УМКД

Шығарманың фразаларымен жұмыс

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
<<МУЗЫКАЛЫҚ БІЛІМ>> КАФЕДРАСЫ
Құжат СМК 3 уровня
ПОӘК

ПОӘК
042-18.1.32/02-2013
ПОӘК
<<Ансамбль орындаушылық>> пәннің оқу-әдістемелік құралы

Редакция № 1
05.09.2013ж.

<<Музыкалық білім берудің әдіснамасы>>
АНСАМБЛЬ ОРЫНДАУШЫЛЫҚ ПӘНІНЕН КЕШЕНІ
5В010600 <<Музыкалық білім>> мамандығы үшін

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ

2013-2014 оқу жылы

ПОӘК
042-18.1.32/02-2013
Ред. № 1
05.09.2013ж.
Бет 2/10

Мазмұны:

1
1 Глоссарий

2
2 Тәжірбиелік сабақтар

3
3 Студенттің өздік жұмысы

БӨЛІМ - ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИЙ.
1. Жай екпіндер
Largо ( лярго ) ------- шығарманың екпінін кең, созыңқы \ орындалуын көрсетеді.
Adagiо (адажио ) ----- екпіні өте жай, мұнымен қатар биязы орындалуын көрсетеді.
Grave (граве ) --------- мұңды, ауыр, салмақты орындалуын көрсетеді.
Lentо (ленто ) --------- ақырын, жай орындалуын көрсетеді.
2. Бір қалыпты орташа екпіндер.
Andante `(анданте ) ------- екпіннің қадамдап асықпай жүруін көрсетеді.
Andantinо ( андантино ) ----- баяу бір қалыпты жүруін көрсетеді.
Mоderatо ( модерато) -------- орташа екпінмен жүруін көрсетеді.
Allegrettо ( аллегретто ) ------ жүрісін, әжептәуір жылдам екпінмен орындалуын көрсетеді.
3. Жылдам екпіндер.
Allegrо (аллегро) ---------- екпіні жылдам жүруін көрсетеді.
Prestо (престо) ------------- шапшаң, тез жүруін көрсетеді.
Prestissimо (престиссимо ) --- престодан гөрі жылдамырақ жүруін көрсетеді.
Vivо (виво ) ------------------- екпіні тез жүруін көрсетеді.
Vivace ( виваче ) ------------- екпіні жылдам жүруін көрсетеді.
Шығарманың екпінін, яғни, жүрісін біртіндеп жылдамдататын терминдер:
Accelerandо (аччелерандо )
Stringentо (стринженто )
Strettо (стретто )

Епінді баяулататын терминдер:
Ritenutо ( ритенуто )
Rallentantо (раллентанто )
Ritardandо ( ритардандо )
Екпін белгілерін көбінесе орысша және қазақша да жазылады.
Мысалы:
В темпе марша --- марш екпінінмен.
Бодро ----------------көңілді, жігерлі.
Не спеша, с большим чувством - асықпай, үлкен сезіммен.
Темп умеренный - баяу, бірқалыпты екпінмен.
Весело, не быстро - көңілді, асықпай.
Довольно скоро ---недәуір жылдамдықпен.
Скоро --------------- жылдам.
Спокойно, певуче ---тыныш, әндете.
Задорно, весело, подвижно ---қызулы, көңілді, шапшаң.
Медленно, спокойно ---тыныш, жай, екпінмен.
Неторопливо -------------асықпай.
Музыкалық динамикалық күш белгілері
Жазылуы
Айтылуы
Қысқартылып
жазылуы
Қазақша айтылуы
Pianо
пиано
P
ақырын
Pianissimо
пианиссимо
PP
өте ақырын
Fоrte
форте
F
қатты
Frtissimо
фортиссимо
FF
өте қатты
Mezzо pianо
меццо пиано
mp
ақырынырақ
Mezzо fоrte
меццо форте
mf
сәл қаттырақ
Crescendо
крешендо

күшейте түсу
Diminuendо
диминуэндо

бәсеңдете түсу
Sfоrzandо
сфорцандо
sf
кенеттен күшейтіп,
ерекше бөліп ойнау
Mezzо vоce
меццо воче
m.v.
Ақырын сыбырлап айту

Ноталарды әріппен белгілеу
До - C, c
до диез - Cis, cis
До бемоль - Ces, ces
Ре - D ,d
ре диез - Dis, dis
Ре бемоль - Des, des
Ми - E, e
ми диез - Eis, eis
Ми бемоль - Es , es
Фа - F, f
фа диез - Fis, fis
Фа бемоль - Fes, fes
Соль - G, g
соль диез - Gis, gis
Соль бемоль - Ges, ges
Ля - A, a
ля диез --- Ais, ais
Ля бемоль - As, as
Си - H, h
си диез - His, his
Си бемоль - B, b

Ансамбль --- француз тілінде бірлесу, ұласу деген мағынаны береді.
Музыкада екі немесе одан да көп музыканттардың (әншілер немесе музыка аспаптарында орындаушылардың ) музыкалық шығарманы қосылып орындауын және сол орындалған музыканың бірдей ұласып, әдемі, мәнерлі болып шығуын ансамбль деп атайды.
Музыканы немесе әнді екі әнші қосылып орындаса дуэт дейді.
Үш кісі айтса, трио, төрт кісі орындаса, квартет, бес кісі айтса - квинтет, алты кісі орындаса, секстет, жеті кісі қосылса, септет, сегіз кісі қосылса, октет дейді. Операда, ораторияда, кантатада бас кейіпкерлер қосылып дуэт, трио, квартет, квинтетпен айтатын жағдайлар өте жиі кездеседі. Ансамбльге хор мен оркестр де кіреді.
Ария --- итальян сөзінде ән деген сөз.
Ария --- опералық музыкада әрбір кейіпкердің ішкі жан дүниесіне байланысты айтылатын мелодия. Орыстың классикалықопера музыкасында шығарманың идеясын ашып, бас кейіпкердің бейнесін беретін ұлттық тамаша ариялар бар. Мәселен, Глинканың << Иван Сусанин >> операсынан Сусаниннің ариясы, т. Б.
Вариация --- құбылту деген сөз. Вариацияда алынған негізгі мелодия сақталады да, оның өлшемі, ырғағы, екпіні немесе тональдігі өзгеріп, үнемі құбылып отырады.
Вокальдық музыка --- ( вокале - дауыс деген сөз ). Музыка аспабының суйемелдеуімен немесе суіемелдеуінсіз жеке әншіге, хорға арналып жазылған музыкалық шығармаларды вокальдық музыка дейді.
Аспаптық музыка ---жеке музыка аспаптары --- фортепиано, скрипка, виолончель, кларнет, домбыра, қобыз, сырнай, мандолинаға арналып жазылған концерт, вариация, фантазия, этюд, полонез, күй немесе вальс, полька, мазурка сияқты би музыкаларын аспаптық музыка дейді.
Кантата --- оркестрдің суйемелдеуімен орындалатын вокальдық шығарма. Мұнда хор, ансамбльдер, жеке әншілер болады. Кантата бірнеше бөлімнен түрады.
Камералық музыка --- Кішкене вокальдық немесе бірнеше музыкалық аспаптар ансамбльдері мен жеке аспаптарға немемсе дауысқа арналып жазылған музыкалық шығармаларды камералық музыка дейді.
Капелла --- ешбір музыкалық аспаптың сүйемелдеуінсізайтылатын көп дауысты хор.
Концерт --- жарысу деген сөз. Концерт скрипка, рояль, баян, виолончель, труба немесе басқа музыкалық аспаптар үшін жазылады, бірнеше бөлімнен тұрады.
Опера ---Театрда орындалатын үлкен музыкалы драмалық шығарманы опера дейді.
Оратория --- каһармандық немесе эпикалық оқиғаны баяндайтын, симфониялық оркестрдің суйемелдеуімен орындалатын вокальдық шығарма.
Речитатив --- ( итальян сөзі) - операда, ораторияда және кантатада болайын деп жатқан не болатын оқиғаны сөзбен баяндауды, тақпақпен айтуды речитатив дейді.
Романс --- лирикалы - эпикалық, лирикалы - драмалық мазмұны бар әндерді романс деп атайды.
Симфониялық музыка (симфония - үндесу, бірлесу деген мағынаны береді ). Симфониялық оркестрмен орындау үшін жазылған музыкалық шығарманы симфониялық музыка дейді.
Симфониялық поэма --- оркестр үшін жазылған музыкалы поэтикалық шығарма.
Увертюра --- бастау, бет ашар деген ұғымды береді. Увертюра симфониялық оркестрмен орындауға арналған музыкалық шығарма.

4-курс

Жетіші семестр

Тәжірибеліқ сабақ №1,2
Тақырыптың аты: Домбыра тобының әр партияларымен жеке жұмыс жүгізу.
Мақсаты: Партия бірі тындай отырып бірдей дыбыс күшымен орындауын және ансамбльдегі ішіндегі жеке дауыстардың екпінімент ырғағы жағынан біркелкі болуып келуі,ансамбльдегі партиялар арасындағы дыбыстардың тендесіп келуін тәрбиелеу.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Унисондық дыбыс шығаруға жаттығу.
2.Унисондық дыбыс шығаруға үйрену
3Октавалық унисонның ерекшеліктерімен жұмыс.
Әдістемелік нұсқау:
Ансамбльдегі партиялармен оның жеке дауыстардың арасындағы үнділігінін өзара тендігін ансамбльдің ансамбілі дейді.Жақсы ансамбільге дағдылану барлық аспапшылардың ойнау техникасын толвқ менгеруіне де байланысты болады.Сонымен қатар орындаушылардың бірдей,бір уақытта ансамбль жетекшісінің талабына лайықты ньюанстіқ,ырғақтық және сипаттық ерекшеліктерін шығарманың құбылмалы мазмүңдық сипатына қарай біркелкі орындаулары шарты міндет.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тажірибелік сабақ №3,4
Тақырыптың аты:Сырнай тобынын жеке партияларымен жұмыс жасау.

Мақсаты: Партия бірі тындай отырып бірдей дыбыс күшымен орындауын және ансамбльдегі ішіндегі жеке дауыстардың екпінімент ырғағы жағынан біркелкі болуып келуі,ансамбльдегі партиялар арасындағы дыбыстардың тендесіп келуін тәрбиелеу.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Унисондық дыбыс шығаруға жаттығу.
2.Унисондық дыбыс шығаруға үйрену
3Октавалық унисонның ерекшеліктерімен жұмыс.
Әдістемелік нұсқау:
Ансамбльдегі партиялармен оның жеке дауыстардың арасындағы үнділігінін өзара тендігін ансамбльдің ансамбілі дейді.Жақсы ансамбільге дағдылану барлық аспапшылардың ойнау техникасын толвқ менгеруіне де байланысты болады.Сонымен қатар орындаушылардың бірдей,бір уақытта ансамбль жетекшісінің талабына лайықты ньюанстіқ,ырғақтық және сипаттық ерекшеліктерін шығарманың құбылмалы мазмүңдық сипатына қарай біркелкі орындаулары шарты міндет.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тәжірибелік сабақ№5,6
Тақырыптын аты: Қобыз және сырнай тобының жеке партияларымен жұмыс жасау.
Мақсаты: Партия бірі тындай отырып бірдей дыбыс күшымен орындауын және ансамбльдегі ішіндегі жеке дауыстардың екпінімент ырғағы жағынан біркелкі болуып келуі,ансамбльдегі партиялар арасындағы дыбыстардың тендесіп келуін тәрбиелеу.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Унисондық дыбыс шығаруға жаттығу.
2.Унисондық дыбыс шығаруға үйрену
3Октавалық унисонның ерекшеліктерімен жұмыс.
Әдістемелік нұсқау:
Ансамбльдегі партиялармен оның жеке дауыстардың арасындағы үнділігінін өзара тендігін ансамбльдің ансамбілі дейді.Жақсы ансамбільге дағдылану барлық аспапшылардың ойнау техникасын толвқ менгеруіне де байланысты болады.Сонымен қатар орындаушылардың бірдей,бір уақытта ансамбль жетекшісінің талабына лайықты ньюанстіқ,ырғақтық және сипаттық ерекшеліктерін шығарманың құбылмалы мазмүңдық сипатына қарай біркелкі орындаулары шарты міндет.

Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тәжірибелік сабақ №7,8
Тақырыптын аты: Шығарманын фразаларымен жұмыс.
Сабақтын мақсаты:
Шығарманың фразаларымен жұмыс.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Шығарманы көркемдік бейнесімен жұмыс.
2.Шығарманы көркемдік орындау әдістері.
3.Дыдыс шығарудың шапшандығі.
Әдістемелік нұскау:
Ансамбльдік орындаушылық техникасын толық менгерген ансамбль мүшелері ансамбль шығармасын орындау барысында түрлі ньюанстарымен қатар оның ноталық мәтінінің көркемдік манызын айқындай тісініп,ансамбль арқылы ерекше мәнерлікпен орындай отырып, негізгі мақсатқа жетеді.
Ансамбль мүшелері оркестрлік орындаушылық техникасының барлық ережелері:
Ансамбль, үн құрылымы, интонация т.б. дағдыларын сауатты сақтай отырып шығарманы орындап шығады.Тіпті шығарманың ньюанстарын да біршама орынды колданып орындап тұр делік, дегенмен әлде де болса бір нәрсенің жетіспейтіндігі байқалады.Бұдан орындаушылар шығарманы әлде де болса бір нәрсенің жетіспейтіндігі байқалады.Бұдан орындаушылар шығарманы әлде де болса мазмүның түсініп,нақышына келтіріп орындаса екен деген тілек туады. Сөйтіп орындаушылардын шығарманы терен сезіммен,ынталана жан дүниесімен беріле, көркем орындай алмауы яғни көркемидік мәнерлігі жетіспей тұрғаның анғаруға болады. Сондықтан тек қана техникалық жағынан дұрыс орындаудын өзі де жеткіліксіз, сонымен қатар шығарманың көркемдік жағынан әдемі болып, мәнерлі де әсерлі орындалуы әрі шығарманың мазмүны менсипаты сәйкестеніп, бірін-бірі толықтыра түскені абзал.Аасамбль ұжымы шағарманы көркемдік мәнерлікпен, шабытбен нақышына келтіре орындап,өз тындаушыларын толқытып,сезіміне әсер ете алған
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тажірибелік сабақ №9,10
Тақырыптың аты: Шығарманың көркемдік бейнесін жасау.
Сабақтын мақсаты:
Буындарға бөліп ойнату,орындаушылық шеберлікті шындап, таза дыбыс пен ансамбльге қол жеткізу ушін партиялардағы және түтас ансамбльдегі жекелеген киын фразалармен жұмыс істеу.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Көркемдік бейнені беру үшін музыкалық мәнерліктін барлық құралдарын пайдалана отырып, шығарманы орындаушылықпен айналасу.
2.Шығарманың жанрлық және стильдік ерекшеліктерін ескеріп, орындаушылық үлгісімен айналасу.
Әдістемелік нұсқау:
Студенттерге шығармаларды жоғары профессиональдық денгейде көркем орындау дағдыларын және ансамбль ұжымымен жұмыс істеуге қажетті есту қабілетін, орындаушылық дағдыларын дамыту.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тәжірибелік сабақ № 11,12
Тақырыптын аты:
Партиялардын интонациясымен жұмыс.
Сабақ мақсаты:
Студанттерге шығармаларды жоғары кәсіби денгейде көркем орындау дағдыларын дамыту.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Шығарманы жатқа орындау.
2.Шығармашылықпен жұмыс жасау.
Әдістемелік нұсқау:
Шығармваны менгеру барысында рындаушылық стильді, орындау қаркыныңдағы мәнерді, штрихтар мен ьәнерлілік қүралдарын, орындаушылық қиындықтарын анықтай білуге дағдыланады. Ансамбль шығармаларын жаттау барысында студентке төмендегідей жұмыс жоспарын ұсынуға болады,бірақ жұмыс барысында өзгерістер мен қосымша түсініктемелер енгізуге болады:
* Буындарға бөліп ойнау, қағыстар мен штрихтарға ерекше көніл бөлу,
Партиялардағы және тұтас ансамбльдегі жекелеген қиын фразалармен жұмыс жүгізу;
-- Көркемдік бейнені ашу үшін музыкалық мәнерліктін барлық қүралдарын пайдалана отырып,шығарманы орындаушылық тәсілдері арқылы менгеруге машықтану;
-- Шығарманың жанрлық және стильдік ерекшеліктерін ескеріп, орындаушылық үлгісімен даттығу және дағдылану;
-- Күй және шығарма мәтіңдерін жатқа ойнай білуге машықтану;
-- Ансамбль шығармасын орындау кезінде партиялар арасында ансамбль болу үшін жеке фразалармен жұмыс істей білу;
-- Шығарманы орындау кезінде көркемдік жағына ашатын мәнерлік құрал- дағдыларын пайдалана білу.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тәжірибелік сабақ№13,14
Тақырыптын аты: Партитурамен жұмыс жасаудын ерекшеліктері.
Сабақтың мақсаты: Партитурамен жұмыс жасаудын ерекшеліктерімен студенттерді тәжірибе жүзінде таныстырып,үйрету.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
* Партитураны жаттау,есте сақтау.
* Партитурадағы үзіліс, стаккато,синкопалық ырғақтармен жұмыс.
* Шығарманы жатқа орындау.
Әдістемелік нусқау:
Ансамбль партитурасындағы аккордтарды тегінен жоғары, төмен және өзінің сүйемелдеуінде немесе сүйемелдеуінсіз кез келген партияны дауыспен әндетіп айту.
Партитураларды қосып ойнай отырып немесе ойнамаған жағдайда жеке партиясын сольфеджиомен айта білуі тиіс.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

Тәжірибелік сабақ№15
Тақырыптын аты:Ансамбльдегі ұрмалы аспаптар тобымен жұмыс жасау ерекшеліктері.
Сабақ мақсаты:Ансамбльдегі ұрмалы аспаптар тобымен жұмыс жасау ерекшеліктерін студенттерге үйрету.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1.Қазақ халық аспаптары ансамбльдегі ұрмалы аспаптардын түрлері.
2.Ұрмалы аспаптарды орындаушыларға бөлу тәсілдері.
3.Ұрмалы аспаптардың ансамбльдегі негізгі ролі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Ансамбльдің түрлері оның құрамына кіретін аспаптардың топтарына байланысты.
Ансамбль түрлері:халық аспаптары ансамбілі, үрмелі аспаптар ансамбілі,
Эстрадалық ансамбль т.б.Қазақ халық аспаптары ансамбілінде үрмалы аспаптардың көптеген түрлері пайдаланады.Атап айтқанда,олар: үлкен барабан,литавралар,кіші барабан, үшбұрыш, бубен, тарелка, асатаяқ, данғыра, қобдиша, тайтұяқ т.б.Ұрмалы аспаптар ансамбльдерде кен көлемде пайдаланылады.
Қолданылған әдебиеттер:
1.Х.Тастанов.Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек.ҚМКӘБ,Алматы,1956ж.
2.С.Байжұманов.Халық аспаптары аркестрі.Алматы, <<Өнер>>,1993.
3.Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардын партитурасы.(1-ші,2-ші кітап),Алматы,1968.
4.Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар.(Өндеп,түсіргенМ.Әубакіров).Алматы, <<Мектеп>>,1969.

СТУДЕНТТЕРДІН ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ.
Тапсырма №1
Тақырыптын аты: Әртурлі қағыстарды ойнап машықтану.
Мақсаты:
Ансамбль аспаптарының штрихтары және қағыстармен таныстырып,тәжірибе жүзінде көрсету.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Штрих түрлері.
-- Негізгі және күрделі штрихтар.
-- Домбыра қағыстарының ерекшеліктері.
Орындау түрі: Домбыра қағыстары жөнінде реферат жазу.
Әдістемелік нұсқау:
Жақсы ансамбль ұжымдарынын орындауларында дыбыс шығару тәсілдерін жиі кездестіруге болады.Дыбыс шығарудын барлық тәсілдерін негізгі үш топқа бөлеміз.
Шығарманын мазмұнына, сипатына,ньюансына, нота мәтеніне жазылу стиліне үлгісіне қарай мынандай түрлерге бөлінеді: а)легато, стакатто,нон легато.дыбысты жүгізуде жүлқып көтеру болмайды, курт қозғау өзгерістерсіз, біркелкі қалқыған қозғалыстардың байланыстылығын сақтап, жатық үнде, сазды байсалдылықпен созымды орындау.
Stakkato -- дыбыс жүргізудің Легато сияқтв байланысты да емес, Стаккато үзіліп те орындалмайды, әуеннің әрдыбысын ерекше көрсете отырып,ырғақ кідірісінсіз үзбей орындау.
Non legato -- дыбыс жүргізуді легато сиякты байланысты да емес, стаккато үзіліп те орындалмайды,әуеннің әр дыбысын ерекше көрсет отырып, ырғақ кідірісінсіз үзбей орындау.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №2
Тақырыптын аты: Күйдін нота мәтінің талдау. Күйдін нота мәтінің менгеру.
Сабақ мақсаты: Күй мәтенін буындарға бөліп ойнау, таза дыбыс пен ансамбльге қол жеткізу үшін партиялардағы және тұтас ансамбльдегі жекелеген қиын фразалармен жұмыс істеу.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1. Күйдін көркемдік бейнені беру барлық құралдарын пайдалана отырып, шығарманы орындаушылықпен айналасу.
2. Шығарманың жанрлық және стильдік ерекшеліктерін ескеріп ойнау үлгісімен айналасу.
Орындау турі: Тәжірибелік талдау.
Әдістемелік нұсқау:
Студенттерге күйлерді жоғары профессиональдық денгейде көркем орындау дағдыларын және ансамбль ұжымымен жұмыс істеуге қажетті есту қабілетін, орындаушылық дағдыларын дамыту.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №3
Тақырыптың аты: Ырғақты біркелкі ұстай білуге машықтану.
Сабақ мақсаты: Сстуденттерді ырғақты біргелкі ұстай білуге машықтандыру.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Ырғақ түрлері.
-- Ырғақпен жұмыс жасау қағидалары.
Орындау түрі: жазбаша талдау жазу.
Әдістемелік нұсқау:
Ансамбльмен жұмыс жасағанда әрдайым ырғақтын біркелкі болуын жиі қадағалау керек.
Тәжірибесі жоқ орындаушылар ырғақты көбінесі бүзып айнайды. Ансамбль жетекшісі оған жол бермей,дайындық барысында үнемі қадағалауы керек.
Ырғақтын біркелкі болуына машыктану үшін шығарманы әбден менгергенше жәй екпіде ойнаған дұрыс.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тасырма №4
Тақырыптын аты: Домбыра тобы аспаптарын менгеру.
Сабақ мақсаты:
Ансамбльдегі домбыра тобымен жұмыс жасау ерекшеліктерін студенттерге үйрету.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Домбыра тобын партияларға бөлудін негізгі қағидалары.
-- Домбыра тобымен жұмыс жасаудын бастапқы кезеніндегі атқарылатын жұмыстар.
Нотаны бірден оқып ойнауға орындаушыларды дағдыландыру тәсілдері.
Орындау түрі: Тәжірибе жүзінде.
Әдістемелік нұсқау:
Ансамбльдегі домбыра тобынын негізгі музыкалық аспабынын бірі домбыра-тенор болғандықтан онда ойнауға үйретудін өзіндік ерекшеліктері бар.
Ен алдымен бұл аспапта орандаушыларды 2партияға бөлу керек.
Табиғи қабілеті, дайындығы денгейлері, орындаушылардың барлығы бірдей болмайды.Сондықтан 2партияға да дегейлері әртірлі орындаушыларды тен етіп бөлген дұрыс.Орындаушыларға шығарманы бірнеше бөлектерге бөліп үйрету керек.Алдынғы бөлектер қайталанып отырып, жана бөліктер біртіднп қосыла береді. Жұмыс қарқыны тез жүруі үшін ен алдымен жақсы қабылдайтын орыдаушыларға бірінші кезекте үйретіп, өз кезегінде олар қалғандарына үйретсе уақыт унемделеді.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №5
Тақырыптын аты: Интонация тазалығына көніл бөліп, қағыстармен жұмыс жасау.
Қағыстардын дүрыс болуына көніл бөліп,ырғақпен жұмыс жасау.
Сабақ мақсаты: Студенттерді таза дыбыспен ойнауға дағдыландыру, штрихтарды дұрыс менгеруіне көмектесу.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Интонация қағидалары.
-- Қағыс тірлері.
-- Қағыс пен ырғак қарым-қатынасы.
Орындау түрі: Тәжірибе жүзінде.
Әдістемелік нұсқау: Орындаушының дыбыстарды таза алуы онын табиғи қабілетіне байланысты.Табиғи қабілеті жоғары орындаушы дыстарды барынша таза алады.Жүйелі түрде музыкамен күнделікті дайындалған адам дыбыстарды есту қабілетін біршама жақсы денгей көтере алады. Сондықтан студенттермен жұмыс жасағанда осыжағына аса мән берген жөн. Студент музыканы көп тындап,неғүрлым көп айналысса, соғұрлым есту қабілеті өсе түседі. Сонымен қоса, қандай музыканы болмасын дауыстап көп айту керек.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №6,7
Тақырыптың аты: Бас-домбыра және контрабас-домбыра аспаптарының позициялары
Сабақ мақсаты: Студенттерді бас кілтіндегі аспаптар тобымен жұмыс жасауға машықтандыру және шығарма мазмұнын дұрыс ашу жолдарымен таныстыру.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Бас кілтінде жазылатын аспаптарға сипаттама.
-- Бас кілтінде жазылатын аспаптардың ансамбльдегі ролі.
-- Шығарма мазмұнын ашудың негізгі қағидалары.
Орындау түрі: данамикалық белгілерін сақтап ойнау.
Әдістемелік нұсқау: Бас кілтіндегі аспаптар ансамбльдің негізгі ретіндегі ролі өте жоғары. Сондықтан олармен жұмыс істеудегі өзіндік ерекшелектері бар. Біріншіден, бас кілтіндегі аспаптардың дыбыстары қою да нық шыққаны дұрыс. Екіншіден, ырғақты біргелкі ұстауы керек. Үшіншіден, гармониялық дыбыстармен жақсы үйлесімді болуы. Сонда ғана жоғары дәрежедегі оркестрлік естілімге жетуге болады.

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №8,9
Тақырыптың аты: Жеке партиялардың күрделі тұстарын ойнап машықтану.
Сабақ мақсаты: Техникалық-орындаушылық дағдыларын тәрбиелеу арқылы, студенттердің есту, тындау, есте сақтау, аспапта ойнау қабілеттерін жетілдіру.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1. Шығарманын динамикалық белгілерін талдап, кульминациялық жүрісін айкын орындау жұмыстарын жүргізу.
2. Күрделі күйлердің қағыс ерекшеліктері.
Орындау түрі: Тәжірибелік
Әдістемелік нұсқау:
Күрделі күйлерді біркелкі көркем орындау үшін, әрбір орындаушының, дирижердың бүкіл жұмысын, қол қимылын, шығарманы үйретіп орындату барысында іс-әрекетін сауатты түсініп, ұқыптылықпен орындап отыруының үлкен маңызы бар.
Шығарманы отырып орындағанда орындаушылар орындыққа жартылай, аяқты тең жерге басып, түзу еркін отырғаны жөн. Күрделі күйлерді уйрену кезінде қағыстар мен аппликатураның дұрыс болуына ерекше кқңіл бөлінуі керек. Үйрету барысында оқытушы міндетті түрде күй тарихымен жете таныстыруы керек. Сонда студентшығарманы тез қабылдайды.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №10,11
Тақырыптың аты: Пьесамен жұмыс жасап машықтану.
Сабақ мақсаты: Студенттерді күрделі музыкалық шығармамен (пьесамен) жұмыс жасаудың қыр-сырына үйретіп, тәжірибе жүзінде көрсету.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Пьесамен жұмыс жасау жаттығулары.
-- Шағырманын ансамбльдік құрамына, дыбыстардың және дауыстардың үйлесімді шығу мәнеріне көңіл бөліп орындау.
-- Шығармадағы киын фразалармен жұмыс жүргізу.
Орындау түрі: Тәжірибелік
Әдістемелік нұсқау:
Ең алдымен шығарма авторы туралы барынша толығырақ ақпарат берілуі керек.
Оқытушы шығарманы толығымен бір аспапта ойнап көрсетуі керек, әр партияны жеке-жеке ойнап көрсетсе тіпті жақсы болады. Студенттер ойнағанда әр дыбысты сауатты, таза ойнауы, ырғақтық, ньюанстық құбылыстары дұрыс орындауы жіті бақылануы қажет.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №12,13
Тақырыптың аты: Бір ырғақпен бүтінде ойнауға машықтану.
Сабақ мақсаты: Бір ырғақпен бүтінде ойнауға студенттерді машықтандыру.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
1. Шығарманы көркемдік бейнесімен жұмыс
2. Шығарманы көркемдік орындау әдістері.
3. Дыбыс шығарудың шапшаңдылығы.
Орындау түрі: Шығарманың көркем бейнесін бүтінде ашу.
Әдістемелік нұсқау:
Ансамбльмен жұмыс жасағанда әрдайым ырғақтың біргелкі болуын жіті қадағалай керек. Тәжірибесі жлқ орындаушылары ырғақты көбенесе бұзып ойнайды. Ансамбль жетекшісі оған жол бермей, дайындық барысында үнемі қадағалуы керек. Ырғақтың біргелкі болуына машықтану үшін шығарманы әбден меңгергенше жәй екпінде ойнаған дұрыс.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Тапсырма №14,15
Тақырыптың аты: Күрделі қағыстарды меңгеріге машықтану.
Сабақ мақсаты: Ансамбль аспаптарының штрихтары және қағыстармен таныстырып, тәжірибе жүзінде көрсету.
Негізгі сұрақтар және тапсырмалар:
-- Штрих түрлері.
-- Негізгі және қүрделі штрихтар.
-- Штрихтарды қолдану ерекшеліктері.
Домбыра қағыстарының ерекшеліктері.
Орындау түрі: Шығарманың шырақтау шегін табу.
Әдістемелік нұсқау:
Жақсы ансамбль ұжымдарынын орындауларында дыбыс шығару тәсілдерін жиі кездестіруге болады.Дыбыс шығарудын барлық тәсілдерін негізгі үш топқа бөлеміз.
Шығарманын мазмұнына, сипатына,ньюансына, нота мәтеніне жазылу стиліне үлгісіне қарай мынандай түрлерге бөлінеді: а)легато, стакатто,нон легато.дыбысты жүгізуде жүлқып көтеру болмайды, курт қозғау өзгерістерсіз, біркелкі қалқыған қозғалыстардың байланыстылығын сақтап, жатық үнде, сазды байсалдылықпен созымды орындау.
Stakkato -- дыбыс жүргізудің Легато сияқтв байланысты да емес, Стаккато үзіліп те орындалмайды, әуеннің әрдыбысын ерекше көрсете отырып,ырғақ кідірісінсіз үзбей орындау.
Non legato -- дыбыс жүргізуді легато сиякты байланысты да емес, стаккато үзіліп те орындалмайды,әуеннің әр дыбысын ерекше көрсет отырып, ырғақ кідірісінсіз үзбей орындау.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Х. Тастанов. Домбыра оркестрін қалай ұйымдастыру керек ҚМКӘБ, Алматы, 1956.
2. С. Байжұманов. Халық аспаптары оркестрі. Алматы, <<Өнер>>, 1993.
3. Қазақ ұлт аспаптар оркестріне арналған пьесалардың партитурасы. (1-ші, 2-ші кітап), Алматы, 1968.
4. Қазақ ұлт аспаптар оркестіріне арналған пьесалар. (Өндеп, түсірген М. Әубакіров). Алматы, <<Мектеп>>, 1969.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz