаны жаңа сабақ өткенде, бекітуде жиі пайдаланамын. Мысалы: Құжаттармен жұмыс, файлдарға , бумаларға амалдар қолдану тақырыбын өткенде көшіру мен қиюды салыстыру үшін Венн диаграммасын қолдану. <<Тірек сызбаларын>> сызып үйренген оқушы модель сызуға да дағдыланады.
Әсіресе, қорытынды сабақтарда, белгілі тақырып бойынша қорытындыны модель түрінде қорғап шықса, ол есте сақтау қабілеттеріне тиімді, себебі, түрлі формадағы модель үлгілері кез-келген сәтте бағыт-бағдар берсең, көз алдарына елестеуі мүмкін.
Қазіргі заманғы инновациялық процесті зерттеушілер бұл тәжірибе жаңалықты ендіру емес бұл педагогикалық , шығармашылық, новаторлық және зерттеушілік қызмет нәтижелерінің бірін-бірі толықтыруы деп түсіндіреді. Өткен ғасыр соңында әлем түкпіріндегі білім берушілер жүзе асырылатын нақты мақсаттардың алдын  -  ала жасалған жүйесінің тәжірибедегі жобасы <<Жобалап оқыту технологиясы>> болып саналады. Техника тіліндегі жобалау  - іс жүзінде орындалатын нәрсенің алдын  - ала берілген макеті. Педагогика тілінде -жоба түсінуді талап ететін <<еркін шығарма>> ретінде қарастырылады.
Осы мәселеге сәйкес облыстық Ж. Досмухамбетов атындағы лицейіміздің кешегі тарихы мен бүгінгі тыныс-тіршілігімен хабардар ету, сайт арқылы мұғалімдер мен оқушылар, ата аналар арасында байланыс орнату мақсатында мектептің Web-сайтын жасауда шәкірттеріме сайт дайындауды шығармашылық жұмыс ретінде ұсынып облыстық ғылыми жұмыс ретінде жүлделі орынға ие болдық.
Сайттың құрамы төмендегідей:
Бастапқы бет  -  сайтқа кірушілерге мектеп директорының арнауы жарияланған. Сонымен қатар бұл беттен білім саласында, мектепте болып жатқан жаңалықтар туралы толық мәлімет алуға болады. Оқушы мен мұғалім үшін, ата-анаға хабарландырулар да берілген.
Мектеп тарихы парағы  -  мектептің тарихынан мағлұмат береді. Мектеп тарихы парағы арқылы мектепті бітірген немесе мектебімізбен тағдырлас болған адамдарды табуға болады.
Құжаттар парағы - мектептегі құжаттар тізбегін қамтиды. Сабақ кестесін орналастыруымыздың себебі ата-анаға баласының сабақ кестесін кез келген уақытта қарай алатын мүмкіндігі бар.
Жетістіктер парағы - мектептің оқу  -  тәрбие жұмысындағы пән мұғалімдерінің, оқушылардың жетістіктерін паш етеді.
Жаңадан ашып, тіркелген сайт болғандықтан, көп жетілдіруді қажет етеді. Бүгінгі күні біздің мектепті http://dosmukhambetov. kz/адресімен интернеттен табуға болады. Сонымен қатар электрондық журнал, күнделік жұмыс істейді.
Телекоммуникациялық технологияларды қолдану мұғалімнің білімін өздігінен жетілдіруге көмектеседі, мұғалімнің әдістемелік шеберлігі артады, сондай-ақ оқушылардың шығармашылықтарының қалыптасуына өз үлесін қосады, олар әртүрлі телекоммуникациялық жобалар байқауына қатысуына мүмкіндік алады.
Технологияны пайдаланудың төмендегідей артықшылығы бар: білім мазмұнын заман талабына сай болуы, болашақта қажетті білімді толығымен алу, білімді өздігімен меңгеру, өзін-өзі бағалай алуы, өз күшіне сенімділіктің болуы, өз жетістігін көре алуы, оқушыны ізденіске, шығармашылыққа бағыттайды. Елбасы атап көрсеткендей <<Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте-мөте қажет>> - жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Іс тәжірибемде ақпараттық технологияның барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі іс-шараларды қолданудың маңызы зор екенін байқадым.
::Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесіне жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдалану.
::Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық іс-әрекетін компьютерлік ойындар және т. б. ) сабақта жиі қолдану.
::Проблемалық зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану арқылы классикалық әдістерді жетілдіру. Информатика сабақтарында электрондық оқулықтың элементтерін пайдаланып өткізген сабақ жоспарымды ұсынамын.
Оқушылардың өздігінен танып - білу дағдыларын қалыптастыра отырып, жаңа тақырып бойынша анықтама, ережелерді өздері құрастырып тұжырымдай білуіне жетелеймін. Ол үшін оқытудың интерактивті формаларын сабақта қолданамын. Олар:
::Жеке шығармашылық тапсырмалар, жобалар.
::Блок  -  схема, графиктер, диаграмма, карта т. б. Тірек  -  схема, көрнекіліктер және анықтама құралдары.
::Ойын арқылы оқыту. Сөз жұмбақ, ребустар. Логикалық есептер. Тестілеу және бақылау.
Оқытудың бірнеше моделін атап көрсетуге болады:1) пассивті  -  оқушы оқытудың <<объектісі>> ролін атқарады (тыңдау және көру)2) активті /белсенді/ оқушы оқытудың <<субектісі>> болып шығады (өзіндік жұмыс, шығармашылық жұмыс, лабораториялық-практикалық жұмыс)
3) интерактивті  -  inter (өзара), akt (әрекеттесу). Оқыту процесі барлық оқушылардың тұрақты белсенді өзара қарым-қатынасы арқылы жүзеге асырылады. Оқушы мен мұғалім оқытудың тең құқылы субъектісі болып табылады.
Интерактивтік оқыту технологиясы  -  бұл коллективтік, өзін-өзі толықтыратын, барлық қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген, оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүмкін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.
Интерактивті тақтамен жұмыс істеудің артықшылықтары:
::Бағдарлама бойынша барлық сынып оқушыларына қолайлы;
::Web-сайттарды, басқа да құралдарды қолдана отырып жаңа материалдарды түсіндіруге, меңгеруге қолайлы;
::Берілген материалды әсерлі жеткізуге және оны сынып оқушылары арасында талқылауға үлкен мүмкіндіктер туғызады;
::Интерактивті тақта сыныптағы барлық оқушылардың басты назарына айналуына байланысты орталықтан демонстрациялауға қолайлы жағдай туғыза алады;
::Мұғалімнің де, оқушының да шабытын, қызығушылығын арттырып, сабақты тартымды өткізуге ынталандырады;
::Оқушы алдына жаңа материалды жанды түрде көрсете отырып, танымдық қабілетін арттыруға мүмкіндік алады.
Алдын ала дайындаған оқу материалдары - презентациялар, мәтіндік, графикалық ақпараттық объектілер - сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпарат түрлерін қолдануды қамтамасыз етеді. Бұл оқушының сабаққа деген қызығушылығын, әрі өз бетінше іздену қабілетін арттырады. Бұл сапалы білім берудің ең басты факторы болып табылады. Осындай әдістермен жасалған теориялық талдаулар үздіксіз жыл бойында жүзеге асырылып отырса, бала жаттығып, өз бетінше ізденіп, жаңалық ашуға, зерттеу жұмыстарын жасауға дайындалады. Осы арқылы қоғамдағы түрлі қайшылықтар мен жағдайларды, халқымыздың мәдени құндылықтарын өздігінен пайымдауға қадам бастайтын, рухы мықты азамат тәрбиелейміз.
Мысалы 9 сыныпта <<Компьютерлік желілер>> тақырыбында өткізген кезде жаңа технологиялардың кейбір элементтерін көрсетіп кеткенді жөн көрдім:
1. Венн диаграммасы 2. Бес жол өлең: Интернет1. Интернет2. Қызықты, ақпаратты. 3. Мәлімет береді, хабар таратады, байланыстырады. 4. Интернет - компьютерден құралған. 5. Ақпараттық өріс.
Сонымен бірге сабақтың қорытынды түйіні ретінде <<топтастыру>> стратегиясын қолдану оқушыларды шығармашылыққа баулумен бірдей. Өйткені берілген тапсырмаға сәйкес ой түйіндейді. Сабақты қорытындылау мақсатында <<Компьютерлік желі дегеніміз не?>> сұрағы төңірегінде оқушылар өз ойларын былай топтастырады:
Корпоративті Телекоммуникациялық есептеуіш Ауқымды желі Аймақтық желі Интернет желісі Жергілікті желі
Осы жаңа технология стратегияларды интерактивті тақтадан енгізіп қойсақ, оқушылар шығып жауаптарын орындайды. Бұл сабақты алдын ала электронды оқулықтан көрсетіп, оқушылардың есте сақтауы бойынша орындатқан тиімді.
Педагогика ғылымының докторы, профессор Ж. Қараевтың деңгейлік оқыту жүйесіне сүйеніп, информатика сабақтарында деңгейлік тапсырмалар орындатып жүрмін. Жаңашыл ұстаздың жаңа технологияларын қолдану барысында оқушылардың информатика пәніне деген қызығушылығын арттыру үшін жарыс, сайыс сабақтарын, әр түрлі ойын түрлерін қолданып, оқушыларды ізденімпаздыққа баулимын.
Осы мақсатта қолданған сабақ берудегі тиімді әдістер нәтижелі болуда көбіне оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттыратын тапсырмалар орындатамын. Мысалы, қызықты жағдайлар, оқушылардың өз ойларынан, қиялынан туындаған дүниелер, шығармашылық жұмыс істеуге бағытталған тапсырмалар, жарыстар, сайыстар және әр түрлі танымдық ойындар оқушылардың ойлау қабілеті, шапшаңдығы, есте сақтауы, қабылдауы бірдей емес. Мысалы , Жеңілден ауырға қарай біртіндеп даму арқылы оқыту, оқушыны белсенді, өзіндік пікірі бар тұлға етіп тәрбиелеуге көмектеседі. Сол себепті оқушылардың жас ерекшеліктерімен білім деңгейлерін ескере келе сабақ барысында оқушыларға 4 түрлі деңгейде тапсырма беремін.
1-деңгейдегі тапсырма мемлекеттік стандарттық деңгей, бұны орындауға барлығы міндетті.
2-3 деңгей бірте-бірте күрделенеді және бұл тапсырманы орындауға құқылы, ал 4-деңгейде шығармашылық жұмыс беріледі, бұл деңгейді оқушы түгел орындап шығады деу артық. 1-2 деңгейді түгелге жуық орындайды да, жақсы оқитындар алға кетеді.
8 -сынып информатикасында <<Санау жүйелері>> тақырыбын өткен кезде сабақты бекіту кезеңінде <<Үш қадамнан тұратын сұхбат>> тәсілі арқылы және <<Перфокарта>> арқылы сабақты қорытындыладым. Ол тапсырмалар былайша
2. <<Үш қадамнан тұратын сұхбат>>:
1. Сұраушы. (Оқушы сұрақ қояды. )
2. Жауап беруші. (Сол сұраққа жауап береді. )
3. Сарапшы (Жауапқа сараптама жасайды. )
Сонымен, қорыта айтқанда, жаңа технологиялар:
- Оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне;
- Оқушыны ынталандыруға;
- Оқушы мен оқытушының ынтымақтастық қарым-қатынасына;
- Оқушының өз білімін бағалай білуіне бағыттауға мүмкіндік беретініне көз жеткіздім.
- <<Өзіңді білу - адамгершілікке жеткізеді>> - деп неміс психологі Н. Энкельман айтқандай әрбір мұғалімнің алдына қоятын мақсаттары болады. Сол мақсатқа жету үшін әрбір мұғалім тығырықтан шығатындай жол іздейді. Оқушының пәнге деген қызығуын және сабақтың сапасын арттыруда менің алға қойған мақсатым мынадай:
- логикалық ойлау қабілетін дамыту, өздігінен жұмыс істеуге дағдыландыру;- оқу материалында баланы қызықтыратындай құпиясы бар мәселе туғызу;- оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту;- оқушының жеке басының дара және дербес ерекшелігін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру. 
Дәріс 15. Болашақ мұғалімдерді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде кәсіби дайындау жүйесі

Қазақстан Республикасының Евразиялық аймаққа кіруі, ХХІ ғасырға аяқ басуы ел Президентінің <<Қазақстан-2030>> атты стратегиялық бағдарламасына сәйкес жаңа техника мен технология үдерістерінің дамуы келешекте жоғары оқу орындарында білім беру қандай бағытта өрбуі керек деген өзекті мәселе туғызады. 
Заманның жаңа даму сатысында білім беру жүйесі қоғамның жаңа экономикалық саясат, әлеуметтік және интеллектуалдық деңгейіне сай келуі тиіс. Осыған орай білімнің мақсаты, мазмұны және оны оқыту тәсілдері қайта қаралып, оқу жүйесін реттеу, ұйымдастыру мәселелері зерттеліп, өз шешімін табуды қажет етеді. 
Жаңа адамды тәрбиелеу мен оқытуда жоғары мектептің алатын орны ерекше. Оның қызметі үнемі дамуда. Жаңа заман талаптарына сәйкес жоғары мектептің дамуы көптеген қоғамдық- әлеуметтік мәселелерді шешуді қамтамасыз етуі керек. Жоғарғы мектептің алдына қойған ең бірінші мақсаты- қоғамға қажетті жоғары білімді мамандарды даярлау.
Мамандардың пікірінше ХХІ ғасырда тиімді білім беру жүйесін жасайтын жас ұрпақтың ақыл ой және рухани потенциалын барынша дамытуға мүмкіндігі бар ұлт қана озат бола алады. ХХ ғасыр аяғы мен ХХІ ғасырдың басында ғылыми техникалық прогрестің және ақпарат көлемінің өсуі жоғары оқу орындарындағы алынған білім қорының белсенді кәсіби іс-әрекетінің барлық кезеңіне емес, тек қысқа уақытқа ғана кәсіпкер мұқтаждығын қанағаттандыратындығын көрсетті. Болашақ мамандардың кәсіби міндеттерді шешу үшін өз бетінше ізденуге және білімді игеруге даярлау қажеттігі туындайды.
Жоғары мектептің маңызды міндеттерінің бірі - мамандарды даярлаудағы фундаментальды орны мен ролін жоғарылатудан келіп шығатын білім беруді ізгілендіру. Осындай даярлықпен шыққан жоғары мектеп түлегі ақпараттар ағымын жылдам игеріп, өз іс-әрекетін дұрыс жолға қояды, яғни дұрыс пайдалана алады.
Қазіргі таңда Қазақстанда білім беру жүйесін дамыту стратегиясының мақсаттары мен міндеттері 2030 жылға дейін білімді дамыту стратегиясының негізгі қағидаларына байланысты іске асырылуда. Оның мақсаты дүние жүзілік тарихтың, түркі халықтарының, көшпелі өркениеттің, Орталық Азия елдерінің тарихы тұлғасында ғылымның, мәдениет пен ағарту жүйесінің дүние танымдық синтезі негізінде жас ұрпаққа жоғары сапалы білім мен тәрбие бере алатын жоғары білімнің жаңа, шын мәніндегі тұңғыш ұлттық моделін қалыптастыру болып табылады.
Жоғары білімнің мынандай басты мақсаттары мен міндеттері бар:
- ол адам құқықтарын, демократия, бейбітшілікті нығайту мақсатында барлық адамдардың бүкіл өмір бойы дара дамуы мен әлеуметтік әрекетіне қажетті мүмкіндіктерді қамтамасыз етуі тиіс.
- ғылым мен технологияны дамыту жолымен қоғамның мәдени, әлеуметтік экономикалық дамуына сүбелі үлес қосу;
- өзі үшін жауап бере алатын жоғары білікті мамандарды, азаматтарды даярлауды бір мезгілде жүзеге асыру;
- тұтас алғанда қоғамның, оның ішінде білім жүйесінің дамуы мен жақсаруына үлес қосу.
Қазақстан Республикасында жоғары білім жүйесін реформалау жоғары оқу орындарының қызметін ұйымдастыруға, білімнің мазмұнына, сондай-ақ оқыту технологиясына да өзгерістер енгізуді талап етіп отыр.
Білім мазмұнын жаңарту жоғары мектеп реформасының негізгі мәселелерінің бірі болып табылады. Республикамыздың жоғары оқу орындары үшін мемлекеттік білім стандартының концепциясын жасауда ол республиканың біртұтас білім кеңістігінің моделін айқын анықтауға мүмкіндік береді. Жоғары оқу орындарының міндетін, қажетті білім деңгейінің кепілдігін дүниежүзілік мәдени ағарту кеңістігіне интеграциялануды қамтамасыз ету секілді маңызды проблемаларды шешу болып табылады.
Білімді дамытудың алғашқы негіздері: жаңа білім философиясы; қоғам және адам туралы ғылымдар (білім психологиясы, әлеуметтану және тағы басқалар); тәжірибе теориясы (педагогика білімі менеджменті және жобалау.)
<<Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту>> тұжырымдамасында <<жоғары білім берудің мақсаты-қоғамның, мемлекеттің және тұлғаның сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру, әрбір адамға оқытудың мазмұнын, нысанын және мерзімдерін таңдауға кеңінен мүмкіндік беру>>-деп атап көрсетілген.
Жаңа ғасырға қадам басқан біздің еліміз үшін қоғам өміріндегі қазіргі өзгерістер, экономиканың, саясаттың, әлеуметтік-саяси саланың дамуы қоғамдағы негізгі фактор болып табылатын жеке тұлғаның жалпы даму деңгейіне байланысты болмақ. Ал ол қоғамдағы білім беру талаптарын түбегейлі өзгертуге алып келді. Қоғамдық өмірдегі өзгерістер оқытудың жаңа технологияларын қолдануды, жеке тұлғаның жан-жақты шығармашылық тұрғыдан дамуына жол ашуды көздеп отыр. Бұл міндеттерді жүзеге асырушылар білім беру жүйесінің күрделі мәселелерін шешуші кәсіби  -  педагогикалық шеберлігі жоғары ұстаздар болмақ.
Міне, осы орайда ҚР Білім және Ғылым Министрлігі әзірлеген <<ҚР жоғары педагогикалық білім тұжырымдамасы>> мен <<ҚР жаңа тұрпатты педагогінің үздіксіз педагогикалық білімі тұжырымдамаларында>> жаңа қоғамдағы мұғалім моделінің үлгілері көрсетіліп беріледі. Жоғары педагогикалық білімді мұғалімдерге қойылатын талаптар қазіргі қоғам қажеттілігінен туындайды. Жаңа қоғам мұғалімі тек кәсіби шеберлігі жоғары адам ғана емес, рухани дамыған, шығармашыл, мәдениетті, білім құндылығын түсінетін, педагогикалық технологияларды меңгерген, ғылым мен техника жетістіктері негізінде кәсіби даярланған болуы тиіс.
ЖОО-ғы педагогтің кәсіби даярлығы оқу жылдары кезінде кәсіби шеберлікке мақсатты даярлаумен қоса, педагогикалық шығармашылық қызметке дайындаумен тікелей астарласуы тиіс. Ол болашақ мұғалімнің жалпы мәдени (өмірге көзқарас), методологиялық (психологиялық-педагогикалық), пәндік блоктарды меңгеруін қамтамасыз етеді.
ҚР-ң жоғары педагогикалық білім тұжырымдамасында <<Болашақ маман тек өз пәнін жетік меңгеріп қана қоймай педагогикалық процеске қатысушының әрқайсының орнын көре біліп, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыра білуі, оның нәтижелеріне көз жеткізіп, ауытқушылықтарын реттей білуі тиіс. Мұндай нәтижеге жету үшін жоғары оқу орындарындағы мұғалім даярлау сатылы түрде жеке тұлға ретінде қалыптастыру мақсатында жүргізілуі керек>> деп атап көрсетілген. 
Оқу үдерісіне жаңа бағыт беріп, оның даму жолдарын ХХІ ғасырдың талабына сәйкес айқындау үшін білімнің әр түрлі салаларына білім және ғылым, білім және адам құқы, білімнің қоғам дамуындағы әсері, білім беру барысындағы жаңа технология т.б. талдау жасалып қорытындылану қажет. 
Педагогикалық ғылымның жаңа бағытта өрбуі, білім беру жүйесінде жоғары дәрежелі, жан-жақты сапалы біліммен қамтамасыз ету арқылы ұлттық, мемлекеттік саяси, экономикалық және ел мүддесі тұрғысынан туындаған мәселелерді шеше алатын жоғары дәрежелі мамандарды даярлауды талап етеді. 
Қазіргі қоғамдағы қалыптасқан нарықтық қатынастар, ғылым мен  техниканың даму қарқыны, өндіріске шет  елдік  жаңа технологиялар мен әдістердің көптеп  енгізілуі оқу-ағарту жұмыстарын ұйымдастырудың барлық сатысына жоғары талаптар қоюда.
Білім беруді ақпараттандыру үдерісі, компьютерді оқу үдерісінде пайдалануы  - халыққа білім беру жүйесі реформасының негізгі буынының бірі. Қазіргі қоғамның қажеттілігіне сай оқытудың әдісі мен формасын, білім берудің мазмұнын түбірімен өзгертуді компьютердің мүмкіндігін ескермей жүзеге асыру мүмкін емес деп есептейміз.
Жалпы ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін атап айтқанда ғылымның материяға, микродүниеге, материяның элементарлық және өлі табиғатты зерттеуде, молекулалық, субмолекулалық, атомдық дәрежеге көшуі, ғылымның ең жоғарғы нәтижесінде табиғаттың ғылыми көрінісі айтарлықтай өзгерді. 
Ғылыми-техникалық революциямен бірге өмірге келген ақпараттанудың ғылыми салалары, ақпараттық технологиялардың дамуындағы ішкі заңдылықтары мен логикасын, оны өндіргіш күшке айналу үдерісін зерттейді. 
Жаңа технологияларды оқу процесінде қолдануда жаңа оқу пәндерінің пайда болуы, оқытудың жаңа формалары мен тәсілдерін қарастыру бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр.
Болашақ мұғалім даярлауда оқыту мазмұны мен формаларын, оқу құралдары мен әдістерін іріктеуде дидактикада кейінгі кезде айтылып жүрген кәсіби мақсатты көздеу ұстанымын негізге алудың маңызы зор.
Оқу үдерісінде болашақ мұғалімнің теориялық даярлығын жетілдіруде кәсіби мақсатты көздеу ұстанымын ескерудің өзіндік ерекшеліктері бар. Білім мазмұнын анықтауда, ақпараттық модельдеуге оқыту туралы ғылыми курстарды меңгертуде оқу материалдарының студенттің әдістемелік-кәсіби шеберлігін жетілдіруге бағытталып құралған жөн. Осы тұрғыда пәнаралық байланысты жүзеге асырып отырудың рөлі ерекше.
Сонымен, бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі сабақ беру әдісіне компьютердің, ақпараттық технологиялардың жаңаша өзгеріс пен жаңа идеялар қосқаны баршаға мәлім.
Қоғамды, білім беруді ақпараттандыру жағдайында бүгінгі күнде ақпараттық-компьютерлік технологияларды тиімді де нәтижелі пайдалану үшін біріншіден, жалпы білімділік және кәсіби сауаттылық қажет. Олай дейтініміз, ЭЕМ-мен жұмыс жасағанда, қандай да болсын (табиғи тіл қатынасында да) сөйлем қателіктерін түсінбейтінін ескеру керек. Ол тек өзіне арналған арнайы бағдарламалау тілдерінің алфавитінде жазылған алгоритм-бағдарламаны ғана орындайды. Сонымен бірге қолданушы бағдарламалардың көмегімен шектеулі амалдарды атқару мүмкіндігіне ие. Ал ақпараттық-компьютерлік технологиялар көмегімен бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін объектінің, құбылыстың моделін дұрыс құра білу керек. Бүл кезде біздіңше мәселенің математикалық, ақпараттық, компьютерлік модельдерін құру мақсатқа сай келеді. Сондықтан болашақ мұғалімдерге ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде білім бере отырып даярлау бүгінгі күн сұранысынан туындап отырғандығын айғақтайды.
Білім беру үдерісінде компьютерлердің, ақпараттық технологиялардың кеңінен қолданылуы интерактивті жүйе құруға алып келді. Интерактивті жүйе жеке компьютерді пайдалану, сондай-ақ бейне дискілі құрал және теледидар кешендері негізінде құрылады. Мұндай қазіргі заманғы кешендер интерактивті оқытуда аса қымбат тұрғанымен, көрнекілік пен кері байланысты қамтамасыз етеді.
Ақпараттық-компьютерлік оқыту бағдарламалары оқу үдерісін талдау мүмкіндігін кеңейтеді, яғни ол теориялық негіздерін құрайтын бағдарланған оқытудың мынадай жалпы ұстанымдарын қолдануға ыңғайлы:
Бірінші ұстаным - өзара тығыз байланысты материалдарды үзінді-блоктарға бөлу (қадамдарға). Бағдарламаны автордан оқу материалын тиянақты талдауды, мәтін бөліктері арасындағы байланыстың тығыз қисыны мен мазмұнын анықтауды талап етеді.
Екінші ұстаным  -  алгоритмдерді (бағдарланған мәтіндерді) оқып үйренуге білімгерлер белсенділігін арттыру, яғни жеке қадамдар мазмұны үйренушіде терең талдаулар дағдысын қалыптастыруға бағытталады.
Үшінші ұстаным  -  білімгердің әрбір жауабына артынша баға беру, яғни студенттің жауабына бағасын тез арада хабарлап, дұрыс жауап берген болса келесі қадамға өтуіне рұқсат береді.
Төртінші ұстаным - оқудың қарқыны мен мазмұнын дараландыру, яғни ұтымды оқу қарқынын дараландыруды қамтамасыз етеді.
Бесінші ұстаным  -  бағдарланған мәтіндердің эмпирикалық сенімділігін тексеру, бағдарламашы авторға әрбір студенттің мүмкіндігіне орай қиындық дәрежесін реттеуді міндеттейді.
Оқытушы  студенттердің компьютерлік сауаттылығына сүйене отырып оқытудың әдіс-тәсілдерін қолданады. Бұл үшін жекелеген пәндерді оқытудың сапасын көтеруге, екіншіден, компьютерлік сауаттылықты дамытуға, студенттердің компьютерлік мәдениетін қалыптастыруға ұмтылады.
Ақпараттық-компьютерлік технологияларды оқу үрдісіне енгізуде студенттердің психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктері міндетті түрде ескеруі тиіс. Бұл ұстанымдар студентті кәсіби біліммен байытуға, жалпы білімдік міндеттер мен пән туралы білім идеяларын жүзеге асыруға, оқыту мен тәрбиелеудің кешенді мәселелерін есепке ала отырып, сабақты жүргізудің вариативті әдістерін қолдануға жол ашады.
Зерттеу барысында байқалғаны оқыту үдерісінде арнайы мамандық пәндерді оқытуда ақпараттық-компьютерлік технологиялар құралдарын қолдана отырып ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеу негізінде білім беру электронды оқулықтар, мультимедиялы және ақпараттық-компьютерлік құралдарды да өздері жасау керектігін білдірді.
Қазақстан Республикасының <<Жоғары білім беру туралы>> заңының 9 бабында <<Жоғары оқу орны мамандар даярлауда білімді, ғылым мен білімді ұштастыру, оқытудың белсенді әдістері, жаңа ақпараттық технологиялар кешенін қолдана отырып даярлау негізінде студенттердің шығармашылық және практикалық қабілеттерін де дамыту, қалыптастыру және дамыту үшін мүмкіндіктер туғызу арқылы жүзеге асырылады>>,- делінген.
Білім берудегі ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеуді жеделдету қажеттілігін анықтайтын негізгі факторлар: бірінші фактор  -  ЭЕМ-ді пайдалану аймағындағы жоғары білікті мұғалімдерді кәсіби даярлаудың сапасын арттыру, жалпылама ақпараттық-компьютерлік оқытулар жүргізуді қамтамасыз ету;
Екінші фактор  -  жалпылама математикалық, ақпараттық-компьютерлік модельдеу бойынша сауаттылық мәселесін жетілдіру қажеттілігімен;
Үшінші фактор  -  педагогикалық ғылымдардың логикалық дамуын анықтайтын, білім жүйесінің ішкі қажеттіліктерімен анықталады.
Білім берудегі ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу әр түрлі педагогикалық міндеттерді шешу үшін мультимедиялы электронды оқулықтар базасында ақпараттық технологияны пайдалану және оны жасаумен байланысты мәселелерді шешетін педагогикалық-психологиялық әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-технологиялық деңгейде қарастырылады. 
Білім беру үдерісіне ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу технологиясын енгізу арқылы зерттеу және тәжірибе жүргізетін мәселелердің үлкен ортасы бірінші кезекте білім беру практикасына қажетті ақпараттық технологияларды құру концепциясын жасауды талап етеді.
Жоғары білім беру үдерісінде ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеуді қолдану негізінде болашақ мұғалімдерді дайындаудың тұжырымдамасын жүзеге асыру-ұзақ, әрі күрделі үдеріс және ол келесі кезеңдерден тұрады:
1) мамандық пәндерді оқыту үдерісінде қолданылатын ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеудің құралдарын игеруге және оны жасауға; кәсіби білім беру мазмұнында оқу жұмысын ұйымдастыру түрі мен жаңа әдістерін игеру туралы зерттеу жұмыстарын жүргізу;
2) дәстүрлі оқу пәндерін оқытуда қолданылатын ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде ақпараттық технология құралдарын жасау және оны белсенді түрде оқу үдерісіне енгізу; осының  негізінде педагогтардың оқу жұмысының жаңа әдістері мен ұйымдастыру түрін жалпылама игеру; білім беру мазмұнын, оқу-тәрбие жұмысы әдістері мен дәстүрлі формасын түбегейлі қайта қарастыру, оны оқу-тәрбие үдерісінде практикалық жүзеге асыру;
3) үздіксіз білім беру мазмұнын оның барлық деңгейінде түбегейлі қайта құру; ақпараттық технология құралдарын қолдануға сәйкес келетін білімді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде оқытудың әдістемесін толықтыру.
Қазақстан Республикасындағы білімді ақпараттандыру жүйесін әрі қарай дамыту ақпараттық ресурстар болып табылатын оқытуға арналған бағдарламалық құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың атқаратын қызметтері және ауқымы да өте кең және оған мыналар жатады: аутоматтандырылған және сараптамалық жүйелер, электрондық оқулықтар және мультимедиялық бағдарламалық құралдар.
Осылайша қазіргі кезде ғылым мен техниканың жетістіктерін кәсіби маман даярлау үрдісінде пайдалану маңызды екендігі, ал бірақ сол негізде болашақ мамандарға білім беру әлі де жеткіліксіз екендігі айқындалды. Бұл бағытта арнайы тұжырымдамалардың негізін анықтап арнайы модельді ұсыну қажеттігі туады. Болашақ мұғалімді жалпы кәсіби дайындау моделі  -  қоғамның әлеуметтік тапсырысын, мұғалімдерді дайындаудағы мемстандарттың талаптарын, мұғалім дайындау мақсаттарын және студенттердің жалпы кәсіби іс-әрекеттерді меңгеру деңгейлерін қамтиды. (Сурет-1)
Болашақ мұғалімдерді даярлауда оқыту мен тәрбиенің дидактикалық, педагогикалық-психологиялық мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған оқытудың ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу технологияларын қолдану мынадай қажеттіліктерге алып келеді, яғни:
1) қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында білімгердің кәсіби тұлғалық міндеттеріне сай келетін оқыту мен тәрбиенің мазмұнын, әдістерін және ұйымдастыру формаларын таңдау стратегиясының әдіснамасын тұрақты түрде жетілдіру;
2) ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу саласынан замани ақпараттық технологиялардың күн санап артып отырған мүмкіндіктерін ескеретін оқыту және кәсіби даярлау әдістемесін жасау;

Студенттердің жалпы кәсіби іс-әрекетті меңгеру дењгейлері
Тереңдетілген кєсіби
Оқу іс-әрекетінің єдіснамасы
        Жалпы кәсіби іс-әрекет әдіснамасы
Тереңдетілген кәсіби іс-әрекет әдіснамасы
Дерексіз-ќисынды
Жалпы кәсіби
 Маманды АКММ негізінде дайындау нєтижесі
Іс-әрекет түрлері жєне орындалатын функциялар
1. Ұйымдастырушылық.  2. Конструктивтік.  3. Ақпараттық.  4. Қалыптастырушылық.
 5. Коммуникативтік.       6. Дамытушылық.    7. Әлеуметтік.    8. Ақпараттық-компьютерлік. 9. Экономикалық.   10. Зерттеушілік
           Қоғамның әлеуметтік тапсырысы
Болашақ мұғалімдерді дайындаудағы мемстандарттың талаптары
             Мұғалім дайындау маќсаттары
Оқу-тәрбие процесі
Оқытушылар
Теориялық оқыту
Практикалық сабақтар
Оқу-технол. практика
Педагогикалық
практика
Базалық білім беруде АКММ-ді  қолдану
Кәсіби білім беруде АКММ-ді қолдану
Біліктілік жұмыстары
Педагогикалық шарттар
Тұлғалы іс-әрекеттік формалар
Студенттер
Ұстанымдар
Әдістер
Ғылыми-зерттеу жұмыстары
Материалдық базаны ұйымдастыру
өзіндік білімін жетілдіру












































Сурет 1. Болашақ мұғалімді жалпы кәсіби дайындаудың моделі
3) болашақ мұғалімнің интелектуалды, тұлғалық потенциялын дамытуға өздігінен кәсіби білімнің жетілдіру іскерліктерін қалыптастыруға бағдарланған және ақпаратты өңдеу бойынша өзіндік әрекеттің бірнеше түрін жүзеге асыра алатын кәсіби маман моделін жасау;
4) қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар мен компьютерлік педагогикалық құралдарды қолдануға сүйенетін оқытудың әдістемелік жүйесін жасау.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар ЭЕМ қолдануға негізделген. Замани ЭЕМ-дер формальданған білімдерді өңдеу мен бейнелеу үшін үлкен есептеу мүмкіндіктеріне ие және білімді ұйымдастырудың мейлінше жетілдірілген формаларын жасау және оларды оқытуда қолдану үшін жағдай туғызады. Дегенмен біздің анықтауымыз бойынша ЖОО оқу үдерісі білімді формальдау әдістеріне оқытуға толық дайын еместігі анықталды. Бұл студенттерге болашақ кәсіби іс-ерекетінде қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды тиімді қолдану мүмкіндігін бермей отыр.
Сондықтан қазіргі кездегі оқыту әдістемелерінде, маман даярлауда ЭЕМ мүмкіндіктері толық жеткілікті түрде қолданылмауда, бұл аз кезегінде ақпараттық технологиялардың дамуының қол жеткен деңгейімен, осы кезде қалыптасқан оқыту әдістемелері мен технологияларының  арасында қарама-қайшылықтың пайда болуына алып келеді.
Бұл қайшылықты шешу үшін педагогика ғылымы мен оқыту теориясынан терең ойластырылған, дербес білім беру міндеттерін шешуге бағытталған жаңа  инновациялық білім беру технологияларын құру қажет болады. 
Ақпараттық технологиялардың даму деңгейі мен оларды мамандық пәндерді, информатиканы оқытуда қолдану деңгейінің арасында қарама-қайшылықтың болуына байланысты туындаған жағдайдың шешімі өз кезегінде неғұрлым тиімді болатын білім беру технологиясын іздеу мәселесін алдыңғы қатарға шығарады. Осы мәселені шешудің бір жолы математикалық және ақпараттық-компьютерлік модельдеу негізінде білімдерді формальдау әдістеріне оқыту технологиясын құрумен байланысты болып табылады.
Математикалық моделдеу жалпы моделдеудің дербес жағдайы болып табылады. Ол түпнұсқаны зерттеудің арнайы құралы ретінде оның моделін қолдануды қажет етеді, яғни оны оқып-үйренуде таным объектісі оның заңдылықтары туралы жаңа ақпарат береді (Штоф В.А.). Математикалық модельдеу кезінде оқып-үйрену пәні жүйенің құраушы элементтерінің (түпнұсқа мен модель) бір-бірімен байланысқан құрылымының изоморфизмі болатын <<түпнұсқа  -  математикалық модель>> жүйесі болып табылады.
Сонымен есептің математикалық моделін құру барысында:
* қосымшаны сипаттауды анықтайтын ақпараттық модель құру;
* қосымшадағы объектілердің қасиеттері мен олардың арасындағы қатынастарды абстракциялауға қатысты болжамдар талаптарын құрастыру;
* қосымшаның баламалы математикалық теориясын анықтау, таңдалған математикалық теорияның ұғымдары мен белгілеулерін қолдана отырып қосымшаның негізгі ұғымдарын формальды сипаттау;
* математикалық моделін құратын есептерді шешуде қосымшалардың тәуелсіз қасиеттері (аргументтер немесе бастапқы мәліметтер) мен тәуелді қасиеттерін анықтау;
* нәтижені бастапқы мәліметтермен байланыстыратын математикалық қатынастарды (формулалар, теңдеулер, теңсіздіктер және т.б.) құру керек.
Қорытынды кезеңде алынатын қосымшалардағы кейбір қатынастарды математикалық сипаттау қосымшаның математикалық моделі ретінде қарастырылады. Қосымшаның ақпараттық моделіне қойылатын талаптардан тәуелді болатын үдерістер мен құбылыстарды әртүрлі дәлдікпен болжау мүмкіндігін беретін бірнеше математикалық модельдер болуы мүмкін. 
Келтірілген кезеңдерді болашақ мұғалімдерді дайындау барысында жүзеге асыру студенттердің таным үдерісіндегі ақпараттық модель түрінде ұсынылған нақты білімнен, математикалық модель түрінде ұсынылған формальданған білімнің жоғары дәрежесіне көтерілетін практикалық дағдыларды қалыптастыру мүмкіндігін береді.
Модель объективті шындықты сипаттаудың нәтижесі ретінде пайда болады. Ол ұсынылған есептің бағытына байланысты маңыздылығы аз фактілерді алып тастау және мейлінше маңызды (қажеттілерін) қалдыру арқылы құрылады. Осыдан кейін модель шындықпен қатынасқа түскенше <<өз>> өміршеңдігін жоймайды. Модельдің бұл әрекетін  -  <<модельдің интерпретациясы>> деп атайды. Математикалық модельдерді, олар қолданылатын идеалды объектілер мен олардың көмегімен шешуге болатын есептерден тәуелді болатын математикалық модельдерді келесі түрде классификациялауға болады:
* Динамикалық (дескриптивті). Объект ретінде қарастырылатын құбылыстың қасиеттерінің мәнін және олардың өзгеруін сипаттайтын сандар мен теңдеулер қарастырылады. Модельдер әртүрлі үдерістерді немесе динамикалық объектілерді сипаттауға арналады. Мысалы, сандық әдістер саласы бойынша есептерді шешудің негізінде дифференциалдық және алгебралық теңдеулер теориясы жатады.
* Оптимизациялық (экстремальды). Модельдердің объектілері ретінде заттардың (үдерістердің) қасиеттерінің арасындағы қатынас түрінде берілген және қасиеттердің мүмкін мәндерінің аймағына шектеу түрінде берілген қатынастар жиыны ұсынылады. Есептердің бұл класы үшін қосымша объектілер қасиеттері арасындағы әртүрлі қатынастарды ескеретін басқару түрін таңдау қажеттілігінде болып табылады. Бұл класс есептерін шешу негізінде сызықты және динамикалық бағдарламалау әдістері, сонымен бірге сызықты емес және бүтін санды бағдарламалау әдістері жатады.
* Ойын модельдері. Жүйенің объектілері стратегиялар мен ойын ситуацияларын сипаттайтын ережелер мен қатынастар болып табылады. Модельдер ойынға қатысушылардың көзқарастары бір-біріне сай келмегенде нақты жағдайды зерттеу үшін қызмет етеді. Есептердің бұл класының негізінде ойын теориясының математикалық аппараты жатады.
* Имитациялық. Мұндай жүйелердің объектілері  -  құбылысты оның құрамдас бөлімдерінің өзара әрекеттесу арқылы сипаттайтын күрделі теңдеулер жүйесі болып табылады.
* Логикалық-лингвистикалық. Мұндай модельдердің объектілері символдар, символдық және логикалық өрнектер мен мәтіндер болып табылады. Олар жүйелерді автоматтандырылған аударманы пайдалануға, ақпаратты техникалық құрылғыға шығаруға арналады.
Күрделі қосымшалармен байланысты есептерді математикалық модельдерді қолдану негізінде талдау және шешу есептеулерді аутоматтандыруды қажет етеді. Аутоматтандырудың қажетті деңгейін қамтамасыз ету үшін ЭЕМ қолданылады. Математикалық модельдерді ЭЕМ бағдарламаларының жиынтығы түрінде іске асыру оның компьютерлік моделі деп аталады.
Ақпараттық модель-бұл  сезімдік және теориялық ойлауға сүйенетін табиғи немесе арнайы тілдердің көмегімен оқып-үйренетін пәнді дәл, нақты сипаттау. Компьютерлік модель - ақпараттық-компьютерлік-ақпараттық модель арқылы ұсынылған пәндер мен құбылыстар туралы нақты білімдерді жалпылау нәтижесі ретінде қарастырылады. Объектілердің сыртқы түрі мен құрылымын компьютерлік модельдеу деп:
1) өзара байланысқан компьютерлік суреттер, кестелер, сүлбелер, диаграммалар, графиктер, анимациялық үзінділер, гипертекстер және т.б. көмегімен сипатталатын объектінің шартты бейнесін түсінеміз. Мұндай түрдегі компьютерлік модельдерді кейде құрылымдық-функциональдық деп атайды; 
2) объектіге әртүрлі, кездейсоқ факторлар (бағдарламаны қолданушы ұсынатын) әсер еткенде объектінің <<қимыл-қозғалысын>> жаңғырту (имитациялау) нәтижелерін графикалық бейнелеу және есептеу ретінің көмегімен мүмкіндік беретін жеке бағдарламаны немесе бағдарламалар кешенін түсінеміз. 
Осы тұрғыда оқыту үдерісінде бағдарламалау тілінен студенттердің білімді саналы игеруі, белсенділік көрсетуі  -  ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеу негізінде шебер маман даярлаудың алғы шарттарының бірі. 
Жоғары кәсіби білім беретін мамандық пәндер саласындағы ақпараттандыру үдерісі, бұл студенттің модельденетін объектілер, құбылыстар, процестер туралы ақпараттарды жинау, өңдеу, беру бойынша өзбетімен оқу іс-әрекетін жүзеге асыру біліктілігінің қалыптасуын қамтамасыз ететін оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен ұйымдастыру формаларын, оқу-тәрбие процесін жетілдіру мақсатында ақпараттық технологиялар қолдануға дайындау, информатиканың жалпы курсын оқытып қана қоймай, сонымен қатар ақпараттық технологияларды нақты кәсіби пәндерде қолдануды да оқыту қажет. Демек, болашақ информатика, математика, физика, кәсіптік білім беру мұғалімдеріне:
* Объектілердің әр түрлі экрандық моделдерін, олардың динамикалық кескінделуін салу саласында ақпараттық технологиялар мүмкіндігін жүзеге асыру;
* Есептеу үдерісінің, ақпараттарды іздеу әрекетінің және оқылатын объектілер, құбылыстар мен процестер туралы мәліметтерді өңдеу, жинау іс-әректінің автоматтандырылуы туралы;
* Оқытуда ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолданудың қолданбалық бағытының жүзеге асырылуы туралы;
* Компьютерлік және диагностикалық әдістерді қолдану туралы білімдерді игерту өте маңызды болып табылады.
Болашақ мұғалімдердің педагогикалық іс-әрекетінде ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу құралдарын қолдануға оқытудың төмендегідей негізгі бағыттарын атап көрсетуге болады:
1) Оқыту үдерісінде ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу құралдары мүмкіндіктерін жүзеге асырудың педагогикалық мақсатқа лайықтылығы: ақпараттық-телекоммуникациялық құралдар мен қолданушы арасындағы өзара кері байланыс; объектілер немесе құбылыстар мен заңдылықтардың моделдері туралы оқу ақпаратының компьютерлік кескінделуі; есептеу үдерістерінің, ақпаратты іздеу іс-әрекетінің және ақпараттарды жинау, өңдеу, беру көбейту операцияларының автоматтандырылуы, сонымен қатар өте үлкен көлемді ақпараттардың сақталуы, оған кез-келген уақытта ену мүмкіндігінің бар болуы; оқу тәжірибелерінің нәтижелерін немесе оның бір бөлігін бірнеше рет қайталау мүмкіндігінің бар болуы; оқу тәжірибелерінің нәтижелерін немесе оның бір бөлігін бірнеше рет қайталау мүмкіндігімен қатар оларды өңдеу процестерінің автоматтандырылуы; білім беру нәтижесін бақылау мен оқу іс-әрекетін басқаруды ұйымдастыруды ақпараттық-әдістемелік қамтамасыз ету процесінің автоматтандырылуы;
2) Білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктері, оның ішінде математикалық және ақпараттық моделдеу құралдарын қолданудың педагогикалық тәжірибесі, дербес жағдайда арнайы пәндерді оқыту үдерісіндегі ақпараттық жүйелер.
3) Білім беруге арналған электронды, мультимедиялы құралдарды жасау мен қолданудың негізгі ережелері;
4) Пәндерден білім мен біліктіліктерді бақылауға бағытталған компьютерлік бақылау, тестілеуді қолдану ерекшеліктері.
Болашақ мұғалімдердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолдануға даярлығын қалыптастыру бойынша зерттеулер жүргізілді. Осы орайда біз болашақ мұғалімдердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық моделдеуді қолдануға даярлығының құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық (Кесте-1).
Модель болашақ мұғалімдердің сапасына қойылып, зерттеу идеясын болашақ маманды дайындауды оңтайландыру мәселесі бойынша, осы қарастырылып жатқан проблеманы студенттерге оқытудың тұтас бір әдістемелік жүйесін құруда негізгі роль атқарады. Техникалық, ақпараттық құралдар туралы мәселелер басым қарастырылатындықтан болашақ мұғалімдерде мотивациялық компонент, осы тұрғыда танымдық, бейімділікке арнайы талап болатындықтан мазмұндық компонент, ал ең бастысы практикалық қолдану болғандықтан болашақ мұғалімдерде іс-әрекеттік компоненттер болуы қажеттілігін модельде ескердік.
Мотивациялық компонентке танымдық қызығудың негізгі қалыптастыру бейнесі жатады. Оған болашақ маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-әрекетке ұмтылу әрекеттері, ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуге қызығушылығы кіреді.
Мазмұндық компонентке болашақ мұғалімнің жалпы мәдениеттілік дайындығы мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үдерістің заңдылықтары мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы, ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу туралы түсінігі, білімдер жүйесі кіреді.
Оған біртұтас педагогикалық үдерістің теориялық негіздерін меңгеруі, жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының кәсіби біліктілік тұрғысындағы негіздерін білуі, оқушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдалануға инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алу жатады.
Іс-әрекеттік компонент болашақ мұғалім өзінің кәсіби іс-әрекетін инновациялық тұрғыда меңгере алуы мен міндетін анықтай алуы және ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуге негізделген педагогикалық үдерісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ мұғалімнің өз пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үдерісінің психологиялық-педагогикалық жағдаятын жоспарлап, жүзеге асыра алуымен сипатталады.
                                       
Кесте -1. Болашақ мұғалімдердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолдануға даярлығының құрылымдық-мазмұндық моделі
                                       
№
Компоненттер 
Өлшемдер 
Көрсеткіштер
1
Мотивациялық
-Өзінің кәсіби шеберлігін ақпараттық -компьютерлік технология бойынша дамытуға талпынуы
- ақпараттық-компью терлік және математи калық модельдеуге қызығушылық таныту
-Кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы
-Ақпараттық және компью-терлік технология бойынша инновациялық іс-әрекетке ұмтылуы
-Ақпараттық жүйелерді модельдеу, компьютерлік модельдеу туралы мотивтер
-Мультимедиялы технология-ларды қолдануға ұмтылуы
2
Мазмұндық
-Өзінің ақпараттық және компьютерлік технология бойынша сауаттылығы
- ақпараттық-компью терлік және математи калық моделдеу туралы білімдер жүйесі 


-Педагогикалық іс-әрекет теориясының  кәсіби біліктілік тұрғысындағы негіздерін білуі
-Барлық мүмкіндіктерді ескере отырып инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болғандығын сезінуі
-Ақпараттық жүйелерді модельдеуді, компьютерлік модельдеуді түсінуі
- Мультимедиялы технология лар туралы түсінік
-Пән сабақтарында компьютерлік модельдеуді қолдану керектігін түсіне білуі
3
Іс-әрекеттік
-Өзінің кәсіби іс-әрекетін инновациялық тұрғыда меңгеру 
-Ақпараттық-компьютер лік және математикалық модельдеуді қолдану іскерлігі
- Ақпараттық және компьютерлік технология негізінде іс-әрекетін инновациялық тұрғыда шеше алуы
-Ақпараттық жүйелерді модельдеуді меңгеру
- Компьютерлік модельдеуді игеруі
- Мультимедиялы технология ларды қолдана алуы
- Пән сабақтарында ақпараттық-компьютерлік модельдеуді қолдану мүмкіншілігін меңгеруі

Сонымен, болашақ мұғалімдердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді қолдануға даярлығы: мотивациялық құндылықтарды; мазмұндық және іс-әрекеттілік сияқты көрсеткіштерді қамтиды.
Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, білік, дағды, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет, игеру, нәтижелері құралады.
Модельдің негізінде біз әртүрлі көрсеткіштерді сипаттайтын деңгейлерді (төмен, орташа, жеткілікті, жоғары) анықтадық.
Төмен деңгей: Кәсіби шеберлігінде ақпараттық және компьютерлік технологияны қолдануға талпынысы жеткіліксіз, инновациялық іс-әрекетке құлқы жоқ, ақпараттық жүйелерді модельдеу, компьютерлік модельдеу іс-әрекеті төмен, мультимедиялық технологияларды пайдалану мүмкіндігін біле бермейді. Осы ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігін қалыптастырудың төмен деңгейімен байланысты іскерліктер:
-белгілі бір информатикалық ұғымдардың анықтамаларын, ережелерді біледі, бірақ ақпараттық-логикалық тұрғыдан талдай алмайды;
-	оқулықтағы  оқу  материалының  тарауын,   пунктін  логикалық-дидактикалық тұрғыдан талдай алмайды;
-	 объектілер мен құбылыстарға байланысты мәселерді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу арқылы шешуді іздестіруді ұйымдастыра алмайды;
- қарапайым мультимедиялық, электронды көрнекі құралдарды дайындай алмайды;
* нақты кәсіби ақпаратты оқып үйрену үшін, қажетті әдебиетті және Интернет сайтын таңдай біледі;
Орта деңгей: Кәсіби шеберлігінде ақпараттық және компьютерлік технологияны қолдануға талпынуы тұрақты емес, инновациялық іс-әрекеттің қажеттілігіне мән бере бермейді, ақпараттық жүйелерді модельдеу туралы түсінігі бар, бірақ меңгеруі орташа. Компьютерлік модельдеу туралы туралы қабілеті бар, бірақ ішінара қолданады. Мультимедиялық технологияларды қолдану туралы талпынысы бар.
Болашақ мұғалімінің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігінің қалыптасуының орта деңгейі әдістемелік немесе оқу-таным іс-қимылының орындалу мақсаттарын саналы түрде түсінуі, оны орындауда белгілі бір нұсқауға, үлгіге сүйенуі болып табылады. Осы ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігін қалыптастырудың орта деңгейімен байланысты іскерліктер:
-белгілі бір информатикалық ұғымдардың анықтамаларын, ережелерді, алгоритмдерді, модельдерді, ақпараттық мазмұнды есептерді ақпараттық-логикалық тұрғыда талдай алады;
-	оқулықтағы  оқу  материалының  тарауын,   пунктін  логикалық-дидактикалық түрғыда талдай алады;
-	ақпараттық мәселелерді модельдеу арқылы шешуді іздестіруді ұйымдастыра біледі;
- информатикалық ұғымдарды қалыптастыру, информатикалық тұжырымдарды дәлелдеу, белгілі бір ережені қалыптастыру немесе модель құру үшін қажетті есептерді таңдап алып, оларды тиімді пайдалана алады;
* анықтамалық құралмен, кестемен және басқа да дидактикалық материалмен жұмыс істей біледі және оған білімгерлерді үйрете алады;
* оқушылардың білімін тексеру мақсатында сұрақтар жүйесін, өзбетімен орындайтын және бақылау жұмыстарының тапсырмаларын құра біледі;
* білімгердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модель құру жұмыстарын тексеріп, бағалау және олардың нәтижелерін талдай алады;
-	ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдердің дәптергежазылу мәдениетін және компьютер үшін бағдарлама құра алады.
Жеткілікті деңгей: Өзінің кәсіби шеберлігінде ақпараттық және компьютерлік технологияны барынша қолдануға талпынуы тұрақты, инновациялық іс-әрекетке ұмтылысы ұдайы еркін көрінеді, ақпараттық жүйелерді модельдеу, компьютерлік модельдеуді, мультимедиялы технологияларды қолдана алады.
Жеткілікті деңгей - қалыптастырылған жекелеген, кейде тіпті ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігінің толық бір кешенін жаңа нысанға, оқу материалының неғұрлым ірі блогына (модельдеу әдісіне, тақырыпқа, ақпараттық мәселелердің типтеріне, т.б.) көшіре білуі. Мұндай көшіру көбінесе жалпы ұсыныстарды пайдалану жолымен, оның мақсатының мағынасын түсіну негізінде жүзеге асады.
Болашақ мұғалімнің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігін қалыптастырудың жеткілікті деңгейіне сәйкес келетін іскерліктер:
* нақты ақпараттық оқу материалын оқыту мақсатын анықтай білу;
* осы мақсаттың негізінде оны логикалық-дидактикалық түрғыданталдау   (өзекті   материалды,   тақырыптың   негізгі   идеясын   анықтау,модельдерді типке бөле білу және т.б.);
-	нақтылы    материалды    (тақырыпты,    математикалық және ақпараттық модельдерді, т.с.с.) не үшін оқып-үйрену қажет екендігін негіздей білу;
* оқу мақсатын айқын қою және оған сәйкес келетін іс-қимыл менамалдарды іріктеп ала білу;
* оқушылардың іс-әрекетін үйымдастыра білу және оқу үдерісіндеоны басқара білу;
*  ақпараттық-логикалық талдау негізінде тақырыптың күнтізбелік жоспарын жасай білу;
* қарапайым мультимедиялық, электронды көрнекі құралдарды дайындай білуі;
* оқушылардың жауаптарын талдап, оны әділ бағалай білу.
Жоғары деңгей: Болашақ кәсіби іс-әрекетінде, инновациялық іс-әрекетінде ақпараттық-компьютерлік технологияны, ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді еркін қолдана алады, мультимедиялы технологияларды қолданып, бағдарламалық құралдарды жасай алады.
Жоғары деңгей - жоғары дамыған ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігі, ол мұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің тек мақсаттарын ғана емес, сонымен бірге оның мотивтері мен құралдарын таңдай білуімен анықталады. Бұл деңгейде нақты педагогикалық ситуацияға сәйкес әртүрлі оқу-әдістемелік құралдар мен ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуді пайдалана білу іскерлігі тән болады.
Болашақ мұғалімнің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іскерлігін қалыптастырудың жоғары деңгейі алдыңғы қалыптастырылған іскерліктердің барлық деңгейлерін де дамытады және арнайы пән бойынша кез-келген оқу материалын оқытуда жүзеге асырылады, яғни:
* логикалық-дидактикалық тұрғыдан мектеп оқулығын талдау, солсияқты белгілі бір ақпараттық идеялардың, бағыттардың сол оқулықта қалай жүзеге асырылғандығын талдай білу;
* курсты, пәнді, нақты тақырыпты, оқыту мақсатын анықтау, солмақсаттарға қол жеткізу жүйесін құра білу;
-	оқытудың  мақсаттары  мен   нақты  жағдайларына   байланыстыақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеуге оқыту әдістемесінің бірнеше нұсқаларын жасай білу.
Осы келтірілген деңгейлерді ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде қалыптастыру үшін теориялық және практикалық даярлық жүйесі қажет. Ол арнайы мамандық пәндер циклі арқылы қамтамасыз етіледі.
Білім, жалпы кәсіби, техникалық арнайы болып бөлініп, кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп  -  мамандық таңдау, мамандықты меңгеру. Ол жалпы мектептерде, гимназия, колледждерде, жоғары оқу орындарында беріледі. Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік  -  оқу, білім, кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, ісшаралар, дағдыдан туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру керек.
Іс-әрекет - әрекеттен, операциядан, қимыл-қозғалыстан тұрады. Бұл үдерістің орындалып, игерілуі қажет. Игеру  -  қабылдау, ұғыну, ойлану, пайымдау, бекіту, жүзеге асыру, қолданудан тұрады. Барлық үдеріс байланыса орындалған соң нәтиже көрсеткіші пайда болады.
Студенттердің ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іс-әрекетінің негізі болатын логикалық құралдарды қалыптастыру және оны дамыту  --  мамандық пәндерді оқытудың басты құралы.
Оқыту үдерісінде студенттердің кәсіби белсенділігін арттыру мәселесі соңғы кезде жалпы бағытта кең мағынада қарастырылып келеді. Арнайы пәндерді бұл әдіспен оқыту, ақпараттық-логикалық ойлаудың өзіндік ерекшеліктерін ескермей, жалпы белсенділікті қамтамасыз етуді оқыту екендігі белгілі. Сондықтан болашақ мұғалім пәндердің өзіндік ерекшелігін ескере отырып қамтамасыз етілетін белсенді оқыту білігін меңгеруі қажет. Белсенді оқытуды қамтамасыз ету мақсатында оның әдістемесін жасау үшін ақпараттық модельдеу іс-әрекетінің құрамын, құрылымын анықтау қажет болады.
Білімгер қандай да бір ақпараттық модельдеу іс-әрекетін қаншалықты жүзеге асыра алатындығы мен соған сәйкес мұғалімнің оқыту іс-әрекеті қандай болу керек екендігін анықтау үшін білімгердің ойлау деңгейі мен біздің оны үйретуге тиісті ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу іс-әрекетінің деңгейін анықтауымыз керек. Осы деңгейлерді салыстыру арқылы студенттің ойлау әрекетін қажетті ақпараттық деңгейге жеткізу үшін мүғалімнің қандай көмегі қажет болатындығын анықтауға болады, немесе деңгейлердің арасындағы алшақтық аса үлкен болса, оқытудың бүл кезеңінде қол жеткізілуге тиіс ақпараттық модельдеу іс-әрекеті деңгейін төмендетуге тура келеді.
Пәндерді оқыту теориясын құру үшін ең алдымен ақпараттық модельдеу іс-әрекетінің моделін құру керек. Әдебиетте ақпараттық модельдеу іс-әрекетінің негізгі үш жағын қамтитын әртүрлі моделі бар; 1) нақты жағдайды ақпараттық түрде сипаттау, немесе эмпирикалық материалды ақпараттандыру әрекеті; 2) оқу материалын логикалық ұйымдастыру; 3) ақпараттық модельдеу теориясын қолдану. Бұл модель шынайы ақпараттық модельдеу әрекетін бейнелейді.
Ақпараттық модельдеу іс-әрекетіне үйрету информатиканы және мамандық пәндерді белсенді оқыту. Сондықтан болашақ мұғалім оқушыны дайын материалды жаттатпай, ақпараттық модельдеу шындығын ашуға, ақпараттық материалды тәжірибе жолымен логикалық түрғыда ұйымдастыруы, сөйтіп теорияны әртүрлі нақтылы жағдайларда пайдалануға үйретуі тиіс. Болашақ мүғалім оқытудың әртүрлі кезеңіндегі ақпараттық моделдеу іс-әрекетінің тиімді өзара қатынасын анықтауды үйренуі тиіс. Ақпараттық модельдеу іс-әрекетінің бірінші және үшінші кезеңі (жағдайды модельдеу және теорияны қолдану) екінші кезеңге (теорияны логикалық құру) қарағанда ғылыми зерттеуде де, әсіресе оқыту үдерісінде аса маңызды. Мұғалімнің ақпараттық модельдеуге оқыту әдісі осы үш кезеңнің бір түрінен екіншісіне ретін сақтай отырып жүйелі түрде көшуі керек.
Жоғары білім беру стандарттарында болашақ мұғалімнің іскерлігіне қойылатын жалпы талаптардың негізінде пән мұғалімінің білігіне арнайы талаптар қойылады.
Сондықтан біз білімді ақпараттандыру барысындағы болашақ мұғалімді  кәсіби мамандыққа АКММ негізінде дайындаудың кешенді жолдарын ұсынамыз. Біздің көзқарасымыз бойынша, мұғалім мына дайындықтарды меңгерген болуы қажет:
- қоғамды ақпараттандыру үдерісінің мәнін, әлеуметтік алғы шарттары мен салдарын түсінетін;
- жеке тұлғаға ақпараттандыру үдерісінің әртүрлі аспектте әсер етуін талдай білетін;
- информатика ғылымының пән ретінде дамуындағы мәнін қарастыра алатын;
- білімдегі ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеудің орны және оны пайдаланатын орталар мен оның нәтижесін болжай алатын;
- ғылыми прогрестің дамуындағы информатика ғылымының қалыптасуын, алатын орнын түсінетін;     
-  мектеп бағдарламасындағы информатика пәнінің орны мен ролін және оның оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына әсерін түсінетін.
Ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу мәселелері бойынша студенттердің қабілеттілігінің және біліктіліктерінің, білімдерінің мазмұны, оның құрылымдық мазмұнына және оның болашақ кәсіби  -  педагогикалық жұмыстарына тәуелді, өйткені шығармашылық әрекет үшін ақпараттық технология негізінде ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу мәселелері бойынша психологиялық- педагогикалық дайындық жүйесінде алынған методологиялық білімдер және білімді ақпараттандыру жөніндегі қабілеттілігі мен біліктілігі алынады. 
Обьектілі  -  бағдарлы бағдарламалау (ОББ)  -  негізінде объект ұғымына жататын бағдарламаларды жасау әдістемесі жатады. Объект  -  бұл нақты өмірдегі объектке, оның қасиетіне сәйкес келетін кейбір құрылым. ОББ әдістемесін пайдаланып шешілетін есеп, объектілер терминдері мен оларға қолданылатын амалдар арқылы сипатталады, ал программа осы объектілер жиынтығы мен олардың арасындағы байланыстардан тұрады. Бұлар ақпараттық-компьютерлік және математикалық модельдеу негізінде оқыту технологиясын білдіреді. 

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс