Мұғалімнің сабаққа дайындалуы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей  қаласының Шәкәрім атындағы  мемлекеттік университеті
                                       
                     Құжат СМЖ 3 дәрежелі
                                   ПОӘК
                                       
                                   ПОӘК 
                            042-16-02.1.09/03-2013
                                       
<<Тарихты оқыту әдістемесі>>
Оқу- әдістемелік кешені
 5В011400 -<<тарих>>
 мамандығына  арналған
                                       
                                       
                             Редакция №1








              <<Тарихты оқыту әдістемесі>>

     пәнінің оқу- әдістемелік кешені (ПОӘК)
                                       
             5В011400  <<тарих>> мамандығы үшін


















                                    


                               СЕМЕЙ -2013
ҚҰРАСТЫРЫЛДЫ
5В011400 <<тарих>> мамандығы үшін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарты арнайы пәннің типтік бағдарламасы негізінде жасалған. Құрастырушы Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің <<Тарих>> кафедрасының оқытушысы, т.ғ.к., доцент  З. Қ. Мұқатаева. 
                                                               <<______>>    __________ 2013 ж.


2 ҚАРАЛДЫ
  + Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің <<Тарих>> кафедрасының отырысында
 Хаттама №______  <<__>>________  2013  жыл

Кафедра меңгерушісі    ____________  Н.Мухаметжанова

2.2  ГЗФ  оқу-әдістемелік бюросының отырысында талқыланды
Хаттама №______   <<__>>________  2013 жыл

ОӘБ төрағасы_________ Ш.Кеңесбаева


3 БЕКІТІЛДІ
3.1 Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды
Хаттама №______ <<__>>________  2013 жыл

ОӘК төрағасы_________ Г.Искакова

4  АЛҒАШ ЕНГІЗІЛДІ (немесе №    <<___>> ____ 201_  ж. баспа  ОРНЫНА)
                                       

                                       













                               Мазмұны :
                                       
* Глоссарий.................................................................................................

* Қысқаша дәрістер мәтіні...................................................................

*  Практикалық (семинар) сабақтары ...............................................

4.  Студенттердің өздік жұмыстары......................................................




                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
























6.3.1  ГЛОСАРИЙ

Әдіс - деген гректің <>  деген сөзінен шыққан. Метод деген ұғым белгілі ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары деген мағынаны білдіреді. 
Оқыту әдістері  -  мұғалім мен оқушылардың өзара әрекетінің негізінде білім, тәрбие және таным процесін жетілдіру.
Оқыту  - біртұтас педагогикалық үрдістің құрамды бөлігі. 

Оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу әдісі- оқушылардың өздігінен жаңа білімдерді қабылдау, сыныпта алған білімдерін бекіту, біліктілік пен дағды қалыптастыруда тиімді әдіс болып табылады

Түсіндіру- оқу материалын мұғалімнің логикалық тұрғыдан дәйекті де сындарлы баяндауы.

Әңгімелесу- мұғалім мен оқушылар арасында жаңа білімдерді хабарлау, пысықтау, қорытындалауды дұрыс ұйымдастырылған сұрақ  -  жауап тәсілінде қолданылады.

Дәрісбаян- сөзге негізделген оқыту әдісі ретінде ол өзінің құрылымы, баяндалатын оқу матреиалының дәлдігі және сабақтың өн бойында тыңдаушылардың ойлау қабілетін белсенді етуі тиімділігін арттырудың кепілі.  

Көрнекілік әдістер- оқу материалын оқушылардың көзімен көріп, нақтылы түсінулерінде мүмкіндік береді. бұған демонстарция, иллюстрация және бақылау тәсілдері жатады.

Жазба кескіндемелік тәсілдер- мыналар жатады: оқиғалардың күнтізбесін жасау, таблица, жаңа сөздер сөздігі, жоспарлар, логикалық сұлбалар, сурет салу, кескін карта толтыру.

Мазмұндық әңгімелеу және ақпараттық хабарлама- мұғалім сабақ  барысында елеусіз фактілерді баяндағанда қолданады.

Пікір (пікір білдіре отырып мазмұндау)- себеп  -  салдарлы байланыс пен ұғымның негізгі белгісін анықтауда қолданылатын түсіндірудің нұсқасы.

Термин (түсінік) - латынның аяғы, шегі деген мағына береді, яғни нақтылы және үстірт заттар. Терминология  - білім саласының қайсысында болмасын қолданылатын терминдер жиынтығы.
Дәстүрлі емес сабақтар- соңғы шығармашылық ізденістен туындаған дәстүрден тыс әдіс-тәсілдердің жүйелі бірлігі, жоғары белсенділікті туғызу әдістері болып табылады.

Педагогикалық технология  -  педагогикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын барлық жеке тұлғалақ, құралдық, әдістемелік тәсілдердің жүйелі жиытығы ретінде жұмыс істеу (М.В. Кларин);
Оқыту технологиясы  -  дидактикалық жүйесінің құрамдас бөлігі 
Педагогикалық технология - әлеуметтендіру мен оқытудың түрлерін, тәрбиелеу амалдарын  анықтайтын психо  -  педагогикалық құрлымдардың жиынтығы; ол педагогикалық барыстың құралы болып табылады (Б.Т. Лихачев);
Педагогикалық технология  -  оқу процесін іске асырудың мағыналы технологиясы (В.П. Беспалько)
Педагогикалық технология  -  оқытудың жоспарлы нәтижесі процесін суреттеу (И.П. Волков);
Педагогикалық технология  -  оқушы мен мұғалімнің толық жабдықталған шарттарын қамтамасыз ететін оқу процесін жобалау, ұйымдастыру және іс  -  қимылдарының жан  -  жақты ойластырылған моделі (В.М. Монфьев);

Педагогикалық технология  -  білім беру түрлерін оңтайландыруды өзінің тапсырмасы ретінде қарастыратын техникалық және адамның қорларды есепке ала отырып өзара бірлескен білімді меңгеру мен оқытудың барлық процесін анықтау, қолдану, құру тәсілдеріні жүйесі.

Проблемалық оқыту әдісі- мұның мәнісі мұғалім жаңа тақырыпты баяадар алдында, немесе оның белгілі бір маңызды мәселесін түсіндіруге кіріскенде оқушылардың алдына проблема қояды, оның шешілуі туралыт ғылыми болжам жасайды, соған жетудің әртүрлі жолдарын, нұсқаларын ұсынады.

Зерттеу әдісі-шығармашылықпен жұмыс істеу тәсілін және білім мен білітерді толық үйретіп, меңгертуді мақсат етеді.
Информациялы  - рецептивті  -  (І) - әдіс әңгіме, лекция, экскурсия түрінде, оқулықтың, натуралды немесе жазбаша тарихи құжаттың, тарихи объектінің көшірмесі не суреттің көмегімен жүзеге асырылады.

Репродуктивті (қайта еске түсіру) (2)  -  тарихты оқыту барысында мұғалім берген тапсырма бойына оқушылардың белгілі бір мәтінімен ауызша, жазбаша жаттығуларды, басқа да оқу қызметтерін өздігінше орындауы арқылы жүзеге асады.

Ішінара іздену және эвристикалық әдіс- оқушыларды бірте  -  бірте белгіді бір проблемаларды өздігінше шеше алу дәрежесіне дейін жеткізуді көздейді, осыған қажетті біліктерді біртіндеп қалыптастырады.

Модуль - қандай да бір жүйенің ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлігі.

 <<Инновация>>- жаңалық, жаңашылдық өзгеріс деген ұғымды білдіреді.

6.3.2  Қысқаша дәрістер
                                       
Дәріс тақырыбы: Қазақстан Республикасы мектептеріндегі тарихтан білім берудің қазіргі құрылымы. 2сағат.
Дәріс сабағының мақсаты:Мектепте Қазақстан тарихын оқыту жолдары мен мақсатын анықтау.
Жоспар:
1.Қазақстан Республикасы мектептеріндегі тарихтан білім беру мазмұны.
Тарих пәні бойынша оқу жоспары.
Тарих пәні бойынша оқытуды ізгілендіру.
12  жылдық білім беруге  көшу, тарихтан білім беру мазмұны.
      Қазіргі қоғам оқытушылардан үздіксіз, жүйелі де берік білім беруді іске асыру міндетінің орындалуын талап етуде. Әр оқытушы осы бағытта оқу үрдісінің жалпы мазмұнын білу, кәсіби терең білімнің болуы және білім беру құжаттарымен жұмыс істей білу талаптарын орындап, іске асыра білуі шарт 
 Білім берудегі негізгі міндеттердің бірі  -  білім беруді жетілдіру, талапқа сай оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру. Білім беру  -  оқушылардың ғылыми білімдер жүйесін меңгеру, танымдық дағдысы мен ынтасын, дүниеге көзқарасын қалыптастыру, шығармашылық қабілеті мен күшін, адамгершілік қасиеттерін дамыту үрдісі. 
      Білім беру мазмұны  -  оқу іс әрекетінің нәтижесі, оқуды аяқтауда талап етілетін нәтижелер. Ғылыми білімдер, дағды мен ынта, дүниеге көзқарас, таным, шығармашылық іс тәжірибелердің оқушылардың оқу арқылы меңгеруі, қоғамдың іс тәжірибенің ұрпаққа берілуі. 
Білім беру мазмұнының бағыттары : білім, іскерлік, дағды. 
Білім беру мазмұнына қойылатын талаптар :
Білім беру мазмұны қазіргі білім беру деңгейіне сай болу керек.
Білім беру мазмұны оқушылардың психологиялық мүмкіншілігі мен дамуына сай болу керек.
Жеке адам білімді қажет етуі, таңдауы керек.
Білім беруді анықтайтын құжаттарға: білім стандарты, оқу жоспары, оқу бағдарламалары, оқулықтар жатады. Оқу үрдісін ұйымдастыратын әрбір оқытушы аталған құжаттармен жұмыс істей алуы керек. Себебі олар білім алудың негізгі құралдары болып табылады.
        Білім беру стандарты дегеніміз  -  Республикадағы білім саясатын жүзеге асыруды қамтамасыз ететін стратегиялық мәнді құжат. Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 бабы, 4 тармағында Былай деп жазылған : << Мемлекет білім берудің жалпыға міндетті қалыптарын ( стандарттарын ) белгілейді. Кез келген оқу орнының қызметі сол қалыптарға сай болу керек.>>.Мемлекеттік білім стандартын енгізу << Білім туралы>> Заңға да сәйкес келеді. 
Оқу жоспары дегеніміз  -  пәндер бірізді жүйелі құрылып, оны оқыту мерзімі, әр пәннің сағат саны көрсетілетін нормативті құжат.
Оқу жоспары :
оқу жылының, тоқсандардың демалыс күндернің мерзімін,
оқытылуға тиісті оқу пәндерінің тізімін,
әрбір оқу жылы бойынша оқу тәртібін және ретін, 
әр пәнге бүкіл оқу мерзімінде және апта сайын әр пәнге бөлінетін сағаттардың мөлшерін көрсететін мемлекеттік құжат.
Оған сәйкестендіріліп: 
-типті оқу жоспары,
- оның негізінде оқу жұмыс жоспарлары жасалады.
Оқу жоспары  -  білім стандартының ең басты межесі, ол білім беруде,
білім мазмұнының төменгі шегін ( min )
оқуға бөлінген уақыттың төменгі шегін 
оқушы жүктемесінің жоғарғы шегін ( max ) анықтап береді.
Барлық пәндер мазмұнына ұлттық мәдениет пен педагогика тәжірибелерін енгізуді,
Білімді ізгілендіруді,
әр пән бойынша оқытудың әдістемелік жүйесін жаңартуды,
әр пән немесе курс бойынша оқу-әдістемелік кешендер жасауды көздейді.
Оқу жоспары екі бөлімнен тұрады : инвариантты, вариативті. Инвариантты оқу жүктемесінде міндетті оқитын білім мазмұнының бөлігі шоғырланған, яғни негізгі міндетті оқитын оқу пәндері мен оған бөлінген сағат сандары көрсетіледі. Вариативті оқу жүктемесінде оқу орнының мүмкіндіктері, оқушылардың қараулары бойынша таңдау сабақтары қарастырылады. 
Базистік оқу жоспары негізінде білім беру мекемелерінде оқу жұмыс жоспарлары жасалады. Онда ағымдағы жағдайлар, әр топтардың ерекшеліктерін ескере отырып жасалады. Оны оқу ісінің меңгерушісі, бөлім меңгерушілері жасайды. Ол әр мамандыққа ондағы топтарға негізделіп жасалады. Онда, оқылатын пәндер тізімі, сағат саны, оқу мерзімі, оқу апталары, теориялық, практикалық сағаттар, курстық, бақылау жұмыстары, оларға бөлінген сағат көлемі, бақылау түрлері, оларға бөлінген сағат мөлшері іс-тәжірибе көлемі, уақыты, каникул уақыты көрсетіліп, қарастырылады. Оқу жоспары негізінде білім мекемелерінің ішкі оқу-тәрбие жоспарлары жасалары.
12  жылдық білім беруге  көшу, тарихтан білім беру мазмұны.
Тарихи білім беру қазіргі қазақ қоғамын демократияландыру басымдылық маңызға ие болады, өйткені тарих ғылымы бүгінгі күннің ақиқатымен тығыз байланысты. Мемлекеттік тэуелсіздіктің қалыптасуы кезеңінде қазақ қоғамын демократияландыруды тереңдету меен ілгерлік өзгерістер тарихи білім мазмүнын, оқу материалын іріктеудің негізгі принциптерін өзгертуді талап етеді. . [11.4.] Тарих білім мазмүлын өзгертудің негізгі бағыттары мыналар:
тарих процесті оқып - үйренуге формациялық жэне өркениеттіктүрғыдан қүрауды оңтайлы үштастыратын тарихты оқып - үйренудіңнегізгі эдіснамалық түжырымдамасын жасау;
Қазақстан   тарихын   жэне   дүниежүзік   тарихан   қатар   жүретінпропедевтикалық курстарды енгізу;
мәдениет, дэстүрлер, этногенез, қоғамының рухани өмірінің тарихыбойынша тарауларды кеңейту;
мектептік   курстарға   дүниежүзілік   тарихи   дамудың   жэне   отантарихының жалпы процестерін сипаттайтын тараулар енгізу;
Шығыс елдері тарихи бойынша тарауларды кеңейту;

Өзіндік бақылау сұрақтары: 1. Нормативтік құжаттарды атаңыздар?
2. Білім беру мазмұны дегеніміз не?
3. Тарих сабағы бойынша жоспар қалай жасалынады?

Дәріс тақырыбы: 2. Тарихты оқыту әдістемесінің жоспарлары мен бағдарламалары. 2 сағат.
Дәріс сабағының мақсаты: Тарих пәнінен мектеп бағдарламалары және тарихи білім беруді қалыптастыруға арналған мемлекеттік құжаттар мазмұнымен студенттерді таныстыру.
Жоспар:
Тарих пәндері бойынша білім беру стандартының  мазмұны мен құрылымы.
Бағдарлама жасаудың концентратты, хронологиялық принциптері.
Бағдарламалардың компоненттері.
5-9,10-11 сыныптардың оқу бағдарламалары.

Білім стандарты деп  -  білім мазмұнының міндетті минимумын, оқушының оқу жүктеменің шегіне жеткен көлемін және оқушы дайындығына қойылар талап деңгейін белгілеп береді. Мемлекеттік білім нормасы ретінде қабылданатын, нақтылы тұлғалардың мүмкіндіктерін қоғамдық тұтынымға сай танытатын негізгі параметрлер жүйесін айтады. 
Стандарттың қызметі : 
Критерилік-бағалау қызметі. Оқыту мазмұнын, оқу жүктемесінің көлемін, білім нәтижесін, мұғалім мен білім беру мекемелерін аттестациялау барысында стандарт білім жүйесіне бағдаршы норматив ретінде қызмет атқарады.
Толыққанды білім қызметін қамтамасыз ету қызметі. Стандарт негізінде білім алуды қамтамасыз ететін, жеке тұлғаның толыққанды дамуына негіз болатын кәсіптік жүйеде білім алуға мүмкіндік беретін жағдайды қамтамасыз етеді.
Республикада білім кеңестігінің тұтастығын сақтау қызметі. Білім стандарттарының рольін орнықтырады, белгілеп береді. Кепілді білімді қамтамасыз етеді.
Білім беруді гуманизациялау қызметі. Білімді саралап отыруға жол ашады, әртүрлі деңгейдегі материалды игеруге, сол игергенін өз мүддесі мен бейіміне жаратуға мүмкіндік береді. 
Басқару қызметі. Білім беру жүйесін бақылайды, барлық деңгейде орнықты шешім қабылдау үшін нақтылы дерек алап отыруды және білім нәтижесінің сапасын анықтап отыруды қамтамасыз етеді.
Білім сапасын көтеру қызметі. Стандарт белгіленген базалық деңгейге әр оқушының кепілді түрде қол жеткізуін қамтамасыз етеді. 
Стандарт мынадай құрылымнан тұрады :
базистік оқу жоспары, яғни стандартты ұсынудың басты деңгейі.
Білім беру аясындағы базалқ стандарттар.
Бұл құрылымдар төменгі құжаттар арқылы жүзеге асады :
Түсініктеме.
Базистік оқу жоспары.
Базалық білім аясының стандарты.
Мемлекеттік стандартқа жетудің өлшеуіш жүйелерін саралауға қатысты жалпы мәселе.
Түсініктеме жалпы стандарт идеялогиясының негізгі тұжырымдамалық жай-жапсарын анықтап, оның құрылымы мен мазмұнын түсіндіреді.
Базистік оқу жоспары құрылым мен білім мазмұнына қатысты жиынтық дерек береді. Білім мекемелерінің нақтылы жоспарларын жасауға сай келетін негізгі кешендердің нормативтерін белгілейді:
білім стандартының республика мен оқу орыны арасындағы сәйкестігі.
Білімнің базалық және сараланған бөліктерінің арасындағы сәйкестік.
Білім берудің ұзақтығы.
Базалық білім аясындағы міндетті және факультативті сабақтардың апталық жүктемесі.
Білім аясының стандарттары білімнің міндетті мазмұнын және оқушылардың сол білімді игеру талабын анықтап береді.
Оқу жоспары дегеніміз  -  пәндер бірізді жүйелі құрылып, оны оқыту мерзімі, әр пәннің сағат саны көрсетілетін нормативті құжат.
Оқу жоспары :
оқу жылының, тоқсандардың демалыс күндернің мерзімін,
оқытылуға тиісті оқу пәндерінің тізімін,
әрбір оқу жылы бойынша оқу тәртібін және ретін, 
әр пәнге бүкіл оқу мерзімінде және апта сайын әр пәнге бөлінетін сағаттардың мөлшерін көрсететін мемлекеттік құжат.
Оған сәйкестендіріліп: 
-типті оқу жоспары,
- оның негізінде оқу жұмыс жоспарлары жасалады.
Оқу жоспары  -  білім стандартының ең басты межесі, ол білім беруде,
білім мазмұнының төменгі шегін ( min )
оқуға бөлінген уақыттың төменгі шегін 
оқушы жүктемесінің жоғарғы шегін ( max ) анықтап береді.
Барлық пәндер мазмұнына ұлттық мәдениет пен педагогика тәжірибелерін енгізуді,
Білімді ізгілендіруді,
әр пән бойынша оқытудың әдістемелік жүйесін жаңартуды,
әр пән немесе курс бойынша оқу-әдістемелік кешендер жасауды көздейді.
Оқу жоспары екі бөлімнен тұрады : инвариантты, вариативті. Инвариантты оқу жүктемесінде міндетті оқитын білім мазмұнының бөлігі шоғырланған, яғни негізгі міндетті оқитын оқу пәндері мен оған бөлінген сағат сандары көрсетіледі. Вариативті оқу жүктемесінде оқу орнының мүмкіндіктері, оқушылардың қараулары бойынша таңдау сабақтары қарастырылады. 
Базистік оқу жоспары негізінде білім беру мекемелерінде оқу жұмыс жоспарлары жасалады. Онда ағымдағы жағдайлар, әр топтардың ерекшеліктерін ескере отырып жасалады. Оны оқу ісінің меңгерушісі, бөлім меңгерушілері жасайды. Ол әр мамандыққа ондағы топтарға негізделіп жасалады. Онда, оқылатын пәндер тізімі, сағат саны, оқу мерзімі, оқу апталары, теориялық, практикалық сағаттар, курстық, бақылау жұмыстары, оларға бөлінген сағат көлемі, бақылау түрлері, оларға бөлінген сағат мөлшері іс-тәжірибе көлемі, уақыты, каникул уақыты көрсетіліп, қарастырылады. Оқу жоспары негізінде білім мекемелерінің ішкі оқу-тәрбие жоспарлары жасалары.
Оқу бағдарламасы  -  оқу пәні бойынша білімнің, біліктер мен дағдының көлемін, іс тәжірибелік және лабараториялық сабақтардың өтілу реттерін және олардың бөлінуін, пәндердің мазмұнын анықтайтын тараулар мен тақырыптардың оқытылу ретін анықтайтын, жеке оқу пәнін сипаттайтын  мемлекеттік құжат.  
Оқу бағдарламалары оқ жоспары негізінде құрастырылады.
Оқу бағдарламасының құрамы :
аталмыш пән бойынша оқытудың мақсатын, оқушылар білім, білік, дағдыларына қойылатын талаптарды, олардың білімін бағалау жолдарын, оқытудың түрлері мен әдістері туралы нұсқауларды, бағдарламаның басты ерекшеліктері мен айырмашылықтарын анықтайтын түсінік хат, пәннің мазмұнын анықтайтын тақырыптар мен тараулар, негізгі дүниетанымдық сұрақтар, басты ғылыми проблемалар тізімі, әр тақырыпқа қажетті сағат мөлшері, әдістемелік оқу құралдары мен көрнекіліктер тізімі, ұсынылған әдебиет.
Сонымен оқу жоспарының негізінде әрбір жеке пәндер бойынша оқу бағдарламасы құрылады.Ол :
түсініктеме хат,
негізгі бөлім, мазмұны,
әдістемелік аппараттан тұрады ( әдістемелік нұсқаулар, пән аралық байланыс, лабараториялық, іс тәжірибелік сабақтар, оқу-әдістемелік құралдар )
Оқу бағдарламасы бағытына қарай екіге бөлінеді : жалпы білім беру және кәсіби білім беру бағдарламалары. Соның ішінде кәсіби білім беру бағдарламалары  -  арнайы мамандық бойынша бағытты білім беру, қазіргі технология, экономика, еңбек құралдарымен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру мәселелерін қарастырады.
Қоғамның дамып, жаңаруына, ғылыми жаңалықтардың өсуіне байланысты оқу бағдарламасы қайта қаралады. Қазір орта кәсіби білім беру мекемелері 2002 жылы  Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігінің бастауыш және орта кәсіптік білім жөніндегі оқу-әдістемелік Кеңесінің шешімімен бекітілген типтік оқу бағдарламалары бойынша жұмыс жасайды.
        Типтік оқу бағдарламасы негізінде жекелеме пән оқытушылары оқу-жұмыс бағдарламаларын және күнтізбелік-тақырыптық жоспарларды жасайды. 
Оқу-жұмыс бағдарламасы  -  тақырыптар мен тараулар негізінде,   білім стандартына сай оқушылардың білім, білік дағдысы, әдістемелік аппараттан тұрады. Оның құрылымы:
түсініктеме хат,
тақырыптық жоспар кестесі,
негізгі бөлім, мазмұны, онда тақырып аттары, рет саны, сағат саны, оның ішінде
теориялық және іс тәжірибелік сағат, сабақ түрі, пән аралық байланыс, қалыптастырылатын білім, білік дағдылар,  оқушылардың дербес жұмыстары, тақырып бойынша негізгі қарастырылатын мәселелер, негізгі ұғымдар, көрнекі құралдар, үй тапсырмасы, пайдаланылған әдебиеттер тізімі көрсетіліп, жасалады.
Оқу-жұмыс бағдарламалары арқылы білім беруді әр пән оқытушысы үздіксіз, жүйелі, бірізді  іске асырады.
  Оқу бағдарламасы оқушыларға оқу әдебиеті арқылы жетеді. Оқу әдебиетіне оқулықтар, анықтамалар, қосымша кітаптар, есептер мен жаттығулар жинақтары, карталар, жұмыс дәптерлері жатады. 
Оқулықтар  - оқу бағдарламасы мен дидактика және әдістеме талаптарына сай, ғылыми-әдістемелік жағынан дұрыс жасалған, оқу пәнінің мазмұнын жүйелі баяндайтын оқу құралы, яғни білімнің жинақталған мазмұны. 
Оқулық мынадай функцияларды атқарады:
информациялық функция  -  кітап мәліметтері мәтін түрінде ғана емес, фотосурет, сызба т.б. арқылы беріледі.
Оқытушылық функция  -  оқулық арқылы оқушы қажетті білім алады.
Басқарушылық функция  -  оқулық арқылы оқушының танымдық іс әрекетін басқаруға болады. 
Орта кәсіптік білім беру жүйесінде оқушылардың негізгі оқу құралы оқулық қана емес, қосымша ғылыми-әдістемелік оқу құралдары болып табылады.бұл жүйеде оқушыдан қосымша іздену, өз бетімен жұмыс, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен шұғылдану т.б. талап етіледі. Сол арқылы кәсіптік баулу, бағыттау іске асады. 
Білім беру мазмұнын анықтайтын құжаттар көмегімен білім беру іске асады, білім беру мазмұнының міндеттері орындалады. Ендеше білім беруде білім саласындағы негізгі мемлекеттік құжаттармен жұмыс істей білу әр оқытушының кәсіби міндеттерінің бірі. Олармен талапқа сай мақсатты жұмыс жасай алғанда қазіргі қоғам талап етіп отырған білім берудің міндеттерін іске асыратын боламыз.
Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Қазақстан тарихы сабағын өткізу үшін мұғалім қандай құжаттарды басшылыққа алу қажет?
* Оқу бағдарламасы дегеніміз не?
                                       
       2- бөлім. Тарихты оқытудың тәсілдері
Дәріс тақырыбы-  Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді қолдану. 2 сағат.
Дәріс мақсаты- Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді қолдану әдістемесін меңгерту.
Жоспар:
1. Тарихты оқытудағы ойын сабақтың жоғарғы танымдық потенциалы/ іскерлік ойындар, тарихи шайқастар, театрлік қойылымдар мен байқаулар/. 
2. Сайыс-сабақтар, саяхат-сабақтар, өлкетанулық ойындар. 
3. Оқыту процесінде ойын сабақты жүзеге асыру технологиясы.
4.Педагогтың іскерлік алгоритмі, оқушылардың іскерлік алгоритмі.
5.Тарихты оқытуда ойын сабақ өткізу- мектеп оқушыларының білімін көтеру әдісі. 

Ойын - бала әрекетін дамытудың негізгі құралы. Ойын баланың мінез-қүлқын қалыптастырып, ой-өрісін өсіріп, ортаға бейімдеп, өзін еркін сезуге үйретеді. Ойын - балалардың бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерін төрбиелейді. Балаларды коршаған ортамен таныстыру, тілін дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері пәндері оларда табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адамгершілік сипатын қалыптастырады.
Ойын - мектеп балаларының негізгі іс-әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров "Балалықтың қанына ойын азық" деп бекер айтпаған. Ойын үстінде баланың бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі және қызығуы анық байқалады. Ойын мазмүны мен түріне қарай: мазмұнды-бейнелі, қимыл-қозғалыс, дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру ойындары болып бөлінеді. Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады, оған қажетті құрал-жабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау үшін еңбектенеді. Бала алған рөлдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі жеткізуге тырысады, көркемдік сабақтардан (ән-саз, бейнелеу өнері сабақтары) алған білімдерін пайдаланады, қуыршақты ұйықтату үшін бесік жырын айтып әлдилейді, бейнелеу өнері сабақтарында жасаған ыдыс, үй жиһаздарын, кағаздан құрас-тырған заттарды пайдаланады. Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ойын қызметі айқын өнерпаздық жөне шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін.
Құрылыс ойынында бала сызық бойына әдемі үй құрылысын жасап, оның бояуларының бір-бірімен келісімді болуын қадағалайды. Құрылыс материалдарын пішіні, түсі бойынша симметриялы орналастырып, оларды көлемі (кең, тар), биіктігі (биік, аласа) бойынша салыстырады. Ойын барысында шығармашылық танытып, жаңа мазмұн ойластырып, белсенділік көрсетеді. Өзінің және жолдастарының тұрғызған құрылыстарының сапасына баға береді. Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістері дамып, балалар музыкалық ойыншықтар мен әр түрлі саздық аспаптардың дыбыс шығару ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге, әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі. Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді. Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақ-пақтар қолданады. Мұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапаларын қалыптастырады. Бала қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.
              Тарих  сабағында  өлке  тануды  пайдалану  бұл  пәнді  нақтылы  бай   материалға  сүйеніп  оқытуға,  тарихты   оқытудың  ғылыми  дәрежесін  арттыруға  көмектеседі. Туған  өлкенің  тарихын  оқу  программасында   көрсетілгендей  оқу  курсының  құрамдас  және  міндетті  бөлігі  болып  саналады. Оқыту  процесінде  оқушыларда  өз  өлкесінің  тарихы  туралы  байланысты   және  тұтас  түсінік  және  осы  негізде   тұтасымен  алғанда  еліміздің   тарихи  дамуы  туралы  түсінік  қалыптасады.  Сөйтіп,  жергілікті  фактілер  мен  құбылыстар  негізгі  курсқа  қажетті   қосымша   материал   ретінде   пайдаланылады.  
           Сыныптан  тыс  мектептен  тыс  өлке  тану  туристік   жұмыстың  формалары  мен  методтары  алуан  түрлі  болады. Бұл: экскурсиялар,  жорықтар,  саяхаттар,  үйірмелер,  клутар,  қоғамдар,  туристік  лагерьлер  музейлер,  бұрыштар  мен  көрмелер,  слеттер. Мектеп  өлке  тануының   негізгі,  неғұрлым   көп   тараған   және   пәрменді  формаларына: табиғатқа,  өндіріске,  есте  қаларлық  тарихи  орындарға,  оқу  және  программадан  тыс  экскурсиялар  ұйымдастыру,  туған  өлке  бойынша  жорықтар,  алыс  және  жақын  қашықтықтарға  жасалатын  жорықтар  жатады.  Экскурсияларда  мектеп  оқушыларын  өндіріс   негіздерімен,  құрал  -  жабдықтарымен,  технологиялық  процеспен,  жаңа  техникамен,  еңбектің  ұйымдастырылуымен,  ғилыми  -  техникалық  жетістіктермен  таныстыру, өндіріс  озаттарымен   кездесулер   өткізу   көзделеді. 
           Кез  келген  экскурсия  мен  саяхатқа  алдын  ала  байсалды  дайындық  жүргізеді. Ол  ең  алдымен  өлке  тану  әдебиеттерімен,  анықтамалықтармен  танысу,  эскурсияға,  саяхатқа  қатысушылар  арасында   міндеттер   мен   тапсырмаларды   бөлу,  орындалатын  жұмыстың  көлемін   жоспарлау,  өлке  тану  жұмысына  керекті  құрал  -  жабдытарды   дайындау.  Ғылымның   жеке  салаларынан  емес, зертттелетін  обьект ( қала,  аудан, кәсіпорындар т.с.с) туралы  тұтас  ұғым  беруге  көмектесетін  комплексті  экскурсиялар  неғұрлым  тиімді  болып  табылады.  Мысалы:  кәсіпорнының  жұмысымен  танысқанда,  оқушылар  оның  тарихымен  танысады,  өндіріс  технологиясының,  өндірістік  байланыстар  мен  шоғырланудың   схемаларына  жасайды,  еңбек  жағдайларымен  және  еңбек  өнімділігімен, экономикалық  көрсеткіштерімен  танысады,  осы  кәсіпорынның   еліміздің,  облыстық,  ауданның  халық  шаруашылығы  жүйесіндегі  ролін  анықтайды. 
            Комплексті  экскурсияның  жоспары  мен  оған  байланысты   оқушыларымен  берілетін  тапсырмалар  оқу  программаларына  сәйкес  және  оқушылардың  жасын  ескере  отырып,  түрлі  пәндердің  мұғалімдерінің   белсене   қатысуымен  жасалады. Сыныптан  тыс  өлке  тану  жұмысының  аса  қызықты  түрі  -  туған  өлкені  жан  -  жақты  білуді  сауықтыру  спорттық  мақсаттарымен  тығыз  ұштастыратын  туристік  жорық  болып  табылады. Саяхатты  ойдағыдай  өткізу  үшін  баратын  ауданды  алдын  ала  зерттеп  білу  және  егжей  -  тегжейлі  маршрут  жасау  қажет.  Саяхатқа  қатысушылардың  барлығы  туризм  техникасын  және  кеңістікті  бағдарлау  бойынша   білімдерді   меңгерулері  керек,  алдын  ала  жорықтың  сметасы  мен  жоспары  жасалады,  қажетті  туристік  жабдықтар  әзірленеді. 

Өзіндік бақылау сұрақтары: 
1. Тарихты оқытудағы ойын сабақтың жоғарғы танымдық потенциалы қандай? 
2. Сайыс-сабақтар, саяхат-сабақтар, өлкетанулық ойындар дегеніміз не? 
3. Оқыту процесінде ойын сабақты жүзеге асыру технологиясының авторлары кімдер?.


Дәріс сабағының тақырыбы: Тарихты оқытуда көрнекілік құралдарын пайдалану. 2 сағат
Мақсаты: Тарихты оқытуда көрнекілік құралдарын пайдалану әдістемесін меңгерту.
Жоспар:
1. Тарихты көрнекілік құралдармен оқытудың функциясы мен мәні.
2. Тарих сабақтарында оқу картинасымен жұмыс істеу тәсілдері.
3. Пәндік көрнекілік және оның танымдық, эстетикалық, шартты-графикалық, қолданбалы құндылықтары.
4.Картамен жұмыс. Тарихи карта- оқушылардың тарихи процестер байланыстарын ұғынудағы қажет әрі маңызды көрнекілік құрал.

Дидактикалық оқыту құралдары  -  оқушы мен оқытушының жаңа білімді меңгеруде қолданатын материальды және идеальды  обьектісі. Оқыту құралдарын орындау функцияларына байланысты бірнеше бағытқа бөлуге болады, олар: қасиетіне қарай, қызметіне қарай, білім сапасына ықпалына қарай, түрлі қабілетке әсеріне қарай. Оқыту құралдары құрылымына  байланысты екіге бөлінеді. Олар :
* Материалдық құралдар : оған оқулықтар, сөздіктер, анықтамалар, көмекші оқу құралдары, таблица, модельдер, макеттер, көрнекі құралдар, ТСО, оқу-лабараториялық жабдықтар, жиһаз, оқу бөлмесінің жабдықтары, микроклимат, оқу кестесі т.б. оқытудың материальдық-техникалық жағдайлары жатады.
* Оқытудың идеалдық құралдары : оқытушы мен оқушының меңгерген білім, білік, дағдыларын жаңа білімді меңгеруде қолдануын айтамыз. Оған: сөз, жазу, шартты белгілер, сызбалар, диаграммалар, сызу, өнер туындылары т.б. жатады, яғни мәдени мұраны, жаңа мәдени құндылықтарды меңгеру.
Коммуникациялық құралдардың үш түрі бар: 
* Лингвистикалық ( ауызша және жазбаша сөз).
* Семиотикалық ( белгілер, графиктер т.б.).
* Паралингвистикалық ( жест, мимика).
* Оқыту барысында материалдық және идеалдық оқыту құралдары қолданылады. Ойлау іс әрекеті идеалдық оқыту құралдары арқылы іске асса, ал жаңа тақырыпты түсіндіру барысында оқытушы құралдарды көрнекілікті қолданып түсіндіреді, яғни материальдық оқыту құралдарын қолданады. Мысалы, таблицалар, сызбалар, дидактикалық таратпа материалдары т.б. көбіне жеке оқушымен жұмыста қолданылады. 
Заттарды көріп қабылдау арқылы оқыту үрдісінде оқушыларда бейнелік ұғым қалыптасады. Көрнекі құралдар  оқушылардың сабақты қызығып тыңдауын қамтамасыз етеді және материалды түсіну жолдарын оңайлатады. Көрнекі құралдарды қолдануға байланысты былай бөлуге болады :
* Табиғи көрнекі құралдар  -  бұл әлі өзгертілмеген табиғи түрдегі көрнекі құралдар болып табылады, оған: түрлі өсімдіктер, жануарлар мен жәндіктер, олардың коллекциялары, машина, оның детальдары жатады.
* Эксперименттік көрнекі құралдар  -  оған эксперименттік тәжірибелер, лабараториялық жұмыстар жатады.
* Көлемдік көрнекі құралдар  -  оған геометриялық фигуралар, макеттер, тұлыптар жатады.
* Бейнелеуші көрнекі құралдар  -  оған түрлі фотосуреттер, таблицалар жатады.
* Техникалық көрнекі құралдар  -  оған оқу фильмдері, диапозитивтер, диафильмдер, фильмоскоп, эпидоскоптар арқылы көрсетілетін көрнекіліктер жатады. Дыбысты көрнекі құралдардан әр тақырыпқа байланысты, радио, теледидар, үнтаспаны пайдалануға болады. Компьютер.
* Символды көрнекі құралдар  -  географиялық, тарихи, зоологиялық карталар, жоспарлар жатады. (экономикалық, саяси, физикалық, схемалық, тақырыптық, мылқау карталар).
* Графикалық көрнекі құралдар  -  оған, сызбалар, диаграммалар, таблицалар, үлгілер, сызықпен түсірілген бейнелер жатады. 
* Ішкі көрнекілік  -  мұғалімнің сөзі арқылы құрылтын бейнелер.
Жалпы көрнекіліктерді қазіргі таңда сыртқы белгілеріне қарай: 
* баспа, экранды, дыбыстық 
 Мазмұнына қарай:
* пәндік, бейнелеуші және шартты-графикалық деп бөледі. 
Көрнекілік әдістер екі үлкен топқа бөлінеді. Олар : иллюстрация әдісі және демонстрация әдістері. 
       Демонстрация әдісі (көрсету) - түрлі құбылыстар, процестер және заттардың нысанасымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады. Нысананы көрсету оның сыртқы көрінісінен басталады (көлемі, түсі, формасы, өзара байланысы). Келесі кезекте оның ішкі құрылысы немесе жекелеген құрамы бөлініп көрсетіледі. Демонстрациялау көбінесе оқушылардың іс тәжірибелік оқу әрекетімен ұштаса жүргізіледі. Оқытуды бұлай ұйымдастыру оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі терең ұғынуына мүмкіндік туғызады, олардың ойлау әрекетін жандандырып, қосымша ақпараттар береді. Демонстрациялық көрнекі құралдарға :
* Экранды және экранды дыбыстық : ( техникалық оқыту құралдары), оқу киносы, диапозитив, диафильм, радио, үнтаспа, киноскоп, кинопроектор, диапроектор, эпипроектор, графопроектор, эпидоскоп, теледидар, видеофильм, компьютер (мультимедиа) секілді техника құралдары қолданылады. 
* Заттар мен құбылыстарды қажеттігіне сай табиғи ортада көрсетуге болады, онда табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар, өсімдіктер, ауылшаруашылығы техникалары, өндіріс құралдары, заттардың муляждары, макеттер, модальдер, экспонаттар қолданылады.
Оқытудың көрсету құралдарын қолдануға қойылатын талаптар :
* көрсету құралымен жұмыс жасай білу керек.
* көрсету құралдары, көрсетілетін заттар пайдалануға дайын болу керек.
* көрсетіліп отырған материал барлық оқушыға көрінетіндей болу керек.
* көрсету құралдарымен жұмыста техникалық қауіпсіздік ережесін сақтау керек.
* көрсету құралын сабақ барысында қажетті уақытта ғана қолдану керек.
* сабақ барысында көрсету құралдарын 10-15 минут шамасында ғана қолдану керек. 
* Қолданылатын көрнекіліктер оқушының жас ерекшелігіне сай болу керек.
Иллюстрация әдісі  -  демонстрация әдісімен тығыз байланысты. Бұл әдісті иллюстративті құралдарды көрсетуде қолданады. Бұл әдістің нәтижелі болуы оның қолдану тәсілдерін оқытушының қаншалықты меңгергеніне байланысты болып келеді. Ол арқылы оқу материалын табысты игеріп, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін тигізеді. Иллюстративті құралдарға:
* Бейнелеушілік: картиналар, аппликациялар, суреттер, тақтаға жазу, сызу, шиырмалар, плакаттар жатады.
* Шартты-графикалық: карталар, сызбалар, графиктер, таблицалар, планшеттер, картасхемалар жатады.
* Таратпа материалдар: карточкалар, перфокарталар, оқу лотолары, суретті-карточкалар, шығармашылық үлгідегі тапсырмалар.т.б жатады.
Картамен жұмыс
Оқушылардың кеңістік туралы түсінігін қалыптастыру. Картамен жүмыс істеудің алғашқы дағдыларын оқушылар бастауыш сыныптарда меңгереді. Олар көлбеу жазықтықта шартты түрде жөне масштабпен елді мексндер картаға түсірілгенін біледі. Жер жағдайының рельефі, тау, озен, келдің шартты белгілеріи жәме олармен жүмыс істеудіц бастапқы дагдыларын игсреді. Елді мекендёрді көрсетім, мемлеійеттердщ шекарасын ажырата алгап
оқушыларда тарихи және географиялық карталардың айырмашылыіъі туралы түсіиіктер қалыптаса бастайды. Сонымен бірге олар картамен бағдарлау (оңтүстік, солтүстік, батыс, шығыс) дағдыларын да меңгеріп шығады. Негізгі мектепте осы білімдерді одан әрі дамыту жэне терендету талап етіледі..
Негізгі мекгсптің алғашқы сабақтарында оқуілылардың картографиялық ептілігі мен дағдылары, ең алдымен картаньщ шартты белгілерін (ол картаның аңызы деп аталады) пайдалана алуы, нысандарды бағдарлай білуі анықталады. Мүғалім картадан шартты бслгіні корсетіп, аңыз бойынша оньщ мазмүнын анықтауды сүрайды. Немесе сабақты түсіндіру барысында картадағы шартты белгілер жиынына оқушьілардьщ назарын аударады. Тарихи картаны оқу барысында қабырғалық карта жэне үлестірме материал түріңдегі оның кішірейтілген көшірмесі бір
мезгілде қолданылады.
Картографиялық білім тарихи біліммен тығыз бірлікте болады. Сондықтан тарихи картаны пайдалануды меңгеру аясы тар мақсат емсс, тарихи оқиғалар мен қүбылыстарды барынша терең үғынудың қүралы болуы керек. Ол үшін тарих кабинетінде сонымен бірге дәлізде де тарихи картаньщ үнемі болуы шарт. Сабақтан тыс уақытта да картаны пайдалана алу мүмкіндігі оқушылардың ондағы белгілерді игеруіне көмектеседі. Сабақ үстіндегі мүғалімнің өңгімесі немесе тарихи оқиғаны суреттеуі әркез картадан көрсетумен бірге жүруі тиіс. тақырыбындағы мемлексттің Жер шары картасында орналасқан орны мен кеңістігі туралы барынша ксң түсінік қалыптастыру үшін бір мезгілде тарихи және географиялық (физикалық), тақырыптық жөне жалпы карталарды қолдануға болады. Бір нысан олардыд өрқайсында өр түрлі масштабта бейнеленеді. Осындай проблемалық ахуал оқушыны терең танымдық ізденістерге жетелейді.
Оқуілылардың кеңістік туралы үғымдарын дамытуда оқу карталары мен каршналары бір мазгілде қодданылады. Картиналар . картадағы шартты белгілердің мәнін ашып, белгілі бір жер мен кщістік туралы нақты үғым қальштастыруға көмекгеседі. Мысапы, "Ежелгі Қазақстан" каргасы бойъшша "Атасуқонысы" картииасын көрсету сол кезеңнің табиғатынан айқын керініс береді.
Маңызды деректердің географиялық бағдарын есте сақтауға уйрету үшін негізгі мектеп оқушыларына физикалық карта бойыиша басты тарихи оқигаларды көрсстуге тапсырма бсругс болады. Бүл төсіл оқушылардың түрлі картадан бір нысанды жанамалай табу дағдысын қалыптастырады. Осы жерде өскери мамандардың картаны есте сақтау өдісімен таныстыру орынды (олар картаны ойша шаршыларға бөліп, солдан оңға қарай әрбір шаршыны талдаудан өткізеді, өсіресе шаршылардың қосылғап жерлеріне ерекше назар аударады).
Жоғары сыныптарда өзгермелі және түрақты үғымдардың арақатынасыи ажырата білу оқушыларға бір маспгтаб, бір аумақта, бірақ әр түрлі тарихи жағдайда берілген бірнеше тарихи картаны салыстыруьша мүмкіндік береді. Оқушылардьщ тарихи оқиғаларды бейнелейтін картографиялық өдіс төсідцердің болатындығына көзі жетуі керек. Карталар белгілі бір адамдар тобының немесе түтас халықтардың, мемлекетгердің тарихқа деген көзқарасын білдіреді.
Оқу нысанын жақсы есте сақтап, тез тауып алу үшін ірі жер массивтерінің географиялық кескінін үқсас бейнелермен салыстыру тиімді. Шындығында, Апенин түбегі  --  етікті, Скандинавия  --  созылып жатқан арыстанды, Пириней  --  күлпәрә киген бастың кескіні, Сицилия  --  үш бүрыш, Қара теңіз -бүршақты, ал Қазақстан шекарасының кескіні  --  алтын балықты еске түсіреді.
Картографиялық білім және дағды. Негізгі мектепте мүғалім оқушылардың масштаб туралы білімін кеңітеді. Масштаб  --  картадағы өлшем мен болмыстың арақатынасы. Ол бөлшектүрінде беріледі, есептік өлшем бірге тең, ол бөлгіш өлшемнің қаншалықты кішірейтілуінің деңгейін біддіреді (1 : 100 000). Масштаб туралы оқушылардың білімін терендету үшін мынадай арнайы тапсырма беруге болады. Мысалы, бірнеше қабырғалық картадан бір нысанды көрсету; масштабты пайдаланып, Алматы-Астананың ара қашықтығьш айқындау; Қьггай мен Үндістанның қайсысы үлкен? (Тапсырма бірдей масштабтағы карталармен орындаяатынын
ескерту қажет)

Өзіндік бақылау сұрақтары:
Тарихты көрнекілік құралдармен оқытудың функциясы мен мәні қандай?
2. Тарих сабақтарында оқу картинасымен жұмыс істеу тәсілдерін атаңыздар?.
3. Пәндік көрнекілік және оның танымдық, эстетикалық, шартты-графикалық, қолданбалы құндылықтары кандай?
 

Дәріс тақырыбы: Тарихты оқытуда көрнекті құралдарды және компьютерлік техниканы пайдалану.2 сағат.
Мақсаты: Ақпараттық- коммуникациялық технологиясының әдістемесін меңгерту.

Жоспар:
* Оқушылардың тарихи білім алуындағы компьютердің рөлі. 
* Оқытудың серпінділігі нақтылығы және эмоционалдығы,  шығармашылық ойлау қабілетін реттеу үшін үшін техникалық құралдары пайдалану.
* Тарих бойынша компьютерлік бағдарламалар құрастыру.
* Тарихи процестер алтернативасы проблемасына деген қызығушылықтың артуына байланысты әлеуметтік процестерді модельдеу.
 
	Қазақстан Республикасының <<Білім туралы>> Заңында еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеттері атап көрсетілген. Соның бірі-білім беру жүйесін ақпараттандыру, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, бүкіләлемдік коммуникация желісіне шығу.
	Білім беруді тез қарқынмен компьютерлендіру қажеттілігі мына факторлармен түсіндіріледі.
* Оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай өзінің өмірлік іс-әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдалана алатындай жан-жақты дамыған дара тұлға ретінде тәрбиелеу.
* Жаппай компьютерлік сауаттылық мәселелерін шешу, яғни, оқушыларға информатика мен коммуникациялық техниканың құралдарын пайдалану дағдысын қалыптастыру.
* Оқушының шығармашылық қабілетін, экспериментальды іскерлігін дамыту.
* Оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейін жетілдіру, тиімділігі мен сапасын жоғарылату мақсатында компьютерді жекелеген пәндерде оқыту құралы ретінде пайдалану.  
Білім беру үрдісін ақпараттандыру оқушыға білім берумен байланысты. Ал  білім беруде компьютерді және оның құралдарын пайдалана бастаған кезде оқытудың жаңа ақпараттандыру технологиялары ұғымы пайда болды. Анықтамалық сөздік бойынша: ЖАТ  -  компьютер  құралдарымен оқытуда оны пайдалану әдістері туралы білімдер, жиыны ғалым Н.Макарова бұл терминді қысқаша компьютер негізіндегі технология деп тұжырымдайды. В.Извозчиковтың анықтауынша, білім берудегі жаңа ақпараттық  технология  - оқытудың жаңа электрондық құралдарын, ең   алдымен, компьютерді оқу-тәрбие үрдісінде пайдаланудың әдіснамасы мен технологиясы.
Сондықтан білім беруді ақпараттандыру және оқытуды компьютерлендіру ұғымдарын бір-бірінен ажырата білу керек, соңғысы компьютерді тек оқытуда пайдалану аумағын қамтиды. Бұл жағдайда компьютердің мүмкіндіктері өте кең: электронды оқулықтардың көмегімен жаңа білім, жаттықтыру тапсырмаларын беру, оқушылардың білімін тексеру, тест алу, әр түрлі ойындар т.б. оқыту үрдесінде компьютер оқыту нысаны және құралы болуы мүмкін, яғни оқытуда компьютердің екі бағыты болады. Біріншісі бойынша компьютердің мүмкіндіктерін сезініп және оны әр түрлі жағдайларда пайдалана білуге қажетті білім, дағды іскерліктермен қаруландырса, екіншісі, компьютер оқытудың, тиімділігін жоғарылатып, сапасын көтеретін күшті құрал болып есептеледі.
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны оқушылар үшін танымалдығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекелеген курс мәселелік  -  бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге <<мұғалім  -  оқушы>> жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді және қайталауды жаңаша ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ, мұның барлығы жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білім мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық дифференциалды түрде болуы тиіс, себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр түрлі сипатқа ие.
Ұлттық білім берудегі ақпараттандыру кеңістігін қалыптастыру факторларының бірі-тарихи білім беру саласына ақпараттық және телекомуникациялық технологияларды енгізуді кеңейту. Қазіргі заман талабына сай жаңа ақпараттық технологияларды тарих сабағында қолданудың басты мақсаты  -  оқушылардың сабаққа деген қызығуын, белсенділігін арттыру арқылы интеллектуалдық қасиеттері, экономикалық құбылыстарды сезіну, оларды тануы, тарихи теорияның түсініктерін игеруі және осыларды күнделікті өмірде бағдар ұстана білуге үйрету. Осы мақсатты негізге ала отырып, арнайы компьютерлік бағдарламалар арқылы тарих сабағын жандандырып өткізуге болады.
Жасыратыны жоқ, бүгін таңда компьютер оқытудың маңызды бір бөлшегіне айналып келеді. Қазіргі кезде жекелеген пәндер үшін педагогикалық-психологиялық талапқа сай ана тілінде электрондық оқулықтарды жасау қажеттігі туды. Бұл оқулықтарды теориялық материал, жаттықтыру тапсырмалары, тексеру тестері т.б. болуы тиіс. Бұл сөз жоқ, оқушылардың пәнге деген танымдық қызығуын арттырады, тиянақты білім алуына жағдай туғызады
Компьютерді пайдаланып оқуды ұйымдастыруда дидактикалық ұстанымдардың басшылыққа алынатыны түсінікті. Оқытудың компьютерлік технологиясының дидактикалық категорияларының өзіндік ерекшеліктері  бар,  тіпті кейбір дәстүрлі  ұстанымдардың аумағы кеңейіп, осы технология кезінде ғана шын мәнінде іске асуға мүмкіндік алады.
Ендеше біз осы дидактикалық ұстанымдар және оларды компьютерді оқыту құралы ретінде пайдаланғандығы сипатына тоқтала кетейік.
1.Жүйелілік және бірізділік ұстанымы.
Пәнді оқытудағы жүйелілік дегеніміз  -  пәнді өзінің құрлымы мен ішкі логикасы сай белгілі бір тәртіппен оқыту және оның негізгі ұғымдары мен қағидаларын біртіндеп игеру деген сөз. Бірізділіктің сипаты оқыту үрдісінде мынаған саяды: қарапайымнан күрделіге; түсініктен ұғымға; белгіліден белгісізге; білімнен  іскерлікке.
Мұғалім оқу материалын бірізді жүйемен әрбір соңғы ғылыми қағиданы кейінгі сабақтарда өрістетіп, екі материал мен жаңа материалдарды сабақтастырып отырса, оқушылар білімді әрі саналы, әрі баянды меңгереді. Егер оқу үрдісіндегі жүйелілік пен бірізділік бұзылса, онда оқушылардың білім алуы екі талай. 
Мұғалім оқу материалдарының ішінен өзекті мәселелерді іріктеп, оқушылардың санасына сіңіре білуі керек. Оқушылардың алған білімін жүйелеу үшін тараулар бойынша оқу материалын қайталап отыру қажет. Білімді жүйелі меңгеру  үшін оқушылар пәннің логикалық құрылымын түсінуі керек.
Пәншілік жүйелілік пен бірізділікті қамтамасыз етумен қатар пәнаралық жүйелілік кеңейтуге, белсенділігін арттыруға ықпал етеді. Мұны пәншілік және пәнаралық байланыста немесе білім мазмұнындағы керектіру мәселесін шешу арқылы жүзеге асыруға болады. Бұл жағдайда компьютердің әмбебап мүмкіндігі, яғни өз  жанына орасан зор мәліметтер базасын сақтай білуі, оны шапшаң, қажетті формада пайдалануға жағдай жасау сияқты мол мүмкіндіктері бар.
Жүйелілік ұстанымы тек мазмұнға ғана емес, сонымен қатар оқу үрдісінің жүру барысында да қатысты.
2.Көрнекілік ұстанымы немесе нақты мен абстрактының арасындағы бос  кеңістікті толтыру.
Кез  келген нәрсені қабылдау бақылауға, ал бақылау ойлауға әкеледі. Демек, нысанды бақылауда оқушылар өз тану жолында нақты мен абстракцияны бірдей қабылдайды. Мәселен, тарих пәнінде карталар, диаграмма, плакаттарды мазмұнды көрнекті түрде берсек те, шынайы шындықты жалпылама түрде шартты белгілердің көмегімен сипаттайтынымыз белгілі.
Оқытудың дәстүрлі технологиясында көрнекіліктің табиғи, кескіндік және символдық деп аталатын үш түрі бар. 
Ал көрнекіліктің әр түрінің өзіне тән атқаратын міндеттері болады. Сондықтан оқу үрдісінде көрнекілікті пайдаланғанда бірқатар әдістемелік талаптарды орындаған жөн.
Көрнекі сабақ мақсатына сай іріктелуі тиіс, оларды пайдаланған оқушылардың дұрыс қабылдауын қамтамасыз ету үшін құралдың неғұрлым маңызды жақтарына назар аударған жөн, яғни сабақта көрнекі құралдар шамадан тыс көп болмағаны, яғни мақсатқа жетуге қажеттілерін ғана пайдаланған маңызды. Егер сабақ кезінде бірнеше көрнекі құрал көрестімді қажет болса, олардың бәрін бір мезгілде емес, әрқайсысын қажетінше кезегімен пайдаланған орынды.
Сабақ кезінде  мұғалімнің өзіеің  баяндауы мен көрнекілікті  үйлестіруі елеулі рол атқарады. Дидактикалық үйлестірудің   екі тәсілі бар. Біріншісінде  көрнекті құрал мұғалім түсіндіруінен бұрын көрсетілді. Бұл жағдайда мұғалім оқушылардың іс-әрекетін, байқағаштығын бақылай отырып, керегенше мағлұмат алуына жетекшілік етеді. Екіншісінде  көрнекі құралды көрсетуден бұрын мұғалім оқу материалын түсіндіреді.
  Бұл екі тәсілдің біріншісі тиімді, себебі ол қажетті білімді меңгерумен бірге оқушылардың байқағыштың қабілеттерінің өрістеуіне көмектеседі.
Көрнекіліктің басты мақсаты-бақылау  арқылы ой түю, оқуға, компьютерді пайдаланғанда түрлі-түсті пеңдегі кесте, диаграммалармен қоса қозғалыстағы денелерді  сипаттауға, тіпті оның ағымын математикалық  моделдеу арқылы дәл әрі көрнекі сипаттауға, болады. Ендеше  компьютерді  пайдалану арқылы көрнекілік ұстанымын соғұрлым кеңейтуге  болады. Мысалы, көзге көрінбейтін үрдістердің ағымын компьютерде дәл сипаттауға мүмкіндік бар. Мұндай көрнекілікті компьютердегі сипатталған мультипликацияға интерактивті  режим арқасында оқушы әр уақыт  әсер туғызып, оның болып жатқан үрдіске тигізетін әсерін бақылай алады, бұдан өтіп жатқан үрдіс жөнінде ас  түйеді.
 3. Түсініктілік пен ғылымының ұстанымдары.
 Түсініктілік ұстанымына  мыналар кіреді: 
-білім беруді баланың ақыл-ойы қалыптасып бітпей ерте жастан бастау керек;
-білім беруді қарапайымнан күрделіге қарай дамыту керек;
-белгіліден белгісізге қарай жүретін оқыту тиімді болмақ т.б.
Педагогикалық ережелер сақталмаған сабақтарда оңай материалдың өзі қиындап кетуі мүмкін, ал керісінше дұрыс ұйымдастырылмаған сабақ үрдісінде күрделінің  өзі жеңілдейді.
  Оқу материалының түсініктілігі оның күрделігіне, оқушылардың даму ерекшеліктері мен дайындық деңгейіне, білімді сапалы меңгеруге көмектесетін оқу әдістері мен құралдардың орынды шарттары қолданылуына байланысты.
 Ғылымилық ұстанымның басты шарттары төмендегідей:
-білімнің мазмұны ғылымның қазіргі  деңгейіне сай болуы;
-ғылыми танымның жалпы әдістері жайында оқушыларда дұрыс түсініктер қалыптастыру;
-таным үрдісінің маңызды заңдылықтарын оқушыларға көрсету;
  Бұл шарттар өзара тығыз байланысты. 
    Жалпы білім  беретін орта және кәсіптік мектеп реформасының  негізгі бағыттарына сәйкес орта білім беруді қайта құрудың негізгі шарттарының бірі  -  оқытуды  компьютердіру.
   Қазіргі кезде білім беруді компьютерлендірудің үш негізгі  бағытын көрсетуге болады.
* Жалпы компьютерлік сауатттылықты қамтамассыз ету, мұнда компьютер оқыту нысаны болып табылады.
* Компьютердің оқыту тиімділігін оқытудың құралы ретінде пайдалану, яғни компьютер мектептегі  басқа пәндерді оқыту құралы болып саналады.
* Компьютерді іс-қимыл міндеттерін  шешу құралы ретінді пайдалану.
Осыған сәйкес  оқытуды компьютермендірудің   міндеттері қандай және олқалай жүзеге аспақ деген сұраққа өзінен-өзі туындайды.
Оқытудың компьютерлендірудің негізгі міндеттері төмендегідей.
ғылым  негіздерін терең  меңгеруді  қамтамасыз ету және  келешектегі тәжірбиелік  іскерлікке даярлау мақсатында барлық жастардың компьютерлік сауаттылығын көтеру.
Жаңа ақпараттың технологияларды, есептегіш техниканы мектептегі барлық пәндерге және сыныптан тыс жұмыстарда кеңінен   пайдалану  негізінде білім беру мен тәрбиелеу  жүйесінің тиімділігін арттыру.
    Қазіргі кезде өте жиі қолданылып жүрген  <<оқытудың жаңа  ақпараттық технологиясы>> терминіне  төмендегіне түсінік беріледі.  <<Есептеуіш  техникасы мен байланыс құралдары базасында>> ұйымдастырылған ақпараттық қамсыздандыру арқылы жеткізіледі және ол информатика курсының негізгі әдістері мен құралына айналды>>, мұндағы жаңа ақпараттық технологияның құралы ретінде компьютермен қатар теледидар, ғарыштық байланыс, телефон желісі және т.б. қарастырды.
	 		Электронды оқулықтың автоматтандырылған оқу үрдісі ашық дамитын әдістемелік жүйе екендігі белгілі. Сонымен бірге электронды оқулық   ақпаратын   тасымалдаудың жаңа құралы болып табылады. Онда оқу ақпараты толық мазмұндалып, әр түрлі қосымшалар, анықтамалық материалдар, бақылау тапсырмалары, ұсынылатын  әдебиеттер тізімі және тақырыптың ресурстарға сілтемелер  беріледі.
    Электронды оқулықтың жетістіктері мыналар болып табылады:
* шұғыл кері байланысты  қамтамасыз етеді.
* Дәстүрлі оқулықта көп іздеуді  қажет ететін тиісті ақпаратты  тез табуға көмектеседі;
* гипермәтінді   түсіндірмелерді бірнеше рет қарап шығу барысында  уақытты  анағұрлым үндемеуге  мүмкіндік береді;
* қысқа мәтіндермен қатар  көрсетеді   әңгімелейді, жабалайды, т.с.с.   (мультимедиа-технологияның   мүмкіндігі мен  артықшылығы тура осы жерде  көрінеді);
* әрбір студентке дербестік тұрғыдан   қатынас жасауға  мүмкіндік  беріп, олардың өз бетінше  білім  алуын қамтамасыз  етеді;
* белгілі  бір  бөлім  бойынша  білімді тексеруге мүмкіндік туады;

Өзіндік бақылау сұрақтары:
1. Технологияның ерекшелігі қандай?
2. Тарих сабағы бойынша қандай электрондық оқулықтар авторларын білесіздер?

Дәріс тақырыбы: Тарих сабақтарында тарихи мәліметтер мен құжаттарды пайдалану. 2 сағат.
Мақсаты: Тарих сабақтарында тарихи мәліметтер мен құжаттарды пайдалану әдістемесін меңгерту.
Жоспар:
* Тарихты оқытудағы құжаттардың рөлі мен мәні. 
* Тарихта оқытуда қолданылатын құжаттық материалдың негізгі түрлері.
* Оқушылардын тарихи қүжаттармен жұмыс істеу тәсілдері. 
* Құжаттық материалдың жіктелуі. Актілік қүжаттар, баяндауышы- сипаттаушы қүжаттар, көркем сөз естеліктері. 
* Тарихи құжаттар мен мәліметтерді зерттеу методикасы. 
* Мәліметті конспектілеу. Тарихи мәліметтердің сипаты: авторы, жасалу уақыты, жанры, негізгі идеялары, тақырыптары мен көркемдік ерекшеліктерін анықтау.
Тарихты оқытуда жазбаша құжаттарды қолданудың маңызы. Тарихи дерек көздеріне адам қолымен жасалған  --  оның қоршаған ортамен байланысының нәтижесі, материалдық мәдениет, салт-дәстүр заттары, жазба ескерткіштер жатады. Әдістеме пәнінде кең мағынада айтқанда, жазба ескерткіштерді тарихи қүжаттар деп атайды.
Ресейлік әдіскер-ғалым, профессор М. М. Стасюлевич 1863 жылы оқушылардың тарихи дамуы үшін оқулықпен жүмыс жасағаннан тікелей тарихи дерек көздерімен (қужаттармен) танысудың маңызы зор екендігін айтқан еді. Ол осылайша түпдеректермен жүмыс істеуге негізделген практикалык, әдіс бойынша сабақ жүргізуді үсынады. Осы әдістемеге негіздеп "Жазушылар мен ғалымдардың жазуындағы орта ғасырлар тарихы" деп аталатын үш томдық хрестоматия жазып, жарыққа шығарды. Ал, кейбір ғалым, әдіскерлер (М. Н. Коваленский, А. Ф. Гартвич, Н .А. Рожков) тарихи қүжаттар негізінде оқушылардың дербес жүмыс істеуіне негізделген зертханалық сабақ өткізуді ұсынады.
Дегенмен, көптеген әдіскерлер мектептегі оқуды бірыңғай құжаттармен жұмыс жасауға құруды негізсіз деп есептейді. Олардың пікірінше, тарихи құжаттарды тек негізгі білім көзі болып табылатын мұғалім әңгімесі мен оқулыққа қосымша ретінде қолдану тиімді болмақ. Қүжаттар оқушылардың білімін терендетіп, нақтылап, сабақтың көрнекілігін арттырады.
Қүжаттың атқаратын роліне қарай оның сабақта қолданатын орны белгіленеді. Зертханалық әдісті қолданарда құжатты оқып-үйрену оқулықпен жүмыс жасаудан бүрын атқарылуы тиіс. Ал құжаттану өдістемесін қолдаушылар оқулықтың тиісті параграфымен танысқаннан соң барып оқушылардың тиісті кұжатпен танысқаны дүрыс деп есептейді.
Сонымен, тарихи қүжаттарды қолдаедын, маңызы неде? Қүжаттьщ сыртқы түрімен тенысу арқьшы -арихты оқытудын. корнекілік қағидасы іске асады. Қүжат Іүғалім әңгімесін жандандырады, соның негізінде жасалғантүжырым сенімді ІІІығады. Қүжатіың маңыздылығының бір Іңры  --  ол тарихи материалды нақтыландырып., өткен уақытты; жарқын бейнесі мен суретін көз ал дыңа келтіріп, дөуір тынысышезуге көмектеседі. Қадырғали Қосшдүлының "Жамиғ-атТауарих"эдбегінің бастапкы азатжолын мысалға келтіруге болады. Есю.қүжаттар ежелгі автордың тілі, ойлау жүйесі, түрмыс-салт І^екшелігі туралы
көрнекті безендірме береді.
Қүжаттармен жүмыс барысында оқушылірдьщ ойлау және .кдялдау процесінің белсенділігі артып, олардщ тарихи білімді игеруі жене тарихи санасының дамуы жемісті бола түседі. Оқушылардың мынадай дербес жүмыс йтеу дағдылары қалыптасады; қүжатты оқу, талдау жөне қажетгі акдаратты теріп злу>> бүрынғы және қазіргі қүжаттардьщ маңызын бағалап, талқылау. Оқушылар сабақ барысында қүжапарцын, тарих ғылымы үшін маңызын танып, олардан бір кездері өмір сүрген адамдардьщ
ізін андай алады.
Тарихи қүжатгардың түрі жөнс оларцы сабаққа тандап алудың өлшемдері. Тарихты оқытуда қолд,ані|Шапгын қүжаттарды топтастыру тәсілі тарих ғылымьшда қолдаііиалаірш зертгеу төсілімен салыстырғанда өлдеқайда оңай. Ол қүікат мәтінінің сипатына негізделеді. Ол сипат бойынша барлык қүжаттарды екі топқа тЬптастырамыз. БІрінші - баяндау-сургттеу қүжаттары: екінші  --  өз кезінде практикалық маңызы болған актылық сипаттағы қүжаттар. Бүл қүжаттар бірін-бірі толықтырьш отырады. Ал көркемсөз ескерткіштері қү"ясаттардың қосымша т)обын қүрайды. Ақтылық қүжаттар  --  заңдық, шаруащылық, саяси, бағдарламалық қүжаттарды қүрайды (грамоталар, заң, жарлық, келісім-шарт, статистикалық және тергеу қүжатгары, бағдар-ламалар, сөздер). Баяндау-суретгеуқүжатгары --  жылнама, шежіре, хроника, естелік, хат, саяхатжазбаларын қүрайды. Көркемсөз ескерткіштері --  ежелгі жөне ортағасырлар тарихыііцағы халықтың ауызекі шығармашылығы (миф, мысал, шешендік сөздер, аңыздар,
жоқтау жырлары, эпос).Сабақта қолдану үшін, ғалымдардың пікірі бойынша,
қүжаттар мынадай болуы керек:

- тарихты оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне сай болуы;
-	сол дөуірдің негзгі, барынша турпаттық деректері мепоқиғаларын қамтуыгаіс;
бағдарламалық Мтериалмен тығыз байланыста болып, тарихибілімінің өзектіліги арттыруға ықпал жасауы керек;
мазмуны мен кещмі оқушыларға ауырлық түсірмеуі тиіс; тарихиқубылыс, оқиға турлы  оқушылардьщ білімін нақтылап терендете-тіндей құжат мазлүнында түрмыстық және сюжетгік нақтылықболуы; оқушыларв белгілі бір сезімдік ықпал жасауы тиіс.
Мүғагім мен оқушылардың тарихи қүжаттармен жүмысы
Қүжатты Оып-үйрену әдістемесі. Тарих сабағында қүжаттарды оқупылар да, мүғалімдер де қолдануы мүмкін. Қүжат тым күрделі болсамүғалім оның мазмунын оқушыларга түсіңдіріп береді; қүжатқа слтеме жасап, дәйексөз келтіреді (өңгімелеудің дәлелділігін күШейту үшін); ез әңгімесін нақтылау жөне қызықты ету үшін қүжаттак үзінділер пайдаланады. Әңгімені жандандыру үшін қужат үзіңдцерін төл сез ретінде қолданып, тарихи түлғаға мінездеме беріледіі
Оқушылардың қужатпен жүмыс жүргізуі оларды жасына, танымдық мүмІ0здігіне жөне дайьшдық деңгейіне қарай күрделене береді. 5-6 сьшыптарда баяндау-суретгеу сипатыңдағы қарапайым материалдар пайдаланыиады; оның көлемі 10-15 жолдан аспауы тиіс; ал 7-8 сыныптарда талдау жасалатын заңцық жене шаруашылық қүжатгардың саны арта түседі; 9-11 сыныптарда саяси бағдарламалық қужаттар кеңінен қамтылады.
Қужаттармен жүмыс істеуге үйрету мынадай кезендерден турады: 1) муғалім қүжатты талдаудың үлгісін   береді;
оқушылар мұғалімнің көмегімен   қужатты талдайды;
муғалімнің жетекшілігімен жеке, дербес жұмыс жүргізеді;
4)	қүжапы өз бетінше сыныпта жөне үйде оқьш үйренеді. Мұғалімсыныпта оқушыларды қужатпен таныстырып, тапсырманыңмазмүнымен хабардар етеді. Оқушылар үйде қүжат негізіндеқысқа хабарлама, суретгеме дайындап, оқулықтың мөтіні, безендірубойынша шығармашылық мазмүндама дайындайды. Әрине, дербесжүмыс жасау үшін қүжат барлық оқушыға жеткшікгі болуы керек.
Қужаттармен жүмыс жургізу мынадай дағдыларды да меңгеруді талап етеді; қүжатгы оқып өңгімелеу жөне ол бойынша жоспар қүру; қужапы Дербес таддап, ол бойынша сүрактарға жауап 86 беру; бірін-бірі толықтыратын үқсас қүжатгарды салыстыра талдау; қүжатқа сыни баға беру. Осы дағдылардьщ барысында оқушыларға қүжаттағы қисындық түйінді, негізгі идеяны анықтап, белгілі бір ережслерге дөлел тауып үйренеді. Мүғалім оқушыларға "бүл туралы қүжатта не жазылғанын оқындар", "қүжат мәтіні негізінде... дөлелде", "өз пікірінді қүжат негізінде тиянакта" деген мазмүнда тапсырма береді.
Жоғары сынып оқушыларының қүжаттармен жүргізетін жүмысы күрделене түседі. Оларға ендігі кезекте күрделі тапсырмаларды орындауға тура келеді. Ол тапсырмалар мыиа мазмүнда болуы мүмкін:
қүжат мазмүнының бастысын, екінші кезектісін танда; өз
тандауынды негізде;
оқьш үйренетін оқиғаның себебін, қай кезенге төн екендігін
анықта;
оқиганьщ іске асуына қаңцай тарихи алғышарт немесе идея,
бастама негіз болды;
жағдайларды салыстыр; қажетгі дереккөзінен меліметтерді
тандап ал;
саяси жөне мемлекетгік қайраткерлерге мінездеме бер;
түпдерек бойынша хабарлама дайында;
оқып үйренген қүжаттар қазіргі қоғамдық қүбылысты тани білуге қалай көмекгескенін ойлап көр.
Мүғалімнің түпдеректі сабаққа пайдаланар алдында оны алдын ала електен өткізіп, педагогикалық екшеу жасайды. Ол неғүрлым екшелген сайын оны оқушылардың дербес игеруі, қабылдауы оңайлай түседі. Педагогикалық екшеу дегеніміз  --  сабаққа пайдаланатын қүжаттың мазмүнын тандау дегенді білдіреді. Қажет болған жағдайда мүғалім қүжат авторының стшгін озгертпей-ақ қүжатгы еркін пайдалануы мүмкін. Одан өрі мүғалім оқушылар үшін жаңа терминдер мен үғымдарды түсіндіріп, қүжатпен жүмыс істеудің тапсырмаларын анықтайды.
Жинақталған өлкетану материалдарын жүйелі түрде қолдану мақсатын іске асыру үшін мүғалім мынадай жүйеленген таблипаны қолдануына болады.                      Тарихи дереккөздерінін конспектісі мен тезистерін дайындау
Дереккөздсрімен жүмыс жоғары сыныптарда үйымдас-тырылады. Мүвдай дерек көздсріне тарихшылардың, экономистер мен саясатшылардың ғылыми еңбектері мен қолбасылардың, мемлекет басшыларының, әдебиет пен өнер қайраткерлерінід естеліктерін қосуға болады.
Мүғалім сабақтағы қысқаша кіріспе сөзінде бүндай еңбекпен жұмыс жасаудың міңцетгеріне -юқталады. Онда қүжатгың жасалған уақыты, мақсаты мен міндеттері, қысқаша сипаты айтылады. Одан әрі еңбеюің қүрылымы, негізгі идеясы сөз больш, тарихи оқиғалар мен қүбылыстарға баға берудегі маңызына тоқталады. Алғашқы кезде бүкіл сынып ғылыми еңбекгі термин, үғымдардың сөздігін жасай отырып түсіндіру арқылы оқиды. Мүғалім мәтін бойынша сүрақтар дайындайды. Кейін тек күрделі мәтіндер түсіндіріліп, өзгесі оқушылардың өздігінен оқуына беріледі. Олар мәтіннен негізгі идеяны тауып, оған сипаттама беруге тырысады.
Мұғалімнің тапсырмасымен оқушылар жай жоспардан күрделі жоспар жасауға, одан әрі еңбектің қисындық күретамыры  --  зтажжасауға ауысады. Тезис  --  дерек кезіне ешқандай сілтеме, түсіндірме, безендірме жасалмай баяндалған қысқаша негізгі мазмұн. Тезисте жалпы ой желісі басым болады. Алғашқы кезде оқушылар мүғалімнің көмегімен, кейін дербес жағдайда еңбектің тезисің дайьшдайды. Бір қүжатгьщ негізінде олар тезис дайындап, конспект жасауға үйренеді.
:: Конспекгілеу- мәтіннің ең маңызды жағдайларын барынша қысқа етіп жазбаша баяндау. Оқушылар құжаттың жоспары қалай жасалып, ол қалай тезиске айналып, сонымен деректер және үлгілермен қалай толықтырылғанын (коңспектіге айналғанын) жетік білуі тиіс. Конспектілеу арқылы жйнақталған білім баяндама, реферат дайындаганда пайдаланылады.
Конспект дайындауға байланысты түрлі жаднама бар. Солардың бірі мынадай:
1. Конспектілеу алдында шығарманы мүқият оқып, жоспарын қүру. 2. Конспектілеуді бастағанда автордың (немесе жинақ редакторының) дөл аты-жөнін, жүмыстың толық атын, шыққан жері мен уақытын корсету. 3. Ғылыми еңбекгің тарау, легенде цитата қолданылуы ксрек. 6. Коңспекгілеу барысында түрлі шартты белгілер жүйесін қолдану керек, олардьщ конспект бойынша жауап бергенде көмегі көп. Окушылар осылайша қүжаттарды түтастай немесе фрагмент
түрінде конспектілеуді, сол бойынша тарихи түлғалар, оқиғалар
мен қүбылыстарға баға беріп, қүжатпен дербес, шығармашылық
жүмыс жасауға үйренеді.

Конспект --  латынның <<конспектус>>  --  <<шолу>> деген сөзі, бұл кітап, мақала, баяңдама не дәрістің қысқаша мазмұнын жазу, яғни оқығанның қысқаша мазмұны.Конспект жасау үшін алдымен тақырыпты түгел оқып, оны ойша қорытып алу керек. Содан кейін жоспар жасап, оған тезис жазып, оларды фактілермен, дәлелдеулермен толықтырғанда конспект болып шыгады. Конспект жасау кезінде қысқартып жазу қолданылады. Конспект оқыған мәтіннен 7-15 есе аз болу керек. Мысалы, <<австралиялық>> сөзін <<австрал>> деп жазу керек, оны <<австр>> деп жазуға болмайды, себебі оны <<австриялық>> деп оқып жіберуге болады. <<Революция>> деген сөзді <<рев>> деп жазу керек. Конспект жасағанда автордың аты-жені, еңбектің толық аты.

Өзіндік  бақылау сұрақтары:
* Тарихты оқытудағы құжаттардың рөлі мен мәні қандай?. 
* Тарихта оқытуда қолданылатын құжаттық материалдың негізгі түрлерін атаңызда?.
* Оқушылардын тарихи қүжаттармен жұмыс істеу тәсілдеріне мысал келтіріңіздер. 
* Актілік қүжаттар, баяндауышы- сипаттаушы қүжаттар, көркем сөз естеліктер дегеніміз не?

Дәріс тақырыбы: Тарихты оқыту жұмыстарын ұйымдастыру формалары. 4 сағат.
Мақсаты: Тарихи тақырыптың мазмұны, тарих сабағы оның түрлері, тарих сабағына мұғалімнің дайындалуы және сабақ жоспарлары, тарихты сабақтан тыс оқытуды ұйымдастыру формалары жайлы білімді меңгерту

Жоспар:
* Тарихи тақырыптың мазмұны, бөлімі, курс жүйесіндегі сабақтың орыны. Тарих бойынша сабақ түрін таңдауға шартты түрде өткізілетін сабақ түрлері мсн факторлар.  
* Оқыту процесінде барлық сыньштарды камтитын, жан-жақты сабақты өткізу ерекшеліктері мен сабақ түрлері. 
* Тарих сабағына мұғалімнің дайындалуы және сабақ жоспарлары.
* Сабақты бағалау критериясы.
* Тарихты сабақтан тыс оқытуды ұйымдастыру формалары-факультативтер, тарихи үйірмелер, тарихи олимпиядалар "КВН", конференциялар,пікір сайыстар. Жоғарғы сыныптардағы семинарлық және практикалық сабақтар.Оқу саяхаттары, кеңестері, сынақтар.

Оқыту  - біртұтас педагогикалық үрдістің құрамды бөлігі. 
Оқыту үрдісі  -  оқытушы мен оқушының мақсатты бағытталған іс әрекеті, өзара байланысты іс әрекеттері жеке бастың жан-жақты дамуы мен ақыл-ой тәрбиесінің алдындағы тұрған міндеттерді шешуге бағытталған.
Мұғалім сабаққа әзірлену барысында осы үш сұрақты өзіне қойып, оны шешудің оңтайлы жолдарын таба білуі керек. Сонда ғана сабақ өз мақсатына жеткен болып саналады.
Оқытушы сабаққа дайындалу барысында алдымен сабақтың мақсат міндеттерін тақырыпқа сай дұрыс анықтап, құра білуі керек, бұл жерде оқытушыға конструктивті қабілет қажет.
Сабақтың мақсат, міндеттері анықтауға қойылатын талаптар:
Тақырыпқа сай болуы тиіс;
Мемлекеттік білім беру стандартының талаптарына сай болуы тиіс;
Оқу бағдарламасының тақырыптарына негізделген болуы тиіс;
Сабақ мазмұнын ашатындай, ғылымилық тұрғыдан ұйымдастырылған болуы тиіс;
Оқытушының шығармашылық еңбегңне байланысты болуы тиіс т.б.
Мектептердегі оқытудың негізгі түрі  - сынып-сабақ жүйесі. Сынып-сабақ жүйесі- дәстүрлі жүйе, онда бірыңғай базалық білім алатын, жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушылар тобынан тұрады. Сабақ ұзаөтығы -45 минут. Әдіскер А.А. Вагиннің пікірінше, оқыту үрдісінде оның негізгі бөлімдері, қысқаруы не кеңеюі, бір немесе бірнеше сабақта іске асуы мүмкін. 
Сабақ құрылымы дегеніміз -  сабақ кезеңдерінің жүйелі құрылып, бөлімдерінің үйлесуіп келуі. 
Кейбір топтастыруда сабақты жүргізу әдісі (дөрістсабақ, пікірталас-сабақ, кино-сабақ, зертханалық сабақ); оқушылардың әрекеті (жинақтау сабағы, проблемалық); материал сипаты (жаңа деректі игеру) басшылыққа алынады. Дағдылар мен іскерлікті қалыптастыратын сабақтарды ерекше типке жатқызуға болады.
Сабақтарды топтастыру. Көптеген дидактиктер мен әдіскерлер сабақтарды топтастырғанда оқыту процесінің болімдерін жонс сабақтағы басгы оқыту міндетін негізге шіады. СошІ сәйкес сабақ кіріспе, жаңа материалды оқыту, аралас, бақылау, білімді есепке алу және тексеру, жинақтау-қайталау сияқты түрлерге жіктеледі.
Мүғалім сабақ типін таңдағанда, оның тақырыпта алатын орны, оның мівдетгері, жаңа материал мазмүнындағы ерекшеліктер, педагогикалық ниет, оқушылардың жасы, дағдылар мен ептіліктерін ескеруі тиіс. Сабақ типі мектептегі оқу қүралдарын, мүғалімнің дайындығы жөне т.б. себепшартгар ескеріп тандалады.
Бір типтегі сабақтар оны жүргізу әдісіне қарай бірнеше түрге енуі мүмкін. Мысалы, кіріспе сабақты дәріс, саяхат, өңгіме түрінде өткізуге болады. Тақырып, бөлім бойынша сабақ жүйесін айқындауда жаңа материалды игеру, оған дейін игерілген білімге сүйенетіндігін, жаңаны оқып-үйренуде бүрын алған білім бекітілетіндігін есте үстаған жөн.
Кіріспе және жаңа материалды игеру сабағы
Сабақтың міндеттері. Кіріспе сабақ оқушыларға алдыңғы курстарда алған негізгі білімдерін жаңғыртып, тарихтың жаңа курсының негіздеріне жалпы сипаттама беруі тиіс. Кіріспе сабақтың мазмүнында оқушылардың жаңа тақырьшты игеруіне көмектесетін мақсаттардың болғаны дүрыс. Қажет болған жағдайда мүғалім бүл сабақта оқушылардың базалық білімін, негізгі дағдыларын айқындайды.
Жаңа материалды игеру типіндегі сабақтардың мынадай түрлерін атауга болады: материалды мүғалімнің мазмүңцау сабағы; мектеп дәрісі; саяхат сабақ; киносабақ; оқушылардың хабарламалары мен баяндамаларына арналған сабақ. Жаңа материалды игеру сабагында оқу әрекетінің бүл түрлері басым болып келеді және сабақтың едәуір бөлігін қамтиды. Ал бекіту, қайталау, оқушылар білімін тексеруге аз уақыт, аз көлем бөлінеді. Көбіне мүндай сабақтар алдыңгы сабақтармен байланысы жоқ тақырыптарды оқыи үйреыгенде немссе күрделі үғымдары мен түсініктсрі мол тақырыптарды түсіндіргенде колданылады.
Аралас сабақ және оның бөлімдері
Оқушылардың білімі мен дағдыларын тексеру. Аралас сабақга оқу процесінің барлық негізгі бөлімдері қамтылатын болғандықтан оны қүрама дел те атайды. Мүндай сабақ алдыңғы сабақтағы білім мсм дағдылардъщ бүгінгі сабақ мазмүпымсп байланыстарын тексеру және есепке алу; жаңа материалды игеруге өту; алдыңғы сабақта отілгенді қайталап, жаңа сабақты оқып-үйрену және бекіту сияқты белімдерді қамтиды.
Үйымдастыру кезеңінің кейін білім мен дагдыларды тексеру жүзеге асырылады. Бүл оқушыныц сабақта оқытатыл материалды игсру, үй тапсырмасьш орындау әрекетін үйымдастыратын мүғалімнің жүмысы. Ол ауызша, жазбаша жөне ауызша-жазбаша болады.
Білімді тексеру мынадай талаптардан түрады: 1) сүрақты негіздеу (еткен білімдерсіз алға жылжу мүмкін емес); 2) барлық оқушыларды жүмысқа жүмылдыру; 3) оқушылардың ерекшеліктерін ескеріп, тексеруді жекелеп жүргізу; 4) тексеру мазмүнының жаңа сабақпен байланысы; 5) сабақ барысында тексеру кезеңін айқындау; 6) білімді бағалауды негіздеу (таным дамуының табысты болуы үшін не істеу керек).
Сүрақ жағдайында көп уақыт алатын тесілдерден бас тарту керек. Мысалы, бір оқушыға көптеген сүрақ қойып, әңгімені созу, оқуигыньщ үзақ-сонар өңгімесі, тақтаға үзақ, көлемді мәтін, кесте түсіру өзін ақтамайды.
Сабақ басындагы сүрақ оқушыларды жаңа материалды игеруге дайындап, алдыңғы сабақ тақырыбындағы сүрақтар мен тапсырмалардың мазмүнын қамтуы тиіс. Сүрақ әлдебір мәселенің дамуы сияқты тақырыптық сипатта болтаны жен. Мүгалім тексеру үшін мазмүны жағынан маңызды, игерілуі жағынан күрделі материалды тандайды. Негізгі сүраққа онымен іштей байланыстагы қосымша сүрақтарды тіркейді. Сұрақтың құрылымы қарапайым және дәл, балаларға түсінікті болуы тиіс.
Тәжірибелі мүғалім сабагьш сыныггга мынадай сүрақ коюдан бастайды; Қандай тақырыпты өттік? Аддыңғы тақырыпта не туралы сөз болды? Материал мазмүнындагы ең бастысы не? Одан әрі мүғалім басқа сүрақтарга ауысады. Бірақ қай кезде де сүрақ қоюдың мақсаты тек қана білімді есепке алып, түзегу емес, сонымен бірге оны дамыту, байыту жөне оқушылардың танымдық кабілетін дамыту екендігін естен шығармау керек. Оқушы жауабы мен тапсырманы орындауының сапасы мүгалімнің қоятын талабына байланысты. Мысалы, жауаты қысқа, холық, қисынды етіп беру; жазуды дәптерге үқыпты, грамматикалық қателерсіз түсіру; оңгімелеуді оқулықтағы қүжаттарға, иллюстрацияларға сүйеніп баяндау.
Сүрақ кезіпде оқушылар сыныптастарының жауаптарына иікір айтады. Ауызша жауапқа пікір айтуға қойылатын талагггардың жаднамасы мынадай:
1. Деректер, қорытындылар, оқиғаларды бөліктерге бөлудің дүрыстығы және толықтығы.
2.  Мазмүндаудьщ бірізділігі жөне дәлелділігі.
3.   Жаңа тарихи терминдерді қолдануы және түсіндіруі.
4.   Карта, хронология, сандық мөліметтерді қолдануы.
5. Жауаптағы сез қолдану қателері (қайталау, үзақтық, масыл создерді қолдану, тіл жүтандығы).
6.Жауаптың дүрыс жақтарын бағалаудан бастап, кемшіліктерін тізумен аяқта.
Төменгі сынып оқушылары мүгалім әңгімесі мен оқулық мәтінін үштастыруды қажет ететін күрделі сүрақтардың беріне бірдей жауап берс алмауы мүмкін. Сондықтан оларды оқулық мазмұнына сай сұрақтарға жауап беруге үйрету керек. Ол үшін оқушыларға қайтарар жауабының жоспарын түзуге көмектесеміз. Ол көмек мынадай болады: Не туралы айтпақшысың? Әңгімені неден бастайсың? Одан әрі қандай деректі айтасың? Әңгіме немен аяқталды? Қандай қорьпъінды жасауға болады? Оны оқулықтан оқып бер.
Әңгіме оқушының ауызекі сөзін дамытып, білімді ауызша мазмұндау тәсілдерін қолдану дағдысын қалыптастырады (конспектілеу немесе түсіндірме мазмүндау, жалпы өңгіме және т.б.). Төменгі және орта буын сыныптарда тізбектей әңгімеленеді де оқушылар тарихи себеп шарттардың байланысын жақсы аңғара алады және өткен оқигаға деген өзінің қатынасы қалыптасады. Олар тарихи материалдарды талдау, жинақтау, өзі үсынған түжырымды дәлелдеу арқылы тарихи жүйеде ойлауға үйренеді. Оқушылар өз жауабын оқулық мазмүнымен салыстыру арқылы жіберген қателіктерін аңғарады.
Сұрақ көлемі шағын жазбаша жене жазбаша-кескіндемелік тапсырмаларды орындауды да қамтиды. Орта буын сыныптарда мынадай тапсырмалар қамтылуы мүмкін; маңызды оқиғалардың күнтізбесін жасау, параграф мәтініне сүрақтар ойластыру; терминдер жөне үғымдарды анықтамасымен көшіріп жазу, жоспар түзу; еңбек қүралы мен қару-жарақтьщ суретін салу; кесте толтыру; тарихи түлғаның портреттік бейнесін жасау; нысанды картадан кврсету.
Жоғары сыныптарда тапсырмалар күрделене түседі. Оқушылар қисындық сүлбапы қүрастырып, күрделі жоспар түзеді; үғымдарга жазбаша анықтама береді; партия, қозғалыс, тарихи түлғаларға сипаттама береді; түрлі кестелер толтырады. Сүрау кезінде жаңаны игеру, деректі түсіндіру, оқиғаны мазмүндауда теориялық білім түрақты түрде қолданылуы тиіс. Бүл білімдер одан өрі нақтыланып және байи түседі.
Оқушылардың тарихқа қызыгушылығын дамытуда олардың алған білімдерін багалаудың маңызы зор. Ол үшін түрлі төсілдер бар. Мысалы, жауап берер алдында материалды оқулық бойынша қайталау; керсетілген жүмыс тәсілі, үлгісі бойынша тапсырманы жазбаша орындау; сыныпта үйде дайындалған жоспар бойынша өңгімелесу.
Жаңа материалды оқуга дайындау кезеңі дидакгикалық түргьщан алғанда өте маңызды. Мүғалім жаңаны оқуға оқушылардың зейінін аударады, белгісізді тануға деген қажетгі психологиялық көңіл күй қалыптастырады. Мүғалім бүл кезенде сабақ тақырыбын хабарлап, оның алдыңгы сабакден байланысьш атап көрсетіп, қажет болған жағдайда негізгі ұғымдар мен түсініктерді қайталайды. Сосын барып, жаңа материалды оқып үйренудің міндеттерін белгілеп, танымдық сүрақтар мен тапсырмалар қояды. Олардың арасында өзекгі меселелік сипаттағы тапсырмалар болуы мүмкін.
Жаңа материалды оқып үйрену. Сабақтың негізгі бөлігін мүғалімнің өнгімесі қүрайды. Егер мүғалім өнгімесіне басты орын берілсе, басқа жүмыстың бөрі де соған бағындырылады. Әңгіме оқушылардың жастық, психологиялық ерекшеліктерін ескеріп қүрылады. Төменгі сынып оқушылары бір нөрсеге зейінін үзақ бағыттай алмайтыңцықтан, олардың зейінін бағыттап отыру үшін өрекет түрін ауыстырып отыруға тура келеді.
Осы жағдаиларды ескере келе жаңаны оқып үйренудің мазмүны тек материалды мүғалімнің баяндауы емес, сонымен бірге оқушылардьщ белсенді әрекетінен де қүралатындығын аңгарамыз. Олар безендіру мен оқу картиналарын талдау, оқытудын. техникалық қүралдарын қолдапу, оқулықты оқу жөне ондагы оқу картинасы, қүжаттарды таіідау арқылы білім алады.
Жаңаны ауызша түсіндіргенде немесе оқулықтан оқығанда оқушылар көп аспектілі мазмүннан бүрын бір желілі материалды жақсы игеретіндігі белгілі. Мүгалім оқулықтьщ мазмүнына түзету жасай отырып, барыніпа маңызды, күрделі бөлігін басты деректер, жарқын да бейнелі мәселелермеи толықтырып түсіндіреді. Оқулык, мазмүнын игеруге жеңіл түстарын мүғалім оқушылардың үйде өз бетгеріпше оқуыиа қаллырады. Басты пазар күрделі теориялық материалга, базалық білімге аударылады.
Бекіту деп сабақта өтілген материалды екінші қайтара жаңғыртып, ой елегінен еткізуді айтамыз. Бекіту мақсаты  --  сабақта өтілген материалды есте сақтап, жаңа мен бүрынғы білімді байланыстырьш, оқушылардың зейінін үштап, сонымен бірге жаңа білімдерді игеруін тексеру.
Базалық білімді бекіту мұғалім түсіндіруінен соң бірден басталады. Бүл кезде өзінің дерексіздігімеп тез үмьпылатын түйінді оқиғалар; тарихи оқигалардың сабақтастығы; олардың мазмүны, географиялық атаулар, даталар мен есімдер қайталанады. Әңгімелесудің сүрақтары қысқа, нақты жауап беруді талап ететіндей әрі шағын болуы тиіс. Жоғары сыныптарда мүндай сипаттағы бекітуді мүғалім немесе оқушы жасайтын қорытынды түжырым немесе мүгалімнің түйінді сезі алмастырады.
Ағымдағы қайталау. Түсіндіру барысында мүғалім агымдагы кайталау жүргізеді. Ол бүрынгы өткен материглды жаңғырту, жаңа мен ескі арасында тығыз байланыс орнату, тақырып бойынша немесе курс бойынша алған білімдерді жүйелеп, жинақтау.
Демек, ағымдағы қайталауда өткен материалды жаңғырту жеткіліксіз. Бүл қайталаудың міндеті бүрын оқып үйренген материалды үмытпай, білімді тиянақтап, өткен материалдарды жүйелеу жөне тереңдету. Жақсы игеріліп, бір рет дүрыс жаңгыртылған нәрсенің өзі қайталаусыз есте сақталмайтындыгын үнемі назарда үстау керек. Стандартгалған тесттердің тапсырмалары ағымдағы қайталау төсіліне нсгізделеді. Бүндай тапсырмаларда себеп-салдарлы байланыстар тізбегіндегі нсгізгі буынды табу сияқты сүрақтар болады. Мысалы,
1. ҮІ-Х ғ.ғ. Қазақстанда түрік жазуымен қатар а) Араб, в) Соғды, с) Грек, д) Парсы, е) Қытай ... жазуы қолданылды.
2.    Бос орындарды толтыр
Дешті қыпшақ жері Алтай тауының ... жағына орналасты. Ғүндар бүл лаланы ... гасырларда мекендеді. Олар ... жасалған мекен жайларда өмір сүрді.
Үй тапсырмасы  --  аралас сабақтың маңызды бөлімдерінің бірі. Ол сабак мақсатына жауап беретін, нақты қолдан келетін, оңай және оқушылардың жаңа дағдыларын ескеретіндей болуы тиіс. Сонымен бірге оқушыларға жаңа жөне ескі сабақтарда нені қайталау керектігі ескертіліп отырылады.
Мүғалім уйгс тапсырманы сабақтың басында немесе соңывда береді. Параграфты атай отырып, не нөрсеге назар аудару, не нөрсені есте сақтау, қаңдай безендірулерді жауап беруде қодцануға болады, параграф соңындағы сүрақтар мен тапсырмаларды кім жөне қалай орындайтындығын түсіндіреді.
Осылайша үй тапсырмасы бүкіл сыныпқа берілген тапсырма ғана емес, ол сонымен бірге әр оқушыға лайықтап қосымша берілген тапсырма болып шығады. Ол тапсырмалардың арасында , салыстырмалы кесте қүрастыру, сүлба, диаграмма, созтізбек түзу, ғылыми-кепшілік жене коркем өдебиет негізінде хабарлама дайындап, андатпа жазуды атауға болады. Үзақ мерзімге созылатын пракгикалық тапсырмалар да берілуі мүмкін. Мысалы, макет немесе үлгі жасау, ескерткіштің, кеме нобайын жасау, мүрағаттық және статистикалық мөліметтер жинау сияқты. Бүндай тапсырмалар бағаланып, оқушылардың тарихи танымдағы табыстары атап өтілуі керек.
Мүғалім осындай әдістемелік жүйе бойынша үй тапсырмасын береді. Онда сабақ мазмүны тапсырма келемінің оқушы мүмкіндігіне сай келуі, оқушылардың жөне түтас сыныптың танымдық мүмкіндігіне байланысты нақты міндет белгілеп, нүсқау берілуі керек. Келесі сабақта үй тапсырмасы оқушылардьвд басым бөлігінен сұралуы керек. Үй тапсырмасын үнемі орындамаушылық білім сапасының төмендігін немесе оның мүлдем болмауын танытады. 
Білімді тексеру, есепке алу және бақылау сабагы
Бақылау сабағы тақырът немесе бөлім бойынша кезендік бақылау жүргізіп жөне оқушылар біліміндегі ақаулықтарды анықтау үшін еткізіледі. Бүл жүмыс тарихи диктант немесе тестілеу, синхронды салыстырмалы кесте қүрастыру, кескін карта толтыру сияқты тәсілдерді қүрайды. Бақылау мақсатында мүғалім түсіндірген немесе сабақ үстінде оқып үйренген материал бойынша жазбаига сүрау жүргізгеп тиімді. Оқуіпыларга жазба жүмысты оқулық мәтінімен салыстырып, өз қатесін анықтау қызықты болмақ. Мысал келтірейік; "1920-1930 жылдардағы біздің ел" тақырыбына екі сағат бөлінген. Бірінші сабақта оқушылардың жартысы тапсырманы жазбаша, ал екінші бөлігі ауызша орындайдьі. Екінші сабақта өрекет сипаты езгереді. Жазбаша тапсырма бірнеше нүсқада беріліп, Қүжатпен жүмыс, тестілеу, кескін картамен жүмыс, үғымды түсіндіру сияқты тапсырмаларды қүрайды.
Бұл жерде білімді жинақтау емес, оны анықтау жөне бағалау міндеті қойылады. Бүл сабақ тақырып бойынша мүғалімнің кіріспе сөзімен басталады. Жан-жақты әңгімелеу барысында оқушылардың жауабын жолдастары тольіқтырьт немесе түзегіп отырады. Жазбаша жүмысты тексеруде мүғалім тесті талдайды немесе тапсырма нүсқаларын белгілеп, үлгілердің жауабын ойластырады. Жазбаша жүмысты мүғалім кейінгі сабақтарда тексеріп бағалайды немесе окушылар бір-бірінің жүмысына пікір айтады.
Егер мүғалім оқушылардың тақырыпты қалай меңгергенін тексергісі келсе, негізгі сүрақтардан бірнеше тақырыпты жазбаша жауап беру үшін оқушылардың өздеріне таңдатады. Парталастар бір-бірінен көшірмес үшін оларға өртүрлі нүсқадағы тапсырма беріледі. Жүмыс барысында оқушылардың қандай мәселелерді ескермегендігі анықталады. Мүғалім ол олқылықтарды келесі сабақтарда жоюға тырысады.
Әңгіме және өзара сүрақ. Жан-жақты әңгімелеуді үйымдастыру кезінде сүрақтардың мазмүны мен өңгімені жүргізудің техникасына назар аудару керек. Бүкіл сыныптағы оқушылардың жүмысқа белсенділігін арттыру үшін мүғалім оларға сүрақ қойып, ойлануға аз гана уақыт береді. Содан соң оқушыны жауап беруге шақырады. Оқушылардың ес, ойлау жөне зейін лроцестерін іске қосу үшін мугалім "Қане, еске түсірсйік", "Сеіщср қалай ойлайсыңцар?" "Осылай деген дүрыс па?" деген сүрақтар қояды.
Жауаптағы қателерді өңгімелесу барысында мүғалім немесс оқушылардың өздері түзетіп отырады. Қажет болған жағдайда мүғалім қосымша сүрақтар қояды. Жоспардың әрбір пункті бойынша мүғалім қорытынды жасайды. Әңгімелесу сүрақтары мазмүны жағынан қысқа, ғылыми көзқарас түрғысынан дәл, дидактикалық түргыдан одай жәнс корнекті болуы тиіс.
Әңгімелесу тарихи дсректерді салыстыруга, олардың өзара байланысын анықтауға, басты мазмүнды анықтап, оқушылардын белгілі бір түжырым жасауына көмектесуі тиіс. Әңгімелесу оқушылардың ойлауын ынталандырып, оларды алға қойған міндетгерді шешуге үмтылдырады. Дайындығы жогары сыныптарда оқушылар жинақтауды ез беттерінше жүргізе алады. Ал, дайьіндығы темен сьшьштарда мүғалімнің өзі қысқаша қорьпынды жасап, баға қояды.
Сабақ барысында оқушылардың өзара сүрак, қою төсілі де қолданылуы мүмкін. Ол үшін мүғалім тақырып бойынша сүрақтар мен тапсырмалар түзуге үй тапсырмасын береді. Сабақ қарсаңьшда ол сүрақтар мен талсырмалар тексеріліп, түзетіледі. Сүрақ беруші оқушы оның жауабын өзі білуі тиіс, өйтпесе жауапты түзетіп, бағалай алмайды. Сабақта жақсы дайындалған бір немесе бірнеше :: оқушы тақтаға шақырылады (одарға ойлануға біршама уақыт беріледі). Мүгалім атаған оқушылар кезегімен сүрақ қояды. Сол кезегімен жауап беріледі. Тақтадағы бір оқушы жауап берсе, екінші оқушы жаңа сүраққа дайындалып түрады. Бүндай езара сүрақ беру жарысын екі оқушының арасында немесе бүкіл сынып оқушыларын қатыстырып өткізуге болады.
Білімді білік және дағдыларды қолдану сабағының құрылымы:
:: сабактың басын үйымдастыр
- оқушыларға сабақтың тақырыбын және оның алдында тұрған міндеттерді айту;
::  іскерлікті қалыптастыруға керекті жаңа білімдерді оқып-үйрену;
::  біліктілікті бірнеше рет үйрету, жаттықтыру, үлгілер бойынша жүмыс істету;
::  білімді және біліктілікті шығармаіпылықпен қолдану;
::  дағдыларды бекіту үшін жаттығулар беру;
::  үйге тапсырма;
::  оқушылардың жүмыстарына баға беру және сабақты қорытындалау.
Білім, іскерлік және дағдыларды дамыту сабақтарының құрылымы.
::   оқу жұмысының маңсатын оңушыларға хабарлау;
::   оқушылардың тапсырманы орындауға керекті білім, іскерлік, дағдыларын естеріне түсіріп қолдануы;
::  оқушылардың түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды орындауы;
::  олардың орындаған жүмыстарын тексеру;
::   қателерді талдау және оларды түзету;
::  қажет жағдайда үйге тапсырма беру;
Қайталау сабағы. Бүл сабақтардың максаты - оқушылардын, білімдерін еске түсіру және кеңейту.
Түсіндіретін бөлік мүғалім нүсқауы, оқупіыларды оңу жү-мыстарына психологиялық жағынан өзірлеп, есептер шығару, шығарма, диктант, шығармашылық жүмыстар жазу. Негізгі бөлімде оқушылардың өз күшіне сенуіне және бірқалыпты жү-мыс істеуіне мүғалім кеңес береді. Соңғы бөлімде өткелі отырған жаңа бөлім, курс тақырыптарын оңу қай бағытта жүретіні айты-лады.
Кейде сабақтың осы типінің мынадай элементтері болады:
::     мүғалімнің тапсырманы түсіндіруі;
::     оқушылардың сүрақтарына жауап;
::     оқушыларға тапсырма беру;
::  тапсырманы тексеру;
:: үйге тапсырма, сабақтың аяңталуы.
Жинақтап қайталау сабагы
Мақсаты, түрлері, мазмүны. Оқылған материалды қорытып жөне жинақтауға мәселелер, тақырыптар, курстың бөлімдері және түтас курсты қорытып қайталау үшін жинақтап қайталау сабақтары қызмет етеді. Оның мақсаты  --  білімді жүйелеп, оқиғаның түтас картинасын жасау; оқып танысқан деректер мен процестердің қатынастары мен жаңа байланыстарын ашу; оқушыларға жеке деректен жинақтауға, маңызын анықтаудан себеп-салдарлы байланыстың мәнін ашуға етуіне көмектесу.
 Қайталау сабағының қүрылымы:
::   ұйымдастыру бөлімі;
::   білімдік, төрбиелік, дамыту міндеттерін қою;
:: негізгі үғымдарды, онымен байланысты біліктілік, дағдыларды (тәжірибелік және аңыл-ой) ңайталау үшін үйге берілген тапсырманы тексеру. Келесі сабақтарда қайталанатын материалдарды анықтау, оларды үйге беру; ::                   тексерудің нәтижесін шығару, сабақ үстіндегі оқу жұмысының нәтижелерін тексеру;
::      үйге тапсырма.
Іскерлік және дағдыларды қалыптастыру сабағының құрылымы:
::     сабақтың мақсатын ңою;
::  жаңа іскерлік, дағдыларға керекті бүрынғы іскерлік, дағдыларды қайталау;
::  бүрынғы іскерлік, дағдыларды тексеру үшін оқушыларға тапсырма беру;
::   жаңа іскерлікпен таныстыру, жасап көрсету;
::   жаңа іскерлікті меңгеру үшін оңушыларға түрлі жаттығулар жасату;
::  іскерлікті шыңдап, бекіту үшін жаттықтыру жүмыстарын жүргізу;
::   үлгі, алгоритмге, нүсқау бойынша машықтану;
::    іскерлік пен дағдыны үқсас жағдайларда қолдануға жаттығу;
::   шығармашылық жаттығулары;
::       сабақтың қорытындысы;
::       үйге тапсырма.

Мұғалімнің сабаққа дайындалуы.
1. Сабақты жоспарлау және оған әзірлену кезеңдері:
* Оқытатын пәннің оқу бағдарламасын, оқу материалын жақсы білу.
* бөлімдерді тақырыптарға бөлу, әр тақырыпқа бөлінетін сағат санын белгілеу;
* бағдарлама, әдістемелік құрал, мектеп оқулығы және қосымша әдебиеттерді оңып, әр сабақтың алдына білімдік, тәрбиелік, дамыту міндеттерін қою;
* тақырыпты ашуға керекті мәліметтерді іріктеу, оқуға керекті тірек білімдерді анықтау;
* негізгі материалды, дәлірек айтсақ сабақтан оқушы түсініп, есінде қалу керек мәліметтерді анықтау;
* сабақтың құрылымын, типін, мақсатқа жеткізетін әдіс-тәсілдерін белгілеу;
* тақырыптағы мәліметтердің басқа тақырыптағы мәліметтермен байланысын ашу;
* сабақтың барлық кезеңінде мұғалім мен оқушылар атқаратын жұмыстарды, әсіресе жаңа білімдер мен іскерліктерді меңгеру кезеңдегі жұмыстарды жоспарлау. Оқушыларға өз білімдерін өзгерген жағдайларда қолдандыру;
* сабаққа керекті дидактикалық құралдарды, атап айтсаң, кино және диафильмдерді, суреттерді, плакаттарды, карточкаларды, сызбаларды, көмекші әдебиеттерді және басқаларды іріктеу;
* техникалық оқыту құралдарын тексеру;
* мұғалім тақтаға жазатындарын, салатын суреттерін жоспарлайды, оқушыларға өзінің жұмысына ұқсас жұмыстар орындатады;
* сабақта орындалатын өздік жүмыстардың көлемін және түрін аныңтау;
* білім, іскерлік, дағдыларды бекіту түрлерін және тәсілдерін, білімдерді талдап қорыту, жүйелеу жолдарын белгілеу;
* білім, іскерлік және дағдылары тексерілетін оқушылардың тізімін жасау. Білімді тексеру түрлері мен әдістерін анықтап, іскерлікті тексеруді жоспарлау;
[::]	үй тапсырмасының мазмұнын, көлемін, формасын белгілеп, оны орындау әдістемесін табу;
* сабақтың қорытындысын шығару әдіс-тәсілдерін білу;
* тақырып бойынша сыныптан тыс жұмысты жүргізуді жоспарлау;
* сабақтың барысын талапқа сай жоспарлау.
Сабақтың тиімділігіне бір-бірімен тығыз байланысты екі жағдай әсер етеді: мұқият дайындалу және шеберлікпен өткізу. Дұрыс жоспарланбаған, оқушылардың оқу мүмкіндігімен санаспайтын сабақтың сапасы болмайды.       
Сабаққа дайындалу - нәтижеге жеткізетін шаралар жүйесін жасау, оқу-тәрбие процесін дұрыс ұйымдастыру.
Мұғалімнің сабаққа әзірлігінің үш кезеңі бар: 
* диагностикалық,
* болжау,
* жобалау (жоспарлау). 
Мұғалім мәліметтердегі фактілерді, оқыту әдістемесін жақсы білуі тиіс. Сабаққа дайындық кезінде мұғалім оқу материалын сыныптың мүмкіндігіне "икемдейді", жақсы нәтиже беретін танымдың еңбек және ұжымдық жұмыстарды жоспарлайды. Сабақты өткізудің жақсы үлгісін жасау үшін модельдеу әдісі қолданылып, оқу сағаттары есептеледі. Алгоритм бойынша сабаққа дайындалу диагностикалаудан басталады. Диагностика арқылы сабақты өткізуге қажетті барлық жағдайлар анықталады. Мұғалім балалардың мүмкіндіктерін, іс-әрекетінің және мінез-құлқының себептерін, сұраныстарын, қызығушылықтарын, қабілетін, оқушыдан талап етілетін білім, іскерлік, дағдылардың деңгейін, оның ерекшелігін, тәжірибеге пайдалылығын анықтайды. Тірек білімдерді қайталауға, жаңа материалды меңгеруге, оны бекітуге және жүйелеуге, білім, іскерліктерді тексеруге және түзетуге кететін уаңытты мұңият талдайды.
Жобалау - бұл сабақтың қалай өтетіні туралы жорамалдар. Болашақ сабақтың алуан түріне баға беріп, ішінен жақсысы таңдалады. Қазіргі жобалау технологиясы сабақтың тиімділігін мына тәсілмен шығарады. Сабақ мақсатына сай қалыптастырылатын білім, іскерлік 100% деп алынады. Бұл көрсеткішті зиянды жағдайлар төмендетеді.
Мұғалім ең алдымен өз пәнінің оқу жоспары бағдарламасымен танысып, әр жылға күнтізбелік жұмыс жоспарын жасайды, әр сабақтың тақырыптық жоспарын, конспектісін дайындайды. Онда ол пән аралық байланысты, әр сабақтың мақсат-міндеттерін, өздік жұмыстардың көлемін, оқыту әдістерін, көрнекі, техникалық құралдарды анықтайды.
2. Сабаққа дайындық мазмұны:
Күнтізбелік-тақырыптық жоспар  -  белгілі бір пәнге қатысты оқытудың барлық формаларының бірлігі мен байланысының көрінісі, оқу бағдарламасы, оқу жоспары, оқу құралдары негізінде жарты немесе толық оқу жылына жасалады. Онда әр тақырыпқа бөлінген сағат саны, сабақ түрі, күні, пән аралық байланыс, тақырыптың қысқаша мазмұны, оқушы жұмысының түрі, қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетіледі.
Сабақ жоспары - әр сабаққа жасалады, ол оқу жұмысын жоспарлаудың негізгі формасы, яғни мұғалімнің нақты сабаққа дайындалуы мен жұмыс түрлерін анықтауды айтамыз. Сабаққа дайындық мазмұны:
1. Сабақты жоспарлау, жұмыс бағдарламасын жасау.
2. Жеке сабақтарды жоспарлау.
3. Сабақ тақырыбын, мақсатын анықтау.
4.  Сабақтың типі мен құрылымын белгілеу.
5. Сабақ мазмұнын анықтау.
6. Білім беру әдістерін белгілеу.
7.  Сабаққа керекті оқу құралдарымен көрнекі және техникалық құралдарды дайындау.
8.  Сабақ кезеңдерінің әрқайсысына жұмыс түрлерін, оны орындауға уақыт бөлу.
9.  Бекіту жаттығуларын дайындау.
10. Оқушылардың білімін тексеру және бағалау әдістерін анықтау.
11.  Үй тапсырмасын түсіндіру.
12. Сабақтың жоспар конспектісін жасау. 
Сабақ жоспарында жазылатындар:
Күні.
Айы, жылы.
Сыныбы.
Тақырыбы.
Мақсаты.
Сабақ типі, құрылысы.
Оқыту әдіс-тәсілдері.
Көрнекі құралдар.
Өздік жұмыстар.
* Тексеріп, бағаланатын оқушылардың аты-жөні.
* Қойылатын сұрақтар.
* Үй тапсырмасы.
Мұғалім оқу жабдығатын жан-жақты білу үшін негізгі және қосымша оқу құралдарын, ғылыми-педагогикалық әдістемелік, тарихи, көркем әдебиеттерді, арнаулы басылымдарды оқып, қажеттілерін сұрыптап алады, сенімді мысалдарды, қызықты тың мәліметтерді таңдап алуы керек, оқу жадығатын анықтап, сабақ жоспарын конспектісін жазады.
Негізгісі - жаңа тақырыптың мазмұны. Мұғалімнің оқыту әрекеті саналы болуы үшін ол педагогика ғылымының заңдылықтарын нақты білуі керек.
Жоспарлау - сабаққа әзірліктің соңғы кезеңі. Оның нәтижесі -сабақ жоспары. Жас мұғалім сабақ жоспарын, конспектісін толық жазу керек.
Сабақ жоспарының үлгісі:
* сабақтың өтетін уақыты, тақырыптың жоспардағы нөмірі;
* сабақтың таңырыбы, сабақ өтетін сынып;
* оқушыларды оқыту, тәрбиелеу, дамыту міндеттері;
* сабақтың құрылымы, оның кезеңдері және әр кезеңге кететін уақытты бөлу;
* оқу материалының мазмұны;
* әрбір сабақтың бөлігіндегі жұмыстың әдістері және тәсілдері;
* сабақ өткізуге керекті оқу жабдықтары;
* үйге тапсырма.
Классикалық сабақ процесін жобалау (Столяренко)
Нақты түжырымдалған тақырып.
Сабақ мақсаты:
а)	дидактикалық;ә) тәрбиелік;
б)	дамытушылық.
Жабдықтары (кино, бейнефильм, кесте, оқу құралы):
Дыбыстық құралдар.
Сабақ барысы (сценарий жасалады, оқушыларға сабақ үстінде берілетін сұрақтар,сабақтаноқушылар өздері қорытынды жасауы керек).
Сабақ қорытындысы.
Шығармашылық тапсырма.
Қорытынды. Оқушылардан не ұнағанын, не ұнамағанын сұрау, кім белсенді болғанын сұрау.
Сабақтың жақсы өтуіне байланысты оқушыларға рахмет айту.
Сонымен сабаққа әзірленгенде мүғалім оқу бағдарламасын тағы да қарап, оқу материалын оқиды, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеп, оқушыларға тапсырма беріп, оқыту құралдарын (кесте, сызба, модель, үлестірілетін материалды) іріктейді және қарайды, әдіс және тәсілдерін таңдап, сабақтың типін және қүрылымын анықтап, барлығын оқу жоспарына жазады.
Жаппай - жұмыста мұғалім тақырыпты барлық оқушыларға түсіндіреді.
Сонымен жаппай жұмысқа тән белгілер:
оқу жұмысын жүргізетін мұғалім сыныптағы барлық оқ-шылармен тікелей іскерлік қарым-қатынас жасайды; әңгімелейді, түсіндіреді, оқушыларды проблема талдауға қатыстырады, оқушылардың бәріне басшылық етіп, нұсқау береді;
мұғалім оқушылардың идеялық жағына, сезіміне тікелей әсер етіп, оқушылар мұғалімдердің қойған сұрақтарына жауап беріп, сезімдерін, ой-толғаныстарын білдіреді;
әрбір оқушы мұғалім берген ақпаратты меңгеруге тырысады;
мақсатқа жетуге әрбір оқушы үлес қосады;
мұғалім оқу жобалап, сыныппен байланыс орнатып, олардың назарын сабаққа аударып, білімді қабылдауға қызықтыру керек. Сабақтың соңында білім тексеретін сұрақтар қояды. Тақырыпты проблемалық, түсіндірмелі - иллюстративтік әдіспен ашуға болады, бірақ оқушылармен іскерлік байланыс болуы қажет;
жаппай жұмыстың тиімділігі мұғалімнің барлық оқушыларды өз назарында ұстауына, әрбір оқушыны белсенді жұмысқа тартуына, зейінді шоғырландыра білуіне, тәртіпті ұстауына байланысты.
егер оқушыларға тек қана оқу ақпараттарын берсе, онда жаппай жүмыстың кемшіліктері көрінеді;
нәтижелеріне жалпы баға беріледі.
Оқушымен жеке жұмыс. 
Әр оқушыға тапсырма беріледі, оны басқа оқушылардың көмегінсіз өзі орындауға тиісті. Тапсырмалардың түрлері: ана тілінен орыс және шетел тілдерінен жаттығулар жазу, есептер шығару, кабинетте тәжірибе жасау, тірі табиғат бұрышында, оқу-тәжірибе учаскесіндегі жұмыс, тау тастарын, минералдарды зерттеу, т.б. Тапсырмалар әрбір оқушының жеке ерекшеліктеріне сай беріледі, үлгерімдері төмендер білімдеріндегі кемшіліктерді жоюға, жақсы оқитын оқушылар білімдерін тереңдетуге мүмкіндік алады.
Мұғалім әрбір баланың жұмысын, әсіресе сабаққа ынтасы төмен балаларды бақылайды, керек болса көмек, ақыл-кеңес, жетекші сұрақ, қосымша жаттығу береді. Егер барлық оқушылар тапсырманы орындаи алмаса, онда жеке жұмысты тоқтатып, бүкіл сыныпқа тапсырманы қайта түсіндіреді.
Баспадан шыққан тапсырмалар, жұмыс дәптерлері өте пайдалы.
* Сабақты бағалау критериясы.
Сабақ тиімділігі мен сапасы мұғалімнің өзінің жетістігі мен кемшілігін талдауды білуге байланысты. Сондықтан педагогтың шығармашылық тиімділігінің негізгі элементі  -  талдау болып табылады. Талдауды сабақ аяқталғаннан соң жүргізеді. 
Өз-өзіне талдау жасау  -  жоспар негізінде жүргізіледі, онда мұғалім осы сабақта алдына қойған мақсатына жетті ма сол мәселелерге байланысты жалпы өз әрекетіне баға береді. Сабақты талдаудың көп түрі бар. Мысалы, Т.А. Ильинаның сабақ талдау үлгісі.
* Сабақтың жалпы құрылымы
* Сабақтың дидактикалық мақсатының орындалуы
* Оқыту кезінде оқушыларды дамытудың іске асырылуы
* Сабақтың тәрбиелік мәні
* Дидактиканың негізгі ұстанымдарының сақталуы
* Оқыту әдіс-тәсілдерін дұрыс таңдау
* Сабақтағы мұғалімнің жұмысы (оқушымен байланыс техникасы, тактісі, конспектіні пайдалану, пед. әдібі т.б.)
* сабақтағы оқушының жұмысы
* Сабақтың санитарлық-гигиеналық нормаларын тексеру
* Арнайы тапсырмалар (зерттеу жұмыстары, пән аралық байланыс т.б.
Сабақты талдаудың мақсаты:
- Оқушылардың білім, іскерлік және дағдылардың сапасын баңылау.
::     Мүғалімге нүсңаулар беру.
:: Педагогикалың шеберлікке жетуге көмектесу.
:: Мүғалімнің жетістігі мен кемшіліктерінің себептерін анықтау, кемшіліктерді жоюға көмектесу.
::    Мұғалімнің атқаратын жұмыстарын белгілеу.
Сабақты өткізу деңгейлері:
::   Жақсы: Мұғалімнің сабаң мақсатына сай оқушылармен кері байланысы болып, қиыншыльщтарды жеңуі.
::      Өте жақсы: Мұғалімнің оқушыларды мәселені шешуге қатыстыруы және сол арңылы тақырыпты меңгертуі.
:: Орташа: Оңушылардың білімін және іскерліктерін анық-тауы және тақырыпты сабақ маңсатына сәйкес ашуы.
::Төменгі: Оқушылардан өткен тақырыпты сүрау. Жаңа материалды жоспармен түсіндіру. Оқушылардың танымдық іс-, әрекеті аз, белсенділіктері төмен.
Әр сабақты уақытында талдау болашақ жаңа сабақты дұрыс құрып, ұйымдастыруға ықпал етеді. А.В. Сухомлинский. <<Сабақта мұғалім оқушыларға білім әлемін ашып қана қоймайды, өзін көрсетеді де,>>- дейді
                 Сабақ жоспарының үлгісі.
* Күні.----------------------------
* Айы, жылы.-------------------------
* Сыныбы.-------------------
* Тақырыбы.----------------------
* Мақсаты: 
А) Білімділік--------------------
Б) Тәрбиелік міндеті------------------ 
В) Дамытушылық------------------
* Сабақ типі, құрылысы.-----------------
* Сабақ түрі---------------
* Пән аралық байланыс ---------------------
* Оқыту әдіс-тәсілдері.---------------------
* Көрнекі құралдар.--------------------
* Өздік жұмыстар.-------------------
* Тексеріп, бағаланатын оқушылардың аты-жөні.---------------------
* Қойылатын сұрақтар.----------------------
* Үй тапсырмасы.---------------------

Сабақтың барысы:

№
Сабақ кезеңдері
Мұғалімнің 
іс-әрекеті
Оқушы
 іс-әрекеті
Әдіс-тәсіл
Көрнекілік














     Күнтізбелік-тақырыптық жоспар үлгісі
                                       
№
Мер
зімі
Тақырып
тар мен тараулар
Сағат 
саны
Сабақ түрі
Пән ара
лық бай
ланыс
Оқушы
жұмысы
ның 
түрі
Сабақ 
көрне
кілігі
Қолдан
ылған әдебиет
тер
Ескерту 















Семинар  --  жоғары сыныптар арасында кең тараған оқу түрі. Оқудың бұл түрі оқушылардың диалоітық сөйлеуін дамытуға көмектесіп, түпдеректермен дербес жүмыс істей алуын қалып-тастырады. Әдетте, семинарлар түтастай жаңа материалды оқып-үйренуге арналады. Мүғалім бір апта бүрын семинардың тақырыбын, жоспарын, қаралатын мәселелер мен өдебиетгер тізімін хабарлайды. Қабілетгі оқушыларға күрделі мөселелерді үсынып, қысқа хабарлама дайындауга тапсырма береді. Хабарламалар тыңдалып, талқылау біткен соң мүғалім басты мәселелерді қорытып, оқушылардың еңбегін бағалайды.
Зертханалық сабақтар  --  оқушылардың алған білімдерін қолдану икемділігі дағдыларын қалыптастыруға арналады. Бүл сабақ түрі негізінен оқушылар үшін жаңа білім көзін игеруге арналады.
        Өлке  тану,  туристік   жұмыстар -  оқу  -  тәрбие   процесінің  бөлінбейтін   бөлігі  бола  отырып,  шәкірттердің   білімге  деген  дамытудың  құралдарының  бірі  болып  табылады,  ғылым  негіздерін  тереңдетіп  үйренуге,  өз  бетінше  зерттеу  жұмыстарын  жүгізу  дағдыларына  ие  болып,  ғылыми   көзқарасты   қалыптастыруға,  болашақ   мамандықты   таңдап   алуға  көмектеседі.  
  Тарих  сабағында  өлке  тануды  пайдалану  бұл  пәнді  нақтылы  бай   материалға  сүйеніп  оқытуға,  тарихты   оқытудың  ғылыми  дәрежесін  арттыруға  көмектеседі. Туған  өлкенің  тарихын  оқу  программасында   көрсетілгендей  оқу  курсының  құрамдас  және  міндетті  бөлігі  болып  саналады. Оқыту  процесінде  оқушыларда  өз  өлкесінің  тарихы  туралы  байланысты   және  тұтас  түсінік  және  осы  негізде   тұтасымен  алғанда  еліміздің   тарихи  дамуы  туралы  түсінік  қалыптасады.  Сөйтіп,  жергілікті  фактілер  мен  құбылыстар  негізгі  курсқа  қажетті   қосымша   материал   ретінде   пайдаланылады.  
            Комплексті  экскурсияның  жоспары  мен  оған  байланысты   оқушыларымен  берілетін  тапсырмалар  оқу  программаларына  сәйкес  және  оқушылардың  жасын  ескере  отырып,  түрлі  пәндердің  мұғалімдерінің   белсене   қатысуымен  жасалады. Сыныптан   тыс   туристік  өлке  тану  жұмысының  тақырыбы   сабақтардың   білімдерін  тереңдетуге,  олардың   пәнге  деген   ынтасын   дамытуға   бағытталуы   тиіс,   идеялық   бағытына,  ғылыми  шындығына   және   жергілікті   жерге   сай   болатындай   іріктеліп  аланады.  Жоспарда  оқушылардың   шаруашылық   және   қоғамдық   ұйымдарының,  ғылыми   мекемелердің,  мектеп  және  мектептен  тыс  мекемелердің   тапсырмалары  бойынша   ғылыми  -  зерттеу  және   қоғамдық  пайдалы  әрекеттерге  ( іздеу,  кен  байлығын  барлау,  табиғатты  зерттеу  және   байыту, тарих  пен  мәдениет  ескерткіштерін  табу  және  қорғау  тағы  сол  сияқты. )  шамалары  келгенше  қатыстырылуын   да  қарастырған  жөн. 
Әрбір оқушының міндетін айтып, керек жағдайда топқа бөледі, топ басшыларын тағайындайды, жауапты оқушыларды бөліп, мәліметтерді талдап ңорыту туралы нұсқаулар береді.
Әр экскурссия тақырыппен байланысты. Ол арқылы оқылып жатқан құбылыстар, заңдардың байланысын көреді, оларғы қолдануға үйренеді. Экскурссияға батарын топтарды 10 оқушыдан 40 оқушыға дейін болады, ұзақтығы 40-90 минут. Экскурссия түрлері.

      - шолу экскурссия
      - тақырыптық экскурссия
      -  Қорытынды экскурссия
Кіріспе әңгімеде мүғалім әкскурсияның мақсатын айтады, содан кейін оқушылар объектілерді қарап, тапсырманы орын-дауға кіріседі; суретсалады, жазады, объектінің ерекшіліктерін бөліп, кергендерінен қорытынды жасайды.
Мұғалім экскурсия кезінде өз әңгімесін демонстрациямен үштастырады. Оқушылардың баңылауларына басшылың етеді. Экскурсияның соңында мүғалім оңупіылардың жүмыстарын тексереді, ңорытынды әңгіме болады. Керек жағдайда оқушы-лар үй тапсырмасын орындайды. Экскурсия материалдарын кі-рістіріп сабақ өткізуге болады.
Мектепте өтетін экскурсиялар оқытудың тиімді формасы болғандықтан, оларды жиі өткізу керек, себебі ол өмірді тану дағ-дыларын қалыптастырады. Ол үшін экскурсияларға тапсырма-лар әзірлеп, нәтижелерін тексеріп отыру керек.
  Пәндік үйірмелер  сыныптан  тыс  жұмыстың  негізгі   формасы   болып   табылады.  Үйірмелердің  ( тарих,   жас  археологтар,  жас тарихшы т.с.с. ) жұмысы  өлке  тану  негізінде  құрыған   жерде   педагогикалық   жақсы   нәтижелер  алынады. 
Пікірсайыс- оқушылардың дербес ой пікірлерін дамытып, жетілдіруге арналады.
Пікірсайыстың  алдында оқушылар оны жүргізудің тәртібімен танысады. 
Ең бастъісы нені дәлелдейтінін біл, ең мықты дәлел нақты дерек; қисынды және сабақтастықпен сөйле; өзің жақсы білетініңді ғана айт; өз қарсыласыңды қүрметте және оның ойын бүрмалама; өзіңе дейінгі айтылғандарды қайталама; қолынды босқа сермей берме және дауыс көтерме.
Пікірсайысқа  оқушылар үйде аддын-ала дайындалады. Олар теориялық тұжырымды қалай теріске шығаруды немесе белгілі бір ұстанымын қалай қорғауды ойластырады. Пікірталасты шағын көрініс, миии-спектакль түрінде үйымдастыруга болады. Белгілі бір үстанымды қорғай отырып, оқушылар дауысын, мимикасын, жүріс-тұрысын құбылтып, өзі қорғайтын тұлғаның кейпіне енуге тырысады.
Пікірталастағы мүғалімнің рөлі пікірталасты үйымдастырып, оны бағыттап, өз пікірін күштеп таңбай, оқушылардың еркін пікір айтып, қорытынды жасауына жағдай туғызу болмақ. Ал оқушылар пікірталас барысында тарихшылардың еңбегімен танысып, қажетгі дейексөздер жинақтап, дереккөздерін зертгейді.
Баламалы жағдай. Ойталас-сабақта нақты емір сүріп түрған тарихи шындыққа баламалы жағдайды үлгілеуге және оны талқылауға болады. Баламалы жағдайға талдау жасауда оқушылар мынадай жаднаманы пайдаланады.
1.   Ұсынылған әрбір даму жолының менін анықта.
2.    Олардың тарихи шарттылығын айқында.
3.    Оларға өз кезқарасыңды анықта.
4.    Тандалған даму жолының артықшылықтары мен кемшіліктерін түсіндір.
5.  Жоққа шығарған даму жолының артықшылығы мен кемшіліктерін керсет.
6.     Жасалған тандауды бағала.
"Қазақ жеріні" Ресей қол астына ете бастауың тақырыбыңда баламалы жағдай төсілін қолдануға болады. Бүл сабақта Ресейге қосылу жөнінде екі түрлі қарама-қарсы көзқарасты үстанган Әбілхайыр хан мен Барақ сүлтан бастаған екі саяси күш  --  сынып окушыларының екі командасын қүрайды. Олар оз козқарастарын дәлелдеу үшін ғылыми деректерге, батыл болжамдарға жүгінеді.
Пікірсайыспен бірге диспут-диалог түріндегі тәсілді қолданудьщ дидактикалық жемісі мол. Бүл  - тәсілде тарихи түлғалардың ойталас-диалогы көрініс табады. Мысалы, М. Шоқай  --  А. Ф. Керенский, А. Байтүрсынов  --  В. И. Ленин, Ә. Бөкейхан  --  Ә. Жангелдин, Т. Рысқүлов  --  И. В. Сталин арасындагы ойталас-диалогтар.
Практикумдар арқылы оқушылар тәжірибелік, зертхана жүмыстарды өз беттерімен орындайды. Олар оқу курстарының ірі бөлімдерін оқыған соң өткізіледі, сонымен ңатар теориялық материалды тәжірибеде көрсету үшін де өткізуге болады.
Практикум 2-3 апта өтеді. Мүғалім сыныпты 2-3 оқушыдан түратын топтарға бөледі. Әрбір топ бір-біріне үқсамайтын зертханалық және тәжірибелік жүмыстарды арнайы сабақ кестесі бойынша орындайды.
Практикум өткізер алдында кіріспе дәріс және нүсқау бері-летін сабақ өтеді. Практикум кезінде оңушылардың тірек білім-дерін жаңғырту тәсілдері қол даны лады.
Оқушылардың іс-әрекетін басңару қүралдары; жүмыс істеу ережелерін, қажетті материалды ңайталату, зертханалық жаб-дықтарды суреттеу, оның ңалай жүмыс істейтінін, тапсырма-ларды орындау тәртібін айту, таңырып бойынша бақылау сұрақтарын және қосымша әдебиеттердің тізімін жасау.
Жұмысты алгоритм бойынша істегенмен, шығармашылық, зерттеу жүмыстарын да жүргізуге болады. Белгілі бір заңдылыңтардың, теориялардың шындыққа сәйкестігі тексеріледі. Түрақты шамалар өлшенеді.
Практикум кезінде оңушылар шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды орындайды; химиядан тәжірибе еткізеді, сызба жұмыстарын жасап, физикалық, биологиялық, әлеуметтік, тарихи, фенологиялық зерттеулер жүргізеді. Бірінші тәжірибелік сабақтың қүрылымы:
::   практикумның таңырыбын және мақсатын мүғалімнің ха-барлауы;
::     оқушыларға керекті білімдерді олардың естеріне түсірту;
::   оқу жүмысына ынталандыру, нүсқаумен таныстыру;
::    керекті жабдықтар мен материалдарды іріктеу;
::     оқушыларға жүмысты орындағаны туралы есепті ңүрас-тырту;
::    алынған нәтижелерді талқылап теориялық түжырымдар жасау;
::      нәтижелерін қорғау;
::     іс-өрекетті талдау.
Практикумдар әдетте жоғары сыныптарда өтеді, бірақ бастау-ыш сыныптарда қысқа мерзімді зертханалық және тәжірибелік тапсырмалар орындатуға болады.
Пәндік үйірмелер, шеберханалар, зертханалар
Сабаңта пәнді оқу бағдарламасынан да көбірек білгісі келетін оқушылар анықталады. Үйірмеге оңушылар ерікті түрде даты-сады, оған ңатарлас сынып оқушыларын да, эр жастағы оқу-^ шыларды да қабылдауға болады. Үйірмеге басшылың ететін пән мүғалімі. Үйірмеде оқушылар курстың ңызыңты тақырып-тарын тереңдетіп оңып, атаңты ғалым, жазушылардың, басқада қайраткерлердің өмірі және қызметімен, ғылым және техни- . каның жаңа жетістіктерімен танысып, ғалымдардың мерейтой-ларына, ғылыми жаңалыңтарға арналған кештер өткізеді, тех-никалық модельдер жасап, биологиядан тәжірибе жүмыстарын жүргізеді, зерттеушілермен кездесулер үйымдастырады.
Үйірме жүмысының негізінде ғылыми крғамдар үйымдасты-рылады, олар үйірмелердің жүмыстарын үйлестіріп, көпшілік-ке арналған іс- шаралар, байңаулар және олимпиадалар өткізеді.
Кеңестер оңушыларға жеке тақырыптарды, бөлімдерді түсі-ну үшін беріледі.
Кеңес кезінде оңупіылар сүраңтар береді, өздері жауап беруге тырысады, мүғалімнің не шақырылған мамандардың берген түсініктерін тыңдайды.
Ол сыныпңа, топкд, оңушыға беріледі.
 Олимпиадалар және байқаулар:
Олимпиадалар аудандың, облыстық, республикалың олим-пиадалар алдында өткізіледі.
Қазір алуан түрлі Олимпиадалар мен байқаулар Интернет желісінің көмегімен өткізіледі.
Балалардың техникалың шығармашылығына арналған көрмелерде оңушылардың ең жаңсы жүмыстары көрсетіледі.
Конференциялар. Олар оңуды ғылыми жұмысқа жаңындатады. Оқушылар баяндама тақырыптарын өздері таңдап, шағын зерттеу жүмыстарын жүргізіп, нәтижелері бойынша сөз сөй-леуге әзірленеді.
Конференцияны сыныпта, мектепте өткізуге болады. Конф-ренцияны симпозиум түрінде өткізуге болады, онда мүғалім бір мәселені түжырымдайды, ал оңушылар сол мәселені шешу туралы өздерінің үсыныстарын алдын ала жазып келіп айтады.
Конференция туралы оқушыларға алдын ала хабарланады. Оңушылар сүрақтар әзірлеп, мәселені талқылауға әзірленеді. Баяндамашыға мүғалім, не мамандар кеңес береді.
Конференцияның үзаңтығы 1-2 сағат. Бірнеше баяндама оңылады. Баяндаманы оқуға 7-10 минут бөлінеді, содан соң тың-даушылар баяндамашыларға сұрақтар беріп, сын-пікірлер ай - тады және қосымшалар еңгізеді. Конференцияның соңында мұғалім қорытындылап, баяндамашылардың жүмыстарын, белсенді шығармашылық көрсеткен тыңдармандарды атап өтеді. Өз мәліметтерін келтірген, әдеби деректермен шектелмеген оқу-шылардың жүмыстарына ерекше назар аударылады.
Конференцияда оқушылар түрлі көзқарастарды талдап, өз пікірлерін айтады. Конференция ересек жастағы оқушылар ара-сында өткізіледі.
Факультатив. Ол міндетті оқу курстарына сүйеніп оқу пөндерін тереңдетіп оңытады. Факультатив сабақ пен сабақтан тыг жүмыстарды байланыстырады, пәнді оқудан оған сәйкес келеті 11 ғылымды оңу басталады.
Білімдік міндеттер бойынша факультативтерде негізгі оқу пәндері терең оңылып, риторика, логика, шет тілі сияңты қ<> сымша пәндер оңылады, мамандың беріледі.
Факультативтер теориялық және тәжірибелік түрде до ото алады Оқушылар факультативтерді өздері таңдап алады, сондьщтан олардың іс-әрекеті белсенді. Факультативтерге қызықтыру үшін мүғалім көкейтесті тақырыптарды, оқушыларға ыңғайлы іс-әрекет түрлерін таңдап, олардың ақыл-ойын, есін, қиялын, жеке қабілеттерін дамытатын құралдарды қолдану керек.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Сынып  - сабақ жүйесі. Оның ерекшеліктері туралы не білесіз?
* Тарих бойынша сабақ түрін таңдауға шартты түрде өткізілетін сабақ түрлері мен факторларына сипаттама беріңіз  
* Аралас сабағының құрылымын жүйелеңіздер
* Тарих сабағына мұғалімнің дайындалуына қандай талаптар қойылады?
* Мұғалімнің сабақ жоспарлауы деген не?
* Сабақты бағалау критериясы қандай?
* Тарихты сабақтан тыс оқытуды ұйымдастыру формалары-факультативтер, тарихи үйірмелер, тарихи олимпиядалар "КВН", конференциялар,пікір сайыстар. Жоғарғы сыныптардағы семинарлық және практикалық сабақтар.Оқу саяхаттары, кеңестері, сынақтар, оларға сипаттама.


Дәріс тақырыбы:  Тарихты оқыту әдістері мен әдістемелік тәсілдер. 2 сағат.  

Дәріс сабағының мақсаты: Оқыту әдістері, оның негізгі функциялары, топтастыру, жіктеу, оларға қойылатын талаптар, қолдану ерекшеліктері жайлы негізгі ұғымды беру,  шығармашылық танымдарын дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын ашу, Оқыту әдістерін оқыту үрдісінде қолдана білуге үйрету. 
Жоспар:
* Оқу әдістері туралы ұғым, тарихты оқыту әдістерінің жіктелісіне деген түрлі көзқарастар. 
* Оқыту әдістерін таңдау критериясы. Оқытудың "әдісі"мен "тәсілдер" ұғымдарының қатынастылғы. 
* Тарихты оқу процесіндегі әдістер мен тәсілдердің танымдық, тәрбиелік, дамытушылық ролі. 
* Ауызша материал ролі: әңгіме, конспективті, образды, сюжетті әңгімелеу, картиналық жөне аналитикалық сипатау, түсіндіру ,талдау. 

Негізгі ұғымдар мен терминдер:
Оқыту әдістері            кітаппен жұмыс                жаттығу
Оқыту тәсілдері          түсіндіру         		оқыту әдісін таңдау
Оқыту құралдары       көрнекілік әдіс         	оқыту әдісін жетілдіру
Топтастыру, жіктеу    иллюстрация         		танымдық әдістер
Сөздік әдістер             демонстрация        		репродуктивті әдіс
Әңгіме                          бақылау                 		проблемалық әдіс
Әңгімелесу                   іс-тәжірибелік әдіс    	эвристикалық әдіс
Пікірталас                    зертханалық жұмыс  	 түсіндірме-иллюст.әдіс
Дәрісбаян                     графикалық жұмыс    	 интерактивті әдістер

Оқыту әдістері дидактиканың негізгі құрамды бір бөлігі, себебі оқыту үрдісі оның мақсаты, мазмұны, әдістері, ұйымдастыру формаларының бірлігі болып табылады.
Әдіс /грекше <<методос>>-жол / ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жету жолдары. Оқыту әдісі- оқытушы мен оқушының жұмыс істеу әдісі, бірлесе жасайтын әрекеті, білім алу жолдары, ол арқылы білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүниетанымы мен қабілеті артады, таным процесі жетіледі.
Мұғалім оқыту әдістерінің көмегімен оқушыларға білім беріп, олардың тәжірибелік әрекетін ұйымдастыруда өзінің іс-әрекетін оқушылардың таным әрекетіне басшылық етумен байланыстырады.
Оқыту әдістері дегеніміз- оқытудың мақсатына жету жолы, белгілі жолмен тәртіпке салынған іс- әрекет; 
Оқытудың мақсат, міндеттеріне сай, оның мазмұнын оқушыларға меңгертуде мұғалім мен оқушының қолданатын амал-тәсілдері мен құралдарының жиынтығы.
Оқыту нәтижесін арттыруда оқыту әдістерімен қатар оқу құралдарын да пайдаланады. Оқу құралдарына-оқу кітаптары, көрнекі, техникалық құралдар жатады.
1.Оқу кітаптары- оқулықтар, оқу-әдістемелік кітаптар, анықтамалар, сөздіктер, есептер жинағы т.б.
2.Көрнекі құралдар-кестелер, сызбалар, чертеждер, суреттер, фотосуреттер, альбомдар, тарихи, экономикалық карталар т.б.
3.Техникалық құралдар-үнтаспа, телеарна, бейнетаспа, компьютер т.б. жатады.
* Оқыту тәсілдері -әдістің құрамды бөлігі.
Л.Н.Толстой: <<Қандай мұғалім болмасын, әдістерді неғұрлым көп білуге тырысуға, көмекші шара ретінде қабыл алуға тиісті. Жаңа тәсілдерді ойлап табу жөнінде өзінің қабілетін дамыта беруге ұмтылуға тиісті>>
Оқыту әдістерін топтастыру, оған сипаттамма беру /сызба/
Оқыту әдістерін топтастыру мәселесінде педагогикада ортақ пікір қалыптаспаған.Оқыту әдістерін топтастырудың 20-дан астам түрі бар. Кейбіреуіне тоқталсақ:
1.Оқушылардың таным белсенділігіне қарай / М,Н.Скаткин, И.Я.Лернер / :
-түсіндірме хабарлау әдісі
-репродуктивті әдіс
-проблемалық баяндау әдісі
-эвристикалық әдіс
2.Оқытудың мақсаттары мен құралдарына қарай / М.А.Данилов, Б.П.Есипов, Т.А.Ильина /:
жаңа білім беру әдісі
-білім-білік, дағдыларды қалыптастыру әдісі
-техникалық құралдармен жұмыс істеу әдісі
-өзіндік жұмыс істеу әдісі
-білімді тексеру әдісі
-проблемалық, программаланған оқыту әдісі
3.Тұтас педагогикалық әрекеттің тәсілдеріне қарай /Ю.К.Бабанский/.
-оқу-танымдық әрекеттерді ұйымдастыру
-оқуға ынталандыру
-оқытудағы бақылау және өзін-өзі баұылау әдістері
4.Әдістің логикалық және психологиялық сипатына қарай / Р.Г.Лемберг /:
-ауызша баяндау әдісі 
-есеп шығару әдісі
-өнер құралдарын пайдалану әдісі
5.Мұғалім мен оқушылардың жасайтын әрекетінің ерекшеліктеріне қарай /В.Оконь/:
-жаңа білімді игеру әдісі 
-өзіндік білім әдісі
-проблемалық әдіс
-практикалық әдіс
-көркем әдебиет пен өнер құралдарын пайдалану әдісі 
Осылардың ішінде көп тарағаны -білім беру көздеріне сәйкес әдістер /И.Т.Огородников, С.И.Перовский, Е.Я.Голант,/
-сөздік немесе ауызша баяндау әдісі 
-көрнекілік әдістер
-іс-тәжірибелік әдістер
Бұл әдістің ерекшелігі:егер мұғалім оқу материалын ауызша баяндаса, онда білім алу көзі мұғалімнің сөзі болып табылады немесе білім беруде көрнекіліктерді қолданса, онда білім алу көзі көрнекіліктер болып есептелінеді т.б.
Аксиомалық әдістер: индукция, дедукция, алгоритмдеу, анализ, синтез, салыстыру, жүйелеу. 
Индукция - ойдың жекеден - жалпыға, фактілерден -қорытындыға қарай қозғалысы.
Дедукция - ойдың жалпыдан - жекеге, қорытындыдан - фактілерге қарай қозғалысы.
Синтез - бөліктерді тұтасқа ойша біріктіру.
Анализ - тұтасты жеке бөліктерге ойша бөлу.
Алгоритмдеу- нұсқауға, ережеге толықтай сүйеніп, міндеттерді бөліп, іс-әрекет стратегияларын анықтау.
Салыстыру - ұқсастықтарды және айырмашылықтарды табу.
Жүйелеу - заттарды, құбылыстарды топтарға бөлу. 

Ақыл-ойдың түрлері:
Диалектикалық ойлау - құбылыстардағы қарама-қайшылықтардың бірлігін көру, даму бағыттарын анықтау, жаңаның пайда болуын көру, құбылыстардың өзара байланысын, пайда болу себептерін табу.
Логикалық ойлау - білімді өңдеудің логикалық тәсілдерімен байланысты. Талқылау, дәлелдеу, теріске шығару, қорытынды, болжам жасау тәсілдері байланыстарды табуға, жаңа білім алуға көмектесіп, білімді жүйеге келтіреді. Абстрактылы ойлау - адамға мәнсіз белгілерді көріп, жалпы және мәндіні бөлуге, абстрактылы үғым қалыптастыруға көмектеседі.
Категориялық ойлау - айырмашылықтары мен ұқсастықтары негізінде ұғымдарды топтарға біріктіру іскерлігі.
Теориялық ойлау - білімнің ғылыми негіздерін, даму принциптерін түсініп, заңдылықтарды көріп, құбылыстар арасындағы мәнді байланыстарды түсіну іскерлігі.
Зиялылық біліктілік оқушының сапалы білім алуына көмектеседі. Оқу іскерліктері жалпы - барлық оқу пәндерінде қолданылатын және арнайы - белгілі бір білім саласынан білім алуға керекті іскерліктерге бөлінеді. Бұл іскерліктер оқу бағдарламасында жазылады.
Жалпы (жалпы педагогикалық) іскерліктер - оқи білу, тыңдау, өз ойын ауызша баяндау, жазу, кітаппен жұмыс істей білу. 
Арнайы іскерліктер - тез оқу, техникалық сызбалар, тарихи және жағрафиялық карталарды оқу, музыкалық шығармаларды тыңдау, сөздіктерді және анықтама әдебиеттерін қолдану. Бұл іскерліктерге оқушыларды үйрету керек. Оқулықтағы "Мәтінді баянда", "Жоспар жаса", "Дәлелде" деген тапсырмаларды орындату үшін мұғалім оқушы іс-әрекетінің стратегиясын белгілейді. Бұл: уақытты тиімді пайдалану, оңтайлы жұмыс ырғағы, жұмыстағы жүйелілік, жұмыс орнын тәртіппен ұстау, ақыл-ой іс-әрекетінің ережелерін білу, жұмысқа кірісе білу, жұмысты зейін қойып, мұқият атқару, қиыншылықтарды жеңе білу. Оқушы нақты оқу материалын - фактілерді, оқиғаларды, символдарды, терминдерді, есімдерді, заңдарды, теоремаларды меңгеріп, білім қорын жинақтайды.
2.Зиялылық іскерліктерді қалыптастыруға көмектесетін тапсырмалардың негізгі түрлері:
* оқушының индуктивтік ойлауын дамытатын зерттеу сипатындағы тапсырмалар: бақылау, эксперимент жүргізу, саяхаттар, экспедициялар, ауылшаруашылық тәжірибелік жұмыстар, приборларды құрастыру, сурет бойынша сөйлем құрастыру, шығарма, рефераттар жазу, сурет салу, т.б.
* логикалық және жинақтай ойлау іскерлігін дамытатын салыстыруға берілетін тапсырмалар: шығарма кейіпкерлерін, геометриялың фигураларды, оқиғаларды салыстыру.
ақыл-ойдың алгоритмдік түрін дамытатын тапсырмалар: оқиғаны жоспар бойынша баяндау, суретті үлгіге қарап сипаттау, есепті шығару жоспарын жасау, алгоритмдік нұсқамаларды пайдалану, оларды өз бетімен құрастыру.
:: талдауға байланысты тапсырмалар: заттарды, құбылысарды топқа бөлу.
Ғылыми әдеби кітаптармен жұмыс істегенде оқушылардың ақыл-ой мәдениеті байқалады. Оқушыларды жұмыс істеуге дағдыландыру үшін оларды кітаппен жүмыс істеудің көптеген тәсілдеріне үйрету қажет. Олар:
 кітап мазмұнын ұтымды пайдалану, 
мәтіннің түсініксіз жерлерін бөлу, 
мәтінге сұрақтар қою, оларға жауап қайыру, 
жұмысты жоспарлау, 
конспектілеу, 
қысқаша желісін дайындау, т.б.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Әдіс дегеніміз не?
* Оқыту әдістерін топтастырыңыздар?
* Ауызша әдіс дегеніміз не?



Дәріс тақырыбы:   Мектеп лекциясы. 2 сағат.
Мақсаты: Мазмұндаманың /дәрістің/  иллюстрациялық түсіндірмелік және проблемалық сипаты, әңгімелесу рөлі, түрлері , тарихтағы анықтама мен көркемдік әдебиеттің рөлі мен оларды оқу процесінде қолдану мүмкіндігі., материалды баяндауды мүғалімнің түрлі білім деректерін пайдалануы, ауызша баяндау процесінде оқушылардың танымдық шығармашылығын ұйымдастыру жолдарын меңгерту 
Жоспар:
* Мазмұндаманың /дәрістің/  иллюстрациялық түсіндірмелік және проблемалық сипаты. 
* Тарихты оқытудағы әңгімелесу рөлі. Әңгіме түрлері және оған қойылатын талап. 
* Тарихта анықтама мен көркемдік әдебиеттің рөлі мен оларды оқу процесінде қолдану мүмкіндігі. 
* Материалды баяндауды мүғалімнің түрлі білім деректерін пайдалануы. Ауызша баяндау процесінде оқушылардың танымдық шығармашылығын ұйымдастыру. 

Дәрістер - мүғалімдср соңғы уақытга жоғары сыныптарда дөріс оқуға әуестеніп алды. Дегенмен, әдістеме ғылымы классиктерінің мсктеп дәрісі - мазмүндау нысаны емес, тарих сабағының бір түрі, оны жүргізудің ерекше әдісі деген түжырымы естен шыкдауы керек. Сондықтан мектеп дәрісі ерекше өдістемені қажет етеді. Өйткені айтылғанды жазып отыру үшін дөріс тындау нәтиже бермейді. Дөріс барысында кітап оқығанда және кітапты конспектілегенде атқарылатын жүмыстар жасалуы тиіс. Дәрістің мақсаты  --  тындау, талдау, басты мөселені бөліп алу, конспектілеу ептілігін дамыту. Сол үшін бастапқы кезде оқушыларды тарих оқулығын конспектілеуге үйрету қажет.
Келесі кезекте оқушыларды ауызша сөзді конспектілеуге үйретуге болады. Түсіндірудің алдында мүғалім оқушыларға түсінікті және жазбаларының бірізді болуы үшін қысқаша жоспарды айтып жаздырады. Материалдың белгілі бір бөлігін баяндаған мүғалім оқушылардың қатысуымсн нсгізгі ойды айқындайды, жазатын мәтіннін, нобайьш жасайды. Матсриалды баяидау барысында оқушылардьщ жазу жылдамдығын кдцағалау қажет. Оқуіиылардьщ қалай жазып отырғанын да эр кез қадагалау орынды, қажет болса жазтан мәтінін оқыту, қатесі болса түзету, тіпті жазу барысында қандай сөздерді қысқартуі'а болатындығы ескертіледі. Олар келссі сабақта ез жазбаларын окл отырып, басты мөселенің қайсысы назардан тыс қалғандығын, екінші кезекгсгі қандай деректерді жазбай қоюға болатындытъша көз жеткізеді. Мазмүнына және дидактикалық міидстіис байланысты мсктсп лекциясы мынадай түрге бөлінеді. 1) курс бөлімінің негізгі мәселелерімен алғаш рет таньтстыратын кіріспе лекция; 2) теориялық материал және негізгі деректердіі қамтитын тақырыптық дәріс; 3) тарих курсы бойъшша негізгі мәселелерді оқушылардьщ жадында жаңғыртатын қайталау  --  жинақтау дөрісі. Кейде дөріс мазмүны оны тыңдау барысында жаңа тарихи деректер, жақа үғымдар мен есімдерді арнайы кестеге енгізіп отыруға мүмкіндік береді.
Түсіндіру  --  басты деректер мен теориялық материалды мазмұндаудың кең таралған тәсілдерінің бірі. Бұл түсінік, ұғым, баға, қорытынды, тұжырым түрінде игерілетін ақпараттың бөлігі. Үғым (салық, жасақ) мен себеп-салдарлы байланыстардың мәнін (Қазақ Ордасының құрылуының алғы шарттары) мұғалім түсіндірудің көмегімен аша алады. Осы тәсілдің көмегімен тарихи деректер мен құбылыстардың мәні мен маңызы, ішкі байланыстарының зандылығы ашылады. Түсіндіруде деректерді талдау барысында жасалған бір тұжырым екіншісінен ерекшеленіп тұрады.
Түсіндіру әдісі оқушылар үшін оңай болғандықтан ол барлық сыныптарда қолданылады. Тарихи білім дайын күйінде беріледі, оқушылар оларды түсініп, есте сақтай білуі керек. Бұл тәсілдің кемшілігі оқушылардың өздігінше танымдық әрекетін шектейтіндігінде.
Пікір (пікір білдіре отырып мазмұндау) себеп-салдарлы байланыс пен ұғымның негізгі белгісін анықтауда қолданылатын түсіндірудің нұсқасы. Бұл тәсіл мұғалімнің оқушыларға ойлау барысы, деректерді талдау үлгісін көрсетуге мүмкіндік береді. Мұғалім оқушылардың ойын белсенді танымдық әрекетке жетелейді. Пікір білдіру оқушылардың назарын аударатындай мәселе қоюмен қатар жүруі мүмкін. Мұғалім әрбір мәселеге ой толғауы, деректерді салыстырған пікір түрінде жауап береді. Нәтижесінде оқушылар оқу материалының теориялық мазмұнын қиналмай игереді.
Бұл тәсілмен бірге қисынды сұлба, оқу жаднамасы, мәтіндік кесте, жапсырма сияқты оқыту құралдары қолданылады.
Мұғалімнің мәселелік мазмұндауынан туындаған міндеттерді оқушылар бұрынғы алған білімдеріне сүйеніп, өз бетінше шешуі тиіс.
Әрине, өзекті мәселені мазмұндау барысында теориялық білімдерді игеру басты мақсат емес, бұл жердегі басты мақсат оқушылардың оқу процесіне деген жеке қабілеттерін қалыптастыру.
Өзекті мәселені іздену әдісін дерегі мол немесе күрделі материалды игеру немесе уақыт тапшы жағдайларда қолдану тиімсіз. Сол сияқты бүл әдіс мұғалім мен оқушы арасында тығыз байланыс болмаған жағдайда да нәтиже бермейді.
Окушылардың ақыл-ой дағдылары мен тәсілдері
Ақыл - ой әрекетінің тәсілдері оқу жұмысы тәсілдерінің тасасында, елеусіз көрінеді. Дағдылардың әрбір тобын игеру қарапайым ұйғарымдарды орындауды талап етеді. Ойлау әрекетінің алғашқы дағдыларын оқушылар 4-5 сыныптардан бастап қолданады. Мұғалім оларды тархи оқиғаларды кім? (не?) қандай? неге? қалай? не үшін?деген сұрақтарға жауап беру арқылы мазмұндауға үйретеді.
Теориялық материалды оқып-үйрену тәсілдерінің жүйесіне сөздік-үғымдық ойлау тәсілдері де енеді. Оған талдау және жинақтау, салыстыру, топтастыру, дәлелдеу, ең маңыздысын бөліп алу, тұжырым қалыптастыру, қиялдау мен есте сақтау әдістері жатады.
Окушылардың ақьш-ой дағдылары сыныптан сыныпқа өткен сайын күрделене түседі. Олардың негізгі тізімі мынадай: 5 сыньш  --  жеке оқиғаларды салыстыра алу, деректерді суреттеу дағдылары; 6 сынып  --  тарихи деректерді жинақтап, талдап, қарапайым қорытындылар жасау, елдерді табиғи жағдайларын, еңбек, мәдениет ескерткіштерін салыстырмалы түрде суреттей алу; 7-сынып  --  қоғамның әлеуметтік топтарының басты белгілерін анықтау; бір үлгідегі құбылыс, процестерді салыстыру; оқиғалардың себебін жинақтап, маңызын анықтау; өз тұжырымдарын түрлі дерек көздерімен дәлелдеу; 
Тарихи түсініктерді қалыптастыру. Тарихи пәннің көптеген пэндерден ерекшелігі - негізінен өте ертедегі фактілерді, оқиғаларды баяндайтындығында. Оларды қүр атап айта салсақ оқушыды ешқандай білім қалыптаспайд. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның, фактінің бейнесін оқушының көз алдына келтіре отырып, оларда сол оқиға туралы түсінік қалыптастыруымыз керек. Ал, түсініктер сезу, сезіну арқылы қалыптасады, ол екі тэсілдің көмегімен жүзеге асады: көру арқылы - демек көрнекі, техникалық т.б. көрінетін күралдар көмегімен жэне мүғалімнің тарихи фактіні суреттей, сипаттай айтуымен. Бүл міндеті жүзеге асыру үшін қандай факті, оқиға туралы тарихи түсінік қалыптастыратынымызды біліуіміз кеерк. Тарихи түсініктер үш түрлі объектілер туралы қалыптасуы тиіс.
а)	қоғамның өткендегі барлық тарихын, фактілерді қамтитын: материалдықөмір - тү-рмыс (еңбек қүралдары, адамдар кэсібі, шаруашылықтың түрлісалалары т.б.), элеуметтік - саяси өмір (эртүолі таптардың өкілдері: қүл, феодал,капиталист, жүмысшы, мемлекттікң қүрылыс т.б.), тарихи қайраткерлер, соғыстарихының оқиғалары (қару - жарақ, шайқас алаңын әскрлердің орналасуы),тарихи - мэдени өмір (халық тү-рмысы, өнер т.б.) т.б. туралы түсініктер.
э) тарихи уақыт туралы (тарихи оқиғаның белгілі бір уақытта болуы, оқиғалардың реті, үлақтығы) түсінік қалыптастыру қоғамның пәрмеңці дамуын түсінуге мүмкіндік береді.
б)	тарихи кеңестік туралы (тарихи оқиғаны сол эрекет - қимыл болған жерменбайланыстыру, тарихи оқиғаны монолизациялау - жергіліктендіру...) тарихигеография - географиялық ортаның оқиғаның, қогамның, мемлекеттің т.б.дамуына қалай эсер ететіні туралы түсінік қалыптастырады.
в)	тарихи қозғалыс.
Сонымен тарихты оқыту барысында үш түрлі түсінік қалыптастырады екен.
Осы түсініктерді қалыптастырудың әдістемесін білу де маңызды. Өйткені ол үшін көптеген эдіс , тэсілдер қолданылады: ауызша эдістермен қатар, көрнекі қүрал, эсіресі - бояулы суреттер, схемалар, кестелер, аппликациялар, сынып тақтасы қосымша эдебиет т.б. Бірақ та оларды қолдану: 5-6, 7-8, 9-11 сыныптарда түрліше.
Тарихи үғымдарды қалыптастыру. Кез келген пэнді, ғылымды білу, меңгеру деген, оның үғымдар жүйесін меңгғру деген сөз. Мектеп қабырғасында оқушылар тарих пэнін жеті жыл оқығанда оларды 300-дей үғым қалыптастырады. Әрине олар тек тарих пэнінің үғымдары емес. Тарихи білімді меңгеруде үғымдарды қалыптастыру маңызды орын алады.
Оқыту барысында тарихи түсінік те үғым да қатар қалыптаса береді. Бірақ айыр- машылығы мынада. Тарихи түсінік эр оқушыда түрліше қалыптасуы мүмкін, ал үғым бэрінде бірдей қалыптасады немесе қалыптасуы тиіс.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Тарих сабағында түсіндіру және пікір айту тәсілдерін қалайқолдануға болады?
* Тарихи оқиғалар мен құбылыстарды салыстырудың түрлерімен тәсілдерін ата.
* Тарих сабағында өзекті мәселе қою қалай іске асырылады?
* Ақыл-ой тәсілдері мен дағдыларын ата және оларға анықтамабер
* Теориялық материалды оқып-үйренудегі оқушылардың әрекетіқалай ұйымдастырылады?
* Тарих сабақтарында дәрісті қалай ұцымдастыруға болады?


Дәріс тақырыбы: Антикалық және ежелгі дүние тарихын оқытудың ерекшеліктері.2 сағат.
Мақсаты: Ежелгі дүние тарихы курсының мазмұны, хронологиялық шегі, кезеңдері,  негізгі ұғымдары мен жетекші идеялары, курс құрылымы.   Ішкі пәндік жөне пәнаралық байланыстар, антикалық және ежелгі дүние тарихы курсының тақырыптары мен бөлімдерінің құрылымындағы жалпылау сабақтарының орны жайлы білімді меңгерту, біліктіліктерін арттыру.
Жоспар:
* Ежелгі дүние тарихы курсының мазмұны. Оның хронологиялық шегі, кезеңдері,  негізгі ұғымдары мен жетекші идеялары. Курс құрылымы.   Оқулықтың көрнекілік және деректік материалын пайдалану.
* Ішкі пәндік жөне пәнаралық байланыстар. 
* Антикалық және ежелгі дүние тарихы курсының тақырыптары мен бөлімдерінің құрылымындағы жалпылау сабақтарының орны.

Қазіргі кезде тарихты оқытуда алдыңғы орынға адамзат жинаған құндылықтарды, өркениеттер тарихын, мәдениет жетістіктерін оқып үйрету міндеті шықты. Соған байланысты тарихи білім беру мақсаты берілген:
Тарихты оқыта отырып, ол жинақтаған әлеуметтік, рухани, адамгершілік тәжірибені меңгеру;
- тарихи талдау, терең ойлап түсіне білуін қалыптастыру, алған білімін шығармашылықпен пайдалануға үйрету;
- мәдениет тәжірибесін ізгілік идеяларын, адам құқығы мен демократиялықтарды халықтар арасындағы өзара байланыстылықты оқып үйрету арқылы оларды құндылықты бағалау, соған ұмтылу сенімін қалыптастыру;
- басқа ел тарихы мен мәдениетіне деген құрмет пен қызығушылықты дамыту, өз елінің, бүкіл адамзаттың мәдени мұрасын сақтауға, молайтуға деген ұмтылысты қалыптастыру.
Стандартта бірінші деңгей бойынша өркениеттілік - аймақтық және глобальдық сипатта беруді қарастырады.
Ежелгі дүние тарихы бойынша стандартта ежелгі өркениет ошақтары, дүниежүзілік мәдениетке қосқан үлесі, мәдениеттің көрнекті өкілдері, ежелгі өркениет халықтарының мәдениет сауда-саттық байланыстары қаралу керек. Осы негізде оқыту арқылы оқушыларда ашқан жаңалықтар туралы, діни нанымдар мен сенімдер туралы хабар болу, Рим өркениетінің орнын, әдет-ғұрпын елестете алу, ежелгі өркениеттерге, көрнекті қайраткерлеріне сипаттама бере алу, өркениеттердің мәдениет саласындағы жетістіктерін білу, олардың дүниежүзілік мәдениетке қосқан үлесіне баға бере алу, діннің пайда болуы, олардың ежелгі халықтар өміріндегі ролі туралы түсінігі болуы, ежелгі өркениет халақтарының өзара қарым-қатынасына (сауда,мәдени т.б.) сипаттама беру.  
Ежелгі өркениеттер тарихы бойынша: аймақтық өркениет картасы. Антикалық дүние - тарихи - мәдени ұғым. Географиялық кеңістіктің өркениет ошақтарының дамуына әсері. Ежелгі өркениет заманының адамдары, ерікті, ерікті емес адамдар тобының пайда болуы, адамдар өмірі, тұрмысы, дәстүрі, әдет-ғұрпы, қалалардың дамуы, көп құдайға табыну, оның қоғамдағы, жеке адам өміріндегі орны, философияның пайда болуы, оның көрнекті өкілдері, өркениет мәдени мұралары, олардың дүниежүзілік мәдениетке қосқан үлесі, халықтардың сауда, мәдениет саласындағы бір-бірімен байланыстары және бір-біріне әсері.
Ежелгі өркениеттердің даму қорытындысы оның адамзат тарихының келешегі үшін маңызы, міне осы мәселелер, яғни Рим мәдениетін оқыту барысында стандартта қаралады. Мұғалімдер осы көрсетілген міндеттер мен мақсаттарды ескере отырып жұмыс жүргізулері тиіс.
Стандарт бойынша қойылатын талаптар: Адам аттарын, терминдерді білу, тарихи түсінік, ұғымдарды, идеяларды меңгеру, талдау элементтерін білу, тарихтағы адамдар қызметіне, жеке қайраткерлерге өзі баға беру, мәдени туындыларға пікірін білдіру, картадан көрсету, өнер табыстарынан мысалдар келтіру, ескерткіштерді суреттеу т.б. талап етіледі. Шекара, орын, карта бұлар тарихи кеңістік, рухани өмірді қамту (адамгершілік, діни) адам аты, атау, термин бұлар тарихи қозғалыс ретінде қаралады.  
Жоғарыда келтірілген орта білім стандарттарын мынандай құжаттармен орнықтырған жөн: базистік оқу жоспары және сонда ескерілген өлшеуіш жүйелері көрсетілген негізгі білім аясының стандарттары.
Базистік оқу жоспары - білім мазмұнының жиынтық сұлбасына қатынасты негізгі ахуалды түйіндеп көрсететін нормативті құжат. Базистік оқу жопарының құрылымы мемлекеттің, қоғамның және жеке тұлғаның мүдделерін үйлестіруге мүмкіндік береді. Бұл мектептер үшін жұмыс оқу жоспарларын құруға құзырлық береді.
Базистік жоспарға сай тақырыбыма байланысты мәдениеттілік бағытты күшейту, оқытудың әдістемелік жүйесін жаңарту, оқу-әдістемелік кешендер жасау қарастырылады.
Барлық деңгейдегі білім беру ұйымдарының оқу тәрбие қызметі мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті білім беру стандарты негізінде әзірленген оқу жоспарлары мен бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылады.
Білім туралы Заңның 3-ші тарауы білім беру бағдарламаларына байланысты. Жалпы білім беретін бағдарламалар жеке адамның жалпы мәдениетін қалыптастыру, жеке адамдарды қоғамдық өмірге бейімдеу міндеттерін шешуге, кәсіпті, мамандықты саналы түрде таңдау мен меңгеру үшін бағытталған.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында жалпы орта білім мектептерінде тарихты оқытудың екі түрлі бағдарламасы бар. Оның бірі 1990 жылдардың басында ұстаздарға ғылыми жағынан нақты көмек көрсету мақсатында академик М. Қозыбаевтың жетекшілігімен әзірленген тарих пәнінің бағдарламасы. Ол қазір де пайдаланылып келеді. Ал екіншісі             Т.Т. Тұрлығұловтың қазірге дейінгі мектептерде қолданып жүрген бағдарламаларын негізге алып, қазіргі талаптарды ескере отырып редакциялық өзгерістер жасаған бағдарламасы. Алдыңғы уақытта мектептерге енгізу қолға алынған. Бағдарламаға сәйкес мына міндеттерді іске асыру арқылы орындалады:
Рим мәдениеті бойынша: дүние жүзі халық мәдениетін тығыз байланыста қарастыра отырып, оқушыларды  халықтар арасындағы өзара түсінушілік, бір-біріне деген жақындық идеясына тәрбиелеу. Оқушылардың басты назарын қоғам тарихына, адамдардың өмір тіршілігі мен қызметіне, салт-дәстүр тарихына аудару, сол арқылы жастардың арманы адамшылық өмірлік мұрат ретінде қабылдауына көмектесу;
- оқушыларды жалпыазаматтық құндылықтардың мәнәін дұрыс түсінуге, тарихи қайраткерлердің өз елдерінің өміріндегі және дүниежүзілік тарихындағы ролін дұрыс түсінуге тәрбиелеу
- оқушыларды дүниежүзілік мәдениетке, жеке халықтардың рухани байлығына құрметпен қарауға тәрбиелеу;
- тарихи материалды дұрыс іріктеп, саналы оқыту арқылы оқушыларды ізгілікке, саналылыққа, адамгершілікке, имандылыққа, еңбек сүйгіштікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу, жоғарғы эстетикалық талғамын қалыптастыру деп, бұл екі бағдарламаның негізгі мақсаттары мен міндеттері көрсетіледі.
Оқушылардың іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыруға байланысты:
- тарихи шындықты, объективтілікті, тарих ғылымының әдістерін (салыстырмалы-тарихи, синхронды, ретроспективті және т.б.) басшылыққа ала отырып, салыстыру, жинақтап қорыту;
- тарихтағы жеке адамдардың қызметіне баға беру (маңызы, тағылымдары, дүниежүзілік тарихқа қосқан үлесі, адамгершілік өлшемдерге сәйкестігі);
- білім көздерімен, оқу әдебиетімен, тарихи құжаттар мен естеліктер, картамен, мерзімді баспасөзбен жұмыс істей білу, сын көзбен талдау, материалдарды салыстыру, оларды жинақтау, өз пікірін дәлелдеу.
- конспект, тезис, реферат, баяндама жасау, түрліше көзқарастарды салыстыру т.б.  
Бүл екі бағдарламаның сағаттарын салыстыратын болсақ М.Қозыбаев ұсынған бағдарлама бойынша Ежелгі дүние тарихы VI сыныпта ерте заманнан б.з.д. V ғасырына дейін 51 сағат бөлініп оқытылады.   Ал Т.Тұрлығұлов ұсынған бағдарлама ерекшелігі Ежелгі дүние тарихын 5-ші және 6 сыныптарда оқытады, әр әр сыныпқа 34 сағаттан бөлінеді, яғни біршама сағаты көбейтілген.
Жалпы айтатын болсақ екі бағдарламаның Рим мәселесі бойынша қарастыратын мәселелері ұқсас. Менің ойымша  М. Қозыбаев  ұсынған бағдарламаны қолдануды жөн деп санаймын. Яғни, ол бағдарлама төрт сағатқа бөліп, біршама мәселелерді қамтуға мүмкіндік береді.
Қазіргі Қазақстанның орта мектептерінде Ежелгі дүние тарихы бойынша VI сыныпта А.А. Вигасин, Г.И. Годер, И.С. Свинцецкаялардың авторлығымен Ежелгі дүние тарихы  оқулығы оқытылады. Оқулық 1998 жылы <<Рауан>> баспасынан Алматы қаласында шыққан. [12] Жалпы оқулық әдістемелік жағынан жақсы жабдықталған. Онда түрлі-түсті суреттер мен картиналар,  тақырып соңына қорытынды сұрақтар, қосымша мәтіндер, қажетті сөйлемдер 
мен термин сөздер ерекше штрихпен жазылған. Бұл оқушының материалды қабылдауына ыңғайлы жағдай туғызады. Оқулық VI сынып оқушысының деңгейіне сай дидактикалық жабдықталған.
Оқулықты бағдарламамен салыстыратын болсақ екуі мүлде сай келмейді, егер оқулықта Рим тарихы 18 §-қа бөлініп қаралса, бағдарлама 6-9 сағат бөледі. Онда  тек жеке тұлғалар бойынша, кезеңдерге бөліп, әр кезең уақытындағы мәдениет жетістіктері қаралады. 
	Өркениеттілік көзқарасқа алғаш есік ашқандардың бірі А.Д. Тойнбиді ерекше атауға болады. Оның "Постижение истории" атты еңбегінде осы цивилизациялық тұрғыдан қарауға терең талдау беріледі. 

Әдебиеттер:
* Годер Г.И. Ежелгі дүние тарихына арналған методикалық құрал. А.: Мектеп, 1980 ж.
*   Годер Г.И. Рабочая тетрадь по истории древнего мира. М.: Просвещение, 2000 г.
*  Горбачев Г.И. История древнего мира. Тесты. 5 класс. М.: Изд. Школа, 2000 г. 96 с.
*   Дмитриева Н.А., Акимова Л.И. Античное искусство. М.: Детская литература, 1988 г.
*  Ежова С.А., Лебедева С.А., Лебедева И.М., Дружкова А.Н. и др. Методика преподавания истории в средней школе. М.: Просвещение, 1997 г.
*   Зверева Л.И. Тесты. История. 5-11 кл. М.: Олимп, Изд. Астрель, 1999 г. 400 с.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Ежелгі дүние тарихы курсының мазмұнының ерекшелігі қандай?
* Негізгі ұғымдарды атаңыздар?
* Ежелгі дүние тарихы курсы бойынша қандай ішкі пәндік жөне пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруға болады? 
* Антикалық және ежелгі дүние тарихы курсының тақырыптары мен бөлімдерінің құрылымындағы жалпылау сабақтарының орны қандай?


Дәріс тақырыбы: Орта ғасырлар тарихын оқыту ерекшеліктері.2 сағат.
Мақсаты. Орта ғасырлар тарихын мектеп курсының мазмүны, курстың негізгі ұғымдары мен жетекші идеялары, Азия жөне Африка, Америка,Европа елдерінің ортағасырлық тарихындағы негізгі оқиғалар мен процестерге сипаттама беру, тарих сабақтарында және үй тапсырмасында орындауда оқулық материалдарын пайдалану тұрмыс, салт- дәстүр, дін, мәдениет, тарихи қайраткер түлғаларды зерттеуде қосымша материалдарға коңіл аудару жайлы білім мазмұнын меңгерту
Жоспар:
* Орта ғасырлар тарихын мектеп курсының мазмүны, хронологиялық шегі мен кезеңдері. Қоғамның даму заңдылықтарын ашуға қолайлы курстың негізгі ұғымдары мен жетекші идеялары.
* Азия жөне Африка, Америка,Европа елдерінің ортағасырлық тарихындағы негізгі оқиғалар мен процестерге дәйекті сипаттама. 
* Тарих сабақтарында және үй тапсырмасында орындауда оқулық материалдарын пайдалану тұрмыс, салт- дәстүр, дін, мәдениет, тарихи қайраткер түлғаларды зерттеуде қосымша материалдарға коңіл аудару.

7-сыныпта орта ғасырлар тарихын оқыту - оқушыларға тарихи білім беру жүйесінің маңызды буыны. VI сыныпта алғашқы қауымдык құрылыс пен кұл иеленушілік коғам туралы ұғымдар мен тусініктер қалыптастырған окушылар ендігі жерде адамзат тарихының жаңа кезеңі - феодалдык формацияны оқып үйренуге көшеді.
7-сыныпта коғамның даму заңдарын толық тұжырымдап беру мүмкін емес. Бірақ оқушыларды оны меңгеруге дайындауды онан әрі жалғастыру - орта ғасырлар тарихын оқытудың басты міндеттерінің бірі.
Орта ғасырлар тарихының феодалдьщ коғам экономикалық формациясының өтпелі сипатын ашып көрсетудегі мүмкіндігі зор. 7-сынып окушылары феодалдьщ коғам қүрылысының даму кезеңдерін, оның қалыптасуын, дамуын жөне ыдырауын жүйелі түрде окып біледі. Мұғалім феодалдык күрылыстың ыдырау процесін түсіндіру бары-сында оның заңды құбылыс екеніне окушылардың кезін жеткізеді. Оқушылардың феодалдық коғам дамуындағы үш кезеңді жете түсініп, олардың өзара ерекшеліктерін ажырата білуіне назар аударады.
Орта ғасырлар тарихын оку аркылы окушылар сана-сында <<әлеуметтік топтар>>, <<мемлекет>>, <<коғамдық құрылыс>> сиякты тарихи ұғымдар калыптасады. <<Ортағасырлық қоғамның негізгі белгілері мен ерекшеліктері>> деген тарау феодалдық поместье, феодалдык бытыраңқылық, феодалдык қырқысулар, феодалдык саты, шаруалар ту - ралы мағлұматтар беруге бағытталған. Ерте орта ғасырларға тән ірі жер иеленушіліктің дамып, ерікті ша-руалардың басыбайлыға айналуы, натуралды шаруашы-лыктың толык үстемдік қүруы, сөйтіп ертедегі феодал - дык мемлекеттердің ірге тебуі сияқты күбылыстар оку - шылар жадынан орын алады.
Орта ғасырлар тарихының екінші бөлімінен окушы - лар Еуропадағы калалардың өсуі, соған байланысты ХІ-ХУ ғасырларда коғамда болған езгерістер: колонер-дің ауыл шаруашылығынан бөлініп шығуы, қалалык сауда-қолөнер орталыктарының пайда болуы, калалар-дың тәуелсіздік үшін күресі, сауданың дамуы туралы білім алады. Оқушылар орта ғасырдағы католик шіркеуінің коғам өміріндегі кертартпа пиғылымен де танысады.
Үшінші бөлімнен оқушылар Еуропа мемлекеттерінің саяси-экономикалық дамуы, мәдениеті, ағарту ісі мен әдебиеті, ғылыми білімдерінің дамуы, Ұлы географиялык ашулар, Ресейде орталықтанған мемлекеттің кұрылуы, XVII ғасырдағы Ресей жайында окып біледі.
Оқушылардың адамзат қоғамының даму тарихы туралы ғылыми көзқарастарын қалыптастыру, жалпы адамзаттық құндылықтардың мәнін дүрыс түсінуге тәрбиелеу оқыту өдістерін онан өрі жетілдіре түсуді талап етеді.
Әдістемелік оқу күралы мүғалімнің өз білімін окушы санасына ұтымды жеткізуіне көмектеседі. Ол жас мүғалімнің де, тәжірибелі үстаздың да шығармашылық қадамын шектемейді, керісінпіе, ізденуге жол ашады.
Мұғалім тек әдістемелік күралмен шектелмей, жаңа, тың, объективті тарихи зерттеулерді, мерзімді басылымдардағы жаңа ой-пікірлер мен көзқарастарды шығармашылықпен пайдалана білгені жөн.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Орта ғасырлар тарихын мектеп курсының мазмұны қандай?
* Хронологиялық шегі мен кезеңдері сипаттама беріңіз?
*  Қоғамның даму заңдылықтарын ашуға қолайлы курстың негізгі ұғымдары мен жетекші идеяларының мазмұнын ашып көрсетіңіз?
* Азия жөне Африка, Америка,Европа елдерінің ортағасырлық тарихындағы негізгі оқиғалар мен процестерге дәйекті сипаттама жасаңыз. 

Дәріс тақырыбы: Жаңа және қазіргі заман тарихын оқыту ерекшеліктері.2 сағат.
Мақсаты: Жаңа және қазіргі заман тарихын мектеп курсының мазмұны, курстың негізгі ұғымдары мен жетекші идеялары, Азия жөне Африка, Америка,Европа елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихындағы негізгі оқиғалар мен процестерге дәйекті сипаттама беру, жаңа және қазіргі заман тарихын мектепте оқыту ерекшеліктері жайлы білім меңгерту.
Жоспар:
* Жаңа және қазіргі заман тарихын мектеп курсының мазмұны, хронологиялық шегі мен кезеңдері. Қоғамның даму заңдылықтарын ашуға қолайлы курстың негізгі ұғымдары мен жетекші идеялары.
* Азия жөне Африка, Америка,Европа елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихындағы негізгі оқиғалар мен процестерге дәйекті сипаттама. 
* Жаңа және қазіргі заман тарихын мектепте оқыту ерекшеліктері.
                                       
Европа және Америка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы>> курсы әлем мемлекеттеріндегі қоғамының қалыптасу процесін, оның дамуын, тарихи оқиғаларды объективті түрде жан-жақты дамуын нақты тарихи материал негізінде қарастырады.
    <<Европа және Америка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы>> курсы Европа және Америка елдерінің басқа мемлекеттермен тығыз байланыста болған тарихи оқиғаларын көрсететін тарихтың басты және жалпы тарихи процесстер бағытын ашуға бағытталған.
Пән  17ғ. ортасы мен 20ғ. басына дейінгі  Европа, Америка елдерінің тарихын оқытуға арналған. Жаңа тарихты зерттеу бүкіл әлемдік тарихи процесс барысын түсіну үшін қажет. Жаңа тарих кезеңі уақытында капитализмнің  әлемдік жүйе ретінде қалыптасуы мен нығаюы жүзеге асады. Жаңа тарих курсы Европа мен Америка елдерінің жаңа тарих кезеңдегі әлеуметтік- экономикалық, саяси және мәдени дамуының заңдылықтары мен ерекшеліктерін анықтауға арналған. 
 	Курс барысында  XVII- XVIII ғ. ерте буржуазиялық революциялардың туу заңдылықтарын анықтауға, Европа мен Америка елдеріндегі буржуазиялық мемлекеттіктің қалыптасу кезеңіне, саяси партиялар мен қозғалыстардың пайда болуы мен қызметіне, ұлт- азттық қозғалыстардың дамуына ерекше көңіл бөлінген. Сонымен қатар бұл курс барысында капитализмнің дамуының  әртүрлі стадияларының Европа және Америка елдерінің қоғамдық саяси дамуына тигізген ықпалын қарастыруға зор мән берілген.
	Шетелдердің ХХ ғасыр тарихының басты мақсаты  -  Европа және Америка  елдеріндегі тарихи процестердің негізгі белгілеріне, құбылыстарына және қарама-қайшылықтарына жан-жақты анализ беру;	Шетелдердің қазіргі заман тарихын оқып үйрену жастарға  адамзат қоғамының осы дәуірдегі заңдылықтарын қадағалап, әлемде болып жатқан күрделі процестерді дұрыс ұғынуға біздің планетамыздағы  өмірді өзгерту ісінде, Республикамызда болып жатқан қайта құруда өз орынын табуға көмектеседі.
Пәнді оқытудың мақсаты:17ғ. -20ғ. басындағы Европа және Америка елдерінің тарихы туралы берік, тұтас білім қалыптастыру;Капитализмнің қалыптасуы мен даму эволюциясының негізгі заңдылықтарымен, жаңа заман тарихы курсы кезеңіндегі әлем елдерінің даму тенденциялары, жекелеме елдердің әлеуметтік-экономикалық және саяси даму ерекшеліктерін ашу.
Тарихи дамудың негізгі тенденцияларын түсінуде маңызды мәні бар негізгі мәселелерді атап көрсетуді мақсат етіп қойды. Қазіргі заман тарихы  -  бұл, қазіргі уақытпен тығыз байланысты дүние жүзілік тарихтың бір бөлігі. Шетелдердің ХХ ғасыр тарихы осы ғасырдың басындағы  әлемде болған терең өзгерістерді оқыта отырып, әрбір тарихи жағдайда бұрынғылардың өзгеріп, әлеуметтік жаңарудың жаңа жолдары мен түрлері пайда болатындығын көрсетеді. 
Курсты оқу барысында оқушылар мына төмендегі дағдылар мен икемділіктерді меңгеруі керек:
* Пән бойынша негізгі оқиғаларды білу; 
* Курстың категориялы-түсінік аппаратын және арнайы терминдерді білу;
* Оқиғалар мен құбылыстардың негізгі себептері мен болмысын анықтауды меңгеру;
* өзіндік қорытындылар жасау, пікір білдіру.
* Оқиғаның мәні мен нәтижесін өзіндік бағалау;
* Салыстырмалы талдау жасау;
* әр түрлі көзқарастарды құрастыру және аргумент келтіру;
* негізгі тарихи құжаттардың мазмұныны білу, оларды талдау,оларды қолдануды білу.
* Тарихи әдебиеттермен жұмыс жасауды білу, сын тұрғысынан талдау, бағалау.
* Көрнекті тұлғалардың тарихи портретін дұрыс құрау;
* Картамен жұмыс жасауды меңгеру.
* Европа ,Америка елдері тарихи облыстарының картасы және картосхемаларын білу, білім көзі ретінде пайдалану;
* Тарихты ғылыми кезеңдерге бөле білу негізінде, нақты осы кезеңге қысқаша тарихи анықтама жасай білу, тарихи оқиғаларда, процестерді кезеңмен, заманмен салысытыру, олардың дүниежүзі елдерінің тарихи дамуында алатын орынын анықтау;
* Тарихи шындықты, обьективті, тарих ғылымының әдістерін (салыстырмалы тарихи, синхронды, ретроспективті және т.б.) басшылыққа ала отырып, фактілерді талдау, салыстыру, жинақтап, қорыту.
* Деректеме, тарихнамалық көзқарас негізінде, әр түрлі дерек көздерін сын көзбен талдау, салыстыру, өз пікірін дәлелдеу.
* Тарихи оқиғалармен құбылыстарға, көрнекті саяси , қоғамдық қайраткерлер, ойшылдар қызметіне баға беру. Маңызы, тағылымдары, дүниежүзілік тарихқа қосқан үлесі адамгершілік өлшемдерге сәйкестігі.
* Тарихи оқиғаларға берілген түрліше көзқарастарды салыстыру, өз пікірін дәлелдеу, айтыстарға қатысу;
* Қазіргі қоғам дамуының әр түрлі -әлеуметтік, экономикалық, экологиялық және басқа прблемаларын талдауда тарихи білімді қолдана білу;

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Жаңа және қазіргі заман тарихын мектеп курсының мазмұны қандай?
* Хронологиялық шегі мен кезеңдеріне тоқталыңыз
* . Қоғамның даму заңдылықтарын ашуға қолайлы курстың негізгі ұғымдары мен жетекші идеяларды атаңыз.
* Жаңа және қазіргі заман тарихын мектепте оқыту ерекшеліктері қандай

Дәріс тақырыбы. Қазақстан тарихын оқыту барысында тарихи білімді қалыптастыру. 2 сағат.
Мақсаты:  Мектептегі Қазақстан тарихы курсының мазмұны, тарихи білім мен фактілер, тарихи процесс жайлы   ұғымдарын қалыптастыру, білімді меңгерту
Жоспар:
* Әдіскерлік құрылымдық талдау - мектептегі Қазақстан тарихы курсының мазмұны. 
* Тарихи білім мен фактілер. Оның Қазақстан тарихын оқыту процесінде тарихи үғымды қалыптастыру. Окушылардын тарихи процесс үғымды үғынуын қалыптастыру.
Қазақстан тарихы
* сынып  --  Ежелгі Қазақстан тарихы (ежелгі заманнан б.з.Ү ғасырына дейін);
* сынып  --  Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы (б.з.Ү ғасырынан ХҮ ғасырга дейін) I бөлім;
* сынып - Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы (ХҮғасырдан ХҮІІ ғасырдың аяғына дейін) II бөлім
* сынып  --  Жаңа замандағы Қазақстан тарихы (ХҮІІғ.  -- 1914 ж. дейін)
10	сынып  -- Қазақстан тарихы (1914-1945 ж.ж.)
11 сынып  --  Қазақстан тарихы (1945 жылдан  --  қазіргі уақытқа дейін)
Бүның алдында 1991 жылы "Қазақ ССР тарихы" бағдарламасы қабылданган еді, оны оқытуға "СССР тарихы", "Жаңа тарих", "Қазіргі заман тарихы" жөне ҮП-ХІ сыныптардағы "ССРО тарихы" сағаттарын қысқарту арқылы уақыт берідді. Ол бағдарламада: Қазақстанның тарихи дамуының негізгі кезендері нақтырақ көрсетілген. "Қазақ ССР тарихы" дербес курс болып енгізілуіне байланысты тарих ғылымдарының соңғы мөліметгері негізінде, соньшен қатар тарихи оқиғалар мен деректерді жаңа айқындама түрғысынан қайта қарауға және талдауға байланысты оның мазмүны айқындалып, кеңейтілді" (Қазақ ССР тарихы бағдарламалары. 1991. З-б.). "Қазірге дейін пайдаланып келген бағдарламалар мен оқулықтарда Қазақстан тарихының көптеген маңызды тарихи құбылыстары, оқиғалары, деректер, меселелері баяғы бәз қалпында, ескі сарында баяндалып, толық ашып көрсетілмегендіктен" (Сонда, 35-6.) осы олқылықтардың орнын толтыруға тиісті бағдарлама бірқатар кемшіліктеріне қарамастан еліміздің тарихи білім беру жүйесін орнықтыруға үлкен үлсс қоса алды. Осы үлгі негізінде қабылданған 1993 жылғы багдарлама біршама өзгерістерімен қазіргі кезде қолданылып жүрген бағдарламаның негізін қүрады. 5 сыныпта өтілетін "Қазақ елінің тарихы" пәні бүрын түтастай концентрлік мазмүнда оқытылса, қазіргі бағдарламада сынып оқулығы мазмүнының бірінші жартысы тарих курсына кіріспе ретінде жалпылық сипатга, екінші жартысы тарихты оқытудың қайталамау принцип! негізінде еліміз тарихының ең ежелгі кезеңінен бастау алады.
Осылайша тарих пәні бүгінге дейін 5-11 сыныптарда жеті жыл оқытылса, келешскте жаңа бағдарлама бойынша 5 жыл оқытыльш, 9-сыныпты бітірген оқушы тарих пәнінен аяқталған білім алады. Демек тарих пеніне оқу жоспары бойынша белінген 612 сағат 442-ге қысқарады. Осыған байланысты бүған дейін тарихтың жүйелі курсы 6-11 сыныптарда, ал, 5 сыныпта "Қазақ елінің қысқаша тарихы" оқытылып келсе, қазіргі кезде ол курс ықшам-далды. Соған сәйкес жүйелі курс 5 сыныптан басталатын бодцы.
Ал 10-11 сынып оқушылары жергілікті жағдайды ескере отырып, біртіндеп бағдарлы мектеп жүйесіне көшеді. Әзірге бүл сыныптарға қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математика бағытындағы мектеп бағыттары үсынылуда.

Процесс дегеніміз  --  даму жағдайының бірізділікпен ауысуы. Тарих процесс уақытпен тығыз байланысқан деректер тізбегі, оның байланыстырушысы себеп пен салдар. Мысалы, өнеркәсіптік төңкеріс -- мануфактурадан машиналы өнеркәсіпке өтуді сипатгайтын  процесс.
Тарихты танудың өзі процеске жатады. Ол деректсрді игеруден басталады.
 К. Д. Ушинский "адам санасы біртіндеп  дерекгерді көбейту, екіншіден оны өңдеу арқылы байиды.  Деректік білім неғұрлым парасатты болған сайын, ол шикі материал неғұрлым жақсы өңделген сайын адам дами түседі, күшейе түседі", - деді.
Қандай ғылымда болмасын өзінің  ұғымдары болады. 
Ұғым  -  заттар мен құбылыстардың мәнді ерекшеліктерін, байланыстарын және қатынастарын, олардың қарама-қайшылығы мен дамуы үрдісінде бейнелейтін ой формасы, белгілі бір класқа жататын заттардың жалпы және тек соларға ғана тән ерекшеліктерін жинақтап көрсететін ой немесе ой жүйесі. Ғылыми ұғымдар заттар мен құбылыстардың мәнді және қажетті қасиеттерін бейнелейді, ал оны белгілейтін сөз бен таңбалар (формулалар) ғылыми термин болып табылады. 
Термин  -  атау, ғылым, техника және тұрмыс саласындағы ұғымдарды дәл атау үшін жұмсалатын сөздер мен сөз тіркестері. Термин көбіне дара мағыналы болады. Термин қатарында белгілі бір салаға ғана арналған және сол саладағы мамандарға ғана түсінікті сөздер кездеседі. Сондықтан термин ғылым салаларына қарай сараланып, зерттелінеді, танылады. 
Терминология - өндіріс пен техниканың, ғылым мен өнердің қоғамдық өмірдің т.б. саласына тән терминдердің жиынтығы. Ол өндіріс пен техниканың, ғылым мен өнердің қоғамдық өмірдің өсіп-өркендеуіне сәйкес дамып, жетіліп отырады. 
Зерттеудің базалық ұғымдары:  -  методология, зерттеу, гипотеза, социометрия, диагностика, мониторинг, ранжирование, гистограмма, эксперимент, тест, анкета, бақылау, проблема, эмпирика, функция т.б.  
Гносиология  -  таным теориясы, яғни айналадағы қоршаған дүниенің адам санасында белсенді бейнеленуі. Гносиологиялық операциялар - таным операциялары, яғни гипотезалар, теориялар құру. Идеялар  -  білімнің обьектісі, ал пікірдің обьектісі яғни, білім мен пікірдің арақатынасы Платон гнесеологиясының өзекті мәселесі. Идеялар немесе жалпы ұғымдар туралы ілімді абстракті ойлау, ал заттар туралы пікірді, елесті сезімдік қабылдау туғызады. Платон ұғымдардың таным процессіндегі рольін ашты. Таным процессі жекеден жалпыға қарай жүреді (индукция) .
Ұғымдарды реттеу жолдары:
* Зерттеу тақырыбына сай қажетті ұғымдарды жинақтау, оларды мағынасына қарай бөлу.
* Олардың мән-мағынасын ашып, білу, түсіну.
Терминдермен жұмыс техникасы:
* Зерттеу тақырыбына сай  қажетті терминдерді реттеу. 
* Оларды мағынасына қарай топтастыру.
* Терминге анықтама беру.
* Глоссарий, тезаурус дайындау, терминологиялық сөздік толтыру.
Терминдерді зерттеу кезеңдеріне сай, оңтайлы қолдану
Тарихи түсініктерді қалыптастыру. Тарихи пәннің көптеген пэндерден ерекшелігі - негізінен өте ертедегі фактілерді, оқиғаларды баяндайтындығында. Оларды қүр атап айта салсақ оқушыды ешқандай білім қалыптаспайд. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның, фактінің бейнесін оқушының көз алдына келтіре отырып, оларда сол оқиға туралы түсінік қалыптастыруымыз керек. Ал, түсініктер сезу, сезіну арқылы қалыптасады, ол екі тэсілдің көмегімен жүзеге асады: көру арқылы - демек көрнекі, техникалық т.б. көрінетін күралдар көмегімен жэне мүғалімнің тарихи фактіні суреттей, сипаттай айтуымен. Бүл міндеті жүзеге асыру үшін қандай факті, оқиға туралы тарихи түсінік қалыптастыратынымызды біліуіміз кеерк. Тарихи түсініктер үш түрлі объектілер туралы қалыптасуы тиіс.
а)	қоғамның өткендегі барлық тарихын, фактілерді қамтитын: материалдықөмір - тү-рмыс (еңбек қүралдары, адамдар кэсібі, шаруашылықтың түрлісалалары т.б.), элеуметтік - саяси өмір (эртүолі таптардың өкілдері: қүл, феодал,капиталист, жүмысшы, мемлекттікң қүрылыс т.б.), тарихи қайраткерлер, соғыстарихының оқиғалары (қару - жарақ, шайқас алаңын әскрлердің орналасуы),тарихи - мэдени өмір (халық тү-рмысы, өнер т.б.) т.б. туралы түсініктер.
э) тарихи уақыт туралы (тарихи оқиғаның белгілі бір уақытта болуы, оқиғалардың реті, үлақтығы) түсінік қалыптастыру қоғамның пәрмеңці дамуын түсінуге мүмкіндік береді.
б)	тарихи кеңестік туралы (тарихи оқиғаны сол эрекет - қимыл болған жерменбайланыстыру, тарихи оқиғаны монолизациялау - жергіліктендіру...) тарихигеография - географиялық ортаның оқиғаның, қогамның, мемлекеттің т.б.дамуына қалай эсер ететіні туралы түсінік қалыптастырады.
в)	тарихи қозғалыс.
Сонымен тарихты оқыту барысында үш түрлі түсінік қалыптастырады екен.
Осы түсініктерді қалыптастырудың әдістемесін білу де маңызды. Өйткені ол үшін көптеген эдіс , тэсілдер қолданылады: ауызша эдістермен қатар, көрнекі қүрал, эсіресі - бояулы суреттер, схемалар, кестелер, аппликациялар, сынып тақтасы қосымша эдебиет т.б. Бірақ та оларды қолдану: 5-6, 7-8, 9-11 сыныптарда түрлдіше.
Тарихи үғымдарды қалыптастыру. Кез келген пэнді, ғылымды білу, меңгеру деген, оның үғымдар жүйесін меңгғру деген сөз. Мектеп қабырғасында оқушылар тарих пэнін жеті жыл оқығанда оларды 300-дей үғым қалыптастырады. Әрине олар тек тарих пэнінің үғымдары емес. Тарихи білімді меңгеруде үғымдарды қалыптастыру маңызды орын алады.
Оқыту барысында тарихи түсінік те үғым да қатар қалыптаса береді. Бірақ айыр- машылығы мынада. Тарихи түсінік эр оқушыда түрліше қалыптасуы мүмкін, ал үғым бэрінде бірдей қалыптасады немесе қалыптасуы тиіс.
 
Өзіндік бақылау сұрақтары:
1. Әдіскерлік құрылымдық талдау - мектептегі Қазақстан тарихы курсының мазмұнын жүйелеп анықтаңыз. 
2 Тарихи үғым дегеніміз не?
3.  Окушылардын тарихи процесс үғымды үғынуын қалыптастыру жлдарын атаңыз
4. Термин деген не?
5. Терминдермен жұмыс техникасын атаңыз

Дәріс тақырыбы:  Қазақстан тарихын оқыту әдістемесі. 4 сағат.
Мақсаты. Қазақстан тарихын оқытудағы әдістемелік тәсілдер, Қазақстан тарихын оқытудың мәселелері, сабақтағытанымдық міндеттері ситуация (оқиға), қақтығыс , қарама- қайшылық турінде шешу жолдарын анықтау, лекциялар, тарихи баспа мәтіндерімен жұмыс әдістемесі, көрнекілік құралдарды топтастыру жолдарын меңгерту
Жоспар:
* Қазақстан тарихын оқытудағы әдістемелік тәсілдер және олардың оқу процесіндегі рөлі. 
* Қазақстан тарихын оқытуда ауызша баяндау.
* Қазақстан тарихын оқытудың мөселелері. Қазақстан тарихы сабағындағы танымдық міндеттері ситуация (оқиға), қақтығыс , қарама- қайшылық турінде шешу.
* Қазақстан тарихын оқытуға мектептердегі лекциялар.
* Тарихи баспа мәтіндерімен жұмыс әдістемесі.
* Қазақстан тарихы  пәні бойынша  көрнекілік құралдарды топтастыру.

Окушылардың ақыл-ой дағдылары мен тәсілдері
Ақыл - ой әрекетінің тәсілдері оқу жұмысы тәсілдерінің тасасында, елеусіз көрінеді. Дағдылардың әрбір тобын игеру қарапайым ұйғарымдарды орындауды талап етеді. Ойлау әрекетінің алғашқы дағдыларын оқушылар 4-5 сыныптардан бастап қолданады. Мұғалім оларды тархи оқиғаларды кім? (не?) қандай? неге? қалай? не үшін?деген сұрақтарға жауап беру арқылы мазмұндауға үйретеді.
Теориялық материалды оқып-үйрену тәсілдерінің жүйесіне сөздік-үғымдық ойлау тәсілдері де енеді. Оған талдау және жинақтау, салыстыру, топтастыру, дәлелдеу, ең маңыздысын бөліп алу, тұжырым қалыптастыру, қиялдау мен есте сақтау әдістері жатады.
Окушылардың ақьш-ой дағдылары сыныптан сыныпқа өткен сайын күрделене түседі. Олардың негізгі тізімі мынадай: 5 сыньш  --  жеке оқиғаларды салыстыра алу, деректерді суреттеу дағдылары; 6 сынып  --  тарихи деректерді жинақтап, талдап, қарапайым қорытындылар жасау, елдерді табиғи жағдайларын, еңбек, мәдениет ескерткіштерін салыстырмалы түрде суреттей алу; 7-сынып  --  қоғамның әлеуметтік топтарының басты белгілерін анықтау; бір үлгідегі құбылыс, процестерді салыстыру; оқиғалардың себебін жинақтап, маңызын анықтау; өз тұжырымдарын түрлі дерек көздерімен дәлелдеу; 
Іскерлік пен дағдыны жүйелеу
Оқушылардың оқу жүмыстарының  тиімділігі мен нәтижелігін арттыру үшін бірқатар әдістемелік шарттар орындалуы керек. 
1. Оқу қолдан келетіндей оңай, бірақ жеткілікті деңгейде қиындықпен игерілетіндей болуы тиіс.
2.Оқъггуды оқушылар үшін түсінікті, әрі сол процестің өзін қызықты етіп жүргізу тиімді. 
3. Қолдан келердей оқу міндетгері тапсырманы орындауға ынталандырып, оқушының білімге деген ықыласын оятады. 
4. Оқъпудьщ тиімділігі оқушылардың деректік материалды игерумен бірге теориялық қорытындылар мен жинақтаулар жасай алуы да ескеріледі. 
5.Сабақ материалы мүмкіндік берсе, қоръггындъны дайьн күйінше ұсынуға болмайды. 
6.Дерекгерді жинақтау негізінде оқушыларды дербес, өздігінше қорытынды жасауға бағыттау керек. 
7.Оқьпу тиімділігі мен оның қарқыны арасында өзара байланыс бар. Қарқынның жылдам болуы оқушылардың материал мазмұнын игеруін өте аз уақыт қалдырса, қарқынның тым төмен болуы олардың ойлауының дамуын тежейді.
Оку жумысыныц тәсілдері дегеніміз сипаты әртүрлі тарихи материалды игеру жолындағы әрекеттердің тізбесі. Тәсілдерді қүрайтын әрекеттердің тізбесі жұмыстың орындалу тәртібін, оның, жалпы бағыттарын айқындайды. Оқу жүмысының тәсілдері сөздік-жазулық немесе кескіндемелік әрекеттерде айқын танылады. Ол жағдайда қолданылған тәсілдерді көруге, естуге болады. Сол арнайы тәсілді қолданғанда оқушының жіберген қатесін түзетуге және соның көмегімен оқу материалын тиянақты игеруіне көмек жасалады.
 Тарихты оқу барысында оқушылардың. бойында оқу еңбегінің, соның ішінде ең, алдымен ойлау және ақыл-ой дағдылары қалыптасады. Олар тарихи материалдың мазмұнын игеруге бағытталған қисындық операцияларды атқарады (тарихи мәтінге талдау жасау, тарихи фактілер мен құбылыстарды салыстыру, материалды жинақтап, қорытынды жасау). Оқушылардың ақыл-ой дағдыларының деңгейі жоғары болған сайын олардың қисынды ойлау деңгейі де соғұрлым жоғары болады.
Ауызша баяндау   --  басты деректер мен теориялық материалды мазмұндаудың кең таралған тәсілдерінің бірі. Бұл түсінік, ұғым, баға, қорытынды, тұжырым түрінде игерілетін ақпараттың бөлігі. Үғым (салық, жасақ) мен себеп-салдарлы байланыстардың мәнін (Қазақ Ордасының құрылуының алғы шарттары) мұғалім түсіндірудің көмегімен аша алады. Осы тәсілдің көмегімен тарихи деректер мен құбылыстардың мәні мен маңызы, ішкі байланыстарының зандылығы ашылады. Түсіндіруде деректерді талдау барысында жасалған бір тұжырым екіншісінен ерекшеленіп тұрады. 
::       салыстыру, қатар қою, үқсату, жарқын мысалдар қолдану;
::           жүйелілік.
Ауызша баяндау  - окьіту әдісі ретінде әр жастағы балалар тобымен жүмыста кең қолданылады. Бірақ орта және жоғары сатыларда оңу материалының күрделеніп, оқушылардың аңыл-ой жүмы-сының мүмкіндіктері өскенде бүл әдіс кіші жастағы оңушы-лармен жүмысңа ңарағанда көбірек қолданылады.

Ауызша баяндау  әдісі оқушылар үшін оңай болғандықтан ол барлық сыныптарда қолданылады. Тарихи білім дайын күйінде беріледі, оқушылар оларды түсініп, есте сақтай білуі керек. Бұл тәсілдің кемшілігі оқушылардың өздігінше танымдық әрекетін шектейтіндігінде.
Ауызша баяндау  әдісінің артықшылықтары:
::        ее пен тілді дамытуы;
::         оқушылардьщ оңу-танымдық қызметін белсенді етуі;
Пікір (пікір білдіре отырып мазмұндау) себеп-салдарлы байланыс пен ұғымның негізгі белгісін анықтауда қолданылатын түсіндірудің нұсқасы. Бұл тәсіл мұғалімнің оқушыларға ойлау барысы, деректерді талдау үлгісін көрсетуге мүмкіндік береді. Мұғалім оқушылардың ойын белсенді танымдық әрекетке жетелейді. Пікір білдіру оқушылардың назарын аударатындай мәселе қоюмен қатар жүруі мүмкін. Мұғалім әрбір мәселеге ой толғауы, деректерді салыстырған пікір түрінде жауап береді. Нәтижесінде оқушылар оқу материалының теориялық мазмұнын қиналмай игереді.
Бұл тәсілмен бірге қисынды сұлба, оқу жаднамасы, мәтіндік кесте, жапсырма сияқты оқыту құралдары қолданылады.
Мұғалімнің мәселелік мазмұндауынан туындаған міндеттерді оқушылар бұрынғы алған білімдеріне сүйеніп, өз бетінше шешуі тиіс.
Әрине, өзекті мәселені мазмұндау барысында теориялық білімдерді игеру басты мақсат емес, бұл жердегі басты мақсат оқушылардың оқу процесіне деген жеке қабілеттерін қалыптастыру.
Өзекті мәселені іздену әдісін дерегі мол немесе күрделі материалды игеру немесе уақыт тапшы жағдайларда қолдану тиімсіз. Сол сияқты бүл әдіс мұғалім мен оқушы арасында тығыз байланыс болмаған жағдайда да нәтиже бермейді.
Дерек деген сөз латын тілінен аударылғанда "жасалынған, іске асқан" деген үғымды білдіреді. М. Горький "дерек үйретеді, тәрбиелейді" деген. Тарихта дерек нақты жағдайдың, тарихи шындықтын фрагменті ретінде қарастырылады. Мысалы, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы ұлт-азатгық қозғалыстың жеке дерегі.
Дерек қайталанбайды, оны бақылау, қайта қалпына келтіру мүмкін емес. Бүл оның өзіндік ерекшелігі. Тарихты тану -роцесінде деректің мақызы зор, ол тарихи байланыстарды айқындау, салыстыру және жинақтауда аса қажет. Деректерді жинақтау және жүйелеу - тарихи танымның құралы.
Нақты деректермен тарихи материадцы баяндауда бейнелікке қол жеткіземіз.
Деректерді маңыздылығына қарай негізгі және қосалқы деп бөлуге болады. Мысалы, Ұлы Отан соғысы  --  негізгі, Курск шайқасы  --  қосалқы дерек.
Сабақта деректі қолдану үшін оның  гылыми дәлдігін, нақтылығын, бейнелігін айқындау қажет.   Орта буын сыныптарында дерек бейнелі, эмоциялы болса, жоғары сыныптарда ол құжатқа сүйенген, дәлелді болуы тиіс.  
Оқиға дегеніміз жалғыз-жарым дерок Оған Аңырақай шайқасы, Кенесары көтерілісін жатқызуға болады. Бұл оқиғалар  нақты жағдайда, нақты адамдардың қатысуымен белгілі бір уақыт пен кеңістіктің шегінде болған. Осындай жекелеген  қайталанбайтын оқиғаларды оқып уйрену оқушылардың тұрпатты  құбылыстарды түсінуіне көмектеседі.
Құбылыс деп нақты дерекке қатыссыз, орыны, қатысушылары, уақыты көрсетілмсгсн жалпыұғымдарды (революция, көтеріліс) айтамыз. Бұл жағдайда ревоолюция -қоғамдық дамудың сапалық өзгерісі, ал көтеріліс -  бұқараның қарулы бас көтеруі. Тарихи қүбылыстар белгілі бір тарихи кезеңнің. немесе дөуірге тән сипатгы белгілерін танытады.
Дәріс - мүғалімдер соңғы уақытга жоғары сыныптарда дөріс оқуға әуестеніп алды. Дегенмен, әдістеме ғылымы классиктерінің мсктеп дәрісі - мазмүндау нысаны емес, тарих сабағының бір түрі, оны жүргізудің ерекше әдісі деген түжырымы естен шыкдауы керек. Сондықтан мектеп дәрісі ерекше өдістемені қажет етеді. Өйткені айтылғанды жазып отыру үшін дөріс тындау нәтиже бермейді. Дөріс барысында кітап оқығанда және кітапты конспектілегенде атқарылатын жүмыстар жасалуы тиіс. Дәрістің мақсаты  --  тындау, талдау, басты мөселені бөліп алу, конспектілеу ептілігін дамыту. Сол үшін бастапқы кезде оқушыларды тарих оқулығын конспектілеуге үйрету қажет.
Келесі кезекте оқушыларды ауызша сөзді конспектілеуге үйретуге болады. Түсіндірудің алдында мүғалім оқушыларға түсінікті және жазбаларының бірізді болуы үшін қысқаша жоспарды айтып жаздырады. Материалдың белгілі бір бөлігін баяндаған мүғалім оқушылардың қатысуымсн нсгізгі ойды айқындайды, жазатын мәтіннін, нобайьш жасайды. Матсриалды баяидау барысында оқушылардьщ жазу жылдамдығын кдцағалау қажет. Оқуіиылардьщ қалай жазып отырғанын да эр кез қадагалау орынды, қажет болса жазтан мәтінін оқыту, қатесі болса түзету, тіпті жазу барысында қандай сөздерді қысқартуі'а болатындығы ескертіледі. Олар келссі сабақта ез жазбаларын окл отырып, басты мөселенің қайсысы назардан тыс қалғандығын, екінші кезекгсгі қандай деректерді жазбай қоюға болатындытъша көз жеткізеді. Мазмүнына және дидактикалық міидстіис байланысты мсктсп лекциясы мынадай түрге бөлінеді. 1) курс бөлімінің негізгі мәселелерімен алғаш рет таньтстыратын кіріспе лекция; 2) теориялық материал және негізгі деректердіі қамтитын тақырыптық дәріс; 3) тарих курсы бойъшша негізгі мәселелерді оқушылардьщ жадында жаңғыртатын қайталау  --  жинақтау дөрісі. Кейде дөріс мазмүны оны тыңдау барысында жаңа тарихи деректер, жақа үғымдар мен есімдерді арнайы кестеге енгізіп отыруға мүмкіндік береді.
Оқыту құралдары құрылымына  байланысты екіге бөлінеді. Олар :
* Материалдық құралдар : оған оқулықтар, сөздіктер, анықтамалар, көмекші оқу құралдары, таблица, модельдер, макеттер, көрнекі құралдар, ТСО, оқу-лабараториялық жабдықтар, жиһаз, оқу бөлмесінің жабдықтары, микроклимат, оқу кестесі т.б. оқытудың материальдық-техникалық жағдайлары жатады.
* Оқытудың идеалдық құралдары : оқытушы мен оқушының меңгерген білім, білік, дағдыларын жаңа білімді меңгеруде қолдануын айтамыз. Оған: сөз, жазу, шартты белгілер, сызбалар, диаграммалар, сызу, өнер туындылары т.б. жатады, яғни мәдени мұраны, жаңа мәдени құндылықтарды меңгеру.
Коммуникациялық құралдардың үш түрі бар: 
* Лингвистикалық ( ауызша және жазбаша сөз).
* Семиотикалық ( белгілер, графиктер т.б.).
* Паралингвистикалық ( жест, мимика).
* Оқыту барысында материалдық және идеалдық оқыту құралдары қолданылады. Ойлау іс әрекеті идеалдық оқыту құралдары арқылы іске асса, ал жаңа тақырыпты түсіндіру барысында оқытушы құралдарды көрнекілікті қолданып түсіндіреді, яғни материальдық оқыту құралдарын қолданады. Мысалы, таблицалар, сызбалар, дидактикалық таратпа материалдары т.б. көбіне жеке оқушымен жұмыста қолданылады. 
* Заттарды көріп қабылдау арқылы оқыту үрдісінде оқушыларда бейнелік ұғым қалыптасады. Көрнекі құралдар  оқушылардың сабақты қызығып тыңдауын қамтамасыз етеді және материалды түсіну жолдарын оңайлатады. 
Көрнекілік әдістер екі үлкен топқа бөлінеді. Олар : иллюстрация әдісі және демонстрация әдістері. 
       Демонстрация әдісі (көрсету) - түрлі құбылыстар, процестер және заттардың нысанасымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады. Нысананы көрсету оның сыртқы көрінісінен басталады (көлемі, түсі, формасы, өзара байланысы). Келесі кезекте оның ішкі құрылысы немесе жекелеген құрамы бөлініп көрсетіледі. Демонстрациялау көбінесе оқушылардың іс тәжірибелік оқу әрекетімен ұштаса жүргізіледі. Оқытуды бұлай ұйымдастыру оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі терең ұғынуына мүмкіндік туғызады, олардың ойлау әрекетін жандандырып, қосымша ақпараттар береді. Демонстрациялық көрнекі құралдарға :
* Экранды және экранды дыбыстық : ( техникалық оқыту құралдары), оқу киносы, диапозитив, диафильм, радио, үнтаспа, киноскоп, кинопроектор, диапроектор, эпипроектор, графопроектор, эпидоскоп, теледидар, видеофильм, компьютер (мультимедиа) секілді техника құралдары қолданылады. 
* Заттар мен құбылыстарды қажеттігіне сай табиғи ортада көрсетуге болады, онда табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар, өсімдіктер, ауылшаруашылығы техникалары, өндіріс құралдары, заттардың муляждары, макеттер, модальдер, экспонаттар қолданылады.
Оқытудың көрсету құралдарын қолдануға қойылатын талаптар :
* көрсету құралымен жұмыс жасай білу керек.
* көрсету құралдары, көрсетілетін заттар пайдалануға дайын болу керек.
* көрсетіліп отырған материал барлық оқушыға көрінетіндей болу керек.
* көрсету құралдарымен жұмыста техникалық қауіпсіздік ережесін сақтау керек.
* көрсету құралын сабақ барысында қажетті уақытта ғана қолдану керек.
* сабақ барысында көрсету құралдарын 10-15 минут шамасында ғана қолдану керек. 
* Қолданылатын көрнекіліктер оқушының жас ерекшелігіне сай болу керек.
Иллюстрация әдісі  -  демонстрация әдісімен тығыз байланысты. Бұл әдісті иллюстративті құралдарды көрсетуде қолданады. Бұл әдістің нәтижелі болуы оның қолдану тәсілдерін оқытушының қаншалықты меңгергеніне байланысты болып келеді. Ол арқылы оқу материалын табысты игеріп, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін тигізеді. Иллюстративті құралдарға:
* Бейнелеушілік: картиналар, аппликациялар, суреттер, тақтаға жазу, сызу, шиырмалар, плакаттар жатады.
* Шартты-графикалық: карталар, сызбалар, графиктер, таблицалар, планшеттер, картасхемалар жатады.
* Таратпа материалдар: карточкалар, перфокарталар, оқу лотолары, суретті-карточкалар, шығармашылық үлгідегі тапсырмалар.т.б жатады.

Өзіндік бақылау сұрақтары.
1.Қазақстан тарихын оқытудағы әдістемелік тәсілдер және олардың оқу процесіндегі рөлі қандай? 
2.Қазақстан тарихын оқытуда ауызша баяндау әдісіне сипаттама беріңіз
3.Қазақстан тарихын оқытудың мөселелері қандай?
 4.Қазақстан тарихы сабағындағы танымдық міндеттері ситуация (оқиға), қақтығыс , қарама- қайшылық турінде шешу дегеніміз не?
5.Қазақстан тарихын оқытуға мектептердегі лекциялар, оны жүргізу жолдарын атаңыз
6.Қазақстан тарихы  пәні бойынша  көрнекілік құралдарды топтастырыңыз.

Дәріс тақырыбы:  Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің қалыптасуы және оның қазіргі жағдайы.2 сағат.
Мақсаты. Қазақстан мектептерінде 20-60 жылдары тарихты оқыту жайлары, Қазақстан тарихын оқыту өдістемесінің ғылыми негізінде теориялық жөне әдістемелік зерттеулерді енгізуде әдіскер- тарихшылар қосқан үлесі, пәнннің жаңа бағдарламалары мен жаңа оқулықтары жайлы негізгі білімді меңгерту
Жоспар:
* Қазақстан мектептерінде 20-50 жылдары тарихты оқыту жайлары.  
* 50 жылдардың соңы мен 60- жылдардыц басында Қазақ ҚСО тарихын оқытудың өдістемесі мен мектепте тарихи білім берудің дамуы. 
* Қазақстан тарихын оқыту өдістемесінің ғылыми негізінде теориялық жөне әдістемелік зерттеулерді енгізуде әдіскер- тарихшылар қосқан үлесі.
* Қазақстан тарихы пәнінің жаңа бағдарламалары мен жаңа оқулықтары. 

Қайта қүрулардың басталуы. 1917 жылы қазан айында Кеңестердің Бүкігресейлік II съезінде В. И. Лениннің ұсынуымен А. В. Луначарский басқаратын Халық Ағарту Комиссариаты қүрылды.
Мұғалімдер оқьпуда буржуазиялық әдебиеттерді пайдаланады деген қауіппен А. В. Луначарский және оның орынбасары М. Н. Покровский қалыптасқан жүйелі тарихи білім берудің пайдалы жақтарын теріске шығаруға тырысты.
Азаматгық тарихты оқытудың орнына әлеуметтану, еңбек тарихын оқыту үсынылды. Осылаиша тарихи білім беру саласында революциялық қайта қүрулар басталды. Оның бастапқы кезещнде (1917 жыддан  -- 1930 жылдардың бас кезеңіне дейін) тарихи білім берудің ескі мазмұнынан бас тартып, тарихты оқу пәні ретінде қоғамтанумен ауыстырды. 
30-жылдары тарихи білім берудің жайы өзгере бастады. Тарихты жеке пән ретінде қалпына келтірумен сипатгалатын тарихи білім берудің жаңа кезеңі басталды. Партияның Орталық Комитет! зертхана-бригадалық өдістен бас тартуға нүсқау береді. Оқу жүмысын үйымдастырудың негізгі түрі оқушылар тобьшен жүргізілетін, қатаң оқу кестесіне бағындырылған сабақ болып белгіленді. БК(б)П Орталық Комитетінің "Бастауыш жөне орта мектеп туралы", "Оқу бағдарламалары және бастауыш, орта мектептердің ережесі туралы" қаулылары негізінде мектепті реформалаудың міндеттері белгіленді. Тарих багдарламаларына маркстік қсяғамдық-экономикалық формация тсориясы негіз болды.
Бағдарламалардың негізінде жаңа оқулықтар жазыла бастады. Бірақ авторлар азаматтық тарихты емес, қоғамдық өмірдіц формаларын ғана көрсетуді мақсат түтты. Отан тарихы оқулықтарда жекелеген қосымша түрінде берілді (Қазақстан тарихы мүлдем ауызға альшбады). 1934 жылдың мамырында "КСРО мектептерінде "азаматтық тарихты оқыту туралы" қаулы қабыдданды. Курстың қүрылымы негізіне тарихи оқиғаларды баяңдаудың хронологиялық бірізділігі және қайталамау (курсты қайталамай бір рет оқу) қағидалары басшылыққа алынды; жалпы тарих және дербес Отан тарихы курстары енгізілді.
Оқытудың қайталамау қағидасы:
3-4 сыныптар  --  КСРО бастапқы тарихы курсы (тарихтың қысқа курсы)
5сынып - Ежелті дүние тарихы (Шығыс, Греция)
6  сынып - Ежелгі дүние жөне орта ғасырлар тарихы
7 сынып  --  Орта ғасырлар тарихы жөне КСРО Конституциясы (1936 жылдан бастап енгізілді)
8  сынып - Жаңа тарих, I бөлім; КСРО тарихы ХҮІІІ ғасырдың соңына дейін
9  сынып - Жаңа тарих, II бөлім; КСРО тарихы ХҮШ-ХІХ ғ.ғ.
10 сынып - XX ғасырдағы КСРО тарихы; Қазіргі заман тарихы (1958 ж. енгізілді)
1935-1941 жылдары мектептерде тарихты оқытуға бөлінген сағат көлемі аптасына 14-тен 25,5 сагатқа дейін артты. 1934 жылдан бастап "Орта мектептегі тарих" журналы шыға бастады. Жаца бағдарламалар мен оқулықтар жазуға Н. И. Венаг, Б. Д. Греков, А. М. Панкратова, С, И. Ковалев, А- В. Мишулин, А. И. Малышев, Н. М. Лукин, А. Ф. Ефимов сияқты танымал ғалымдар қатыстырылды. Оқулықтардың қолжазбаларына ("КСРО тарихы", "Жаңа тарих") И. В .Сталин, А. А. Жданов, С. М. Киров пікір жазды. Оларды тарихи процесті дәуірлеу, түйінді меселелердің шешімі, КСРО-ның әлемдік тарихпен байланысы сияқты мөселелер қызықтырды.
30-жылдары мектептегі тарих курстарымен жүмыс істеуде одісксрлер мен ғальш-тарихшылар арасында өзара байланыс болмады. Әдіскерлер мазмүн талдауға араласпады, ал тарихшылар оқулықтарда мсктептегі тарихты оқытудың өдістемелік ерекшелік-терін ескермеді. Дегенмеи, 40-жылдардағы тарих оқулықтары педагогикалық идеялары жене материадды беру сипаты жағынан оз кезіндегі өдістеменің деңгейін танытты. Олардың кемшіліктері ретінде фактілер, ссімдер мен даталардың тым көптігі, қүжаттар-дың мүлдем жоқтығын атауға болады. Оқулықтарда сүрақтар мен тапсырмалар мүлдем болмады. Кептеген тарихи үғымдар түсіңцірілмеді.
Соғыс кезіндегі тарихты оқытудың өз ерекшелігі болды. Ол ең алдымен оқытудағы тәрбиелік мақсатгарға баса мен берумен айқындалды. Мүғалімдердің алдына патриотгық төрбие мен интернационалдық бірлікті нығайту міндеті қойылды. Орта ғасырлар тарихы оқылғанда славян халықтарының рөлі, олардың жат жерлік басқыншыларға қарсы бірлескен күресі, мәдени мүрасының маңызы дәріптелді. Немістердің "варвар" славяндар арасындағы "мәдени миссиясы" өшкереленді. Тарих сабақтарыңца германдықтардың "Шығысты тықсыру", пангерманизм сияқты саясатгарының тарихи тамыры зертгелді.
Тарих сабақтарында мүғалімдер оқушыларды Үлы Отан соғысында сөзсіз жеңіске жететіндігіне сендіруге тиіс еді. Сол мақсатта А. Невский, Д. Донской, А. Суворов, М. Кутузовтардың қолбасшылық енері.туралы жан-жақты еңгімеленді.
30-жылдардың соңында тарихшы-ғалымдар мен едіскерлер мектептік тарих курсының едістемелік негізін айқындауда елеулі жүмыстар атқарған еді. Соғыс жылдарында бүл жүмысты А. М. Панкратова, Н. М. Дружинина, Е. А. Косминскаялар одан әрі жалғастырды.
Соғыстан кейінгі жылдары әдістеменің дамуына В. Н. Вернадский, Н. А. Андреевская, М. А. Зиновьев, В. Г. Карцев, Н. Г. Тарасов, А. И. Стражев, Д. Н. Никифоров жене т.б. ғалымдар көп үлес қосты. Олардың еңбектерінде тарих гылымына қойылатын двдактикалықталаптар; тарихты оқьпудағы көрнекілік; тарихи білімдсрді игерудің психологиясы; қайталау-жинақтау сабақтарының эдістсмесі; фактілік жопе үғымдық білімдерді қалытвстырудың жүйесі; тарихты оқытудың әдістемелік жүйесі сияқты мөселелер қарастырылды.
Кеңестік уақытга тарихты оқытуға идеологиялық қондырғы ез салқынын тигізді.ЗО-жылдары оқушылардың "тарихты дүрыс түсінуі" үиіін өткен кезең мен қазіргі заман тарихыньтң байланыстары проблемасына ерекше маңыз беру орын алды. Олар көбіне.үқсату немесе байланыстыру арқылы жасалган жасанды байланыстар еді. Мысалы, Ганнибал өскеріндегі пілдерді қазіргі заманғы соғыстағы танкілерге теңеу немесе тарихты қарапайым түрдс оқыту барысыпда оқушылардыц оқыгап дсрсіінс дегеп белгілі бір қатынасын қалыптастыру мақсаты қойылады. Сол сияқты оқушылар халық батырларына үқсауға үмтылыи, "біздің ел бөрінен де жақсы" деген нық сенімде болуға тиіс еді.
2. 50-жылдардың соңында оқулықтаріға оқушылардың дербес жүмыс жүргізуіне арналған қүжаттар енгізіліп, тарих бойынша жұмыс дәптерлері шығарыла бастады.
Тарихи білім берудің қүрылымы мен мазмүны да өзгеріске түсті. Қайталамау қағидасының орнына топтау (концентрация) қағидасы енгізілді. Ол жетінші сыныпты бітірген оқушылардың жаңа және қазіргі заман тарихымен таныса алмауына байланысты туъгадады. 1959 жылғы 8 кдзандағы "Мектептерде тарихты оқытудағы бірқатар өзгерістер туралы" қаулыға сәйкес 8 жылдық білім міндетті, ал 11 жылдық мекгеп тілек білдірушілерге арналды. Соган сэйксс тарих курстарына ітиінара топтастыру жасалды.
Тарихи білім беру қүрылымынын калыптасуы (1959-1964 ж.ж.)
4 сынып - КСРО тарихының эпизодтық курсы (аптасына 2 сағат 3 сағат орнына)
5  сынып  --  Ежелгі дүние тарихы (аптасына 2 сағат 3 сағат орнына)
6 сынып  --  Ортағасырлар тарихы (аптасына 2 сағат 3 сағат орнына)
7 сынып  --  XIX ғ. ортасына дейінгі КСРО тарихы (жаңа тарих элементтерімен)
8 сынып  --  КСРО тарихы, жақа тарих, (қазіргі заман тарихы 9                      сынып - Жақа тарих, I болім; XIX ғ, соңына дейінгі КСРО тарихы
10  сынып  --  Жаңа тарих, II бөлім, XX ғасыр басынан 1917 жылга дейінгі КСРО тарихы; Қазіргі заман тарихы
11 сынып - Қазіргі кезге дейінгі КСРО тарихы; Қазіргі заман тарихы, II бөлім
Бүл жерде Отан тарихы топтау қағидасы бойынша, ал жалпы тарих  --  аз ғана ауытқудан басқа  --  қайталамау қағидасы арқылы қүрылды.
50-жылдардың соңында тарихи-әдістемелік ой психологиялық-педагогикалық ғылымдармен байланысын нығайту багатында дамыды. Оқу мен оқытудың тәсілдері, материалды мазмүндау әцгіме жүргізу, карта, картиналарды пайдалану төсілдері жетілдірілді. Бірақ, оқушының сабақта не істейтіні, тарихты қалай танитыны белгісіз болып қала берді.
Мектепте тарихи білім берудің теориясы мен практикасын жетілдіру (1960-1980 жж).
Бұл кезенде тарих окулығының міндеті мен қызметі озгеріске түсті. Ол сабақта оқығанды бекіту үшін ғана емес, сонымен бірге оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуте, курстың мазмүнын қорытып, жүйелеу үшін де қажет бола бастады. Бүл міндеттерді іске асыруға оқулықтағы кестелер, сүлбалар, анықтама материалдар, қүжаттар мен безендендіру көмектеседі. Солар бойынша оқулықтың тақырыбы, параграфынан сүрақтар мен тапсырмалар туындайды.
1965 жылы майда КОКП Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесінің "Мектептерде тарихты оқыту төртібіндегі озгерістер туралы" қаулысы тарихты оқытудың қүрылымына елеулі озгерістер енгізді. Ең бастыларьшьщ бірі ретінде алғаш рет одақтас республикалар тарихыньщ оқу бағдарламасына енгізілуін айтуға болады. Бүл қаулы мектептерде Қазақстан тарихын оқытуға жол ашқан үлкен мүмкіндік еді.
Мектептегі тарих курсыньщ қүрылымындағы ендігі өзгерістер міндетгі түрде орта білімге көшумен байланысты жүзеге асты.
60-70 жылдары тарихи білім берудің мынадай қүрылымы орнықты.
19 Тарихи білім беру қүрылымы (1967-1993 ж.ж.) 5-сынып  --  Отан тарихының эпизодтық эңгімелері (2 сағ.) 6-сынып  --  Ежелгі дүнис тарихы (2 сағ.) 7-сынып  --  Ортағасырлар тарихы (2 сағ.) 8-сынып  --  Отан тарихы ХҮІІІ ғ. соңына дейін (2 сағ.) 9-сынып  --  Жаңа тарих I бөлім; XIX ғ. Отан тарихы (3 сағ.) 10-сынып - Жаңа тарих II бөлім; Отан тарихы XX ғ. Басынан 30-жылдарға дейін; қазіргі заман тарихы 30-жылдардың соңына дейін (4 сағ.)
11-сынып  --  Отан тарихы қазіргі кезге дейін; қазіргі заман тарихы осы кезге дейін
Бүл білім қүрылымы 1993 жылға дейін сақталды. Жалпы білім беретін мектептерде тарих пөніне аптасына 18 сағат, жылына 612 сағат (оның 313-і Отан тарихына, 299-ы шстслдің тарихыпа) бөлівді.
60-70 жылдары тарихты оқыту әдістеиесін А. А. Вагин, Д. И. Никифоров, Н. Г. Дайри, П. В. Гора, П. С. Лейбенгруб, Ф. П. Коровкин СИЯҚТЫ ғалымдар одан әрі жалғастъірды. Тарихты оқыту әдістемесінің дамуы мүғалімнің оқушыларды оқытудың тиімді жоддарын іздестіруіне өдістемелік көмек көрсететін қүралдар мен тесілдерді жасауға багытталды. Оқуілылардың білімді өз бетіншс игеріп, өскелең ақпараттар ағынында бағдар таба алуға үйрету басты мақсат етіп қойылды. Дидактикада оқушылардың оқу процесіндегі дербестігі мен белсенділігін, оқыгудың төрбиелік релін сабақтың тиімділігін арттырып, көкейтесті мәселелерді оқытуды терендетуге багытталғаи зерттеу жүмыстары атқарылды. 60-80 жылдары оқушылардың дербестігі мен белсенділігін дамьпу оқытудың мақсатына айнадды. Олардың танымдық әрекетін жандандыру, дағдыларын, жүмыс төсіддерін қалыптастыруға көп көңіл бөлініп, дамыта оқыту мәселесі кетерілді.
::80 жылдардың соңында бүрынғы қоғамдық қатынастар жүйесінің ыдырауына байланысты білім беру жүйесі дағдарысқа үшырады. Қоғам дамуьіның жаңа бетбағытына жауап беретіндей білім берудің жаңа құрылымын іздестіру басталды.

Еліміздің өдіскер ғалымдары (Т. Тұрлығұл, Б. Адырбек, А. Көпекбай) өдетте, пөннің ерекшелігіне қарай 7 мен 10-ның арасында оқу-өдістемелік құрал қажет деп есептейді. Мысалы, тарих пөнінен терең әрі тиянақты бідім алу үшін 7-8 әдістемелік құрал қажет. Олар: оқулықтар, өдістемелік материалдар, дидак-тикалық материалдар (оқу карталары, түрлі кестелер мен сызбалар, корнекі қүралдар, хрестоматия, оқу кітабы, <<сөздік жене т.б.) Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 ж. 26 қыркүйектегі "Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептеріне арналған оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер дайыңдау жөне басьш шығарудың мақсатгы бағдарламасы" деп аталатын қаулысы негізінде мектептерді жаңа буын І Ікулықтармен қамтамасыз ету, оқу-өдістемелік кешенді жабдықтау Ісі жүзеге асырылуда. Білім министрлігі өткізген бөйгенің қорытындысы бойынша 2000-2002 жылдары 5-9 сыныптарға 18-20 пәннен 120 оқулық, 360 қосымша оқу-әдістемелік қүрал дайындалып, республикадағы 80-ге жуық эксперименттік мсктептерде сынақтан өткізуге жіберілді. Олардың сынақтан сәтгі өткендері мипистрлік тарапьшан мақүлданьш, бүкіл республика мектептеріне ок,ытылуда. Мысалы, 5-6 сыныптардың тарих оқулықтарына к.осымша шығарылған "Әдістемелікбасшылық", "Дидактикалық материал" жөне "Жұмысдәптері". Оларға қосымша С.Жоддасбай, К,. Адамбосынов, Ә. Көпекбай, С. Мәшімбаев, С. Тортаев, М. Мәженовалардьщ 7 сыныпқа арналган оқулығы мен хрестоматиясы және әдістемелік құралдары жарық көрді. Бүл оқулықтар мен оның құрауыштары сынақтан сөтті өтіп, мектептерге жолдама алды.

Өзіндік бақылау сұрақтары.
1.  XX ғасыр басындагы тарихи білім беру жайлы не білесің?
2.1917-1930ж.ж. тарихи білім берудің басты ерекшеліктері неде? 
3. Тарихтың дербес курстарының енгізілуінің қандай маңызы болды?
4. 60-80 жылдары қалыптасқан тарихи білім беру қүұрылымының мазмұнын қалай түсінесіз?
5. Қазақстан тарихын оқыту әдістемесіне үлес қосқан қандай әдіскер-педагогтарды білесіз?

Дәріс тақырыбы:  Қазақстан тарихын мектепте оқытудың қазіргі жүйесі.2 сағат.
Мақсаты: Мектепте Қазақстан тарихы курсының ғылыми негізіндегі құрылымы,  сипаттамасы, Қазақстан тарихы курсының негізгі ұғымдармен дүниетанымдық идеялары және ұлтаралық қатынастар мәдениетін игерту, адамгершілік және гуманистік мораль нормаларының мүмкіндіктері. Өлкетану материалын зерттеуінде әдіскерлік жүйесі жайлы білімді меңгерту
Жоспар:
* Мектепте Қазақстан тарихы курсыныц ғылыми негізіндегі құрылымы,  сипаттамасы.
* Қазақстан тарихы курсын оқытуды әр жыл бойынша бөліп оқыту: әр курсты оқытуға бөлетін уақыт.
* Қазақстан тарихы курсының негізгі ұғымдармен дүниетанымдық идеялары.
* Қазақстан тарихы курсының ұлтаралық қатынастар мәдениетін игерту, адамгершілік және гуманистік мораль нормаларының мүмкіндіктері. Өлкетану материалын зерттеуінде әдіскерлік жүйесі.

	Қазіргі кезең мектепте тарихты оқытуға көзқарасты өзгертумен сипатталады. Бұл өзгерістердің басты бағыттары мыналар болып табылады:
* Отандық тарихты оқытудың басымдылық рөлі;
* Отандық тарихты әлемдік даму контекстінде оқыту; 
* ұлттық өзіндік сананы қалыптастыру;
* тарихи білімнің тұлғалық бағдары, догматикалық нышандардан бас тарту;
* мектептік тарихи білімінің нәтижеге бағдарлануы, оқушының дайын білімді енжар алушыдан білімдік процестің белсенді субъектісіне айналуын талап ететін білімдік модельді қалыптастыруға бағытталады;
* мектепте тарихты оқытуға біртұтас көзқарас қалыптастыру, бұл тарихты оқып үйренуге формациялық және өркениеттік тұрғыдан қаруды ұштастыруға негізделген тиісті;
* формациялық тұрғыдан қарау тарихи даму кезеңдерінің сабақтастығы мен ішкі байланыстарын бейнелейді, әлеуметтік  -  экономикалық процестерді логикасын түсінуге мүмкіндік береді. 
* Үздіксіз білім беру жүйесіндегі тарих пәнінің білімдік, танымдық және тәрбиелік рөлін күшейту. 
* Отандық білім жүйесін әлемдікбілім кеңестігіне енгізу ауқымында оқушылардың гуманитарлық дайындығының деңгейін көтеру. 
Тарих білім мазмұнын анықтауға қойылатын талаптар мектептік тарих курсына бөлінген оқу уақытының жалпы көлемін, оқушылардың жас шамасы және психололгиялық ерекшеліктерін ескере отырып анықталады. 
	Білім берудің іс -әрекеттік сипаты тарихты оқытудың әдістерін ұйымдастыру формаларын қайта құруды талап етеді. Қайта құрудың мәні оқушылардың өзіндік жұмысының басымдық рөлін күшейту. Оқушылардың өзіндік жұмысы: ұжымдық жұмыстар, брэйнсторинг, рөлдік ойын, дебаттар, жобаларды қорғау, сөздік пинг  -  понгтар, жазбаша жұмыстар (эссе, шығарма, рефераттар және т.б.) дайындай түрінде іске асырылады. .   
	5  -  10 сыныптарда тарихты оқытудың мазмұны мен мақсаты  -  міндеттері төмендегі шешуші біліктіліктерді қалыптастыруға бағытталған:
Саяси  және   әлеуметтік  - оқушылардың азаматтық жауапкершілігі, шешен қабылдай білуі, қоғам дамуының проблемаларына сыни көзқарасының болуы, еңбек нарығына белсенді түрде бейімделу қабілеті; 
толеранттылық -  басқа ұлттардың салт  -  дәстүрін құрметтеу және түсіністікпен қарау, тұлға аралық қатынастағы тіл табысушылық;
Когнитивтілік - өз білімін үнемі жетілдіруге дағдылану, шешімін іздеу, түсінігін білдірі, нақты өмірдегі оқиғалардың себеп  -  салдарын өздігінен тану; 
дүниетанымдық - әлем туралы біртұтас көзқарасты қалыптастыру, қоғамдағы әлеуметтік орын дұрыс таба білу, отаншылық, қазақ халқының тарихы мен салт  -  дәстүрін, адамның құқықтары мен демократиялық принциптерін құрметтеу. 
Тарих білім берудің құрылымы. 
	5 сынып.
	Қазақстан тарихы (элементарлық курс)
	Жалпы тарих        (элементарлық курс)
6 сынып
Ежелгі Қазақстан тарихы
Ежелгі дүние тарихы
7 сынып
Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы (V  -  ХVғғ.)
Орта ғасырлар тарихы (V  -  ХV ғғ.)
8 сынып
Жаңа замандағы Қазақстан тарихы (ХVІғ.  -  1918ж)
Жаңа заман тарихы (ХVІғ.- 1918ж)
	9 сынып 
Қазіргі заман Қазақстан тарихы (1918ж.  -  1990ж.)
10 сынып
Қазақстан Республикасының тарихы (1991ж. - бүгінгі күнге дейін)
Қазіргі заман тарихы (1991ж  -  бүгінгі күнге дейін) 
Қатар жүретін пропедевтикалық курстар отандық және дүниежүзілік тарих бойынша қарапайым түсініктер қалыптастыру міндетін орындауы тиіс. Бұл курстарда кейбір жаңа ұғымдар мен терминдер, тарихи уақытты өлшеу негіздері, Қазақстан мен шетелдер тарихының жекелеген тарихи оқиғалары мен құбылыстары оқытылады.
	<<Қазақстанның ежелгі тарихы>> курсында  -  Қазақстан территориясындағы алғашқы мемлекеттік жүйеге ерекше назар аудару арқылы қазақ жеріндегі тарихи процестердің адамзат өркениетімен қатар оның құрамдас бөлігі ретінде дамығандығына, біздің жерімізде мемлекеттік институт жүйесінің ерте заманда  -  ақ пайда болғанына көңіл бөлінеді. 
	Міне осындай маңызды мәселелерді оқушыларға тереңірек түсіндіру оқушылардың алғашқы адамдар мен өмір тіршілігі,  дүниетанымы мен әрекеті жөнінде нақты білім алуға септігін  тигізбек. 
	Орта ғасырлар тарихының, жаңа тарих және қазіргі заман тарихының хронологиялық шектерінің өзгертілуі адамзат тарихы дамуының өркениеттік тұжырымдамасын меңгеру нәтижесінде жеткен тарих ғылымының жаңа жетістіктеріне негізделген. 
Орта ғасырлар тарихи курсында V ғасырдан ХV ғасырлардың аяғына дейінгі дәстүрлі қоғамның дамуы, гүлденуі және дағдарысқа  ұшырауы оқытылады. <<Қазақстанның орта ғасырлар тарихы>> V  -  ХV ғасырларда қамтиды. Еуразия кеңестігінде батыс пен шығысты ұштастыратын аймақты мекендегі байырғы түркілер әр түрлі өркениет жетістігін бойына сіңіре алды. Сондықтан орта ғасырлар тарихы Қазақстан аумағында бірін- бірі алмастыра отырып, өмір сүрген көптеген мемлекеттер тарихын оқытады. .  
	Жаңа тарих ХVІ ғасырдан 1918 жылға дейінгі уақытты қамтиды, бұл кезеңде дәстүрлі қоғамнан индустриалдық өркениетке өту іске асады. Әлемдік тарихи ой мен ғалымда жаңа заман <<қазіргі>>, яғни, индустриалдық қоғамның қалыптасу дәуірі ретінде қарастырылады. 
	Қазіргі заман тарихы  -  бұл посиндустриалдық қоғамның қалыптасуы мен дамуы және одан ақпараттық қоғамға өту дәуірі. 
	1918 жылы  -  бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталған жылы, жаңа дәуірден қазіргі заманға өту аралығы ретінде алынған. 
ХХ ғасырдың соңғы он жылдығында ақпараттық қоғамға өту процесі басталды. Бұл Кеңес Одағының ыдырауымен, Шығыс Еуропада социалистік режімнің жойылуы мен, Жаңа тәуелсіз мемлекеттердің, және әлемдік дамудың жаңа құбылыстары мен процестерінің пайда болуымен байланысты. 
1918 жылдан бастап қазақ халқының ұлт  -  азаттық күресі саяси партия басқарған, арнаулы бағдарламасы бар саяси қозғалысқа айналды. 
	<<Қазақстан Республикасының тарихы>> курсында Қазақстан тәуелсіз мемлекет болып жарияланғаннан қазіргі кезеңге дейінгі оқиғалар қамтылады. 
	6-10 сыныптардағы тарих курстарының мазмұны оқу уақытының көлеміне, отандық тарихты дәуірлеудің жаңа жүйесіне сәйкес анықталады. 
	   Тарихи білім мазмұнын анықтаудағы вариативтілік 11-12 сыныптарда қолданған дұрыс, өйткені онда сыныптардың оқу процесінде тарихтың алуан түрлі қырларын ашатын, тарихты оқып-үйренудің  әр түрлі әдіснамалық тұжырымдарын, тарихи процесс пен тарихи танымның теориялық мәселелерін түсіндіретін бейіндік және факультативті курстар басым орын алады.
Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын қоғамдық-тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие процесі арқылы береді.
  Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш - жеке түлға. Адам жүйелі түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси және моральдық көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардың өмір сүру тәртібін меңгереді.
Дүниетаным - тәрбиенің маңызды міндеттерінің бірі. Дүниетаным - адамның табиғат пен әлеуметтік орта, қарым-қатынас, іс-әрекетінің бағыты туралы көзқарастары. Дүниеге көзқарас - ғылым негізінде дүниенің даму заңдылықтарын танып білу.
Ақыл-ой тәрбиесі - оқушылардың ойлау қабілетін, дүниеге ғылыми көзқарасын қалыптастыру, ғылыми білім жүйесін меңгерту. Ақыл-ой тәрбиесінің басты міндеттері: оқушыларды табиғат және қоғам жайындағы ғылыми білімдермен қаруландыру; ойлау қабілеттерін жетілдіру арқылы (абстрактылытілі, ой операциялары-талдау, синтез, салыстыру, жинақтау, саралау, т.б.) таным іс-әрекетін (іскерлік, дағды, бақылау, жазып алу, өзін-өзі бақылау, т.б.) дамытып, ғылыми көзқарасын қалыптастыру.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: гуманизм, адалдық, батылдық, төзімділікті қалыптастыру; адамға сүйіспеншілік, құрмет, қайырымдылық сезімін дамыту; оқушыларды өз міндетіне, өзгенің мүддесіне байыпты қарауға үйрету; өз Отанын сүюге, ұлттар достығын қүрметтеуге тәрбиелеу;
Тарих курстарының, демек, Қазақстан тарихының да сабақтарында оқытылатын тарихи материалдың бәрі дерлік тәрбиелік мақсатқа пайдалануға колайлы. Өйткені тарих адамзаттың басынан өткізген тарихи-мәдени тәжірибесін, алдымен күндылыктарын оқытып үйретуді мақсат етеді.
Қазакстан тарихының барлык сабактарының алдына белгілі бір тәрбиелік міндет қойылады десек, мұның өзі тарихшы мүғалімге үлкен жауапкершілік жүктеледі деген сөз.
Қазакстан Республикасы азаматтарын тәрбиелеу мәселесі казіргідей мемлекеттік деңгейде колға алынып отырғанда, бұл істе мектеп шешуші орын алатыны белгілі. Бұған барлык пәндер үлес косуға міндетті.
Мұндай маңызды міндетті ойдағыдай орындау, әрине, алдын ала дайындыкты талап етеді. Ол үшін мұғалім өзі сабақ беретін сыныбы аныкталысымен, сонда окытылатын тарих курстарының Мемлекеттік білім стандартымен, оку бағдарламаларымен, окулықтарымен, оқу-әдістемелік кешенімен, баска да құралдармен танысуы тиіс. Егер де сол сыныптағы тарих курсын окыту туралы әдістемелік кұрал болса, онда міндетті түрде курсты окытудағы тәрбиелік міндеттерді жүзеге асырудьщ әдістемелік жолдары немесе жеке сабактардың тәрбиелік міндеттерін жүзеге асырудың әдістемесі қарастырылады. Бұл құралдармен де жаксылап танысып алу кджет. Сабақтың тәрбиелік міндетін толық жүзеге асыру үшін мұғалімге қосымша материалдар пайдалануға тура келеді. Келесі жұмыс --  кандай тақырыптарды өткенде кандай қосымша материал қажеттігін аныктап, оларды күнтізбелік жоспар жасағанда арнайы бағанада корсетіп кою.
Ең негізгі жұмыс жеке сабақ жоспарларын жасағанда және сабақты ұйымдастырып өткізгенде жүзеге асады. Сабақтың тәрбиелік міндетін аныктау өтілетін такырыптың мазмұнына байланысты. Кейбір сабакта тарихтың бірнеше жағы: мәселен, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалык жағдайлар, ал ұлт-азаттық козғалыс болса азаттық, тәуелсіздік жолындағы күрес, жеке кайраткерлердің қызметі баяндалады. Мұғалім сабактың тәрбиелік міндетін аныктағаннан кейін, окулыкта берілген материалды саралап, оның сол өткелі отырған сабактың тәрбиелік міндетін қаншалықты жүзеге асыруға жеткіліктігін шамалайды. Егер оқу материалы жеткіліксіз болса, онда қосымша материалды карастырады, оны негізгі оқу материалының кай кезеңінде, кай әдіс, тәсілдің кемегімен пайдаланатынын белгілейді. Қазақстан тарихыан косымша материалдың жеткілікті екенін мүғалімдер жақсы біледі.
Тарих сабағында окушыларды тәрбиелеудің арнайы немесе ерекше әдісі жоқ. Негізінен, бүрыннан белгілі окыту әдіс-тәсілдері: әңгіме, баяндау, әңгімелесу; картаны, түрлі көрнекті құралдарды, тарихи көркем әдебиетті, тарихи құжаттарды, өлке материалын пайдалану; интерактивті әдістер, оқулыкпен, мерзімді баспасөз материалымен жүмыс істеу сияқтылар пайдаланылады. Окушылардың өздігінше аткаратын жұмыстарын ұйымдастырып, ездеріне тәрбиелік мәні бар корытындылар жасату да тиімді.
Осы және басқа да әдіс, тәсілдерді тәрбиелік мақсатқа пайдалануга койылатын негізгі талап  --  қолданған әдісіміз окушылардың жүрегіне, сезіміне, ішкі жан-дүниесіне эсер етуі, оларды толғандырып, тебірентуі, олар өздерін сол баяндалып түрған оқиғаға катысып жүргендей сезінуі тиіс. Өтіліп жаткан тарихи фактінің, құбылыстың мазмұн-сипатына қарай оқушылар көңілденіп, шаттанып, оларда мактаныш сезімі байқалса немесе олардың қамығып, ренжіп, дұшпанға, шапкыншыға деген жек көру, тіпті, кек алу сезімі пайда болса ғана мұғалімнің тәрбиелік максатта қолданған әдіс-тәсілдері нәтиже берді деуге болады. Өйткені мұғалімнің майын тамыза айткан әңгімесі, тарихи романнан оқылған, баспасөзден пайдаланылған үзінділері, мұғалім әңгімесі бойынша экранда етіп жаткан кадрлар, сәулетгі ғимаратты суреттеп, сипаттаған көркем сөз, оқушылардың белгілі тарихи күжатпен ездігінше жүмыс істеп, өздерінше баға беріп, қорытынды жасауы, ақын-жыраулар, ауыз әдебиеті шығармаларынан келтірілген үзінділер, қайраткерлердің, ғалымдардын, үнтаспа аркылы берілген жігерлі сездері, т.б. окушыларға эсер етеді, оларда терең із қалдырады, оның үстіне осындай әдіс-тәсілдердің көмегімен түсіндірілген тарихи материал оқушылардың есінде берік сакталады.
Күнделікті окытылатын тарихи материалды алдын-ала, әрі қажетті дайындыкпен тәрбиелік максатка тиімді пайдалансақ, жұмысымыз нәтижелі болады. Мұғалім шәкіртімен тығыз ынтымактастык катынас орнатса, олардың жүріс-тұрысын, мінез-құлкын, білімнің өсуін, т.б. ерекшеліктерін үнемі назарда ұстаса, шәкірттерінің тәрбиесінде болып жаткан өзгерістерді өзі де байқайды. Yenстаз бұдан тиісті қорытынды жасай отырып, өзінің осы бағытта жүргізіп жатқан жүмыстарын одан әрі жетілдіре түседі.
Дәл казір мектепте тарихтан сабақ беретін тарихшы мұғалімді коғам кайраткері десе артық емес. Өйткені бір мұғалімнің алдынан бір оку жылында 200-250 окушы етеді. Ал елімізде жиырма мыңға жуык тарихшы мүғалім бар екенін ескерсек, олардан каншама мындаган жастар тәрбие алады. Бұл жастар  --  коғамның болашак құрылысшылары. Қоғамның тағдыры солардың қолында. Ендеше жас ұрпакты заман талабына сай тәрбиелі етіп дайындау  --  аса маңызды міндет. Үлы ғүлама ғалым Әл-Фараби айткандай тәрбиесіз білім адамзат жинаған кұндылыкка зиянын тигізеді. Жоғарыда айтылған, маңызды міндетті орындауға тарихшы мүғалім комакты үлес коса алады. Өйткені ол бүкіл адамзат жинаған өркениетті окытып үйретеді.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Қазақстан тарихын оқытудың білімділік міндеті қандай?
* Қазақстан тарихын оқытудың тәрбиелік міндеті қандай?
* Қазақстан тарихын оқытудың дамытушылық  міндеті қандай?
* Қазақстан тарихы мектепте нешінші сыныптан бастап оқытылады?

Дәріс тақырыбы.  Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық оқытудың ерекшеліктері. 2 сағат.
Мақсаты. Пән және курс мақсаты, негізгі оқу материалы, негізгі проблематика. Қазақ мемлекетінің құрылу тарихы, Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық тарихының хронологиялық шегі ,сабақ жүргізу, мұражайлар мен көрмелердің мүмкіндіктерін пайдалану жайлы білімді меңгерту
Жоспар:
* Пән және курс мақсаты. Негізгі оқу материалы. Негізгі проблематика. Қазақ мемлекетінің құрылу тарихы. 
* Көшпепді дала цивилизациясының мәнін (маңызын) ашып көрсету. 
* Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық тарихының хронологиялық шегі (рамкасы).
* Сабақ жүргізудің интерактивтік түрі. Қосымша мөліметтер. Хрестоматиялар.
* Мұражайлар мен көрмелердің мүмкіндіктерін пайдалану.

Пән , курсаралық,курсшілік байланыстарды жүзеге асырудың әдістемелік жолдары. Мұғалім сабаққа дайындала отырып, пэн, курсаралық , куршілік байланысты жүзеге асыратын қай жерінде, қалай етіп жүзеге асыратынын белгілейді. Ең тиімді әдіс оқушылармен әңгімелесу, осы арқылы олардың басқа пэннен, тарих курстарынан, немесе осы курстың өзінен, бүрын оқыған, немесе қазір оқып жатқан мэселелері еске түсіріледі.Оқушыларға берілетін сүрақ оларды ойландыратындай, кейде проблемалық сипатты да болуы керек.Әңгімелесу әдісінің артықшылығы оқушыларды ойландырады, бү_рын алған білімдерін қайта еске түсіріп, жүйеге келтіреді, олардың білім деңгейін анықтауға мүмкіндік береді, оқушылар бір-бірін толықтырады, көбі қатысады.Әрине бүл әдісті пайдалану сыныптың дайындық дэрежесіне байланысты.Демек, барлық сыныпта бірдей, әрі үнемі пайдалануға болмайды деген сөз. Мұндай байланыстарды жүзеге асыруға оқулық мәтіні, тарихи қүжат, көркем эдебиет үзіндісі, тарих дэптеріндегі жазулар, кестелердегі сандық мәліметтер, оқу фильмдерінің үзінділері т.б. қүралдар көмектеседі.Сыныпта қйындық туса жүмысты жеңілден бастап, мүғалім үлгісін көрсетіп, бірте-бірте күрделендіруі тиіс.
Егер де пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде мүғалім белгілі бір үғыммен жүмыс істеитін болса оған алдын ала назар аударған дүрыс. Тарих сабақтарында көбірек кездесетін үғымдарды үш топқа бөлуге болады олар: белгілі тарихи дэуірге тэн жеке нақты тарихи қүбылыстарды білдіретін ұғымдар мэселен, терімшілер, тас қүралдар, ру т.б.Бүлар онша күрделі емес, көбін бір сабақта - ақ толық түсіндіруге болады.Екінші топқа жататындар жалпы тарихи үғымдар, олар нағыз тарихи үғымдар болып есептелінеді.Бүлардың қатарына , қүлдар, шаруалар, эскери демократия, хан, бай, феодал сияқтылар жатады.Бүлар бірнеше сабақтарда түсіндіріледі жэне біртіндеп жаңа белгілермен толыға түседі. Үшінші топқа жататын ұғымдар элеуметтік тарихқа қатысты үғымдар. Бүлар тарихи үрдістің жалпы байланыстары мен заңдылықтарын корсетеді. Мэселен тап, мемлекет, мэдениет, өндіргіш күштьер, өндірістік қатынастар осындай үғымдар. Бүлар күрделі үғымдар қатарына жатады жэне бүкүл тарих курсында кездесіп отырады. Бүларда қоғамдық кү-рылысқа, оның даму кезеңдеріне байланысты жаңа белгілермен күрделене түседі. Бүл үғымдар қоғамтану, қүқық негіздері, экономикалық география пэндерінде де кездеседі.
           Қоғамдық  негізде  ұйымдастырылған   мектеп   мұражайлары  балаларда   жоғары   адамгершілікті   қалыптастыруда,  қоғамдық  саяси  белсенділікті   дамытуды,  жалпы   білім  шеңберлерін   кеңейтуді   өзіне  басты  мақсат  етіп  қояды.  Мектеп   мұражайларын  ұйымдастыру  процесінде  оқушылар   өлке  тану   жұмысына   қатыстырылады,  өз  өлкесінің   табиғат   байлықтарын,  халықтың   экономикасын,  тарихын  оның  революциялық,  жауынгерлік  және  еңбек  дәстүрлерін  зерттеп   біледі.  Мектеп   мұражайы   балалардың  танымдық  қабілеттерін   дамытуға  көмектеседі.  Оқушылар   әдебиеттермен,  анықтамалармен,  документтермен  жұмыс  істейді,  архив   материалдармен  танысады,  материал  жинауда   халықтың   көмегімен  сұрайды,  байқау,  талдау  жасауды  үйренеді,  тәжірибе  алмасады,  өз  білімдерін   ортаға салады   үйренеді,  еңбек  мәдениетенің   дағдыларына   ие  болады.   Мұражайда  жұмыс  істей   жүріп   балалар  практикада  қолдануды  үйренеді.  Мектеп   мұражайларының  сабаққа  қолданатын  документті   материалдарын  оқу  процесінде  жандандырады,  оның  мазмқнын  нақтылай  түседі,  білімді  тиянақты   меңгеруге   көмектеседі,  оқушыларға  үлкен   эмоциялдық  ықпал  жасайды. 
           Мектеп  мұражайы  -  халық  халық  мұражайларының   бірі  болып   есептеледі.  Мұражайдың   негізгі  белгісі -  түп  нұсқа  материалдар  қорының,  табиғатпен  қоғам  тарихы  ескерткіштерінің  ( документтер,  хаттар,  күнделіктер,  материалдар  коллекциясы,  қару,  еңбек  құралдары, халықтың  тұрмыс,  мәдени  бұйымдары  тағы  сол  сияқты ) болуы. Қазіргі  уақытта   мектептерде   мұражайлардың  төмендегідей  профильмдер  бар: өлке  тану ( осы  қаланың,  селоның,  ауданның тағы  басқа,  табиғаты  мен  тарихының  экспозициялары ),  тарихи ( тарихи  -  революциялық,  әскери  -  патриоттық ), ғылыми  -  жаратылыстық, көркем  ( өнер  тану,  әдебиет ).  Кейбір   мектептерде  мұнымен  қатар  мемориалдық  мұражайларда  да  бар. Мектеп  мұражайларының  неғұрлым  кең  тараған  профильдері  -  тарихи  -  революциялық  және  өлке  тану  мұражайлары.
           Тарихи  -  революциялық   мұражайлар  өз  өлкесіндегі  революциялық  қозғалыстың   тарихын  ашады,  адамдардың  ерлік  істері  туралы  материалдар   жинақталады. 
            Әскери  -  тарихи  мұражайлар  ( жауынгерлік  даңқ  мұражайлары ) адамдарының   ерліктерін  жаңғыртатын   тарих  беттерін  елестетеді,  жас  өспірімдерге,  Отанды  қорғауға  әзір  болуды  тәрбиелейді,  Жауынгерлік  даңқ   мұражайларының   девизі  -  << Ешкім  де ұмытылған  жоқ, ешнәрсе  де  ұмытылмайды >>. Жауынгерлік   даңқ   мұражайы   негізінен  осы  территориядағы   жауынгерлердің   өмірімен   байланысты. 
             Өлке  тану  мұражайларында  өз  өлкесінің   табиғаты,  тарихы,  экономикасы,  мәдениеті  туралы   материалдар  болады,  оқушыларда  патриоттық  сезімін   тәрбиелейді,  оларды  халық  өмірімен  жақындатады, өндірістік   ұжым   қызметтерімен  таныстырады.  
             Мектептің   политехникалық   мұражайы   бірнеше  жыл  бойы  ұйымдастырылады.  Ол  алғашында  мектеп  өлке  тану  мұражайының   политехникалық   бұрышы  немесе   бөлімі   болуы   мүмкін.  Экспонаттары  ең  алдымен  облыс,  аудан   өнеркәсібінің   басты  салалары   және  ауыл  шаруашылығының   негізгі   бағыттары   туралы   баяндауы  қажет.  Шағын  профильді,  мектеп  тарихы  мұражайын   құру  тиімді  болып  табылады.  Олар  оқушыларды   озат   мұғалімдердің ,  мектеп  түлектері - өндіріс  жаңашылдарының,  Ұлы  Отан  соғысына  қатысқандардың,  даңқты  еңбек   ерлерінің   қызметтерімен,  жергілікті  ұйымның  тарихымен  таныстырады.       
            Барлық   пән   мұғалімдері   оқу   жылына,  жарты   жылға   немесе   оқу   тоқсанына   перспективалық  жоспар  жасағанда  оқушылардың   мұражайда  жұмыс  істеуін  және  мұражай  материалдарын  оқу  программасына   сәйкес   пайдалануды  ескертулері   қажет.  Мектептің   тарихи   мұражайының   документтік,  түп   нұсқа   материалдары  тарих  пен  қоғам   тану   пәні   мұғалімдеріне   тарихтың   басты  кезеңдерін,  қоғам   дамуының    негізгі   заңдарын  баяндауға   көмектеседі.  Мысалы  кезкелген  бір  бөлімді  оқытқанда   мұғалім   мұражайдың   нақты   матреиалдары   негізінде  еңбекші   халықтың   тұрмысын,  жұмысшы  табының   экономикалық   және   саяси   бостандық  үшін   күресін,  қала   мен   ауыл   көпшілік   бұқараның   өрлеуін   көрсетеді.  Ол  сабақта  ержүрек  ұрпағы,  даңқты,  жұмысшылар  өнеркәсібінің  тарихы  туралы   документтерді   пайдаланады.  
            Мектеп   мұражайын   құру  -  мұғалімдер  мен  оқушылар   ұжымының  еңбегінің   нәтижесі.  Мұражай  -  тек   қана  өткендегінің   құнды   материалдарының,  қасиетті   заттарының   қоймасы  емес.  Ол  қазіргі   заманмен   жанды   байланысты   нығайтуға,  бүгінгі   күнді   көрсете   білуге,  біздің   еліміздің  болашақ   перспективасын   ашуға  жәрдемдеседі.              
Мұражайда  ( оқу  программасына  сәйкес )  мұғалімдердің   басқаруымен  оқушылар  сабақта  тарататын   материалдар  әзірлейді,  жорықтар  мен  экспедициялардың   материалдар   бойынша  тақырыптық  кинофильм  мен  диафильмдер   жасалады,  мұражай  экспозицияларының  тақырыптары  бойынша  ең  жақсы  деген   жұмыстар ( өлең, шығарма, сурет,  скульптура, графика т.с.с ) ұсынылады.  Сынып   жетекшілері,  ұйымдарға   мектеп  мұражайының   тақырыптары   бойынша  экскурсиялар  мен  жорықтар  дұрыс  жоспарлап,  өткізуге,  мұражай  экспозицияларын  әңгімелер,  диспуттар  өткізу  үшін   пайдалануға   көмектесулері  тиіс.  Мектептерге  мұражайлар  ұйымдастыруға  едәуір   көмекті  мектептен  тыс  мекемелер  -  сарайлары   мен  үйлері,  жас  туристер,  техниктер,  натуралистер  станциялары   көрсетіге  міндетті, әсіресе  балалар  активінің  ішінен   безендіруші,  экскурсия   жетекшісі,  тілші, лекторлар  дайындауға  міндетті. 
  Өзіндік бақылау сұрақтары:
* Пән аралық байланыс дегеніміз не ?
* Жаратылыстану пәндері мен тарих пәнінің байланыстылығы қандай?
* Мұражайларды\ң тарихи білім берудегі орны қандай?

Дәріс тақырыбы.  Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихын оқытудың ерекшеліктері.  2 сағат.

Мақсаты. Негізгі идеялар мен түсініктер, материал мазмұнын ашу әдістерінің ерекшеліктері, курстың оқушыларды адамгершілікке тербиелеудегі ерекшеліктері, Қазақстан тарихы курсының  құрылымы мен білімдік тәрбиелік мәні, сипаттамасы,  хронологиялық рамкасы, құрылымы және кезендерге болінуі және тарихи үғымдарды қалыптастыру жайлы білімді меңгерту
 Жоспар: 
* Негізгі идеялар мен түсініктер. Материал мазмұнын ашу әдістерінің ерекшеліктері. 
* Курстың оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудегі ерекшеліктері. Мектепте 8-9 және 10-11 сыныптардағы Қазақстан тарихы курсының  құрылымы мен білімдік тәрбиелік мәні, сипаттамасы,  хронологиялық рамкасы, құрылымы және кезендерге болінуі.
* Қазақстан тарихын оқыту процесінде тарихи үғымдарды қалыптастыру.

Тарихи түсініктерді қалыптастыру. Тарихи пәннің көптеген пэндерден ерекшелігі - негізінен өте ертедегі фактілерді, оқиғаларды баяндайтындығында. Оларды қүр атап айта салсақ оқушыды ешқандай білім қалыптаспайд. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның, фактінің бейнесін оқушының көз алдына келтіре отырып, оларда сол оқиға туралы түсінік қалыптастыруымыз керек. Ал, түсініктер сезу, сезіну арқылы қалыптасады, ол екі тэсілдің көмегімен жүзеге асады: көру арқылы - демек көрнекі, техникалық т.б. көрінетін күралдар көмегімен жэне мүғалімнің тарихи фактіні суреттей, сипаттай айтуымен. Бүл міндеті жүзеге асыру үшін қандай факті, оқиға туралы тарихи түсінік қалыптастыратынымызды біліуіміз кеерк. Тарихи түсініктер үш түрлі объектілер туралы қалыптасуы тиіс.
а)	қоғамның өткендегі барлық тарихын, фактілерді қамтитын: материалдықөмір - тү-рмыс (еңбек қүралдары, адамдар кэсібі, шаруашылықтың түрлісалалары т.б.), элеуметтік - саяси өмір (эртүолі таптардың өкілдері: қүл, феодал,капиталист, жүмысшы, мемлекттікң қүрылыс т.б.), тарихи қайраткерлер, соғыстарихының оқиғалары (қару - жарақ, шайқас алаңын әскрлердің орналасуы),тарихи - мэдени өмір (халық тү-рмысы, өнер т.б.) т.б. туралы түсініктер.
э) тарихи уақыт туралы (тарихи оқиғаның белгілі бір уақытта болуы, оқиғалардың реті, үлақтығы) түсінік қалыптастыру қоғамның пәрмеңці дамуын түсінуге мүмкіндік береді.
б)	тарихи кеңестік туралы (тарихи оқиғаны сол эрекет - қимыл болған жерменбайланыстыру, тарихи оқиғаны монолизациялау - жергіліктендіру...) тарихигеография - географиялық ортаның оқиғаның, қогамның, мемлекеттің т.б.дамуына қалай эсер ететіні туралы түсінік қалыптастырады.
в)	тарихи қозғалыс.
Сонымен тарихты оқыту барысында үш түрлі түсінік қалыптастырады екен.
Осы түсініктерді қалыптастырудың әдістемесін білу де маңызды. Өйткені ол үшін көптеген эдіс , тэсілдер қолданылады: ауызша эдістермен қатар, көрнекі қүрал, эсіресі - бояулы суреттер, схемалар, кестелер, аппликациялар, сынып тақтасы қосымша эдебиет т.б. Бірақ та оларды қолдану: 5-6, 7-8, 9-11 сыныптарда түрлдіше.
Тарихи үғымдарды қалыптастыру. Кез келген пэнді, ғылымды білу, меңгеру деген, оның үғымдар жүйесін меңгғру деген сөз. Мектеп қабырғасында оқушылар тарих пэнін жеті жыл оқығанда оларды 300-дей үғым қалыптастырады. Әрине олар тек тарих пэнінің үғымдары емес. Тарихи білімді меңгеруде үғымдарды қалыптастыру маңызды орын алады.
Оқыту барысында тарихи түсінік те үғым да қатар қалыптаса береді. Бірақ айыр- машылығы мынада. Тарихи түсінік эр оқушыда түрліше қалыптасуы мүмкін, ал үғым бэрінде бірдей қалыптасады немесе қалыптасуы тиіс.
Дүниетаным - адамның табиғат пен әлеуметтік орта, қарым-қатынас, іс-әрекетінің бағыты туралы көзқарастары. Дүниеге көзқарас - ғылым негізінде дүниенің даму заңдылықтарын танып білу.
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: гуманизм, адалдық, батылдық, төзімділікті қалыптастыру; адамға сүйіспеншілік, құрмет, қайырымдылық сезімін дамыту; оқушыларды өз міндетіне, өзгенің мүддесіне байыпты қарауға үйрету; өз Отанын сүюге, ұлттар достығын қүрметтеуге тәрбиелеу;
Тарих курстарының, демек, Қазақстан тарихының да сабақтарында оқытылатын тарихи материалдың бәрі дерлік тәрбиелік мақсатқа пайдалануға колайлы. Өйткені тарих адамзаттың басынан өткізген тарихи-мәдени тәжірибесін, алдымен күндылыктарын оқытып үйретуді мақсат етеді.
Қазакстан тарихының барлык сабактарының алдына белгілі бір тәрбиелік міндет қойылады десек, мұның өзі тарихшы мүғалімге үлкен жауапкершілік жүктеледі деген сөз.
Қазакстан Республикасы азаматтарын тәрбиелеу мәселесі казіргідей мемлекеттік деңгейде колға алынып отырғанда, бұл істе мектеп шешуші орын алатыны белгілі. Бұған барлык пәндер үлес косуға міндетті.
Мұндай маңызды міндетті ойдағыдай орындау, әрине, алдын ала дайындыкты талап етеді. Ол үшін мұғалім өзі сабақ беретін сыныбы аныкталысымен, сонда окытылатын тарих курстарының Мемлекеттік білім стандартымен, оку бағдарламаларымен, окулықтарымен, оқу-әдістемелік кешенімен, баска да құралдармен танысуы тиіс. Егер де сол сыныптағы тарих курсын окыту туралы әдістемелік кұрал болса, онда міндетті түрде курсты окытудағы тәрбиелік міндеттерді жүзеге асырудьщ әдістемелік жолдары немесе жеке сабактардың тәрбиелік міндеттерін жүзеге асырудың әдістемесі қарастырылады. Бұл құралдармен де жаксылап танысып алу кджет. Сабақтың тәрбиелік міндетін толық жүзеге асыру үшін мұғалімге қосымша материалдар пайдалануға тура келеді. Келесі жұмыс --  кандай тақырыптарды өткенде кандай қосымша материал қажеттігін аныктап, оларды күнтізбелік жоспар жасағанда арнайы бағанада корсетіп кою.
Ең негізгі жұмыс жеке сабақ жоспарларын жасағанда және сабақты ұйымдастырып өткізгенде жүзеге асады. Сабақтың тәрбиелік міндетін аныктау өтілетін такырыптың мазмұнына байланысты. Кейбір сабакта тарихтың бірнеше жағы: мәселен, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалык жағдайлар, ал ұлт-азаттық козғалыс болса азаттық, тәуелсіздік жолындағы күрес, жеке кайраткерлердің қызметі баяндалады. Мұғалім сабактың тәрбиелік міндетін аныктағаннан кейін, окулыкта берілген материалды саралап, оның сол өткелі отырған сабактың тәрбиелік міндетін қаншалықты жүзеге асыруға жеткіліктігін шамалайды. Егер оқу материалы жеткіліксіз болса, онда қосымша материалды карастырады, оны негізгі оқу материалының кай кезеңінде, кай әдіс, тәсілдің кемегімен пайдаланатынын белгілейді. Қазақстан тарихыан косымша материалдың жеткілікті екенін мүғалімдер жақсы біледі.
Тарих сабағында окушыларды тәрбиелеудің арнайы немесе ерекше әдісі жоқ. Негізінен, бүрыннан белгілі окыту әдіс-тәсілдері: әңгіме, баяндау, әңгімелесу; картаны, түрлі көрнекті құралдарды, тарихи көркем әдебиетті, тарихи құжаттарды, өлке материалын пайдалану; интерактивті әдістер, оқулыкпен, мерзімді баспасөз материалымен жүмыс істеу сияқтылар пайдаланылады. Окушылардың өздігінше аткаратын жұмыстарын ұйымдастырып, ездеріне тәрбиелік мәні бар корытындылар жасату да тиімді.
Осы және басқа да әдіс, тәсілдерді тәрбиелік мақсатқа пайдалануга койылатын негізгі талап  --  қолданған әдісіміз окушылардың жүрегіне, сезіміне, ішкі жан-дүниесіне эсер етуі, оларды толғандырып, тебірентуі, олар өздерін сол баяндалып түрған оқиғаға катысып жүргендей сезінуі тиіс. Өтіліп жаткан тарихи фактінің, құбылыстың мазмұн-сипатына қарай оқушылар көңілденіп, шаттанып, оларда мактаныш сезімі байқалса немесе олардың қамығып, ренжіп, дұшпанға, шапкыншыға деген жек көру, тіпті, кек алу сезімі пайда болса ғана мұғалімнің тәрбиелік максатта қолданған әдіс-тәсілдері нәтиже берді деуге болады. Өйткені мұғалімнің майын тамыза айткан әңгімесі, тарихи романнан оқылған, баспасөзден пайдаланылған үзінділері, мұғалім әңгімесі бойынша экранда етіп жаткан кадрлар, сәулетгі ғимаратты суреттеп, сипаттаған көркем сөз, оқушылардың белгілі тарихи күжатпен ездігінше жүмыс істеп, өздерінше баға беріп, қорытынды жасауы, ақын-жыраулар, ауыз әдебиеті шығармаларынан келтірілген үзінділер, қайраткерлердің, ғалымдардын, үнтаспа аркылы берілген жігерлі сездері, т.б. окушыларға эсер етеді, оларда терең із қалдырады, оның үстіне осындай әдіс-тәсілдердің көмегімен түсіндірілген тарихи материал оқушылардың есінде берік сакталады.
Күнделікті окытылатын тарихи материалды алдын-ала, әрі қажетті дайындыкпен тәрбиелік максатка тиімді пайдалансақ, жұмысымыз нәтижелі болады. Мұғалім шәкіртімен тығыз ынтымактастык катынас орнатса, олардың жүріс-тұрысын, мінез-құлкын, білімнің өсуін, т.б. ерекшеліктерін үнемі назарда ұстаса, шәкірттерінің тәрбиесінде болып жаткан өзгерістерді өзі де байқайды. Yenстаз бұдан тиісті қорытынды жасай отырып, өзінің осы бағытта жүргізіп жатқан жүмыстарын одан әрі жетілдіре түседі.
Дәл казір мектепте тарихтан сабақ беретін тарихшы мұғалімді коғам кайраткері десе артық емес. Өйткені бір мұғалімнің алдынан бір оку жылында 200-250 окушы етеді. Ал елімізде жиырма мыңға жуык тарихшы мүғалім бар екенін ескерсек, олардан каншама мындаган жастар тәрбие алады. Бұл жастар  --  коғамның болашак құрылысшылары. Қоғамның тағдыры солардың қолында. Ендеше жас ұрпакты заман талабына сай тәрбиелі етіп дайындау  --  аса маңызды міндет. Үлы ғүлама ғалым Әл-Фараби айткандай тәрбиесіз білім адамзат жинаған кұндылыкка зиянын тигізеді. Жоғарыда айтылған, маңызды міндетті орындауға тарихшы мүғалім комакты үлес коса алады. Өйткені ол бүкіл адамзат жинаған өркениетті окытып үйретеді.
            Тарих білім берудің құрылымы. 
	5 сынып.
	Қазақстан тарихы (элементарлық курс)
	Жалпы тарих        (элементарлық курс)
6 сынып
Ежелгі Қазақстан тарихы
Ежелгі дүние тарихы
7 сынып
Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы (V  -  ХVғғ.)
Орта ғасырлар тарихы (V  -  ХV ғғ.)
8 сынып
Жаңа замандағы Қазақстан тарихы (ХVІғ.  -  1918ж)
Жаңа заман тарихы (ХVІғ.- 1918ж)
	9 сынып 
Қазіргі заман Қазақстан тарихы (1918ж.  -  1990ж.)
10 сынып
Қазақстан Республикасының тарихы (1991ж. - бүгінгі күнге дейін)
Қазіргі заман тарихы (1991ж  -  бүгінгі күнге дейін) 
Қатар жүретін пропедевтикалық курстар отандық және дүниежүзілік тарих бойынша қарапайым түсініктер қалыптастыру міндетін орындауы тиіс. Бұл курстарда кейбір жаңа ұғымдар мен терминдер, тарихи уақытты өлшеу негіздері, Қазақстан мен шетелдер тарихының жекелеген тарихи оқиғалары мен құбылыстары оқытылады.
Ұғым  -  заттар мен құбылыстардың мәнді ерекшеліктерін, байланыстарын және қатынастарын, олардың қарама-қайшылығы мен дамуы үрдісінде бейнелейтін ой формасы, белгілі бір класқа жататын заттардың жалпы және тек соларға ғана тән ерекшеліктерін жинақтап көрсететін ой немесе ой жүйесі. Ғылыми ұғымдар заттар мен құбылыстардың мәнді және қажетті қасиеттерін бейнелейді, ал оны белгілейтін сөз бен таңбалар (формулалар) ғылыми термин болып табылады. 
Ұғымдарды реттеу жолдары:
* Зерттеу тақырыбына сай қажетті ұғымдарды жинақтау, оларды мағынасына қарай бөлу.
* Олардың мән-мағынасын ашып, білу, түсіну.

Өзіндік бақылау сұрақтары:
1.Негізгі идеялар мен түсініктерге анықтама беріңіз 
2.Курстың оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудегі ерекшеліктері неде?
3. Мектепте 8-9 және 10-11 сыныптардағы Қазақстан тарихы курсының  құрылымы қандай?
* Қазақстан тарихын оқыту процесінде тарихи үғымдарды қалыптастырудеген не?

Дәріс тақырыбы.  Кино-фото құжаттарын, кезеңдік баспа материалдарын пайдалану.2 сағат.
Мақсаты. Кино, бейне таспа, Баспадағы тарихи мәліметтермен жұмыс әдістері, баспа мәтіндері Қазақстан тарихы бойынша білім ҚР құжаттары, тарихи қүжаттар, мектептегі тарихи хрестоматиялар коркем әдебиеті, азақстан тарихы бойынша көрнекі құралдарды классификациялау (топтастыру) пәндік көрнекілік, (бейнелеу) суретті көрнекілік, шартты-графикалық (схемалық) көрнекілік оның түрлерін білу ол жайлы білім, білік, дағдыларын қалыптастыру
Жоспар:
* Кино, бейне таспа, Баспадағы тарихи мәліметтермен жұмыс әдістері.
* Баспа мәтіндері Қазақстан тарихы бойынша білім (Қазақстан Республикасы құжаттары, тарихи қүжаттар, мектептегі тарихи хрестоматиялар коркем әдебиеті).
* Қазақстан тарихы бойынша көрнекі құралдарды классификациялау (топтастыру) пәндік көрнекілік, (бейнелеу) суретті көрнекілік, шартты-графикалық (схемалық) көрнекілік.

Заттарды көріп қабылдау арқылы оқыту үрдісінде оқушыларда бейнелік ұғым қалыптасады. Көрнекі құралдар  оқушылардың сабақты қызығып тыңдауын қамтамасыз етеді және материалды түсіну жолдарын оңайлатады. Көрнекі құралдарды қолдануға байланысты былай бөлуге болады :
Табиғи көрнекі құралдар  -  бұл әлі өзгертілмеген табиғи түрдегі көрнекі құралдар болып табылады, оған: түрлі өсімдіктер, жануарлар мен жәндіктер, олардың коллекциялары, машина, оның детальдары жатады.
Эксперименттік көрнекі құралдар  -  оған эксперименттік тәжірибелер, лабараториялық жұмыстар жатады.
Көлемдік көрнекі құралдар  -  оған геометриялық фигуралар, макеттер, тұлыптар жатады.
Бейнелеуші көрнекі құралдар  -  оған түрлі фотосуреттер, таблицалар жатады.
Техникалық көрнекі құралдар  -  оған оқу фильмдері, диапозитивтер, диафильмдер, фильмоскоп, эпидоскоптар арқылы көрсетілетін көрнекіліктер жатады. Дыбысты көрнекі құралдардан әр тақырыпқа байланысты, радио, теледидар, үнтаспаны пайдалануға болады. Компьютер.
Символды көрнекі құралдар  -  географиялық, тарихи, зоологиялық карталар, жоспарлар жатады. (экономикалық, саяси, физикалық, схемалық, тақырыптық, мылқау карталар).
Графикалық көрнекі құралдар  -  оған, сызбалар, диаграммалар, таблицалар, үлгілер, сызықпен түсірілген бейнелер жатады. 
Ішкі көрнекілік  -  мұғалімнің сөзі арқылы құрылтын бейнелер.
Жалпы көрнекіліктерді қазіргі таңда сыртқы белгілеріне қарай: 
* баспа, экранды, дыбыстық 
 Мазмұнына қарай:
* пәндік, бейнелеуші және шартты-графикалық деп бөледі. 
Көрнекілік әдістер екі үлкен топқа бөлінеді. Олар : иллюстрация әдісі және демонстрация әдістері. 
       Демонстрация әдісі (көрсету) - түрлі құбылыстар, процестер және заттардың нысанасымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады. Нысананы көрсету оның сыртқы көрінісінен басталады (көлемі, түсі, формасы, өзара байланысы). Келесі кезекте оның ішкі құрылысы немесе жекелеген құрамы бөлініп көрсетіледі. Демонстрациялау көбінесе оқушылардың іс тәжірибелік оқу әрекетімен ұштаса жүргізіледі. Оқытуды бұлай ұйымдастыру оқушылардың оқу материалын жеңіл әрі терең ұғынуына мүмкіндік туғызады, олардың ойлау әрекетін жандандырып, қосымша ақпараттар береді. Демонстрациялық көрнекі құралдарға :
* Экранды және экранды дыбыстық : ( техникалық оқыту құралдары), оқу киносы, диапозитив, диафильм, радио, үнтаспа, киноскоп, кинопроектор, диапроектор, эпипроектор, графопроектор, эпидоскоп, теледидар, видеофильм, компьютер (мультимедиа) секілді техника құралдары қолданылады. 
* Заттар мен құбылыстарды қажеттігіне сай табиғи ортада көрсетуге болады, онда табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар, өсімдіктер, ауылшаруашылығы техникалары, өндіріс құралдары, заттардың муляждары, макеттер, модальдер, экспонаттар қолданылады.
Оқытудың көрсету құралдарын қолдануға қойылатын талаптар :
* көрсету құралымен жұмыс жасай білу керек.
* көрсету құралдары, көрсетілетін заттар пайдалануға дайын болу керек.
* көрсетіліп отырған материал барлық оқушыға көрінетіндей болу керек.
* көрсету құралдарымен жұмыста техникалық қауіпсіздік ережесін сақтау керек.
* көрсету құралын сабақ барысында қажетті уақытта ғана қолдану керек.
* сабақ барысында көрсету құралдарын 10-15 минут шамасында ғана қолдану керек. 
* Қолданылатын көрнекіліктер оқушының жас ерекшелігіне сай болу керек.
Иллюстрация әдісі  -  демонстрация әдісімен тығыз байланысты. Бұл әдісті иллюстративті құралдарды көрсетуде қолданады. Бұл әдістің нәтижелі болуы оның қолдану тәсілдерін оқытушының қаншалықты меңгергеніне байланысты болып келеді. Ол арқылы оқу материалын табысты игеріп, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін тигізеді. Иллюстративті құралдарға:
* Бейнелеушілік: картиналар, аппликациялар, суреттер, тақтаға жазу, сызу, шиырмалар, плакаттар жатады.
* Шартты-графикалық: карталар, сызбалар, графиктер, таблицалар, планшеттер, картасхемалар жатады.
* Таратпа материалдар: карточкалар, перфокарталар, оқу лотолары, суретті-карточкалар, шығармашылық үлгідегі тапсырмалар.т.б жатады.
Қандай ғылымда болмасын өзінің  ұғымдары болады. 
Ұғым  -  заттар мен құбылыстардың мәнді ерекшеліктерін, байланыстарын және қатынастарын, олардың қарама-қайшылығы мен дамуы үрдісінде бейнелейтін ой формасы, белгілі бір класқа жататын заттардың жалпы және тек соларға ғана тән ерекшеліктерін жинақтап көрсететін ой немесе ой жүйесі. Ғылыми ұғымдар заттар мен құбылыстардың мәнді және қажетті қасиеттерін бейнелейді, ал оны белгілейтін сөз бен таңбалар (формулалар) ғылыми термин болып табылады. 
Ұғымдарды реттеу жолдары:
* Зерттеу тақырыбына сай қажетті ұғымдарды жинақтау, оларды мағынасына қарай бөлу.
* Олардың мән-мағынасын ашып, білу, түсіну.
Өзіндік бақылау сұрақтары:
1.Кино, бейне таспаны қазақстан тарихы сабақтарында қалай пайдалануға болады?
2.Қазақстан тарихы бойынша тарихи қүжаттар, мектептегі тарихи хрестоматиялар коркем әдебиетпен жұмыс түрлері қандай?
3.Қазақстан тарихы бойынша көрнекі құралдарды классификациялау (топтастыру) пәндік көрнекілік, (бейнелеу) суретті көрнекілік, шартты-графикалық (схемалық) көрнекіліктерге сипаттама беріңіз.

Дәріс тақырыбы. Қазақстан тарихы сабағы.3 сағат.
Мақсаты: Қазақстан тарихы сабағы, оған    қойылатын талаптар, сабақты ұйымдастыру , Қазақстан тарихы сабағыиың типтері, сабақ жоспарын құру,   Қазақстан тарихын оқытудыц дәстүрлі емес түрлері жайлы білімді меңгерту
Жоспары. 
* Қазақстан тарихы сабағы- мектепте оқытуды ұйымдастырудың түрі.
* Қазақстан тарихы сабағына қойылатын талаптар. 
* Ұғымдардың ара-қатынасы: сабақты ұйымдастыру жайы, сабақты ұйымдастыру ережесі, Қазақстан тарихы сабағына қойылатын талаптар. Қазақстан тарихын оқытудың дидиктикалық принциптері. 
* Қазақстан тарихы сабағыиың типтері. Сабақ  жоспарын құру әдістсрі.
* Қазақстан тарихын оқытудыц дәстүрлі емес түрлері.
Қазақстан тарихы сабағы- мектепте оқытуды ұйымдастырудың түрі.
Қазақстан тарихы сабағына қойылатын талаптар:
* Тақырыпқа сай болуы тиіс;
* Мемлекеттік білім беру стандартының талаптарына сай болуы тиіс;
* Оқу бағдарламасының тақырыптарына негізделген болуы тиіс;
* Сабақ мазмұнын ашатындай, ғылымилық тұрғыдан ұйымдастырылған болуы тиіс;
* Оқытушының шығармашылық еңбегңне байланысты болуы тиіс 
* Бүгінгі күнмен байланысты болуы тиіс
* тақырыпты ашуға керекті мәліметтерді іріктеу, оқуға керекті тірек білімдерді анықтау;
* негізгі материалды, дәлірек айтсақ сабақтан оқушы түсініп, есінде қалу керек мәліметтерді анықтау;
* сабақтың құрылымын, типін, мақсатқа жеткізетін әдіс-тәсілдерін белгілеу;
* тақырыптағы мәліметтердің басқа тақырыптағы мәліметтермен байланысын ашу;
* сабақтың барлық кезеңінде мұғалім мен оқушылар атқаратын жұмыстарды, әсіресе жаңа білімдер мен іскерліктерді меңгеру кезеңдегі жұмыстарды анықтау
*  Оқушыларға өз білімдерін өзгерген жағдайларда қолдандыру;
* сабаққа керекті дидактикалық құралдарды, атап айтсаң, кино және диафильмдерді, суреттерді, плакаттарды, карточкаларды, сызбаларды, көмекші әдебиеттерді және басқаларды іріктеу;
* тарихи құжаттармен жұмыс 
* тарихи танымды ашу
* тарихи білімнің бүгінгі таңдағы тарихи білім беруге қойылатын талаптарға сай келуі т.б.
Сабақ құрылымы -  сабақ кезеңдерінің жүйелі құрылып, бөлімдерінің үйлесуіп келуі. 
Кіріспе және жаңа материалды игеру сабағы
Сабақтың міндеттері. Кіріспе сабақ оқушыларға алдыңғы курстарда алған негізгі білімдерін жаңғыртып, тарихтың жаңа курсының негіздеріне жалпы сипаттама беруі тиіс. Кіріспе сабақтың мазмүнында оқушылардың жаңа тақырьшты игеруіне көмектесетін мақсаттардың болғаны дүрыс. Қажет болған жағдайда мүғалім бүл сабақта оқушылардың базалық білімін, негізгі дағдыларын айқындайды.
Жаңа материалды игеру типіндегі сабақтардың мынадай түрлерін атауга болады: материалды мүғалімнің мазмүңцау сабағы; мектеп дәрісі; саяхат сабақ; киносабақ; оқушылардың хабарламалары мен баяндамаларына арналған сабақ. Жаңа материалды игеру сабагында оқу әрекетінің бүл түрлері басым болып келеді және сабақтың едәуір бөлігін қамтиды. Ал бекіту, қайталау, оқушылар білімін тексеруге аз уақыт, аз көлем бөлінеді. Көбіне мүндай сабақтар алдыңгы сабақтармен байланысы жоқ тақырыптарды оқыи үйреыгенде немссе күрделі үғымдары мен түсініктсрі мол тақырыптарды түсіндіргенде колданылады.
Аралас сабақ және оның құрылымы.
* Ұйымдастыру кезеңі
* Үй тапсырмасын сұрау
* Сабақтың мақсатын қою
* Жаңа тақырыпты түсіндіру
* Оқу материалымен жұмыс
* Оқушы білімін бақылау, бағалау
* Сабақты қорытындылау, бекіту
* Үйге тапсырма беру
* Сабақты аяқтау
Білімді тексеру, есепке алу және бақылау сабагы
Бақылау сабағы тақырът немесе бөлім бойынша кезендік бақылау жүргізіп жөне оқушылар біліміндегі ақаулықтарды анықтау үшін еткізіледі. Бүл жүмыс тарихи диктант немесе тестілеу, синхронды салыстырмалы кесте қүрастыру, кескін карта толтыру сияқты тәсілдерді қүрайды. Бақылау мақсатында мүғалім түсіндірген немесе сабақ үстінде оқып үйренген материал бойынша жазбаига сүрау жүргізгеп тиімді. Оқуіпыларга жазба жүмысты оқулық мәтінімен салыстырып, өз қатесін анықтау қызықты болмақ. Мысал келтірейік; "1920-1930 жылдардағы біздің ел" тақырыбына екі сағат бөлінген. Бірінші сабақта оқушылардың жартысы тапсырманы жазбаша, ал екінші бөлігі ауызша орындайдьі. Екінші сабақта өрекет сипаты езгереді. Жазбаша тапсырма бірнеше нүсқада беріліп, Қүжатпен жүмыс, тестілеу, кескін картамен жүмыс, үғымды түсіндіру сияқты тапсырмаларды қүрайды.
Бұл жерде білімді жинақтау емес, оны анықтау жөне бағалау міндеті қойылады. Бүл сабақ тақырып бойынша мүғалімнің кіріспе сөзімен басталады. Жан-жақты әңгімелеу барысында оқушылардың жауабын жолдастары тольіқтырьт немесе түзегіп отырады. Жазбаша жүмысты тексеруде мүғалім тесті талдайды немесе тапсырма нүсқаларын белгілеп, үлгілердің жауабын ойластырады. Жазбаша жүмысты мүғалім кейінгі сабақтарда тексеріп бағалайды немесе окушылар бір-бірінің жүмысына пікір айтады.
Егер мүғалім оқушылардың тақырыпты қалай меңгергенін тексергісі келсе, негізгі сүрақтардан бірнеше тақырыпты жазбаша жауап беру үшін оқушылардың өздеріне таңдатады. Парталастар бір-бірінен көшірмес үшін оларға өртүрлі нүсқадағы тапсырма беріледі. Жүмыс барысында оқушылардың қандай мәселелерді ескермегендігі анықталады. Мүғалім ол олқылықтарды келесі сабақтарда жоюға тырысады.
Әңгіме және өзара сүрақ. Жан-жақты әңгімелеуді үйымдастыру кезінде сүрақтардың мазмүны мен өңгімені жүргізудің техникасына назар аудару керек. Бүкіл сыныптағы оқушылардың жүмысқа белсенділігін арттыру үшін мүғалім оларға сүрақ қойып, ойлануға аз гана уақыт береді. Содан соң оқушыны жауап беруге шақырады. Оқушылардың ес, ойлау жөне зейін лроцестерін іске қосу үшін мугалім "Қане, еске түсірсйік", "Сеіщср қалай ойлайсыңцар?" "Осылай деген дүрыс па?" деген сүрақтар қояды.
Жауаптағы қателерді өңгімелесу барысында мүғалім немесс оқушылардың өздері түзетіп отырады. Қажет болған жағдайда мүғалім қосымша сүрақтар қояды. Жоспардың әрбір пункті бойынша мүғалім қорытынды жасайды. Әңгімелесу сүрақтары мазмүны жағынан қысқа, ғылыми көзқарас түрғысынан дәл, дидактикалық түргыдан одай жәнс корнекті болуы тиіс.
Әңгімелесу тарихи дсректерді салыстыруга, олардың өзара байланысын анықтауға, басты мазмүнды анықтап, оқушылардын белгілі бір түжырым жасауына көмектесуі тиіс. Әңгімелесу оқушылардың ойлауын ынталандырып, оларды алға қойған міндетгерді шешуге үмтылдырады. Дайындығы жогары сыныптарда оқушылар жинақтауды ез беттерінше жүргізе алады. Ал, дайьіндығы темен сьшьштарда мүғалімнің өзі қысқаша қорьпынды жасап, баға қояды.
Сабақ барысында оқушылардың өзара сүрак, қою төсілі де қолданылуы мүмкін. Ол үшін мүғалім тақырып бойынша сүрақтар мен тапсырмалар түзуге үй тапсырмасын береді. Сабақ қарсаңьшда ол сүрақтар мен талсырмалар тексеріліп, түзетіледі. Сүрақ беруші оқушы оның жауабын өзі білуі тиіс, өйтпесе жауапты түзетіп, бағалай алмайды. Сабақта жақсы дайындалған бір немесе бірнеше :: оқушы тақтаға шақырылады (одарға ойлануға біршама уақыт беріледі). Мүгалім атаған оқушылар кезегімен сүрақ қояды. Сол кезегімен жауап беріледі. Тақтадағы бір оқушы жауап берсе, екінші оқушы жаңа сүраққа дайындалып түрады. Бүндай езара сүрақ беру жарысын екі оқушының арасында немесе бүкіл сынып оқушыларын қатыстырып өткізуге болады.
Білімді білік және дағдыларды қолдану сабағының құрылымы:
:: сабактың басын үйымдастыр
- оқушыларға сабақтың тақырыбын және оның алдында тұрған міндеттерді айту;
::  іскерлікті қалыптастыруға керекті жаңа білімдерді оқып-үйрену;
::  біліктілікті бірнеше рет үйрету, жаттықтыру, үлгілер бойынша жүмыс істету;
::  білімді және біліктілікті шығармаіпылықпен қолдану;
::  дағдыларды бекіту үшін жаттығулар беру;
::  үйге тапсырма;
::  оқушылардың жүмыстарына баға беру және сабақты қорытындалау.
Білім, іскерлік және дағдыларды дамыту сабақтарының құрылымы.
::   оқу жұмысының маңсатын оңушыларға хабарлау;
::   оқушылардың тапсырманы орындауға керекті білім, іскерлік, дағдыларын естеріне түсіріп қолдануы;
::  оқушылардың түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды орындауы;
::  олардың орындаған жүмыстарын тексеру;
::   қателерді талдау және оларды түзету;
::  қажет жағдайда үйге тапсырма беру;
Қайталау сабағы. Бүл сабақтардың максаты - оқушылардын, білімдерін еске түсіру және кеңейту.
Қайталау сабағының қүрылымы:
::   ұйымдастыру бөлімі;
::   білімдік, төрбиелік, дамыту міндеттерін қою;
:: негізгі үғымдарды, онымен байланысты біліктілік, дағдыларды (тәжірибелік және аңыл-ой) ңайталау үшін үйге берілген тапсырманы тексеру. Келесі сабақтарда қайталанатын материалдарды анықтау, оларды үйге беру; ::                   тексерудің нәтижесін шығару, сабақ үстіндегі оқу жұмысының нәтижелерін тексеру;
::      үйге тапсырма.
Іскерлік және дағдыларды қалыптастыру сабағының құрылымы:
::     сабақтың мақсатын ңою;
::  жаңа іскерлік, дағдыларға керекті бүрынғы іскерлік, дағдыларды қайталау;
::  бүрынғы іскерлік, дағдыларды тексеру үшін оқушыларға тапсырма беру;
::   жаңа іскерлікпен таныстыру, жасап көрсету;
::   жаңа іскерлікті меңгеру үшін оңушыларға түрлі жаттығулар жасату;
::  іскерлікті шыңдап, бекіту үшін жаттықтыру жүмыстарын жүргізу;
::   үлгі, алгоритмге, нүсқау бойынша машықтану;
::    іскерлік пен дағдыны үқсас жағдайларда қолдануға жаттығу;
::   шығармашылық жаттығулары;
::       сабақтың қорытындысы;
::       үйге тапсырма.
         Қазіргі кезде білім беру үрдісінде оқу іс-әрекетінің жаңа түрлері , дәстүрлі емес сабақтар қолданылуда. 
Дәстүрлі емес сабақтар  -  арнайы құрылымы жоқ сабақтар.  арқылы педагогикалық ойлардың дамуын, мектептегі демократияландыру бағыттарын анықтауға болады. Дәстүрлі емес сабақтарлдың көптеген типтері , түрлері, өзіндік мақсаты, міндеті, әдістемесі болады.  Олар оқушының қызығушылығы мен еріктеріне сай құрылады. Осындай сабақтар арқылы оқушы танымын жаңаша ашып, тұлғалық дамуын қалыптастыруға , ой  - толғамдарын ашу , ізденістерін дамыту шараларын да дәстүрлі емес сабақтар арқылы жүргізуге болады. 
    Дәстүрлі емес сабақтар қайталау, қорытындылауға арналған тренингтер, оқу процесін бақылау сабағы, кіші мектеп оқушыларының  дамуын диагностикалау , балалардың логикалық ойлауын дамытуға арналған сабақтар т.б.  Дәстүрлі емес сабақтардың мағынасы мынада :
        А) Оқушылардың таным белсенділігін көтеру . Оқу сабақтарына қызығушылығын арттыру.
       Б) Оқушылардың белсенділігін, шығармашалығын дамыту.
      В) Оқушының үнемі ізденуіне жол беріп , шығармашылық әрекетін қалыптастыру.
       Г) Оқушылардың шаршауын болдырмай, оқу  - тәрбие үрдісінде  оларға қолайлы жағдай жасау.
        Д) Іскерлік дағдыларының қалыптасуына жағдай жасау, саналылық ұстамының талаптарына сай, білімге деген саналы көзқарасты дамыту, қабілеттерін ашу.
  	 Дәстүрлі емес сабақтың түрін әртүрлі мақсаттарға орай таңдап алады: Оқушылардың жас ерекшеліктеріне,оқушылардың дайындық дәрежесіне, дүниетанымына, жеке психологиялық ерекшеліктеіне т.б. 
Дәстүрлі емес сабақтардың әдістері соңғы шығармашылық ізденістен туындаған дәстүрден тыс әдіс-тәсілдердің жүйелі бірлігі, жоғары белсенділікті туғызу әдістері болып табылады.
Мысалы : Тірілген туынды, көңіл-күйді көшіру, ұстап тану, ауада сурет салу, ауызша сурет салу әдістері оқушылардың бойында шығармашылық ізденіске деген құштарлықты арттырып, өзіндік бейне , өзіндік іс-әрекет жобасын құруға мүмкіндік жасайды. Дәстүрлі емес сабақтардың мынандай түрлері  бар : ойын- семинар, не?қайда? қашан? , брейн-ринг, ғасыр лидері ,ойындар мерекесі, логикалық марафон, тренингтер т.б.Дәстүрлі емес сабақтардың 45 тен астам түрлері бар: КВН сабағы. Ойын сабағы, сот сабағы, дебат сабағы, блок сабағы, ертегі сабақ, театрланған сабақ т.б.
Өзіндік бақылау сұрақтары.
* Қазақстан тарихы сабағы, оны ұйымдастыру ерекшеліктері қандай?
* Қазақстан тарихы сабағына қандай талаптар қойылады?
* Қазақстан тарихы сабағыиың типтеріне сипаттама беріңіздер
* Қазақстан тарихын оқытудыц дәстүрлі емес түрлеріне сипаттама беріңіздер
* Сот сабағының жоспарын құрастырыңыздар.

6.3.3 Практикалық (семинар) сабақтары

№ 1 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат.
Тарих пәнінің  жоспарлары мен бағдарламалары. 
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты:  Жалпы орта білім беру мекемелеріндегі Қазақстан тарихы және Әлем тарихы  пәндері бойынша оқу жоспарлары мен оқу бағдарламалары туралы білім-біліктерін қалыптастыру. 
   Әдістемелік нұсқау:      Қазіргі қоғам оқытушылардан үздіксіз, жүйелі де берік білім беруді іске асыру міндетінің орындалуын талап етуде. Әр мұғалім осы бағытта оқу үрдісінің жалпы мазмұнын білу, кәсіби терең білімнің болуы және білім беру құжаттарымен жұмыс істей білу талаптарын орындап, іске асыра білуі шарт. Студенттер Қазақстан Республикасы Жалпыға міндетті білім беру стандартын басшылыққа ала отырып, мазмұнымен танысуы қажет және оқу үрдісін ұйымдастырудағы оқу бағдарламаларымен танысу, тәжірибеде қолдану.
Білім беруді анықтайтын құжаттарға: білім стандарты, оқу жоспары, оқу бағдарламалары, оқулықтар жатады. Оқу үрдісін ұйымдастыратын әрбір оқытушы аталған құжаттармен жұмыс істей алуы керек. Себебі олар білім алудың негізгі құралдары болып табылады.
Студенттердің жұмыс түрлері:
* Тарих пәндері бойынша білім беру стандартының  мазмұнымен танысу.
*  Стандарт бойынша оқушылардың Қазақстан тарихы бойынша және Әлем тарихы бойынша білім-білік дағдыларын жазу.
* Пән бойынша типтік оқу, оқу жұмыс бағдарламаларымен танысу, тәжірибеде қолдану.
Ұсынылатын әдебиеттер:
* Қазақстан Республикасы Білім беру Заңы. А., 2007ж.
* Қазақстан Республикасы білім беру концепциясы.
* ҚР Жалпыға міндетті білім беру стандарты. А., 2000.
* Қазақстан тарихы пәні бойынша типтік бағдарлама. А., 2006.
* Әлем тарихы бойынша типтік бағдарлама. А.,2006.

№ 2 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат.
Тарихты оқытуда белсенді және инновациялық әдістерді қолдану.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты:  Тарих пәнін оқытудағы нәтижелі, сапалы білім көзі- интерактивті және инновациялық әдіс-тәілдерді білу, оны тәжірибеде қолдану дағдыларын қалыптастыру. 
   Әдістемелік нұсқау:  Тарих пәні бойынша студенттің таңдауы бойынша келелі тақырып  алынып, ол бойынша ойын түрлерін қолдану әдістемесінің жоспарын әзірлеу қажет, ның презентациясын әзірлеу.
Оқытудың ойындық формасына кіретін әдістерге  -  ролдік ойындар, конкурстар, жарыстар, тренингтер, интеллектуалдық шолулар, брейн  -  ринг т.б. іс-шаруалар өз кезегінде оқушылардың осы пәнге деген ынтасын арттырары сөзсіз. Қолданылатын ойын атауларын тізбелесек, олар: <<Тарихи шынжыр>>, <<саяхат>>, <<Жас деректанушы>>, <<ХХІ ғасыр көшбасшысы>>, <<Проблемалық полемика>>, <<Тестік конкурс>>, <<Тарихи сахналық қойылымдар>>, т.б.
Студенттердің жұмыс түрлері:
* Тарих пәні бойынша сабақта ойын түрлерін қолдану әдістемесін көрсету:
* іскер ойын;
* рөлді ойын;
* дебат;
* танымдық-шығармашылық ойындар;
* дамыта-оқыту ойындары т.б./
Ұсынылатын әдебиеттер:
* Б. Әбділғұловп <<Қазақстан тарихын оқытудың кейбір мәселелері>>, ||Қазақ тарихы №2, 2005ж.
*   А. Қайдарова <<Инновациялық тәжірибе ерекшеліктері>>, ||Қазақстан мектебі №1, 2005ж.
* Батталханова Е. <<Инновациялық іс-әрекетке мұғалім даярлау жолдары>>, ||Қазақстан мектебі №3, 2002ж.
* Әбділғұлова Б. <<Қазақстан тарихы сабақтарындағы танымдық тапсырмалар>>, ||Білім берудегі менеджмент №1, 2002ж.

№ 3,4 Іс-тәжірибе сабағы. 2 сағат.
Тарихты оқытуда көрнекілік құралдарын пайдалану.
№3,4 Іс-тәжірибе сабатарының мақсаты:  Білім берудің жаңа талаптарына сай тарих сабақтарын дидактикалық-көрнекілік жағынан қамтамасыз ету ерекшеліктері мен жолдарын қарастыру.  
Әдістемелік нұсқау:
* Білім берудің жаңа талаптарына сай тарих сабақтарын дидактикалық-көрнекілік жағынан қамтамасыз ету ерекшеліктерін анықтау.
* Дидактикалық  -  көрнекі құралдардың қызметімен таныстыру.
* Олармен жұмыс істеу жолдарын көрсету.
* Оқу үрдісін ұйымдастыру барысында оларды басшылыққа алу міндеттілігін түсіндіру.
* тарих сабақтарын дидактикалық-көрнекілік жағынан қамтамасыз ету, жабдықтау жолдарымен таныстыру, көрсету. 
* Дидактикалық-көрнекі құралдардың маңызына тоқталу.
Студенттердің жұмыс түрлері:
* Тарихты оқытуда көрнекілік құралдарын пайдалану әдістемесін меңгеру.
* Тарих кітаптарындағы иллюстарциямен жұмыс істеу тәсілдері.  
* "Картаны оқу" шеберлігі картамен жұмыс істеу методикасы.
* Өз қолдарымен түрлі көрнекіліктер жасау.
Тарихты оқытуда көрнекті құралдарды және компьютерлік техниканы пайдалану.
Студенттердің жұмыс түрлері:
* Техникалық құралдарды тарих сабағында қолдану әдістемесін меңгеру.
* Тарихты оқытуда   компьютерлік техниканы пайдалану жолын меңгеру.
* Электрондық оқулықтар, Он-лайн жүйесін оқу үрдісіне енгізу мәселелері.
Ұсынылатын әдебиеттер:

* Короткова М.В. Наглядность на уроках истории. М.,2000.
* Штейнберг В.Э. << Семантические фракталы Штейнберга>> для технологий обучения.// Школьные технологии, 2002, №1, стр. 204.
* Дмитриев А.Е., Дмитриев Ю.А. Тренинговые и контрольные занятия по дидактике.  -  М.: Флинта: Наука, 1998.
* Төлебаева Т. Тарихи білім беру  -  жаңа кезеңде. ||Қазақ тарихы №4, 1995ж.
*   Тұрлығұл Т. <<Тарихи таным және тәрбие>>, ||Қазақ тарихы №3, 2002ж.
* Әзішбаева Г. <<Тарих сабағын жетілдірудің кейбір жолдары>>, ||Қазақ тарихы №2, 2003ж.

 № 5 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат. 
* Тарих сабақтарында тарихи мәліметтер мен құжаттарды пайдалану.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты:  Тарих сабақтарындағы теориялық материалды баяндаудағы мәліметтер мен дерек көздерін, құжаттарды қолдану әдістемесін меңгеру.
   Әдістемелік нұсқау:  Тарих пәні бойынша тақырып таңдап, хрестоматия бойынша құжаттарды қолдану әдістемесін меңгеру керек, оны тәжірибеде қолдану.  
Студенттердің жұмыс түрлері: 
1.Тарихи құжаттар мен мәліметтерді зерттеу методикасын меңгеру.. 
2.Мәліметті конспектілеу. Тарихи мәліметтердің сипаты: авторы, жасалу уақыты, жанры, негізгі идеялары, тақырыптары мен көркемдік ерекшеліктерін анықтау. 
3.Тарихи мәліметтермен, құжаттармен жұмыс істеу оқушылардың зерттеушілік дағдысын калыптастырып, анализдеуге (сараптауға) үйретеді, ойлау қабілетін жетілдіру.  

Ұсынылатын әдебиеттер:
* Төлебаева Т. Тарихи білім беру  -  жаңа кезеңде. ||Қазақ тарихы №4, 1995ж.
*  Тұрлығұл Т. <<Тарихи таным және тәрбие>>, ||Қазақ тарихы №3, 2002ж.
* Тұрсын Хазретәлі. Тарихты оқыту әдістемесі. Оқулық.

№ 6 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат. 
Тарихты оқыту жұмыстарын ұйымдастыру формалары.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Тарих пәндері бойынша тақырыптық сабақ жоспарын құру, әзірлеу, құрылымын меңгеру.
Әдістемелік нұсқау: Тарих пәндері бойынша , студенттердің таңдауы бойынша тақырып алынып, тықырып бойынша сабақтың тақырыптық жоспары жасалынады. Онда негізгі басшылық оқу бағдарламасы, оқулық, күнтізбелік-тақырыптық жоспар алынады. 
Студенттердің жұмыс түрлері:
1. Тақырыптық сабақты жоспарлау. 
2. Сабақтың жұмыс жоспары мен оның негізгі компоненттері. 
3. Тарих сабағының дидатикалық жабдықтары. 
* Сабақ жоспарларын әзірлеу:
  + Мұғалім баяндаған жаңа материалды түсіну сабақтары.  
  + Дағды мен шеберлікті қалыптастыру білімділікті тексеру сабақтары. Жалпылама немесе қайталама- жалпылау сабақтары. 
  + Білімділік пен шеберлікті тексеру сабақтары. 
  + Семинар сабақтар. 
  + Ықпалдастық сабақтар т.б.
Ұсынылатын әдебиеттер:
* Короткова М.В., М.Т. Студеникин. Методика обучения истории в схемах, таблицах, описаниях. М.,1999.
* Актуальные вопросы методики обучения истории в среднй школе./ под ред. А.Г. Колоскова . М.,1984.
* Дайри Н.Г. Как подготовить урок истории? М.,1969.  

№ 7 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат. 
Тарихты оқыту әдістері мен әдістемелік тәсілдер.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Тарих пәндері бойынша  оқыту әдістері мен әдістемелік тәсілдерді меңгеру іскерліктерін қалыптастыру. 
Әдістемелік нұсқау: Студенттер сабақта салыстырмалы әдіс бойынша Ауызша оқу әдістері,  Практикалық әдістер,   Көрнекілік әдістерді жалпылама белгілер және айырмашылықтары бойынша анықтау, Венн диаграммасын шығару. 
Ұсынылатын әдебиеттер:
* Адамбасынов К. <<Разработки уроков по инновационным технологиям>>, ||История Казахстана №1, 2004г.
*   Нысанбаева Н. <<Тарих сабағаындағы әңгімелесу методы>>, ||Қазақ тарихы № 9, 1991ж.
*   Г. Сайшыбаева <<Модульдік сабақ>>, ||Бастауыш мектеп №5, 2005ж. 
*   Әбілдаев Е. Педагогикалық практиканың рөлі. ||Қазақстан мектебі №11,№12 2005ж
*   Т. Қариева <<Жаңашылдық керек>>, ||Қазақстан мектебі №12. 2003ж. 
*   Ғ.Кертаева <<Дамыта оқыту идеясын жүзеге асыру>>, ||Қазақстан мектебі №6, 2002ж.

 № 8 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат. 
* Антикалық және ежелгі дүние тарихын оқытудың ерекшеліктері.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Студенттерге антикалық және ежелгі дүние тарихын оқыту әдістемесін меңгерту. 
Әдістемелік нұсқау:5-6 сыныптың ежелгі дүние тарихы оқулығы бойынша оқу материалымен және жұмыс дәптерлерінің мазмұнымен танысу, пән бойынша оқу-әдістемелік жұмыстарды өз таңдаулары бойынша ұйымдастыру. 
Студенттердің жұмыс түрлері.
1. Студенттердің таңдауы бойынша төмендегі ұсынылған тақырыптар бойынша оқу әдістемесін құру:
Алғашқы деректі қолдану. Эгей әлемінің пайда болуы мен құлауы, крит, треон және микен мәдениетінің гүлдену кезеңі, полистер әлемі мен оның күйреуі, эллиндік дөуірдегі Жерорта теңізі. Ұлы Рим державасының қалыптасуы, рим республикасының дағдырысы мен құлауы, принципат дөуіріндегі императорлық Рим, 3-ші ғасыр дағдарысы мен доминат кезеңі. Классикалық Рим қүқықтары. Императорлық Рим архитектурасы. 
* Тәрбиелеу мақсаттарында ежелгі Рим кейіпкерлерін үлгі ретінде пайдалану. 
Ұсынылатын әдебиеттер:
* Төлебаев Т., Құсайынова Р., Дәкенов М.Ежелгі дүние тарихы. Жалпы білім беретін орта мектептің 5,6 сыныптарын арналған оқулық. А., 2006.
* Андюсев Б.Е. История древнего мира. Материалы к учебному курсу: опорные конспекты. //История. 1996г. № 31. с. 8-13.
* Андюсев Б.Е. Оппорные конспекты по истории древнего мира.: 5 кл. Пособие для учителя. М.: Гум. Изд. Центр ВЛАДОС, 1999 г.
* Аппарович Н.И., Борзова Л.Г., Драхлер А.Б. Из рабочей тетради по истории древнего мира. //История. 1997 г. № 39 с-6.

№ 9 Іс-тәжірибе сабағы. 1 сағат. 
* Орта ғасырлар тарихын оқыту ерекшеліктері.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Студенттерге орта ғасырлар тарихын оқыту оқыту әдістемесін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау:7-8 сыныптың орта ғасырлар тарихы оқулығы бойынша оқу материалымен және жұмыс дәптерлерінің мазмұнымен танысу, пән бойынша оқу-әдістемелік жұмыстарды өз таңдаулары бойынша ұйымдастыру. 
Жоспар:
1.Төмендегі ұсынылған тақырыптар бойынша оқу әдістемесін құру:
  Ерте ортағасыр, ортағасырлық гүлдену кезеңі. Орталықтанған мемлекеттердің пайда болуы. Орталық Еуропадағы феодалдық күйреу. Батыс Еаропа мәдениеті. Ұлы географиялық ашулар және отарлық шапқыншылық. Еуропа елдерінің кейінгі ортағасыр тарихы. Еуропа елдерінің экономикалық , әлеуметтік және моделі дамуындағы түбегейлі өзгерістер, ерте капиталистік қатынастардың пайда болуы. Англия, Германия, Франция мемлекеттік құрылымындағы түбегейлі озгерістер. Реформация, контрреформация, қайта өрлеу сияқты жалпы еуропалық процестер. Еуропалық және Азиялық аймақтардағы экономикалық жөне саяси дамуға географиялық және климаттық ерешеліктердің ықпалы. 
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Орта ғасырлар тарихы. Жалпы білім беретін орта мектептің 7-8 сыныптарын арналған оқулық. А., 2006.

№ 10 Іс-тәжірибе. 1сағат.
 Қазақстан тарихын оқыту әдістемесі.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты:
Мектепте және орта арнаулы оқу орындарында Қазақстан тарихын оқыту әдістемесін меңгеру, оны тәжірибеде қолдану. 
Әдістемелік нұсқау: Қазақстан тарихын оқытудың мақсаттары, міндеттері, базалық білім-білік, негізгі талаптарды меңгеру. 

№ 11 Іс-тәжірибе. 1 сағат.
Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің қалыптасуы және оның қазіргі жағдайы.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты:
Қазіргі білім беру ордаларындағы Қазақстан тарихының оқытылуы, әдістемелік жағынан  қамтамассыз етілуі, БҰТ-ке Қазақстан тарихы пәні бойынша дайындық мәселесі туралы студенттердің білімдерін тексеру. 
Әдістемелік нұсқау: Дөңгелек-стол басында <<Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің  қазіргі жағдайы>> мәселесін талқылауда ҚР Конституциясы, <<Мәдени мұра>> бағдарламасы, ҚР Білім туралы Заңы негізінде өзекті мәселелерді талқыға салыну қажет. 
* Дүйсембінова Райфа <<Жаңашылдық талапыныстары>>, ||Қазақстан мектебі №7. 2002ж. 
* Г.Жақыпбекова <<Оқыту үрдісінің кейбір мәселелері>>, ||Қазақстан мектебі №10, 2003ж.
* Батталханова Е. <<Инновациялық іс-әрекетке мұғалім даярлау жолдары>>, ||Қазақстан мектебі №3, 2002ж.
* Т. Тұрлығұл <<Жаңа оқу жылындағы жаңашыл қандай?>>, ||Қазақ тарихы №3, 2005ж.
* Жусанбаева Г. <<Траих пәнін оқыту сапасы>> ||Қазақ тарихы №4, 2005 ж.
№ 12 Іс-тәжірибе. 1 сағат.
Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық оқытудың ерекшеліктері.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Студенттерге ежелгі және орта ғасырлар тарихын оқыту оқыту әдістемесін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау: 7-8 сыныптың Қазақстанның орта ғасырлар тарихы оқулығы бойынша оқу материалымен және жұмыс дәптерлерінің мазмұнымен танысу, пән бойынша оқу-әдістемелік жұмыстарды өз таңдаулары бойынша ұйымдастыру. 
Іс-әрекет түрлері:
  + Тақырып бойынша қалалық өлкетану мұражайына саяхат ұйымдастыру әдістемелік- жоспарын әзірлеу.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстанның орта ғасырлар тарихы. Жалпы білім беретін орта мектептің 7-8 сыныптарын арналған оқулық. А., 2006.
№ 13 Іс-тәжірибе. 1 сағат.
Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихын оқытудың ерекшеліктері.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Студенттерге Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихын оқыту оқыту әдістемесін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау: 9,10,11 сыныптардың Қазақстанның орта ғасырлар тарихы оқулығы бойынша оқу материалымен және жұмыс дәптерлерінің мазмұнымен танысу, пән бойынша оқу-әдістемелік жұмыстарды өз таңдаулары бойынша ұйымдастыру.  
Жоспар:
1. Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихының негізгі оқиғалары бойынша кездесу ұйымдастырудың әдістемелік- жоспарын әзірлеу.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстанның жаңа және қазіргі заман тарихы. Жалпы білім беретін орта мектептің 9,10,11 сыныптарын арналған оқулық. А., 2006.
№ 14.Іс-тәжірибе. 1 сағат.
Кино-фото құжаттарын, кезеңдік баспа материалдарын пайдалану.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Студенттерге Қазақстан тарихы бойынша кино-фото құжаттарын, кезеңдік баспа материалдарын пайдалану жолдарын және әдістемесін меңгерту.   оқыту әдістемесін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау: Отандық тарихқа байланысты сабақта кино-видео қолдану және фото құжаттарын қолдану дағдыларын қалыптастыру, әдістемелк көмек беру. 
Жоспар:
* Сабақтың құрылымын анықтау, соған сәйкес сабақ барысында тарихи киноны қолдану.
* Сабақтың құрылымын анықтау, соған сәйкес сабақ барысында фото құжаттарын қолдану әдістемесі.
* Сабақтың құрылымын анықтау, соған сәйкес сабақ барысында баспа материалдарын пайдалану әдістемесі. 
Ұсынылатын әдебиеттер:
* Ж.Сардарова <<Жаңа ақпараттық технолгияның шығармашылық қабілет дамытудағы рөлі>>, || Қазақстан мектебі №5, 2003ж. 
* Т. Тұрлығұл <<Жаңа педагогикалық ақпараттық технологияларға бет -бұрсақ>>, ||Қазақ тарихы №4, 2003ж.
* 39. Б. Әбділғұловп <<Қазақстан тарихын оқытудың кейбір мәселелері>>, ||Қазақ тарихы №2, 2005ж.
* 40. А. Қайдарова <<Инновациялық тәжірибе ерекшеліктері>>, ||Қазақстан мектебі №1, 2005ж.
№ 15. Іс-тәжірибе. 1 сағат.
Қазіргі таңдағы Қазақстан тарихы сабағы.
Іс-тәжірибе сабағының мақсаты: Студенттерге қазіргі таңдағы Қазақстан тарихы сабағының талаптары және жаңа педагогикалық технологияларға сай сабақты ұйымдастыру жолдарын игерту.  
Әдістемелік нұсқау: Тарих сабағы бойынша новаторлар еңбегімен танысу, пікір-алмасу, тарих сабақтарында тиімді нәтижеге жету жолындағы жаңа технологияларды қолдану:
* <<Модульдік  оқыту технологиясы  
* <<Оқытудың проблемалық технологиясы>>  
* Тақырып: <<Ойын технологиясы>>  
* <<Дебат технологиясы>>  
* <<Тірек-сызбалар арқылы оқыту технологиясы>>  
*  <<Сын тұрғысынан ойлау технологиясы>>  
Ұсынылатын әдебиеттер:
  + В.П. Бесполько <<Слагаемые педагогической технологий>>, М-1989 г.
  + Н.Р. Юсуфбекова <<Общие основы педагогической инноватики>> М-1991.
  + В.Монохов <<Проектирование и внедрение новых технологий обучения>> М-1990 г.
  + М.В.Кларин <<Педагогическая технология в учебном процессе>>, М-1989.
  + Байғазиева Гүлнұр <<Педагогикалық технологияларды меңгеру- міндет>> |Қазақстан мектебі №1, 2006ж|.
  + Мусина Сапура "Оқыту технологияларын енгізу жлдары", Қазақстан мектебі №86 2002ж|.
  + Бұзаубақова Клара <<Жаңа педагогикалық технолиялар>>, ||Қазақстан мектебі №4, 2005 ж.
  + Қажығалиева Ажар <<Модулмен оқытуды ұйымдастыру>>, ||Қазақсьан мектебі №26 2006ж
  + Құрмансейтова Г. <<Жаңа технологияны жандандыру жолында>>, ||Қазақ тарихы №56 2004ж..
			 
6.3.4  СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
          Студенттердің  өздік жұмыстары (СӨЖ)

№
Сабақтың мақсаты мен мазмұны
Жұмыс түрлері
Бақылау түрі
Тапсыру уақыты
1.
* Оқушылардың таным-ойлау қызметін дамыту
Кездесу жоспары

жеке 
   09- 1 аптасы
2.
* Проблемалық оқыту әдісі
Блиц-турнир
топтық жарыс
09-2 аптасы
3. 
* Курсаралық, пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру.
Блок сабақ түрін ұйымдастыру
топтық
11- 2 аптасы
4.
* Иллюстарциямен  түсіндіру әдісі
Жоспар әзірлеу
  жеке
  11-3 аптасы
5
* 0қушылардың картамен жұмыс істеудегі әдіс- тәсілдсрді қолдану 
әдістемелік жоспар
 жеке
  11-4 аптасы
6. 
* Тарих пәнін жабдықтау тәртібі 
  жабдықтау жобасын әзірлеу
Топтық 
  12-2 аптасы
7.
* Тарих пәнінің мұғалімі, келбеті ұстанымы 
Дебат ұйымдастыру
Топтық жарыс
12- 3 аптасы
8.
Пән үйірмелерін ұйымдастыру.  
Үйірме жоспарын әзірлеу
Жеке
01-2 аптасы
9.
 Тарих пөнін оқытуда Рәміздерді қолдану тәсілдері
Сабақ жоспары
жеке
01-3 аптасы
10.
Курс жұмысын жазу.
Курс жұмысы
Жеке 
12-2 аптасы

ОСӨЖ тапсырмалары және орындалуы
1. Қазақстан Республикасының  нормативтік-құжаттарын білім берудің негізгі көзі ретінде оқыту: 2сағ.
* Қазақстан Республикасының Конституциясы;
* Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы.
Қазақстан Республикасы президентінің жаңа ғасыр- жаңа ұрпақ тәрбиелеудегі ой түйіндері, <<Жаңа әлемдегі- жаңа Қазақстан>>.
2.Салыстырмалы талдау жасау:2 сағ.
* Патшалы Ресей мектептеріндегі тарих пәнінің оқытылуы.
* Кеңес елі мектептерінде тарих пәнінің оқытылуы.
3.Қазіргі білім беру үрдісіндегі негізгі жаңалықтарды басшылыққа ала отырып, әдістемелік мәселелерді шешу:2 сағ.
1.  Тарих пәнін оқытудағы түбірлі өзгерістердің қажеттігі.
2. Мектепте Отандық тарихты оқытудағы келелі мәселелерді оқытудағы әдіснамалық мәселелер.
3. 20 ғасыр тарихын кезеңдерге бөлу.
4.Тарихи түсініктерді қалыптастыру.2 сағ.
5. Тарихи ұғымдарды қалыптастыру.3 сағ.
6. Жоғарғы сыныптарға сабақ жоспарын әзірлеу.2 сағ.
1. Мектептік семинары.
2.Мектептік лекция.
7. Жаңа педагогикалық ақпараттық технологиялардың ғылыми-әдістемелік негіздері. 3 сағ.
8.Жаңашыл әдіскерлердің бағалау критерийлері бойынша оқушылардың білім-білік дағдыларын есепке алу, бағалау әдістемесін меңгеру:2 сағ.
Тарих пәнінен стандарт талаптарының орындалуын бағалаудың жалпы тәсілдері.
9.Қазақстан тарихы пәні бойынша сабақ жоспарын әзірлеу:4 сағ.
Қазақстан тарихын оқытуды ұйымдастыру формалары.
10.Тарих пәнінен тәрбиелік іс-шараны ұйымдастыру:2 сағ.
Тарих пәнінің тәрбиелік мәні.
11. Қазақстан тарихы мазмұнының ұлттық дерек көздерін оқыту әдістемесі.2
12. Қазақстан тарихы пәні бойынша ҚР-ғы айтулы даталар бойынша сыныптан тыс жұмыс өткізу. 2 сағ.
13.Қазақстан тарихы бойынша жүргізілетін өлкетану жұмыстары 2 сағ.

Пән бойынша қосымша материалдар.

І. Деректік құжат материалы
* Қазақстан Республикасының Конституциясы А.,2001.
* <<Білім туралы>>, Қазақстан Республикасының заңы. Астан- 2004. 
Назарбаев Н.Ә. <<Еркін елдің ертеңі- кем ел білім мен кенен ғылымда>>.
2. Назарбаев Н.Ә. <<Қазақстан 2030>>, <<Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы>>, Алматы <<Кітап>>, 1998ж.
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылңға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы Егемен Қазақстан 28 желтоқсан 2003ж.
* Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты А-2002.
ІІ. Ғылыми монографиялық әдебиеттер.
1. Т. Хазыретәлі <<Мектепте тарихты оқыту әдістемесі>>, А-2004.
2. Т. Тұрлығұлов <<Мектепте Қазақсатан тарихын оқытудың теориясы мен әдістемесі>>, А-2003.
3. Е.Е. Взяемский, О.Ю. Стрелова <<Методические рекомендации учителю истории>> М-2000.
4. М.М. жанпейісова <<Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде>> А-2002 ж.
5. М.В. Короткова, М.Т. Студенчикин <<Методика обучения истории в схемах, таблицах, описаниях>>, М-1999.
6. Б.А. Әлмұхамбетов, Я.С. Бенцион <<Педагогикалық кадрлармен әдістемелік жұмыс>>, А-1998.
7. В.П. Бесполько <<Слагаемые педагогической технологий>>, М-1989 г.
8. Н.Р. Юсуфбекова <<Общие основы педагогической инноватики>> М-1991.
9. В.Монохов <<Проектирование и внедрение новых технологий обучения>> М-1990 г.
10. М.В.Кларин <<Педагогическая технология в учебном процессе>>, М-1989.
ІІІ. Мерзімді басылымдар.
* 1 Андюсев Б.Е. Оппорные конспекты по истории древнего мира.: 5 кл. Пособие для учителя. М.: Гум. Изд. Центр ВЛАДОС, 1999 г. 45б.
* Аппарович Н.И., Борзова Л.Г., Драхлер А.Б. Из рабочей тетради по истории древнего мира. //История. 1997 г. № 39 с-6.
* Аппарович Н.И. Изучение истории древнего мира в VІ-ом классе. //История. 1998г. № 47. с-1-5.
* Атлас по истории культуры и искусства древнего Востока. М.,1974.37б.
* Әбдуали Төлебиев. Өнер өрісі. А.: Өнер, 1996 ж.16, 19,21-24б.
* Белова А. Тесты по истории на уроках в VІ-ом классе. //История. 1997г. № 39; 40. с-16.
* Биберина А.В. Тестовые задания для проверки задании учащихся по истории древнего мира. М.: Просвещение, 2000 г.18б.
* <<Білім туралы Заң>>. //Заң газеті. 1999 жыл 14 шілде.
* Бузескул В. И. Открытия XIX и начала XX века в области истории древ - него мира, т. I, <<Восток>>, Пг. 1983. 142б.
* Вагин А.А. Методика преподавания истории в средней школе. Учение о методах. М.:Просвещение, 1968 г.49б.
* Вигасин А.А., Годер Г.И., Свенцицкая И.С. История древнего мира. А.: Рауан,  1998 г. 42-44б.
* Вяземский Е.Е., Стрелова О.Ю. Методика преподавания истории в школе: Практическое пособие. М.: Гум. изд. Центр ВЛАДОС, 2000 г. 276с.15б.
* В а и м а н А. А. Шумеро-вавилонская математика. М., 1961.
* Годер Г.И. Ежелгі дүние тарихына арналған методикалық құрал. А.: Мектеп, 1980 ж.13,1819б.
* Годер Г.И. Рабочая тетрадь по истории древнего мира. М.: Просвещение, 2000 г.3б.
2. 
4. Қ. Нағымжанова. Қазіргі педагогикалық технологиялар- объективті қажеттілік. |Бастауыш мектеп №7, 2005ж|.
5. Қ. Ыбараимжанов. Педагогикалық технология |Бастауыш мектеп №8, 2005ж|.
6. Байғазиева Гүлнұр <<Педагогикалық технологияларды меңгеру- міндет>> |Қазақстан мектебі №1, 2006ж|.
7. Мусина Сапура "Оқыту технологияларын енгізу жлдары", Қазақстан мектебі №86 2002ж|.
8. Бұзаубақова Клара <<Жаңа педагогикалық технолиялар>>, ||Қазақстан мектебі №4, 2005 ж.
9. Шадинова Кунсұлу. Дамыта оқыту негізінде. ||Қазақстан мектебі №1, 2005ж.
10. Құлиманова маржан. Оқытудың психологиялық ерекшеліктері. ||Қазақстан мектебі №10, 2002ж.
11. Қажығалиева Ажар <<Модулмен оқытуды ұйымдастыру>>, ||Қазақсьан мектебі №26 2006ж.
12. Ережепова Гүлжамал Модульдік технология хақында ||Қазақстан тарихы №5, 2001ж.
13. Құрмансейтова Г. <<Жаңа технологияны жандандыру жолында>>, ||Қазақ тарихы №56 2004ж.
14. Төлебаева Т. Тарихи білім беру  -  жаңа кезеңде. ||Қазақ тарихы №4, 1995ж.
15. Тұрлығұл Т. <<Тарихи таным және тәрбие>>, ||Қазақ тарихы №3, 2002ж.
16. Жұмабеков Л. <<Тереңдетіп оқыту хақында>>, ||Қазақ тарихы 2001ж, №3.
17. Құрманбекова С.  <<Конференция сабақ>>, ||Қазақ тарихы №3, 1995 ж.
18. Қапарқызы Б. Қазақстан тарихын оқытудың танымдық- тәрбиелік мәні. ||Ұлағат №2, 2003ж.
19. Әзішбаева Г. <<Тарих сабағын жетілдірудің кейбір жолдары>>, ||Қазақ тарихы №2, 2003ж.
20. Темірова К.  <<Дәстүрлі емес сабақтар>>, ||Қазақ тарихы №36 2000ж7
21. Әбділғұлова Б. <<Қазақстан тарихы сабақтарындағы танымдық тапсырмалар>>, ||Білім берудегі менеджмент №1, 2002ж.
22. Өмірзақова Г. <<Қазақстан тарихын оқытуда оқушылардың дүниетанымы мен дағдысын қалыптастыру>>, ||Қазақстан мұғалімі №1, 2003ж.
23. Ахметова С. <<Оқытудың ұлттық үлгісі>>, ||Қазақ тарихы №1, 2002ж.
24. Нығымжанова Қ. <<Педагогикалық инновацияның зерттелуі>>, ||Бастауыш мектеп №3, 1999ж.
25. Адамбасынов К. <<Разработки уроков по инновационным технологиям>>, ||История Казахстана №1, 2004г.
26. Нысанбаева Н. <<Тарих сабағаындағы әңгімелесу методы>>, ||Қазақ тарихы № 9, 1991ж.
27. Г. Сайшыбаева <<Модульдік сабақ>>, ||Бастауыш мектеп №5, 2005ж. 
28. Әбілдаев Е. Педагогикалық практиканың рөлі. ||Қазақстан мектебі №11,№12 2005ж
29. Т. Қариева <<Жаңашылдық керек>>, ||Қазақстан мектебі №12. 2003ж. 
30. Ғ.Кертаева <<Дамыта оқыту идеясын жүзеге асыру>>, ||Қазақстан мектебі №6, 2002ж.
31. Дүйсембінова Райфа <<Жаңашылдық талапыныстары>>, ||Қазақстан мектебі №7. 2002ж. 
32. Г.Жақыпбекова <<Оқыту үрдісінің кейбір мәселелері>>, ||Қазақстан мектебі №10, 2003ж.
33. Батталханова Е. <<Инновациялық іс-әрекетке мұғалім даярлау жолдары>>, ||Қазақстан мектебі №3, 2002ж.
34. Т. Тұрлығұл <<Жаңа оқу жылындағы жаңашыл қандай?>>, ||Қазақ тарихы №3, 2005ж.
35. Жусанбаева Г. <<Траих пәнін оқыту сапасы>> ||Қазақ тарихы №4, 2005 ж.
36. Бекебаева Н. <<Қайталау сабағы>>, ||Қазақ тарихы №1, 2005ж.
37. Шәкенова З. <<Модульдік технология сабақта>> ||Қазақ тарихы №1, 2005 ж.
38. Т. Тұрлығұл <<Жаңа педагогикалық ақпараттық технологияларға бет -бұрсақ>>, ||Қазақ тарихы №4, 2003ж.
39. Б. Әбділғұловп <<Қазақстан тарихын оқытудың кейбір мәселелері>>, ||Қазақ тарихы №2, 2005ж.
40. А. Қайдарова <<Инновациялық ьәжірибе ерекшеліктері>>, ||Қазақстан мектебі №1, 2005ж.
41. Б. Ағатаева <<Жаңа қазақ педагогикасы қазіргі өмір талабы>> ||Ұлағат №6, 2004ж.
42.А.Қайырбекова <<Модульдік технология негізінде>>, №4, 2003ж.
43. А.Рыштайқызы <<Тренинг сабқ>>, ||Ұлағат №6, 2003ж.
44. Кобдикова Ж.У. <<Педагогикалық технологиясын білім берудегі оқу  - тәрбие үрдісіне пайдалану шарттары>>,  ||Менеджмент №4, 2004ж.
45.  Малынбаева Б. <<Бастауыш мектеп мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті>>, || Қазақ тарихы №7, 2001ж.
46. Төленова Ұ. <<Сын тұрғысынан ойлауды дамыту>>, || Қазақстан мектебі №12, 2001ж.
47.  Смағұлова Д. <<Инновациялық тәсілмен оқыту>>, || Қазақстан мектебі №11, 2003ж.
48. З. Рахзбекова <<Оқу тәрбие процесіне модульдік оқыту технологиясын енгізу тиімділігі>>, ||Бастауыш мектеп №4, 2005ж. 
49. З. Смаилова <<Дамыта оқыту технологиясының жеке тұлғаның дамуына әсері>>, || Ұлағат №9, 2004ж.
50. Ж.Сардарова <<Жаңа ақпараттық технолгияның шығармашылық қабілет дамытудағы рөлі>>, || Қазақстан мектебі №5, 2003ж. 

Студенттерге  пәні бойынша әдістемелік дағдыларын тексеру және таратпа материалдармен жұмыс істеу әдістемесі

Бағдарламалап оқыту
                                       
    Мұғалімнің  іс-әрекеті
   Оқушының іс-әрекеті

1. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


1. Ақпаратты қабылдайды.

2. Материалдың бірінші бөлімін түсіндіреді / 1-ші қадам/ және ондағы іс-әрекеті.



2. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

       3. Бақылау сұрақтарына жауап береді.

4. Жауап дұрыс болса, онда екінші кезеңге өтеді. Егер жауап дұрыс болмаса, онда 1-ші кезеңге қайтарылады.

4.---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Оқыту түрлеріне салыстырмалы талдау жасаңыз.
                                       
                                       
                              Оқыту түрі
                      Ортақ ұқсастықтары
Ерекшеліктері

Түсіндірме-иллюстративті оқыту






--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Бағдарламалық оқыту








---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                       

                       Проблемалық оқыту
Мұғалімнің іс әрекеті
Оқушының іс әрекеті

1. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.Берілген жағдаяттағы қайшылықтарды сезіне, түсіне біледі.

2. Мәселе бойынша ойлауды ұйымдастырады.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


3. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Гипотезаны шығарып, оған талдау жасайды.

4. Гипотезаны тексеруді ұйымдастырады.

4. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Оқыту түрлеріне салыстырмалы талдау жасаңыз
                                       
                              Оқыту түрі
                      Ортақ ұқсастықтары
Ерекшеліктері

Түсіндірме-иллюстративті оқыту






--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Бағдарламалық оқыту








---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Түсіндірме-иллюстративті оқыту

                   Мұғалімнің іс әрекеті
                     Оқушының іс әрекеті

1.Жаңа білімді хабарлайды, түсініктеме береді.

1. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                       
2. Оқу материалын ой елегінен өткізеді, 
түсінеді.

3. Қайталауды ұйымдастырады.

3. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. Оқығанды қайталайды және бекітеді.

5. Алған білімді іс тәжірибеде қолдана білуді ұйымдастырады.

5. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                       
                                       
Оқыту түрлеріне салыстырмалы талдау жасаңыз.
                                       
Оқыту түрі
Ортақ ұқсастықтары
Ерекшеліктері

Бағдарламалық оқыту






                                       
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(

Проблемалық оқыту








----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                                       
                                       
Оқыту үрдісінде мұғалімнің іс әрекетінің қандай кезеңдері, оқушы іс әрекетінің кезеңдеріне сай келеді.
                                       
Мұғалімнің іс әрекетінің кезеңдері
Оқушының іс әрекетінің кезеңдері

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Оқуға қызығушылығының тууы.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Білімді меңгеру.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Жалпы ұғымдарды меңгеру және мәселелерді шешу.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Есте сақтау үрдісі.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Жаттығу.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

Өзін - өзі бақылау.

                                       
                                       
" Оқыту үрдісі " ұғымына берілген анықтамаларды қарастырып, талдау жасаңыз.
                                       

"Оқыту үрдісі" ұғымына анықтама
Неге ерекше мән берілген

Ұқсастықтары

Өзгешеліктері

"Ғылыми білімдерді меңгеруде оқушылардың белсенді оқу іс әрекетін мақсатты бағыттап, ұйымдастыратын педагогикалық үрдіс." /Харламов И.Ф.Педагогика.-Минск, 1979. /
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Оқушыларға білім беру міндеті шешілетін оқытушылар мен оқытушылардың мақсатты өзара әрекет етуі."Педагогика./Под.ред.Ю.К.Бабанского.-М.: Просвещение, 1988. /
-----------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Оқытушылар мен оқушылардың мақсатты түрде, белсенді өзара әрекет ету үрдісі, нәтижесінде оқушыларда белгілі бір білім, дағды, іскерлік, іс әрекет пен тәртіп тәжірибесі және тұлғалық қасиеттері қалыптасады." / Педагогика./Под.ред.П.И.Пидкасистого.-
М., 1996. /
---------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Төмендегі сызбаның қайсысы оқыту үрдісінің құрылымын дұрыс көрсетеді /түсініктеме беріңіз/
                                       
А.	Б.

Оқыту үрдісі                                                                   Оқыту үрдісі


Мұғалімнің іс әрекеті

Мұғалімнің іс әрекеті

Оқушының іс әрекеті
                                       
Оқушының іс әрекеті




Осы сызбада оқыту үрдісінің функциялары қай жерде орналасуы мүмкін. Көрсетіңіз.
                                       

Есеп формасы : түсіндірме сызба.
                                       
                                 Нәтиже

                                       
                                       
                                       
                                       
                                мазмұны

                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                               әдістері
формалары

оқытушылар
құралдары
Оқу-материалдық база
мақсат
                               оқушылар
Оқыту
	МамамамаммаппппппаоқырррггпариарвокгнкнкнкнннформыррраннкннкннннждолоопнгаАВААААПЛША526655000015465гооо320ООРРРПППАППРщ

















                                       
                                       
    Төмендегі сызбаны түсіндіріп, дәлелде.
	
                                    Оқу
                                       
Оқушының іс әрекеті
Оқыту

Мұғалімнің іс әрекеті

Оқыту  үрдісі







                                       
   
     Құрылымдық сызбалар.                                                                                                 Сызба 1.
                           Оқыту әдістері

                                       
                                       


Көрнекілік әдістер
                          Сөздік әдістер
                  Іс тәжірибелік әдістер






* Әңгіме
* Әңгімелесу
* Дәріс
* Түсіндіру
* Пікірталас
* Кітаппен жұмыс

* Иллюстрация
* Демонстрация
* Бақылау
* (оқушының жеке бақылауы

* Жаттығу 
* Лабараториялық жұмыстар
* Іс тәжірибелік жұмыстар























       ОҚУ САБАҒЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ФОРМАСЫ
                  ЛЕКЦИЯ-СЕМИНАРЛЫҚ ЖҮЙЕ
СЫНЫП  САБАҚ ЖҮЙЕСІ






                                                                                                                                                                         ЛЕКЦИЯ
ДӘСТҮРЛІ ФОРМА
НЕГІЗГІ ФОРМА
                                                                                                                             
															СЕМИНАР

СЫНАҚ
                 САБАҚ 45                                ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ
                                                                     СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫС
                                                                      САЯХАТТАР
                                                                   ФАКУЛЬТАТИВТЕР 
                  САБАҚ 35
КЕҢЕС БЕРУ

ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ

ЕМТИХАН




                                       

Кестені толтыр:

Түркеш қағанаты
Қарлұқ мемлекеті
Оғыз мемлекеті
Қимақ қағанаты
Қарахан мелекеті
Қидан мемлекеті
Территориясы








Саяси тарихы








Шаруашылығы








Тарихта алатын орны










1.Төмендегі ұлы ғұламалардың еңбектерін  сәйкестендір:

Әбу-Насыр Әл  - Фараби                                               <<Құтты Білік>> 
Жүсіп Баласағұн                                                             <<Кемеңгерлік меруерті>>
Махмұд Қашқари                                                            <<Даналық сөздер>> 
Ахмет Яссауи                                                                   <<Түрік сөздерінің жинағы>>






2. Қазақ хандарының билік еткен уақытын бір ізді хронологиялық ретпен жаз. 
                                       


3. Қазақ хандығындағы саяси биліктің ұйымдасуы


                                    ХАН
 
ХАН КЕҢЕСІ- чингизидтер, ру-тайпалардың көсемдері


                            ХАЛЫҚ КЕҢЕСІ


                         ӘСКЕРИ БАСШЫЛАР



                           ХАЛЫҚ ЖИЫЛЫСЫ
                               ЖАСАҚТАР




                 ҰЛЫСТАР МЕН АЙМАҚ ИЕЛЕРІ
                   РУ МЕН ТАЙПА КӨСЕМДЕРІ



БИЛЕР,АУЫЛ МЕН РУ БӨЛІНІСТЕРІНІҢ БАСЫЛАРЫ

















1867-1868 ж.ж. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМ МЕН БАСҚАРМА
                              ҚАЗАҚСТАН

                                       
        ТҮРКІСТАН ГЕНАРАЛ-ГУБЕРНАТОРЛЫҒЫ
          ОРЫНБОР ГЕНЕРАЛ-ГУБЕРНАТОРЛЫҒЫ
          БАТЫС-СІБІР ГЕН. ГУБЕРНАТОРЛЫҒЫ



                           СЫРДАРИЯ ОБЛ.
                           ТОРҒАЙ ОБЛЫСЫ
                            СЕМЕЙ ОБЛЫСЫ
                           АҚМОЛА ОБЛЫСЫ
                             ОРАЛ ОБЛЫСЫ
                           ЖЕТІСУ ОБЛЫСЫ




                                 УЕЗДЕР
Сергиополь 
Қапал
Вернен
Тоқмақ
Жаркент
Ыстық  - көл
                                       
                                 УЕЗДЕР
Ақмола
Көкшетау
Омбы
Петропавловск
Сырысу
/1869ж/

                                 УЕЗДЕР
Семей
Көкпекті
Зайсан
Баянауыл
                              Карқаралы
                                       

                                 УЕЗДЕР
Іле
Николаевский
Ырғыз
Торғай
                                       

                                 УЕЗДЕР
Орал
Гурьев
Темір
Калмыковский
                                       

                                  УЕЗДЕР
Қазалы
Перовск
Түркістан
Шымкент
Әулие  -  ата
Ташкент
Ходжент
Жизақ
                                       
                                       











                                  БОЛЫС
                        
                       1000 нан 3000 түтіндік
БАСҚАРМА                                                                                                                                                                              ҚҰРАМЫ
                        Болыс басқармасы



                           100-200 түтіндік 
                         Ауыл старшинасы
                                   АУЫЛ




Кестені толтырыңыз:

     АБЫЛАЙ ХАННЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ШБЕРЛІГІ
Қытай / Цинь империясымен 
Ресей империясымен
Орта Азия хандықтарымен
Үш жүзде
Тарихи портреті








<<АЛАШ>> ПАРТИЯ БАҒДАРЛАМАСЫ ЖОБАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ҰЙЫМДАСУЫ
     1917ж.желтоқсан  -  1920ж. наурыз.ПРЕЗИДЕНТ








                                 ҮКІМЕТ
                        МЕМЛЕКЕТТІК ДУМА
                     ТАҒАЙЫНДАУ ЖИНАЛЫСЫ











                            САЙЛАУШЫЛАР


                                       
                                       
            ҚАКСР- нің ӘКІМШІЛІК ҚҰРЫЛЫМЫ
	ҚАЗАҚ АВТОНОМИЛЫ КЕҢЕС СОЦИАЛИСТІК РЕСПУБЛИКАСЫ

   

                            ОРАЛ ОБЛЫСЫ  
                           ТОРҒАЙ ОБЛЫСЫ
                           АҚМОЛА ОБЛЫСЫ
                            СЕМЕЙ ОБЛЫСЫ



                                 УЕЗДЕР
Орал
Лбищенск
Темір
Гурьев
                                       

                                  УЕЗДЕР
Павлодар
Семей
Өскемен
Зайсан
Қарқаралы
                                       
                                 УЕЗДЕР
Қостанай
Ақтөбе
Ырғыз
Торғай
                                       

                                 УЕЗДЕР
 Атбасар
Ақмола
Көкшетау
Петропавловск
Омбы уезінің бір бөлігі








                                        

                               Болыстар 



                                Ауылдар 




 

Кестені толтыр: Төмендегі саясаттарды салыстыр

Жаңа экономикалық саясат 
<<Әскерм коммунизм>> саясаты







Кестені толтыр:
ЖЫЛДАР
САЯСИ ӨМІР
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БАТЫРЛАР, ЕРЛІКТЕРІ







    Аргументтер келтіріп, мәселені шеш:
                                       
                    Тың игерудің салдары
                                       
  Жетістіктері                                                                              Кемшіліктері 

                               НӘТИЖЕСІ
                                       
                               50 жылдығы
                               /1954-2004ж.ж./

Тірек-сызба 
Қоғамдық-экономикалық өмірді демократияландыруға бағыт
 	1985ж. 10.03. Коммунистік партия бас хатшысы М.Горбачев сайланды

   

                 Ұлт мәселесі шиеленісті
<<Қайта құру>> саясаты
Сыртқы саясатта 1985ж. ядролық сынақтан бас тартты.
1989ж. Қазақ КСР  - де тіл тур. Заң қабылданды.  




 Д.А.Қонаеты орынан алып, Г.В. Колбинді ҚКПОК 1 хатшы қыз.орн.
                                       

   1989ж.шілдеде ҚКРК Н.Ә.Назарбаев сайланды

 Жеделдету концепциясы жүзеге асты
                                       


        1986ж.қазақ жастарының бейбіт шеруі 


Жаңа қоғамдық ұйымдар, саяси қозғалыстар  құрылды
 маскүнемдікпен, тәртіпсіздікпен күрес


Жазалау шаралары жүргізілінді:
8,5мыңнан астам адам ұсталды.
103 сотталды.
270 студент оқудан шығарылды.
758 комсомолдан шығ.
52 адам партиядан шығ.




   1990ж. 25.10.ҚКСР егемендігі тур. Декларация









        <<Қазақтың жүздері>> атты сөзжұмбақ
                                      * 
* Орта жүз руы 
* Орта жүз руы
* Орта жүз руы
* Ұлы жүз руы
* Орта жүз руы
* Ұлы жүз руы
* Орта жүз руы
* Орта жүз руы
* Кіші жүз руы
* Орта жүз руы
* Орта жүз руы
* Кіші  жүз руы
* Кіші жүз биі
* Орта жүз руы
* 
* орта жүз руы 
 




























































Қ
А
З
А
Қ
Т
Ы
Ң

Ж
Ү
З
Д
Е
Р
І






































































 << Қазақтың жүздері>> атты сөзжұмбақ /жауабы/


Т

Ы





     






О

Р



А





 Ә


Б

Ғ

У
Ы
Р
Қ


Т

 Й
К

Ы
Н
Ы
Қ
А 
С
Ғ
О


А
А
Т
Е
Т
Қ
А
З
А
Қ
Т
Ы
Ң

Ж
Ү
З
Д
Е
Р
І
Т
Й
Б
Ң

Ы
Н
Ы

Е
С
Ы
А
К
Е
Л
Ы
М
А
Л


Р

Т
Е

Й
Е
Й
Е

А
Й
Ы


А

І
Н


Н

Н



Т

Р



Ш







У



І

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс