Стандарттаудың қағидалары

                               ДӘРІС № 1 
                                       
Бұйымдарды және технологиялық процестерді стандарттаудың негізгі мақсаты мен принциптері.
                                       
Стандарттау - Кеңес берiлетiн, қамтамасыз ететiн құқық,  стандарттау - бұл еңбектiң қауiпсiздiк құқығы және сонымен бiрге ол қолайлы бағаға тиiстi сапалы тауарлар алуға талаптар, нормалар, ережелер, тұтынушының сипаттамаларын әзiрлеудi және анықтау бағытталған.
Кең мағынада стандарттау - өнiм, (процестер) жұмыс және тең дәрежеде кез келген материалға, компонентке, жабдыққа, жүйеге, олардыңның үйлесiмдiгi, ережеге, процедураға, функция, әдiске немесе белсендiлiктер жататын қызмет деп  ұғылады.
Стандарттау мақсаты - жүзеге асатындай қазiргi  жоспарлалатын немесе потенциалдық есептердiң шешiмi үшiн қойылған жағдайлар, талаптар, нормаларды бiрнеше рет қолдануы арқылы  реттiлеудiң оңтайлы дәрежеге жетістікке жету.
Стандарттаудың негiзгi нәтижелерiмен техникалық тосқауылдарды халықаралық тауар алмасуда (қызмет) өнiмнiң сәйкестiгiнiң дәрежесiн жоғарылату, олардыңның функционалдық тағайындауын жою болуы керек, әр түрлi облыстардағы ғылыми-техникалық iлгерiлеуге және ынтымақтастығына жәрдемдесу. Стандарттаудың  мақсаттарын жалпы және кіші деп бөлуге болады сәйкестігіне қарап. Жалпы мақсат ұғымның мазмұнының дегендегі ойға байланысты туындайды. Ресейлiк стандарттау үшiн жалпы мақсаттарды Конкреизация сөзсiз болып табылған стандарттардың талаптары орындаумен байланысты. Оған нормалар, талаптар, қамтамасыз ететiн ережелердiң әзiрлеуi жатады: 
:: бұйымдардың үйлесiмдiлігі және өзара алмасушылық; 
:: ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң дамуы деңгейi бар сәйкестiкте өнiм сапасы, жұмыстарды және қызметтерді көрсету;
:: өлшем бiрлiк;
:: (табиғи және техногендi) әр түрлi апаттар және төтенше жағдайларды пайда болу мүмкiндiкке қатысты шаруашылық объектiлерiнiң қауiпсiздiгi; 
:: қорғаныс қабiлетi және елдiң мобилизациялық даярлығы.
Стандарттаудың  жалпы мақсат өнiм сапасының сұрақтары, процестерге және қызметке  арналған тұтынушылардың қызығушылықтарын  және мемлекеттiк қорғау болып табылады.  ҚР заңына стандарттау <<стандарттау туралы>> бұл келесi мақсаттардың жетiстiгiне бағытталған:
- қоршаған орта, өмiр, денсаулық және мүлiк үшiн өнiмнiң қауiпсiздiгi, жұмыстарды және қызметтерді көрсетулер; 
- табиғи және техногендi апаттар және басқа төтенше жағдайлардың пайда болуы мүмкіндігінің  есебi бар шаруашылық объектiлерiнiң қауiпсiздiгi;
- қорғаныс қабiлетi және елдiң мобилизациялық даярлығы;
- техникалық және ақпараттық үйлесiмдiк, өнiмнiң өзара алмасушылығы;
- өлшем бiрлiк;
- ғылымның дамуы, әдiсі және технологияның деңгейi бар сәйкестiгiнде өнiм сапасы, жұмыстарды және қызметтер көрсетулер;
- ресурстардың барлық түрлердi үнемдеу.
Стандарттаудың қағидалары. Стандарттау бұл ғылым сияқты және нақтылы бастапқы орындарға негiзделетін - қағидалар. Стандарттаудың қағидалары стандарттарды әзiрлеу процесiнiң негiзгi заңдылықтарын бейнелеп көрсетедi, халық шаруашылығын басқаруда оның қажеттiлiгiн негiздейдi, тиiмдi өткiзу және даму үрдiсiнi жағдайларын анықтайды.
Стандарттаудың ең маңызды қағидалары. 
1. Олардың бiркелкi қолдануы үшiн ерiктi стандартты қолдану және жағдайдың қамтылуы. Ұлттық стандарт тең түрлі ерiктi негiзде қолданылылады және өнiмнiң шыққан жерiнiң орнына, (ЖЦП) өнiмнiң өмiрлiк оралымы, жұмыс жасау және қызмет көрсетудiң процестерiн жүзеге асыру, түрлер немесе мәмiлелер және (болатын жасаушылар, орындаушылармен, дүкеншiлермен, алушылармен) тұлғалардың ерекшелiктерiне тәуелсiз бiрдей мөлшерде.
2. Халықаралық стандарттың қолданылуы бұл ұлттық стандарттың дайындалуына негiз. Шығару жағдай құрай алады: РФ климаттық және географиялық ерекшелiктер немесе отандық өндiрiстiң (технологиялық) техникалық ерекшелiктерiне олардың талаптарын сәйкес емес халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес емес салдарынан; Ресей қарсы шығады стандарттау жөнiндегi халықаралық ұйымда дауыс беру  шеңберлерiндегi халықаралық стандартқа сәйкес.
3. Стандарттау арналған жұмыстарды қатысушы, өнiмнiң жасаушысы және қызметтiң орындаушысы бiр жақтан, және тұтынушының талаптары - жалпы келiсiм сияқты ұғылатын консенсус табу тиiстi, яғни маңызды сұрақтар бойымен қарсылықтардың жоқтығы қалай мүдделi тараптардың көпшiлiгi, талпыныста барлық жақтарды пiкiрін ескере және сәйкес келмейтiн пiкiрлер мүмкiндiктерiнен сүйене. Консенсус толық ынтымақтықты жорымайды.
4. Стандарттаудың жүйелiлiгi. Жүйелiлiк - бұл әр объектiнiң қарастыруы, бұл  күрделi жүйеден астам. Мысалы, бұл - тұтынушы Тарасы көлiк Тараға бөлiк кiредi - жәшiк, соңғы контейнерге жатқызылады, контейнер  көлiкке  құрал-жабдыққа сыйғызып салады. Жүйелiлiк күрделi жүйенiң барлық элементтерiн үйлесiмдiктi табу.
5. Стандарттың динамикалылық  дамуы. Белгiлi жай, стандарт елдiң шаруашылығында жүзеге асатындай қазiргi заңдылықтарды пiшiндейді. Сондықтан стандарт болып жататын өзгерiстерге дағдыландыруы керек. Динамикалылық НД стандарттардың периодты тексеруi, өзгерiстердiң оларға енгiзумен, жою қамтамасыз етiледi. Ол үшiн қайта құрылған стандарт ұшыраған моралдiқ қартаю аз болғандай етiп қоғамның дамуы озуы керек. Даму сонымен бiрге өнiмнiң номенклатурасына перспективалы талаптары, бақылаудың сапа көрсеткiшi, әдiстерi және оқытушы стандартқа енгiзу қамтамасыз етеді  басқа елдердi халықаралық және аймақтық стандарттар, озық ұлттық стандарттарды әзiрлеу НД кезеңiндегi есеп жолымен қамтамасыз етедi.
6. Бұл өндiрiске минималды стандарттау мақсаттарының орындауы үшiн керек үлкенiрек дәрежеде өнiмнiң және үндеуiне жасау, жұмыс жасауға және қызмет көрсетуге бөгеулерге жол бермеу үшін керек. Стандарттаудың қағидатымен ұлттық стандарт немесе техникалық регламенттiң талаптарын деңгейiн қалыптастыруында негiзге ала, елдiң даярлығы, үлкен талаптарды орындауын  ескеру керек. Жаңа құжатты енгiзу басқа жағдайда едәуiр бөлiктiң зақымдануы болуы мүмкін.
7. Стандарттаудың тиiмдiлiгi. НД қолдану экономикалық немесе әлеуметтiк әсер беруi керек. Тiкелей экономикалық әсер ресурстарды стандарттар береді, жетекшi үнемдеулерге, сенiмдiлiкке, техникалық және ақпараттық үйлесiмдiктi жоғарылатуды бередi. Қоршаған ортаның адамдардың өмiрi мен денсаулығы қауiпсiздiктi қамтамасыз ету бағытталған стандарттары, әлеуметтiк әсердi қамтамасыз етедi.
8. Үйлестiрудiң қағидалары. Бұл қағида мұндай техникалық регламенттерге қайшы келетiн стандарттардың үйлестiрiлген стандарттарды әзiрлеудi және кедергілерге  жол бермеуiн ескередi. Біздің  халықаралық ұйымдармен, кедергілерге халықаралық сауда стандартына  кедергі келтірмейтін стандарт құруға тырысады.
9. Стандарттың жағдайларының тұжырымдарының айқындығы. Норманың екi ұшты түсiндiрмесiн мүмкiндiк НД маңызды ақау туралы куәландырады.
10. Өзара байланысты объектiлердiң стандартыны  жинақтылығы. Дайын бұйымдардың сапасы шикiзаттың сапасы, материалдар, шикiзаттар және комплект жасайтын бұйыммен анықталады. Сондықтан дайын өнiмнiң стандарттауы оныңның сапа қалыптастыратын объектiлердiң стандарттауымен байланысуы керек. Стандарттаудың жинақтылығы жиынтық бiрлiктер, бөлшек, шикiзаттар, материалдар, шикiзатқа стандарттары бар дайын бұйымдарға стандарттардың байланыстыруын ескередi, техникалық қаржылар, өндiрiстiң ұйымының әдiстерi және бақылаудың тәсiлдерi сонымен бiрге. 
11. Талаптарды тексерудiң объективтiгi. Стандарт объективтi түрде тексерiле  стандарттау нысанының негiзгi қасиеттерiне, өмiр, денсаулық және мүлiк, қоршаған орта, үйлесiмдiк және өзара алмасушылық үшiн қауiпсiздiк қамтамасыз ететiн талапты қоса талап орнатады. Өнiмге қойылатын талаптарды нақты тексерудi әдеттегiдей жүзеге асырылады, (талдау аспаптармен, химиялық әдiстермен)  қаржылармен. Қызметтерге талаптарын нақты тексеру әлеуметтік  және сарапшылық әдiстердiң көмегiмен сонымен бiрге жүзеге асырыла алады. Объективтi дәлел сапада сәйкестiк, қадағалаушы органдарды қорытындының сертификаттарын пайдаланады.
12. Бiркелкi стандартты қолдану үшiн жағдайдың қамтылуы. Мысалы, көрcетiлген қағида ұйымдардың стандарттарының әзiрленуінің  ескеру керек. Әзiрлеу, бекiту, өзгерудiң есебi және ұйымдардың стандарттарының жоюын өз алдына бекiтiлетiндiгiмен, ескеру керек: - бiрiншi, стандарттаудың қағидалары; - екiншi, әмбебап ережелер, құрылыс, мазмұндама, стандарттардың ережелердiң бiр бөлiгiнде кез келген стандарттардың безендірілуі.

Сұрақтар: 
1. Стандарттау нысанына анықтап берiңiз.
2. Стандарттаудың қағидаттарын санап шығыңыз.
3. Стандарттаудың мақсатын санап шығыңыз.


                               ДӘРІС № 2
                                       
Тақырып: Бұйымдарды және технологиялық процестерді стандарттаудың негізгі әдістері.

Жоспар: 
1. Стандарттаудың  әдiстемелiк қағидалары
2. Стандарттау әдiстерi 

1. Қағидаға сәйкес стандарттаудың бірнеше әдістемелерін көрсету керек, келесілер:
* Икемділік немесе иілгіштік қағидасы;
* Ұтымдылық қағидасы;
* Динамикалық қағидасы;
* Жүйелiлiктiң қағидасы;
* Міндеттiлiктiң  қағидасы.

Стандарттаудың әдiстемелiк қағидалары
Икемділік немесе иілгіштік қағидасы стандарттау аймағында стандарттауды жоспарлауға арналған жұмыстарды әзiрлеу бойымен жоспар ағымдағы  дамуларды құру, ұтымдылықты  және өткiзу жолымен қамтамасыз ету мемлекеттiк жоспарлау жүйесі болып табылады, жоспарлаудың дұрыс ресурстарды бөлу тиiмдiлiгi халық шаруашылығын бiртiндеп, жүйелiк даму үшiн жүзеге асыру керек, экономиканың даму екпiндерiнiң қамтымын құрал-жабдықпен, материалдық-техникалық базаның табысты жасалуын кепiлдiктi басқару буындардың бiрлерi болып - стандарттауға  арналған көлем және бағытталған биiк нәтижелердi орындауды  үйлестiру және бақылаудың ұтымдылығы, халық шаруашылығының барлық деңгейлерi үшiн ағымдағы ғылыми негiзiндегi жоспарды құрастыру, дұрыс таратуда материалдық және ақшалай қор жоспарын құру жолымен жүзеге асырылады, жоспарлардың нақты мерзiмге халық шаруашылығының алдында тұрған бағдарламаны  қосқан есеппен анықталады.
Ұтымдылық қағидасы. Стандарттардағы норма және талап, стандарттау нысандарына үлкен нормалар және талап енгiзiлген  стандарттардың әзiрленуімен және шығаруымен қамтамасыз етiледi, болашақ стандарттарда норма және қазiргi деңгейден артық талап, және стандарттардың әзiрлеуi үшiн базамен ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң орамы динамикалық ретке ғылымды және өндiрiстi нақ сол ғылыми-техникалық бағдарлама болып табылады. Стандарттар сапаның жоғарылатуының процесiн жоспарлауға мүмкiндiк бередi, бұйымдардың параметрлерiн болашақ стандарттарда ақпарат өңдеушiлерге және тұтынушыға қатысты үлкен сапалы өнiм өндiру бойымен өндiрiстiң ұйымын дәрежесін ғылымның дамуын болжау дұрыстыққа үлкен жауапкершiлiкті стандарттардың өңдеушiлерiне уақыт және және нақтылы әдiс береді.
Динамикалық қағидасы. Стандарттардың периодты тексеруi және өзгерiстердiң оларда басқа нормативтiк құжаттама енгiзудi ескередi, стандарт дер кезiнде қайта қарау және жою сонымен бiрге ал қолданыстағы стандарт тексерудiң уақытына ақпараттық мәлiметтерiнде тексерудi талап етеді, жат стандарттардың деңгейi ғылыми-техникалықтарды анықтайды, тексерудiң нәтижелерi әлдеқашанғы көрсеткiштер, нормалар, сипаттамалар, талаптар, мерзiмдер, анықтаулар, белгiлер, физикалық шама бiрлiктерiнiң жаңарту туралы ұсыныстың қажеттiлiгi бойымен қайта қарау стандарттау негiз бола өндейдi.
Жүйеслік принципі.	Нақтылы салаға және бұл қағида жалпы мақсат негізгі барлық объектiлерге келiсушi талаптар орнату стандарттардың әзiрлеу немесе басқа нормативтiк құжаттаманы анықтауға жататын стандарттау нысандарына нормативтiк құжаттарды әзiрлеуiмен қамтамасыз етiледi, бұл жүйенiң элементi және бұл олардың жанында бiртұтас заңды орналасқан және өзара байланысты нақты стандарттау нысандарының реттiлеуiне алып келеді. Жүйелi зерттеулердi дамуы әр түрлi қасиеттері онда маңызды алғышарттан кем емес бiрлестiндiрiлендiрiлген кешендердi оған жасау болып табыладыОлардың шешiмiне және халық шаруашылығына алған нәтижелерiн қоғамның iрi кешендi мәселелерi, жүйелiк көзқарас табысты әзiрлеу мүмкiндiк туғызады.
Мiндеттiлiктiң  қағидасы. Стандарттар және басқа нормативтiк құжаттаманы Украинада стандарттаудың заң шығару сөзсiз қадағалауда, олардыңды бұзушылықтарын тәуелдiлiк заңдық жауапкершiлiк келiсімiн қолданыстағы заңнама заңдық жауапкершiлiк стандарттардың талаптары, басқа нормативтiк құжаттаманы бұзушылыққа меншiктiң пiшiн РМИi тәуелсiз кәсiпорындар және ұйым сақтауы керек,тәртiптiк, материалдық ескерілген. Сапасыз, қалыпсыз тауарлардың сатуға шығаруға жауапкершiлiк, ол тәуелсiз өндiрушi немесе жеткiзушi, Инь дүкенде бұзылған, немесе қойма, базада сақтаудың уақытын нем құрайлы қарау қылмыс. Сондықтан, саудалық қызметкерлер, тек қана сапалы және тауар өткiзуге және бұзылған және толық емес бұйымдарды сатуға жiбермеуге тиiстi.
2. Стандарттаудың негізгі қағидаларына сүйене отырып стандарттаудың әдістері туындаған. Стандарттау көптеген әдістерді пайдалпанады соның ішінде: унификация, агрегатирлеу т.б.
Унификация - Бiр iзге салу, орындылығы стандарттауымен жеке бөлшектердi тауартануда есебiмен жүзеге асырылады, қаржы саласында азық-түлiк құндылығы және азық-түлiк тауарларының дәмi- қасиеттерi сапасын сипаттайтын көрсеткiштер, ақшалай елдердiң таңбалары экономикалық тұрғыдан дәлелдеуге тиiстi.
Жүйелеу - бұл заттар, өнiмдi тарату немесе ұғымдарды нақтылы ретте және айқын жүйелер құратын тiзбек, мұндай жүйелердiң мысалдардың қолдануы үшiн ыңғайлы (си) физикалық шамалар, күн жүйесi, мемлекеттiк стандарттау жүйесі, тiлдiң грамматикалық жүйесi, автокөлiктердiң жол қимылын сапаны басқару жүйесi, жүйе Д.Менделеевтiң, Халықаралық бiрлiктер жүйе химиялық элементтердi Периодты жүйе қызмет көрсете алады.
Жiктеу - мақсатының ортақ маңызды белгiлерiнен тәуелдiлiкте топтарға, дәрежелерге, таптар бойымен заттар, өнiм, оқиғалар немесе ұғымдардың таратуы бiрiктiруде жекеленiлген жеке тұр мүмкiндi, объектiлердiң жiктеу жиыны нәтижесiнде заттар және оқиғалардың топтарында жiктеудiң мысалдарының кез келген ғылым үшiн ерекше үлкен теориялық және жаттығу мәнi. Ғылыми жiктеу стандартты жүзеге асыруға ие болу, едәуiр жеңiлдететiн жүйе нақтылы ережелер бойымен ретке келтiрiлген, салынған: халық тұтынатын тауарларды жiктеу; азық-түлiк заттарын және тамақ өнiмдерiнiң ификациясы тап; (алкогольды сусындар, бауырды, астық, көкөнiстер және жемiстер, жиhаз, ыдыс және басқа) тауарлардың нақты өңдерiнiң Украинаның Мемлекеттiк жiктеуiштерiн жiктеу; Мемлекетаралық стандарттарды жiктеудiң (ИСО ) стандарттарының Халықаралық жiктеуi және тағы басқалары.
Агрегатирлеу - үйреншiктi және бiрегейлендiрiлген бөлшектер, түйiндер және геометриялық және функционалдық байланысы бар агрегаттарды шектелген саннан құрастырылым бұйымдарды бiлiм жолымен қосылатын стандарттау әдiсi. Агрегатирлеу сонымен бiрге әдiстiң жеке түйiндерiнiң әр түрлi функционалдық машина, аспаптар, жабдығы жолымен олардың жеке түйiндерi және блоктады алмастыру, құрастыру мүмкiндiгiмен машиналардың қолдану облысының таралуын қамтамасыз ету әр түрлi орындауларды олардың негiзгi түрлерiн түрлендiру есеп және бiлiмге шығарылатын машиналар мен жабдықтарды номенклатурасын үлкейтуге мүмкiндiк бередi. Агрегатирлеудiң әдiсi бiрегейлендiрiлген блоктер, көрсеткiшi, өлшеуiш бастиектер, пневматикалық аспаптардың элементтерiнен құрастыра алған бақылау-өлшеу құралдарының жасауында пайдаланады; радиоэлектроникте - әр түрлi радиоэлектронды аппаратураның жобалауында озық функционалды - торапты әдiсiнiң негiзiнде.
Өзара алмасушылық - бұл өзара алмасушылықтың талаптары ылғи бiр орындау мақсаттарындағы басқа бұйым, процесс, қызмет орынына қолдану үшiн бiр бұйым, процесс, қызметтiң жарамдылығы жолымен өлшемдi есептеулердi бұйымның өңдеуiн есептеу, қажеттi материалдарды таңдап алуға, тиiстi техникалық талаптардың анықтауына жетедi, бөлшектер және бұйымдарды қосу үшiн бiртұтас номинал өлшемдер бөлшектердiң мөлшерлерiн шашылудың жанында өзара алмасушылық шақтама өрiсiне стандарттардағы анықтау жолымен қамтамасыз етiлген өңдеудiң әдiстерiнiң қолданылуы, сызбалар және басқа нормативтiк құжаттама сонымен бiрге механикалық, физикалық және химия талаптары және тағы басқалар мөлшерлер, геометриялық пiшiндердiң рұқсат етiлген шектерiнiң олары және материалдарды сапаға қойылатын талаптарының регламенттеуiнен. Бәрi бұл бөлшектi пайдаланып және түйiн, жиынтық бiрлiкте өз орны орынға ие болып және дайын бұйым нормалы, кiдiрiссiз жұмысты қамтамасыз етуге тәуелсiз мүмкiндiк бередi. Функционалдық талаптар өте толық.
Толық өзара алмасушылық мұндай кез келген сабақтас бөлшектер, түйiндер және агрегаттарды алмастыру қосымша шараларсыз - өңдеу, реттеу де құрастыруға жол беретiн дәлдiкпен параметрлердi сақтау қамтамасыз етiледi. Толық өзара алмасушылықтың жанында құрастыру және жөндеудiң процестерi оңайланады және автоматтандыру, мамандандыру үшiн жағдайларды құрылады. Сыртқы өзара алмасушылық - бұл пайдалану көрсеткiштерi бойымен сатып алынған, кооперацияға бiрлестiрiлген бөлшектер және түйiндердiң өзара алмасушылығы, мөлшерлермен және бойымен негiзгi бұйымның түйiндерi өзара байланыстыр сонымен бiрге ал өзара тiркестiр және сатып алынған кооперацияға бiрлестiрiлген қосылған беттердi пiшiн сонымен сонымен бiрге сатып алынған кооперацияға бiрлестiрiлген. Iшкi өзара алмасушылық - бұл жеке түйiндер, құрама бөлiктер және иiрiм кiрушi тетiк құрайтын бөлшектердi өзара алмасушылық.
Өндiрiстiң өзара алмасушылығының деңгейi өзара алмасушылықтың еселiгiмен бейнеленедi, бұйымның жасауына барлық қиындық виг өзара алмасатын бөлшектердi жасаудың еңбек сыйымдылығының тең қатынасы және жиiрек. Ол өндiрiстiң техникалық деңгейiнiң көрсеткiшi болып табылады. Өзара алмасушылық кооперацияның негiзiнде сериялы және жаппай өндiрiстi ұйымдастырып, жеке олардыңның бөлшектерi, түйiндер және агрегаттарды мамандандырылған өндiрiстi үдетiп, автоматтандыруды және өндiрiстiк процестердi механикаландыруды енгiзуге мүмкiндiк бередi. Өзара алмасушылықтың нормативтiк базасы стандарттау болып табылады.
Елдердiң арасындағы байланыстарды экономикалық дамумен және үлкен мән халықаралық сауданың таралуымен халықаралық ауқымда өзара алмасушылықтың қамтиды. Үлкен iлтипат осымен байланыстыда стандарттау жөнiндегi халықаралық ұйымның белсендiлiгiнде өзара алмасушылықтың сұрағымен зер салады. Бiр iзге салу, агрегатирлеу, типтелу және өзара алмасушылық мамандандыру арналған жұмыстарды даму үшiн база болып табылады.
Мамандандыру - бұл ең төменгi өзiндiк құн және жақсы сапаның жанында оңтайлы технологияның қолдануымен жаппай немесе үлкен сериялы ауқымда бiрөңкей өнiмдi өткiзу арналған өндiрiстер немесе кәсiпорындардың жасау бағытталған шаралар жиынтығы.
Мамандандыру оның объектiлерiненгi мамандандыру, тәуелдiлiктiң өңдерi пәндiк, толық, технологиялық және функционалдық бола алады. Таралу мамандандыру облысынан тәуелдiлiкте ал зауыт, салалық, сала аралық және халықаралық бола алады.
Айтып ескертуге болады, ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң дамуымен тарырақ жаңа стандарттардың енуiн базада стандарттаудың органикалық байланысында әдiспен және халық шаруашылығын экономика арқылы жаңа стандарттарды енгізуге болады. Ғылым және әдiстi даму, тұтынушылардың талаптарын өзгеру сонымен бiрге ал стандарттау нысандарының моралдiқ қартаюына себепшi болады. Жұмыстардың өңдерi өнiм сапасының көрсеткiш және қызметтер, өткiзудiң ережесi әртүрлi уақытпен айырбастайды. Стандарттардың ескіруі немесе жаңартуға керегетiн басқа нормативтiк құжаттама пайда болады. Сондықтан өнiмнiң жасауында және стандарттау нысандарына нормативтiк құжаттарды әзiрлеу сияқты мұндай стандарттаудың пiшiндерi тiзгiнүздi кешендi параметрлiк танып бiледi
Осылай, ғылыми-техникалық iлгерiлеу озығырақ техникалық мiнездемелермен жаңа өнiмнiң жасауының мерзiмдерiнiң тұрақты жиырылуы талап етедi.
Бұл есептердiң шешiмiнде жетекшi рөл кешендi стандарттау жатады. Кешендi стандарттау - бұл және табандатқан кешендi стандарттауының объект ретiндесiне өзара байланысты талаптарын жүйесiнiң қолдануы жоспарлы анықтау нысананы көздейтiн, сол сияқты оныңның негiзгi элементтерi
Бастың кешендi стандарттау Кеңес Одағы кезінде 1930ж пайдаланыла басады, дегенмен кешендi стандарттаудың теориялық және әдiстемелiк негiздерiнiң тәжiрибесiне 1965 жылы  еніп, халықаралық тәжiрибеде сонымен бiрге пайдаланылды.
Қолдану объектілеріне қарай мамандану түрлері.
                          Мамандану түрі
                                Мазмұны
Пәндiк мамандандыру
Жеке кәсіпорындарда анықталған, өндіріс профильна сәйкес келетін, бір өнімнің түрін шығаруға бағытталады. Мысалы, теледидарлар, кiржуғыштарының ет бұйымдар, кондитер бұйымдарының шығаруы бойымен зауыттың мамандандыруы және т.б. Пәндiк мамандандыру - бұл өндiрiстi мамандандырудың бастапқы формасы.
Бөлшектік мамандандыру
Дайындау процесiнде жеке бөлшектер, түйiндер немесе жиынтық бiрлiктердi өндiрiс шығарады. Маманданудың бұл түрі экономикалық тұрғыдан өте тиімді.
Технологиялық мамандандыру
Технологиялық үдерiстiң жеке кезеңдерiнiң мамандандырылған зауыттарында, цех, бөлiмшенiң шығаруы. Мысалы: тоқыма өнеркәсiпте тоқымашы және жұмыстанылатын фабрикалардың ұйымының иiретiн құймаларының өндiрiсi; ет өндеу өнеркәсiбiнде соғымдық, шұжық және басқа цехтар және т.б. Технологиялық мамандандырудың жанында өндiрiстiң ауқымдары үлкеедi, еңбек өнiмдiлiгi жоғарылайды, өнiмнiң өзiндiк құнын арзандатылады, производствава қаржыларды ұтымды пайдаланады.
Функциональды мамандандыру
Қосалқы қызмет етуін қамтамасыз етеді. Мысалы, тоңазытқыштар, автокөлiктер, тұрмыстық техниканы мамандандырылған жөндеу және т.б.

Өнiм сапасы көп факторлардан бағынышты болады: бастапқы материалдардың қасиеттерi, құрылым, технологиялық операциялар және процестердi орындау, жағдай және сынақтар әдiсi, тасымалдау, пайдалану және т.б. Қорыта келгенде, өнiм сапасының жоғарылатуы үшiн бәрi объектiлер және дайын бұйымның сапаларына әсер еткен процесс әлi стандарттау керек дайын өнiмнiң түпкi параметрлерiне стандарт жеткiлiксiз орнату.
Өнiм сапасының жоғарылатуының мәселесiн шешiм үшiн тек қана емес түпкi өнiм оңтайлы сапа көрсеткiштерi анықтауы керек, бiрақ және өндiрiстiң сапа әсер ететiн факторларды олардыңның барлық мүмкiншiлiкпен байлау. Өнiм сапасының жоғарылатуының мәселесiн шешiм үшiн тек қана емес түпкi өнiм оңтайлы сапа көрсеткiштерi анықтауы керек, бiрақ және өндiрiстiң сапа әсер ететiн факторларды олардыңның барлық мүмкiншiлiкпен байлау. 
Кешендi стандарттау мемлекеттiк стандарттар даяр өнiм, талаптарға тиiстiлер бiрлескен өндiрiс бойымен жапсарлас салалардың өзара байланыс және өзара тәуелдiлiгiн қамтамасыз етедi. Мысалы: автокөлiкке стандартта металлургияға, химия, электротехникалық және басқа өнеркәсiп салалары болатын норма, талап және т.б. Қазiргi автокөлiктi сапа мың материалдарға екiлiктерi аса сапамен анықталады - металдар, пластмассалар, электротехникалық бұйымдар, лактар, бояулар, отын және тағы басқа егер оларда перспективалы көрсеткiштер салса, мұндай жағдайлардағы жеке стандарттары, керек нәтижелер әрқашан қамтамасыз ете алады.
Кешенді стандарттау объектісінің схемасы.
Кешендi стандарттаудың объектiлерi негiзгi таңдау критерийлермен стандарттаудың орындылығы және өнiмнiң техникалық әбден жетiлуiн деңгей техникалық-экономикалық болып табылады. Құрама жиiрек бұйым және еңбек заттары сапа көрсеткiштерiнiң арасындағы оныңының негiзделген өзара байланыстардың iздеп табуларында кешендi стандарттауының әдiстемелiк қағидаттары.
Оны бұйымы және материалдарын сипаттамасы бәрi құрама бөлiктерi мәселенiң шешiмiнде кешендi стандарттарының әзiрлеуi қай жасалған олардыңның түпкi қолдану кезiндегi арналуы анықтауға талдау керек. Кешендi стандарттардың әзiрлеуiн дербес қолдану кезiндегi тағайындау ие болмаған компоненттермен бастауы керек.
Өнiмнiң кешендi стандарттауы бойымен жаттығу жұмысты ұйымдастыруын аспаптың қазiргi жағдайларында ПКС-ының (ПКС) кешендi стандарттауының бағдарламаларының әзiрлеу және өткiзуi болып табыл сабақтас нормативтiк құжаттар, жататын әзiрлеулердi оңтайлы болатын оңтайлы жиынтықты жоспарлы құжаты немесе қайта қарау болады және орындаушыларды шаралар және құрам техникалық деңгейге және (шикiзат, материал, комплект жасайтын түйiндер, жабдық және тағы басқалар) өнiм сапасы, жұмыстарды өткiзудiң мерзiмдерi, тiзiм баланс жасалған талаптарды анықтайды.
Ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң бас әсер етулерiнiң бiрi оза стандарттау жаңа, ғылымның қазiргi талаптарына жауап беретiн озығырақ, әдiс және тұтынушыларды әлдеқашанғы (өндiрiсте әлi болатын) бұйымдарды тұрақты, дер кезiнде алмастыру болып табылады және қоғамдық еңбектiң өнiмдiлiгiн түбегейлi жоғарылатуды қамтамасыз етедi. Ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң шапшандықтарын ұзақ мерзiмдi болжамдар және озу есеппен қаралу жүйелi түрде тиiстi стандарттардағы жазып қойған бұйымдарды негiзгi параметрлер осымен байланысты. Бұл талаптарға қол жеткiзген үлкен нормалар және талапты сол нормалар және талаптарды деңгейдiң тәжiрибесiнде сәйкестiкте стандарттауда үлкен нормалар және объектiге талап орнатқан оза стандарттау, келiсемiн болжамға жауап бередi, оңтайлы болады және болашақта кенінен қолданылады. Ілгермелі стандарттаудың мәнi перспективалы нормалар және өнiмге қойылатын талаптардың стандарттарындағы анықтауда қосылады, болжам келiсемiн болашақ оңтайлы болады. Бұл  жаңа өнiмнiң өндiрiс болғандай етiп оныңның техникалық деңгейi және сапа үшiн керек оза стандарттау жақсы әлемдiк үлгiлерге жол берме iлтипат тал жеке немесе стандарттар кешендердi әзiрлеу ерекше жолымен жүзеге асырылады анықтауы болжаудың негiзiнде жүргiзiлуi керек болатын оңтайлы сапа көрсеткiштерiнiң әзiрлеуге және енуiне зер салады.
Ілгерінді стандарттаудың ауқым және шапшандықтары талаптардан осы артта қалады. Стандарттардың тамақ өнiмдерiне үлкен сан ғылым және әдiстi қазiргi деңгейге сәйкес келмейдi, көрсеткiш арналған әсiресе қауiпсiздiктiң пiсiруiсiз.
Озат немес ілгерінді  стандарттаудың қағидатын қолдану мемлекеттiк сынау өнiмдi топтап шығаруға қабылданбайды шартты өткен машина болған алып келедi, сондықтан көрсеткiш олардың техникалық-экономикалық та ескiруге үлгеретiн. Халық шаруашылығын даму параметрлiк стандарттау маңызды түрлер және механикаландыру және өндiрiстi автоматтандыруды ендi дамуда жаңа өнiм түрiнiң жасауы және қажеттiлiкпен байланатын бұйымдардың өлшемдi түрлерiнiң одан әрi үлкеюiне алып келедi.
Одан басқа, қазiргi өнеркәсiп үшiн шығарылған тауарларды жағдайларды қатарда номенклатура тағайындау арналған тым үлкен номенклатураны шығару ұқсас орын алуға және конструктивтiк орындаумен және мөлшерлер азын-аулақ ерекшеленуге тұрақты тұрақты бөлтек - бөлтегiлгендiк ендi өзiндiк. Номенклатура және бұйымдардың өлшемдi түрлерiнiң санының құрастыруы стандарттаудың ең маңызды есептерiнiң бiрi болып табылады.
Бұл өнiмнiң өндiрiсiнiң сериялылығын арзандатылады, бұйымдарды бiр iзге салуды қиындатады, өндiрiстi мамандандырудың дамуын бөгелтедi, жаңа әдiстi игеру мерзiмдi ұзартады, өндiрiстiк шығындарды iлгерiлетедi, жөндеудi бағасын көтерiп жiбередi, пайдаланудың жанында қызмет етудiң құнын жоғарылатады.
Номенклатураның тиiмдi жиырылуы және өнiмнiң өлшемдi түрлерiнiң саны үшiн негiз өте тиiмдi өңдер, түрлер және машиналар, аспаптардың өлшемдi түрлерiнiң параметрлер және мөлшерi, жабдық қоятын параметрлiк стандарттардың әзiрлеуi болып табылады. Бұйымдарды жасау және қолдану сол олардыңның параметрлерi өзара келiсiлетiнде жағдайда өте табысты болады. Параметрлiк стандарттауды әдiстiң әр түрлi параметрлер және мөлшерлерiн келiсiлу елдiң жинағы халық шаруашылығы ауқымдарындағын үлкен экономикалық әсерге келтiрген өзара әр түрлi өнеркәсiп салаларын байланыстыруға мүмкiндiк бередi.

Сұрақтар: 
1. Стандарттаудың қандай әдiстемелiк қағидаттары бар?
2. Стандарттаудың неше әдісі бар?
3. Бiр iзге салу деген не?


                               ДӘРІС № 3
                                       
Технологиялық процестің және бұйымдардың өндіру кезіндегі сабақтасы (преемственность).
                                       
Ауыспалылық- табиғатқа, қоғам және жаңа, ескi ауыстыра таныстыруда даму процессiндеде оқиғалардың арасындағы байланыс, өздiң кейбiр оның элементтерiнде сақтайды. Қоғамда ұрпаққа ұрпақ, формацияға формациясынан әлеуметтiк және мәдени байлықтардың берiлудi және меңгеруiн бiлдiредi. Дәстүрлердiң әрекетiн барлық жиынтық сонымен бiрге белгi қояды. Бұйымның құрылымын ауыспалылық бас қағида өте орынды және тиiмдi технологиялық өндiрiстi дайындауының бiрi болып табылады. Оныңның қолдануы конструкторлық және технологиялық жобалаудың процесiн ұйымдастырып, бәрi процесте ғылыми-зерттеу бұрын құратын ең жақсы барынша қолдануға ең жақсы түрмен мүмкiндiк бередi, конструкциялық-тәжiрибелiктер және технологиялық әзiрлеулер, өндiрiстiк жағдайларда меңгерген және пайдаланудың жағдайында жан-жақты тексерiлген.
Бас факторлар, құрылым элементке анықтайтын талаптар, бұйымның өңi, шығарудың көлемi және өндiрiс тип болып табылады. Бұйымның өңi бас конструктивтiк және технологиялық белгiлер, бұйымның технологиялықтығына шарттайтын негiзгi талаптарын анықтайды.
Шығарудың көлемi және өндiрiс тип технологиялық жабдық және жабдықтың өңi, механикаландыру және технологиялық үдерiстердi автоматтандыруды дәреже және жинағы өндiрiстiң мамандандыруын деңгейдi анықтайды. Мирасқорлықтан тысқары дәл осылай, онда өздерiнiң бұйымдарын ұқсастық бар, конструктивтiк мирасқорлық та бар болады. Толығырақ оған тұрақтаймыз.
Конструктивтiк ауыспалылық машинаның жобалауы және жөндеудiң қабылданған өңдер, әдiстер және қолданылатын технологиялық үдерiстердi есеппен оныңның элементтерi жөндеуде қамтамасыз етiледi.
Конструктивтiк ауыспалылық стандарттау және машинаның элементтерiн бiр iзге салудың сұрақтары қосады. Элементтердi стандарттау және бiр iзге салу жиынтық бiрлiктер және бөлшектердi қолданатындықтың еселiгiн жоғарылату жолымен қамтамасыз етiледi, арнаулы аспапты қою және тетiктер үшiн технологиялық базалармен жөндеу болатын элемент сонымен бiрге ал және жалғағыш элемент тоқтататын тiреу.
Конструктивтiк ауыспалылық машина жасауда жалпы және жекелiкте химиялық машинажасау жиналған жинағы тәжiрибенiң қолдануында жобалауда байқалады.
 Конструктивтiк ауыспалылық өндiрiстi дайындаудың мерзiмдерi өнiмнiң құн төмендететiн қысқартатын жаңа бұйымдардың құрылымдарын әзiрлеу қанағаттандырмайтын фактор өте маңызды техникалық-экономикалықтарды болып табылады.
Конструктивтiк ауыспалылық қолдануда осы профильдың машина жасауын алдыңғы тәжiрибенiң жаңа машинасының құрастыруында қосылады және жасалатын үлгiге жапсарлас салалар, енгiзу қазiргi машина құрылым жинағы пайдалы.
Аналогтерге де, техникалық тапсырмаға да конструктивтiк  ауыспалылық жобаның түп тұлғаның сапа кеңес берiлген тәсiлдемесiне ескередi.
Конструктивтiк мирасқорлық машина жасауда жалпы және жекелiкте химиялық машина жасау жиналған жинағы тәжiрибенiң қолданылуында жоба жасауда байқалады. Конструкторы терең бiлiмдердi талап етiлуден жабдығына дейiн жобаланатын түрiндегi, оның пайдалануының жағдайына, кәсiпорындар және аналогиялық жабдықтың тұтынушыларының пiкiрлерге және рекламациялары бойымен кемшiлiктердiң талдауы сонымен бiрге атқарылады. Жасалатын бұйымды пайдаланған технологиялар бойымен салада отандық және шетел техникалық әдебиетiнде, iздестiру ҒЗЖ-дарында жабдық бойымен анықтама әдебиетi, тiзiмдемелер, конструкторлық бюроның мұрағатында осы түрiндегi болатын хабар-ошарлар бұл маңызды мәнге ие болады.
Конструктивтiк мирасқорлық құрылымның жүйесi бос тұрумен немесе масштаб жасалынған тасымал әртүрлi болып табылмайды, осылай комплект жасайтын бұйымдар, конструкциялық материалдар, жасаудың технологиясын нығайтудың әдiстерi және оқытушы жаңа жасалатын жетiлдiрілген техникалық құралдарды қолдануының мүмкiндiгiн ескередi.
Конструктивтiк мирасқорлықты жобалау және жаңа құрылымдарды игеру ең қысқа мерзiмдi қамтамасыз етедi.
Конструктивтiк мирасқорлық машина жасауда жалпы және жекеленген химиялық машина жасау жиналған жинағы тәжiрибенiң қолдануында жобалауда байқалады. Конструкторы терең бiлiмдерi талап етiлетін жабдығына дейiн жобаланатын түрiндегi, оның пайдалануының жағдайына, кәсiпорындар және аналогиялық жабдықтың тұтынушыларының пiкiрлерге және рекламациялары бойымен кемшiлiктердiң талдауы сонымен бiрге алынады. Жасалатын бұйымды пайдаланған технологиялар бойымен салада отандық және шетел техникалық әдебиетiнде, iздестiру ҒЗЖ-дарында жабдық бойымен анықтама әдебиетi, тiзiмдемелер, конструкторлық бюроның мұрағатында осы түрiндегi болатын хабар-ошарлар бұл маңызды мәнге ие болады.
Конструктивтiк мирасқорлық технологиялық мирасқорлыққа алып келедi. Мирасқорлықтың артықшылығы: а) өңдеу мерзiмi және топтаманың өндiрiсiнiң игеруiн жиырылу; б) демек, бөлшектер және түйiндердiң бiр түрлерiнiң жиырылуы, еңбек сыйымдылығы төмендетудi келтiрер едi өндiрiстiк партиялардың iрiлендiруi алынады; в) материалдар және жабдықтау және қоймалық шаруашылықты ықшамдайтын шикiзаттарды сорттарының кiшiрейуi; г) жабдықтың пайдаланылатын бағыты, технологиялық әбзелдiң санының кiшiрейтiлуі және аспаптардың өңдерi;  д) ұйым және өндiрiстiң жоспарлауының сұрақтарын жеңiлдету; е) аппараттардың өзiндiк құнының төмендетілуi.
Конструктивтiк мирасқорлық бұйым орынды қолдану шығаратын немесе шығарған бұрын ескеретiн талап жатады.
Конструктивтiк мирасқорлық машина жасауда жалпы және жекеленген химиялық машина жасау жиналған жинағы тәжiрибенiң қолдануында жобалауда байқалады.
Машиналарға да, техникалық тапсырмаға да конструктивтiк мирасқорлық проектанттың түп тұлғаның сапа кеңес берiлген кризистiк тәсiлдемесiне ескередi. Конструктор терең бiлiмдер талап етiледiген жабдыққа дейiн осы түрiндегi машинаны үшін, оның жанында пайдаланған жағдайларды құратын сала.
Конструктивтiк мирасқорлық құрылымның жүйесi бос тұрумен немесе масштаб жасалған тасымал әртүрлi болып табылмайды, өйткенi комплект жасайтын бұйымдар, конструкциялық материалдар, жасаудың технологиясын нығайтудың әдiстерi және оқытушы жаңа жетiлдендірілген техникалық құралдар жасалатын құрылымда қолданудың мүмкiндiгiн ескередi.
Конструктивтi бiрыңғайланған қатар кiрушi тiкенек кескiш станоктардың конструктивтiк мирасқорлығы сол станоктардың станоктарымен сол кәсiби аспапты жұмыспен байланатын оның түйiн табандатқанын көшiру керек тiкенектердiң әр түрлi түрлерiнiң конструктивтiк пiшiндерiмен сабақтас бәрi ерекше конструктивтiк ерекшелiкке маңызды жағдайда ұқсатқан. Бұл жағдайда өйткенi жеткiлiктi тек қана жеке түйiндердiң құрылымы жекеленген екен, ал станоктар емес бұл бұрын жасалған. Станоктардың конструктивтiк мирасқорлығының жүзеге асыруымен параллель олардың жаңғыртылуы да жасалды. Болған iстiң бәрi станоктар өнiмдiлiктiң үлкеюi үшiн екi жақты жобаланған және қазiргi жекеленген құрылым алмастырған жетектi бiрегейлендiрiлген жұдырықшалы механизммен көтергiш үстелдегi материалдың беруi бiр және де жетiлдендірілген кинематикалық сұлбаны төменнен жоғарыға қарай қолданған.
Конструктивтiк мирасқорлық машина жасауда жалпы және жекелiкте химиялық машина жасау жиналған жинағы тәжiрибенiң қолдануында жобалауда байқалады. 
Машиналарға да, техникалық тапсырмаға да конструктивтiк мирасқорлық проектанттың түп тұлғаның сапа кеңес берiлген кризистiк тәсiлдемесiне ескередi. Конструктор терең бiлiмдер талап етiлген жабдыққа дейiн осы түрiндегi машинана үшін, оның жанында пайдаланған жағдайларды құратын сала.
Конструктивтiк мирасқорлық құрылымның жүйесi бос тұрумен немесе масштаб жасалған тасымал әртүрлi болып табылмайды, өйткенi комплект жасайтын бұйымдар, конструкциялық материалдар, жасаудың технологиясын нығайтудың әдiстерi және оқытушы жаңа, жетiлдендірілген техникалық құралдар жасалатын құрылымда қолданудың мүмкiндiгiн ескередi.
Конструктивтiк мирасқорлық - бұл қолдану осы профильдың машина жасауың алдыңғы тәжiрибенiң жобалауында және жобаланатын агрегатқа жапсарлас салалар, енгiзу әр қазiргi машина дерлiк Ч қазiргi машина құрылымдарда конструкторларды жұмыстың қорытындысы бiрнеше болатын жинағы пайдалы ұрпақтарға. Машинаның бастапқы үлгiсi жаңа түйiндер және агрегаттар бiртiндеп жетiлдiрiп, қамтамасыз етедi, шығармашылық күштер және конструкторлардың келесi ұрпақтарының өнертапқыштығын жемiс болатын жаңа конструктивтiк шешiмдермен молайтады. Ал тиiмдi шешiмдерден астам, жаңа технологиялық қабылдауларды пайда болуы бар кейбiр конструктивтiк шешiмдер қолдану кезiндегi талаптарды жоғарылатумен жойылады кейбiр ерекше өмiршең болады және мұндай немесе оларға жасаушыларды беретiн деуге жақын өңiрде ұзақ уақытта сақталады.
Конструктивтiк мирасқорлықтың бағыты шығармашылық бастаманы шектеудi бiлдiрмейдi. Әр машинаның жобалауы конструктор үшiн белсендiлiктiң үлкен даласы өкiлдiк етедi.
Конструктивтiк мирасқорлығының еселiгi бөлшектердi бұйымда бұрын меңгерiлген өндiрiстердегi бөлiгiн мiнездейдi. Мысалы, бекiту бөлшектерiнiң мөлшерлерi қайталану коэффициент, бөлшектердi бұйымда атауларды санға әр өлшемдi түрдiң бекiту бөлшектерiнiң санының қатынасы осылай сияқты анықталады.
Әр түрлi қолдану аялары бар бұл револьвер станоктарының конструктивтiк мирасқорлығының бiлдiрілуiмен жылдамдық ауыстыру қорабының екеуi станина, екi револьверлi құрал күймешiктi екі - үш айналғыш қалпақшалар және екi шпиндель болып тұрды.
Демек, кептiргiштердiң әр түрлi түрлерi үшiн бiрегейлендiрiлген бөлшектер және түйiндердiң өңiнде конструктивтiк мирасқорлықтың жүзеге асыруын жасау жинағы қатардың кептiргiштерi және қолданудың мүмкiндiгi үшiн бiрегейлендiрiлген бөлшектер және түйiндердiң сериялылықтың жоғарылатуының нәтижесiнде жаншып қақтау кептiргiштердiң өзiндiк құнының қатты төмендетуi өнiмдi әдiстерден астам қамтамасыз етедi.
Конструктивтiк мирасқорлықтың қағидаты бұрын жасалған машиналардан жиынтық бiрлiктер және бөлшектердi (қарыз алу) ең жоғары қолдануда тұрады. Бұл монтаж, пайдалану және жөндеудiң әдiстерiне де жатады. Конструктивтi- қолдану кезiндегi мирасқорлықтың жоғарылатуының негiзгi бағыттарымен [11] болып табылады: а) соны тетiктер және жиынтық бiрлiктердi санның жиырылуын мақсатпен қолдану қолданыстағы стандарт; б) машиналар, жоғары сапасы монтаж, пайдалану және жөндеудi тәжiрибе растар едi шығаратын өнеркәсiппен бөлшектер және жиынтық бiрлiктердi қолдану; в) запасноелердi бiр iзге салу әр түрлi түрлердiң машиналары үшiн жиiрек, бiрақ бiрдей орындайтын бiрдей функциялар; г) бiрегейлендiрiлген тетiктер, құрылғылар, аспаптарды қолдану және майлаушы материалдардың сорттарының саны және оқытушы шектелген құрал-жабдық бақылау-тексеру.
Конструктивтiк мирасқорлықтың бағыты шығармашылық бастаманы шектеудi бiлдiрмейдi. Әр машинаның жобалауы конструктор үшiн белсендiлiктiң үлкен даласы өкiлдiк етедi.
 Мирасқорлық құрылымдық кемiстiк жанды зат бойымен белгiлi құрылымдар ендi қолдануды кiргiзбей жасалатын РЭА-ға ешқандай жаңалық жоқтығында.
 Әр түрлi қолдану аялары бар конструктивтiк мирасқорлық бұл револьвер станоктарының бiлдiруiмен жылдамдық ауыстыру қорабының екеуі станина, екi револьверлi құрал күймешiктi екі-үш айналғыш қалпақшалар және екi шпиндель болып тұрды.
Демек, бiрегейлендiрiлген бөлшектер және түйiндердiң өңiнде конструктивтiк мирасқорлықтың жүзеге асыруы, кептiргiштердiң әр түрлi түрлерi үшiн жасау жинағы қатардың кептiргiштерi және қолданудың мүмкiндiгi үшiн бiрегейлендiрiлген бөлшектер және түйiндердiң сериялылықтың жоғарылатуының нәтижесiнде жаншып қақтау кептiргiштердiң өзiндiк құнының қатты төмендетуi өнiмдi әдiстерден астам қамтамасыз етедi. Бұл конструктивтi бiрыңғайлалған қатар ылғида бiр кiрушi барлық кептiргiштердiң онында жасаудың белгiсi бойымен ойдағыдай тек қана дайындаушы зауыттың мамандандыруын шартта өте ұқсата алады.
Конструктивтiк мирасқорлықтың бағыты шығармашылық бастаманы шектеудi бiлдiрмейдi. Әр машинаның жобалауы конструктор үшiн белсендiлiктiң үлкен даласы өкiлдiк етедi.
Конструктивтiк мирасқорлықпен машиналардың құрастыруында машина құрылымының өз функционалдық тағайындауы бойымен жанында тепе-тең немесе әр түрлi, түбегей таңдаған құрылымдардың бiрлерiнiң туындыларымен бола тұра машиналардың конструктивтi бiрыңғайлалған қатарын құрады бағытын аужайлау керек. Машина түбегеймен және туындылардың арасындағы бұл конструктивтiк байланыстарда бiрегейлендiрiлген бөлшектер, түйiндермен және тепе-тең функциялар бұл машиналардағы орындаған және бiр құрылымнан (үстем) ылғи бiр негiзгi белгiлерiнiң ауысуы басқаға мiнездейтiн тетiктер болжанады.
Конструктивтiк мирасқорлықпен бөлшектер және басқа құрылымдарда бұрын қолданылған жиынтық бiрлiктердi (бұйым) құрылымда қолдану ұғылады. Сонымен бiрге ол түрлер және бұйымдардың өлшемдi түрлерiнiң алуан түрлiлiгінiң жоюына және олардың жiберiлген құрамы жиiрек. Бұйым, жиынтық бiрлiк, сапада негiзгi қабылданған бөлшек, негiзгi деп аталады. Ол пайдалануда әдетте тексерiлген және өндiрiсте меңгерген. Басқа құрылымдарда негiзгi алмастырылатын аналогиялық объектiлер бiрегейлендiрiлген деп аталады.
Конструктивтiк мирасқорлық қарыз алу түйiндер және бұрын меңгерiлген машиналардың бөлшектерiн жаңа бұйымды құрылымда қолдануды бiлдiредi.
Тиiстi түзетулердi сызбалар және құжаттарда конструктивтiк мирасқорлық және енгiзудi бақылаудан кейiн қолданыстағы стандарттардың кәсiпорындарындағы онының талаптарына сәйкестiкке кешеннiң барлық құжаттамасын шылқыған тексерудi өндiредi.
Машиналардың құрастыруында мән туралы дәстүрлi ұсыныстарға түрiндегi негiзделген онының бар болған жекеленген функционалдық бағытына конструктивтiк мирасқорлық, қарсы қою мәнінiң дәйектемесi машина жасау салалары зауыттар және конструкторлық бюролардың машина жасау тәжiрибесiн әбден жетiлдiру тiптен әр түрлi мүмкiндiк туғызады және ауыр машина жасау және станок жасауды әсiресе құрастырады.
Машина жасауда конструктивтiк мирасқорлықтың жүзеге асыруын мысалы онының өткiзілуi қызмет көрсете алады және поршень машиналарының облысында.
Автомобилдiк және трактор қозғалтқыштары және аммиакты сығымдағыштардың өндiрiсiнде конструктивтiк мирасқорлықтың жүзеге асыруын мысалы көрcетiлген машиналардың шатундар және иiндi белдiктердiң бiр iзге салуы қызмет көрсете алады.
Есептi мәлiметтер бойымен кранның еңбек сыйымдылығы ожауды ыдысы бар экскаватордың конструктивтiк мирасқорлығының жүзеге асыруында 0,5м3 10-тонна кранмен 3 ретте төмендеуi керек.
Конструктивтiк мирасқорлықтың аралық экономикалық маңыздылық мысалы қасында растай алады.
Жөндеуге келетiнге жиынтық бiрлiктер және машиналардың бөлшектерiн конструктивтiк мирасқорлық және олардың әсерi туралы сөйлей алады дегенде өндiрiс, қызмет ету және жөндеудi объект машина құрылымға жалпы талап сипаттауы керек.
Өңге бiр iзге салудың биiк дәрежесi құртуға мүмкiндiк беретiн бұрын шығарған үлгiлерi бар конструктивтiк мирасқорлық сақтаған.
Конструкциялық сабақтастықты толық жүзеге асыру үшін нормаландырудың үш әдісі керек. 1) қордың мықтылығының артықшылығы; 2) күштілігіне тәуелсіз; 3) дифференциалданған мықтылығында. Үнемділікті қолдану құрлымдық сабақтастың ұстанымының уақиғаларында үш түрлі аталған: сол уақытта бірінші және екінші уақиғаларда оның жүргізу мақсатына қарамастан,ал үшінші оқиғада сол анықталған сериялық мағынаға экономикалық әсер береді. 
Көліктің конструкциялық сабақтастық принціпін жасау үшін оларды жобалап есепті техникалық жағдайын анықтап әр түрін және анализиін жіргізіп құрлымын шығарады,көптеген белгілерінің санына ие болады,белгіленген көлікке тән және анализдеп отырған қатардын барлық конструкциясына сәйкес.
Конструкция, көптеген белгілерінің санына ие болады, қабылданады,ережеге сәйкес, манызды қатарда, ал қалған барлығы бір уақытта контрукциясын жобалап қарау керек манызды туынды конструкты нормаланған  қатары.
Осындай бір қалыпқа келтіру конструктық  сабақтастық деп аталады.

Сұрақтар:
* Сабақтастық дегеніміз не?
* Сабақтастықтың қандай ерекшелігі бар?
* Конструкциялық сабақтастыққа анықтама бер.
                                       
                              ДӘРІС № 4  
                                       
         Сабақтасты қамтамасыз ету әдісі. 
                                       
Агрегаттау белгілі бір жағдайда қолданылады, ресурстың қол жетімді деңгейі шектеулі және ең коп дәрежеде параллелизімді жүзеге асыру мүмкін емес, бағдарламада алынған. Агрегаттау [aggregation] - жеке бірлікті және деректердің құрлымы біртұтас көрсеткішке, жобалаудың анализында - шығынның немесе пайданың қосындысының операциясы, келтірілген және алынған субектілермен, жобада қатысушы немесе оларға жанап өту. Агрегаттау ақырын өтеді, және оның жабылған біліміне ықпалы бірден айтылмайды, біртіндеп,электролиздің ағып өту кезінде. Сол себепті қажетті ұзақ игерушіліктің сол электрофарезінің бірін болдырмау және сол суспензия үшін дер кезінде электрофоретикалық ваннанын ішіндегісін жаңалау керек. Сол себептен аулақтауға қажетке длительного игерушіліктің суспензиянің бір және баяғы порции электрофорезі үшін және дер кезінде жаңала - электрофоретиялық құрамы тұлғаның транзитивтілік артықшылығын агрегаттау жолымен дауыс беру ұжымдық транзитивтік емес артықшылығында. 
Агрегаттау негізгі молекулалық әсердің күштерінің арқасында болады, статикалық зарядтардың бөлшектеінде, пайда болған пигменттердің құрғақ үгілуінде, сондай ақ ылғалдың конденсацияларының капилляр арналарында, болешектердің жақындасыуында. Агрегеттау тек экономика - математикалық қалыптарда қолданылады, бірақ жоспарлау және статистикалық есептіліктің тәжерибесінде. Агрегаттау ішкі жүйенің қажеттіліктеріне деген тәуелді болады. Осылай, егер шыға берістің пішінінің пайызы тілікте бас жалдаушы  биік,оны бөлімшеден айырып алу керек, сол кезде барлық құрлыстар өзінің генподрядчик тізгінделуі болады және оның ізденісінің уақыты бірталай қысқарады. Егер шыға берістің бас жолдаушысынан биік емес, оның кодның элементін жазбадағы нысанға орналастыруға болады. Агрегаттау бас негізі атқаратын қызметінің бірығайлысының шаруашылығын шығару түрлі оқиғаларда бөлек-бөлек нәтижелерге келтіріледі, тәуелділікте  мінезіне нақты сұрақты қарамастан,моделін белгілеу қажет. Есепті жалпы күрделі шығынын сол жалпы негізгі өндірістің жалпы көлемінде тұрақтандыру керек, жеке анықталған өндірістік құрылғылар тәуелділігіне байлансыты немесе сауданың көлеміне, тізімін жасап шығыуында. Агрегаттау және стандарттау құрылғысы сызбалық унификацияны және жаңа құрылғының жеке модельдерін құруды ұсынады. Сәйкестендіру түйіні функцианальды белгісінде. Олар келесі талаппен қамтамасыз етеді: өздігінен жұмысжасайтын механизмдермен  құрылымдық болу керек, станоктардың талаптарына сай болу керек, әр түрлі белгіленген технологиясына сай, станоктардың кампоновкаларын жүргізуге мүмкіндік береді, түрін және көлемінің біріктірілуін  қамтамасыз етеді.  Агрегаттау логикалық негізде жүргізіледі. Осылайша осы баға әлемдік деңгейге байланысты, жақсы баға- әлемдік деңгейде төмен,россиялық жақсы деңгей, баға жаман болса ол россиялық төмен деңгей. Агрегаттау жүйелері стандарттық құрылғыларды әр түрлі жиынтық блоктарын қолдануға мүмкіндік береді. Осылай процессордың саны және түрі өзгереді,оперативтік сақтаудың көлемі, перифериленген құрылғылардың түрі және сапасы, ВС конфигурациясының талаптарына жету. Агрегаттауда электр қозғалтқыш құрылғының жұмысын жазып отыру қиын сондықтан бұл жұмыс заводтарда немесе ЦЗМ жүргізіледі. Клейновский агрегаттау фирмасы қызықты іс топтарына ие.  Насосты агрегаттау және басқада құрылғыларды рамкалардағы мантирленген құрылғыларды шеберханада жүргізеді; олардың қабырғасын тұрғызу қазіргі заман талабына сай жүргізіледі. Эксперттық болжауды агрегаттау, сарапшылардың индивидуальды ойларымен нұсқау арқау арқылы жүргізіледі. Агрегаттаудың календарлы желілі жүйесі өте манызды және қарқынды құрал болып табылады,ол қиын жобаларды басқаруға мүмкіндік береді. Осы құралдың арқасында жобаға қатысушылар агрегаттаудың желілі жобаларын,оның мазмұнын және көлемін жоба міндеттерін ала алады. Агрегеттауды бір деңгейде орнатады, егер оның жұмысы көп шығынды болса. Химия нефтехимиялық кинетикасының есептерiне күрделi жүйелердi агрегаттау қарай екi аспектiсi болады: физикалық-химия және математикалығы. Бiрiншiсi қоспаның бөлшегi немесе жүйенiң реакциясы агрегатталған компоненттер үшiн жағдайы, теңдеудiң стехиометрикалық бөлiндiде дара бөлшектердiң реакцияларының тетiгi туралы болжамға қайшы келмеу үшiн бiрге топтастыра алған мәселенiң шешiмiнде болады. Екiншi - математикалығы, бастапқы кинетикалық үлгiнiң теңдеулерiнiң мүмкiндiгiн анықтауда агрегаттауға жол беруге тұрады. Iшкi жүйеде есептердiң агрегаттауы үшiн белгi жұмсала алады: ол жетiстiгiне жiберiлген мақсаттардың түрлерi бойымен басқарудың есептерiнiң мамандандыруы; адамдар немесе басқару алгоритм iске асыратын техникалық құрал өткiзгiштiк қабiлет арналған шектеу; жеке есептер немесе есептердiң топтарының шешiмiнiң салыстырмалы тәуелсiздiгi.
Техникалық шешiмдердi модульдеу.
Басқару жүйелерi игеру сатыда ұқсатқыштық модельдеу. Процестiң кез келген үлгiсi имитациялық болып табылады, өйткенi ол уақытта бұл процестi мiнез-құлық елiктейдi. Сонымен бiрге, кез келген математикалық арақатыстарды қолдану имитациялық зерттеудi есеп принциптi күрделендiрмейтiндiгiнен, ұқсатқыштық модельдеу терминнiң арнаулы әдебиетiнде объектiнiң қызмет етуi (немесе, басқаша айтқанда, алгоритм) логика ойнататын үлгiлердiң қолдануы түсiнедi, және де айнымалылардың арасындағы байланыстың формализациясының рұқсат етiлген кез келген тәсiлдерi. Сызықты емес дифференциалды немесе айырма теңдеулер бас түрмен, бұл сызықты немесе арнаулы өңдер динамикалық жүйелердi теория қаралатын аналитикалық үлгiлерi бар салыстыру бойымен мұндай үлгiлердiң табын кеңейту нақтылыққа үлгi жасалатын объектiсi жақындатуға барынша мүмкiндiк бередi, оның жеңiлдетулерi және қатал математикалық нәтижелердi алу үшiн қажеттi жорамал жасамайды. Реттегiш және пiшiндеудiң нәтижелерiн талдаудың түрлi қаржылары ашынулармен қолданыстағы оларға объект қосатын дербес компьюлердегi жүйелердiң имитациялық динамикалық үлгiлердi жасауы үшiн, қуатты программалық жүйелер жасалған. Типтi ахуалдардағы қолданушысына көз мөлшерiмен программалаудың қағидаттары жүзеге асырылған оларда программалық кодтың қалыптастыруымен, кесте қаржымен монитордың пердесiндегi олардыңның қосуы тиiстi блоктерден "эксперименталдi қоюды" жолымен жию iстемеуге мүмкiндiк бередi. Пiшiндеуге iшкi жүйеде функциялардың арқасында блоктердi бiрiктiру тек қана емес жеке басқарылатын технологиялық үдерiс қосатын iс жүзiнде кез келген күрделiлiк жүйенi жатады, бiрақ тiптi автоматталған технологиялық кешендерi өндiрiс автоматтандырылған. Технологиялық үдерiстердi басқарудың бас мақсаты кездейсоқ мiнездi әдетте компенсацияны ұйтқыту әсерлердi өтем болып табылады. Басқарудың теориясы және ұқсатқыштықты модельдеу. Күйге келтiру және жұмысқа қабiлеттiлiктiң бағасы және өз бойымен ұқсатқыштықты модельдеу нақтылық барынша жақын жүрген адам жағдайда iс жүзiнде кез келген күрделiлiктiң басқару жүйелерiнiң сапасын өзi шешпейдi, алайда, басқару алгоритмның құрылымының әзiрлеуiн есептiң инженерi үшiн ең маңызды - тек қана ұқсатқыштық модельдеудiң әдiстерiмен тексередi, және эвристика және тәжiрибенiң негiзiнде қабылданған әрқалай алгоритм шешiмдерiн анықталып үдету үшiн қуатты аспап. 
Басқару алгоритмдердегі имитациялық үлгiлері.
Өте маңызды кезең нақты технологиялық үдерiстермен басқару алгоритмдарды әзiрлеудiң қарастырылған тұжырымдамасы шеңберлерiндегi "жетiлдiру" (күрделенудiң жағына қалай, сол сияқты жеңiлдетудiң жағына) болып табылады. "Жетiлдiру" бұл табысты жүзеге асыру үшiн, өте маңызды, тудыратын алгоритмды құрылым әр блок өз физикалық айқын функциясын орындаған блоктық мiнезi болу үшiн өз кезегiндеге. Жақын жүрген адам шешiмге тәсiлдемелердiң бiрлерi шартты болжауды сұлбаның қолдануында тұрады. Оның мәнi объектiнiң имитациялық үлгi қосатын iшкi керi байланыс реттегiште қолданумен басқарудың әр адымында шығаруды өндiрген, кездейсоқ ашынуларды содан соң перспективалы болжамдығында. Әр түрлi нұсқалар имитациялық үлгiсiнде "ұтылу" бұдан әрi мұндай болжамын негiзiнде жолымен басқармалы процесс шектеулердi есеппен басқарудың көп қадамды бағдарламасы, оптимизациялайтын (7) критерий қалыптасады, кейiн болжалды бағдарламаның бастапқы адымын жүзеге асырады. Қорыта келгенде, басқарудың ұсынылатын сұлбасы имитациялық үлгi екi рет пайдаланады: бұл үлгi бiр рет нақты уақытта жұмыс iстейдi және ашынуларды объектiнiң келтiрiлген шығуына шығаруы үшiн қызмет көрсетедi, ол басқа жылдамдатылған уақытта жұмыс iстейдi және басқарудың ең жақсы бағдарламасының iздестiруi үшiн қызмет көрсетедi.
Шартты болжауды сұлбаның ықшамдалған нұсқасы.
Уақытша нұсқа баяндалған двухкальномда "маңдайға" қарастырылған сұлбаны өткiзу көрсете алады күрделi жеткiлiктi, дегенмен алгоритм "архитектураға" арқасында блоктық әр түрлi түрлендiрулер жалпы құрылымның сақтауында жiбередi. Жекелiкте, объектiнiң серпiнiн есебi бар оңтайлы бағдарламаның iздестiруi күрделi мәселе орынына айтарлықтай оңай есептен статикалық оптимизация ұйғарылатын сұлбаның ықшамдалған нұсқасы ұсыныс жасай алады. 
Машина жасауда технологиялық үдерiстердi компьютермен пiшiндеуi.
Кейбiр технологиялық үдерiстердi компьютер пiшiндеуi облыстардағыны жүзеге асырады: 
- ЧПУмен станоктегi механикалық өңдеуi - N-See американдық фирма Microcomopatibles жүйесi.
- металдардың құюы - Poligon ресейлiк жүйе
- пластмассалардың құюы - MoldFlow/Flow-E жүйе
- ыстық көлемдi штампылау 2D - отандық жүйе квантор FORM-2D Мәскеу фирмасы.
Интегралданған кәсiпорынды басқару. Осы шаққа ие бол үлкен саны интегралданған жеткiлiктi сияқты кәсiпорын басқару жүйелерi отандық, сол сияқты шетел фирма-өндiрушiлерi. Дегенмен өте iлгерi ресейлiкке және әлемдiк нарық жүйе R / 3 немiс санасылады SAP фирма.
Параметрлiк стандарттау. 
Бiр iзге салу және стандарттау арналған бiр iзге салу және басқа конструкторлық шаралар параметрлiк қатарлардың жасауы, түрішілік бұйымдар, жиынтық бiрлiктер, бөлшектердi шығару көлемнiң өсуiне алып келедi. Пайдалануын жағдай ылғи бiр материал сыйымдылығы және жасаудың еңбек сыйымдылығы сонымен бiрге ал бұйымы өндiрiстiң еңбек сыйымдылығы және техникалық дайындықтың барлық кезеңдерiн ұзақтығы бойымен кинематикалық сұлба, кенет айырмашылығы болатын әр түрлi бұйымның өзiне тең бағы ал сәйкес келе алған белгiлi.
Параметрлiк қатарлардың жасауы машиналардың өлшемдi түрлерiнiң ең кiшi санымен жабдықтың тиiмдi қолдануын параметрлердiң ендi жолымен қамтамасыз етедi. 
Параметрлiк қатардың жасауы сорғыларды әзiрлеудiң жанында бұл  бөлшекті кең бiр iзге салуға мүмкiндiк бердi.
Параметрлiк қатарлардың жасау реті әр түрлi жабдық үшiн ұқсас. Оның ЭЦН мысалында қарап шығамыз. 
Бұл облыста жұмыс олардың тиiмдi номенклатурасын анықтаудың түйiндер және комплект бөлшекті жасайтын бұйымдардың өлшемдi түрі және параметрлiк қатарларының жасауын қамту және жасау, өндiрiс және машиналар мен жабдықтарды пайдалануға мерзiмдер және шығындарының жиырылуын қамтамасыз етедi.
Электрондық өндiрiстiң мамандандыруын одан әрi дамуда маңызды рөл негiзгi озық құрылымдар және кешендi стандарттау электрондық әдiстiң ең маңызды бұйымдарының бiр үлгiдегi параметрлiк қатарларының жасауы.
Өндiрiстiң объектiлерiнiң номенклатураның жиырылуын есептеу оның әр екiлерiнiң арасындағы ұтымды таңдаған аралықтары бар машиналардың параметрлiк қатарларының жасауымен ұйғарылады. Параметрлiк қатарлармен бiрдей тағайындаудың машиналарының қатарлары көрсеткiштердiң регламент белгiленетiн құрылымдары, көрсеткiштермен және бiрiздiлiктерiмен шақырып алынады.
Қорыта келгенде, түрлер, өңдер және бұйымдардың өлшемдi түрлерiнiң жиырылуы бұйымның негiзгi параметрiне параметрлiк қатарлар немесе стандарттарының жасауымен ұйғарылады. Мысалы, 7830-68-шi ГОСТ, 8585-68-шi ГОСТ, 8586-68-шi ГОСТ бойымен электр қозғалтқыштар және өндiргiш номинал қуат және R 10 артықшылығы бар сандардың қатары бойымен орнатылған.
Өндiрiстiң негiзгi объектiлерiнiң стандарттау және нормаландыруы қамтамасыз етуi керек: параметрлiк қатарлардың жасауын негiзде түрлер және мөлшерлердi анықтау; түйiндер және бөлшектердiң топтарының өзара алмасушылығы; орынды минимумның конструктивтiк нұсқаларын шектеу; бұйымдарды жұмыстың оңтайлы көрсеткiштерiн анықтау: сапа, сенiмдiлiк, ұзақ мерзiмдiлiгi; материалдардың шығыны және өзiндiк құнның төмендетуi.Тiк көлденең және тiк жазықтықтарға иiлген конвейерлер, жүктер және басқалардың автоматты адрестеуi бар аспалы жүйелерiнiң құрылымы сонымен бiрге қолданылылады. Бойымен механикаландырудың құрал -жабдықтарының параметрлiк қатарлары, жалпы машина жасау бiр үлгiдегi басшылық етушi материалдарын жұмыс посозданию жүргiзедi - жүк - көлiк жабдық, операция механикаландырудың мақсатымен сонымен бiрге ал ауыр, бiр қалыпты көтергiш-көлiк.
Әсiресе маңызды мән роботтар және манипуляторлардың жолымен ендi енуiнiң құрылыс процестерiн автоматтандырылуы төселедi.
Қолдану соңғы микропроцессорлық әдiстi қолданумен типтелу және негiзгi түйiндер және сұлбаларды бiр iзге салу негiзделген параметрлiк қатарлардың жасауын жол бойымен дамуы.
Бiр iзге салу және бiр түрлерiнiң тиiмдi қатарынданы анықтауын негiзде бiркелкiге объектiлерiнiң келтiруiн ескеретiн тиiмдi стандарттау әдiсі таралған. Олардың қиыстыруын есептеу және құрылымдардың өзгерiстерiне бағытталған бұйымдардың бiр түрлерiнiң санның төмендетулерiнде бiр iзге салу.
Бұл - түрлер, өңдер және бiрдей функционалдық тағайындаудың бұйымдарының мөлшерлерiн санның тиiмдi жиырылуы. 
Бiрегейлендiрiлген құрылымдарды жасаудың келесi бағыттары бар болады:
:: негiзгi агрегатты әдiс. Алынатын бұйымдарды әр түрлiлiк бар болуда негiзделедi бұл әр түрлiлiк құратын (агрегат) ортақ, негiзгi бөлiктердiң оларында және қосымша жиiрек. Мысалы, автокөлiктердiң Легковының үлгiнiң салонының өңi бойымен әр түрлi қозғалтқышпен және (бұл - негiзгi агрегат) шасси ылғи бiр ие бола алады;
:: компаундирлеу. Бұйымның өнiмдiлiгiн үлкеюге қатарлас қосумен және бiрөңкей бұйымдарды қатардың бiр уақыттағы жұмысымен жетедi. Мысалы, қосымша сорғылар, екiншi (қуат ал үлкею емес бұрынғы) қозғалтқышты қою қосу;
:: түрлендiру. Бұл - оларда жаңа жағдайға шығарылатын бұйым ендi тетiк өзгерусiз өте қымбат және жауапты жиiрек. Мысалы, басқа оның жаңа климаттық жағдайларында пайдаланудың мүмкiндiгiн қамтымның мақсатымен асинхронды қозғалтқыштың корпусын материалдың алмастыруы;
:: агрегатирлеу (модулдiктiң қағидаты). Жаңа бұйым пайдалану көрсеткiшi және бiрiктiрме өлшемдер бойымен (үйлесiмдiкпен) толық өзара алмасушылықтарға ие болатын бар бiрегейлендiрiлген агрегаттар ендi комбинацияның негiзiнде құрылады.
Қарыз алу - бұл бұйымды (әдетте толық емес және дәл емес) көшiру немесе басқа бұйым немесе процес.
Бiр iзге салудың түрлері:
1) өлшемішілік - бұл үлгiнiң түрлендiрулерiн нақтылы қатынаста да, оныңның негiзгi үлгiсiнiң қатынасында машинаның (түрлендiру) бәрi түрі қамтитын бiр iзге салу; 
2) өлшем аралық - бiр негiзгi үлгiнiң тек қана емес түрлендiруiн бiр iзге салу, бiрақ және осы параметрлiк қатардың әр түрлi мөлшерлерiнiң тетiктерiнiң негiзгi үлгiлерi;
3) аралық типті - әр түрлi параметрлiк қатар кiрушi әр түрлi өңдердi машинада тарайтын бiр iзге салу. Бiр iзге салу зауыт, салалық және сала аралық деңгейлерде жүргiзiле алады. Бiр iзге салу арналған жұмыстарды тиiмдiлiк бiр iзге салудың деңгейiмен бейнеленедi.
Бiр iзге салудың өте қарапайым өңi симплификация болып табылады - қоғам симплификация қазiргi қажеттiлiктерiн қанағаттандырудың рекордтық пiкiрден техникалық және экономикалық қажеттiлiгiне дейiн олардың бiр түрлерiнiң санының жиырылуын бос тұруы аттас объектiлердiң керексiз әр түрлiлiгiнiң жоюу жолымен шектеушi стандарттардың әзiрлеуiнiң жанында объектiлердiң номенклатураның тиiмдi шектеуi үшiн пайдаланады .
Симплификациямен жұмыс симплификацияны көбiнесе пайдалан технологиялық жабдықтауды облыста бөлшектердiң артық өлшемдi түрлерiнiң шығаруы өндiрiстiң жеңiлдетуiне жолымен әсiресе бағытталатын, есептердiң артық өңдерi және материалдар және басқалардың Запасовосының нормаларының құжаттама, бiрiктiру бұйымдарды өлшемдi түрлер және бiр үлгiдегi құрылымдарды анықтаған санақта негiзделген. Типтелу - кейбiр бұйымдар, процестер, әдiстер үшiн ортақ техникалық мiнездемелердiң негiзiнде бiр үлгiдегi конструктивтiк, технологиялық, ұйымдастыру және басқа шешiмдердiң әзiрлеуiне басқару бағытталған стандарттау әдiсi. Бұл әдiс типтелудiң процесiнде "негiзгi құрылымдар" әдiстi қонақ шақырып ал объектiнi таңдайды, бұл жиынтық оңтайлы қасиеттерге өте тән. Бұйым, технологиялық үдерiстi нақты объектiнiң анықтауында немесе таңдаған (бiр үлгiдегi) объектiнi ұйымдастыру сұрағына кейбiрi ғана жартылай өзгерiстер немесе iстеп бiтiру тап бола алады.
Технологиялық үдерiстердi типтелу әр топ үшiн классификациялық топтың бөлшектерiн жасау және оңтайлы бiр үлгiдегi процестi жобалаудың жанында мүмкiн технологиялық шешiмдердiң талдауын қосады. Негiзгi технологиялық үдерiстердi типтелудiң әдiсiмен таста технологиялық үдерiстердi ортақтық негiзделген технологиялық тiзбек әдiс санасу керек. Типтелу арналған жұмыс нәтижеде процестер, бұйымдар және ұйымдастыру - әдiстемелiк сұрақтар тиiстi сипаттамалар нормативтiк құжатта әртүрлi өндiрiп бекiтедi. Типтелу жобалау және әзiрлеуге уақыт әртүрлi баспахана кiшiрейтуге мүмкiндiк бередi.

Сұрақтар: 
1. Мирасқорлықтың анықтама берiңiз бе?
2. Конструкторлық мирасқорлық  деген не ме?	
3. Типтелудiң анықтамасын берiңiз. 

                               ДӘРІС № 5 
                                       
Бұйым мен технологиялық процесте ҒТҚ әзірлеу. 
                ҒТҚ құрылымы мен құрлысы.
                                       
(ТҚ) техникалық құжаттама ұйымдарға өнiмнiң өндiрiсiнiң барысының дұрыстығын бақылап, ақаулар және сәйкессiздiктерді анықтап және сапасыз өнiмдi өндiрiстiң бастапқы кезеңдерiнде шығаруды ескертуге мүмкiндiк бередi. Техникалық құжаттаманы ұйым өзi жасайды, немесе бөтен мамандарды тартуымен және қажет жағдайда  жоғары тұрған ұйымдарда тiркеледi. Бұл дайындалу тәсiлi, технологиялар және бақылаудың әдiстерi сияқты негiзгi сипаттамалардың өзіне қосатын өндiрiстiк процестiң толық жазбасы. Одан басқа техникалық құжаттама келісім шартқа қол қою, бөтен органдардың аудиттердi өткiзуде және сәйкестiктiң сертификаттарын ресiмдеуiнде қажеттi. 
НТД келесi түрлері бар: 
::	Процестерге техникалық құжаттама - бұл: 
::	ұйымның стандарттары (менеджмент жүйесiнiң негiзiн құрайтын); 
::	технологиялық карталар (өндiрiстiк процестiң толық жазбасы); 
::	процестерге технологиялық және жұмыс нұсқаулары, технологиялық әдiстемелер. 
Өнiмге техникалық құжаттаманың келесi түрлері бар: 
- тiзiлiмде тiркелетiн (ТУ ) техникалық шарттар Ростехрегулирования; 
- спецификация; 
- төлқұжат; 
Ұйымдағы менеджменттiң жүйесi келесi құжаттармен суреттеледi: 
::	СМК сапасына бойынша нұсқау  -  см және оны құрайтын iшкi жүйелерiнiң жалпы суреттемесі (жоспарлау, басқару, қамту және жақсарту). сертификаттау кезінде аудиторлар бiрiншi кезекте басшылықпен танысады; 
::	Ұйымның стандарттары (процедуралар) - СМК процестерiнің орындау реттерiн суреттейтiн құжаттар. Мұндай құжатта функционалдық мiндеттері жазылған бөлiмшенің құрылымдық сұлбасы болуы мүмкін; 
:: СМК-ның осы облысындағы саясаты  -  компанияның бағыттары, тапсырмалары, мiндеттемелері және мақсаттарын анықтау және құжаттық ресiмдеуi. 
Осы құжаттама шығарылатын өнiмдi сертификаттау және аудиторлық ұйымдардың өндiрiстi инспекциялық тексерулерiнде процедураның табысты өтуi үшiн қажет. 
ISO жүйесiнің сапа менеджментiне негiзделген стандарттар ИСО-ның техникалық комитеттерімен бiрнеше кезеңдерде жасалады:
* ұсыныстың кезеңi - стандартты қабылдау туралы, сонымен бiрге оның қолдануының облысының анықталуы туралы ұсыныс кiргiзедi;
* әзiрлеудiң кезеңi - ұсынылатын халықаралық стандартты талқылауға енгiзу үшiн барлық қажеттi база дайындалады;
* комитеттiң кезеңi - стандартпен көрсетiлетiн барлық техникалық бөлшектер және талаптарды талқылауды жүзеге асырады;
* сұрақтарды кезең - даяр жобаны әзiрлеу процесінде пайда болған сұрақтар талқыланады, кемшiлiктерді шығару және оларды жою және т.б.
* мақұлдаудың кезеңi - халықаралық стандарттың даяр жобасын дауыс беру арқылы бекiту;
* жариялаудың кезеңi - стандарттың мәтiнiнiң жариялауы тиiстi шығаруда.
Бизнестiң есептерiнiң шешiмi үшiн ақпараттық технологияларды кең қолдану бизнес-процестерді пiшiндеу аясын жылдам белсендiрдi. Қазіргі кезде мұндай пішіндерсіз келесi облыстарда жұмыс жасау iс жүзiнде мүмкiн емес (бәрінен бұрын функционалдық, ақпараттық және оқиғалы):
* бизнес-процесс қайта ұйымдастыру;
* сапа жүйесiн жасау және сертификаттау;
* бiрлескен ақпараттық жүйелердiң әзiрлеуi;
* тираждалған жүйелердiң енуi.
Бұл құрылыс сонымен құрастыру процестерінде және үлгiнiң одан әрi қолдануында ұжымдарда он, тiптi жүздеген қызметкерлер қатысады (авторға кәсiпорыны бизнес-процесті 1000 адам пiшiндеу есебiне барлық жетекшiлердiң, бөлiмше басшы және одан жоғарысын қоса 45 қызметкерлер шұғылданатын жоба белгiлi).
Басқа жағынан тиiстi стандарттардың кешендерiн қаралатын облыстың нығаю процесi ақпараттық технологиялардың облысындағы кез келген бағыт үшiн аналогиялық процестерден iс жүзiнде едәуiр артта қалады. Iстердiң нақты жағдайы келесi төрт позицияларда толық бейнеленедi:
1) де-факто, шетел тәжiрибесiнде функционалдық, ақпараттық және оқиғалы пiшiндеудiң өсиеттерi болып мәлiметтердiң ағындарының диаграммасы, "мән - байланыс" диаграммалары және а тиiсiнше хуалдардың ауысуларын диаграммасы.
2) ICAM бағдарламасын жасау кезінде  өнiмдiлiктi жоғарылату және ақпараттық технологияларды тиiмдiлiгі мәселесiнің шешiмі ретінде 70 жылдардың ортасында ВВС АҚШта жасау идеясы пайда болған IDEF (Integrated Computer Automated Manufacturing Definition), стандарттарының үй-iшi бар  (Integrated Computer Aided Manufacturing). Күрделi жүйелердiң үлгiлерiнiң жасау және компьютерлiк жүйелердiң жобалаудың әдiстеріне және технологияларына жататын 14 стандарттардың үй-iшiнен бөлiгi, бизнес-процестiң пiшiндеуiне тiкелей қатынасы болады, ал нақтылы: IDEF0 (функциялардың үлгiсi), IDEF1 және оның кеңейтілуі IDEF1X (ақпараттық үлгі және мәлiметтер үлгiсі, тиiсiнше ), IDEF2 (динамикалық үлгі), IDEF3 (процестер үлгісі) және IDEF4 (объектке бағдарлалған жобалаудың әдiстерi). Үй-iшi стандарттардың бiр бөлiгi iс жүзiнде (IDEF2 стандарт) қағазда қалды, (IDEF0 және IDEF1X) басқа бөлiгі FIPS ретінде белгiлi АҚШ-тың үкiметiнің стандартына айналдырылды.
3) 2002 жылда өсиеттерді және пiшiндеудiң құрал-жабдықтарын әбден жетiлдiру бойынша UML Superstructure бағытын қосатын OMG UML 2.0 түрінің шығуы күтіледi. Сонымен бiрге қазіргі кезде ISO стандарт сапасында UML ұсыныс жүзеге асырылады.
4) Ресейдiң МЕМЛЕКЕТТІК стандартының № 256-СТ 02.07.2001ж. "P 50-1-028-2001" стандарттау бойынша кеңестер IDEF0 негізделген қабылдану және енгізу туралы қаулысы  бар. 
Стандарттау бойынша кеңестер.
Бұйымның өмiрлiк оралымын қолдаудың ақпараттық технологиялары. функционалдық пiшiндеудi әдiстемесі (CALS-технологиясы облысының стандарттау режимінде комплексті шеңберінде).
Барлық аталған стандарттар тек қана тiлдік және iшiнара бизнес-процестерді пiшiндеудің әдiстемелiк аспектiлерiн бейнелеп көрсетедi. Сонымен қатар, жобалардың сапалы орындалуы үшiн стандарттардың үш келесi блоктары қажет:
* Мәндік аймақты регламенттейтiн терминология және  басқа екі блоктардың құрылымын суреттейтiн, сонымен бiрге жоғары жапсарлас ұштастыру облыстарындағы стандарттардың моменттерi, жалпыақпараттық сипаттағы стандарттар және нормативтiк құжаттар;
* Кепiлдемелiк, басшылық етушi немесе нұсқамалық сипаттағы пiшiндеу процестiң кезең суреттейтiн, жұмыс барысын, процестiң ұйымдастыру элементтерiн қолдайтын құжаттар;
* Пiшiндеудiң процесімен iстеп шығарылатын, нәтижеге тiкелей қатысы бар стандартты және нормативтiк құжаттар.
Екi бiрiншi блоктар объектiлерiнiң кең спектрi үшiн дәстүрлi болып табылатындықтан (мысалы, бағдарламалық қамтамасыз етудiң [1]), үшiншi блокты толығырақ қарап шығамыз. Оның құрамына келесi элементтерді қосу орынды:
* объектiнiң үлгiлерiнiң құрамын, құрылымын және мазмұынын регламенттейтiн стандарттар;
* пішіндеу тілдері;
* нәтижелердiң сапасын бақылаудың мүмкiндiгін қамтамасыз ететiн стандарттар;
* тағайындау бойынша нәтижелердi қолдануды қамтамасыз ететiн стандарттар;
* үлгiлер бойынша құрамын, құрылымын және есеп беру құжаттамасының мазмұнын регламенттейтiн стандарттар.
Стандарттаудың алғашқы группасы ең алдымен модульдің типін анықтауы тиіс (функционалды, информационды, динамикалық, функционалды бағасы және т.б.) және интеграция модулінің әр түрлі типтері бизнес-процесінің кешеніне шоғырланады. Нысанның ретті жіктелуінің методикалық регламенті болуы тиіс,сонымен қатар құрамы мен элементтерінің мазмұны бас-басына иерархияның деңгейлерінен болып келеді, неғұрлым бар методологияның тек қана модульдің контексті деңгейін анықтайды.
Екінші топтың стандартын модульды нотаций спектрін қамтамасыздандырады, кей жағдайда бірінші топта модульді типтардың қаптамасы анықталған. Жарым-жарты айтылмыш мақсат биік аталған қалыптармен шешіледі (және соған қарамастан, IDEF жанұясының стандарты), алайда  бұнда көптеген жоғарғы модульдер нотацийдің ондығында кездеседі, соның ішінде принциптердің айырмашылықтары кездеседі.
Үшінші топтың стандарты методиканы стандарттауы тиіс, критерии және бизнес - процестің метрикалық бағасы (мысалы, критерии тіркемнің және байланыстың өлшемдері [2]) сонымен қатар оның анализінің ақы-пұлдарын реттеуге керек: статистикалық анализ, линиядағы программалау және камбинацияның ең тиімді әрекетінің есептелімі, продуцирленген тауардың немесе қызмет атқарудың функционалды-құнның анализінің үрдіспен, статикалық үдемелі анализ, верификация және тестеу т.б.
Төртінші топтың стандарты модельдің информационды регламентін толымды реттеуі керек, бизнес-процестің реорганизациясын қайта құру сапасының жаралуына байланысты ол игерушілік мақсаттың шешімін қамтамасыздандырады, корпоративті ақпараттық жүйе және зерттемеде т.б.
Бұл регламентте әр бағыттағы ақпараттар өзінің өзгешелігіне ие. Олай реинжинирингтің мақсатының шешімі үшін келесі ақпараттың (бұл ретте барлық айқындамалар ақпараттық жүйенің жобалаушысының қызығушылығы білінеді) анализы керек: 
* процестерге, оқиғаларға және олардыңның пайда болуының жағдайына арналған;
* әрi олардың процестерiнің жетістіктерінің ахуалдардың сипаттамалары;
* ахуалдардың арасындағы ауысулардың жарамдылығына арналған мәлiметтер;
* жұмысшылардың мінездеме процестері (уақыт бiрлiгiне және т.б. орындау уақыты, қор шығындар, өнiмнiң саны) ;
*  процестердiң арасына кiретiн, демалыстар және iшкi ақпараттық және материалдық ағындардың төлсипаттары;
* Жиiлiктердің үлестiрiлуі және ағындардың әрқайсыларының қарқындылығы;
* процестер және функциялардың кiре берiс/шығу кезектердiң сипаттамалары және тағы басқалар.
Бесiншi топтың стандарттары олардың (ал тап, талдау құн статистикалық динамикалық және тағы басқалары олардың растауы, нәтижелер бойымен процестердi спецификация, есептер) басқаруы бойымен үлгi бизнес-процесс, олардың аудитi, талаптың нәтижелерi реинжиниринг жазбасы мысалы үшiн қосатын пiшiнге келесi қолдану үшiн құрам, құрылымды және есептер және құжаттарды пакеттiң мазмұны ыңғайлы реттеуi керек, (функционалдық және функционалдық емес талаптарды қоса, басқару бойымен талап сонымен бiрге ал) мақсаттық бизнес-процеске, жоспарлар және мақсаттыққа ағымдағы ахуал, тәуекелдердi бағалаудан ауысудың бағдарламасының талаптарды спецификациясы.
Өзі бiрлескен стандарттарының кешенiн құрамда бағыттың бiрi бойымен ең болмаса аталған жоғары жұмыс iстейтiн серiктестiк пiшiндеу бизнес-процесс облысы жататын бөлiктерге ие болғаны анық. Олардың жеткiлiктiлiгiнiң дәрежесi өте iлгерiсi серiктестiктiң нормативтiк құжаттарды кешеннiң белгiлi авторлары, жүйенiң iрi ERP шұғылданатын енуiмен ғибраттанушысын мiнездейдi. 
Деректi рәсiмдеуге серiктестiктiң бiрлескен стандарттарының әзiрлеуiнiң жанында жатты:
* зерттеулердiжоба жұмысының технологиялық;
* жоба жұмыстарының ұйымын технология; 
* жобалау бизнес-процесс, олардың бiр iзге салуы және типтелудi әдiстемелiк және технологиясы; 
* "қалай болуы керек" үлгiлерге "дәл солай" белсендiлiктiң үлгiлерiнен ауысудың әдiстерi; 
* олардыңның автоматтандыруының жүйелiк үлгiлерiне бизнес-процестiң үлгiлерiненгi ауысудың әдiстерi; 
* әдiстер және ұйым және жобаларды басқаруды қаржы; 
* пiшiндеу және жобалаудың аспапты қаржылары.
Нормативтiк базасын құрамға келесi құжаттарды кiрдi:
1) Жобаның орындауына келiсiм шартының қалыптастыруы үшiн жобалау алдындағы зерттеулердi өткiзудiң әдiстемесi, бiр үлгiдегi спецификацияларды қоса.
2) Жобалар туралы жағдайы, қосатын:
* әдiстемелiк және жобалардың жүргiзуiнiң технологияларын таңдаудың дәйектемесi;
* жобаның жарғысы;
* жобаның координаторы туралы жағдайы; 
* жоба жетекшiсi туралы жағдайы; 
* жобаның консультанты iшкi және сыртқы туралы жағдайы; 
* жобалық топ туралы жағдайы.
3) жоба орындау ретiмен қоса: 
:: жобаның орындалуы бойымен бiр үлгiдегi ұйғарым;
:: жобаның орындалуына бiр үлгiдегi техникалық тапсырма;
:: үлгi жоспар - жобаның орындалуының кестесі;
:: қаржы жоспарының үлгi нысандары;
:: жұмысты, iссапарға тапсырмасының үлгi нысандары; 
:: техникалық акт үлгi нысандары; 
:: қаржы актiсi үлгi нысандары; 
:: бизнес-процестiң үлгiлерiнiң әзiрлеуiнің әдiстемесi;
:: ауысуларды методикимежмодельных;
:: жоба бойымен үлгiлердiң функционалдық спецификациялары және есептi бiр үлгiдегi өң, құрам және жобаның құрылымы, үлгi нысанды қоса.
4) Пiшiндеу, жобалау және жобаларды басқару құралдарды қолдану бойымен талаптары.
5) Жобалардың репозиториясы құрылымы. 
Екiншi бiрлескен стандарттардың кешенiн мысал пiшiндеу бизнес - тiкелей жатады. Кәсiпорын үлгiлердiң әзiрлеуiн есептеп өз күшiмен орнатты, ұйымдастыру дамуын бөлiмнiң қызметкерлерi болған iске қосылған жобалық тобының құрамына және бөлiмше басшы және одан жоғарысынанғы құрылымдық бөлiмшелердi жетекшiлерi бәрi шығарусыз. Жоба 5 кезеңдерде орындалды: 
* бизнес-процесс пiшiндеу бойымен әдiстемелiктерге жұмыс тобының мүшелерi және жобаның орындауын аспапты қаржыға үйрену;
* үйренудiң қорытындыларына арналған құрылымдық бөлiмшелердiң жетекшiлерiн сертификаттау;
* кәсiпорынның қызметкерлерiн сауалнамалау;
* меншiктi белсендiлiктiң құрылымдық бөлiмшелердiң жетекшiлерiмен пiшiндеу;
* аналитикалармен ұйымдастыру дамуын бөлiмнiң қызметкерлерiнiң үлгiлерiнiң кiрiгу, қосымша және түзетуi. 
Жоба бойымен нормативтiк құжаттары пакетте болды:
* мақсаттар және жобаның негiзгi кезеңдерiнiң жобаға, болатын жазбасы бойымен құжат ортақ мәліметтер, қолданылатын әдiстердiң тiзiмi, жұмыстарды регламенттер, сөздiк термин;
* (мәлiметтердiң ағындарының диаграммаларының ең оңай диалектiсi) пiшiндеудiң тiлiнiң жазбасы
* үлгiлердiң құрылыстың әдiстемесiнiң жазбасы;
* пiшiндеудiң нәтижесiне талаптарының жазбасы;
* жазба құрал-сайманның функционалдығы қажеттi; 
* есеп беру пiшiндерiнің жазбасы; 
* сауалнамалардың пiшiндерiнің жазбасы.
Стандарттың құрылымы
Стандарттың құрылымға және мазмұнына талап 1.5-шi ГОСТ орнатқан <<Мемлекеттiк стандарттау жүйесi>>. Стандарттардың құрылысы, мазмұны және мазмұндамасы. Стандарттың мәтiнi негiзi аздап болып табылады:  1. Стандарттың атауы - оның мағынасы және сайман стандарттардың жүйесін бейнелеп көрсету тиiстi бiрмәндi құжатты бiрегейлендiру үшiн арналған;  2. (кiрiспе) Кiрiспе бөлiк - таралудың облысы көрсетiледi, стандарттың әрекет ету саласы анықталады;  3. Стандарттың талабы - стандарттау нысандарына талаптарды тұжырымда болады; 4. Басқа нормативтiк құжаттарға сiлтеме - осы стандарт сiлтейтiн құжаттар тiзбегiн бередi. 5. Одан басқа, стандарттардағы бөлiм беруге қабылдаған:
Пайдаланылатын терминология - болатын анықтаулар немесе стандарт пайдаланылатын түсiндiру арнаулы термин; Жiктеу - стандарттау нысандарының жiктеуiне тура келедi. 

Сұрақтар: 
1. Техникалық құжаттаманың анықтауы берiңiз.
2. Ұйымда құжаттарын өңдерi қолданылатын санап шығыңыз. 
3. Стандартты әзiрлеу кезеңдерi элемент неткен 4 стандартқа кiредi?

                                       
                               ДӘРІС № 6 
                                       
Тақырып: Бірыңғай өнім мен нақты өнімнің стандарттық тобы.
                                       
Ерекше iлтипат осы шаққа өнiм ғылыми-техникалық iлгерiлеудiң жеделдетуi, қоғамдық өндiрiстiң тиiмдiлiгiн жоғарылатуға және сапаны жақсартуларға зер салады. Жаңа, күрделi жабдықтан астам, жаңа материалдар кең енедi, еңбек өнiмдiлiгi едәуiр жоғарылайды. Өндiрiстiң мамандандыру және шоғырландырылуы қарқынды жүредi. Мысалы, консервтердiң бөлшектеп өлшеуi үшiн шыны банктер жоғарғы өнiмдiлiктiң қазiргi жабдығын қолдануы мүмкiн мамандандырылған зауыттар өндiредi. Зауыт мөлшері банк белгiлi бiр өндiруi керек, олардың басқа жағдайда басқа кәсiпорын жасаған қақпақ бiтелуге болмайды. 
Бәрi бұл өнiмге кәсiпорындарының талаптары стандарттауды реттейдi - сапамен, пiшiнмен, мөлшермен және басқа көрсеткiштермен бiр үлгiдегi өңдердi шағын санға өнiмнiң көп өңдерiн мәлiмет белгiлi бiр. Стандарттау нысандарымен қолдану және норма және талаптың басқаларын өнiм, оның өндiрiс қамтамасыз ететiн ережелер болып табылған стандарт деп аталатын құжаттарды өңдеуге ресiмдейдi. Стандарт - сапа, құрамды қатынаста нақтылы жағдай, физикалық қасиеттер және т.б. жеткiлiктi бұйымдарды нормалайды, үлгi немесе бiр үлгiдегi өңдейді
Стандарттау барлық жақтарды мүдделiлiктiң есебiмен өнiм өндiрудiң ережесiн орнатып қолданылады. Жанында бұл iлтипатты назар аударады өнiм жаңа сапа құрал-жабдықтардың ең төменгi шығындарымен еңбектiң қауiпсiз жағдайларында шығарылу үшiн.
Келесi стандарт санаттары орнатылған: ГОСТ - Кеңес мемлекет бiртұтас техникалық талаптар және одақты, республикалық және жергiлiктi бағынуды барлық ұйымдар мен кәсiпорындармен халық шаруашылық ССРО-ның барлық салаларындағы қолдануы сөзсiз норма орнатқан құжат. Мемлекеттiк стандарт мемлекеттiк құрылыс ССРО стандарттау және арналған Мемлекеттiк комитет ССРО шешiмi бойымен бiркелкi өнiмдi топта және нақты өнiмге орнатады; Егер оларға мемлекеттiк стандарт орнатылмаса сонымен бiрге (ост) салалық стандарттар немесе (сол) техникалық жағдайлар бiркелкi өнiмдi топта және нақты өнiмге орнатады. Шығарылатын өнiмнiң өңдерiне арналған (жетекшi) алдағы болатын мекеме ССРО олардыңның министрлiгi бекiтедi;
Егер бұл өнiмдi ГОСТ, ост немесе ТУ-лердi болмаса (РСТ) республикалық стандарттар республикалық немесе жергiлiктi бағынудың кәсiпорындары, шикiзат, материалдар, отын шығарылатын жаппай өнiмдерге орнатады. РСТ ССРО мемстандартпен республиканың министрларының кеңесiн бекiтедi. Ол республикалық және жергiлiктi бағыну барлық ұйымдар мен кәсiпорындар үшiн сөзсiз. Бәрi стандарттар стандарттың нөмiрi және (сызықша бөлiнедi) оның бекiтуiнiң жыл тұратыны белгiлерге ие болады. Мысалы, мемлекеттiк стандарттау жүйесі. Негiзгi жағдайлар 1.0-85-шi ГОСТ. Бұл стандарт олардың орындалуына жақсарту және стандарттардың әзiрлеудiң бейiмдеуi, енуі және бақылау үшiн 1985 жылда бекiдi. 01.01.1987 жыл қолданысқа енгiзген. Көп стандарттарды елдерiмен бiрге жасалады  -  СЭВ мүшелерiмен.
Стандарт тағайындаудан тәуелдiлiкте өңдерге бөледi. Мысалы, техникалық жағдайларды стандарт таңбалауға, қаптамаға, сақтауға және бiр жағынан жiберу оның жасалуы, қабылдау ережесi, оның сапасын тексеру, талаптың әдiстерiнiң жанында өнiмге техникалық талаптарды реттейдi; сынақ әдiстерiнiң стандарттары - сапа көрсеткiштерiнiң бағаның бiрлiгiн қамтуы үшiн өнiмнiң тобының сипаттамалары сынақтар, сынақтар әдiстерi үшiн сынама алудың ретi.
Өнiмге арналған стандарт бiркелкi өнiмнiң топтары үшiн орнатады немесе қауiпсiздiк, негiзгi тұтынушы қасиеттерi бойымен талап және олардың бақылауының әдiстерi нақты өнiм үшiн, жағдайға талап және қолдану ережесi, бiр жағынан жiберу, сақтау, қолдану және тазарту сонымен бiрге ал, (қызметтi) өнiмге стандарттардың келесi негiзгi бiр түрлерi өндейдi; техникалық жағдайлар жалпы стандарт; техникалық жағдайларды стандарт. Стандарт бiрiншi жағдайда бiркелкi өнiмнiң топтарына жалпы талапта болады, екiншi - нақты өнiмге. Ортақ жағдайда көрcетiлген стандарттар келесi бөлiмдер қосады: жiктеу, негiзгi параметрлер (немесе) және мөлшерлер; жалпы техникалық талаптар; қабылдау ережесi; таңбалау, қаптама, бiр жағынан жiберу, сақтау. Бiркелкi өнiмнiң топтары бойымен тар тағайындаудың стандарттары жасала алады: техникалық талаптардың стандарттары; қабылдау ережелерiнiң стандарттары; таңбалау, қаптама, бiр жағынан жiберу және сақтаудың ережелерiнiң стандарттары

Сұрақтар: 
  + Стандарттардың өңдерi неткен бар болады? 
  + Стандарт неткен өнiм үшiн пайдаланады? 


                                ДӘРIС №7 
                                       
Бұйым стандарты мен инженерлік болжам. Стандарттық бұйым құрылымының белсенділігі.
Жоспар: 
1. Бұйымдарды стандарттау 
2. Инженерлiк болжау. 

1. Стандартталатын бұйымдарды параметрлiк оптимизация 1 өнiм сапасы социалистiк кәсiпорынның жұмысын ең маңызды экономикалық көрсеткiштердiң бiрi болып табылады. Төмендетiлген сапа өнiм өндiру оныңның санының кiшiрейтуiне күштерi тең, өйткенi және сол және басқа оқиғада далардағы қоғамның қажеттiлiктi қанағаттандырудың дәрежесi төмендетедi. Өнiм сапаны жақсарту дамуын өлшемi бойымен бәрi еңбектiң ең үлкен жинағында ширақ және затқа айналған пiшiндерге социалистiк қоғамның қажеттiлiгiн толықтау қанағаттандыратын стандарттаудың мүмкiндiк туғызады. Стандарттау осымен байланыстыда жауапты басты экономикалық мiндет сияқты қарауы керек.
Кеңес стандарттар заңның күшiмен ие болғандықтан, ол кәсiпорындардың техникалық өсуiне, өнiм сапаға талапты күшейте және стандарт қойылған нормаға жету үшiн технологиялық үдерiс жетiлдiрдiре ала әсер етедi. Стандарт сапа көрсеткiштерi тұтынушылардың сұрау салуларын өте толық қанағаттандырудың мүмкiндiк туғызатын қазiргi деңгейлерде болатын ендi өнiм ассортиментi ескерiледi.
Өнеркәсiптiк өнiм ең маңызды жалпылауыш сапаға қойылатын талабы, халық тұтынатын тауар әсiресе, әлеуметтiк-экономикалық қажеттiлiк және орындылық. Тұтынушы үшiн кейде шешушi мән бар өнiмнiң қосалқы функциялары да, бас та жанында бұл ескерiледi. Стандарттардағысы талаппен бұған сәйкестiкте бұйым сапа көрсеткiштерi бекiтiлуi керек. Тұтынушы сапасының көрсеткiштерi өнеркәсiптiк өнiмдi жасаудың бәрi кезеңдерiне тарайды: жоспарлау, жобалау, өндiрiс, тарату, сатуды қолдану.
Бұйымдарды түрлер және ассортиментке стандарттар ең маңызды мән жоспарлауда ие болады. Құрастыру сапа және көркем әдiс негiзгi жоспарлы көрсеткiштердi жобалауда ескерiледi. Стандарт өнiмнiң өндiрiсiнде пiкiрлердiң екiлiктерiмен қарайды - өндiрiстiк және тұтынушы. Тұтынушының қызығушылықтары жоспарлау және жобалау салған өнiм сапасының көрсеткiштерiмен қамтамасыз етiледi. Өндiрiстiң қызығушылықтары өндiрiстiң қаржысына, сапаны бақылаудың технологиялық үдерiстерге, әдiстерiне техникалық талаптарға стандарттар өкiлдiк етедi. Бұйым өнеркәсiптiк бұйымдардың сақталуы тұтынушылардың ара-арасындағыларды олардың орындарына тарату себепшi болатын қамтамасыз ететiн стандарттары бар сәйкестiкте үлестiрiп сатады. Стандарт тұтынудың кезеңiнде сақталу және өнеркәсiптiк бұйымдарды орынды тұтынулардың мүмкiндiгін туғызады.
Кешендi стандарттау - оның бас бағыттарының бiрi. Оны бiр мезгiлде мүмкiндiк беруі тек қана дайын бұйымның стандарттауын есептi шешiлуге келiскен емес, бiрақ және шикiзат, материалдар және шикiзаттар. Кешендi стандарттаудың жанында өнiмнiң жасауы және оның сынағы, бақылау, сақтаудың әдiстерi өте тиiмдi технологиялық үдерiстердi бiр мезгiлде ескередi; бұйымдар, сапаға қойылатын талабы және басқалардың негiзгi параметрлерiн таңдау және регламенттеу. Дұрыс салынған стандарттар талаптар және бұйымдарды экономикалық тұтынудың талаптары тiркескен өндiрiстiк-техникалық қамтамасыз етедi. Ол стандарттау аймағында бiртұтас техникалық саясатты жүзеге асырады, мемлекеттiк стандартты бекiтедi, олардың енуiне және орындалумен бақылауды ұйымдастырады, өнiм мемлекеттiк сараптауды қамтамасыз етедi. Стандарттар, өлшемдердi комитеттiң жүргiзуiнде және өлшегiш аспапты стандарттау және бақылау зертханалары ғылыми-зерттеу институттарда болады.
Министрлiктер және мекемелердегi стандарттау арналған стандарттау бөлiмi, жоспарланған жұмыстарға ие болады. Кәсiпорындарда стандарттау және мемлекеттiк, салалық және республикалық стандарттардың әзiрлеуiнде қатысатын нормаландырудың (немесе бюро) бөлiмдерi бар болады, (бiрлестiктер) кәсiпорындардың стандарттау және техникалық жағдайларды өндейдi, ену және стандарттарды сақтау және тағы басқаларларды тексередi. 
Мемлекеттiк стандарт тағайындау, халық тұтынатын тауар жаппайға және сериялы өнiм стандарттар, өлшемдер және өлшегiш аспаптарды комитет өндiрiстiк - техникалық бекiтiледi, жалпы техникалық нормалар, терминдер, белгi, өлшем бiрлiгi, өндiрiстiң ұйымы және тағы басқаларда сонымен бiрге алады. Нақтылы бұйымдарға салалық стандарт жасалатын өнiмдi номенклатура бойымен министрлiк және мекеме орнатады. Осы стандарттар, өлшемдер және өлшегiш аспаптарды комитетпен келiсiлуi керек.
Кәсiпорын стандарттары өнiмнiң номенклатурасы бойымен кәсiпорынның басқаруын бекiтедi, келiсiлген кәсiпорын тәуелдеген ұйыммен. Стандарт қоспаған өнiмге министрлiктер және кәсiпорындардың (сол) техникалық жағдайларын орнатады. Стандарттар және техникалық жағдайлар тек қана дайын бұйымдарға талапта болады. Оларда бұйымның жасауын технологияны бекiтiлмейдi. Стандарттар және техникалық жағдайлар келесi негiзгi бөлiмдерде болады. Анықтау және тағайындау - дайын бұйымның анықтауы және оның қолдануының облысы немесе тағайындауы берілген.
Жiктеу - өңдерге, түрлерге және таңбаға арналған бұйымдарды бөлiну көрсетiлген, ең маңызды қолдану кезiндегi немесе тұтынушы өнiм қасиеттерін сипаттайтын негiзгi белгiлер бойымен.
Техникалық талап - өнiм қасиеттері, сорттылық, сырт пiшiнiне, пiшiнге талап, мөлшерлерге, материалдарды сапаға және жiберiлетiн ауытқулар көрсеткiш физикалық - механикалық атап көрсетiлген.
Қабылдаудың ережесi - өткiзудiң өнiмнiң қабылдауында негiзге алу керек болатын, алып қойылатын сынақтар және үлгiлердiң әдiсі, реті, саны немесе мөлшері баяндалған жағдайда, орыны және сынақтың ұзақтығы және тағы басқалары. Сынақтар әдiстерi - өте таралған талдау әдiстерi, бақылау-өлшеу құралы және техникалық талаптары бар сәйкестiкте өнiмнiң тексеруi үшiн қолданылатын аспап көрсетiлген. Өнiмнiң сұрыптылықтығын анықтауы - қасиеттер және басқа сырт пiшiнiнiң кемiстiктерi, жiберiлетiн ауытқулар, көрсеткiштер бойымен өнiмнiң сұрыптылықтығын анықтауы үшiн жөн-жоба физикалық-механикалық бердi. Буып-түю және таңбалау - жағдайы, реті, тәсiлдері және қаптаманың өңдерi, қаптаманың материалы, өңдер және тәсiлдер, дайын бұйымдардың таңбалауы атап көрсетiлген.
Стандарттардың жасауын маңызды жағдайлардың бiрi шығарылатын өнiмнiң тиiмдi жiктеуiнің құрылысы  болып табылады. Сүрiктен бұйымдарын жiктеудiң жанында сатып алушыларды қажеттiлiктi ескеруi және бұйымдардың жеке өңдерiнiң қасиеттерiне талап дәлдеуi керек. Жоспарлаудың әбден жетiлдiруi және өнеркәсiптiк өндiрiстiң экономикалық ынталандыруының күшейтуi туралы партия және үкiметтi шешiмде экономикалық реформаға бас қойған өнiм сапасының мемлекеттiк сараптауды енгiзуiн қажеттiлiк ескерiледi. Мемлекеттiк сараптаудың жүйесi аттестацияның нақтылы реті және жағдайы түсiнедi. Аттестация жаңа жоспарлау жүйесi және экономикалық ынталандыру аустырып кеткен кәсiпорында шығарылатын ең маңызды сериялы және жаппай өнiмге ұшырайды.
Аттестатты өнiмнiң көрсеткiштерi мемлекеттiк стандарт қойылған көрсеткiштi асуы, және жоғарғы сапа көрсеткiштерiне сәйкес келуi, сонымен бiрге ал тұтынушы экономикалық үшiн пайдамен қамтамасыз етуi керек.      
Сонымен бiрге аттестатты өнiм сапа көрсеткiштерi мемлекеттiк стандарт реттеуi керек. 
Аттестатты өнiмге мемлекеттiк стандарттардағы жоғарғы өнiм сапасының көрсеткiштерi орнатады, шикiзат, материалдар және комплекст жасайтын бұйым үлкен сапаға қойылатын талаптары сонымен бiрге алады. Мұндай стандарттардың енгiзуiн мемлекеттiк стандарттауды барлық жүйенiң үдетiп жетiлдiредi, техникалық тәртiп марқаланады және өндiрiстiң мәдени деңгейiн көтередi. Бұл сапаның жоғарғы деңгейi жақсы отандық және шетел бұйымдарын сапа көрсеткiштерiмен аттестатты өнiмдi сапа көрсеткiштерiнiң салыстыруы жолымен тексередi.
Мемлекеттiк сараптау көрсетiлген өнiм сапасына келесi көрсеткiштер бойымен бағаланады: техникалық, қолдану кезiндегi немесе тұтынушы қасиеттерiне; сенiмдiлiк және ұзақ мерзiмдiлiгi; технологиялықтық; стандарттау және бiр iзге салу дәрежесі; эстетикалық талаптарға сәйкестiкке. 
Халық тұтынуын тауардың тұтынушылық қасиетiлердi баға үшiн көрсеткiштердi топтың двелерiн қолданылылады: бiрiншi - нақты техникалық, ескерiлгенi стандарттар; екiншi - органолептикалық баға. Аяқ киiм үшiн нақты техникалық көрсеткiштермен үсті және төменгi жағының бөлшектерiн бекiткiштiң икемдiлiк, масса, берiктiгi және басқалар болып табылады. 
Бұйым сапасының деңгейiнiң органолептикалық бағасы келесi ретiндеде өндiредi: (мысалы, өте сыртқы және iшкi әрлеу және тағы басқалар сұлба бұйым сапа толық сипаттайтын белгiлердiң тiзiмiн бекiтiледi); бұйым үшiн маңыздылығы оның ескеретiн әр белгiнiң маңыздылығының еселiгiн бекiтiледi; сапаның әр белгiсi үшiн жоғарғы балмен анықталады; санмен анықталады.
Белгiлер және сапаның төрт дәрежелерiн қабылданған маңыздылықтың есебiмен сапаның бағасы үшiн балдардың шкаласы - <<өте жақсы>>, <<жақсы>>, <<жеткiлiктi>>, <<жаман>> - (сапаның дәрежелерiне арналған балдардың арақатысы 4:2:1) кестеде көрсеткендей салады. Баға <<жаман>> 0 балдарға әрқашан сәйкес келедi. 37-40 балл бағалану тиiстi мемлекеттiк сараптау көрсетiлген өнiм сапасына. Сенiмдiлiк және бұйымның ұзақ мерзiмдiлiгiнiң көрсеткiштерi сынақтарды негiзге орнатады, сенiмдiлiк теорияның математикалық әдiстерiмен сонымен бiрге алады. Құрылым элемент еңбектiң жоғарғы өнiмдiлiктiң қамтымын мүмкiндiк бұйымның жасауында өте толық мiнездеуi керек. 
Сүрiктен бұйымдарының құрылымы элементтiң көрсеткiштерiмен сағаттардағы тапшы материалдардан кемдердi өңдеудiң озық процестерiн қолданудың мүмкiндiгi, жасаудың еңбек сыйымдылығы, жөндеуге келетiн қызмет көрсете алады.
Стандарттау және бiр iзге салуды дәреже бұйымының сәйкестiгiмен бейнеленедi, мемлекеттiк стандарттардың талаптарына материал қолданылатын бөлшектер. Эстетикалық қасиеттер құрылымның прогрессивтiлiгi, сыртқы және iшкi әрлеумен, түспен және басқалар бейнеленедi. 2) Инженерлiк болжау - техникалық жүйелер, конструкциялық материалдар, технологиялар және техникалық нысандардың басқаларын дамытуын болжау және болжамауы. Инженерлiк болжаудың есептерi екi түрiндегi шартты шығаруға болады:
Сыртқы факторлар, техникалық функциялар, тиiмдiлiк критерийлерiнiң техникалық қазiргi тұтынушы қасиеттерiн өзгерудiң болжауы, объект, жаңа өзектi қажеттiлiктердi болжау сонымен бiрге ал, принциптi жаңа техникалық көрiну тудыру, объектiлер;
Құрылымның өзгерiстерiн болжау техникалық, жүйелер. Инженерлiк болжау алдын алудың уақыты арналған үлгiнiң жаңа құрылымы техникалық әдетте дәлелдеуге қатысты (5 жылдарға дейiн) қысқа мерзiмдiге бөлiнедi, жүйе, техникалық жүйенiң жаңа ұрпағының дәлелдеуiне, (10-20 жылдар) ұзақ мерзiмдi инженерлiк болжау және (20 жылдан астам ) ұзақ мерзiмдi инженерлiк болжау жататынын (5-10 жылдар) жеделдету.
    o Инженерлiк болжау әдiстердiң көмегiмен техникалық орындайды, "мәселелердi ағаш" және "мақсаттардың ағашы" әдiс, құрылысты соңғы патенттер, заңдар және даму заңдылықтарының өнер және талдауы, сарапшылық бағалар, мат. даму үрдiсiлер, инновациялық игрлердi пiшiндеу, адамды жаңа тiршiлiк ортаны нұсқалы жобалау және гармониялық ноосфера және басқалар.
Инженерлiк болжау санмен көрсетiлген баға болмайтын әр түрлi информация көздердi талдау жолымен өткiзедi.
Инженерлiк болжауды мақсат - қызыметшiнiң еңбегiнiң қауiпсiз жағдайлары, бос емес тазартуда сонымен бiрге ал қоршаған ортаға жұмыстарды механикаландыру биiк деңгей дезинфекция және әдiстiң дезодорациясы арналған лак бояу жамылғыларын бүлiнусiз санитарлық - гигиеналық талаптарды орындалумен (кесте 1.1 қара) 1, 2 және 7-шi топтардың ластануының көлiк құралдарының сыртқы беттерiмен алып тасталуға мүмкiндiк беретiн процестердi ең төменгi әсер қамтамасыз ететiн жабдық құрастырымдарының тәсiлдері және дамуы үрдiсiнi СТО-а және ЖТО-сы жағдайда өткiзу үшiн перспективалы анықтау.
Инженерлiк болжауды негiзгі үш жаңа ашулар және өнертабыстар, мақсат және техникалық стратегияны, машина құрылымының дамуын перспективалы деңгейі маңыздылықты анықтайтын бағыттарды құрайды. Инженерлiк болжауда талдау және синтездiң теориялық және эксперименталды қаржыларын пайдаланады.
Инженерлiк болжаумен әдiстiң дамуы ықтимал мүмкiндiк ықтималдық санатты өң шағылатын ғылыми қисынды ақпараттар болжайды. Экономиканың сұрақтары болжаудың мазмұнына кiредi бұл құрама бөлiк. Онда техникалық болжау уақыт экономикалық болжамдар үшiн базаны құрады. 
Сапалық өзгерiстерге де, эволюциялық дамуға да инженерлiк болжауда морфологиялық талдау қолданамыз. Инженерлiк болжауды барлық әдiстердiң қару-жарақ қоймасынан тек қана екi төменде қарап шыққан: патент және жергiлiктi стратегиялардың әдiсi. 
Идеялар, параметрлiк емес информацияның көз болатын техникалық шешiм сандық бағалау бұл әдiстер ақпарат рафинациялап, одан өте бағалы шығарып және әдiстiң дамуы және технологияның жолы болашақ дәлелдеуге алуға мүмкiндiк бередi.
Болжам көрсеткiштер инженерлiк болжауды кезеңде анықталады. Оған көрсеткiш жоғары тоқуға қарастырылған кез келген жата алады. Әдiс, технология және өндiрiстiң ұйымы, пайдалану және жөндеудi даму үрдiстердi есептiң қажеттiлiгiнiң жанында қолданылылады.
Инженерлiк болжауды жүрiс алған мәлiмет технологиялық жабдықтаудың құрал-жабдықтарын әбден жетiлдiруге немесе маңызды өзгеру бойымен конструкторлық жұмыстарды орындауға тапсырманың техникалық талаптарының әзiрлеуiнің негiзін құрайды. Ол тәсiлдер және саннан тазартудың жабдығы дұрыс таңдау үшiн түбегей сонымен бiрге белгiлi қызмет көрсетедi.
Нақтылы топтың барлық келтiрiлген әдiстерiнiң арасында инженерлiк болжауды бiрлестiредi. Ол болатын жоба және әзiрлеу ғылыми-зерттеу бiткен патенттер және авторлық куәлiктерде ақпаратқа арқаланады. [15] Келiсемiн, инженерлiк болжаумен әдiстiң дамуы ықтимал мүмкiндiктердi ықтималдық қойылу шағылатын ғылыми қисынды ақпарат ұғылады. 3.3-шi сурет нақтылы деңгей орналастырылған информация көздер және болжаудың уақытша мерзiмдерi елестеткен. Инженерлiк болжау мерзiмге 15 жылдардан артық тарайды.
Бұл инженерлік бақылау зеттелетін затты бүкіл ақпараттан тазартуға және оған қойылатын техникалық талаптарды өндіруге мүмкіндік беретін күшті аппарат ретінде танылады және басқа бағыттарда тазалау процесін технологиялық жабдықтау болып табылады.
Заттандыру ойының сұрақтарымен технологиялық шешімдері параметрлік емес ақпараттардың қайнар көзі болатын, сонымен қоса ғылыми тенденцияларжәне болашақ техникалық дамулармен инженерлік болжаулар айналысады  --  олардың біреуі ғылыми техникалық болжау болып табылады.
3. Параметрлік оптимизация.
ТП оптимизация тапсырмасын орнату үшін бөлшектердің математикалық модель процесін ұйымдастыру, құру қажет.
Математикалық модель тапсырмасын орнатқаннан кейін оптимизация тапсырмасын шешудің әдісін анықтау қажет.
ТП оптимизациясының 3 түрі ажыратылады:
- Құрылымдық.
- Параметрлік. 
- Құрылымдық  -  параметрлік.
ТП ның параметрлік оптимизациясы оны оптималды жіберу есебінен және жіберу арасындағы өлшеммен, кесу құрылысымен және т.б. мен бекітіледі.
Параметрлік оптимизацияда параметрлер өзгергіш болады,себебі олар  көп немесе аз мөлшерде кордината жүйесінде табиғи түрде орналасады.
Құрылымдық - параметрлік оптимизация.
Құрылымдық  --  параметрлік оптимизация өзі құрылымдық комбинизацияны және параметрлік оптимизацияны ұсынады.
Құрылымдық оптимизация  --  ТП құрылымының параметрлік оптимизациясы.
Құрылымдық оптимизацияның тапсырмасы. Жобалаудың уақытын үнемдеу амалдары.
Құрылымдық оптимизация технологиялық жобалаудың әр тапсырмасын қарастырады.
Құрылымдық оптимизацияның тапсырмалары тармақтары графаларды іздеуден, экстремумның функцияларын тұтастай қамтудан тұрады.

Сұрақтар:
    o Болжау сөзіне анықтама беріңдер.
    o Инженерлік болжау дегеніміз не?
    o Параметрлік стандарттау дегеніміз не?

                                       
                               ДӘРІС  № 8
                                       
Бұйым мен технологиялық процестің кодтау мен классификациялық жүйесі.
                                       
Бұйымдарды кодтау немесе оларды классификациялау және технологиялық процестерді қамтамасыз ету өмірлік ағыстағы маркетинктерде жүргізіледі.
 Қазіргі таңда тек қана автоматтандырылған жүйелер классификациясы және кодтауы ғана емес құрастырылмаған, онымен қоса құжаттарды классификациялау және кодтау  автоматтандырылған жүйелер тобы қолданылады.
 Бұйымдардың классификациясы мен кодтауы және технологиялық процестері олардың өндірісінде жүйеленген тілде дайындалады және технологиялық жобалаулары жүйеленген тілде жүргізіледі. Өмірлік ағынның әр түрлі сатысында машина жасау және классификаторларды қолдану бұйымдарын жасауды  -  тиімді жасаудың сапасын көтеру қамтамасыз етеді және бұйымдарды жасау, олардың сапасын жақсарту және бәсекеге қабілеттілігін арттыру нұсқаулы жоспарлау арқылы жүзеге асады. Тиімді маңызды жағдай болып классификаторларды сақтау және өмірлік ағымдағы бұйымдардың жағдайларын алмастыру табылады. Табиғи эффектілік автоматизацияны толығымен қамтиды және классификация процесімен. Автоматизацияның классификациясы күштірек болса, оның тізімдемесі көп болады және бүйымның партиялылығы аз болады.
Бұйым ұқсастығы анықтамасы процедураны саралауға немесе конструктивті технологиялық бұйымның жалпылығын анықтау үшін және технологиялық мінездеме беру үшін қолданылады.
Бұл кодтарды салыстыру жолдарымен шешіледі,келесі классификаторлардың реттелуімен: Бұйымдардың жалпы россиялық классификаторлары және конструкторлы құжаттары  -  ЕСКД классификаторы.
Машина жасаудың технологиялық классификаторлары ТКД, балқытып біріктіру арқылы,дәнекерлеу арқылы, желімдеп жапсыру арқылы және термиялық кесу арқылы дайындалған жалпы россиялық бұйымдардың классификаторлары.
НБ в АСКТД ретінде КТО қолданылады, КТП және ТД-ның түрлерінің классификаторлары ГОСТ 3.1201-85 [2,5]. ВАСКТД  да жасалған кез келген ТД өзінің белгілері бойынша ажыратылады.
Автоматтандырылған классификаторлардың қабықшасы ОАК автоматтандырылған классификаторлардың сатылы, фасеттік және араластырылған сатылы фасеттік құрылымдарды қайта өңдеу үшін арналған [7]. ОАК-тің көмегімен АК жасап шығаруға болады.
РНЦ КИ өндірісінің өндіруімен ТКД және ТКСЕ стандартқа сай мемлекеттік классификаторлары даму үстінде.
Ведомствалық жүйе бір жүйе бойынша ғана жоспарлаудың тапсырмасын орындауға негізделген. 
Желілік жүйе болса автоматтандырылған тапсырмаларды шешуге негізделген. 
                                       
                                       
                               ДӘРІС № 9
                                       
Бұйым стандарттарын жалпытехникалыққа қолдану.
                                       
Барлық қазіргі заман талабына сай жасалған машина жасау және жалпы техникалық қолданыстағы электр қозғалтқыш, ременге арналған тісті редукторлар және мойынтіректер кез келген машинада 80 пайыз атаулықтардан тұрады.
КИ дәрежесі бойынша ОМП ның қазіргі кездегі заман талабына сай бұйымдары  және олардың унификациялары және стандарттары машина жасаудың сапасына байланысты болып келеді. Осы мәселе маңызды болды. СССР кезінде унификация және станарттау мен мамандандырылған институттар айналысқан.
Стандарттау сонымен қоса Кытайда жасалғаны дәлелденген. Мысалға оларға мыналар жатады: тартқыштар және өзі аударғыш Shaanxi және HOWO, карьерлік өзі аударғыштар HOVA XCMG, бульдозерлер Shantui, автокрандар ZOOMLION XCMG, экскаваторлар Yuchai.
Снесарова жұмысында ОМП бұйымдары ерекше роль ойнады.Ол ОМП ның редукторлары техникалық айналу мен олардың жалпы техникалық жағдайымен айналысты.

Сұрақтар:
1. Бұйымдардың стандарттары немен бекітіледі?


                               ДӘРІС № 10
                                       
Бұйым стандартын кәсіпорындық және тұрмыстық техникада қолдану.
                                       
Стандарттау кез келген машинаның стандарттық бұйымдарының конструкцияларында қарастырылады. Ол дайындалу процесін тездетеді, оларды үнемдеуге, бұйым сенімділігін арттырады.
Стандарттау өндірістің эффективтілігін жоғарылататын фактор болып табылады. Ол өнімнің сапасын, оның техникалық деңгейін, ұзақ сақталуын орындайды. Стандарттау барлық ғылым саласында және кең көлемдегі бұйымдарды қолдануды қалыптандырады.
Стандарттау әр түрлі әдістермен жүргізіледі,оның ішінде ең негізгісі өзара алмастыру, унификация, типизация және агрегаттау болып табылады.
Өзара алмастыру, унификация және агрегаттау принциптары ежелден келе жатыр. Осыдан 5000 жыл бұрын египетте пирамида үшін нақты мөлшермен блоктар дайындаған болатын. Вавилон мұнарасын тұрғызу кезінде 85 миллион бір формадағы және бір өлшемдегі кірпіштер қолданды.
XIX ғасырдың аяғында - XX ғасырдың басында өзара алмастыру принципі Россияның әскери шенінде кеңінен қоланылады. Петербург, Москва, Тулада, Ижевскада және Сестрорецка заводтарында жеке бұйымдардың қалыпты және бірдей формада қалыптастыру шықты. 
Бастапқы кезде ведомствалар практикада өздерімен өздері айналысты. 1924 жылы біздің қаламызда арнайы осы стандарттау бюросы бойынша орган пайда болды. 
Унификация көп пішінді бұйымдардың артық ескіруін қарастырды, унификация типизациямен және специлизациямен тығыз байланысты. 
Типизация - конструктивті, ұйымдастырылған, технологиялық және әртүрлі шешімдерді шешетін процесс.
Специализация  --  өндірістің бұйым шығаруға деген дайындығы кезінде олардың сапасын жақсартуға, оның механизациясын, автоматизациясын және ұйымдастырушылығын, техникалық қауіпсіздігін жақсартады.
	<<Резеңкелі бұйым және медициналық тағайындау>> стандарты бойынша технологиялық комитетін құру.

Сұрақтар:
1. Бұйымдардың стандарттары қалай жүзеге асады?
2. Қандай бұйымдарды өзара алмастырылатын  бұйымдарды деп атайды?
3. Унификация дегеніміз не?
4. Типизация дегеніміз не?
5. Специализация дегеніміз не?
6. Агрегаттау дегеніміз не?

                               ДӘРІС № 11
                                       
Технологиялық процесс стандарты. Технологиялық процестің типтік және стандарттық жағдайы.
                                       
ПС-тің сенімділігін жоғарылату үшін бірден бір эффективті жолы жобалаудың объекттерін және стандарттардың технологиялық процесстерін көтеру, бағдарламаларды жоспарлау.
Технологиялық процестердің стандарттары қоймаларда қызметкерлердің оқу уақытын қысқартуға мүмкіндік береді, еңбек кооперациясын және бөліну жағдайын қарастырады. 
Технологиялық процестердің стандарттары бөлшектердің классификациясын, қайта өңдеу әдістерін, технологиялық процестердің элементтерін, бөлшектердің құрылымдық технологиялық унификацияларын, технологиялық процестердің типизациясын және элементтерін жоғарылату керек.
Технологиялық процестердің стандарттауымен типизациясы және олардың құрылымдық технологиялық өнім көлемдерінің классификациясына, оған стандартқа сай процестерін таңдауға негізделген.
Бөлшектердің классификациялары технологиялық процестердің стандарттарын дұрыс шешуге көмектеседі. Бөлшектер негізінен үш топқа жіктелінеді: стандарттық, стандартқа сай олардың формасы және көлемдері, жөндеу жұмыстарында қолданылатын әр түрлі құрылымдар. 
Егер олардыңның жасауына құрылымдар және бiрнеше аналогиялық бөлшектер және техникалық талаптардың атқарушы мөлшерлерiн толық бiр iзге салу алдын ала ұқсатса едәуiр оңай және технологиялық үдерiстiң стандарттауын жүзеге асыру қол жетiмдiрек екенін байқауға болады.
Iшкi жүйенiң негiзгi функцияларына жататындар: шығарылатын бұйымдардың құрылымдарын стандарттау; бұйымдарды жасауды технологиялық үдерiстердi стандарттау; материалдарды номенклатура, технологиялық жабдық және жабдықтың стандарттауы; өндiрiстiң техникалық дайындық қызметтерiн ұйымдастыру және басқарудың әдiстерiнiң стандартизациясы. ЕСТПП негiзін құрайды: ТПП циклына жүйелiк-құрылымдық талдау; жасалу және бақылаудың технологиялық үдерiстерінің типтелуі және стандартталуы; технологиялық әбзел және аспапты стандарттау; үйреншiктi элементтерден жабдықтың агрегатирлеуi.
Бис жобасы болжайды: арзан және шапшаң машиналық жобалауының ұйымын; маскалар және фотоүлгiлердiң автоматты жасалуын; технологиялық процесстердің жоғарғы стандартизациясын БИС құрылымын олардың өндiрiсiндегі шығындарды азайту мақсатында дайындау; технологиялық және шығыс автоматизациясын бақылау.
Жұмыс нұсқасында ТПП ақпараттық моделі ұсынылады, жағдай және лауазымдық нұсқаулықтар, типтелу және технологиялық үдерiстердi стандарттауға арналған шешiмдер беріледi, технологиялық әбзелдiң бiр қалыпқа келуі; ЭЕМдегі есептердi шешу үшiн жұмыстық құжаттама беріледi.
Автоматтандырылған БИС жобасы болжайды: арзан және жылдам машиналық  жобалауды; маска және фотоүлгілерді автоматты дайындау; технологиялық процесстердің жоғарғы стандартизациясын БИС құрылымын олардың өндiрiсiндегі шығындарды азайту мақсатында дайындау; технологиялық және шығыс автоматизациясын бақылау.
Осыған орай, типизация кезіндегі тұтастық белгілеріне технологиялық тапсырмалар және  бөлшектерді дайындаудағы технологиялық процесстер жатады, ал типизация мақсатына  -  ұқсас бастапқы бөлшектерді дайындау да жетілген және нәтижелі әдістер арқылы орындалуы үшін  технологиялық процесстердің стандартизациясы қолданылады.
Заманауи жағдайларда өнімнің сапасын басқару өндірістің жалпы шығын азайту арқылы жоғарғы сапаны қамтамасыз етуі керек, бұйымдардың жасалуы, сапа жағынан басып озған үздік әлемдік үлгілер, сапаның жоғарлауы технологиялық процесстер стандартизациясының арқасында жүзеге асуда. 
Заманауи жағдайларда өнімнің сапасын басқару мыналарды қамтамасыз етуі керек: өндірістің жалпы шығын азайту арқылы жоғарғы сапаны алу; технологиялық процесстердің стандартизациясының арқасында өнім сапасының жақсаруы; бұйымдардың жасалуы; сапа жағынан басып озған үздік әлемдік үлгілер.
Осындай айналымдағы мәселелерді шешу машиналық жобалаудың нәтижелі ұйымын талап етеді, синтездеу әдістемелерінің зерттемелері, зерттеу параметрлерінің электрикалық байланымдары мен құрылымдарының оптимизациясы, технологиялық процесстердің жоғарғы стандартизациясы.
Сондақтан ИМС құылымдарын жасауды ЭВМ-нің ролі жиі өседі.
Кешенді стандарттауды орындаудың заманауи әдісінің санына өнімнің кешенді стандартизациясының бағдарламасының зерттемесі жатады. Бұл бағдарламалар өзара сабақтас стандарттар және техникалық жағдайлардан тұрады, олар келесі кешенді тапсырмаларды қамсыздандыратын шешімдерден тұрады: әртүрлі бағыттағы стандартизацияны таңдау; шикізаттың, заттардың, жинақтық бұйымдардың алдын-ала стандарттық зерттемесі; технологиялық процесстердің стандартизациясы, құрал-жабдықтар, әбзелдер, бақылау және өнімді тексеру, ұйымдардың әдістері және өндірісті дайындау; көлемін анықтау және ғылыми зерттеулердің және тәжрибелі  -  конструкторлық жұмыс, сонымен қоса гельдердің құрамы.

Технологиялық процесстердің типтелуі
1.1. Жалпы жағдайлар
1.1.1. Контейнерлік және пакетті тасымалдың технологиялық үдерісінің типтелуі - ол жұмыстың кешені, оған жататындар: 
Жүктерді контейнерлерде немесе пакеттерде тасымалдауда систематизациялық  және мүмкін болатын технологиялық шешімдердің  зерттемелері;
Барлық кешенді технологиялық мәселелерді транспорттық және тиемелі-түсірмелі типтік көліктер кешенін тағайындаудағы типтік процесстердің шешімдері.
Бір типтік тиемелі-түсірмелі және транспорттар тасмалдау мінездемесі бірдей болатын ортақ жүк топтары үшін типтік технологиялық процесс тән, негізгі операциялар бойынша жүктерді тасмалдау біркелкі жоспарға ие.
1.1.2. Көптеген жүктерді (мысалға, жарылғыш заттар) т.б. тасмалдаудың  технологиялық процесстерінде типтелудің ең жоғарғы деңгейіне жетуі мүмкін, бұл жағдайда әр бір процесс жиынтықтық болып келеді және жоғарғы ақпаратқа ие, берілген классификациялық топқа жататын белгілі жүкті тасмалдауда қолданатын технологиялық процессті жобалау.
1.1.3. Технологиялық процесс бөлшектерінің  өзара әсерлесуінің негізі болып табылатын көлік желілерінің және тиемелі  -  түсірмелі пункттік жұмыс ұйымының тиімді шарттарын айқындаушы негізгі технологиялық процесстердің типтелуі болып табылады.
1.1.4. Типтік технологиялық процесстің жасалуында нақты жүктің тасуларында қолданыстағы технологиялық үдерісті типтік ұсынушының  талғам, талаптарына  толық жауап беретін үйлесімді нұсқасы алуды ұсынады.
Операцияның жартысы процесске дәл келгенде, ал басқа бөлігі-басқада болатын бір пункта қызмет еткенде (жүйе) типтік технологиялық процесс қайта жобаланады.
1.1.5.  Технологиялық процесстердің нұсқасын таңдағанда бір түрдегі жүктер үшін (жүк бірліктері) көліктік-технологиялық сызбалардың әр түрлі нұсқалары қолданылады,  көзқарас жағынан жүк талаптары бағалас, бірақ әр түрлі тиемелі  -  түсірмелі пунктерде және транспорттық желілерде экономикалық тиімділігі көрсеткіші жағынан маңызды өзгерістері бар болады.
 1.1.6. Типтік технологиялық процесстердің жасалуларында, тиемелі  -  түсірмелі және контейнерлік және пакеттік тасмалдауда қоймалық жұмыс  көліктегі ғылыми  -  техникалық процесстердің жылдамдауына, тиімділіктің және еңбек өнімділігінің көтерілуіне, жүктің жеткізілуінің мерзімін қысқартуға, негізгі қордың тиімді игерілуіне, айналымдағы қорлардың, еңбектердің, материялдық, энергетикалық және есептік ресурстардың қысқаруына, соңғы нәтиженің жоғары болуын және ғылымның озық тұстарының енуін көздейді және механизация процессінде тәжрибенің артуын және көліктердің, тиемелі-түсірмелі және қоймалық жұмыстардың автоматтандырылуын, еңбектің шартының жақсаруына, жүктің сақталуына, жылжымалы көлік құрамның және қоршаған ортаны қорғауға бағытталған 
1.1.7. Технологиялық процесстердің жасалуында қолданылатын теориялық және эксперименттік зерттеулерге кіреді:
- әлеуетті жаңа еңгізулердің қолданылуы технологиялық процесстердің өте жоғарғы техникалық көрсеткіштерін алуға мүмкіндік береді;
- тиемелі-түсірмелі, қоймалық және көліктік жабдықтарының озық отандық және шет елдік үлгілерінің ақпараттары,алдыңғы шет ел стандарттары, СЭВ, ИСО, МЭК стандарттарының зерттемелері;
- стандарттардың ғылыми-техникалық зерттемелері және технологиялық процесстерге өзгеше нормативтік-техникалық құжаттама және аталған процесстерде қолданылатын техникалық құралдар;
- зерттелетін нысанға қатысты ғылыми-техникалық әдебиеттерді және басқа да материялдарды жинықтау және оқып-үйрену;
- қағидалардың жасалуы және теориялық зерттеулердің жасалуы, соның ішінде қарастырылып отырған технологиялық процесстердің оның негізгі параметрлері және болжанған мерзімде техникалық деңгейдің ең ықтимал дамуының объективті қалыптасқан үрдістің ұзақ мерзімді болжамы; 
- қажет болған жағдайда қарастырылған жаңа еңгізілулерді жүзеге асыру, технологиялық процесстердің көрсеткіштерінің мағыналарын айқындау және теориялық зерттеулердің шешімдерін қабылдау үшін бақылау жұмыстарын жүргізу;
- теориялық зерттеулердің мәлеметтері бар бақылау шешімдерін (тәжрибелі қөшіру) салыстыру;
- технико-экономикалық зерттеулерді жүргізілуі нәтижесінде   экономикалық және әлеуметтік нәтижелі перспективті технологиялық процессті енгізу.
1.1.8. Теориялық-бақылау жұмысының нәтижесінде алады:
- қарастырылатын технологиялық процесстердің жоғарғы заманауи техникалық көрсеткіштері және оның болашақтағы даму үрдісі  туралы сенімді ғылыми-техникалық мәлеметтер;
- жаңа (модернизизацияланған) технологиялық процесстің жасалуы оларды НИР процессінде қолдану үшін перспективті ғылыми-техникалық жетістіктер және шешімдер (жаңа жасалымдар және ашылулар)  туралы мәлеметтер.
1.1.9. Технологиялық үдерiстердi типтелудiң негiзiне жүк бiрлiктері және контейнерлiк және пакеттi тасымалдауларда көлiктік - технологиялық сұлбасылар және классификациялық жүк қолданылады
Классификация келесі белгілер бойынша жүргізілуі керек: 
  + жүктерде-көліктік сипаттама бойынша (қауіпті, тез бүлінгіш, сусымалы, нығыздалған, тоңазытылған, құйылмалы және т.б.);
  +  түрлері және параметрлері бойынша жүк бiрлiктер (габариттiк өлшемдер, контейнерлер түрлері, пакеттеудiң құрал-жабдықтары, салмақ сипаттамалар және т.б.);
- көлiктік - технологиялық сұлбасылар (қоймалардың түрлерi, жүкті тиеп-түсiруші пункттер, жүкті тиеп-түсiруші тетiктер түрі, транспорттаудың тәсiлдерi бойынша және т.б.).
1.1.10. Технологиялық үдерiстерді әзiрлеуде негiз болады:
мақсатты кешендi бағдарламалар - ғылыми-техникалық, жеке аймақтар және территориялық - өндiрiстiк кешендердегі дамудың экономикалық, әлеуметтiк бағдарламалары;
  + iргелi және қолданбалы зерттеулердiң нәтижелерiн қолданудың есебiмен мәселелерi ең маңызды ғылыми-техникалықтар бағдарламалардың шешiмі; 
  + елдiң көлiк кешенi, өнеркәсiп саласы, бiрлестiктер және кәсiпорындардың экономикалық және әлеуметтiк дамуының ұзақ мерзiмдi болжамдармен, бес жылдық және жылдық жоспарлары;
- (ұйымдар) кәсiпорындардың мәлiмдемелерi және бастамашыл нәтижелердің.
1.2. Техникалық процестердiң түрлерi және олардың ұйымдарының негiзгi пiшiндерi.
1.2.1. Көлiк, жүкті тиеу-түсiрулер және контейнерлiк және пакеттi тасымалдауларда қойма жұмыстарының технологиялық аймағында 14.302-73-шi ГОСТ-пен ұқсас  технологиялық үдерiстердiң екi түрі бекiтiледi: жекеше және типтік.
1.2.2.  Дара технологиялық үдерiс бiр атаудағы жүкті өндейдi, бiр үлгiдегiні - өңдеу үшiн тек бiр ғана техникалық құралдар қолданылылатын және бiрдей көлiктік сипаттамада болатын жүктердiң тобы үшiн қолданылады.
Бiр үлгiдегi технологиялық үдерiс дара технологиялық үдерiсті жасауда ақпараттық негiз ретінде қолданылылады.
1.2.3. Негiзгi, сондай-ақ типтік технологиялық үдерiстер негізгі тағайындауы бойынша жұмыс істеуші және перспективалы бола алады 
1.2.4. Перспективалы технологиялық үдерiс осы шаққа жұмыстың тәжiрибесiнде болмауы да мүмкiн өте озық техникалық құралдарды қолдануға негiзделген. Сондықтан перспективалы бiр үлгiдегi технологиялық үдерiспен жұмыс жасғанда, жұмысшыға әдiстері және технологияның құрылсын әзiрлеудiң ахуалы көрініп тұрады.
1.2.5. Технологиялық процесс бiр үлгiдегi жеке жұмыстың технологиялық процессін әзiрлеу үшiн ақпараттық негiз болады, ал типтік перспективалық  -  жеке перспективалы технологиялық үдерiстердi әзiрлеу үшiн қолданылады.
1.2.6. Типтік процесстер сияқты дара перспективалы технологиялық процестер жоспарлалатын мерзiмге сатылы енуiмен анықтайтын ғылыми-техникалық көрсеткішін анықтайтын негiзгi көрсеткіштердің шектеулі деңгейiнен тұрады. (қарау. п. 2.2.4).
1.2.7. Технологиялық процесстердің пiшiн анықтаушы фактор, және оған сәйкес сипаттама келесi түрде қаралады:
Жүктерді түрлерін орнатады;
Жүкті ортақтық (бiртектiлiк) физика-химиялық және көлiктік қасиеттерi бойынша топтайды;
Тары және қаптама түрлерін, оның бiр қалыптағы жүк айналымын, дәрежесi ескере отырып; жүкті тиеп-түсiруші және көлiк құралдарының керекті санын анықтайды.
1.2.8. Жүк тасқынының бiр қалыпты еместігінің дәрежесiн бiр қалыпты емес жүк еселiгiмен анықталады.
Жүк тасқынының бiр қалыпты емес еселiгiне (К) жоспардағы ең жоғары тәулiктiк жүк айналымының қатынасын қабылдайды, оны мына формула бойынша анықтайды:
,
Мұнда,  qmax,күн  -  жоғарғы тәуліктік жүк айналымы;
Т - тасымалдау кезі (жіберілу) - 365 күн;
Qжыл  -  жылдық жүк айналымы (жоспарлы).
1.2.9. Тиемелі  -  түсірмелі және тасмалдыушы жабдықтың жылдық жүк айналымын өңдеу үшін қажетті бірлік саны, әр бір көліктің және өнеркәсіптің салаларында әдістемелермен анықтайды.
1.2.10. Транспорттық, жүктеу- түсіру және қоймалық жұмыстардың барлық  технологиялық  процесстерін  ұйымдастыру формасы транспортық-технологиялық схеманың, жүктеу-түсіру құрылғыларының орналасуы, жүк  айналым және жүк  ауыстыру бағытының қасиеттеріне (контейнерлер, пакеттер) байлынысты болып келеді.
1.2.11. Технологиялық процесттерді ұйымдастырудың екі формасы бекітіледі: топтық және ағыстық.
1.2.12. Топтық технологиялық процестерді ұйымдастырудың негізі болып жүктерді транспорттық  сипаттамасына, тара мен орама түріне байланысты болып келеді. 
Жүк топтарын белгілі құрылымдық бөлімдерде (причалда, контейнерлі ауданда және т.б.), қайта өңдеуге болатын, жүк айналымның және оның қайта өңдеуге еңбек жұмсалуын есепке алынып таңдалады.
1.2.13. Әрбір құрылымдық бөлімнің мамандану бағыты жүк айналым құрылымынның және механикаландыру құрылымдарының сипаттамасының анализ нәтижесімен бекітіледі.
1.2.14. Белгілі бөлімшеде қайта өңдеуге болатын жүк топтарының соңғы номенклатурасы жүк-түсіру және транспорттық құрылымдарды түсіргеннен кейін бекітіледі. 
1.2.15. Ағысты формалардың технологиялық процестердің ұйымдастырылуы белгілі опреация жүргізілетін, келісілген және әр бөлімшенің жүк ағысы бағытының  шамасының тұрақты болуы негізінде ритмикалық технологиялық опрециялар жүргізілуімен, бөлімшілерді ұйымдастырудың реттілгі қатаң технологиялық процеске сәйкес маманданумен сипатталынады.
1.2.16. Бір номенклатуралы ағыс желісі ұзақ уақыт шамасында бір типті размерлі жүк бірліктерінің қайта өңдеуімен сипатталады.
1.2.17. Бір номенклатуралы ағыс желісін бір ағысты және көп ағысты деп бөлуге болады.
1.2.18. Бір ағысты желісі барлық жүк айналымның әр құрылымдық бөлімшеде қайта өңделуімен сипатталады. 
1.2.19. Көп ағысты желісі жүк айналымның бөліміне сәйкес әрбір ағыста бір уақытта қайта өңделуімен сипатталады. (половины, трети и т.д.), опреациялардың жүргізілуі әрбір жүк бірлігінде дублирленеді. 
1.2.20. Көп номенклатуралы ағысты желісі екі және одан көп типразмерлі жүк бірліктері топтарының реттілі өңделуімен сипатталды.
1.2.21. Жүктің опреация бойынша ауысу сипатына қарай ағысты желіліер үзілген және үзілмеген болып бөлінеді.
1.2.22. Үзілген желілерде әсіресе жүк-түсіру және транспортты машиналар және үзілген механизмдердің әрекеті: жүктейтін, крандар, контейнеровоздар және мыс., үзілмеген желілерді- конвейерлер, транспортерлер және мыс. қолданылады. 
1.3. Өңдеудің ережесі мен типті технологиялық процестерді қолдану.
1.3.1. Типті технологиялық процесс белгілі транспорттық жағдайларда рациональды (оптимальды) болуы керек, біркелі құрылымымен сипатталады және жүк бірліктері (контейнерлер, пакеттер) топтары үшін технологиялық операциялардың реттілігімен сипатталады, транспорттық жалпы сипаттаамаларға ие болады. 
1.3.2. Типті технологиялық процесстер әрекеттегі және шамалы технологиялық процесстердің жүк бірліктерінің өкілді топтар типті анализ негізінде жетілдіріледі. 
1.3.3. Типтеу технологиялық процестердің оптимальды санға негізделген мәлімдеменің сан алуандығын жою үшін және типті технологиялық процестерге стандарттарды жетілдірудің базасы болып келеді. 
1.3.4. Технологиялық процестерді типизациясы контейнер- және пакеткелісімді жүктерді жіктеуге негізделеді. 
1.3.5. Жүктерді жіктеу трансспорттық сипаттамаларға қарай біркелкі топтарға бөлуге негізделген және олар үшін жалпы технологиялық процестердің жетілдіру мақсатты болуы мүмкін
1.3.6. Технологиялық процесстердің типизациясы 3 деңгейде жүргізіледі: салааралық, аралық және кәсіпорын.
1.3.7. Салаларалық деңгейде өндірістік кәсіпорынның түрлі салаларында және түрлі транспортық түрлердің қатысуымен транспорттық түйіндерде жүктердің қайта өңдеудің типтік технологиялық процестерді жетілдіруі жүзеге асырылады, салалық деңгейде - транспорттық түйіндерде транспрттың бір түрінің қатысуымен және өндірістік кәсіпорынынң салалары, кәсіпорын деңгейінде - жүктеу-түсіру пунктерінде және кәсіпорын  қоймаларында ішікіқоймалық қайта өңдеуі жүргізіледі. 
1.3.8. Типті технологиялық процестердің барлық деңгейлердің жетілдірілуі шынайы рекамендиция ережесіне, қосымшада, келтірілген, нормативті-техникалық құжаттауға сәйкес және ғылыми-техникалық жетістіктерді және транспорттың және өндірістің алдыңғы тәжіирбесін, жоғары дамыған шет елдердің ғылыми-техникалық жетістіктерін, материальды және еңбек ресурстарын рацианольды қолданылуы және оптимизацияның  мақсатты функцияларын азайтуды  қолдануымен негізделеді.
1.3.9. Типті технологиялық процесстерді жетілдірудегі бастапқы ақпараттық негізгі, басқарулы, және анықтамалық болып жіктеледі.
1.3.10. Негізгі ақпарат конструкторлы құжаттауда және жүктелетін өнімге ТУ (тағайындау көрсеткіштері, сыртқы факторларға тұрақтылығы, орама түрі, сақтау және транспорттау процестеріне талаптар), жіберу жоспарлары, алу және тасымалдау және сақтау аудандарынан тұратын мәліметтер қосылған.
1.3.11. Басқарушы ақпарат стандартты барлық түрлерінде және транспорттық, жүктеу-түсіру және қоймалы жұмыстардың контейнерлі және пакет тасымлдауларында (қосымша 1) технологиялық процестердің дәрежесі, сонымен қоса технологиялық процестердің құжаттамаларынан тұратын мәліметтер қосылған. 
1.3.12. Анықтамалық ақпарат мынадай мәліметтерден тұрады:
- транспорттық, жүктеу-түсіру және қойма жұмыстарындағы технологиялық процестердің типтік және жекелік құжаттамаларында;
- шет елдерде және елдерде қолданылатын транспорттаудың әдістері мен жетілдірілген әдістің сипаттамасында;
- номенклатуралы анықтамаларда және технологиялық құралдарындағы каталогтарда;
- уақыт нормалары мен жүктеу-түсіру механизмдердің өндірулерінде;
- транспортты комплекстің даму болжамдары мен оның объектілерінің стандартизациясы;
- транспорттық процесті басқарудың әдістемелік материалдарында.
1.3.13. Құрастырылған типтік технологиялық процестің негізгі кезеңдері, әр кезеңде шығарылатын шешімдері,және бұл шешімдерді шешуге мүмкіндік беретін негізгі құжаттар 1 кесте көрсетілгендерге сәйкес келуі керек.


Кесте 1
Типтік технологиялық процесстер өндірісінің кезеңдері
           Кезеңде шешілетін тапсырмалар
Тапсырманы шешуге арналған негізгі құжаттар
Жүктің жіктелуі
Көліктік-технологиялық мінездемелік тұтастыққа ие жүк топтарының пайда болуы. Жүк топтарының типтік үлгілерін таңдау.
Өнімнің жіктелуі
Техникалық жағдайлардың талдаулары, стандартты жүктердi топ барлық типтiк өкiлдерiне талдау
Түрді таңдау, iрiлендiрiлген бiрлiк жүктің салмағы және мөлшерлерiнің сипаттамасы
Тиеп қойылатын өнiмге техникалық жағдайлар және стандарттар. Типтiк өкiлдерiне қолданылатын технологиялық үдерiстер
Балама нұсқалардың талдауы көлiктік - технологиялық сұлбасылар.
Жүктердi алушылар және жiберушiлердегі, көлiк түйiндерiнде көлiктік және жүкті тиеу-түсiрулер, қойма жұмыстарын орындайтын ұйымының пiшiндерiн анықтау
П. 1.2.7-1.2.22

Көлiктік - технологиялық сұлбасының оңтайлы нұсқаны таңдау
Бөлім  1.4
Экономикалық көрсеткiштер және көлiк сұлбаның технологиялық параметрлерiн әзiрлеу.
Көлiк сұлбасының әр кезеңі үшiн технологиялық параметрлер және техникалық-экономикалық көрсеткiштерін аны.
Қосымша 3
Типтік
технологиялық процесстерді рәсімдеу.
Ұйымдармен және оның бекiтетін барлық ынталы адамдармен технологиялық үдерiстi келiсiм.

ЕСТД мемлекеттiк стандартық жүйесі, негiзгi алынатын стандарттар.



1.3.14. Әр кезеінің қажеттілігі, шешімдердің мазмұны және оларды шешудің реттілгі технологиялық процестің сипаттамалық ерекшелігіне байланысты өзгеруі мүмкін және құрастырушыларымен бекітіледі.
1.3.15. Нақты шешімдерге байланысты типтік технологиялық процестің құжаттары келесі ретінде  қолданылады:
- транспортық, жүктеу-түсіру және қоймалық жұмыстар процесінің  өндірістік кәсіпорындарда және транспорттық түйіндерде рацинальды ұйымдастыру үшін жұмыс құжаттамалары;
  + жекелік технологиялық процестерді құрастырғандағы ақпараттық негіздері;
- типтік технологиялық процесттерге стандарттарды құрастырғандағы бастапқы база;
- түрлі деңгейдегі ақпараттық (жалпыодақтық, салалылық және кәсіпорындық) фонтарды жасғанда негзігі база.
1.3.16. Типтік технологиялық процестердің құжаттары жұмыс ретінде  транспорттық, жүктеу-түсіру және қоймалық жұмыстарда нақты жүкті қайта өңдеуде рацинальды орындауға қажетті   ондағы барлық ақпарат қолданылады.
1.3.17. Ақпарарттық  фондтардың мазмұны  фондтарды құрушылар болып келетін ақпараттық орталықтарындағы мекемелерде жиналады.
1.4. Транспорттық-технологиялық сызбаларды таңдау ережесі.
1.4.1. Транспорттық-технологиялық сызбаны таңдау барлық альтернатива түрлерінің техника-экномикалық анализ негізінде жүргізіледі.
Оптимизация критериі ретінде жұмсалатын шығын соммасы қолданылады
1.4.2. Екі немесе одан да көп транспортық-технологиялық сызбалардың ұқсас  нқсқалары біркелкі жұмсалатын шығындар шамамаен болғанда нұсқаның  мынаған қаматамсыз еткенде  беріледі:
- жүктерді тасымалдауда уақытты қысқарту арқылы айналмалы құралдардың айналуын жылдамдату;
- тура еңбек шығын және материальды құралдарды қысқарту;
- транспорттау процесінің автоматты басқару құралдарын қолдану мүмкіндігі;
- транспортты процестің ыңғайлығы және жағдайлар өзгергенде мүмкіндіктерін ауыстыра  алу қабілеті, мысалға   пункт  белгілеуінің орын ауысуы (передислокация)  немесе сыртқы әсер ету факторларының өзгеруі;
 -  ұлғайтылған жүк бірлігіне лайықты транспорттау процесі кезінде тұрақты шамасын сақтау;
- ауыр физикалық еңбекті жою;
- механикаландырудың жоғары деңгей және жүктеу-түсіру және қойма жұмыстарының автаматтандырылуы және еңбек жағдайларынынң қауіпсіздігі;
- тасыйтын жүктің жоғары сақталуы.
1.4.3.  Транспортық-технологиялық сызба  технологиялық процесті жетілдіу үшін құрастыралатын  дамыған техникалық құралдарды қолдану арқылы  және отандық және шеттелдік кәсіпорныдарда қол жеткізілген еңбек өнімділік көрсеткішін жоғаралтуға мүмкіндік беретін  формаларды ұйымдастыру  арқылы құрастырылады.
1.4.4. Транспорттық-технологиялық сызбларды таңдау келесі кезеңдерді орындаудан  орындалады;
- процестің техника-экономикалық көрсеткішінің анализ және жүктің транспорттық-технологиялық сипаттамалары;
- хабарлаудың түрін таңдау  (тура, аралас);
- түрін және оптимальды габаритті-таразылыны бекіту және ұлғайтылған;
- жүк бірліктерінің (контейнер, пакет); 
- технологиялық сипатамаларын таңдау;
- жүктеу - түсіру және қоймалық жұмыстарды жіберушіде механикаландырудың құралдарын, жүкті алатын және транспорттың бір түрінен екінші түріне пункт перевалдарын таңдау;
- таңдалған  альтернативті  түрдің техника-экономикалық анализі 
- транспортты-технологиялық сызбаның соңғысын таңдау;
- таңдалған транспортты-технологиялық сызбаның түрін рәсімдеу.
1.4.5. Процестің техника-экономикалық көрсеткіштеріне және жүктің транспорттық сипаттамаларына,  оларды анализдеу қажет және транспортты-технологиялық сызбаны құрастырғанда есепке алыну керек. 
Келесілер жатады:
- жүк айналымның көрсеткіші;
- жүктің бір бірлігінің (штуканың, килограмның, тоннаның и т.с) бағасы;
- тасымалдаудың маусымдылығы немесе ритмі;
- аздылығы (тасымалдаудың жеделдігі);
- пакетті- немесе контейнержетімділігі;
- көлемдік масса;
- коррозияға және сыртқы механикалық әсерлерге (соққылы және инерциалы - жүк салмағы) тұрақтылығы;
- транспорттау процесінде бастапқы қасиеттерінің сақталуы;
- ылғал тұрақтылығы, аязға төзімділігі немесе ыстыққы төзімділігі (негізінде тез бұзылатын жүктер үшін);
- өртке қауіптілгі, жарылуға қауіптілігі, улылығы (қауіпсіздікті және сыртқы қоршаған ортаға  талаптарды құрастырғанда).
1.4.6. Хабарлаудың түрін таңдау (тасымалдаулар)  жүк алушының және  жіберушінің географиялық  өзараорналасуының анализі негізінде жүргізіледі.
Бір кәсіпорыннан - жүк жіберуші түрлі алушыларға немесе бір алушыға  өнімді түрлі жіберуші тура, сонымен қоса аралас хабарлаумен жіберуі мүмкін. 
Тікелей тасымалдаулар бір транспорт түрінің көмегімен тасымалдаудың минимальды мөлшері артығырақ. 
Тікелей тасымалдау автомбильді немесе темір жол транспортымен кәсіпорынның және қойманың темір жол немесе автомобиль кіреберіс пунктерінің арқылы жүргізіледі. 
Теңіз, өзен, немесе авиационды транспортта тікелей тасымалдаулар тек қана сирек жағдайларда жүкті жіберуші мен алушы кәсіпорында орналасқан өзінің ведомствалық порты, айлағы немесе аэродромы бар болғанда жүргізіледі.
1.4.7. Транспортты түрін таңдау кезінде тікелей, аралас хабарлауда негізгі орындарын есепке алынады:
- автомильды транспортта тасымалдаудың аздаған ара қашықтықтарда (300 км дейін) тиімді ;
- темір жол, өзен немесе авиационды автомобильдімен салыстырғанда ұзақ қашықтықтарға тасымлдау тиімді;
- теңіз немес өзен темір жол және автомобильдімен салыстырғанда өзіндік құны аз, бірақ жүктерді тасымалдауды ұзақ уақытта жүргізеді; 
- авиационды транспорт салыстырмалы жоғары өзіндік құны тасымалдаудың қымбат, жылдам немсе тез бұзылатын жүктерді жеке райондарға тасымалдауға тиімді;
- транспорт түрін таңдаңанда тікелей, аралас хабарлау (тнаспортты сызбаның кейбір немесе альтернативті нұсқаулар болғанда) тасымалдауды қосымша 2 көрсетілген тең тиімді әдістемелік есеппен жүргізіледі.
1.4.8. Транспорттау (контерйнерлі және пакетті) әдісін таңдаған кезде келесідей негізгі ережелер сақталу керек.
Транспорттаудың контейнерлік әдісі пакетті әдіске қарағанда мынаны қамтамасыз етеді:
* Тараға және буып-түюге кететін шығынын азайтады;
* Тиеу жұмыстарына кететін шығындарды азайту үшін әлдеқайда ірі бірліктердің пайда болуы (30 тоннаға дейін);
* Сыртқы әсер ететін факторлардан жүкті қорғау;
* Сусымалы және сұйық заттарды буып-түю алдында тасымалдауда арнайы контейнерлердің ірі бірліктерін жасау.
Транспорттаудың пакетті әдісінің контейнерлі әдісінен артықшылығы: 
* Тасымалдау кезінде ғана емес жалпы жүктің алғашқы бірлігін сақтау, бірақ сонымен қатар қоймадағы қайта өңдеу мен белгіленген орынға жеткізу;
* Магистральді тасымалдау және азгабритті тиегіш кезіндегі әмбебап көліктің ойналмалы бөлігінің кең қолданысының мүмкіндігі, штабелер және жүкті тиеп-түсіруге арналған арбалар, қойманың өңделі және зауытішілік ауысу.
Транспорттаудың контейнерлік және пакетті әдістерімен қатар комбинирленген әдісті қарауға да болады, оның нәтижесінде ірі тонналық контейнер бруттоның номиналды массасымен 10-30 т-ны азгабритті электротиегіштердің және арбалардың көмегімен пакеттерге саламыз, бұл әдіс контейнерлі және пакетті әдістердің тасымалдау мүмкіндігін бірдей береді. 
Тасымалдау әдісін таңдау салыстырмалы технико-экономикалық анализ нәтижесінде әдістемедегі альтернативті нұсқалар бойынша және 3 қосымша тармақ бойынша таңдалады.  
1.4.9. Үлкейтілген жүк бірлігінің түрін таңдауда және оның оптимальді габаритті-таразылы және технологиялық сипаттамасын бекіту үшін келесідей негізігі жағдайлар есепке алынады: 
- таңдалып отырған жүк бірлігінің сипаттамасы жүк көтерімінің немесе көліктің ойналмалы бөлігінің сыйыдылығын максимальді қолдануды қамтамасыз етуі керек, әсіресе спецификалық жүкті тиеп-түсіру пунктінің талаптарына сай болу керек.
- бруттоның максимальді массасы, ішкі көлемі, үлкейтілген габаритті жүк бірлігіні өлшемі жүктің массалық көлемімен, жүк айналымымен, жіберу сипатымен байланысты болуы керек;
- жүк бірліктерін таңдаған кезде басқарушы ақпарат мындай талаптарды ескеруі және есепке алуы керек: әмбебап және арнайы контейнерлер, пакеттеу заттары, тасымалдау заттары, контейнердегі және пакеттегі жүктерді тасымалдау шарттары, стандартқа сәйкес шарттар, сонымен қатар контейнерлі және пакетті жүктерді тасымалдау кезіндегі технологиялық құжаттамалар. Керекті техникалық заттарды таңдаған кезде керекті стандарттар тізімі 1 қосымшада келтірілген. 
Жүк бiрлiгінің сипаттамасы және параметрлерi нақты көлiктік - технологиялық сұлбасына тетiктер, қоймалар және контейнерлiк алаңдар қолдану кезiндегi жағдайға және сонымен қатар күрделi шығындарға, көлiк заттарына, жүкті тиеп-түсiрулерге айтарлықтай әсер етедi.
Сондықтан iрiлендiрiлген жүк бiрлiктi таңдау әдiстемесі шығындардың 3-ші қосымшада баяндалған есебiмен талдауын салыстырмалы техникалық-экономикалықты негiзде жүргiзiледi.
1.4.10. Жүкті тиеп-түсiрулер және қойма жұмыстарын механикаландырудың құрал-жабдықтарын таңдауда келесi негiзгi жағдайлар қарастылады: механикаландыруының құрал-жабдықтарының жүк көтергiштiгі iрiлендiрiлген жүк бiрлiк  массасынан кем болмауы керек;
* жүкті тиеп-түсiру машиналары өнiмдiлiгі мен механизм жүк айналымына пропорционал болуы керек;
* механикаландыру деңгейімен және автоматтандырудың аралығы  оңтайлы болуы және ғылым мен техникалық жетiстiк сәйкес келуi керек;
* тарау аталған басшылық етушi құжаттың талаптарына сәйкес келуі керек.
1.4.9. Бiрнеше альтернативті нұсқалардың бар болуы әр элемент үшiн жеке қолдану кезiндегi және күрделi шығындарды салыстырмалы есептеулердiң әдiс көлiк механикаландырудың оңтайлы нұсқасын таңдайды  -  технологиялық сұлбасы 3-ші қосымшада баяндалған.
1.4.11. Көлiкті - технологиялық сұлбаны нақты таңдау үшін математикалық моделi альтернативті  нұсқасы тартып алынған талдаулар қосуын қажет еткен есептiң шешу жолымен жүргiзiледi. 
14.309-74-шi ГОСТ технологиялық процесі бойынша бойынша механикаландыру және автоматтандыру деңгейін сандық бағалау. технологиялық үдерiстiң автоматтандыруы сандық бағалау.
1.5. Технологиялық процестердің ұйымдастыруын әзірлеу және оларды енгізу.
1.5.1. Типтелуге байланысты өнеркәсiптiк және көлiк кәсiпорындары сонымен қатар  ұйымдардың  өңдеуге қатысуы, сонымен қатар олардың нәтижелерiн қолдану, тапсырысшының және орындаушынының функциясын  орындайды, сонымен бiрге оларды толық немесе iшiнара шаруашылық негізінде қолдану.
1.5.2. Тапсырысшы технологиялық үдерiстiң немесе көлiк - технологиялық сұлбасына өндірушіге белгілі бір талаптар қояды; ТЗ-дi әзірлеуге және әзiрлеудiң нәтижелерiн қабылдауды жүзеге асырады.
Тапсырысшы технико  -  экономикалық және оның мазмұны үшін сонымен қатар кәсiпорындардың ғылыми дамуына, әдiстi қазiргi заман талабына сай  деңгейде орындауына (нормалар, көрсеткiштер және талаптар) жауапты болады. 
1.5.3. Орындаушы тапсырысшының ТЗ талаптарын өңдейдi, оны мүдделi ұйымдармен мақұлдайды, әзiрлеулердiң нәтижелерiн стандарттау туралы ұсыныстарды белгiленген тәртiпте өңдеп кiргiзедi, қажеттi құжаттамаларды  жөндейді және толығымен соның барлығына жауап бередi. 
1.5.4. Тапсырысшының көлік министрлігі мен өндірісік ғылыми  -  зерттеулерді жоспарлау институты бірігіп мыналарды жүзеге асырады: рдыңның мамандандыруы бар сәйкестiкте тапсырысшы, көлiк министрлiктерi және өнеркәсiп жобалау институттары ғылыми-зерттеу жүзеге асырады: ең жақын 10-15 жылдарда типтелудiң дамуы және технологиялық үдерiстердi стандарттаудың ғылыми бағыттарын әзiрлеуi, олардың әзiрлеуiн жоспарлау; жоғары технико  -  экономикалық деңгейді көтеру үшін және технологиялық процестердің сапасын жақсарту үшін  ғылыми  -  техникалық жұмыстарды және  ғылыми  -  зерттеу жұмыстарын қалыптастыру керек сонымен қатар орындалу уақытын қысқарту керек. 
1.5.5. Көлiк кәсiпорындары, жүктердi жiберушiлер және алушылар  контейнерлiк және пакеттi тасымалдауларды технологиялық үдерiстердi типтелу саласында ғылыми-техникалықтарды дер кезiнде енудi қамтамасыз етедi.
1.5.6. Техникалық тапсырмаларды көлiк, жүк тиеу-түсiрулер және қойма жұмыстарды ғылыми болжау, жетiстiктердi талдаудың нәтижелерiн негiзге ала отырып сонымен қатар отандық және шетелдің техникалық деңгейін негізге ала отырып  технологияда контейнерлiк және пакеттi тасымалдау және тапсырысшының бастапқы талаптарында өндейдi. Техникалық тапсырманы орындаушының бастамасын iздестiруде және қойылған есептiң оңтайлы шешiмiнiң таңдауына шек қоймауы керек.
1.5.7. Техникалық тапсырманы әзiрлеудi орындаушысы өндейдi және оны тапсырысшы мақұлдайды (алушымен, жүктiң жiберушiсi және көлiк ұйымдарымен, технологиялық үдерiсте қатысушымен). Техникалық тапсырманың келiсiлуi грифпен немесе (хатпен, хаттамамен және тағы басқалар) жеке құжатпен, парақтың сыртқы бетіне <<Келiсiлген>> деп қол қойылады немесе <<Келiсiлген>> деп құжаттамаға ссылка жасалау арқылы рәсімделеді. Құрылу реті, мазмұны және техникалық тапсырманың рәсімделуі ГОСТ 1.2-85. бойынша болады. 
1.5.8. Технологиялық үдерiстің типтік үлгiсі өңдеуші ұйымдарға қарастырып, оны бекітуге жіберіледі.
1.5.9. Келiсімге дейiн технологиялық үдерiстің типтің үлгісі тапсырысшының шешiмiмен сапартамаға жіберіледі. Контейнерлiк және пакеттi тасымалдауларды технологиялық үдерiстерге сараптаманы қаралатын облыста бұрын игерiлген озық шешiмдерi деңгейіне және қозғалтқыштың қуатын пайдалану дәрежесіне ғылыми-техникалық қажеттi техникалық тапсырмаға сәйкестiктiң анықтау мақсатымен өткiзедi.
Сараптаманың өткiзуiнiң нәтижелерiне арналған анықтаған кемшiлiктер оның нәтижелерi және жою туралы ұсынысты бейнелеп көрсеткен сараптама қорытындыны құрайды. Сараптаманың құны шаруашылық келiсiм шарт бойынша тапсырысшымен төленеді.  
1.5.10. Кәсiпорын (ұйым) - алдағы өңдеушi тапсырысшыға және (ұйымдарға) кәсiпорынға бiр үлгiдегi технологиялық үдерiске құжаттаманың комплектiсiнiң берiлуiн жүзеге асырады - технологиялық үдерiстiң қатысушыларына, оның енуiнде олардың  әдiстемелiк көмегiнде болады.
Ғылыми құндылығы бар әзiрлеулердi белгiленген тәртiпте нәтиже әдебиеттері тиiстi басылымдардың ғылыми-техникалығында жариялау үшiн одақ аралық және салалық баспаларда өкiлдiк ете алады. Ұсынылатын ғылыми - техникалық өңдеулердің мазмұны қорғалған патент алуы керек.
Технологиялық үдерiстердің типизациясы - бұл бiрыңғай құрама немесе әртүрлi классификациялық топтың бұйымдарын бiртиптi тетiктердi өндiрiсте немесе құрастыру үшiн технологиялық үдерiстiң әзiрлеу және анықтаулы.

Сұрақтар:
1. Стандартизация және процестер типизациясы немен түсіндіріледі?


                              ДӘРІС № 12 
                                       
  Тақырыбы: Технологиялық құжат стандарты.
                                       
Техникалық құжаттама (ТҚ) - бұл өнiмнің негiзгi немесе өндірістік процестердің сипаттамалары, дайындалу тәсілдері, бақылау нүктелері мен бақылау әдістері. Осы құжаттаманы арнайы мамандар жасайды немесе керекті жағдайда басқа да адамдардың қатысуысмен де жасауға болады, iшiнде ұйым, немесе бөтен мамандар және қажеттiлiктiң жанында тартуымен маманды жасалады да жоғары тұрған қадағалау ұйымдарының келісімімен бекітіледі. Техникалық құжаттама ұйымға процестің қалай жүріп жатқанын бақылауға мүмкіндік береді, шығарылып жатқан өнімнің сапасы нашар екенін және басқада ауытқуларды уақытында жөндеу керек екенін көрсетеді.
Одан басқа, техникалық құжаттама қадағалаушы органдарда келісім - шартты ресiмдеуде, сәйкестiктiң сертификаттарында және инспекция тексерулерiн өтуде қажеттi. Өнiмге техникалық құжаттаманың келесiдей түрлері бар - спецификация, сапа төлқұжаты, мемстандартта тiркеп қоюға керекті техникалық жағдайлар. Процестердегі ТҚ негiзгi түрлері - бұл (менеджменттiң жүйесiнiң негiзiн құрайды) кәсiпорын стандарты, (өндiрiстiк процестi толық жазба) технологиялық регламент, процестер, технологиялық карталар, әдiстемеліктер, технологиялық және жұмыс нұсқаулары.
Технологиялық құжаттардың бірлік жүйесі
Технологиялық құжаттама машина жасауда басқа қызмет түрлерінен қарағанда ерекше қызмет атқарады, техникалық үдерiстiң жеделдетуiн, қоғамдық өндiрiстiң тиiмдiлiгiн өсуін және еңбек өнiмдiлiгiнiң жоғарылауын қамтамасыз ететiн фактор болып табылады. Ол негiзгi екi есепті шешедi - ақпараттық және ұйымдастыру.
Ақпараттық есептi шеше отырып технологиялық құжаттама бөлшектер және жиынтық бiрлiктердi жасауды қамтамасыз етедi, жұмысшылардың еңбегін және өндірісті басқару туралы ақпаратты ұйымдастырудың құралы қызметін атқарады, бұйымның жоспарлы және нақты өзiндiк құнының анықтауы сонымен қатар оның жиынтық бiрлiктерi, еңбек өнiмдiлiгi, өндiрiстiк қуаттылығы және бөлiмшелер, кәсiпорындардың, цехтардың жабдықталуы үшiн басқару қызметтері үшiн ақпарат алып жүредi. Материалдардың шығынының нормалары туралы ақпарат көзi бола тұра, технологиялық құжаттама жоспарлау және өндiрiстi дайындауды және тағы басқаларды қамтамасыз етедi.
Технологиялық құжаттаманың ұйымдастырушылық тапсырмаларын шешуде (орындаушы, шебер, технолог) өндірістің әр түрлі қатысушыларымен байланысты, өндірістің әртүрлі бөлімдерімен белгілі бір қатынас орнатылады (аспапты шаруашылық, негiзгi және қосалқы өндiрiс) және ұйымдастырушылық құжаттаманың қызметін атқарады. Технологиялық құжаттамада (АСУП ) өндiрiстегі автоматталған басқаруға ерекше мән беріледі, олар негізгі ақпаратты қамтамасыз ете отырып кері байланыс рөлін атқарады.  
Технологиялық құжаттаманы стандарттауда тек қана негізгі белгілер емес оныңның төте тағайындауы да ескерiледi, сонымен қатар қазiргi технологиялық құрал-жабдықтарды қолдану мүмкiндiгi. Технологиялық құжаттаманы тиiмдi қолдану үшiн бiр iзге салу керек.
1956 жылы алдынғы өнеркәсiп салаларымен мемстандарттың ұйымы сонымен бiрге (ЕСТД ) технологиялық құжаттаманың бiрлiк жүйесі әзiрлене бастады. 1986 - 1990 жылы ЕСТД құжаттары одан әрi барлық мүмкiншiлiкке сәйкес қайта өңделді.
ГОСТ 3.1001-81 	сәйкес "Жалпы ережелер", "Технологиялық құжаттама бiрлiк жүйесін жасау және машина жасау сонымен қатар құрал жасаудың бұйымдарын жөндеуге қолданылатын технологиялық құжаттаманы әзiрлеу, iрiктеп жинақтау, рәсiмдеу және үндеудi рет бойымен мемлекеттiк стандарттар және кепiлдемелерді және ВНИИЭС өзара байланысты ережелер мен жағдайдың кешенi деп аталады" 
ЕСТД негiзгi белгісі ұйымдар мен кәсіпорындарда бірыңғай ережелерді рәсімдеу және технологиялық құжаттар мен оның барлық түрлерін өңдеу болатын  ақпаратпен қамтамасыз ету БАЖ бөлiгi болып табылады.
ЕСТД мемлекеттiк стандарттарын кешенін 9 классификациялық топтарға бөлуге болады:
- 0-шi топ. Жалпы ережелер; 
- 1-шi топ. Негiзге алынатын стандарттар; 
- 2-шi топ. Технологиялық құжаттарды жiктеу және белгi; 
- 3-шi топ. Технологиялық жабдықтауда бұйымдар мен жиналмалы бүрліктердің қолданылу есебі; 
- 4-шi топ. Негiзгi өндiрiс. Арнайы мамандандырылған жұмыс түрлеріне технологиялық құжаттардың формалары және олады процеске дайындау ережелері; 
- 5-шi топ. Негiзгi өндiрiс. Құжаттардың формасы және ережелерін сынақ пен бақылауда рәсімдеу;
- 6-шы топ. Қосалқы өндiрiс. Технологиялық құжаттарды формасы  және олардың ережелерін рәсімдеу.
- 7-шi топ. Технологиялық құжаттарды толтырудың ережесi; 
- 8-шi топ. Резервті;
- 9-шы топ. Ақпараттық база.
Жүйенiң негiзгi стандарттарының бiрi "ЕСТД ГОСТ 3.1102-8 Құжаттарды өңдеу және игеру сатылары"болып табылады. ГОСТ технологиялық құжаттамасы "П" конструкторлық құжатты игеру жобасымен "нұсқалы" және "техникалық" кезеңге сәйкес келген бедербелгiмен "алдын ала жоба" кезеңде жасалатынын орнатады.
Технологиялық құжаттаманы одан әрi игеру сатылар 2.103-68 ЕСКД-шi ГОСТ бойымен конструкторлық құжаттың кезеңдерге және белгiлерiне сәйкес келедi. Тәжiрибелiк үлгi - 0 немесе 01, 02-шi... серия..., сериялы немесе жаппай өндiрiс орналастырылған белгiлемелiк серия,  жеке өндiрiс - бедербелгiсі және және басқалар болып табылады.
ГОСТ 3.1102-81 сәйкес технологиялық құжаттарға жиынтығында график түрiнде және кәсiпорынның қызметтерi туралы, бақылау және жылжуды есептеу, бөлшектер және жиынтық бiрлiктердi iрiктеп жинақтау, жасалатын немесе жөнделетiн бұйымды маршрутымен жасау немесе бұйымның жөнделуі туралы технологиялық процесті  анықтайтын мәтiндi құжат жатады.
Стандартта құжаттардың келесідей түрлері бекітілген. 
Маршрутты  карта (МК) - технологиялық процестердің дайындалуын немесе өнімді жөндеу, материалдық және еңбек нормативтері, жабдықтарды белгілі бір технологиялық нұсқаулық бойынша реттілігі туралы технологиялық құжат.  
Технологиялық процестер картасы (ТПК) - бір цехта технологиялық реттілігі бойынша және құрал-жабдықтар туралы көрсетілген нұсқаулықтарға сәйкес техпроцесті дайындау және өнімді жөндеуді сипаттайтын технологиялық құжат. 
Егер техникалық процесс бұйымдарды жасаудың барлық маршрутын толық қамтыса, толығымен өңделмейтін МК-ні КТП толығымен алмастырады. 
Эскиздер картасы (ЭК) - технологиялық процестер үшін, операциялар немесе өнімді жөнжеуге керекті нобайлар, сызбалар мен кестелері бар технологиялық құжат. 
Технологиялық  инструкция (ТИ) - технологиялық процестердің дайындалуы туралы немесе өнімді жөндеу сонымен қатар жұмысты сипаттайтын, технологиялық жабдықтаудың ережесі, жеке операциялар кезінде физикалық және химиялық құбылыстардың пайда болуын сипаттайтын технологиялық құжат.  
Жинақтық карта (ЖК) - жиналатын жинақтық өнімнің жинақтық бірлік және материалдарына керекті бөлшектер туралы технологиялық құжат.  
Жабдықтау ведомосі (ЖВ) - технологиялық процестерді толығымен технологиялық жабдықтау тізімі бар технологиялық құжат.
Технологиялық құжаттар ведомосі  (ТҚВ)  -  өнімнің жөнделуі мен керекті құрамын анықтайтын және технологиялық құжаттардың жиынтығы бар технологиялық құжат. 
Типті технологиялық процесстер картасы (ТТПК) - құрамында типті технологиялық процесті дайындалуы немесе бөлшек топтарының жөнделуін  және нұсқаулығы бар операциялар технологиялық реттілігімен және технологиялық жабдықтар мен нормативті материалдар туралы жазылған технологиялық құжаттар. 
Операционды карта (ОК) - құрамында технологиялық құжаттардың сипаттамасы ауысымдарымен көрсетілген және өңдеу режимдері мен технологиялық жабдықтаудың материалдары көрсетілген технологиялық құжаттар.
Типті операция картасы (ТОК) - құрамында типті технологиялық операцияның сипаттамасы бар, технологиялық құралдар жайлы мәлімет және керекті технологиялық өңдеу режимдері туралы жазылған технологиялық құжат.
Сондықтан ГОСТ-тарда көрсетілген құжаттарға қарағанда ТҚБЖ құжаттарының  аздаған мөлшері ғана кірді. 
ТҚБЖ стандарты бойынша құжаттардың жалпы және арнайы формалары бекітілген. 
Жалпы белгіленген құжаттарға  -  әртүрлі жұмыстарға арналған жалпы құжаттар жатады, арнайы белгіленген құжаттарға  -  технологиялық процесстерге және әртүрлі арнайы мамандандырылған құжаттар жатады.
ТҚБЖ-ға кіретін стандарттар қандай талартарға жауап береді:
- ТҚБЖ стандарттарымен мұрагерлікті қамтамасыз ету;
- Есептегіш техника көмегімен құжаттарды өңдеу және толтыру мүмкіндіктері; 
- Құжаттардың өзгертілуі және еңбек сыйымдылығын өңделуі  мен көлемінің  төмендеуі, бекітудің унификация реті; 
- Типті технологиялық процестерді кең қолдануға негіздеу; 
- Құжаттарға ережелерді енгізу.
ЕСТД - ға сәйкес рәсімдеу процедурасы  және технологиялық құжаттамаларды бекіту жеңілдеді, себебі 5 - 7 қолдың орнына тек қана 2 негізгі өңдеуші мен бақылаушының ғана қолдары қойылады.
Құжаттарда технологқа керекті барлық еңбекке қатыст нормативті ақпараттар бекітілген, бұрын технологиялық құжаттар көп және жинастырылмағандықтан жұмыс жүргізу ретін бас технологтан немесе бас металлургтан сұрайтын.  
ЕСТД технологиялық өндiрiстi дайындаудың жақсаруына көмектеседі, олардың жауапкершілігін жоғарлатады және технологиялық қызмет пен жұмыс тиімділігін жақсартады, технологиялық құжаттамалардың жоғары дәрежеде ұйымдастырылуымен қамтамасыз етеді.   
Машина жасау және құрал жасаудың барлық салаларындағы ЕСТД-нің барлық машина жасаудың салаларына және құралдарды құрастыруына енуі жалпы өндірістің тиімділігін арттырды, технологиялық өңдеудің деңгейін айтарлықтай жоғарлатты,өндірілетін өнімнің сапасының жақсаруына және еңбек өнімділігінің жоғарлауына әсер етті.   

Сұрақтар:
1. Технологиялық құжаттамаларға не жатады?

                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                    ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 1 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйымдарды және технологиялық процестерді стандарттаудың негізгі мақсаты мен принциптері.
Сабақтың тақырыбы: Стандартизацияның мақсаты мен принциптерін қарастыру.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Стандартизация сөзіне анықтама беріңіз.
    o Стандартизацияның негізгі мақсаттарының мазмұнын ашыңыз.
  + Стандартизацияның принциптерін атаңыз. 
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 2 (2 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйымдарды және технологиялық процестерді стандарттаудың негізгі әдістері.
Сабақтың тақырыбы: Стандартизация әдістерін қарастыру.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Стандартизацияның қандай әдістері бар?
2. Унификацияға анықтама беріңіз.
3. Агрегаттау дегеніміз не?
4. Систематизация мен классификацияға анықтама беріңіз.
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 3 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық процестің және бұйымдардың өндіру кезіндегі сабақтасы (преемственность). Сабақтасты қамтамасыз ету әдісі.
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық процестің және бұйымдардың өндіру кезіндегі сабақтасын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
* Сабақтастық дегеніміз не?
* Сабақтастықтың қандай ерекшелігі бар?
* Конструкциялық сабақтастыққа анықтама бер.
* Мирасқорлықтың анықтама берiңiз бе?
* Конструкторлық мирасқорлық  деген не ме?	
* Типтелудiң анықтамасын берiңiз. 
                                       
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 4 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйым мен технологиялық процесте ҒТҚ әзірлеу. ҒТҚ құрылымы мен құрлысы.
Сабақтың тақырыбы: ҒТҚ құрылымы мен құрлысын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Техникалық құжаттаманың анықтауы берiңiз.
2. Ұйымда құжаттарын өңдерi қолданылатын санап шығыңыз. 
3. Стандартты әзiрлеу кезеңдерi элемент неткен 4 стандартқа кiредi?
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 5 (2 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бірыңғай өнім мен нақты өнімнің стандарттық тобы.
Сабақтың тақырыбы: Бірыңғай өнім мен нақты өнімнің стандарттық топтарын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
  + Стандарттардың өңдерi неткен бар болады? 
  + Стандарт неткен өнiм үшiн пайдаланады? 
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 6 (2 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйым стандарты мен инженерлік болжам. Стандарттық бұйым құрылымының белсенділігі.
Сабақтың тақырыбы: Стандарттық бұйым құрылымының белсенділігін зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
    o Болжау сөзіне анықтама беріңдер.
    o Инженерлік болжау дегеніміз не?
    o Параметрлік стандарттау дегеніміз не?
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 7 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйым мен технологиялық процестің кодтау мен классификациялық жүйесі.
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық процестің кодтау мен классификациялық жүйесін зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Технологиялық процестің кодтау мен классификациялық жүйесінің түрлері.
2. Технологиялық процестің кодтау мен классификациялық жүйесінің сапа түрлерін анықтау.
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 8 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйым стандарттарын жалпытехникалыққа қолдану.
Сабақтың тақырыбы: Бұйым стандарттарын қолдану сатыларын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Бұйымдардың стандарттары немен бекітіледі?
                                       
              Тәжірибелік сабақ № 9 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Бұйым стандартын кәсіпорындық және тұрмыстық техникада қолдану.
Сабақтың тақырыбы: Кәсіпорындық және тұрмыстық техникада қолдану стандарттарын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Бұйымдардың стандарттары қалай жүзеге асады?
2. Қандай бұйымдарды өзара алмастырылатын  бұйымдарды деп атайды?
3. Унификация дегеніміз не?
4. Типизация дегеніміз не?
5. Специализация дегеніміз не?
6. Агрегаттау дегеніміз не?
                                       
             Тәжірибелік сабақ № 10 (1 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық процесс стандарты. Технологиялық процестің типтік және стандарттық жағдайы.
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық процестің типтік және стандарттық жағдайын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Стандартизация және процестер типизациясы немен түсіндіріледі?
                                       
             Тәжірибелік сабақ № 11 (2 сағ.)
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық құжат стандарты.
Сабақтың тақырыбы: Технологиялық құжат стандарттарын зерттеу.
Тапсырма: 
1. Жұмыс бойынша есеп дайындау.
2. Бақылау сұрақтарына жауап беру. 
Бақылау сұрақтары:
1. Технологиялық құжаттамаларға не жатады?
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
МӨЖ тақырыптарының тізімі
1. Өнімдерге және технологиялық процестерге қойылатын талаптар оптимизациясы. 
2. Өнімнің функционалды құрамының синтезі. 
3. Өнімнің параметрлі қатарларының өңделуі. 
4. Өнімді өндіруге дайындау кезіндегі салааралық жүйелер стандарты.
5. Өнім  классификациясы, технологиялық классификация.
6. Жалпы техникалық қолданыстағы өнімдер  стандартизациясы.
7. Өндірісте қолданылатын өнімдер стандартизациясы.
8. Өнімдерді қолданудағы қорытынды анализ.
9. Өнім стандартизациясы мен технологиялық процесс саласындағы ақпарат.
10. Бұйым мен технологиялық процестің белсенділігін арттыру.
11. Бұйым құрылымының функциялық синтезі. 
12. Бұйымның құрылымдық қатарын әзірлеу. 
13. Бұйым өнімдерін әзірлеудегі стандарттың салааралық жүйесі. 
14. Бұйым классификациясы, технологиялық классификация.
15. Бұйым стандарттың жалпы техникалық қолдануы. 
16. Бұйым стандарттың кәсіпорындық жағдайында қолдануы. 
17. Қолданылған бұйымдардың анализі. 
18. Бұйымдарды және технологиялық процестерді стандарттау аймағының ақпараттары. 

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс