УМКД

Топырақ түзілу процесі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты
ПОӘК
ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
<<Топырақ экологиясы>> пәнінің оқу-әдістемелік кешені
№2 басылым
30.08.2013
№1басылым орнына 18.09.2013ж.

050608 <<Экология >> мамандықтарына арналған
<<Топырақ экологиясы>> пәнінің
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Оқутышының жұмыс оқу бағдарламасы

Семей-2013

ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№ 2 басылым

беттің 2-ші беті

Алғы сөз

1. ӘЗІРЛЕГЕН
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің <<Экология және қоршаған ортаны қорғау>> кафедрасының аға оқытушысы
Ж.М.Нуржуманова <<30>> 08. 2013ж.

2. ТАЛҚЫЛАНДЫ

2.1 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің <<Экология және қоршаған ортаны қорғау>> кафедрасының отырысында
Хаттама № 1 << 04 >> қыркүйек 2013ж.

Кафедра меңгерушісі доцент м.а. Ж.К. Кабышева

2.2 Аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында
Хаттама № 1 << 18 >> қыркүйек 2013 ж.

АФ ОӘБ төраға доцент м.а. Тлеубаева А.В.

3. БЕКІТІЛДІ

Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі мақұлдап басып шығаруға ұсынады

Хаттама №1 << 19>> қыркүйек 2013 ж.

Оқу-әдістемелік кеңестің төрағасы,
оқу-әдістемелік жұмысы бойынша проректор профессор Г.К. Искакова

ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 3-ші беті

Мазмұны

* Қолданылу саласы
* Нормативтік сілтемелер
* Жалпы ереже
* Оқутышының жұмыс оқу бағдарламасының мазмұны.
5. Студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары.
6. Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз ету картасы.
7. Әдебиеттер.

ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 4 -ші беті

* Қолдану саласы

<<Топырақ экологиясы>> пәнінің оқу-әдістемелік кешені <<Экология>> мамандығы студенттеріне арналған. Ол студенттерді курстың мазмұны, өзектілігі мен маңыздылығымен, саясаттылығымен таныстырады. Осы курсты оқуда студенттер әдебиеттермен жұмыс істеуді, әдебиеттерді іздестірі жолдарымен және химиялық, биологиялық, қауіпсіздік негізі әдістерімен танысады. Пәнді оқытуда оқу-әдістемелік кешен негізгі құрал болып табылады.

* Нормативтік сілтемелер

<<Топырақ экологиясы>> пәнінің оқу-әдістемелік кешені келесі құжаттардың ұсынымдарымен талаптарына сәйкес берілген пән бойынша оқу процесіне ұйымдастыру тәртібін белгілейді және жасайды.
050608 <<Экология>> мамандықтағы мемлекеттік жалпы міндетті білім стандарты ҚР МЖБС 3.08.0 -2004, Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің 7 тамыз 2004 жылғы, №671 бұйрығы бойынша әрекетке енгізілді және бекітілді.

* Жалпы ереже

+ Пәндердің мазмұнының қысқаша сипаты.
<<Топырақ экологиясы>> пәні 050608 <<Экология>> мамандығы бойынша биосфера және оның жеке бөліктерінің антропогендік әсерден болатын өзгерістердін болжау, бағалау мен бақылаудың комплексті жүйесінің негізін, қоршаған ортаны қорғау саласын оқыта отырып, жан-жақты талдауға, адамдар, өсімдік пен жануарлардың өмір сүріп отырған ортасындағы ерекшелікті ашуға арналған. Студент оқылатын ақпаратты қамту міндетті, алынған теориялық географиялық білімдерді және істеу білуді практикада қолдануға, бақылауға, салыстыруға міндетті; білімді маман болу керек.
Топырақ дамуының болжамын анықтау үшін әртүрлі жағдайдағы топырақтың түзілу құбылыстарының негізгі заңдылықтары. Топырақтың негізгі қасиеттері, топырақтың пайда болу жолдарының бағыттары, топырақтың табиғи ортаның басқа компоненттерімен өзара байланысы, топырақтың әртүрлі болуларының себептері, олардың Қазақстан, ТМД және дүниежүзіндегі географиялық таралу заңдылықтары.

ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 5 -ші беті

Топырақ экологиясы - Қазақстанның әр түрлі аймақтарында және жақын, алыс шет елдерде топырақтың таралуы мен түзілуін студенттерге түсіндіріп, химиялық қасиеттерін оқыту; топырақты қоғамның әртүрлі салаларында пайдалану. Практикалық сабақтарда және дала практикасында студенттер әртүрлі эксперимент жүргізуге оқушыларды үйретуге оқып біліп үйренеді.
Қазақстанның әр түрлі аймақтарында және жақын, алыс шет елдерде топырақтың таралуы мен түзілуін студенттерге түсіндіріп, химиялық қасиеттерін оқыту; топырақты қоғамның әртүрлі салаларында пайдалану.
Практикалық сабақтарда және дала практикасында студенттер әртүрлі эксперимент жүргізуге оқушыларды үйретуге оқып біліп үйренеді.

3.3. Тапсырмалары:
* Топырақтың адам өмірінде маңызын, биосферадағы мәнін;
* Топырақтанудын даму тарихын;
* Топырақтың құрылысы мен қасиеттерін, оның биоалуандылықты сақтауда ролін;
* Жер бетінде топырақтардың таралуынын заңдылықтарын және оның табиғи зоналдылықпен байланысын;
* Топырақ түзілу процессі туралы, топырақ қасиеттерін және оларға экофакторлардың әсерін;
* Топырақ құнарлығы туралы, оның категорияларын, элементтерін, сонымен бірге топырақтардың жер пайдалануында өзгерістерін;
* Топырақ ресурстарын қорғау жолдары туралы және оларды тиімді пайдалануды.
3.3. Пәннің пререквизиттері:
<<Топырақ экологиясы>> пәні 050608 <<Экология>> мамандығы бойынша Студент оқылатын ақпаратты қамту міндетті, алынған теориялық экологиялық білімдерді және істеу білуді практикада қолдануға, бақылауға, салыстыруға міндетті; білімді маман болу керек.

3.4. Пәннің постреквизиттері:
1. <<Биогеохимия және экотоксикология>>
2. <<Химиялық және биологиялық қауіпсіздік>>
3. <<Радиациялық қауіпсіздік>>
4. <<Қоршаған орта мониторингісі>>
ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 6 -ші беті

5. <<Экологиялық нормалау және сараптама>>

Жұмыс оқу жоспарынан көшірме

1-кесте
Курс
Семестр
Кредит
Дәріс
Тәж
Барлығы
Қорытын бақылау
4
7
2
30
15
45
Емтихан

* Оқытушының жұмыс оқу бағдарламасының мазмұны.

2-кесте. Пәннің мазмұны. Сабақ түрі бойынша сағаттарды бөлу
2.1 Курстың тақырыбтық жоспары
№
Тақырыбтардың атауы
Дәрістер
Зертха-налық
ОСӨЖ
СӨЖ
№ 1 Модуль <<Топырақтану - топырақ туралы ғылым. Топырақ түзілу процесі.>>
1

Курстың мақсаты мен міндеттері, негізгі бағыттары және басқа ғылымдармен байланысы. Топырақ зерттеулерінің тарихы.
Топырақ түзүші тау жыныстарының және топырақтың механикалық, минералогиялық құрамы.
Топырақтың морфологиясы мен құрылысы. Топырақтың физикалық, физика-механикалық қасиеттері. Топырақтың су, ауа, жылу режімі.
Топырақтың химиялық құрамы, топырақтың сіңіру қабілеті. Топырақтың тотығу-тотықсыздану процестері. Топырақтың органикалық бөлігі. Топырақтың құнарлығы.
Топырақтың жүйелілігі және жіктелуі. Топырақтың географиялық таралу заңдылықтары.
2

2
Механикалық құрамы бойынша топырақтың диагностикасы (құрғақ, ылғал әдәсі).
Топырақтың көлемді салмағын анықтау.

№ 2 Модуль <<Топырақ типтері таралуына шолу. Топырақ экологиясының жалпы заңдылықтары. Қазақстан топырақтары.>>
6

9
Шөлейттің құба топырағы. Шөл зонасының топырақтары. Шөлді сұр-құбы топырағы, тақырлар. Сортаң, кебірлер, солодьтар.
Субтропиктік құрғақ дала, тау етегі, шөлді боз топырағы. Тау топырағы.
Құрғақ субтропиктік даланың сұр-күрең топырағы. Қызыл, сары топырақтар. Ауыспалы - ылғалды ксерофитты-орман және саванналық субтропикалық және тропикалық облыстардың топырақтары.

2
Топырақтың дала ылғалдылығын анықтау.
Топырақта және шыны түтікте судың капиллярлы көтерілуінің биіктігін анықтау.

ҚР топырақтары. ҚР топырақ жамылғысының экологиялық жағдайы.
ҚР жазық территориялардың көлденен зоналық топырақтары. Шөл, дала, орманды дала зоналардың топырақтары және олардың экологиялық сипаттамасы. Сортаң, сорланған топырақтар. Тау аймақтарының топырақтары, тік белдеулері. Шалғынды дала, орташа таулы орманды, аласа таулы дала, шөл дала, тау етегі белдеулерінің топырақтарының экологиялық сипаттамасы. Таулы топырақтарды пайдалану, олардың құнарлығын арттыру жолдары. ҚР топырақ қорлары, оларды пайдалану және қорғау жолдары.

2
Өсімдіктердің өнімі және топырақтың түсі бойынша топырақтың құнарлығын, гумус мөлшерін анықтау.

3
Қазақстанның зоналық топырақтарын суреттеу, картаға түсіру.

Тақырыбы: <<ТМД топырақтары және олардың қалыптасуы.>>
ТМД топырақ зоналары және олардың қалыптасуы. Арктикалық және тундралық зоналарының криогенді топырақтары. Тайгалы-орманды, батпақты, су қоймалы топырақтары.

15
2

ТМД топырақтары. Жалпақ жапырақ ормандарының құба топырағы. Орманды дала зонасының сұр-орманды топырағы.

15
3
ТМД топырақтары. Орманды-дала, дала зонасының қара топырақтары. Құрғақ дала зонасының топырақтары. Құрғақ, шөлді дала зонасының қара-қоңыр топырағы.

ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 7 -ші беті

* Дәріс сабақтарының жоспары
1. Тақырыбы: <<Топырақтану - топырақ туралы ғылым. Топырақ түзілу процесі.>>
Топырақтану және топырақ географиясы ғылымдары.
Курстың мақсаты мен міндеттері, негізгі бағыттары және басқа ғылымдармен байланысы.
Топырақ зерттеулерінің тарихы.
Қазақстандағы топырақтанудың дамуы.
Топырақ - биосфераның экологиялық қуысы.
Топырақ түзілу факторлары.
Топырақ түзілудің экологиялық факторлары.
Топырақ жамылғысына антропогендік факторлардың әсері.
Топырақ түзілу процесі, оның түсінігі.
Үгілу, оның түрлері.
Топырақ профилінің қалыптасуы.

2. Топырақ түзүші тау жыныстарының және топырақтың механикалық, минералогиялық құрамы.
Механикалық элементтердің жіктелуі.
Гранулометриялық құрамы бойынша топырақтардың жіктелуі.
Топырақтың қалыптасуында гранулометриялық құрамының маңызы.
Топырақтың биологиялық, физикалық, химиялық қасиеттеріне механикалық құрамының әсері. Топырақтардың минералогиялық құрамы.
Бірінші және екінші реттік минералдар және олардың маңызы.
ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 8 -ші беті

Әртүрлі топырақ түзуші тау жыныстарының, топырақтың минералогиялық құрамы. Топырақтардың құнарлығында және түзілу процесінде минералдардың ролі.
3. Топырақтың морфологиясы мен құрылысы. Топырақтың физикалық, физика-механикалық қасиеттері. Топырақтың су, ауа, жылу режімі.
Топырақ профилінің құрылысы.
Топырақтың генетикалық горизонттары, олардың диагностикасы және символикасы.
Топырақтың профиль құрылысының типтері, олардың топырақ - экологиялық жағдайларымен байланысы.
Топырақтың морфологиялық қасиеттері.
Топырақ құрылысы.
Топырақтың физикалық, физика-механикалық қасиеттері. Топырақта мекендейтін ағзаларға топырақтың жалпы физикалық қасиеттерінің әсері.
Топырақтың ылғалы, су қасиеттері. Гидрологиялық константалары. Топырақ ылғалдың түрлері. Топырақтың ауасы, ауа қасиеттері, ауаның мөлшері. Топырақтың аэрациясы.
Топырақтың температурасы.
Топырақтардың жылу режімін реттеу әдістері.
Топырақтың су, ауа, жылу режімі - топырақтың экологиялық қалпының көрсеткіштері.
4. Топырақтың химиялық құрамы, топырақтың сіңіру қабілеті. Топырақтың тотығу-тотықсыздану процестері. Топырақтың органикалық бөлігі. Топырақтың құнарлығы.
Топырақта және топырақ түзуші тау жыныстарда химиялық элементтердің мөлшері. Топырақтың валдық химиялық құрамы.
Топырақтың профилінің бойында химиялық элементтердің дифференциациясы. Топырақтың макро- және микроэлементтері. Биогендік элементтер. Ауыр металдар.
ПОӘК 042.14.4.05.1.20.68/01.02-2013
№2 басылым
беттің 9 -ші беті

Топырақтың радиоактивтілігі.
Топырақтың сіңіру қабілеттілігі және топырақтың ТСК.
Топырақтың қышқылдығы, сілтілігі. Топырақтың тотығу-тотықсыздану процестері.
Топырақтың органикалық заты және топырақ құнарлығының қалыптасуында оның маңызы. Топырақ органикалық заттың көздері. Топырақтың арнайы және арнайсыз органикалық заттары. Топырақ гумусы сәуле энергиясының аккумуляторы. Гумустың фракциялық және топтық құрамы, оның топырақ қасиеттеріне әсері. Топырақтың гумус жағдайының көрсеткіштері. Топырақтың дегумифмкациясы-маңызды экологиялық мәселелердің бірі. Топырақтың құнарлығы, факторлары және элементтері. Топырақ құнарлығының жерді игеру кезіндегі өзгерістері, оның жаұқсарту жолдары.
5. Топырақтың жүйелілігі және жіктелуі. Топырақтың географиялық таралу заңдылықтары.
Жер бетінде топырақтың географиялық таралу задылықтары және қоршаған ортаның экологиялық факторларымен байланысы.
Топырақтардың көлденен зоналылығы.
Топырақтардың тік зоналылығы.
Интразоналдық топырақтар және олардың ерекшеліктері.
Дүние жүзінің топырақ жамылғысы. Тропикалық, субтропикалық, суббореалдық, бореалдық, полярлық белдеулердің топырақтары. әлемнің топырақ ресурстары.
6-9 Тақырыбтары: <<<<Топырақ типтері таралуына шолу. Топырақ географиясының жалпы заңдылықтары. Қазақстан топырақтары.>>
Шөлейттің құба топырағы. Шөл зонасының топырақтары. Шөлді сұр-құбы топырағы, тақырлар. Сортаң, кебірлер, солодьтар.
Субтропиктік құрғақ дала, тау етегі, шөлді боз топырағы. Тау топырағы. Құрғақ субтропиктік даланың сұр-күрең топырағы. Қызыл, сары топырақтар.
Ауыспалы - ылғалды ксерофитты-орман және саванналық субтропикалық және тропикалық облыстардың топырақтары.
Зертханалық жұмыстар сабақтарының жоспары
№
Тақырыбы
Баллдары
Сағ. саны
Есеп формасы
Тапсыру мерзімі

2
№ 1 Модуль
Механикалық құрамы бойынша топырақтың диагностикасы (құрғақ, ылғал әдәсі).
Топырақтың көлемді салмағын анықтау.

Зертханалық жұмыс, қорғау

2 апта

4 апта

4
№ 2 Модуль
Топырақтың дала ылғалдылығын анықтау.
Топырақта және шыны түтікте судың капиллярлы көтерілуінің биіктігін анықтау.

7 апта

12 апта

2.4 Студенттердің оқытушының жетекшілігімен орындалатын өздік жұмыстары сабақтарының жоспары
№
Тақырыбы
Есеп формасы
Тапсыру мерзімі
Балл-дары
I.

2.5 Курс бойынша СӨЖ тапсырмалары
№
Тақырыбы, сағаттардың саны
Бақылау формасы
Тапсыру мерзімі
1

Рефератты қорғау

4 апта
2

ТМД топырақтары. Жалпақ жапырақ ормандарының құба топырағы. Орманды дала зонасының сұр-орманды топырағы.
Ауысша коллоквиум, конспект тапсыру
8 апта
3
ТМД топырақтары. Орманды-дала, дала зонасының қара топырақтары. Құрғақ дала зонасының топырақтары. Құрғақ, шөлді дала зонасының қара-қоңыр топырағы.
Карточкалар бойынша жазба жұмыс
12 апта

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz