УМКД

Дыбыстардың алмасуы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3-деңгейлі СМЖ
Құжаты

УМКД

УМКД 042-16.1.32/01-2013

УМКД
<<Морфонология>>
пәнінің оқытушыға арналған жұмыс бағдарламасы

______ 2013 жылғы
№ 3 басылым

5 В 050117 <<Қазақ тілі мен әдебиеті>> мамандығына арналған
<<Морфонология>>
ПӘНІНІҢ ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚЫТУШЫҒА АРНАЛҒАН ПӘННІҢ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

СЕМЕЙ 2013

Кіріспе
1 ӘЗІРЛЕНДІ
Құрастырушы: қазақ тілінің теориясы мен әдістемесі кафедрасының ф.ғ.к. аға оқытушы Тәттімбетова С.Ж. ____________ <<___>> _______20___ жыл
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1 Қазақ тілінің теориясы мен әдістемесі кафедрасының отырысы
Хаттама №___ <<___>> ___________20___ жыл.
Кафедра меңгерушісі _______________ Жұмағұлова Ә.М.
2.2 Филология факультетінің оқу- әдістемелік бюросы
Хаттама №___ <<___>> ___________20___ жыл.
Төрайымы _________________Мұқанова Қ.Қ.
3 БЕКІТІЛДІ
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінде қабылданды және шығаруға ұсыныс жасалды.
Хаттама №___ <<___>> ___________20 ___жыл.

ОӘК төрайымы _________________Искакова Г.К.

4 <<____>> __________ 20___ж. шыққан ПОӘК-нің
№ 3 БАСЫЛЫМЫ

Мазмұны

1 Қолданыс аясы
2 Нормативтік сілтемелер
3 Жалпы ережелер
4 Оқу пәнінің мазмұны (модуль)
5 Студенттің өздік жұмыстарының тақырыптары
6 Пәннің оқу-әдістемелік картасы
7 Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы
8 Әдебиеттер

1 ҚОЛДАНЫС АЯСЫ
<<Морфонология>> пәнінің оқу-әдістемелік кешенінің құрамына кіретін оқытушыға арналған пәннің жұмыс бағдарламасы
<<5 В 050117>> <<Қазақ тілі мен әдебиеті>> мамандығының студенттеріне арналған.
2 НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы <<Морфонология>> пәнінің оқытушыға арналған жұмыс бағдарламасы берілген пән бойынша оқу үрдісін ұйымдастырудың тәртібін төмендегі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асырады:
- Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің бекітілген және қолданысқа енгізілген ҚР МЖМБС 3.08.275-2006 Мемлекеттік білім беру стандарты;
- <<5В0117>> <<Қазақ тілі мен әдебиеті>> мамандығының типтік оқу жоспары;
- СТУ 042-ГУ-4-2013 <<Пәннің оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеуге және ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар>> университет стандарты;
- ДП 042-1.01-2013 <<Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің мазмұны мен құрылымы>> құжаттық іс-жосығы.

3 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
3.1 Пәннің қысқаша мазмұны: <<Морфонология>> пәні - морфеманың фонологиялық құрылымын және фонеманың морфологиялық қызметін зерттейтін тіл білімі саласы.

3.2 Пәнді оқыту мақсаты:
<<Морфонология>> пәнінің басты мақсаты - қазақ тіл білімінде морфема жігінде болатын дыбыстық өзгерістерді дыбыстық алмасу, қыстырма дыбыс қосу, ықшамдалу құбылыстары қалай жүзеге асатынын саралау. <<Морфонология>> - жүйелі ғылыми-теориялық білім беруді мақсат ете отырып, оның болашақта зерттелуге тиіс мәселелеріне байланысты студенттерді ғылыми ізденіске баулып, олардың шығармашылық ой-пікірін жетілдіріп отыруды өзінің міндеті деп санайды. Курстың теориялық бөлімінде морфонологияның ғылым ретінде танылуы, оның ғылымдар арасында алатын орны, басқа ғылым салаларымен байланысы, оның зерттеу әдістері жайлы мәліметтер беру. Тәжірибе сабақтары теориялық материалдарды меңгеруді қамтамасыз етеді.

3.3 Пәнді оқыту міндеттері:
Морфонология саласының міндеті - морфемалар жігіндегі дыбыстық алмасулар мен дыбысталудың түрлі нұсқалары қалай танылғандығын саралап, сараптау. Морфонология пәнiнiң мiндетi студенттерге мына мәселелер жайында теориялық және тәжiрибелiк тұрғыда бiлiм беру: морфонологияның негізгі ұғымдары жайлы мәлімет беру, оның қалыптасуы, дамуы жайлы әлі толық зерттелмегендігін айту.
Студент курс аяқталған кезде морфонологиядан талдау жұмыстарын білуі тиіс.
- Морфонология тіл білімі аспектісі тұрғысында бұрын зерттелген еңбектер мен тақырыпқа қатысы бар мәселелерге шолу жасап, оларды ой елегінен өткізу;
- Морфонология морфемалар жігіндегі дыбыстық алмасулар мен дыбысталудың түрлі нұсқалары туралы ақпараттардың жинақталуын талдау;
- Морфонологияның қазіргі қазақ тіл білімінде алатын орны, оның басқа ғылым саласымен байланысын зерделеу;
- Морфемалардың дыбыстық құрамын, оларды ажыратып, анықтау;
- Морфонологиялық талдау жасау үлгілерін анықтау.
- Морфонологияға қатысты ұғымдарды, терминдерді меңгерту;
- Дауысты дыбыс редукциясы, дауыссыз дыбыстардың түсіріліп айтылуы, апакопа, гаплология құбылыстары білдіретін сипаттарды саралау;

3.4 Оқыту нәтижелері:
Пәнді оқыту нәтижесінде студент мыналарды білуі керек:
- Морфонология саласының өзекті мәселелерін біліп шығады;
- Курстың теориялық бөлімінде морфонологияның ғылым ретінде танылуы, оның ғылымдар арасында алатын орны, басқа ғылым салаларымен байланысы, оның зерттеу әдістері жайлы алған білімдерін практикада қолдана біледі; Тәжірибелік сабақтарда морфонологиялық талдаудың негізгі әдістерін меңгереді;

3.5 Курстың пререквизиттері:
Тіл біліміне кіріспе
Қазақ тілінің норматив курсы
Қазіргі қазақ тілінің лексикасы
Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі
Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы
Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы

3.6 Курстың постреквизиті:

Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі
Қазақ тілін оқыту әдістемесі
Әлеуметтік лингвистика
Морфемика негіздері

3.7 Оқу жұмыс жоспарынан көшірме:
1 Кесте
Курс
Семестр
Кредит
ДС (сағ)
СПС (сағ)
Лаб. (сағ)
ОСӨЖ
(сағ)
СӨЖ(сағ
Барл.
(сағ)
Бақылу түрі
2
4
2
30
15
-
22,5
67,5
135
Емтихан

4 ОҚУ ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ (МОДУЛЬ)
2 Кесте
Тақырыптар атауы және олардың мазмұны
Сағат саны
1
2
Дәріс сабақтары

1 модуль. Морфонология пәні және оның нысандары.

5-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың тіркесі.

6-тақырып. Дыбыстардың алмасуы. Дауысты дыбыстардың алмасуы. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы.

7-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы. Диссимиляциялық дыбыс алмасулар. Морфема жігінде диссимиляциялық құбылыстар. Мететеза.
1
8-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы. Қыстырма дыбыстар. Дауысты дыбыстардың арасына қойылатын қыстырма дыбыстар

9-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы.
Жұрнақтар өзге сөз таптарына жалғанғанда қойылатын қыстырма дыбыстар. Сөз просодикасына байланысты пайда болған қыстырма дыбыстар.

10-тақырып. Түсіндірілуі қиын қыстырма дыбыстар. Қосарлы дауыссыздар. Селбеспелі дыбыстар

3Модуль.Морфонология құбылыстардың пайда болу жолдары.

11-тақырып. Сөз құрамының ықшамдалуы.
Дауысты дыбыстар редукциясы.

12-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың түсіріліп айтылуы. Апакопа. Гаплология

13-тақырып. Қазақ тіліндегі үнем заңы және оның тілдегі көріністері

14-тақырып. Ғалым А. Айғабылов зерттеуіндегі қазақ морфонологиясы.

15-тақырып. Ғылыми әдебиеттерге шолу.

Тәжірибелік сабақтар

1-тақырып.
Қазақ морфонологиясы туралы түсінік.
1
2-тақырып. Морфонологияның тілдің басқа салаларымен байланысы және олардан өзгешелігі.
1
3-тақырып. Қазақ морфонологиясының үш негізі. Буын. Бунақ.
1
4-тақырып. Қатар келген дауысты дыбыстар және одан туындайтын құбылыстар
1
5-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың тіркесі.
1
6-тақырып. Дыбыстардың алмасуы. Дауысты дыбыстардың алмасуы. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы.
1
7-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы. Диссимиляциялық дыбыс алмасулар. Морфема жігінде диссимиляциялық құбылыстар. Мететеза.
1
8-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы. Қыстырма дыбыстар. Дауысты дыбыстардың арасына қойылатын қыстырма дыбыстар
1
9-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы.
Жұрнақтар өзге сөз таптарына жалғанғанда қойылатын қыстырма дыбыстар. Сөз просодикасына байланысты пайда болған қыстырма дыбыстар.
1
10-тақырып. Түсіндірілуі қиын қыстырма дыбыстар. Қосарлы дауыссыздар. Селбеспелі дыбыстар
1
11-тақырып. Сөз құрамының ықшамдалуы.
Дауысты дыбыстар редукциясы.
1
12-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың түсіріліп айтылуы. Апакопа. Гаплология

13-тақырып. Қазақ тіліндегі үнем заңы және оның тілдегі көріністері
1
14-тақырып. Ғалым А. Айғабылов зерттеуіндегі қазақ морфонологиясы.
1
15- тақырып .
Ғылыми әдебиеттерге шолу.

5 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
5.1 Морфонолигияның морфологиядан өзгешелігі.
5.2 Сіңісу, жылысу, ығысу құбылыстары
5.3 Дегеминация құбылысы
5.4 Морфонологиялық бірліктер.
5.5 Морфонологиялық ықшамдалу құбылыстары
5.6 Ұқсату үрдісі.
5.7 Керігу (диссимиляция) құбылысы.
5.8 Тіл арты дыбыстарының тіл алдына жылжу үрдісі.
5.9 Дәнекер тұлғасындар.
5.10 Үнем принципі.

6 ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТАСЫ
3-Кесте
Тақырып
Көрнекі құралдар, ОТҚ, плакаттар, стендтер
Өз бетімен Өз бетімен дайындалу сұрақтары
Бақылау Бақылаутүрі
Дәрістік сабақтар
Тәжірибелік сабақтар

1
2
4
5
6
1-тақырып.
Қазақ морфонологиясы туралы түсінік.
1-тақырып.
Қазақ морфонологиясы туралы түсінік.
Дәріс тезисі, сызба нұсқа, слайдтар
Ғылыми еңбектерге шолу жасау
Конспектжасау
2-тақырып. Морфонологияның тілдің басқа салаларымен байланысы және олардан өзгешелігі.
2-тақырып. Морфонологияның тілдің басқа салаларымен байланысы және олардан өзгешелігі.
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
Морфонологиялық талдау жасау.
Конспектжасау
3-тақырып. Қазақ морфонологиясының үш негізі. Буын. Бунақ.
3-тақырып. Қазақ морфонологиясының үш негізі. Буын. Бунақ.
Дәріс тезисі, плакаттар.
Қазақ ғалымдары
ның морфонологияға қатысты ой тұжырым
дарына талдау
жүргізу.
Реферат жазу.
4-тақырып. Қатар келген дауысты дыбыстар және одан туындайтын құбылыстар
4-тақырып. Қатар келген дауысты дыбыстар және одан туындайтын құбылыстар
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
Морфонология мәселелеріне қатысты ой қорыту.

Конспект жасау
5-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың тіркесі.
5-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың тіркесі.
Дәріс тезисі, слайд
Морфонология
ның басқа ғылымдармен байланысын дәлелдеу.

Конспект жасау
6-тақырып. Дыбыстардың алмасыу. Дауысты дыбыстардың алмасуы. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы.
6-тақырып. Дыбыстардың алмасыу. Дауысты дыбыстардың алмасуы. Еріндік-езулік дауыстылардың алмасуы.
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде,
плакаттар

Морфонология ғылыми бағытының алғашқы нышандары-
на сараптама жасау.
Конспект жасау.
7-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы. Диссимиляциялық дыбыс алмасулар. Морфема жігінде диссимиляциялық құбылыстар. Мететеза.
7-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың алмасуы. Диссимиляциялық дыбыс алмасулар. Морфема жігінде диссимиляциялық құбылыстар. Мететеза.
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде

Морфонологияның жеке тармақтары-
на талдау жұмыстарын жүргізу.
Термин-
дермен жұмыс жүргізу.
8-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы. Қыстырма дыбыстар. Дауысты дыбыстардың арасына қойылатын қыстырма дыбыстар
8-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы. Қыстырма дыбыстар. Дауысты дыбыстардың арасына қойылатын қыстырма дыбыстар
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
плакаттар
Ғылыми әдебиеттерге конспект жасау.
Концепті-лік талдау жасау.
9-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы.
Жұрнақтар өзге сөз таптарына жалғанғанда қойылатын қыстырма дыбыстар. Сөз просодикасына байланысты пайда болған қыстырма дыбыстар.
9-тақырып. Сөз құрамының ұлғаюы.
Жұрнақтар өзге сөз таптарына жалғанғанда қойылатын қыстырма дыбыстар. Сөз просодикасына байланысты пайда болған қыстырма дыбыстар.
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
плакаттар
Ғылыми әдебиеттерге конспект жасау.
Концепті-лік талдау жасау.
10-тақырып. Түсіндірілуі қиын қыстырма дыбыстар. Қосарлы дауыссыздар. Селбеспелі дыбыстар
10-тақырып. Түсіндірілуі қиын қыстырма дыбыстар. Қосарлы дауыссыздар. Селбеспелі дыбыстар
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
плакаттар
Ғылыми әдебиеттерге конспект жасау.
Конспект жасау.
11-тақырып. Сөз құрамының ықшамдалуы.
Дауысты дыбыстар редукциясы.
11-тақырып. Сөз құрамының ықшамдалуы.
Дауысты дыбыстар редукциясы.
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
Плакаттар
Ғылыми әдебиеттерге конспект жасау.
Конспект жасау.
12-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың түсіріліп айтылуы. Апакопа. Гаплология
12-тақырып. Дауыссыз дыбыстардың түсіріліп айтылуы. Апакопа. Гаплология
Дәріс тезисі кесте слайд түрінде

Конспект жасау.
Ауызша
13-тақырып. Қазақ тіліндегі үнем заңы және оның тілдегі көріністері
13-тақырып. Қазақ тіліндегі үнем заңы және оның тілдегі көріністері
Дәріс тезисі, кесте слайд түрінде
Плакаттар
Ғылыми әдебиеттерге конспект жасау.
Ауызша
14-тақырып. Ғалым А. Айғабылов зерттеуіндегі қазақ морфонологиясы.
14-тақырып. Ғалым А. Айғабылов зерттеуіндегі қазақ морфонологиясы.
Дәріс тезисі таблица слайд түрінде
Қазақ тіл біліміндегі морфонологиялық терминдерге сипаттама беру.
Көркем шығармалардан мысалдар теру
15-тақырып. Ғылыми әдебиеттерге шолу.
15-тақырып. Ғылыми әдебиеттерге шолу.
Дәріс тезисі таблица слайд түрінде
Морфонологиялық талдау
жасау.
Жазбаша

7 ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ
4-Кесте
Оқулықтардың, оқу құралдарының атауы
Саны
Студенттердің саны
Қамтамасыз ету пайызы
1
2
3
4
1. Байтұрсынов А.
Тіл тағылымы,-А,1992.
6
13
50%
2. Жұбанов А.Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер,-А,1966.
6
13
50%
3. А. Айғабылов. Қазақ тілінің морфонологиясы. А, 1995.

1
13
20%
4. Н. Оралбаева, А. Қалыбаева <<Қазіргі қазақ тілінің морфемалар жүйесі>> А., 1986 ж.

3
13
30%
5. Қазіргі қазақ тілінің грамматикасы І-бөлім. :, 1967ж.

2
13
30%
6. Қазақ тілі Энциклопедия. Алматы. 1998 ж.

4
13
40%

* ӘДЕБИЕТТЕР
Негізгі әдебиеттер

o Байтұрсынов А. Тіл тағылымы,-А,1992.
o Жұбанов А.Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер,-А,1966.
o А. Айғабылов. Қазақ тілінің морфонологиясы. А, 1995.
o Н. Оралбаева, А. Қалыбаева <<Қазіргі қазақ тілінің морфемалар жүйесі>> А., 1986 ж.
o Қазіргі қазақ тілінің грамматикасы І-бөлім. :, 1967ж.

Қосымша әдебиеттер
8.2.1 Қазақ тілі Энциклопедия. Алматы. 1998 ж.
8.2.2 С. Хасанова <<Қазіргі қазақ тілінен жаттығу жұмысы>> А., Ана тілі 1991 ж.
8.3.3 Қазіргі қазақ тілінен лабораториялық жұмыс. А. 1999.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz