Файл қосу
Бұқарамен байланыс және жарнама
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты
ПОӘК
УМКД 042-16-11.1.110/03-2013
ПОӘК
<<Коммуникация қаупі>> пәнінен оқу-әдістемелік материалдар
№ 1 басылым
10.01.2013
ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
<<Коммуникация қаупі>>
6М073500 - <<Тағам қауіпсіздігі>> магистранттарға арналған
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
Мазмұны
Дәрістер
3
.
ДӘРІС № 1
Коммуникациялық саясат
Тиімді коммуникация, қазіргі менеджменттің ажырамас бөлігі.
Ақпарат -- бұл ақпараттық процесс барысында түзілетін қозғалыстағы
Ақпараттың ең аңғарымпаз қасиеті - өзгерістер әкелу қабілеттілігі.
Коммуникация - екі жақтын бірін-бірі түсінуіне әкелетін ақпараттық
Коммуникативтік компетенция - басқа адамдармен екі жақты қарым-қатынас
жұптың бірін-бірі түсіну;
кез-келген жағдайды немесе затты ең жақсы ұғыну ;
ой бөлісу немесе пікір алмасу (жағдайды түсіну арқылы
Коммуникациялық процесс - адамдар арасында, мақсаты бір-бірін түсіну
Комуникацияның басты функциялары:
ақпараттық - шынайы немесе жалған мәліметтерді жіберу;
интерактивтік (әсер ету) - адамдардың бірге іс жүргізуін
персептивті функция - бірінің әңгімесін ұғыну арқылы түсінушілік
экпрессивті - эмоционалды уайымдау мінез-құлқының өзгеруі.
Басқару ісіндегі ақпарат және коммуникация түсінігі
1.1 Ақпарат ұғымы және ақпарат көздері
Ақпаратты шындығында да ғылыми ұғым ретінде қарастыруға болады.
<<Ақпарат>> (латынның <> - түсіндіру, баяндау), басында
Ақпараттың ең аңғарымпаз қасиеті - өзгерістер әкелу қабілеттілігі.
Ақпарат шешім қабылдауда маңызы өте зор. Ақпарат өндіріс
Сонымен ақпарат -- бұл ақпараттық процесс барысында түзілетін
Маңызды ақпарат көздері:
ұйым ішіндегі көздер:
жасақталған қызметкерлер тобы,
жасақталған қызметтер тобының қызметі,
мерзімді есеп-қисап,
мүмкін болатын ақпараттық байланыс,
жариялы көздер:
үкімет агенттіктерінің есеп-қисаптары,
сауда ұйымдарының есеп-қисаптары,
ғылым басылымдары,
сауда журналдары,
анықтамалар мен тізімдер,
жалпы басылымдар,
басқа компаниялар:
жеткізушілер немесе жабдықтаушылар,
жарнамалық агенттіктері және бұқаралық ақпарат құралдары,
тапсырыс берушілер (дилер мен көтерме саудагерлерін қоса алғанда),
бәсекелестер,
ақпараттық өнеркәсіп:
маркетинг айналасында зерттеулер жасайтын фирмалар,
басқа да мамандандырылған агенттіктер, мысалы, газет мақалаларын тексеру
1.2 Коммуникация түсінігі және оның мақсаты
Коммуникация - бір адамнан екінші адамға ақпаратты, бір
Сөздер ауызша және жазбаша болуы мүмкін. Коммуникацияда кем дегенде екі адам қатысады. Бір адам өз-өзімен сөйлесе алмайды.
1-сурет. Комуникация орнату тәсілдері
Дегенмен жіберушіде деген қажеттілік менеджер үшін онша маңызды емес.
2-сурет. Коммуникациялық процесс орнату.
1-қадам. Жіберушінің қабылдаушыға жіберетін ойдың пайда болуы.
2-қадам. Екінші қадамда ойды құпия ретінде жибереді.
3-қадам. Мәлімет үлгісін анықтағаннан кейін, оны жіберу.
4-қадам. Мәліметті жіберу арқылы адресаттың оны алу мүмкіндігі.
5-қадам. Мәліметті декодтау. Жіберуші қабылдаушының мәліметті дұрыс түсінуі.
Жіберушінің ойы мен қабылдаушының хатты оқығаннан кейінгі ойы.
6-қадам. Қабылдаушы мәліметті қабылдап, оның мағынасын ашқаннан кейін
келісуі не келіспеуге әсер етуші факторлар келесідей сипатқа.
7-қадам. Қабылдаушының ақпаратты пайдалануы. Қабылдаушы ақпаратты әр-қалай сезінуі.
8-қадам. Қабылдаушы жіберушіге жауап бергені.
Тек кері байланыс арқылы ғана толық коммуникация орнайды.
1.3 Басқару ісіндегі коммуникация және командалық коммуникациялар
Басқарушы 50-ден 90%-ға жуық уақытын коммуникацияға жұмсайды.
Коммуникацияның басқару ісіндегі потенциалды проблеммалары:
Егер де екі адам белгілі бір жайт бойынша
Екінші ықтимал проблема - когнитивті (танымды) диссонанс
Жеке бас тосқауылы. Ол адам сезімінен және әңгімелесушіні физикалық тосқауылдар комуникативті бөгет бола отырып, комуникациялардың материалды командалық коммуникациялар оңай мәселені шешуде жоғары сапаға қолдауы
Бұдан 4 коммуникативті ролді атап көрсетуге болады:
<<күзетші>> - бір коммуникациялық торда басқа адамға ақпарат
<<пікір лидері>> - кейбір басқа адамдардың мақсаты мен
<<байланыстырушы>> - кммуникациялық торда топтар арасындағы байланыстырушы буын;
<<шекарашы>> - ұйымдастыру ортасымен үлкен байланыстыру дәрежесі бар
Нашар коммуникация себептері:
а) стереотиптер - жеке тұлға немесе мән-жайға байланысты
ә) <<алдын-ала түсінік>> - бәрінен бас тартуға бейімділік,
б) адамдар арасындағы нашар қарым-қатынас, себебі, егер адамның
в) әңгімелестің назары мен қызығушылығының жоқтығы. Қызығушылықтың пайда
г) фактілерге деген менсінбеушілік, яғни фактілер жеткіліксіз болып
д) ой-пікір қалыптасуындағы қателіктер: сөздерді таңдау дұрыс еместігі,
е) қарым-қатынас тактикасы мен стратегиясын дұрыс таңдамау. Қарым-қатынас
1) ашық-жабық қарым-қатынас;
2) монологикалық-диологикалық;
3) ролді(әлеуметтік роліне байланысты) - тұлғалық(слыстырмалы қарым-қатынас)
Ашық қарым-қатынас - өз толық оп-пікірінді айта білу
заттық хабардардар етуде(компетенция) біршама айырмашылық болса және <<төмен
дау-жанжал кезінде өз сезімінді, жоспарынды қарсыласқа ашу мәнсіз;
1.4 Адамдар арасындағы коммуникация және олардың түрлері
Коммуникацияның келесідей түрлері бар:
Ресми (басқару деңгейі мен функционалды бөлімшелердің өзара байланысымен
Бейресми коммуникациялар (тікелей, тарату арнасы, хабар);
Вертикалды (деңгейаралық) коммуникация - төменнен жоғары, жоғарыдан төмен;
Горизонталды коммуникациялар - істі үйлестіру үшін әр салада тұлға-аралық коммуникациялар - кез-келген айтылған коммуникация түрлері бойынша горизонталды ақпарат алмасуында бұрмалау аз мөлшерде болады, себебі ұйымдастырушылық құрылым, әдетте әр бөлімше индивидтер арасындағы горизонталды файоль және де менеджменттің басқа да теоретиктері.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Дейян А. Менеджмент.
2. Кохно П.А., В.А. Микрюков. <<Менеджмент>>. - М.:
3. Котлер Ф.. <<Управление маркетингом>>, С.Петербург: Коруна,
4. Макконнелл К. , С. Брю. <<Экономикс>>.
5. Хойер В. <<Организация и управление менеджментом>>. -
6. Поппель Г., Голдстайн Б. Информационная технология -
7. Фатхутдинов Р.А. Разработка управленческого решения: Учебник для
8. Баззел Р. Д., Кокс Д. Ф., Браун
9. http://www.egemen.kz
10. http://portal.telecom.kz
ДӘРІС № 2
Қаржы тәуекелін басқару теориясы
Нарықтық экономика жағдайында тәуекел - бұл кәсіпкерліктің маңызды
Тәуекелсіз кәсіпкерлік болмайды. Ең көп табысты жоғары тәуекелді
Өз нарықтық қызметте қате жіберуден қорықпау өте маңызды,
Нарықтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып
Тәуекел мөлшеріне және дәрежесіне стратегия және қаржылық менеджмент
Бұл курстық жұмыстың негізгі мақсаты - қаржылық тәуекелдің
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде қаржы
Екінші бөлімінде нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын мысалы ретінде
Үшінші бөлімінде қаржылық тәуекелді басқару жүйесі жетілдіру туралы
1.Қаржы тәуекелін басқару теориясы
1.1.Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
Тәуекел табиғаттың түрлі құбылыстары және қоғамның қызмет түрлерінің
Экономикалық категория ретінде тәуекел өзімен бірге болуы мүмкін
Тәуекелді басқаруға болады, яғни тәуекелдік жағдай туындауын белгілі.
Көбінесе тәуекелді басқаруды ұйымдастыру тиімділігі тәуекелдің сыныптамасына тәуелді. Мүмкін болатын нәтижеге (тәуекелдік жағдайдың нәтижесіне) байланысты тәуекелдер.Таза тәуекелдер жағымсыз немесе нольдік нәтиже алуға мүмкіндік
Спекулятивтік тәуекелдер жағымды да, жағымсыз да нәтиже алады. Курстық жұмыс тақырыбы қаржы тәуекелімен байланысты болғандықтан қаржы
тәуекелі кәсіпорын қаржылық институттармен (банктер, қаржылық, инвестициялық. Қаржы тәуекелінің туындау себептері - инфляциялық факторлар.
Қаржы тәуекелдері екі түрге бөлінеді:
1) ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдер;
2) капитал салымдарымен байланысты тәуекелдер (инвестициялық тәуекелдер).
Инфляция ақшаның құнсыздануы болып табылады, бағалар өседі. Дефляция
Инфляциялық тәуекел - инфляция өсімі
Дефляциялық тәуекел - дефляция өсімі кезінде бағалар деңгейі
Валюталық тәуекелдер сыртқы экономикалық, несиелік және басқа да
Өтімділік тәуекелі - тұтынушылық құнының және сапалық бағаның
Инвестициялық тәуекелдер келесі ішкі жүйелік тәуекелдерді қамтиды:
1) жіберіліп қойған пайда тәуекелі;
2) табыстылықтың төмендеу тәуекелі;
3) тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі.
Жіберіліп қойған пайда тәуекелі - белгілі бір шараларды
Табыстылықтың төмендеу тәуекелі портфельдік инвестициялар, салымдар және несиелер.
Портфельдік инвестициялар инвестициялық портфельдің пайда болуымен байланысты және табыстылықтың төмендеу тәуекелі келесідей тәуекел түрлерінен тұрады: пайыздық тәуекелдерге тартылған қаражаттар бойынша төленетін пайыздық мөлшерлемелер. Пайыздың нарықтық мөлшерлемесінің өсімі бағалы қағаздардың бағамдық құнының тұрақтандырылған деңгеймен салыстырғандағы орташа нарықтық пайыздың төмендеуі кезінде тәуекелдің бұл түрі инфляция жағдайында пайыздық мөлшерлемелердің тез.
Несиелік тәуекел - қарыз алушының негізгі қарызы.
Сонымен қатар несиелік тәуекел тікелей қаржылық жоғалтулар түрлілігі
Тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелі келесі түрлерін қамтиды: биржалық
Биржалық тәуекелдер өзімен бірге биржалық мәмілелерден жоғалту қаупін
Селективтік тәуекелдер (латын тілінен selectio - таңдау, сұрыптау)
Банкроттық тәуекелі өзімен бірге капитал салымының әдісі дұрыс
Қаржы тәуекелі өзімен бірге уақыт функциясын ұсынады. Берілген
Шетелдік тәжірибеде капитал салымы тәуекелін саналы анықтау әдісі
Бұл әдіс инвестициялық жобаның өткен мерзімдегі нәтижелермен байланысты
Егер түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары бір-бірінен тәуелсіз болатын
Түрлі мерзімдердегі ақша ағымдары арасында байланыс болған жағдайда
. Кәсіпорынның қызметінің тәуекелін бағалау және талдау әдістері
Кез келген қаржылық немесе шаруашылық оперциялардың тиімділігі мен
Тәуекелдің мәні мен түріне тәуелсіз кәсіпкерліктің негізгі мақсатына
Төмен табыс табу немесе шығыстарға ұшырау ықтималдылығы қаншалықты
Тәуекелдің жоғары, орташа немесе төмен деңгейлерін ажыратады. Тәуекелдің
Сонымен бірге тәуекелдің орташа күтілетін мәні мүмкін болатын
Кәсіпорынның қаржылық тәуекелін бағалаудағы дисперсия өзімен бірге тәуекелді
σ²==(x-x²)/n,
мұндағы σ² - дисперсия;
x - қаржы ресурстарының салымының әр жағдайы үшін
x - қаржылық тәуекелдің орташа болжамды мәні;
n - қаржы ресурстарының салымдарының саны(жиілік).
Дисперсия қаржылық тәуекелдің жиілігінің абсолютті тербелісін сипаттайды, ал
v=σ/x·100,
мұндағы v - вариация коэффициенті;
σ - орташа квадраттық ауытқу;
x - қаржылық тәуекелдің орташа болжамды мәні.
Вариция коэффициенті 1-ден 100%-ға дейін өзгеруі мүмкін. Вариация
Дисперсия мен вариацияны қолданған кезде тәуекелдің қаржылық нәтижені
Кәсіпорынның тәуекелдерін бағалаудың негізгі әдістері болып статистикалық әдістер қаржылық тәуекелді бағалаудың басқа да аналитикалық әдістері кеңінен
Тәуекел деңгейінің түрлі салыстырмалы сипаттамалары жасалып, рейтингтер
тәуекелді бағалаудың перспективалы әдісі модельдеу болып табылады.
Тәжірибеде тәуекелдерді бағалауда аналогиялар әдісі қолданылады. Қаржы менеджерлері, тәуекелді бағалаудың негізгі әдісі кәсіпорынның қаржылық жағдайын кешенді кәсіпорынның қаржылық жағдайын экспресс-талдау кеңінен тараған. Оның мақсаты қаржылық жағдай тұрақтылығының баланстық моделі кеңінен танымал. Бұл
Ф + З + Дс = Ис +
мұндағы Ф - негізгі құралдар немесе басқа айналымнан
З - запастар мен шығыстар;
Дс - ақшалай қаражаттар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар,
Ис - меншікті қаражаттар көздері;
Кт - орташа, ұзақ мерзімді несиелер және қарыздық
К - қысқа мерзімді несиелер;
Р - кредиторлық қарыздыр.
Қаржылық тәуекелді бағалау үшін қаржылық тәуекел ықтималдылығын сипаттауға кәсіпорынның қаржылық тәуекелін компьютерлік имитациясы перспективалы болып табылады. Қаржылық жағдайды болжамдау қаржылық тәуекел ықтималдылығын анықтауға, болашақта қаржы тәуекелніің сыртқы белгілері келсесілер: міндеттемелерді орындамау, төлемдерді кәсіпорынның тәуекелін бағалау үшін рейтингілік әдіс қолданылуы мүмкін.
Кәсіпорынның экономикалық қызметінің тәуекелін сапалы бағалау төмендегілерді қарастырады:
- тәуекел факторларын анықтау;
- тәуекел туындайтын жағдайларды талдау;
- тәуекелдердің потенциалды облысын анықтау.
Әр кәсіпорында жіберілетін тәуекелдің облысын анықтау қажет. Тәуекел
Тәуекел көлеміне (зона) салалар ерекшеліктері, халық шаруашылығының құрылымдық саланың арнайы тәуекелдерін ескеру қажет. Тәуекелдің келесі облыстары
- тәуекелсіз зона;
- минималды тәуекел облысы;
- жоғары тәуекел облысы;
- критикалық тәуекел облысы;
- жіберуге болмайтын тәуекел облысы.
1.3.Тәуекел менеджментінің мәні мен мазмұны
Тәуекел менеджменті кәсіпкерлік қызметінің сферасы сақтандыру нарығы болып тәуекел-менеджменті тәуекелді басқару және экономикалық, нақтырақ айтқанда, осы тәуекел-менеджменті басқарудың стратегиясы мен тактикасынан тұрады. Басқару стратегиясы қойылған мақсаттарға жету үшін қаражаттарды пайдалану тактика - нақты жағдайларда қойылған мақсаттарға жету үшін
Тәуекел менеджменті басқару жүйесі ретінде екі ішікіжүйеден тұрады:
Тәуекел менеджментінде басқару объектісі болып капиталдың тәуекелді салымы тәуекел менеджментінің басқару субъектісі - түрлі басқарушылық істің
субъектінің басқару объектісіне әсер еті процессі, яғни басқару тәуекел менеджментінің қызмет етуінде ақпараттық қамтамасыз ету ақпараттың бұл ақпарат белгілі бір ықтималдылық туралы сақтық жағдайдың
Кез келген шешім ақпаратқа негізделеді. Ақпараттың сапасы тәуекел менеджменті белгілі бір қызметтер атқарады. Тәуекел менеджментінің қызметтерінің екі типі бар:
басқару объектісінің қызметтері;
басқару субъектісінің қызметтері.
Тәуекел менеджментінде басқару объектісінің қызметтеріне келесілерді ұйымдастыру жатады:
- тәуекелді шешу;
тәуекелді капитал салымдарын;
тәуекел мөлшерін төмендету бойынша жұмыстарын;
тәуекелді сақтандыруды; шаруашылық процесс субъектілері арасында экономикалық байланыстар
Тәуекел менеджментінің басқару субъектінің қызметтеріне келесілер жатады:
- болжамдау;
- ұйымдастыру;
- координациялау;
- ынталандыру;
- бақылау.
Тәуекел менеджментіндегі болжамдау объектінің толықтай немесе оның бөлшектерінің болжамдау жасалған болжамдарды тәжірибеде бұлжытпай жүзеге асыру міндетті тәуекел менеджментінде ұйымдастыру белгілі бір ережелер мен процедуралардың тәуекел менеджментінде реттеу арқылы берілген параметрлерден ауытқу жағдайында тәуекел менеджментінде координациялау тәуекелді басқару жүйесінің барлық буындарының,
Координациялау басқару объектісінің, басқару субъектісінің, басқару аппаратының және тәуекел менеджментінде ынталандыру қаржы менеджерлерін, басқа мамандарды өз тәуекел менеджментіндегі бақылау тәуекел деңгейін төмендету бойынша жұмысты
Тәуекел деңгейін төмендету бойынша шаралар нәтижесін талдауды ұсынады.
1.4.Қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері
Қаржы тәуекелдері түрлі әдістер мен тәсілдер көмегімен шешіледі.
Тәуекелден қашу тәуекелмен байланысты шарадан жай ауытқумен түсіндіріледі.
Қаржы тәуекелін шешуде нақты құралдарды таңдауда инвестор келесі
меншікті капитал мүмкіндігінше ғана тәуекел етуге болады;
тәуекелдің соңын ойлау керек;
аз нәрсе үшін көппен тәуекел етуге болмайды.
Бірінші принципке сүйенуде инвестор капитал салымын жасаудан бұрын
берілген тәуекел бойынша мүмкін болатын шығыстар көлемін максималды
оларды (шығыстарды) капитал салымының көлемімен салыстыру;
олрады (шығыстарды) барлық меншікті қаржы ресурстармен салыстырып, инвесторды капитал салымы бойынша шығыстар көлемі капитал көлеміне тең,
Портфельді инвестиция кезінде, яғни екінші ретті нарықта сатуға
Кр = У / С,
мұндағы Кр - тәуекел коэффициенті;
У - максималды мүмкін болатын шығыс сомасы;
С - нақты түскен қаражатттар есебімен өзіндік қаржылық
Екінші принципке сүйену инвестор шығыстың максималды мүмкін болатын
Үшінші принциптің қызмет етуі қаржы тәуекелін әсіресе беріп
диверсификациялау;
таңдау және нәтижелер туралы қосымша ақпараттар алу;
шектеу;
сақтандыру;
жабу;
хеджирлеу және т.б.
Диверсификациялау өздерінің арасында тығыз байланысты түрлі салым объектілері кейде инвестор нәтижелер анықталмаған және шектелген ақпараттар жағдайында шектеу - шығыстар, сатулар, несиелер және тағы басқалардың сақтандыру мәні - тәуекелден қашу үшін инвестор табыстың
сақтандыру үшін құрылып жатырған ақша қорының мақсатты бағыттылық
сақтандыру процесінде сақтандыру қорын құруда қатысушылар арасында қаражаттарды кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалауда шаруашылық қаражаттардың сомасының көрсеткіші кәсіпорынның өтімділігін талдау меншікті айналым капиталы көлемінің 6,11%-ға кәсіпорын қаражаттарының тәуелсіздік (автономия) коэффициенті кәсіпорын иелерінің қаражаттардың
Меншік капиталдың ептілік (маневренность) коэффициенті меншік капиталдың қай қарыздық және меншікті капитал қатынасының көрсеткіші 9,52%-ға төмендеуі экспресс-талдау негізінде <<Қазақтелеком>> АҚ филиалының тәуекелін талдауды жалпы Тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру тәуекелділік жағдайында шешімдер қабылдау кезінде қолданылатын нақты әдістер.
Тәуекелдерді талдаудан кейін осы тәуекелдерді басқару әдістерін талдау
Тәуекелді төмендету - тәуекелді жағдайдың болу ықтималдылығын және
Тәуекелді басқару жүйесінің қызметін тиімді жүргізу кәсіпорынды басқару
Кәсіпорын деңгейінде мұндай бағдарлама жасау кәсіпорынның қызметі мен
Кәсіпорынның тәуекелді басқару бөлімшесі бірнеше топтардан тұруы қажет.
Кәсіпорынның басқармасы тәуекелді басқару мәселелерін шешуде басты орын
Тәуекелді басқару бойынша шараларды тікелей өткізу кәсіпорынның негізгі
Сондықтан тәуекелді басқару бойнша соңғы шешімдерді кәсіпорынның басқару
Қаржылық тәуекелмен байланысты мүмкін жоғалтуларды төмендетуде қызығушылық тудыратын
- қаржылық тәуекелмен байланысты мүмкін жоғалтуларды бағалау;
- фирма белгілі бір тәуекелдерді өзінде қалтыра ма,
- негізгі мақсаты мүмкін жоғалтуларды төмендету болып табылатын
Бұл міндеттерді тәуекелді басқару бойынша мақсатты шаралардың арнайы
Тәуекелді басқару мақсаттары мен міндеттері.
Тәуекелді басқару бойынша мақсатты шаралардың кез келген арнайы
Қаржылық тәуекелмен байланысты қаржылық жоғалтуларды төмендету мәселесін шешу мұндай бағдарламаны талдауда тәуекелді басқару бойынша мақсатты шаралардың қаржылық тәуекелді басқару принциптері. Тәуекелді басқарудың мақсаттары мен менеджер тәуекелді басқару бойынша мақсатты шаралардың арнайы бағдарламасын фирманың тиімді дамуы үшін тәуекелдерді басқарудың міндетті түрде тәуекелді басқару функцияларының мәні пәндік сипатты иеленбейтіндіктен.
Қолданылған әдібиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
Балабанов И.Т. Риск-менеджмент. - М.: Финансы и статистика,
Бланк И.А. Стратегия и тактика управления финансами. -
Ван Хорн Дж.К. Основы управления финансами. - М.:
Вишняков Я. Д., Колосов А. В., Шемякин В.
Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент. - С.-Петербург:
Грабовой П. Г. . Риски в современном бизнесе.
Градов А. П. и др. Стратегия и тактика
Лапуста М.Г., Шаршукова Л.Г. Риски в предпринимательской деятельности.
Станиславчик Е. Н. Риск-менеджмент на предприятии. Теория и
Стоянова Е.С Финансовый менеджмент. Российская практика. - М.:
Чернова Г. В. Практика управления рисками на уровне
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа М:
ДӘРІС № 3
Бұқарамен байланыстың маркетингтік коммуникациялардағы қызметінің ерекшеліктері
Бұқарамен байланыстың маркетингтік коммуникациялардағы қызметінің ерекшеліктері
1.1 Бұқарамен байланыс және маркетингтік коммуникациялар кешені
1.2 Бұқарамен байланыс жүйесінде маркетинг концепциясының мүмкіндіктерін қолдану
1.3 Бұқарамен байланыс және маркетингтің өзара байланысы.
II Тарау Бұқарамен байланысты қалыптастыруда интеграцияланған маркетингтік коммуникация құралдарын пайдалану
2.1 Интеграцияланған маркетингтік коммуникация
ұғымы және мәні.
2.2 Тұтынушылармен тиімді қарым-қатынас орнатуда интеграцияланған маркетингтік коммуникациялар құралдарын
қолдану.
Бұқарамен байланыс (PR) - қоғаммен байланыс жүйесі, ұйым (фирма)
Бүгінгі күні кез-келген фирма немесе компания өздерінің еңбектерінің нәтижесіне қазіргі жағдайда экономиканың дамуы, көптеген ірі коммерциялық жобаларда қалың дипломдық жұмыстың маңыздылығы. Қазіргі кезеңде бұқарамен байланыс бизнесте нәтижеге маркетингтік жобалардың жетістікке жетуі көбінде өз уақытында қоғаммен байланысты бұқарамен байланыс мамандарының көмегінсіз көптеген тұтынушылар институтымен, серіктестермен, мемлекеттік бұқарамен байланыс жұмысы өз уақытында және жылдам жүргізілсе стратегиялық бұқарамен байланыстың басты мақсаты - тарихи түрде қалыптасқан кәсіпкерліктің бұқарамен байланыс басқару жүйесінің бір бөлігі болып табылумен қатар,
ПР- коммуникациялар маркетингтік коммуникациялардың құрамдас бөлігі болып отыр. Қоғаммен Маркетингтік коммуникациялар нарықтық іс-әрекеттің барлық сферасының негізгі элементі Маркетингтік коммуникациялар серіктестермен қатынастың, тауар, ақпарат, технология, білім және
Маркетингтің коммуникациялық моделінің құрылуы келесі прицип бойынша жүзеге асырылады: Серіктестердің гармониялық атмосферасын, екі жақты тиімділігін, түсінушілігін, жауаптылығын құру
Шешім қабылдау үшін кез-келген ұйымда ақпараттар банкін қалыптастыру қажет Маркетингтік концепцияға байланысты жұмысшылардың мотивациясы және орындаушылардың персоналды нәтижесі
Еңбек коллективінде психологиялық микроклиматтың деңгейін ескеру қажет.
Маркетингтік коммуникациялардың даму концепциясы экономикалық және өнегелік критерилері арқылы өнімнің сатылу көлемін өсіру және пайда табу үшін тұтынушылардың әртүрлі бағыттағы ұйымдар, шағын бөлшек саудагерлерден бастап, ірі тауар перспективті тұтынушыларына өз тауар, қызметі, сату шарттары туралы ақпараттұтынушыларды нақты осы тауар немесе маркаға талғам беруін, белгілі бұл мақсат жарнаманың, сатушылардың, дүкен аттарына, витринаны көркемдеудің, қораптамалаудың, Маркетингті оқытушылар <<Тиімді сатуды басқару>> деген терминді, ал Маркетинг кешені шешім қабылдаудың келесі төрт элементімен тығыз байланысты: өнім өндіру туралы шешім баға туралы шешім тарату каналдары туралы шешім тиімді сату туралы шешім, ал маркетинг және ПР маманы нарықты оятып іске қосудың,
Дипломдық жұмыстың мақсаты маркетингтік коммуникациялар кешені мен бұқарамен байланыстың бұл салалардың қазірігі кездегі біздің елде қалыптасқан.
І. Бұқарамен байланыстың маркетингтік коммуникациялардағы қызметінің ерекшеліктері
1.1 Бұқарамен байланыс және маркетингтік коммуникациялар кешені
Бұқарамен байланыстың маркетингпен ассоциациялануы бекер емес. Маркетинг дегеніміз алмасу - маркетингтің негізгі идеясы. Алмасу процесі жүзеге асу екі немесе одан да көп жақтардың болуы, бір-бірімен құнды
әрбір жақтардың құнды ақпараттарды келесі жаққа беруге деген
жақтардың коммуникациялық тәсілі (ақпараттармен алмасу)
Алмасу процесіне тұтынушылар өз ресурстарын (ақша, уақыт және іс-
Алмасу процесін маркетинг тұтынушылардың қажеттілігі мен ниетін зерттеуден кейін қажеттілікті орындайтын өнім немесе қызмет жасап шығару
өнімді нақты бағамен беру және ұсыныс жасау ол өнімді белгілі-бір жерде тұтынушының қол жеткізуін қамтамасыз ету қызығушылық және көз жеткізуді туғызу үшін жылжыту және коммуникация келесі көрсетілетін төрт <> (пи) - product (өнім), price кейбір маркетологтар маркетинг кешенін бес және одан да көп (физикалық куәландыру), process (процесс, технологиялар, операциялар) жатқызады. Тиімді сату - маркетингтік кешеннің негізгі құраушысы, өнімнің нәтижелігін алмасу процесінде тиімді сату өте үлкен рөл алады:
тұтынушыларды ұйымның өнімдері мен қызметтері туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді тұтынушылардың ниеті мен қажеттілігін толық қамсыздандыратынына сендіреді Қазіргі кезде тиімді сату терминіне синоним ретінде <<Маркетингтік коммуникация>> Тиімді сату кешені: маркетингтік коммуникациялар ұйымның немесе индивидтің маркетингтік мақсатқа қол жеткізуі үшін маркетингтік шынында да маркетингтік ақпарат тарату әдістері өте кең көлемде маркетингтік коммуникацияның төрт негізгі әдісінен (жарнама, жеке сатулар, тиімді сату процесінде ПР- дың мәнін анықтау үшін әрбір
Енді осылардың әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктеріне,мәніне жеке-жеке тоқталып өтейік
Бұқарамен байланыс (ПР)
ПР - ортаның ұйымға деген жағымды мінез-құлқын туғызу, ұйымдық
ПР - жеке емес коммуникация, мұнда ұйым, өнім, қызмет,
ПР-дың негізгі бағыты тұтынушыларға өнімді жылжытумен емес, қоғамның мақсатты жылжыту. Тұтынушылар ПР-дың керекті және жаңғыз аудиториясы емес. Қоғамда ақпараттық алмасудың дамуы маркетологтар мен тәжірибедегімаркетологтардың маркетингтік коммуникацияларды
1 . Алешина И.В. Паблик Рилейшнз для менеджеров. Учебник.
Маркетингтің мақсатты аудиторияларына ықпал ету топтары, көз-қарас лидерлері, тиімді сату процесінде ПР- дың мәнін анықтау үшін әрбір
Енді осылардың әрқайсысының артықшылықтары мен кемшіліктеріне,мәніне жеке-жеке тоқталып өтейік жарнама - ақылы түрдегі жеке емес тауармен таныстыру. Тауар, жарнаманың артықшылығы компания жарнамалық кеңістікке ақы төлегендіктен, ол әрқашан хабардың мазмұнын жарнама коммуникациялардың шығынды және тиімді әдісі болып табылады. Соған жарнама тауар мен қызметтің имиджін жасаушы болып та құрылуы жарнама маркалық актив (brand equiby) туғыза алады. Маркалық жарнаманың кемшілігі жарнамада өндіру және орналастыру шығындары жоғары болуы мүмкін. Теледидарлық тікелей кері байланыстың болмауы. Бұл жарнама берушінің бағасын қиындата жарнамаға толық сенімділіктің болмауы. Тұтынушылар жарнаманы адамдарды қандай да жеке сатулар (паблисити) жеке сатулар (паблисити) дегеніміз өнімді өткізуге бағытталған ауызша жеке сатулардың артықшылығы сатушы мен сатып алушының арасындағы контактінің болуы (ол жарнамада таныстырудың тиімділігіне сатушы сол арада баға бере алады. Егер арнаулы нарыққа және тұтынушының түрлеріне бағдарлана алу мүмкіндігі. Жеке сатулардың кемшіліктері Контактінің қымбатқа түсуі. Келесідей шығындар болуы мүмкін: сатушыны оқыту, аудиторияны қамтудың шектеулілігі. Жеке сатулардың қымбаттығы үлкен көлемді аудиторияны
Көптеген адамдар хабарламаны нақты және бірдей жеткізе алмайды.
Тиімді сату - сатушыларға, таратушыларға немесе соңғы тұтынушыларға қосымша ынта.Тиімді сату (sales promotion) - жылжытудың (promotion) құрамдас бөлігі.Тиімді сатудың артықшылықтары компанияның өнімін тиімді сатуда делдалдар мен сатушылардың тұтынушының тез арада сауда жасауын ынталандырады, мысалы: купондар, бағасын бағасына сезімтал тұтынушылар үшін сатуды қамтамасыз етеді, оларға купон сатуды жылжытудың кемшіліктері
Нәтиженің көп уақытқа созылмауы ынталандырудың өте көп түрлері тұтынушылардың қабылдауын толығымен жаулап алады. Біздің көріп отырғанымыз бойынша маркетингтік коммуникациялардың әрбір негізгі әдістерінің бұқарамен мен маркетингтің өзара байланысы.
Бұл тарауда біз РR мен маркентинг арасындағы байланыстың шекараларын
Мәселен Котлер бұл екі аталған қызмет түрлерін бір -
Қазіргі кезде тиімді сату терминіне синоним ретінде <<Маркетингтік коммуникация>> Ұйымның немесе индивидтің маркетингтік мақсатқа қол жеткізуі үшін маркетингтік шынында да маркетингтік ақпарат тарату әдістері өте кең көлемде маркетингтік коммуникацияның төрт негізгі әдісінен (жарнама, жеке сатулар, тиімді да, коммуникацияның барлық әдістері маркетингтік ақпараттарды құрайды. Мысалы, жарнамалық тиімді сату процесінде ПР- дың мәнін анықтау үшін әрбір
ПР - ортаның ұйымға деген жағымды мінез-құлқын туғызу, ұйымдық
ПР - жеке емес коммуникация, мұнда ұйым, өнім, қызмет,
ПР-дың негізгі бағыты тұтынушыларға өнімді жылжытумен емес, қоғамның мақсатты жылжыту. Тұтынушылар ПР-дың керекті және жаңғыз аудиториясы емес.
1.Алешина И.В. Паблик Рилейшнз для менеджеров.-М.,2002, С.68
Қоғамда ақпараттық алмасудың дамуы маркетологтар мен тәжірибедегімаркетологтардың маркетингтік коммуникацияларды
Маркетингтің мақсатты аудиторияларына ықпал ету топтары, көз-қарас лидерлері,
ПР - жылжытудың бір әдісі ғана болып табылады.
ПР әдістеріне ньюз-релиздер, БАҚ-тың әртүрлі жанрларында берілетін оқиғалар мен
ПР-дың артықшылықтары
Бұқараның сенімі. Егер ақпарат обьективті қайнар көзден келсе (БАҚ,
ПР әдістерінің бағасы төменірек. Компания масс-медиядағы уақыт пен орынға
ПР - дың кемшіліктері
Хабарламаларды компания бақылап отыра алмайды. Ұйым пресс-релиз жазып немесе дәстүрлі түрде ПР маркетингте және жылжыту процесінде қолдаушылық рөл. Әлеуметтік - этникалық маркетингтің кіруі ұйым және қоғамның коммуникациялық масштабының ұлғайуына
Бүгінгі күні ПР немесе қоғаммен байланыс бизнестің бір саласы
Бизнеспен айналысатын кез-келген фирма қоғамдық топтармен, сонымен қатар банктер. Осындай жан-жақты топтармен байланысу негізінде маркетингтік бөлімнің жаңа мазмұны ПР-ды маркетингтік бөлімде ұйымдастырудың негізгі бағыттары: Фирманың мақсатты аудиторияларымен қатынастарды нығайту
Ұйымның қоғамдық имиджін құру пайда болған қауіп-қатерлердің алдын алу
Жарнама, көрмелер, видео және кино клиптер түсіру фирманың өсіп өркендеуіне қоғамдық пікір тікелей әсер етеді, соның
ПР-дың негізгі әдістерін қолдана отырып мақсатты аудиторияның сатып алу
Эмоциялар
Іс әрекет
Сатып алу
Тауарды немесе қызметті өткізгенсоң ең жауапты момент туады. Ол
Мәскеулік фирма <<Имиджленд Паблик рилейшнз>> фирмасының басшысы және вице-президенті әңгімелесуші адамды өзіңе қарата алу, қажетті ақпаратты түсінікті жеткізу логикалы түрде және кең масштабта ойлау қабілеті, құбылыстарды жан-жақты әртүрлі маман иелерін, әртүрлі танымды, мінезді, көзқарасты және темпераментті өзінің білімін толтыруға және мамандық әдетін жетілдіруге ұмтылу журналисттік әдеттің болуы және ПР маманы журналисттің орнына да коммуникабельділік және тиімді түрде банкирлермен, журналисттермен, МГИМО-ның маманы Т.И. Глушакованың пікірінше ПР менеджердің мынандай қасиеттері ПР менеджменттің әлеуметтік-психологиялық және коммуникациялық саласы болғандықтан өз ұйымының
Қорыта келгенде кез-келген ПР маманы коммуникабельді, жан-жақты жетілген адам қазіргі кезде маркетинг нарықтың негізгі шартына айналып отыр. Мұндай
Осындай тауарларды, қызметтерді, идеяны жылжытумен маркетинг процесі шұғылданады. Осыдан маркетингті әлеуметтік-экономикалық өзгерістің негізінде ретінде қарайды. Бұл эпоха ғылыми-техникалық ең бірінші маркетинг идеясын көп уақыт қолданылатын тауарлар және қазіргі кездегі пікір бойынша маркетинг бұл өндірісті басқарудың комплексі, қазіргі маркетинг мүмкіндіктерін кеңінен қолдануымыз қажет, өйткені экономиканың жаңа
Осы факторларды есепке ала отырып маркетинг процесіне ПР мамандары
жылжуымен байланысты, оларды маркетингтің элементі ретінде қараймыз.
Жарнама тауар немесе фирманың имиджін қолдауда негізгі функцияларды атқарады, сонымен ПР тек қана фирма немесе тауар туралы жақсы
Маркетингке арналған жұмыстарда ПР туралы көрсеткіштер бар, онда
Енді осы жерде жарнама, насихат, маркетинг және ПР терминдерінің
Жарнамаға жарнама беруші ақша төлейді де өзінің жарнамалық тексті
Англияның зерттеушісі Френк Джефкинс ПР мен жарнаманың арақатынасын былай ең соңғысы егер жарнама орын және уақыттан комиссионный алатын
Енді маркетингкке келетін болсақ ПР маркетинг стратегиясының кез-келген нүктесінде Фрейзер Зейтелем ПР мен маркетингті былай ажыратады: егер маркетинг жарнама мен ПР (Зейтелем бойынша): қоғаммен жақсы қатынасты сатып Эндрю Эдсон былай айтады (американдық ПР-фирманың вице-президенті): Тағы бір айта кететін жағдай ПР мен пропаганда әртүрлі
Енді Бизнес-ақпарат орталығы, әлеуметтік және маркетингтік зерттеулер орталығы маркетинг тауарды жылжытуға арналған, ПР ұйым немесе компанияны жылжытуға маркетингте ПР мүмкіндігін қолдану процесі бірнеше өзара байланысты элементтерден тұтынушылардың сұранысын зерттеу және қанағаттандыру жолдарын іздеу. Мұндағы
Тұтынушылардың ескертулері мен тілектері
Көрмелердің нәтижесі
Сату статистикасы
Жанұяның қолдану деңгейі туралы статистика
Содан кейін ПР-маманы жаңа өндірістік бағдарламаны жасайды. Оның мақсаты
Тұтынушының алдыңғы сұранымын ескеру қажет
Жаңа қажеттіліктерге бағытталу керек
Сату көлемін ұлғайту керек
Мұндай зерттеулер кез-келген шешімді беруі мүмкін. Американдық маркетолог Ричард
2 Тұтынушыларға қызмет көрсету сапасының анализі.
Бұл технологиялық звено бойынша тұтынушыға көрсететін қызметтің сапасын зерттейді,
3 Тұтынушылардың құрамын зерттеу және олардың мотивациялық портретін
Тұтынушылардың мотивациялық портретін құрғанда <<портрет құрушы>> факторларды ескеруіміз керек.
4 Бәсекелестердің іс-әрекетін зерттеу. Мұнда бәсекелестің жарнамасын таңдау.
5 Тұтынушыларды ақпараттандырудың ең тиімді пресса органдарын анықтау.
6 Жарнамалық кампанияларды ұйымдастыру. Мұнда ПР-қызметі барлық жарнамалық.
7 Тауар, қызмет, фирма, ұйым немесе өткізуді әлемдік тәжірибеде бұл шара қысқа және де сәнді атқа тауарларды демонстрациялау
Тауар туралы ақпаратты тұтынушылармен консультация және сөйлесу кезінде тарату тұтынушыларды ынталандыру әртүрлі іс-шаралар өткізу ақысыз сыйлық купондарын тарату БАҚ арқылы тұтынушылардың көз-қарастарына әсер ету тауардың ғана емес, сонымен қатар фирманың да имиджін құруға
Коммуникациялық сферадағы қоғамдық пікірді құру мамандары жеке іс-әрекеттерді жаңадан сонымен ПР проблемаларын Россиялық қоғам <<Капитал>> газетінде талқылауға салып
- әрқашан контакт пен ақпараттандыруды жүзеге асыру
- үндеулердің барлығы шын және ақиқат түрде жасалуы қажет,
- ақпараттық массивті құрастыру барлық ережелер бойыншажүзеге асу керек
- арнаулы аудитория ескеріп жарнаманы жасауда шығармашылық жолмен
- әлемдік шаруашылық байланыстарды белсенді қолдану керек және
Маркетингтік концепцияны іске қосудың оперативті стратегиясын құрастырып, қоғаммен байланыс коммерциялық фирманың құрылымындағы қоғаммен байланыс қызметі мына міндеттерді атқарады:
Бастапқы кезеңде:
Қоғамдық пікірдің анализі
Компанияның ішін зерттеу фирмалық стильді, беделділік рейтингін, имиджін жақсартуға бағытталған іс-әрекеттер тұтынушылар және дистрибьютерлермен жұмыс істеу сатуды ынталандыру және тұтынушыларға қызмет көрсету сапасы
Дәстүрлік тауарларды дұрыс қабылдауға және жаңа тауар немесе қызмет
Акционерлер немесе саясаткерлермен жұмыс істеу
Кәсіпкерлік ұйымдармен жұмыс істеу
Қоғамдық пікірді қалыптастыру үшін министрліктер өкілдерімен және заң шығарушы меценаттарды және демеушілерді іздестіру
Іскерлік кездесулерді, пресс-конференцияларды және таныстыруларды (презентация) ұйымдастыру
2- кезеңде
Нарықта және қоғамда тұрақты орын алу, арнаулы топтармен
БАҚ, бәсекелестердің мүмкін болатын жамылуынан қорғаныс, кері коммуникацияларды қолдану
3-кезеңде
Басушы коммуникациялар
Фирманың мүмкіндіктерін көрсететін үндеулерді жасау
БАҚ пайда болған анлизі және бағасы
Ұйымға БАҚ-ның сенімділікпен қарауын қамтамасыз ететін ақпараттарды жеткізу. Ұйым репутацияны қорғау, өсекке жол бермеу, қоғамға әсер ету үшін
4 кезең
Қоғаммен байланыс қызметінің іс-әрекет шешімін бағалау: қаржылық есеппен жұмыс
Төмен пайда әкелетін бизнес-операцияларының негізгі анализі
Фирма ішінде өзара сенімділікті және сыртындағы сенімділікті орнатудағы рекомендациялар бұл сызбада коммерциялық фирмада қоғаммен байланыс қызметінің негізгі коммуникациялық бұл этаптарды ұйымдастырудың ақпараттық ағымдары негізгі маркетингтік концепцияларды жүзеге
Жаңа тауарлар алып келу арқылы нарықтың белгілі-бір бөлігін алу.
Фирма үшін ескі, дәстүрлік тауар немесе қызметті өткізудің көлемін
ПР қызметінің мүмкіндігіне байланысты нарықтық бөлікті сақтап қалу. Нарықтық Маркетингтік <<Паблик Рилейшнз>>
(қоғамдық байланыстар іс- әрекеті) [1].
Міндеті Шешу жолдары маркетингтік паблик рилейшнз (МПР) жарнаманы қолдайды. Бұл әрекетті жарнамалық жарнама туралы тұтынушылардың жағымсыз пікірлеріне шара қолдану басқа компаниялардың коммерциялық жарнамасынан дифференциациялану жарнаманы хабарламас бұрын жария ету
жарнамаға жаңалық мінездемесін беру тауардың тарихы туралы нақты айту
МПР нарықтың шекарасын ұлғайтады. Сонымен қатар жаңа және арнаулы
екінші дәрежедегі нарыққа кіріп кету әлсіз нарықты күшейту нарықтың тауар мен ұйымды тануына жету регионалдық тұтынушылардың қажетіне қарай маркетингтік бағдарламаны құру маркетингтік коммуникация туралы пікірді тексеру МПР тауар туралы ақпараттарды күшейтеді. Ақпараттың табылуы қазіргі тауарға ескі тауарларды жаңарту және қайта позициялау
тұтынушыларды моральді ескірген немесе ескі тауарлардың ерекшелігін көрсетіп қызықтыру тауарға қызығушылық туғызу МПР коммуникация әдісінің шекарасын ұлғайтады жарнамаланбаған тауарды теледидар арқылы көрсету
қоғамдық пікірдің лидеріне әсер ету танылуға ұмтылу МПР өндірісті ынталандыру әрекетін де қолдайды, марканы танытуға ұмтылады.
демеушілік мейрамдарды өткізу арқылы марканы танытуға ұмтылу
Сыртқы іс-әрекеттерді белсендендіру арқылы МПР марканың имиджін сақтайды. Кризистерден тауарға байланысты мүмкін болатын қауіптерден қашу
МПР тауарды бөлуге көмек береді. Тарату каналдарындағы жұмысшылармен байланысты тұтынушыларды дүкенге келіп тұруға шақыру
өткізуге байланысты зерттеу жұмысын өткізу
тауарды тарату үшін көтерме сауда жасаушыларды ынталандыру, олардан көмек ПР - қызметінің мақсаты әрбір маман өзін тірі организімнің
Фирмалық стиль - байланыстағы ерекшелік мінездемесінің, дәстүрлердің, фирманың нарықтық Фирмалық стильдің қалыптасуы мынандай маркетингтік принциптер арқылы жүзеге асады:
Фирмалық стиль концепциясы бойынша: құжаттарды бақылау және даярлау, плакаттар. Фирмалық стиль - біріншіден, фирманың ішкі іс-әрекеті. Тағы бір
1. Маркетинг: Учебник/ Под. ред. Н.Д. Эриашвили. 2-е издание,
Енді фирмалық стильдің құраушы компоненттерін көрейік:
Ақпараттық дизайн - таңбаларды жасау, идеалды түрде графикалық,
көркемдік, ауызша, дыбыстық және тағы да басқа фирмалық символдарды
Эмблема-көркемдік түрде болады, яғни аң, құс, өсімдік, әртүрлі гербтер,
Фирманың материалдарын тез тарату үшін құжаттарда ерекше шрифтер, белгілі
Фирманың музыкалық стилі - дыбыс, интонация, музыкалық тақырып болып
Көрсетілген осы ақпараттық дизайндар белгілер жүйесін құрады. Ол белгілер
- Архитектуралық дизайн-ғимараттың сыртқы түрін, құрылыстардың орналасуын, олардың жоспарын
- Безендендіруші дизайн-ғимараттың ішкі безендендірілуі, жұмыс істеу орындары, қабылдау
- Жұмысшылардың сыртқы бейнесі, киімі, шашы, макияжы және зергерлік
- Басқару стилі басқарушылар мен бағынушылардың мәдениеті коллективтің жетілгендігін
- Мінез-құлық стилі - қатынастың мінездемесін анықтайды. Соған қоса
- Жеке мәдениет - әрбір қызметкердің жеке мәдениеті оның
Фирмалық стильді жасау бағдарламасы маркетинг концепциясымен қатар менеджмент функцияларымен
- Ескі тұтынушыларды ұстап қалу. Әрбір компанияда тұрақты клиенттерінің
тұтынушылармен контактіге түсу үшін ең алдымен оның досьесін жазу
адамдар көбіне жеке өзіне жіберілген хаттарды сүйсіне оқиды. Оны
фирмалық қағазды дайындағанда мынандай сөздерді жазса клиенттің назарын тез аударады.
- Жаңа тұтынушыларды жинау. Бірде бір коммерциялық структура,
Клиентпен іскерлік әңгімелер кезінде немесе телефон арқылы сөйлескенде өзіңіздің жаңа тауар мен қызметтің маркетингі. Бұл мақсат ең
Тауардың өмірлік цикілін анықтағанда оның өткізу коммуникациясын ПР қызметінің фирмаға түскен рекомендациялардың мониторингін тексеру және жүзеге асыру.
- Шығындарды азайту - фирманың шығынсыз зонасын сақтау және
Бұл мақсат ең күрделілердің біріне жатады, яғни тұтынушылармен қарым-қатынасты
II тарау Бұқарамен байланысты қалыптастыруда интеграцияланған маркетингтік коммуникация
2.1 Интеграцияланған маркетингтік коммуникация ұғымы және мәні
Маркетингтік коммуникация ұғымы мақсатты аудиторияға тауар туралы ақпаратты тарату
Ең бастысы, маркетингтік үндеулердің әсерін неғұрлым күшейту үшін,
Маркетингтік коммуникациялар маркетинг-микстің басқа да үш элементімен қатар барлық маркетингтік коммуникациялардың ажырамас бөлігі болып табылатын негізгі көндіру және ақпараттандыру. Барлық маркетингтік коммуникациялар мақсатты аудиторияға қандай
Мақсаты. Барлық маркетингтік коммуникациялар қандай да бір міндеттерді шешуге қарым-қатынас орны. Компанияның нарықтағы жұмысы сәтті болуы үшін, ол маркетингтік процеске қатысушылар. Көп жағдайда мақсатты аудитория өзіне тек маркетингтік коммуникациялық үндеулер. Маркетингтік үндеулерді тарату үшін жүздеген коммуникация жарнама - тауар, қызмет немесе идеяны таратуға арналған коммуникацияның
Өткізілімді ынталандыру - маркетингтік іс-әрекеттің әр - алуан түрлері,
Бұқарамен байланыс - халықтың санансында тауар туралы жағымды көріністі
Тікелей маркетинг - тұтынушыларға оларға қажетті ақпаратты оңай алуға
Жеке сату - тауарды сату мақсатында, бір немесе бірнеше
Сауданы ынталандыруға арналған арнайы құралдар немесе сату орындары үшін
Қаптама - өзінің тікелей қызметінен басқа маркетингтік комуникациялық үндеудің арнайы сувенирлер - тауарды өндіруші компания туралы және оның
Демеушілік - компанияның коммерцияылқ емес ұйымдарға олармен ерекше қарым-қатынас. Лицензия беру - компанияның фирмалық символдарын немесе оның товарын сервистік қызмет көрсету - маркетингтік коммуникацияны қолдаудың маңызды бөлігі, жоспарланбаған үндеулер өзіне компания және оның тауарлары туралы түрлі маркетингтік коммуникация мәселелерімен айналысатын мамандар мұндай жоспарланбаған үндеулер үшін
Сауданы арттыруға ынталандырудың мұндай түрі тағы да сауда жасауға
Төменде қарастырылатын интегралданған маркетингтік коммуникация ұғымы осы құралдардың әрқайсысын интеграцияланған маркетингтік коммуникация мәнін ашатын отандық және шетелдік
1. Шерковин Ю.А. Психологические проблемы массовых информационных процессов.-М.: Мысль,
процесінің бес деңгейі атап көрсетіледі: назар, қабылдау, түсіну, тәжірибемен
Ал американдық социолог Уильбур Шраммның айтуынша коммуникация жүйесіндегі алға
Ал соңғы онжылдықта дүниежүзінде белсенді түрде интеграцияланған маркетингтік коммуникациялар
Бірақ, бұл жұмыстардың мазмұнын талдай келе, авторлардың интеграцияланған маркетингтік
1. Шарков Паблик рилейшнз. - М.: Дашков и К, 2006
Сонымен интегралды маркетингтік коммуникация - бұл маркетингтік коммуникацияның барлық
Маркетингтік коммуникацияларды интеграциялау болашақта жарнама берушілердің медиажобалауды тура жүргізу
Технологиялық жағынан, бұл креативтік агенттіктердің барлық стратегиясы, марзімдік ауытқуларды,
1. Уэллс У., Бернет Дж.,Мориарти С. Реклама: принципы и
Лаутербарн маркетингте қолданылатын коммуникациялар интеграциясын жарнама, бұқарамен байланыс, өткізілімді
Өзара қарым-қатынас және ақпаратпен алмасу процесіне қатысушы субъектілер мен
<<Коммуникация>> термині (лат communicatio - мағлұмат беру, байланыстыру, деген қазіргі кезеңде коммуникация ұғымы негізгі үш мағынада түсіндіріледі.
Бірінші мағынасында, коммуникация материалдық және рухани дүниенің кез-келген объектілерінің
1. Шарков Паблик рилейшнз. - М.: Дашков и К, 2006
Коммуникацияның негізгі мәселесі болып механизмі ақпаратты беру мен қабылдаудың екіншіден, адамдар арасында ақпарат алмасу жүретін қарым-қатынас түрі. Үшіншіден, коммуникация деп қоғам мен оның құрамдас бөліктеріне ықпал Маркетингтік коммуникациялар - тауар немесе қызметті тарату технологияларының жинтығы.
Интегралданған маркетингтік коммуникациялар - максималды тиімділікке жету үшін (коммуникация
1. Ламбен Жан-Жак. Стратегический маркетинг.- СПб: Наука, 1996. С.27-48
жеделдетуді, жарнаманы, тура маркетингті, сөздік мағлұматтарды, интернетті және бұқаралық
Нарықтық қатынасқа қатысатын кез-келген ұйымдар тұтынушылар аудиториясына нақ
1. Шарков Паблик рилейшнз. - М.: Дашков и К, 2006
Интегралданған маркетингтік коммуникациялар тек қана тұтынушылармен ғана емес, сонымен керісінше, егер, маркетингтік үндеулер біріге отырып ортақ мақсатты шешуге Маркетинговые коммуникации: интегрированный подход. СПб: Питер, акционерлеріне келесі жылы олардың пайдаларының жоғарылайтыны туралы айта отырып,
Маркетинг-микс (marketing mix) - тауарды сатып алу немесе қызметті
Бірақ, үндеулерді жоспарлау бойынша мамандардың ойынша, интегралданған маркетингтік коммуникациялардың
Маркетингтік коммуникациялардың әрбір элементі маркетингтің басты мақсатына жетуге ықпал бұл бағдарлама бір мезгілде стратегиялық тұрақтылық пен тактикалық икемділікке интеграция процесі маркетингтік функцияларды атқаратын түрлі субъектілер мен мақсатты тұтынушылармен тиімді қарым-қатынас орнатуда интеграцияланған маркетингтік коммуникация құралдарын пайдалану сөзбе сөз аударғанда маркетинг дегеніміз бұл қызмет көрсету немесе бұрынырақ кезеңде, маркетологтар бұқарамен байланысты маркетинг құрылымында аса маңызды әлеуметтік мәселелермен бірге, жарнаманың өзінің тиімділігі туралы күдік
Атап айтқанда, бұқарамен байланыс келесі жағдайларда аса маңыздылыққа ие:
1. Принципиалды жаңа өнімді енгізуде хабарламаның артуына байланысты
2. Жеке сатылым нүктелеріне тарату мәселелерінен арылу.
Тауар сұранысқа ие болу үшін, ол танымал болуы қажет.
3. Күшті бәсекелестіктің және аз бюджеттің болуы.
4. Күрделі өнімнің қасиеттерін түсіндіру, ақпараттық фон қалыптастыру және
5. Нарықта бұрыннан келе жатқан тауарға тұтынушылардың ықыласын жаңалай
6. Тауарды ерекше бір тұлғаға теңеу, онымен байланыстыру.
Бұқарамен байланыс және жарнама. Жарнама дәстүрлі түрде сауданы көтеру
ПР-жарнама келесі жағдайларда қолданылуы мүмкін:
1.Бірігу және диверсификациялау кезінде. Компаниялардың бірігу процесі кезінде, бизнестің
2. Кадрлық өзгерістер. Компания және оның қызметкерлеріне арналған корпоративтік
3. Ұйымдастырушылық ресурстар. Компанияның түрлі жобаларға инвестиция беруі
4. Қызмет түрлерін ұсыну. Қажетті жерде және қажетті уақытта
5. Даму тарихы. Бұл компанияға деген сенімділікті арттырады. Әсіресе
6. Қаржылық күш және тұрақтылық. Жарнамалық ПР - мағлұматтар
7. Компания клиенттері. Өз тұтынушылары арасында танымал жұлдыздар бар
8. Компанияның атын өзгерту. Бұқарамен байланыс көп уақытта компанияның
9. Брендті қорғау. Әлемдік нарықта тауардың жалған үлгілерін жасаудың
10. Дағдарысқа қарсы бағытталған шаралар. Аса төтенше жағдайда болып
Қорытындылай келе айтар болсақ, қазіргі кезеңде комуникацияларға интеграциялы түрде
Айта кететін жай, маркетингтік коммуникацияларды ықпалдастыра қолданудың түрлі нұсқалары
1.Құрамына тұтынушылармен жұмыс істеу жөніндегі менеджерлер, зерттеу қызметкерлері, жарнаманы
2. Өткізілім бөлімдері сауда ұйымдарымен қатар, жеке тұтынушыларға бағдар
3. Бұқарамен байланыс және сыртқы арнайы ұйымдар қызметінің күштері
4. Тура маркетингті жүзеге асырудың тәсілдері тұтынушыларға маркетингтік үндеулерді
5. Жүргізілетін маркетингтік коммуникациялар бұқарамен байланыс қызметімен, маркетинг бөлімімен
6. Тауар туралы, сауда маркасы туралы, ақпарат берумен
Осылардың барлығы, маркетингтік процеске қатысушы түрлі топтар арасындағы, фирманың
Интеграцияланған маркетингтік коммуникацияларды жүзеге асыру көп уақытта келесі үш
Ақпаратты бөлу және оны қабылдаудың тиімділігін арттыру. Интеграцияланған ұстаным түрлі компаниялардың күш жігерін ықпалдастыру. Сыртқы ұйымдарға интеграцияланған маркетингтік
1. Международная коммуникация. - Н.Новгород: изд-во <<Деком>>, 2001. С 320
Сондықтан соңғы кездерде, американдық компаниялар бас подрядчиктер тәсілін қолдануда. Бұл тәсіл қазіргі кезде кеңінен танымал <> Учеб. пособие.-М.: Има пресс, 1994
Блэк С. Паблик рилейшнз. Пер. с англ. М.: Сирин,
Блэк С. Паблик рилейшнз. Что это такое?. Пер. с
Богданов Е. Н., Зазыкин В. Г. Психологические основы
Борисов В.К., Петрунин Ю.Ю. Этика бизнеса. М.: Изд. Дело,
Бочаров М.П., Чумиков А.Н. Связи с общественностью: теория и
Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М.: Консалтинговая
Ван С., Крукеберг Д., Ньюсом Д., Терк Д. Все
Варакута С. А., Егоров Ю.Н. Связи с общественностью. М.,
Галумов Э.А. Основы PR. - М: Летопись ХХІ, 2004
Демин Ю. М. Бизнес PR. М., 2003
Джэфкинс Ф., Ядин Д.. Паблик рилейшнз. - М.: Юнити
Доти Д. Паблисити и паблик рилейшнз. М.: Филинъ, 1996
Игнатьев Д. и др. Настольная энциклопедия паблик рилейшнз. М.:
Китчен Ф. Паблик рилейшнз: принципы и практика. М.: Юнити
Королько В.Г. Основы паблик рилейшнз. - М.: Рефл - бук,
Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. М.,
Паблик рилейшнз. Связи с общественностью в сфере бизнеса>> М.:
Пашенцев Е.Н. Паблик рилейшнз от бизнеса до политики. М:
Фин-пресс, 2000
Почепцов Г.Г. Теория и практика коммуникаций. М., 1998
Почепцов Г. Г. Коммуникативные технологии двадцатого века. М., 2000
Почепцов Г.Г. Имиджеология.М., 2002
ПР сегодня: новые подходы, исследования, международная практика. Пер. с
Федотова Л.Н. Паблик рилейшнз и общественное мнение. СПб: Питер,
Хэйвуд Р. Все о Public relations. Как добиться успеха
Шышкина М.А. Паблик рилейшнз в сиситеме социального управления. СПб.:
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша ( 1.1 )
Паблик Рилейншз- ортаның ұйымға деген жағымды мінез-
ортада коммуникацияларды
қолдану.
Жарнама - белгілі демеуші ақылы
Маркетингтік коммуникациялар (тиімді сату)
жылжыту.
Жеке сатулар- перспективті тұтынушылармен ауызша
Тиімді сату- қосымша ынталандыру көрсету (сыйлықтар
1. Синяева И.М. Паблик Рилейшнз в коммерческой деятельности:
1. <<Адвертайзинг>>, № 2 (18), февраль, 2003 год
1. Семыкина Ю. Добро пожаловать в гостиницу... // <<Континент>>
1. Программа развития туризма г. Алматы на 2004-2010
1.Лесник А. Л., Чернышев А. В. Практика маркетинг в
ДӘРІС № 4
Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері
Нарықтық қатынастар дами келе, күтілетін нәтижені алудағы айқынсыздық пен сенімсіздік пайда болады, сәйкесінше тәуекел туады. Кәсіпорынның қызметінде әртүлі тәуекелдерді төмендету немесе олардың алдын - алудың құрамдарын және сәйкес бағалау әдістерін қалыптастырудың қажеттілігі пайда болады. Сондықтан менеджер сыртқы ортаның анықсыздығымен жалпыланған тәуекелдерден сақ болу әдістерін тауып, ұсынуы міндетті болады.
Тәуекел - қоршаған ортаның табиғи жағдайларынан (сел, жер сілкінісі, су тасқыны және т.б.) және адам қоғамның әртүрлі қызметінен мүмкін болатын шығындалуы қауіпсіздігі. Тәуекел - бұл тарихи және экономикалық категория. Тарихи категория ретінде тәуекелді адам сезетін мүмкін қауіп-қатер деп түсіндіруге болады. Тарихи тәуекел қоғам дамуының барлық жолымен байланысты. Экономикалық категория ретінде тәуекел бұл іс жүзіне асатын немесе аспайтын жағдай. Бұл жағдай пайда болған кезде 3 экономикалық нәтиже болуы мүмкін: теріс (жеңілу, зиян, шығын), нольдік және оң (жеңіп шығу, табыс, пайда). Сәйкесінше, өндіріс менеджментіндегі тәуекел - бұл болжанған нұсқаумен салыстырғанда табыстың төмендеуі немесе шығындардың пайда болу ықтималдылығы.
Тәуекелсіз бизнес болуы мүмкін емес. Тәуекелдің өсуі - кәсіпкерлік еркіндіктің белгісі.
Тәуекелді басқаруға болады, яғни тәуекелді жағдайдың басталуын болжауға болатын әр түрлі әдістер мен тәуекел деңгейінің төмендеуіне шараларды қолдануға болады.
Тәуекелді басқаруды ұйымдастырудың тиімділігі көбінесе тәуекелдің топтамасымен (классификациясымен) анықталады. Тәуекел топтамасы (классификация) бұл қойылған мақсатқа жету үшін анықталған белгілері бойынша тәуекелдерді нақты бөлу болып табылады Тәуекел мәні, мазмұны және түрлері нарықтық қатынастар дами келе, күтілетін нәтижені алудағы айқынсыздық пен сенімсіздік пайда болады, сәйкесінше тәуекел туады. Кәсіпорынның қызметінде әртүлі тәуекелдерді төмендету немесе олардың алдын - алудың құрамдарын және сәйкес бағалау әдістерін қалыптастырудың қажеттілігі пайда болады. Сондықтан менеджер сыртқы ортаның анықсыздығымен жалпыланған тәуекелдерден сақ болу әдістерін тауып, ұсынуы міндетті болады.
Тәуекел - қоршаған ортаның табиғи жағдайларынан (сел, жер сілкінісі, су тасқыны және т.б.) және адам қоғамның әртүрлі қызметінен мүмкін болатын шығындалуы қауіпсіздігі. Тәуекел - бұл тарихи және экономикалық категория.
Тарихи категория ретінде тәуекелді адам сезетін мүмкін қауіп-қатер деп түсіндіруге болады. Тарихи тәуекел қоғам дамуының барлық жолымен байланысты.
Экономикалық категория ретінде тәуекел бұл іс жүзіне асатын немесе аспайтын жағдай. Бұл жағдай пайда болған кезде 3 экономикалық нәтиже болуы мүмкін: теріс (жеңілу, зиян, шығын), нольдік және оң (жеңіп шығу, табыс, пайда).
Сәйкесінше, өндіріс менеджментіндегі тәуекел - бұл болжанған нұсқаумен салыстырғанда табыстың төмендеуі немесе шығындардың пайда болу ықтималдылығы.
Тәуекелсіз бизнес болуы мүмкін емес. Тәуекелдің өсуі - кәсіпкерлік еркіндіктің белгісі. Тәуекелді басқаруға болады, яғни тәуекелді жағдайдың басталуын болжауға болатын әр түрлі әдістер мен тәуекел деңгейінің төмендеуіне шараларды қолдануға болады. Тәуекелді басқаруды ұйымдастырудың тиімділігі көбінесе тәуекелдің топтамасымен (классификациясымен) анықталады. Тәуекел топтамасы (классификация) бұл қойылған мақсатқа жету үшін анықталған белгілері бойынша тәуекелдерді нақты бөлу болып табылады. Тәуекелді топтаудың ғылыми негізделген жүйесі әр тәуекелдің жалпы жүйедегі орнын анықтайды. Ол тәуекелді басқаруда әдістер мен тәсілдерді сәйкесінше тиімді қолдану үшін қажет. Әр тәуекелдің сәйкесінше тәуекелді басқару тәсілі бар. Тәуекелдің топтастырылған жүйесіне тәуекел топтары, категориялары, түрлері және алуан түрлері кіреді
Болжамды нәтижеге байланысты тәуекелдерді келесідей екі үлкен топқа бөлуге болады: таза және спекулятивті.
Таза тәуекелдер дегеніміз теріс немесе нольдік нәтижеге жету. Бұл тәуекелдерге келесілерді жатқызуға болады: табиғи, экологиялық, саяси, транспорттық және коммерциялық тәуекелдердің бөлігі (мүліктік, өндірістік, саудалық). Спекулятивті (алып сатарлық) тәуекелдер оң нәтижеге жету және де теріс нәтижені алу мүмкіндігін көрсетеді. Бұл тәуекелдерге коммерциялық тәуекелдің бөлігі болып табылатын қаржылық тәуекелдер жатады.
Тәуекелдің пайда болуының негізгі себептеріне (базисті немесе табиғи тәуекелге) байланысты, олар келесі категорияларға бөлінеді: табиғи, экологиялық, саяси, транспорттық, коммерциялық тәуекелдер.
Табиғи тәуекелдерге табиғаттың дүлей апаттарымен байланысты: жер сілкінісі, су тасқыны, өрт, эпидемия және т.с.с. тәуекелдер жатады.
Экологиялық тәуекелдер - бұл қоршаған ортаның ластануымен байланысты тәуекелдер. Саяси тәуекелдер мемлекеттің қызметімен және елдегі саяси жағдайымен байланысты тәуекелдер.
Транспорттық тәуекелдер - бұл жүкті көлікпен (автокөлік, темір жол, әуе және т.б.) тасымалдауға байланысты тәуекелдер.
Коммериялық тәуекелдер - қаржы-шаруашылық қызмет үрдісінде ысыраптың болуы қауыпсыздігін көрсетеді.
Құрлымдық белгісі бойынша коммериялық тәуекелдер мүліктік, өндірістік, саудалық және қаржылық болып бөлінеді.
Мүліктік тәуекелдер - бұл ұрлау, диверсия, техникалық және технологиялық жүйелердің шектен тыс шығуы себептері бойынша кәсіпкер мүлігінің жоғалту ықтималдығымен байланысты тәуекелдер.
Өндірістік тәуекелдер - әртүрлі факторлардың әсерінен (қондырғылар, шикізат, транспорт және т.с.с. негізгі және айналым қорларының зақымдалуы немесе бүлінуі) өндірістің тоқтап қалуынан пайда болған шығындармен байланысты тәуекелдер, және де жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуімен байланысты тәуекелдер.
Саудалық тәуекелдер төлемдерді кешіктіру, тауарды мерзіміне жеткізіп бермеу, тауарды тасымалданған кезіндегі төлемнен бас тарту, төлемді мерзімінде төлемеу себептерінде болған шығындармен байланысты тәуекелдер.
Қаржылық тәуекелдер қаржылық ресурстарың, яғни ақша құралдарының, қаржылық активтердің құнсыздануынан пайда болатын жоғалтуларға байланысты.
Қаржылық тәуекелдер екі түрге бөлінеді: ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдер және капиталды салуымен байланысты (инвестициялық) тәуекелдер.
Ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге келесілерді жатқызуға болады: инфляциялық және дифляциялық тәуекелдер, валюталық тәуекелдер, өтімшілік (ликвидность) тәуекелдері.
Инвестициялық тәуекелдер келесідей тәуекел түрлерінен тұрады: алынбай қалған пайда, табыстылықтың төмендеуі, тікелей қаржылық жоғалтулар.
Алынбай қалған пайда тәуекелі - бұл қандай да бір шараны (мысалы, сақтандыру, инвестиция құю және т.б.) жүзеге асыру нәтижесінде пайда болған қаржылық зиян. Табыстылықтың төмендеу тәуекелі несие және салымдар бойынша портфельді инвестициялар бойынша дивиденд пен пайыздар көлемінің төмендеуі нәтижесінде пайда болады. Табыстылықтың төмендеу тәуекелінің келесідей түрлері бар: пайыздық тәуекелдер және несие туекелдері.
Тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелінің келесідей түрлері бар: биржалық, сұрыпталған, банкроттық, несиелік тәуекелдіктер.
Биржалық тәуекелдер биржалық келсім шарт жасаудан болатын зиян қауіпсіздігін білдіреді. Сұрыпталған тәуекел (латын сөзінен таңдау, сұрыптау деген мағына береді) - бұл инвестициялық портфельді құру кезінде бағалы қағаздардың басқа түрлерімен салыстырғанда инвестициялау үшін бағалы қағаз түрлерін, капитал салу түрлерінінің дұрыс емес тәуекелі.
Банкроттық тәуекел кәсіпкердің капитал салымын дұрыс таңдамау нәтижесінде өзіндік капиталын толық жоғалту қауіпсіздігі және мойына алған міндеттерді орындай алмауы. Жоғарыда қарстырылған тәуекелдердің топтама жүйесі кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінде, транспорттық және сауда ұйымдарында, коммерциялық банктерде, несие мекемелерінде, инвестициялық және сақтандыру компанияларында және т.б. тәуекелді басқару тәсілдерін таңдау үшін қолданылады. Тәуекелдерді топтастыру, кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметіндегі тәуекелдерінің ерекшеліктерін толық көрсетпейді. Осыған байланысты, өндірістік менеджментте тәуекелді басқару үшін 14.2. суретте көрсетілген тәуекелдер топтамасын қолдану қажет, ол кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің маңызды жақтарын қамтиды.
Қаржылық тәуекел
Несиелік тәуекел
Валюталық тәуекел
Сатып алушылардың төлем қабілетсіздігі
Инвестициялық тәуекел
Пайыздық тәуекел
Инвестицияларды қайтару бойынша міндеттерді орындау
Инфляциялық тәуекел
Шикізат пен материалдарға бағалардың өсуі
Алынбай қалған қаржылық пайда тәуекелі
Инновациялық қызметтің тиімсіздігі
Негізгі қарызды және оның пайыздарын дебиторлардың төлемеуі
Коммерциялық тәуекелдер
Сұраныстың тұрақсыздығы
Аса прогресивті өнімнің пайда болуы
Бәсекелестердің мүмкіншіліктерін жете бағаламау
Сатып алушылардың өз міндеттерін орындамауы
Әріптестің және мердігердің адалсыздығы
Өндірістік- техникалық тәуеке
Қондырғылардың үнемділіксіз жұмыс істеуі
Технологияның жетіспеушіліктері
Технологиялық өзгерістердің жоқтығы
Қондырғылардың тозуы
Қуаттылық резервтерінің жоқтығы
Техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жоспарларын орындалмауы
Қондырғылардың жоспардан тыс бос тұрып қалуы
Қондырғыларға қосымша бөлшектерінің болмауы
Жұмыс және қондырғыларды жөндеу тәртібінің бұзылуы
Төтенше жағдайлар
Шикізат пен материалдардың сапасының төмендігі
Негізгі қорлардың сенімділігінің (тұрақтылығының) кемшіліктері
Ақпараттық тәуекел
Ақпарат түрінің, көлемінің, формасының тиімсіздігі
Берілген мәліметтерді қорғау дәрежесінің төмендігі
Ақпараттың ағымы
Аудиторлық тәуекел
Өндірісті диспетчерлеу үрдісіндегі қателер
Әлеуметтік тәуекел
Әлеуметтік инфрақұрылымының жоқтығы
Жабық жұмыссыздық
Басқару персоналымен жұмысшылардың өндірістік қарым-қатынасы
Жұмыс күшінің артықшылығы немесе жеткіліксіздігі
Кәсіптік жарамсыздылық
Еңбекке қабілетсіздігі
Өндірістің зиянсыздығы
Саяси тәуекел
Жұмысшылардың толқулары мен ереуілдер
Транспорттық тарифтердің, төлемдердің өсуі
Энергия көздеріне бағалардың өсуі
Салық салу жүйесінің өзгеруі
Капитал қозғалысына ресми түрде рұқсат беру немесе тоқтату
Жергілікті төрешілердің жәрдемдесуі немесе қарсы әрекеті
Өкілетті органдармен қарым-қатынасы
Экологиялық тәуекел
Тұрғылықты аудандардың шектен тыс газдануы
Өндірістің зияндылығы
Төтенше және апат жағдайлары
Зиянды өндіріс қалдықтарының жоғары болуы
Тәуекелді топтаудың ғылыми негізделген жүйесі әр тәуекелдің жалпы жүйедегі орнын анықтайды. Ол тәуекелді басқаруда әдістер мен тәсілдерді сәйкесінше тиімді қолдану үшін қажет. Әр тәуекелдің сәйкесінше тәуекелді басқару тәсілі бар.
Тәуекелдің топтастырылған жүйесіне тәуекел топтары, категориялары, түрлері және алуан түрлері кіреді
Болжамды нәтижеге байланысты тәуекелдерді келесідей екі үлкен топқа бөлуге болады: таза және спекулятивті.
Таза тәуекелдер дегеніміз теріс немесе нольдік нәтижеге жету. Бұл тәуекелдерге келесілерді жатқызуға болады: табиғи, экологиялық, саяси, транспорттық және коммерциялық тәуекелдердің бөлігі (мүліктік, өндірістік, саудалық). Спекулятивті (алып сатарлық) тәуекелдер оң нәтижеге жету және де теріс нәтижені алу мүмкіндігін көрсетеді. Бұл тәуекелдерге коммерциялық тәуекелдің бөлігі болып табылатын қаржылық тәуекелдер жатады.
Тәуекелдің пайда болуының негізгі себептеріне (базисті немесе табиғи тәуекелге) байланысты, олар келесі категорияларға бөлінеді: табиғи, экологиялық, саяси, транспорттық, коммерциялық тәуекелдер. Табиғи тәуекелдерге табиғаттың дүлей апаттарымен байланысты: жер сілкінісі, су тасқыны, өрт, эпидемия және т.с.с. тәуекелдер жатады. Экологиялық тәуекелдер - бұл қоршаған ортаның ластануымен байланысты тәуекелдер.
Саяси тәуекелдер мемлекеттің қызметімен және елдегі саяси жағдайымен байланысты тәуекелдер.
Транспорттық тәуекелдер - бұл жүкті көлікпен (автокөлік, темір жол, әуе және т.б.) тасымалдауға байланысты тәуекелдер.
Коммериялық тәуекелдер - қаржы-шаруашылық қызмет үрдісінде ысыраптың болуы қауыпсыздігін көрсетеді.
Құрлымдық белгісі бойынша коммериялық тәуекелдер мүліктік, өндірістік, саудалық және қаржылық болып бөлінеді.
Мүліктік тәуекелдер - бұл ұрлау, диверсия, техникалық және технологиялық жүйелердің шектен тыс шығуы себептері бойынша кәсіпкер мүлігінің жоғалту ықтималдығымен байланысты тәуекелдер.
Өндірістік тәуекелдер - әртүрлі факторлардың әсерінен (қондырғылар, шикізат, транспорт және т.с.с. негізгі және айналым қорларының зақымдалуы немесе бүлінуі) өндірістің тоқтап қалуынан пайда болған шығындармен байланысты тәуекелдер, және де жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуімен байланысты тәуекелдер.
Саудалық тәуекелдер төлемдерді кешіктіру, тауарды мерзіміне жеткізіп бермеу, тауарды тасымалданған кезіндегі төлемнен бас тарту, төлемді мерзімінде төлемеу себептерінде болған шығындармен байланысты тәуекелдер.
Қаржылық тәуекелдер қаржылық ресурстарың, яғни ақша құралдарының, қаржылық активтердің құнсыздануынан пайда болатын жоғалтуларға байланысты.
Қаржылық тәуекелдер екі түрге бөлінеді: ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдер және капиталды салуымен байланысты (инвестициялық) тәуекелдер.
Ақшаның сатып алу қабілеттілігімен байланысты тәуекелдерге келесілерді жатқызуға болады: инфляциялық және дифляциялық тәуекелдер, валюталық тәуекелдер, өтімшілік (ликвидность) тәуекелдері.
Инвестициялық тәуекелдер келесідей тәуекел түрлерінен тұрады: алынбай қалған пайда, табыстылықтың төмендеуі, тікелей қаржылық жоғалтулар.
Алынбай қалған пайда тәуекелі - бұл қандай да бір шараны (мысалы, сақтандыру, инвестиция құю және т.б.) жүзеге асыру нәтижесінде пайда болған қаржылық зиян. Табыстылықтың төмендеу тәуекелі несие және салымдар бойынша портфельді инвестициялар бойынша дивиденд пен пайыздар көлемінің төмендеуі нәтижесінде пайда болады.
Табыстылықтың төмендеу тәуекелінің келесідей түрлері бар: пайыздық тәуекелдер және несие туекелдері.
Тікелей қаржылық жоғалтулар тәуекелінің келесідей түрлері бар: биржалық, сұрыпталған, банкроттық, несиелік тәуекелдіктер.
Биржалық тәуекелдер биржалық келсім шарт жасаудан болатын зиян қауіпсіздігін білдіреді.
Сұрыпталған тәуекел (латын сөзінен таңдау, сұрыптау деген мағына береді) - бұл инвестициялық портфельді құру кезінде бағалы қағаздардың басқа түрлерімен салыстырғанда инвестициялау үшін бағалы қағаз түрлерін, капитал салу түрлерінінің дұрыс емес тәуекелі.
Банкроттық тәуекел кәсіпкердің капитал салымын дұрыс таңдамау нәтижесінде өзіндік капиталын толық жоғалту қауіпсіздігі және мойына алған міндеттерді орындай алмауы.
Жоғарыда қарстырылған тәуекелдердің топтама жүйесі кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінде, транспорттық және сауда ұйымдарында, коммерциялық банктерде, несие мекемелерінде, инвестициялық және сақтандыру компанияларында және т.б. тәуекелді басқару тәсілдерін таңдау үшін қолданылады.
Тәуекелдерді топтастыру, кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметіндегі тәуекелдерінің ерекшеліктерін толық көрсетпейді. Осыған байланысты, өндірістік менеджментте тәуекелді басқару үшін 14.2. суретте көрсетілген тәуекелдер топтамасын қолдану қажет, ол кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің маңызды жақтарын қамтиды.
Қаржылық тәуекел
Несиелік тәуекел
Валюталық тәуекел
Сатып алушылардың төлем қабілетсіздігі
Инвестициялық тәуекел
Пайыздық тәуекел
Инвестицияларды қайтару бойынша міндеттерді орындау
Инфляциялық тәуекел
Шикізат пен материалдарға бағалардың өсуі
Алынбай қалған қаржылық пайда тәуекелі
Инновациялық қызметтің тиімсіздігі
Негізгі қарызды және оның пайыздарын дебиторлардың төлемеуі
Коммерциялық тәуекелдер
Сұраныстың тұрақсыздығы
Аса прогресивті өнімнің пайда болуы
Бәсекелестердің мүмкіншіліктерін жете бағаламау
Сатып алушылардың өз міндеттерін орындамауы
Әріптестің және мердігердің адалсыздығы
Өндірістік- техникалық тәуеке
Қондырғылардың үнемділіксіз жұмыс істеуі
Технологияның жетіспеушіліктері
Технологиялық өзгерістердің жоқтығы
Қондырғылардың тозуы
Қуаттылық резервтерінің жоқтығы
Техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жоспарларын орындалмауы
Қондырғылардың жоспардан тыс бос тұрып қалуы
Қондырғыларға қосымша бөлшектерінің болмауы
Жұмыс және қондырғыларды жөндеу тәртібінің бұзылуы
Төтенше жағдайлар
Шикізат пен материалдардың сапасының төмендігі
Негізгі қорлардың сенімділігінің (тұрақтылығының) кемшіліктері
Ақпараттық тәуекел
Ақпарат түрінің, көлемінің, формасының тиімсіздігі
Берілген мәліметтерді қорғау дәрежесінің төмендігі
Ақпараттың ағымы
Аудиторлық тәуекел
Өндірісті диспетчерлеу үрдісіндегі қателер
Әлеуметтік тәуекел
Әлеуметтік инфрақұрылымының жоқтығы
Жабық жұмыссыздық
Басқару персоналымен жұмысшылардың өндірістік қарым-қатынасы
Жұмыс күшінің артықшылығы немесе жеткіліксіздігі
Кәсіптік жарамсыздылық
Еңбекке қабілетсіздігі
Өндірістің зиянсыздығы
Саяси
тәуекел
Жұмысшылардың толқулары мен ереуілдер
Транспорттық тарифтердің, төлемдердің өсуі
Энергия көздеріне бағалардың өсуі
Салық салу жүйесінің өзгеруі
Капитал қозғалысына ресми түрде рұқсат беру немесе тоқтату
Жергілікті төрешілердің жәрдемдесуі немесе қарсы әрекеті
Өкілетті органдармен қарым-қатынасы
Экологиялық тәуекел
Тұрғылықты аудандардың шектен тыс газдануы
Өндірістің зияндылығы
Төтенше және апат жағдайлары
Зиянды өндіріс қалдықтарының жоғары болуы
ДӘРІС № 5
Қауіп-қатер түсінігі
Көпшілік тауарлар мен қызмет көрсетуге қойылатын талаптар: қолдану жағдайы, қауіпсіздігі, экологиялылығы, сенімділігі, эргономикалылығы, ресурстарды үнемдеу мүмкіндігі, технологиялылығы, эстетикалылығы. Қолдану жағдайына байланысты талаптар: өнімнің орындалуға тиісті (өнімділік, дәлдік, калориялық, қызметтің орындалу жылдамдығы) негізгі функцияларын анықтайтын қасиеті, яғни функционалдық жарамдылығы, шикізат пен материалдардың құрамы мен құрылымы, сыйысымдылығы және өзара алмасымдылығы. Эргономикалық талаптар - қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ету үшін бұйым конструкциясын адам организмінің ерекшеліктерімен келістіру. Ресурстарды үнемдеу талабы - шикізатты, материалдарды, отынды, энергияны және еңбек ресурстарын тиімді пайдалану. Қауіпсіздік талаптары - зиян келтіруі мүмкін қауіп- қатерді болдырмау. Сенімділік талаптары - белгіленген функцияларды берілген режимде және қолдану жағдайында, техника- лық қызмет көрсетуде, сақтауда және тасымалдауда орындай алу қабілетін сипаттайтын барлық параметрлерге белгіленген шек аралығын әр уақытта сақтау. Экологиялық талаптар - өнімді өндіру, пайдалану және көдеге жарату кездерінде оның қоршаған ортаға зиянды әсерін болдырмау. Технологиялылыққа қатысты талаптар - енімге сапа көрсеткіштері белгіленіп қойған жағдайда оны дайындауды, қолдануды, жөндеуді аз шығынмен жүргізуге бейімділігі. Эстетикаға қатысты талаптар - өнім мен қызмет көрсетудің көркемдік бейнені өрнектей алуына, адамның сезім мүшелері арқылы қалыптасатын форма белгілері негізінде (түсі, көлемдік конфигурациясы, бұйымды әрлеу сапасы) әлеуметтік-мәдениеттік құндылығын көрсете алуына қойылатын талаптар. Міндетті талаптардың құрамын анықтағанда мына жағдайларды ескеру қажет:
* Заңдарға және стандарттарға сәйкес міндетті талаптардың тізімі кеңейіп отыруы мүмкін. Мысалы, функционалдық жарамдылық есебінен.
* Кейбір тауарлар түрлерінде сенімділік талабы қауіпсіздік талабымен үйлеседі (тамақ өнімдерінің сақталуы, жол көлігінің толассыз жұмыс істеуі).Орындалуға тиісті талаптарды қамтитын стандарттардың ережелері нормалар деп аталады. Егер норманың сандық сипаттамасы болса, оны норматив деп атайды.
Сапаны бағалау - объектінің қойылған талаптарды орындауға қаншалықты мүмкіндігі бар екендігін жүйелі тексеру (ИСО 8402). Егер тексеру кезінде талаптардың орындалмауы себепті сәйкессіздік анықталған болса, онда оны жою үшін мекеме түзету шараларын жүргізеді. Кез келген тексеру екі элементтен тұрады:
* объектінің нақтылы жағдайы жөнінде ақпараттар алу (өнім үшін оның сапалық және сандық сипаттамалары);
* алынған ақпаратты бұрыннан белгіленіп қойылған талаптармен салыстыру, яғни екінші түрде ақпарат алу.Өнім сапасын тексеру - өнімнің сапалық және сандық сипаттамаларын тексеру. Сапаны тексеру жұмыстарына өлшеу, талдау, сынау операциялары кіруі мүмкін.
Өлшеу дербес жұмыс түрі ретінде метрологияның объектісі болып табылады. Өнімді талдау - материалдар мен шикізаттардың құрамы мен құрылымын талдау сараптамалық әдістермен (химиялық талдау, микробиологиялық талдау, т.б.) жүргізіледі. Сынау - сынау объектісінің сапалық және сандық сипаттамаларын эксперименттік әдіспен анықтау. Сынау кезінде негізгі қажетті заттар - сынау құрал-жабдықтары, ал көмекші заттар - қажетті реактивтер, материалдар, т.б. Сынау кезінде өнім мен қызметтің сипаттамаларын анықтаудың әр түрлі әдістері қолданылады: өлшеу, сараптамалық, тіркеу (тоқтап қалу санын, зақымдалған өнімдердің санын және т.б.) органолептикалық (сипаттамаларды адамның сезім мүшелерінің көмегімен анықтау). Өткізу орнына байланысты сынаулар зертханалық, полигондық, табиғи болып бөлінеді. Тауарларды сынаудың негізгі түрі - зертханалық сынау. Сынау жүргізудің сапа көрсеткіші - дәлдік және нөтижелердің қайталануы. Бұл талаптарды орындау метрология ережелерін сақтауға тікелей байланысты. Қажетті сынаудың сапасын дәлелдеу үшін зертханалар тіркеуден өтуі керек. Зертханаларды тіркеу - сынау зертханаларын орган ретінде белгілі салада жұмыстарды жүзеге асыруға мекеменің құқықтылығын өкілетті мемлекеттік органның ресми мойындауы (ҚР СТ.7.0. 99). Қазақстан Республикасында сынау зертханаларын тіркеуден өткізу жүйесі құрылды. Елімізде сертификаттауды жүргізу ережелері бойынша нақтылы өнімді сынау жұмыстарын жүргізу құқығы тек қана тіркеуден өткен сынау зертханаларына беріледі.
Сапаны жақсарту мәселесін кесіпорында тұрақты түрде қолданылатын шаралар жүйесін енгізу арқылы ғана шешуге болады. Осындай сапа жүйелері көптеген жылдар бойы құрылып және жетілдіріліп келеді. Қазіргі кезде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарда белгіленген сапа жүйесі қабылданды. Бұл жүйенің негізгі принципі - сапаны басқаруда өнімнің өмірлік циклінің барлық сатылары мен кезеңдерін қамту. Өнімнің өмірлік циклі - өнімді жобалау, өндіру, пайдалану, сақтау, тасымалдау, өткізу, жою және кәдеге жарату процестері, яғни өнімді өндіргенде және пайдаланғанда болып отыратын өзгерістерге сай өзара байланыстағы процестер жиынтығы болып табылады. Өмір циклі маркетингтен басталады. Маркетинг деңгейінде - өнімге тапсырма берушілер және олардың талаптары анықталады. Жобалау деңгейінде тұтынушының барлық талаптарына сай өнімді жасау қарастырылады. Өндіру кезінде жобада белгіленген сапа деңгейі қамтамасыз етіледі. Айналым деңгейінде қалыптасқан сапа тасымалдау, сақтау, сатуға дайындау, сату кездерінде сақталуы керек. Пайдалану деңгейінде сапаны басқаруға тұтынушы кірістіріледі. Тұтынушының өнімді пайдалану жағдайы жақсы болса, онда оның қолдану мерзімі де артады. Қолданыстан шығару деңгейінде пайдаланылған өнімнің табиғи ортаға зиянды әсерін болдырмау керек. Кәсіпорынның іс-қимылы өнімді қолданыстан шығарумен бітпейді. Осы кезеңге қарай немесе одан да ертерек қажеттілік анықталады және маркетинг жүргізілгеннен кейін кәсіпорын жаңа өнім түрін жобалауға кіріседі. Осылай сапаны басқару саласындағы жаңа айналым басталады. Сапа жүйесінің қажетті элементтері: ұйымдық құрылымы, әдістемесі, ресурстар мен процестер. Сапа жүйесінің ұйымдық құрылымы кәсіпорын жұмысын басқару шеңберінде құрылады да, оның бөлімшелерінің және қызмет істеушілерінің арасында құқығын, міндеттерін және функцияларын бөліп беру болып табылады. Әдістеме - іс-қимылдарды жүргізудің белгіленген тәсілдері (ИСО 8402). Ресурстар - қызмет көрсетушілер, қызмет ету құралдары, құрал-жабдықтар, технология. Процесс (ИСО 8402) - қолданылатын элементтерді (өнімге қатысты - шикізаттар, материалдар) дайын өнімге айналдыратын өзара байланыстағы ресурстар мен іс-қимылдар. Сапа жүйесінің бар екендігін және оның қойылған талаптарға сөйкестігін осының барлығына тиісті құжаттар болғанда ғана дәлелдеуге болады. Құжаттар сапа жүйесін жасаушыларға, қолданушыларға және тексеру органдарына көрсетуге мүмкіндік береді. Сөйтіп, сапа жүйесі - сапаны жалпы басқаруды жүзеге асыру үшін қажетті ұйымдастыру құрылымы, әдістеме, процесс және ресурстар жиынтығы.Техникалық заңнама - техникалық объектілерге: өнімге, оның өмірлік циклі процестеріне, қызмет көрсетуге және қойылған талаптардың сақталуын тексеруге қатысты талаптарды регламенттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. 2004 жылдың 9 қарашасында қабылданып, 2005 жылдың 14 мамырынан қолданысқа енгізілген Қазақстан Республикасының <<Техникалық реттеу туралы>> Заңы 1999 жылдың 16 шілдесінде қабылданған <<Стандарттау туралы>> және <<Сертификаттау туралы>> Заңдарының күшін жойды. Қазақстан Республикасының <<Техникалық реттеу туралы>> Заңының қолданысқа енгізілуі құқықтық тұрғыдан өнімнің, қызмет көрсетудің және процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің жаңа кезеңінің басталуы болып табылады. Құрылып жатқан техникалық реттеу жүйесінің жұмысын әрі қарай жетілдіруде келесі маңызды қадам, ол 2006 жылдың 26 желтоқсанында қабылданған <<Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне техникалық реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы>> Заңы. Осы заң бойынша бұрын қабылданған 33 заңның 274 баптарына, соның ішінде <<Техникалық реттеу туралы>> Заңның 29-бабына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Техникалық реттеу жүйесін реформалаудың негізгі мақсаты, ол адам өмірі мен денсаулығын, қоршаған ортаны, соның ішінде жануарлар мен өсімдіктер дүниесін қорғаудың нәтижелі жүйесін құру және саудада қисынсыз, артық кедергілерді болдырмау. Ол үшін мына шаралар көзделеді:
* өнімнің ерікті стандарттарын міндетті техникалық регламенттерден бөлу (өмір мен денсаулықты қорғауға қатысы барларын);
* ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен ең жоғары деңгейде үйлестіру;
* сәйкестікті растау жүйесін ымырашылдандыру және әрбір мүмкін жағдайда сәйкестікті ерікті растау сызбасын енгізу;
* тәуелсіз және алаламайтын аккредиттеу жүйесін құру;
* Қазақстанның сәйкестік сертификатының шетелдік нарықта мойындалуына қол жеткізу.
Практика тұрғысынан Қазақстан Республикасының <<Техникалық реттеу туралы>> Заңын қабылдауға қандай ішкі және сыртқы себептер ұйытқы болғанын білу маңызды. Мұндай себептердің бастылары мыналар:
* бірінші жағдай - елдің техникалық заңдылықтарын дамыған шет елдердің заңдылықтарына мүмкіндігінше жақын үйлестіру. Тек қана осындай үйлестіру арқылы еліміздегі бизнес қазіргі замандағы экономикалық кеңістікке кіре алады және барлық болып жатқан өзгерістерге дер кезінде құлақ асып, бәсекелестікке дайын болуға тырысады.
* екінші жағдай - кәсіп иелерінің талпынысы мен азаматтық бизнесіне мемлекет тарапынан қойылатын артық әкімшілік кедергілерді болдырмау. Стандарттарда келтірілген санитарлық ережелер мен нормалар, құрылыс нормалары мен ережелері және т.б. өте көлемді және нашар реттелген міндетті талаптар кәсіп иелерінің жұмысын шектейді.
Осы жағдайдан туындайтын мәселелерді шешудің басты бағыты - тексеру жұмыстарының маңызды бөлімдерін реформалау, шаруашылық іс-әрекеттерге қатысушыларға қойылатын мемлекеттің міндетті талаптарын инвентаризациялау. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша кәсіп иелерінің іс-әрекеттері тек қана Заң арқылы шектеледі және Конституция нақтылы түрде қорғайтын жағдайларға қатысты жүргізіле алады. Осындай Конституция қорғайтын жағдайлар - адамдардың денсаулығы мен қауіпсіздігі, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне зиян келтірмеу. Міндетті талаптарды үйлестіруге тырысу, жоғарғы деңгейдегі нормативтік актілер арқылы кәсіп иелерінің қаржылық емес сипаттағы міндетті талаптарын белгілеу қазіргі заманға тән дүниежүзілік тәжірибеден туындайды. ҚР-ның <<Техникалық реттеу туралы>> Заңында келтірілген отандық техникалық реттеу жүйесі осы тәжірибені ескере отырып құрылған.
Әдебиеттер
Абчук В.А. Предприимчивость и риск. - СПб.: ВИПК РП, 2004, - 64с.
Багиева М.Н. Комплексная оценка рисков коммерческого предприятия: Дис. к.э.н.: 08.00.05. - СПб., 2000. - 170с.
Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. - М.: Издательство <<Дело и Сервис>>, 2000. - 112с.
Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой продукии./под редакцией д.б.н. А.К.Смагулова -- Алматы, 2002 544с.
ДӘРІС № 6
Субъекті иеленуіндегі қатер тудыратын факторлардың ролі және олардың қатерге тигізетін әсері.
Өнеркәсіптік-өндірістік сайыстың көрінісі: өндірістік мүмкіндіктің күшеюі, өнімнің жаңа түрлерінің шығарылуы, өндіріс шығындарының төмендеуі. Жетілген бәсеке жағдайында фирмалар нарыққа еркін кіріп, еркін шыға алатын болғанда, фирмалар өндірудің оптималдық нормасын көздеп әрекеттенеді - өндіріс тиімді болу үшін, үлес шығындарының барынша төмен болуы үшін, өнімдердің бағасы төменгі дәрежеде белгіленіп, орташа жалпы шығындармен үйлесімді түрде болады. Таза монополия жағдайында фирма өнім шығару көлемін азайтып, бағаны жоғарылатып, осының нәтижесінде ресурстар шығынын төмендетіп, пайдасын барынша жоғарылата алады. Бірақ бәсекелестік кезінде шығындар біресе өсіп, біресе кеміп ауытқып тұрғанда, жағдай шиелінесе түседі.
Бұнда екі жағдай қолданылады - ауқым нәтижесі және <<х - тиімсіздік>> түсінігі.
Ауқым нәтижесі. Көп фирмалардың өндіріс көлемі, олардың әрқайсысына масштабтың өсуінен болып тұрған нәтижені жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Ал технология және өндіріс шығындары берілген болғанда көп бәсекелес фирмаларды қолдауға тұтынушылық сұраныс жетімсіз болуы мүмкін. Бұндай жағдайда нарыққа қатынасы жағынан фирма ірі монополистік болуға тиісті, шығарылатын өнімнің бірлігіне келетін өндіріс шығындары төмен болғанда өнімді тиімді өндіруге қабілетті болуы керек.
<<Х -тиімсізідік>> Әдетте, өндіріс шығындарын зерттегенде, мына жағдай болады деп есептеледі: барлық технологиялардан фирма ең тиімдісін, шығарылымның әр дәрежесінде оған орташа шығындардың барынша төмен шамасын жұмсауын қамтамасыз ететінін таңдап алады деп. Ал нақты өмірде, фирманың қандайы болмасын, шығындарды төмендетудің бар мүмкіндігін толық қолданбайды. Шығындарды орташа шығындардың ең төмен дәрежесіне жеткізудің потенциалдық мүмкіндігін бағалау үшін <<Х-тиімсіздігі>> түсінігі енгізілген. Бұл мына жағдайда орын алады - өндірістің көлемі қандай болмасын, фирманың нақты шығындары минималдық мүмкін шығындардан артық болғанда. Осындай артықшылық фирма кәсіпкерлік тәуекелдіктен бас тартқанда, қабілетті төмен жолдас-жораларды, туыстарды жұмыспен қамтамасыз еткенде, фирма жұмыскерлерін орынсыз қолдап ынталандырғанда орын алады.
Сауда-саттық сайысы. Бұл сайыс бағаны қолдану арқылы жүреді. Ал бағаның өзі үш жақты сайыстың нәтижесінде белгіленеді: біріншіден, жоғары бағамен сату үшін сатушылар арасындағы; екіншіден, тауарларды төмен бағамен алу үшін сатып алушылар арасында; үшіншіден, тауарларды қымбат бағамен сату үшін сатушылар және оларды арзан бағамен сатып алу туралы сатып алушылар арасындағы сайысу нәтижесінде.Осыған байланысты бәсеке бағаға қатысты және бағаға қатыссыз болып бөлінеді. Әдетте, бағаға қатысты бәсеке белгілі өнімнің бағасын әдейі, жасанда түрде төмендетуді көздейді: мұнда бағалық алалаушылық кең қолданылады - шығындардың дәрежесінің әр түрлі болуымен дәлелденбесе де, тауарлар әр түрлі бағамен сатылады. Бағалық алалаушылық үш шарт болуын тілейді:- сатушының монополист болуын;
- сатушының сатып алушыларды төлем қабілеттерін топтарға бөле алатын мүмкіндігінің болуын;
- алғашқы сатып алушы осы тауарды немесе қызметтерді сата алмауы керек.
Бағалық алалаушылық мынадай жағдайларда кең қолданылады: қызмет көрсетуде (дәрігерлердің, адвокаттардың, қонақ үйлерін басқарушылардың), өнімді көлікпен тасу қызметін көрсетуде; тауарды сатуда, егер оны нарықтың біреуінен екіншісіне жеткізу мүмкіндігі болмағанда (тез бүлінетін өнімдерді бір нарықтан екіншіге көлікпен жеткізуде).
Бағаға қатыссыз бәсеке көбінесе өнім сапасын көтеру, сату жағдайларын жақсарту, сервистік қызметтерді көбейту арқылы жүреді. Сапаны екі бағытта көтеруге болады: бірінші - тауардың техникалық сипаттамаларын жетілдіру; екінші - тұтынушылар қажеттігіне қолайлы қызмет көрсету. Өнімнің сапасын жоғарылату арқылы жүретін бағаға қатыссыз бәсеке өнім бәсекесі деп аталады. Бәсекенің бұл түрі немесе ескі үлгіден елеулі айырмашылығы бар немесе соның модернизацияланған баламасы болып табылатын жаңа тауар шығару арқылы, салалық нарықтың бір бөлігіне ие болуды көздейді. Сапаны жақсартуға негізделген бәсекенің қайшылықтары аз емес. Бір жақтан, сапаның жоғарылауы бағаны бүркемелі түрде төмендетудің және өткізуді көбейтудің әдісі; екіншіден - сапа деген субъективтік бағалау, сондықтан жарнама және көз тартатын буып-оралуы арқылы оны бұрмалауға және көзбояушылыққа мүмкіндік тудырады.Өнімді өткізуді жетілдіру туралы жүретін бағаға қатыссыз бәсеке сату шарттары туралы бәсеке деп аталады. Бұл бәсекенің негізінде сатып алушыға жақсарған сервистік қызметтерді көрсету жатады: жарнама арқылы тұтынушыға әсер ету, сауданы жетілдіру, сатып алушыларға тауарды олар алғаннан кейін сол тауарды қолдануына, яғни пайдалану процесінде қызмет көрсету. ТАУАРЛАРДЫҢ БӘСЕКЕГЕ ЖАРАМДЫЛЫҒЫНЫҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Нарықтық жағдайда тұтынушының қанағаттануы тауарға деген өзінің ерекшелігінің жиынтығы сатып алу-сату актісінде көрінеді. Мұндай ерекшеліктің үйлесуі, өндіруші мен тұтынушының мүдделерінің сақталуы негізінде тауарлар және тұтынушылар талабының сипаттамасын, сол сияқты нарық жағдайында тауардың толық сәйкестігін бәсекенің жарамдылығы деп атайды. Өнімнің бәсекеге жарамдылығы ерекше жағдайын қанағаттандыруына мүмкіндік беретін тұтыну кешенінің (сапалық және сандық) сипаттамасын анықтайды. Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып алушы өзінің жеке мұқтаждығын ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады. Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтаждығына толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарға деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарсаңында қалыптасады. Сонымен, тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалық және құндық сипаттамасының жиынтығы деп түсінуге болады. ол сатып алушының нақтылы мұқтажын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі ұқсас тауар - бәсекелестер ерекшеленеді.Бұл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың көп таралғандарына қысқаша тоқталайық.
Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі - бұл тауарды тұтыну бағасы болып табылады. Ол мынадай формуламен анықталады:
Бт = Бс + Шт,
мұнда, Бт - тұтыну бағасы;
Бс - сатылу бағасы;
Шт - бұл өнімді тұтынушылардың шығындары (оның барлық нормативтік мерзім ішіндегі қызметі)
Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын анықтағанда бұл тәсіл екі өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны, тауарды сату және оның сапалық деңгейі. Сөзсіз бәсекеге жарамдылығы артығырақ болатын тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда жоғарылау болатын болса.
Үшінші тәсіл. Бұл тәсіл техникалық деңгейін және сату бағасын есепке ала отырып, бәсекелестік тауарларды салыстыруға негізделген. Бұл тәсілге сәйкес басында салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:
КК = ККэ * ККт * ККс,
мұнда, КК - тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші;
ККэ - эстетико- эргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші;
ККт - техникалық деңгейдің кешенді көрсеткіші;
ККс - көрсеткіш кешенінің сенімділігі.
Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай техникалық, солай экономикалық параметрге салыстыру негізінде анықталады. Сонымен, техникалық параметрден тек сатып алушылар осындай ең жоғары деңгейде қызықтыратындарды таңдайды.
Қорыта айтқанда, біздің республикада өткізіліп жатқан нарыққа көшу сапа және өнімнің бәсекеге жарамдылығы жөніндегі мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр етеді. Егер бүгін емес, ол ертең бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің сапалық даму серпін және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады.
Әдебиеттер:
1. А.Қ.Мейірбеков, Қ.Ә.Әлімбетов Кәсіпорын экономикасы Алматы, <<Экономика>>,2003.
2. С.Әкімбеков, А.С.Баймұхамбетова, У.А.Жанайдаров Экономикалық теорияАстана,2002.
ДӘРІС № 7
Кәсіпкерлік қатердің шкалалары және оның градацияларының сипаттамасы.
Кәсіпорын теориясы негізін барынша көп пайдаға ие болу принципі құрайды, яғни табыстар мен шығындар айырымының көп болуы. Кәсіпорынның қысқа мерзімдегі және ұзақ мерзімдегі іс-әрекеттерінің критериі - барынша көп пайда табу болады.
Қысқа мерзімге кәсіпорынның өндірісте пайдаланатын құрылыстарының жалпы көлемін және машиналар мен жабдықтардың көлемін өзгертуге жетімсіз болатын уақыт мерзімі жатады. Осы мерзімде олар өндіріс көлемінің өзгерісінің ізімен өзгеріп отырмайды, тұрақты болып қала береді. Өндірістің басқа факторлары (еңбек, капитал) өзгеруі мүмкін, сондықтан олар өзгермелі деп аталады.
Айталық, аяқ киім өндірісін көбейту үшін, бір жұмада жаңа ғимарат салып алу мүмкін емес, бірақ қосымша материалдар сатып алуға немесе жаңа жұмыскерлер жалдауға мүмкіндік болады.
Қысқа мерзім шамасының көлемі өндіріс саласына, технологияға, басқа жағдайларға байланысты болады. Мысалы, домна өндірісінде қысқа мерзім өзінше ұзақ болса, балмұздақ өндірісінде ол өте аз болады.Ұзақ мерзімге үнемі өзгеріп тұратын өндіріс дәрежесіне байланысты, кәсіпорынның өздерінің құрылыстары мен жабдықтарының қуатын өзгертуге мүмкіндік беретін уақыт мерзімі жатады.
Ұзақ мерзімде кәсіпорын барлық өндіріс факторларының көлемін өзгерте алады. Бұлардың барлығы өзгермелі болады. Бұл мерзімде кәсіпорын факторларды келісімді түрде қиыстыруға тырысады, шығарылған өнімнің берілген көлеміне жұмсалатын шығындардың барынша аз болуын көздеп, еңбекті капиталмен немесе керісінше алмастырып отырады.Кәсіпорын әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы ықпал жасайды. Енді кәсіпорынның жетілген бәсеке жағдайындағы рационалды іс-қимылына назар аударайық. Кәсіпорынның мақсатын - баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша көтеруді естен шығармайық. Жетілген бәсеке нарығында ешбір кәсіпорын өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете алмайды. Баға тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық кәсіпорындар ұсыныстарының бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер кәсіпорын өз өнімдерінің бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айырылады, олар бұның бәсекелесінің өнімін сатып алады. Сөйтіп, сату нөлге дейін төмендейді. Кәсіпорын бағаға үстемдік ете алмайды. Оның шығындарының көлемі, осы кәсіпорынның технологияларымен болжамдалады. Барынша мол пайда алу үшін кәсіпкер не істеу керек? Ол тек өндіріс көлемін өзгерте алады. Енді келесі сұрақ туады: барынша мол пайда алу үшін кәсіпорын қанша өнім өндіріп сату керек? Бұған жауап алу үшін өнімнің нарықтық бағасы мен кәсіпорынның шекті шығындарын салыстыру қажет.
Егер кәсіпорын өз өнімін бір, екі, үш, т.б. бірлікке өзгеріп отырса, онда келесі бірліктің әрбіреуі (айтайық, жаңа орындықтың әр біреуі) жалпы табысқа да және жалпы шығындарға да <<бірдеме>> қосып отырады. Осы <<бірдеме>> - шекті табыс және шекті шығындар. Шекті табыс шекті шығындардан артық болса, өндірілген бірліктің әрқайсысының жалпы табысқа қосқаны, оның жалпы шығындарға қосқанынан артық болады.
Осыған байланысты шекті табыстармен (MR-marginal revenue) шекті шығындардың (MC-marginal costs) айырымы, яғни пайда, (P2-provit) өседі:
P2 = MR - MC
Шекті шығындар шекті табыстардан жоғары болғанда, керісінше болады.Қорытынды: баға (P) және шекті шығындар (MC) тең болғанда, жалпы пайда барынша көп болады:
P = MC
Егер P>MC болса, өндірісті кеңейту қажет. Егер PНәтижесінде жетілген бәсеке нарығында, кәсіпорын өзінің өндірісін, шекті шығындары бағамен теңескен нүктеге дейін кеңейтеді. Осы нүктеде кәсіпорын өндірістің оптималдық дәрежесіне жетеді және тепе-теңдік жағдайға ие болады.Өндіріс көлемі оптималдықтан жоғары немесе төмен болса, пайда барынша көп болудан төмен болады.
Сөйтіп, кәсіпорынға барынша көп пайда әкелетін өндіріс көлемінің жалғыз ғана мағынасы бар. Осы ереженің - пайданың барынша көп болуының - тек кәсіпорын үшін ғана емес, барлық экономика үшін ақиқаттығы күмәнсіз.Қорытынды: тауар өндірудегі шекті шығындар мен солардың бағалары теңескенде, ресурстарды пайдалануда экономика барынша жоғары тиімділікке жетеді.Ұзақ мерзімдегі кәсіпорынның және саланың тепе-теңдік мәселелері, қысқа мерзімдегіден өзгеше болады. Егер кәсіпорын өнімнің белгілі көлемін ұзақ мерзімде барынша төмен орташа шығындар жұмсап өндірсе, онда осындай болмыста (нүктеде) баға шекті шығындарға тең болғандықтан, тепе-теңдік пайда болады.
Мәселе мынада: кәсіпорынның барынша төмен орта шығындары, нарықта қалыптасқан бағалардан жоғары болса, кейбір кәсіпорындар нарықтан шығады, саладағы ұсыныс азаяды. Бұл жағдай бағаны көтереді.Егер кәсіпорынның орташа шығындарының барынша азы нарықтық бағадан төмен болса, онда саладағы барлық кәсіпорындар үстеме пайда алады. Бұл басқа кәсіпорындардың осы салаға келуіне стимул болады. нәтижесінде салалық ұсыныс көбейеді, ал баға төмендейді.
Жетілмеген бәсеке жағдайындағы кәсіпорынның рационалдық іс-қимылында кейбір ерекшеліктер болады.
Жетілмеген бәсеке нарығындағы өндіруші (кәсіпорын) өзінің өнімдерінің бағасына ықпал ете алады. Егер жетілген бәсеке нарығында өнімнің бірінен кейін бірі сатылған бірліктерден түсетін қосымша табыс тұрақты болып өзгермей, нарықтық бағаға тең болса, жетілмеген бәсеке нарығында сатудың көбеюі бағаны төмендетеді, ал бұл қосымша немесе шекті табыстың төмендегені болады (MR).
Кәсіпорынға барынша көп пайда әкелетін өндіріс көлемін анықтайтын екі әдіс болады.Бірінші әдісте өндірістің әр көлеміндегі жалпы табыстар мен жалпы шығындар салыстырады.Екінші әдісте өндірістің оптималдық көлемін табу үшін шекті табыстар мен шекті шығындарды салыстыру керек.
Қорытынды: жетілмеген бәсеке жағдайында барынша көп пайда алу үшін өнімнің әрбір қосымша бірлігін өндіруге байланысты шекті шығындар осы өнім бірлігін сатудан түскен шекті табыстан төмен болғанша, MR>MC өндірісті кеңейте беру керек, егер MR
Батыс экономикалық әдебиетіндегі кәсіпорын теориясы пайданы барынша көбейту принципіне негізделген. Бірақ кәсіпорын әрекеттеріне басқа да мотивация беру аз кездеспейді::: кейбіреулер кәсіпорынның мақсаты пайданы барынша көбейту емес, сату көлемін көбейту дейді;
:: басқа концепция бойынша американдық профессор Г.Саймонның <<қанағаттандыру>> теориясы бойынша, кәсіпорын тек пайданың белгілі дәрежесін көздейді, ал бұған жеткен соң, оны одан әрі қарай барынша жоғарылату үшін әрекет етпейді.
С.Винтердің <<эволюциялық теориясының>> дәлелдеуі бойынша, кәсіпорындар барынша көп пайда табуға тек талаптанады, бірақ оны таба алмайды, тапқан болуы тек кездейсоқ жағдайда мүмкін болады.Уақытқа (қысқа немесе ұзақ мерзімге сәйкес) және бәсеке жағдайларына байланысты кәсіпорын өзінің стратегиясын тұжырымдайды.
Стратегия - бұл кәсіпорынның негізгі ұзақ мерзімді мақсаттары мен міндеттерін таңдау, іс-әрекеттер бағыттарын анықтап бекіту және мақсаттарға жетуге қажет ресурстарды бөліп орналастыру.
Стратегия екі типке бөлінеді:
:: қорғаныстық;
:: шабуылдық.
Қорғаныстық стратегиясының екі бағыты болады:
1. Имитациялық (еліктеу) стратегиясында бәсекелестердің ғылыми-техникалық жетістіктерін пайдалану арқылы жаңалықтар енгізуден туатын қауіп-қатерліктерді азайтуға назар аударылады. Кәсіпорын нарықты үнемі байқап отырады, жаңа өнім пайда болуын күтіп отырады және ресурстарын ұқсас өнім немесе оның прототипін (түп тұлға) өндіруге жұмылдырады.2. Күту стратегиясы..Кәсіпорындар осы стратегияны өзінің ұйғарымы бойынша осы нарықтан кетуді жоспарлағанда немесе басқа бәсекелес осы нарықта қолайлырақ орналасқанда, өз өндірісін жүргізу арқылы қолданады.
Шабуылдық стратегияның төрт бағыты болады:
1. Рационализациялау стратегиясы. Бұл жаңалықтар енгізу үшін ресурстардың өсуін талап етеді. Жаңа технологияға сынақ жүргізуге пайдаланатын бағалық және венчурлік компанияларға қаржымен қолдау көрсетіледі.2. Квотаны (шығаратын өнімнің санын) дифференциациялау стратегиясы. Бұның мақсаты - жоғары пайданы сақтап, кәсіпорын үшін нарықтың елеулі бөлігін қамту. Жоғары пайданың негізін тұрақты инвестициялар құрайды. Осының көмегімен кәсіпорын өз өнімінің бағасын төмендетіп, оған тұтынушылық сұранысты өсіруді көздейді.
3. Инновациялық стратегия өнім мен қызметтердің жаңалануын және инновацияларды жаңа өнімдер және технологияға енгізуді тілейді. Инновациялар өнімдік және технологиялық болып бөлінеді.Өнімдік инновация жаңа өнім бағасын көтеру арқылы кәсіпорынға өз пайдасын барынша көбейтуге мүмкіндік береді.
Технологиялық инновациялар өндірілген өнімнің өзіндік құнын төмендету арқылы және өнімнің сапасы өскенде, оның өзіндік құнының артық өсуіне жол бермей, пайданы барынша көбейтуге көмектеседі.4. Нарықтық қуыстарды меңгеріп оларды толтыру стратегиясы. Бұл бағытты жүзеге асыру ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізумен, елеулі шығындар жасаумен және іскерлік тәуекелдікпен байланысты. Тәуекелдік - болжаумен және жоспармен қарастырылған шығындардың немесе табыс түспеуінің ықтималдығы. Тәуекелдіктің маңызды түрлері:
:: өндірістік;
:: коммерциялық;
:: қаржылық;
:: несиелік;
:: проценттік.
Коммерциялық қатер - кәсіпкер сатып алған тауарлар мен қызметтерді өткізумен байланысты процестерде туады.
Қаржылық қауіп-қатер - қарызға алынған қаражаттар мен кәсіпорынның барлық қаржыларының арасындағы өзара байланыстан пайда болады.Несиелік қауіп - қарыз алушының қайтара алмайтын мүмкіндіктің болуымен байланысты.Проценттік қауіп-қатер - процент нормасының өсуіне байланысты құнды қағаздың бағасының төмендеп кетуінің мүмкіндігімен байланысты болады.Әдетте, мынадай пікір қалыптасқан: қауіп-қатер болу мүмкіндігінің дәрежесі, осы әрекетке қатынасатын адамдар санына керісінше пропорционалды болады.Қауіп-қатерден сақтандыру келісімін жасағанда, сақтандыру компаниясы кәсіпкерге тәуекелге бел байлағаны үшін сыйлық төлейді. Мұның көлемі мүмкін болатын шығындар көлеміне тең бола алады. Сондықтан осындай тәуекелдіктің жөні бар деуге болады. Сақтандырылмаған қауіп-қатер (тәуекелдік) - фьючерстік келісім жасау арқылы, хеджирлендірумен (жеткізуші немесе сатып алушы бағалардың ұнамсыз өзгерістерге ұшырау мүмкіндігінен сақтандырылады) және нарықтық операциялардың басқа да түрлерімен сақтандырылуға жатады.
Фьючерстік контракт деп тауарды кейін (болашақта) жеткізу туралы келісімді айтады. Келісімді жасаған мерзімде екі жақ жеткізілетін тауар бағасы туралы келіседі. Фьючерстік келісімдер көбінесе хеджирленуді мақсат етеді - жеткізуші немесе сатып алушы, бағаның ұнамсыз өзгеруі мүмкін болуынан сақтандырылады.Кәсіпорынның қаржылары мен ресурстарын үнемдеуде қауіп-қатер факторының болуы өте зор стимул болып табылады.Қауіп-қатерді өлшеуге болады. Оны өлшеу үлгілерінің статистикалық, эксперттік, есептеу-аналитикалық түрлері болады.
Статистикалық әдісте кәсіпкерліктің осы түрінде бұрын болған шығындар статистикасы зерттеледі, шығындардың болып тұруының жиілігі есепке алынады, сөйтіп осы деректерге сүйене отырып, қауіп-қатердің ықтималдығы жорамалданады. Статистикалық әдіс мәліметтердің көп болуын талап етеді.Эксперттік әдіс мамандар мен тәжірибелі бизнесмендердің ой-пікірлерін талдап есепке алуды тілейді.
Есептеу-аналитикалық әдіс математикалық тетіктер мен тәсілдерді кең пайдалануға негізделеді.
Кәсіпорындардың көбіне қауіп-қатерлік мәселелерімен айналасатын менеджер болады. Ол кәсіпорын қызметкерлерінің барысында қауіп-қатерлердің болып қалу мүмкіндігін зерттеп анықтайды, осы жағдайдағы оның салдарын бағалап, сақтандырудың және өзін-өзі сақтандырудың түрін таңдайды.Өзін-өзі сақтандыру ерекше резервтік қордың құрылуын талап етеді. Сақтандырылатын барлық заттың құны кәсіпорынның барлық заттық және қаржылық көлемімен салыстырғанда, оның көлемі шағын болса, онда сақтандыру келісімін жасасудың жөні бар.
Әдебиеттер
Абчук В.А. Предприимчивость и риск. - СПб.: ВИПК РП, 2004, - 64с.
Багиева М.Н. Комплексная оценка рисков коммерческого предприятия: Дис. к.э.н.: 08.00.05. - СПб., 2000. - 170с.
Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. - М.: Издательство <<Дело и Сервис>>, 2000. - 112с.
ДӘРІС № 8
Қауіп- қатердің сипаттамалары және оларды идентификациялау принциптерінің негіздері.
Қауіп-қатерді басқару кәсіпорынды басқару жүйе элементтері сияқты. Қауіп-қатерді басқару объектісі мен субъектісі. Қауіп-қатерді басқарудың негізгі мәселелері, қағидалары және әдістері. Қауіп-қатерді басқару процесінің кезеңдері: қауіп-қатерді талдау, жинау және қауіп-қатер аспектілері бойынша мәліметтерді өңдеу, қауіп-қатерді алып тастау және минимизациясы бойынша әдістер. Қауіп-қатерді басқару процесінің кестелер блогі. Қауіп-қатерді төмендету әдістері, олардың маңызы.
Мониторинг
Қауіп-қатерді бірдейлендіру
Қауіп- қатерді бақылау
Қауіп- қатерді бағалау
Ақпарат және коммуникация
Қауіп- қатерді басқару
Әрбір шаруашылық қызмет қабылданған басқармалық шешімдерге қатысты жүзеге асырылады, мұндай шешімдер қауіп-қатерлермен байланысты, алдын ала қаралмаған анық емес факторлар қатарымен шартталған болады. Кәсіпкерлік әрқашан тауарлар мен қызметтерге сұраныс пен ұсыныстың тұрақсыздығы, капитал қосымшаларының көп нұсқамалық салалары және кәсіпкерлік пен т.б. салаларындағы білім шексіздігі, құралдарды инвестициялау таңдаулығының әр түрлілігі әсер ететін экономикалық конъюктураның белгісіздігімен байланысты болады.
Тамақ өндірісіндегі мекемелердің алдында тұрған басты мәселелердің бірі - ол НАССР принциптеріне негізделген сапа жүйесін өндіріске кеңінен енгізу. Қазақстанда НАССР жүйесі ҚР СТ 1179-2003 <<Сапа жүйесі. Тамақ өнімдерінің сапасын НАССР принциптері негізінде басқару>> стандартында келтірілген. Стандарт Еуропа Одағының нұсқауларын ескере отырып жасалған. НАССР жүйесінің негізгі терминдері - <<қауіп-қатерді талдау>>, <<өте қауіпті нүктелер>>. Қауіп-қатерді талдау - қол жеткізуге болатын ақпаратты пайдалана отырып қауіп-қатерден кейін бағалау. Өте қауіпті нүктелер - қауіпті факторларды нақтыландыру мақсатында тексерілетін және зиян келтіру ықтималдығын төмендетуге немесе жоюға мүмкіндік беретін нүктелер. Мысалы, сүт өндірісінде өте қауіпті нүктелер ретінде сүт фермаларынан сүтті алу, сүт өнімдерін тасымалдау жағдайы және басқалар қарастырылады. Тамақ өндірісінде НАССР жүйесін өндіріске енгізу Еуропа елдерінде 1999 жылдан бастап міндетті деп есептеледі, өйткені бұл шара тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін өте жоғары деңгейге жеткізуге мүмкіндік береді.Соңғы жылдары мемлекеттік бақылау қызметі көптеген өзгерістерге және қызмет атқаратын адамдардың аздығына байланысты өзінің жұмылдырушылық қабілетін жоғалта бастады да, шығарылатын және таратылатын өнімнің басты бөлігін тексерумен қамти алмай отыр. Республика аумағында техникалық реттеу жүйесі енгізілген жағдайда, өнімге қойылатын міндетті талаптар олардың қауіптілік деңгейіне және халыққа, мүлікке, қоршаған ортаға зиян келтіру мүмкіндігін ескере отырып анықталатын болғандықтан, мемлекеттік бақылау органдарының жұмыс бағыты да өзгеруі тиіс. Мемлекеттік бақылаудың дамуы отандық және шетелдік тәжірибеде қолданылатын барлық тексеріс түрлерінде топ неизге алынатын принциптер жиынтығына сүйенуі керек:
* тексеру объектілерінен әкімшілік және қаржы жағынан тәуелсіздігі;
* заңдылықты сақтау;
* мемлекеттік инспекторлардың әділдігі;
* анықталған заң бұзушылыққа сәйкес жаза тағайындау және оны бұлжытпай орындау;
* тексерілетін объектілердің мемлекеттік және коммерциялық құпиясын сақтаумен қатар нәтижелердің жариялылығы;
* мемлекеттік бақылауды жүргізу ережелерін халықаралық тәжірибеде қабылданған нормалармен үйлестіру;
* өзінің міндетті шеңберінде тексеру және бақылау жүргізетін басқа да органдармен іс-қимылдарын үйлестіру.
Мемлекеттік реттеу саласындағы құрылым, жұмысты ұйымдастыру тәртібі, құқықтық және нормативтік базасы халықаралық нормалар мен талаптарға үйлестірілуі керек. Шетелдерде өнімнің қауіпсіздігіне жауапкершілік дайындаушыға жүктеледі, ал мемлекет ұлттық мүддеге және қауіпсіздік шеңберіне енетін жағдайларды ғана бақылауға алады. Сондықтан нарықтық экономика жағдайында мемлекет кәсіпкерлердің жұмысына араласуын шектеуі керек, ал бақылауды тек қана техникалық регламенттерде келтірілген міндетті талаптарға қатысты жүргізу және өнімді бақылауды көбіне оларды өткізу кезінде жүргізу керек.
Мемлекеттік стандарттардың міндетті талаптарының сақталуын және сертификатталған өнімді (қызметті) бақылау жүргізгенде мемлекеттік стандарттарды бақылайтын мемлекеттік инспекторлар мекемені тексеру актілері негізінде тыйым салу, жою, кемістікке жол бермеу шараларын қолданады және жіберілген кемістіктердің себептерін анықтайды. Осы мақсатта олар талаптар мен ережелерді бұзушыларға жарлық береді және стандарттардың міндетті талаптарын, сертификаттау ережелерін бұзғаны, жарлықты орындамағаны үшін айыппұл салады. Жарлық мына түрлерде берілуі мүмкін:
* міндетті талаптардың, соның ішінде қауіпсіздік талаптарының бұзылғаны және ол кемістіктерді жою қажеттігі туралы. Орындаудан бас тарту немесе уақытылы орындамау орын алса, онда белгіленген мөлшерде айыппұл салынады (мысалы, Ресейде айыппұл 5000 еңбек төлемінің ең кіші мөлшері деңгейінде белгіленген);
* өндірілген өнім, көрсетілген қызмет мемлекеттік стандарттардың міндетті талаптарына сай болмаса, оларды таратуды және атқаруды тоқтата тұру жөнінде. Орындаудан бас тартқан жағдайда таратылған өнім (көрсетілген қызмет) бағасына тең айыппұл салынады;
* өнім өндіруді (егер өнімнен келетін зиянды жою мүмкін болмаса) және зиянды тауарларды сатуды тоқтату жөнінде. Орындаудан бас тартқан жағдайда белгіленген мөлшерде айыппұл салынады.
* тұтынушылардан қауіпті тауарларды қайтарып алу. Жарлықты орындамаған жағдайда немесе осы тауарлар зиян келтірсе, онда белгіленген мөлшерде айыппұл салынады.
Тауарды міндетті сертификаттау ережелерін бұзғаны үшін сертификаттау органдарына тауар (жұмыс, қызмет) бағасынан екі есе көп мөлшерде айыппұл салынады. Ережелерді бұзу сәйкестік сертификатының дұрыс берілмегені түрінде болуы мүмкін:
* сынау деректері дұрыс болмаса да;
* тауардың стандарттар талаптарына сәйкестігі дәлелденбесе де (мысалы, сынау жоспары сақталмаған, сынаулар қауіпсіздік талаптарын түгел қамтымаған);
* сәйкестік сертификаты сертификаттау органының тіркеу тізімінде жоқ тауарларға берілсе;
* сәйкестік сертификаты сертификаттау органының тіркеу аттестатының мерзімі өтіп кеткеннен кейін берілген болса.
Тауарды міндетті сертификаттағанда сынау нәтижелері туралы жалған ақпараттарды бергені үшін сынау зертханалары мен орталықтарына тауар құнынан екі есе көп мөлшерде айыппұл салынады. Айыппұл төлеуге қатысты мәселелерді шаруашылық жүргізуші субъектілерінің, дайындаушының (орындаушының), сертификаттау органының, сынақ зертханаларының өкілдері, басқа да мүдделі тұлғалар тексеру актісі түскеннен кейін белгіленген уақыт аралығында бірлесіп қарастырады. Жеке және заңды тұлғалар, барлық меншік нысанындағы ұйымдардың лауазымды адамдары сертификаттау туралы заңдарды бұзғаны үшін заңдарға сәйкес жауапты болады. Ескерте кететін жағдай: қылмыс жасалды деп есептеу үшін қауіпті тауар шығарып, оны тұтынушыға сату жеткілікті емес. Ол үшін мүмкін зардап іске асырылуы керек, яғни нақтылы адамдардың денсаулығына зиян келтірілуі керек. Сондықтан қауіпті тауарды шығару және сату - қылмыс жасаудың басы, яғни қылмыс жасауға дайындық ретінде қарастырылады. Адамдардың денсаулығына зиян келтірілді деп, ол жеңіл немесе ауыр дене зақымын алған жағдайда ғана есептеледі. Жауапкершілік деңгейі қылмыстың ауырлығына, зиян шеккен адамдардың жалпы санына және олардың жас ере шеліктеріне байланысты.http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D1%80%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%83_%D0%B6%D2%AF%D0%B9%D0%B5%D1%81%D1%96_%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5_%D1%81%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%83_%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BD_%D0%B1%D2%B1%D0%B7%D2%93%D0 - cite_note-1
Әдебиеттер
Абчук В.А. Предприимчивость и риск. - СПб.: ВИПК РП, 2004, - 64с.
Багиева М.Н. Комплексная оценка рисков коммерческого предприятия: Дис. к.э.н.: 08.00.05. - СПб., 2000. - 170с.
Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. - М.: Издательство <<Дело и Сервис>>, 2000. - 112с.
ДӘРІС № 9
Халықаралық сапа жүйесі.
Қазіргі таңда өмірімізде сапаның маңызы зор. Күнделікті тұтынатын заттарымыздың барлығының да сапалы болғанын қалаймыз. Демек, дамып келе жатқан ел ретінде қатарымыздан қалмау үшін де алдымен қамданатынымыз өндіретін өнімдеріміздің сапасының жоғары болуы. Сапалы өнім қайдан шығады? Әрине, ең маңыздысы - шикізат. Дегенмен білікті маманның атқарар рөлі маңызды. Сондықтан да <<Маман бәрін шешеді>> деген қанатты қағида қалыптасқан болса керек.
Ел ретінде қалыптасқаннан кейін отандық өнімдердің сапасын арттыру басты орынға қойылды. Өйткені Қазақстандық брендтің қалыптасуы - қазақ елін қатарынан оқ бойы озық тұратын дәрежеге көтереді.
Әлемдік нарықпен иық тіресуіміз үшін тауар өндіру бойынша әлемдік технологиялармен жұмыс жасап қана қоймай, өндірісті басқару жүйесін де ретке келтіріп алған жөн. Кез- келген кәсіпорын техникалық мүмкін-діктерімен ғана емес, қоршаған ортаға, қоғамға тигізер пайдалы істерімен де мақтана алулары қажет. Сондай- ақ тағам қауіпсіздігімен де қамтамасыз ету, экология, еңбек құқын қорғау, қызметкерлермен жұмыс жасау сияқты маңызды істерді де дамыған елге лайықты атқара білгені абзал. Мұндай алға қойған мақсаттарын кәсіпорын, әлбетте, әлемнің дамыған компанияларының үлгісінде енгізілген сапа менеджменті арқылы жүзеге асыра алады. Сондықтан халықаралық стандарттарға сәйкес сапа менеджментін енгізіп жатқан кәсіпорындарды қолдау - мемлекеттік саясаттың маңызды аспектілерінің бірі болмақ.
Сапа менеджментін ен-гізу сондай- ақ экономикалық, экологиялық және әлеуметтік сияқты үш тұрақты даму факторларына да оң өзгерістер берері хақ. Қазіргі кезде өнімнің сапа жүйесінің халықаралық стандарттарға сай екенін дәлелдейтін сертификат өнімді жеткізу келісім- шарттарында шешуші фактор бола алады. Сапалы өнімді тұтынушыға ұтымды жеткізу - әрбір өнеркәсіптің жұмыс істеудегі басты мақсаты. Сапа менеджменті жүйесі дегеніміз - саясат пен жеке мақсаттардың өзара байланысуын және өзара іс- әрекеттердегі элементтердің үйлесімді жиынтығы. Оның бағытын және ұйымды сапа негізінде басқаруды таңдау арқылы үйлестірілген қызметтермен тиісті мақсаттарға қол жеткізу.
Республикада соңғы жылдар бойына кәсіп-орындар мен ұйымдарда менеджмент жүйесін енгізу бойынша жұмыс белсенді жүргізіліп келеді. Тиімді дамыған халықаралық компаниялардың практикасы мен білімдеріне негізделген қазіргі заман менеджмент жүйелері қазақстандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін нарықты реттеу тетіктері мәселелерін кешенді шешуге мүмкіндік береді. Сапалы өнім (қызмет) алу бөлігінде тұтынушылардың құқығын орнықты да тұрақты сақтауға және қанағаттануын қамтамасыз етуге 9000 сериялы ISO халықаралық стандарттарына сәйкес құрыл-ған сапаны басқарудың жүйесі көмектеседі. Меншікті қызметкерлер денсаулығын қорғау бөлігінде сенімді жағдайлар қамтамасыз етуге OHSAS 18000 халықаралық стандартына сәйкес кәсіби қауіпсіздік менеджменті жүйесі қызмет етеді. Қоршаған ортаны теріс әсерлерден жүйелі де мақсатты қорғауға арналған шарттарды компаниялар ISO 14000 стандартына сәйкес экологиялық менеджмент жүйесін құрайды.
Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің Қазақстандық кәсіпорындардың халықаралық стандарттарға жылдамдатып көшуі бойынша 2004 жылғы 6 ақпандағы № 28-ө, 2006 жылғы 27 маусымдағы № 175-ө және 2008 жылғы 23 шілдедегі № 172-ө өкімдеріне орай республикада сапа менеджменті саласында халықаралық стандарттарды ен-гізу үшін қажетті инфрақұрылым, нормативтік және әдістемелік база құрылды.
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында жаңа менеджмент жүйелерін әрі қарай дамыту және енгізу мақсатында ҚР Премьер-министрі Е. Мәсімовтің <<Қазақстандық ұйымдардың халық-аралық стандарттарға әрі қарай көшуі бойынша 2010-2011 жылдарға ар-налған жоспарын бекіту туралы>> 2010 жылы 9 нау-рызда № 43-ө өкімі бекітілді. Жоғарыда аталған өкімге сәйкес Ақтөбе облысы әкімдігі бекіткен және ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрлігімен келісілген 2011 жылға арналған Ақтөбе облысы бойынша ИСО 9001, 14001, 22000, OHSAS 18001, SA 8000 халықаралық стандартқа сай келетін сапа менеджментін енгізу жоспары, сонымен қатар 2011 жылға арналған Ақтөбе облысы бойынша стандарттау аймақтық Жоспар облыс Әкімімен бекітіліп және ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитеті Төрағасымен келісіліп жүзеге асыруда. Менеджмент жүйелерін енгізген және сертификаттаған кәсіпорындарға, оның ішінде экспортқа бейімделген кәсіпорындарға мониторинг жүргізіледі. Қазіргі кезде елдегі кәсіп-орындарға халықаралық стандарт - тарды пайдалану, соның ішінде, әсіресе, сапа менеджменті жүйесі бойынша 9000 стандарттар топ-тамасын жаппай енгізу мәселесіне мемлекет тарапынан баса назар аударылуда. Оның айқын көрінісі менеджмент жүйелері бойынша халықаралық стандарттарды қолданудың барлық алғышарт - тары жасалуында. Мәселен, кәсіпорындарда қажетті заңнамалық база құрылып, мемлекеттік қолдау тетіктері анықталды. Сонымен қатар, менеджмент жүйелерін әзірлеу, енгізу жөнінен тәжірибе жинақталып, менеджмент жүйесін даярлап енгізу және сертификат - тау бойынша білікті кеңесшілер мен сарапшы-аудиторлар тобы қалыптасып, көптеген кәсіпорын басшылары халықаралық стан-дарттарды, соның ішінде сапа менеджменті жүйесін енгізудің пайдасы мен қажеттілігін то-лықтай түсіне бастады. Бүгінде дүние жүзінде ме-неджмент жүйелеріне талаптар белгілейтін бірнеше стандарт бар. Оларға ІSO 9000 (сапа менедж-мент жүйелері немесе СМЖ), ИСО 14000 (экологиялық ме - недж - мент), ОHSAS 18000 (өндіріс қауіпсіздігі және денсаулық сақтау), HASSP нормалары және ИСО 22000 (тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі), SA 8000 (әлеуметтік және этикалық менеджмент) стандарт топтамалары жатады.
Техникалық реттеу және мет - рология комитетінің мәліметіне сүйенсек менеджмент жүйесі бойынша сертификаттаудан өткен кәсіпорындар саны 2010 жылдың бірінші мезгілінде төмендегідей болды:
ИСО 9001 - 2662
ИСО 14001 -- 193
ОHSAS 18001 -- 135
ИСО -- 22000 -- 43
Жоғарыдағы мәліметтерге қарағанда кәсіпорындар СМЖ енгізу мәселесіне артықшылық бе - ретіні байқалады. Алайда, эколо - гия, денсаулық сақтау, жұмыс берушілердің әлеуметтік жауап - кершілігіне т.б. қатысты менедж - мент жүйелерін ескермеу кәсіп-орын жұмысын толыққанды ете алмайды. Себебі, СМЖ кәсіп-орынның жалпы менеджментінің бір ғана бөлігі болып табылады. Жалпы, менеджментке сонымен бірге "Қаржы менеджменті", "Қызметкер менеджменті", "Ин - новациялық менеджмент", "Хорлар менеджменті", "Ақпарат - тық қауіпсіздік", "Өндіріс қауіпсіздігі және еңбекті қорғау" т.б. менеджменттер қамтылады.Біздің елдің кейбір кә - сіп - орындары бірнеше халық - аралық стандарт талаптарына сәйкесетін менеджмент жүйелерін енгізу жөнінен алғашқы қадамдар жасай бастады. Халықаралық стандарт - тар - дың құрылымы оларды ме - неджменттің бірлескен жүйесіне (интеграциялық жүйеге) бірік - тіруге мүмкіндік береді. Қазіргі кезеңде дүниежүзілік тәжірибеде интеграцияланған менеджмент жүйесіне (ИМЖ) негізінен сапа менеджменті, экологиялық ме - неджмент, өндірістік қауіпсіздік және денсаулық сақтау менедж - менті, әлеуметтік жауапкершілік менеджменті қатарлы менедж - менттер қамтылуда. Сапа менеджменті жүйесін енгізген кәсіпорындар соған қоса біртіндеп басқа менеджменттерді енгізу арқылы немесе барлық менеджмент жүйелерін кешенді түрде біріктіре отырып толықтай интеграцияланған менеджмент жүйесін (ИМЖ) құруды жүзеге асыруына болады. Интеграция - ланған менеджмент жүйесін құру ИСО 9000 стандарттар топтамасы қағи - даларына негізделуі тиіс. Яғни интеграцияланған менеджмент жүйесін енгізудің базалық қағи - далары ретінде үрдістік және жүйе - лік тәсіл, басшының озықтығы, қызметкерлерді тарту (жұмылдыру) принциптерін негізге алу қажет. Менеджмент саласы бойынша Еуропа мен Америка компанияла - рының тәжірибелеріне қарағанда компания өзінің менеджмент жүйесіне ИСО 9001 стандартын біріктіре отырып ұйымның барлық іс қызметін қамтыған менеджмент жүйесін құра алады. Бұл дегеніміз, шын мәнінде интеграцияланған менеджмент жүйесінің негізі болып табылатын жаппай сапа басқару қағидасын жүзеге асыру деген сөз (TQM - Total Qualіty Management).
TQM-нің ИСО 9000 стан - дарттар топтамасынан негізгі айырмашылығы оның сапаны арт - тыруда белгілі бір деңгейге жеткен кәсіпорын үшін бейімделгендігінде. Ал ИСО 9000 стандарттар топтама - сының мақсаты сапаны қамтамасыз етудің алғашқы кезеңдерін (дең - гейін) бағындыру болып табылады. Сапаны жаппай басқару кез келген мекемені басқарудың жаңа тәсілі. Ол кәсіпорынның барлық қызмет - ке - лерін қатыстыра отырып, тұ - тынушы талаптарын қанағаттан - дыру арқылы ұйым қызметкелері мен қоғамға тұтастай пайда кел - тіруге бағытталған. Интеграция - лан - ған менеджмент жүйелерін енгізу кезінде жүйеге қамтылатын әрбір стандарт мазмұндық және тәжіри - белік жетістігімен ерекшеленетін - дігін ескеру қажет. Сондықтан олардың талаптарын орындай отырып, кәсіпорын өз бағдарлама - сының кем дегенде ең төменгі ден - гейін қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие бола алады. Интеграцияланған ме - неджмент жүйесінің келесі ар - тықшылығы егер кәсіпорын өндіруші болатын болса, сонымен қатар халықаралық стандарт талап - тарын толықтай орындай алса онда ол кәсіпорын әлеуетті тапсырыс беруші үшін неғұрлым беделді де тартымды болып саналады. Себебі, ол кәсіпорынға сапа менеджменті стандарттарымен қоса экологиялық стандарттар мен өндіріс қауіп - сіздігінің стандарттары енгізілген. Бұл дегеніміз, кәсіпорын ұжымы - ның қоғамдық жауапкершілігінің жоғары екенін айғақтайтын көрініс болып табылады. Аталған менедж - мент жүйесін енгізу нәтижесінде көзделген мақсаттар жүзеге асуы тиіс. Егер олай болмаған күнде оның себептерін анықтау қажет. Мүмкін, стандарттарды енгізу үрдісі дұрыс жүргізілмеген болар немесе қандай бір себептерден біріктірілген менеджмент жүйесінің тиімділігі төмендеген болуы мүмкін. Сондықтан кәсіпорын өз мақсатын жүзеге асыру жолында, яғни нарықтағы бәсекелестік қабілетін арттыру жолында қомақты табыстарға жету үшін ең әуелі жасандылықтан аулақ бола отырып, шынайы ынта-жігерімен, дұрыс іс-қимыл жасағанда ғана өз мақсатына жете алады.
Менеджмент жүйесін енгізіп, оның нәтижелілігін арттыруда басшылықтың рөлі аса жоғары болып табылады. Білікті басшы кәсіпорынның болашақ межесін айқын болжай отырып, нақты идея - ларды жоспарлау арқылы олар - дың орындалуына ұжымның бар - лық мүшелерін тартып, жұмылдыра алады. Бұл жерде, әсіресе, адами фактордың маңыздылығына баса назар аударылуы тиіс. Егер басшы адам өз қызметкерлерінің жағ - дайын жақсартуға көңіл бөлмесе онда оларға сапаны жақсарту жө - ні - нен қатаң талап қоя алмайды. Тіпті қойса да оның орындалуы ойдағыдай бола бермейді. Себебі, ұжым ішінде көңіл-күйі орташа, жұ - мыс нәтижесіне деген қызығу - шы - лығы мен ынта-жігері жеткі - лік - сіз жұмысшы, қызметкердің жұмыс өнімділігі де мардымды болмайды.
Сапа менеджменті жүйесінің негізін қалаушылардың бірі доктор Джуранның ұстанымы бойынша сапа тұтынушыға бейімделу және қызметкерлерді қанағаттандыру дәрежесімен айқындалуы тиіс. Осы тұрғыдан алғанда кәсіпорынның алдына қоятын стратегиялық мақсаттары тұтынушымен тығыз қарым-қатынас орнату, инновация енгізу, шығынды азайту, сапаны арттыру арқылы бәсекелестік бәйгесінде алға озу болып табылады.
Кәсіпорынның мақсаты мен міндетін айқындай отырып ұзақ мерзімді жоспар, бағдарламасын әзірлеуші ретінде ұйым жетекшілері менеджмент жүйе - сін әзірлеу, енгізу және үздіксіз жақ - сарту жұмыста - рына қатысты жеке ба - қылауды жүзеге асы - рады. Бас - шы - - лық тап - сы - рыс беру - шілер - мен, өз әріп - тестерімен және қалың жұрт - шы - лық - пен қарым-қатынаста болып, ұйым қыз - метке - рлерін ын - та - лан - дыру, қолдау, кә - сіпорын іс-қимылына жаңа - ша өзгерістер енгізу қатарлы өзекті іс шараларды жүзеге асыра алады. Сондай-ақ, ұйымның мақсаты мен даму ба - ғытының біртұтастығын қам - тамасыз ету, ұжымның ішкі тыныс-тіршілігіне қолайлы жағдай туғызу, өз іс-әрекетімен басқаға үлгі бола білу сияқты қасиеттер басшы адамның бойынан табылуы тиіс. Ол үшін басшы тұлға өзін әрдайым дамытуға көңіл бөлуі қажет.
Қандай да бір өнімнің немесе қызметтің сапасы оның өмірлік циклінің барлық кезеңдерінде, өнім өндіру немесе қызмет көрсету идеясының алғаш туындауынан бастап оның жүзеге асып тұтыну - шының пайдалануына дейінгі аралықта қалыптасатынын ескерсек айналымның әрбір кезеңіндегі үдерістер өнім (қызмет) сапасына әрқилы дәрежеде әсер ететінін түсінуге болады. Сондай үдерістерге мысалы, нарықты зерттеу, шикізат немесе дайын өнімді берушілермен (өткізушілермен) жұмыс жасау, құжаттарды басқару, кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз ету, кә - сіпорын қызметкерлеріне жетек - шілік жасау, тағы сол сияқтылар жатады. Сондай үдерістердің бар - лығын бір қатаң жүйеге келтіріп, барлық қателіктер мен кемші - ліктерді, ақаулар мен ауытқуларды кәсіпорын жұмысының барлық сатыларында ең төменгі деңгейге жеткізу менеджмент жүйесінің көздеген негізгі нысанасы болып табылады.
Сапа менеджментінің жүйесі қандай да бір жаңа технологияны енгізбей-ақ, арзан шикізат, мате-риал пайдаланбай-ақ тек қана ұйымдастыру шараларын оңтайлы жүргізу арқылы өнімнің (қызмет - тің) өзіндік құнын азайтумен қатар, сапаны арттыруға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде бәсекелестік қабілетті арттырып, нарықтағы жағдайды бекемдейді. Нәтижесінде, кәсіпорынның экономикалық күш-қуаты артып, жұмыскерлердің ең - бекақысын өсіруге, жұмыс жағ - дайын жақсартуға мүмкіндік туады.
Әдебиеттер:
Качество и безопасность сельскохозяйственной пищевой продукии./под редакцией д.б.н. А.К.Смагулова -- Алматы, 2002 544с.
Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов/ Под ред. В.А. Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000.- 487 с.
Абчук В.А. Предприимчивость и риск. - СПб.: ВИПК РП, 2004, - 64с.
Багиева М.Н. Комплексная оценка рисков коммерческого предприятия: Дис. к.э.н.: 08.00.05. - СПб., 2000. - 170с.
Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. - М.: Издательство <<Дело и Сервис>>, 2000. - 112с.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz