УМКД

Экожүйенің буферлік сыйымдылығы - экожүйенің ластануға қарсы тұратын мүмкіншілігі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласы Шәкәрім атындағы мемлекеттік Университеті
                     МСЖ құжат 3 деңгейлі
                                   ПОӘК
                                       
                                       
                                       
                       ПОӘК 042-18-21.1.81/03 -2014
                                       
                                       
                                   ПОӘК
                 <<Ландшафттану>>    пәннің
              оқу-әдістемелік материалдары
                                        
                                       
                                       
                                       
                                       
                                 11.09.2014ж.
                              №1 басылым
                                       

                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
  5В080100  <<Агрономия >> мамандығына арналған
                         <<Ландшафттану>>
                                пәнінің
                  ОҚУ -ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
                                       
                                        
                                ПӘННІҢ  
              ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
                                       

                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                  Семей
                                      2014
                                       
                                       
                                Алғы сөз



I ҚҰРАСТЫРҒАН 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің   <<Агротехнология және орман ресурстары>> кафедрасының  аға оқытушысы Сагандыков Слям Нығыметжанұлы
<<_27_ >>  ___08___  2014 жыл
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ  
2.1. Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің <<Агротехнология және орман ресурстарының>> кафедрасының мәжілісінде. 
   <<_28_>> ___08___ 2014 жыл, №1 хаттамасы

Кафедра меңгерушісі: ................ Есенғұлова Н.Ж. 

2.2. Аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік бюро мәжілісінде 
    <<_09_>>__09____ 2014 жыл №1 хаттамасы

Төраға .................................. Джаманова Г.И.

3 БЕКІТІЛДІ
Университеттің оқу-әдістемелік кеңес мәжілісінде қаралды және баспаға ұсынылды 
    <<_11_>> ____09____  2014 жыл, №1 хаттамасы

ОӘК төрағасы ................. Г.К Искакова


4. БАСЫЛЫМ   БІРІНШІ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН













                                              МАЗМҰНЫ

1 Глоссарий
2Дәрістер
3Тәжірибелік сабақтар
4Студенттердің өздік жұмыстары













                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
1 ГЛОССАРИЙ

Абиотикалық орта (грек тілінде <<а>> және  <>- тірі)  -  бойдың жайлауының органикалық емес шартының құрамы.
Азушылық- күйдің нашарлауы, сападан айырылуы.
Азықтылық- айтылмаш кезеңде пайда болған биосалдмақтың сандық жиынтығы.
Антропоген  -  адамның қызметінен туындайтын, адамның қызметімен байланысты.
Антропогендік ландшафттану- адамның қызметі арқылы өзгерілген немесе қайта жасаған ландшафттар туралы ғылым.
Ареал-  (грек тілінде <<аrеа>> - аудан)  -  табиғатта белгілі бір түрдің таралу облысы.
Биогеоценоз- геологиялық жағдайда әртүрлі түрлердің одақтарын топтастыратын, экологиялық жүйе.
Биологиялық түрлілік- тірі бойдың, түрлердің және экожүйелердің саны.
Биосалмақ- аудан немесе тіршілік ету ортасының көлеміне жатқызылатын, тобтың түрлерінің, ерекше тобтың салмағының жиынтығы.
Биоаймақ- (грек тілінде <> - өмірлер, <>- шар)  -  жердің тысы, тірі денелер өлі денелермен әрекеттесетін
Биотоп- биобірлестік орналасқан кеңістік.
Биотикалық айналым- жердегі тіршіліктің пайда болуынан туындайтын заттың кіші айналымы және оның негізі жинақтау және органикалық заттардың іруіне жататын, тірі бойлардың тіршілік қызметінің үдеріс арқылы арқылы іске асырылады.
Бойдың шегі- ортаның сыйымдылығын анықтайтын, популяцияның өсуінің жоғары шекарасы.
Геожүйенің тәртібі-(француз тілінде <> ,латын тілінде  <>-басқарма)- табиғи- техникалық кешенінің <<өмірінің жөн-жосығы>>, оның даму және қызметтік үдерісінің өзгеру айналымындағы өзін-өзі реттеу қасиеті.
Жаңартылмалы қамбалар-табиғи қамбалар, толық немесе жарым-жартылай қалпына келетін немесе адамның көмегімен орнына келетін.
Заттың тасымалдануы-экожүйелерде химиялық құрамының айналымдары
Құрылым-(структура) жүйенің бөлімдерінің арасында байланыстың құрамы.
Ландшафтың бөлшектері-геожүйенің дамуын, қызметін және өзгеруінің мінезін анықтайтын, табиғи- техникалық кешендердің құрылымдық-қызметтік бөлігі.
Ластаушы заттар-тіршілік ортасына түскен заттардың экожүйенің қызметінің бұзушылығына алып келеді.
Ландшафт-географиялық тыстың аумақтық бөлінуінің негізгі санаты.
Мониторинг-биоаймақтың және оның жеке бөлшектерінің күйін бағалауға арналған қадағалаудың жүйесі.
Ноосфера- ақыл аймағы, нәтиежесінде Жер бетінде адамзаттың пайда болуын және оның қоршаған ортамен әректтестігі.
Өміршендік- сақта бойлардың, қоршаған ортаның өзгеру жағдайындағы, өзінің тіршілігін сақтау мүмкіншілігі.
Өмірдің шарттары-бойдың өмірі үшін қажетті экологиялық фактордың құрамы.
Түр- барлық мүшелері қатысуын ортақ генофондта байланыстыратын, жаратылыстағы биологиялық бірлік.
Шектеуші фактор- фактор, бойдың тіршілігін шектейтін.
Табиғи қордың әулеті- табиғи қамбаның бөлігі, тіршілік ортасының сақталу шарттарының қоғамның белгілі техникалық және әлеуметтік-экономикалық мүмкіншілігіне байланысты шаруашылық қызметке нақты пайдалану мүмкіншілігі.
Тіршілік ортасы- айтылмыш дарақ және популяция өмір сүретін шарттың құрамы.
Толеранттылық- (сабырлық)-бойдың зейінінің ортаның факторының ықпалдарын көтеру мүмкіншілігі.
Эволюция- (даму)-ұйымның аласа сатыларынан ұйымдасуынан қазіргі жоғары ұйымдастырылған түріне дейін дамуы.
Экожүйенің буферлік сыйымдылығы-  экожүйенің ластануға қарсы тұратын мүмкіншілігі.
Экологиялық мөлшерлеу- ккез-келген экожүйеге әсер ететін антропогендік іс-әрекеті, өзін-өзі реттеу механизмін  бұзуға алып келмейтін экологиялық сыйымдылықтың шегінде мөлшерлеу.
Экологиялық пирамида- трофика деңгейдің арақатынасының сызбалық бейнесі.
Экологиялық фактор- ортаның кез-елген бөлімінің тірі бойларға деген түзу ықпал көрсету мүмкіншілігі бар. 

















                              2 ДӘРІСТЕР
                                       
  * Модуль Ландшафттанудың жалпы ережелері
    * Блок Табиғи және экологиялық жүйелер

 №1Дәріс.Кіріспе.Табиғат және табиғи ресурстар

Табиғат - кандай да 6ip кеңістіктік немесе уакыттык шеңбермен шектелмеген жэне бүкіл әлемді онын, сан алуан турлер1мен 6ipre к,амтитын ең жалпы ғылымдық және философиялык ұғым.
Табигат дегеніміз - кең магынасында бүкіл дуниенің барлык заттык, куаттык және ак,параттық әлемі. Адамзат табигатты дэстурлі турде жанды немесе <<өзін тани білетін>> материя ретінде қабылдайды, ягни ол адамзат когамыныц өмip суруінің адам тікелей немесе жанама турде әсер ететін жэне өзінің шаруашылық кызметінде байланыста болатын табиги жагдайларыньң жиынтығы. <<Қоғам - табигат>> жуйесін қарастыру кезінде эдетте тап осы угым колданылады. Табигатты осылай угынудың адамды коршаган ортамен аракатынасына назар аудару кажет (1 -сурет) [1].
Адамньщ табигатпен озара эрекеттесу1 мэцгшк жэне соны- мен 6ip мезгшде заманауи мэселе, адамзаттыц езшщ пайда бо- луы, OMip cypyi жэне болашагы табигатпен байланысты. Адам табигаттыц элемент! ретшде <<табигат* - когам>> атты курде л i жуйенщ 6ip бел1п болып табылады. Адамзат езшщ кептеген сураныстарын табигаттыц есебшен канагаттандырады.
Табигаттьщ барлык элементтер1 коршаган органы курайды. <<К^оршаган орта>> деген угымга тутас когамды емес, тек жекеле- ген адамдарды гана коршап тургандыктан, адам колымен жасалган заттар (гимараттар, автомобильдер жэне т.б.) к1рмейдк
Бірақ,табигаттьщ адам кызметінің нәтижесінде өзгертілген бөліктері (калалар. ауыл шаруашылык танаптары, су коймалары, колдан еккен ормандар) когам өмip суретін ортаны куратын болгандьщтан, коршаган ортага мредк Экологияда <<табиги жагдайлар>> жэне <<табиги корлар>> деген угымдар аражпч ажыра- | мlu.iii пайдаланылады.

                                       
1-сурет. <<Орта>> угымын ж1ктеу (Реймерс, 1990)

Табиги жагдайлар - табигаттьщ барлык; жактарын камтитын оте кец угым, эдетте олар туралы адамга жэне оньщ кызметше кдтыссыз айтады.
Табиги корлар - бурый, осы кезде жэне болашакта тжелей жэне ткелей емес тутыну ушш заттык игшктер жасау, ецбек к,орларын кайта ещцру ушш пайдаланылатын табиги нысандар мен кубылыстар.












* блок. Ландшафттар және олардың өзекті мәселелері
№5Дәріс. Ландшафттар туралы түсінік

Ландшафт-құрамдас бөліктерінің арасында тұрақты қатынастар мен байланыстар қалыптасқан тұтас табиғи жүйе болып табылады
 Ландшафтың құрамдас бөліктерінің арасында әрқайсысының өзгеруі бүкіл ландшафттың өзгеруіне алып келетін бірнеше дербес топтарды бөліп қарауға болады. Ондай топтар биологиялық, климаттық, гидрогеологиялық, геологиялық, геоморфологиялық құрамдас бөліктер болуы мүмкін.  Олар бір-біріне бірдей дәрежеде әсер етеді және кейбір құрамдас бөліктер мен олардың қасиеттері басқа құрамдас бөліктерге олардың әсеріне қарағанда күштірек әсер етеді
Ландшафт келе<л сипаттары бар табиги географиялык кешен:
* жер бетшщ табиги шептермен шектелген, оныц шегшде табиги курамдас бел!ктер1 курдел1 езара карым-катынаста жэне б1р-б1рше бешмделген болатын езшдк ерекшелт бар жэне б1ртектес шагын тэлшц
* табигаттьщ езара байланысты жэне езара шарттастыкгы заттары мен кубылыстарыньщ жиынтыгы, тарихи калыптаскан жэне уакыт барысында дамитын физикальщ-географиялык кешен немесе кешендер жиынтыгы;
* жер бедершщ, климаттьщ, еЫмджтср жамылгысыньщ, жа- нуарлар элемшщ, халыктьщ жэне адамзат мэдениетшщ сипатта - ры жердщ белгш б1р аймагында кайталанып отыратын, б1рыцгай уйлеЫмд1 тутастыкка тогысатын облыс;
* аумактык; жагынан белек орналаскан, б!рак, непзп белгшер1 бойынша уксас иерархиялык, темешрек дэрежедеп турпатты кешепдер;и б1рпспру уцпн колданылатын жалпылаушы угым;
* барлык непзп курамдас белжтерп жер бедер1, климаты, су- лары, топырактары, еамджтер1 жэне жануарлар элем! даму жагдайлары бойынша б1ртекп, б1рын,гай, ажырамас жуйе курай отырып, курдел1 езара байланыста жэне езара шарттастыкта бо - латын табиги географияльщ кешен.
Ландшафт - курамына ним геожуйелердщ: жерлердщ, алкап- тардьщ, фацийлердщ езшдж ерекшел1к'п жиынтыгы юретш, белдемдк жэне белдемдж емес белплер1 бойынша б1ртект1 генетикальщ б1рьщгай геожуйе.
<<Ландшафт>> угымыньщ тек табигаттанулык гана емес, тутынушыльщ куны да бар. Себеб1, ландшафт  --  географиялык кабык курылысынын, белгш б\р белдемге тэн барлык белплерш сактаган ен шагын аумактьщ бфлж. Онда табигаттьщ ощрл1к те, ¡шю де ерекшел1ктер1 уштаскан, табиги себегшп шарттардыц, т1ршшк жагдайларыньщ жэне адамдардыц кызметшщ сол жерге тэн жергшюч кешеш толык кершедь
Эталондык, геожуйе ретшдеп ландшафттьщ оларды бшу оньщ ресурстык элеуетш адамньщ элеуметпк-экономикалык сураныстарына катысгы пайдаланудьщ жэне оны жаксарту тэсщцершщ дурыс жолдарын тандауга мумкшдж беретш касиет- тер жиынтыгы бар.
Ландшафттьщ тутастыгы бар, ягни ол курамдас белжтер мен ¡нта жуйелердщ озара шарттастыкты белгш б1р жиынтыгынан куралгап, корпи ландшафттармен зат пен энергия алмасатын ашьщ жуйе болып табылады. Ол т1ршшк eтeдi, онда зат пен энергия, аппарат алмасу жэне езгерту удерютер1 унем1 журт жа- тады. Оньщ ен басты табиги касиет1 - биомасса ещцру. Ланд - шафт т1ршшгшщ нэтижеа жэне айнымас курамдас бел1п белдемд1к жэне белдемдж емес топырактардыц белгш б1р жиынтыгы сипаттайтын бул керсетюш к,ажетт1 децгейде жер бетшдеп биохимиялык, гидрохимияльщ жэне топырактьщ жур1сшщ каркынын керсете алады.
Ic-жузшде жогарыда карастырылган катынастьщты пайда- лану, непзшен шаманын, езгеруш есептеуге, ягни жылу дина- микасындагы энтропияньщ багытын аныктауга жэне олардьщ те- пе-тещцк жагдайындагы (езшен-ез1 журетш журю-тердО,
радиацияльщ <<кургакшыльщ белпсЬ> ( R ) жэне ландшафттардыц xypi мен еамдктщ ешмдшгшщ арасындагы байланысты аныктауга арналган. Осы байланысты А. А. Григорьев жэне
М.И.Будыко, ягни радиациялык <<кургакшыльщ öenrici>> (R) мен
ландшафттардьщ биологиялык ешмдшгшщ (Б) арасындагы байланысты тапкан. Сонымен катар, физико-географияльщ белдеудктердщ ауысуына байланысты уксас ландшафттар аймагы кайталанып отыратындыгы аньщталган. Барльщ географияльщ белдеулкте биологияльщ ешмдшктщ (Б) ен
жогары шамасы радиациялык <<кургакшыльщ белпсшщ>> (R) мэш 6ipre тец болганда байкалады (13-сурет).

I
II
III
13-сурет. A.A. Григорьев жэне М.И. Будыконын у.сынган географиялык аймактыц кезендж зандыкпен орналасу желюшщ бейнеш (шецбердщ диаметр! лаидшафтгыц биологиялык ошмдшгше сай келед1) (I - Субарктикалык жэне коныржай белдеу: 1- тундра; 2 - орманды; 3 - аралас жэне жалпак жапыракты ормандар; 4 - орманды дала; 5  --  дала; 6 - жартылай шелдц 7 - коцыржай шелд1 белдеу; II - субтропикалык белдеу; 8 - мэцп жасыл орман; 9 - субтропикалык дала; 10 - субтропикалык жартылай шолд1 белдеу; 11 - субтропикалык шелдц III - тропикалык, субтро - пикалык жэне эковаторлык белдеу; 12 - эковаторлык ормандар; 13 - суб- эковаторлык ормандар; 14 - саванна ормандары; 15 - буталы еЫмджт! саванналар; 16 - шелге айналган саванналар; 17 -тропикалык шел.)

Д. И. Шашко [35], <<Географияльщ аймакдардын, кезецщк зацы>> атанган бул зацдыльщтык б1рк;атар гылыми салалар ушш мацызды ¡з1 барлыгын, оньщ ¡шшде география, экология, ланд- шафттану, табигатты пайдалану жэне ауылшаруашыльщ жерлерд1 пайдалану ушш мацызды екенш атап керсеткен.
И. П. Айдаров [36] жэне Ж. С. Мустафаев [37], кептеген тэж1рибел1к мэл!меттерге жуйелк талдау журпзу аркылы, топырак'гыц нспзп касис'ггершщ радиацияльщ <<кургакшылык;
белпсше>> (л ) байланысты екецщгш корсета (14-сурет).
Ж. С. Мустафаев [37], <<кдагакшыльщ белпсше>> (^) байла - нысты К^азакстанньщ географиялык, аймагын ылгалдану дорежесп бойынша аймактарга белген, топырак-мелиоративтж сипаттама- сын курган жэне гидротерм икал ьщ керсеткнике байланысты топырактардыц касиетшщ сандьщ мэиш, эртурл1 табиги жэне шаруашыльщ жагдайындагы топырактыц дамуына кажста кун сэулесшщ энергиясыныц шыгынын аньщтаган (15-сурет).
                                       
14-сурет. Казакстанныц топырактарынын непзп касиеттершщ <<кургакшылык
белпсше>> ( Я ) байланыстылыгы (1 - кара топырак; 2 - оцгуспктщ каратопырагы; 3 - кара-коцыр топырак; 4 - коныр топырак; 5 - ашык-коныр топырак; 6 - сур жэне ашык-су-р топырак; 7 - сур топырак; 8 - тау етепндеп ашык-коныр топырак; 9 - тау етепндеп коцыр топырак; 10 - тау етепндеп кара-коцыр топырак; 11 - тау топырактары; Г - топырактьщ 0-50 см кабатындагы караинрштщ шамасы, %;





























                                       
                                       
                    ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
 * Модуль. Ландшафттанудың жалпы ережелері 
   * Блок. Табиғи және экологиялық жүйелер 
№1Сабақ.Табиғи орта және өмір сүру жағдайлары 





2-блок. Ландшафттар және олардың өзекті мәселелері
№5Сабақ. Ландшафт компоненттері және ландшафт құрушы факторлары
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
                                       
       4 БІЛІМАЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ

 АГ-213 тобынының <<Ландшафттану>> пәні бойынша БӨЖ тақырыптары(5 апта)
Р*р
саны
Білімалушының
А.Ж.
БӨЖ тақырыбы
1
Абытаева Н.
Экологиялық жүйенің құрылымы
2
Абзалова Т.
Ландшафттану даму сатылары
3
Ағали Н.
Эпигеосфераның регионалдық және жергілікті дифференциациясы
4
Алиханова Ж.
Ландшафттанудың 20 ғасырдағы дамуы
5
Аққазынова Ж.
Ландшафттық зоналардың системасы, секторлары және азоналдығы
6
Әділханова Т.
Ландшафттық дифференциацияға орографиялық фактормен биіктік белдеулердің әсерлері
7
Байкероева А.
Табиғат және табиғи ресурстар 
8
Болатова Ә.
Табиғи орта және өмір сүру жағдайлары 
9
Жырғау А.
Ландшафттану-территориялық табиғат кешендері туралы ілім
10
Кенембай Б.
Табиғи жүйе  және оның қасиеттері
11
Кабылханова М.
Экологиялық жүйелер туралы түсінік
12
Қаріпболданов Б.
Экологиялық жүйелерді жіктеу
13
Манап Ф.
Табиғи орта және өмір сүру жағдайлары
14
Манашев С.
Жазықтықтағы ландшафттардың биіктік дифференциациясы
15
Мусина А.
Геосистема туралы түсініктер
16
Мухтарбеков Е.
Территориялық табиғат кешендерінің құрамы
17
Муттал Ж.
Территориялық табиғат кешендерінің құрамы
18
Нукенова С.
Жазықтықтағы ландшафттардың биіктік дифференциациясы
19
Нуркенова Г.
Таулармен жазықтардағы тосқауылдықпен ярустылық
20
Нұрбақыт Қ.
Табиғи жүйе туралы түсінік және оның қасиеттері
21
Нұрғалиева М.
Ландшафттық зоналардың системасы, секторлары және азоналдығы
22
Омарова А.
Табиғаттағы заттардың айналымы
23
Оспанов А.
Ландшафттану-территориялық табиғат кешендер туралы ілім
24
Садвакасова М.
Территориялық табиғат кешендерінің шеқаралары
25
Садыкова А.
Табиғи жүйелерінің қасиеттерін талдау
26
Сағидоллаева А.
Ландшафттық дифференциацияға орографиялық фактормен биіктік белдеулердің әсерлері
27
Төлетаева А.
Экологиялық жүйелер туралы түсінік
28
Тұрсынғазиева А.
Экологиялық жүйелерді жіктеу
29
Уалиева Г.
Жазықтықтағы ландшафттардың биіктік дифференциациясы

АГ-213 тобынының <<Ландшафттану>> пәні бойынша БӨЖ тақырыптары(6 апта)
Р*р
саны
Білімалушының
А.Ж.
БӨЖ тақырыбы
1
Абытаева Н.
 Жергілікті дифференциация
2
Абзалова Т.
Геосистема туралы түсініктер
3
Ағали Н.
Ландшафттық зоналардың системасы, секторлары және азоналдығы
4
Алиханова Ж.
Таулармен жазықтардағы тосқауылдықпен ярустылық
5
Аққазынова Ж.
Табиғаттағы заттардың айналымы
6
Әділханова Т.
Табиғи жүйе туралы түсінік және оның қасиеттері
7
Байкероева А.
 Ландшафт туралы түсінік
8
Болатова Ә.
Ландшафттану-территориялық табиғат кешендер туралы ілім
9
Жырғау А.
Экологиялық жүйенің құрылымы
10
Кенембай Б.
Ландшафт компоненттері және ландшафт құрушы факторлар
11
Кабылханова М.
Ландшафт шекаралары
12
Қаріпболданов Б.
Экологиялық жүйелер туралы түсінік
13
Манап Ф.
Ландшафт морфологиясы
14
Манашев С.
Жазықтықтағы ландшафттардың биіктік дифференциациясы
15
Мусина А.
Мекендер және ландшафттың басқа да морфологиялық бірліктері
16
Мухтарбеков Е.
Ландшафттық морфологиядағы типологиялық проблемалары
17
Муттал Ж.
Табиғи жүйе  және оның қасиеттері
18
Нукенова С.
Жазықтықтағы ландшафттардың биіктік дифференциациясы
19
Нуркенова Г.
Ландшафттардың дамуы мен құрылымы
20
Нұрбақыт Қ.
Ландшафттағы ылғал айналымы
21
Нұрғалиева М.
Заттардың биогендік айналымы
22
Омарова А.
Ландшафт түзуші факторлар
23
Оспанов А.
Ландшафттардың дамуы мен құрылымы
24
Садвакасова М.
Ландшафттағы ылғал айналымы
25
Садыкова А.
Заттардың биогендік айналымы
26
Сағидоллаева А.
Ландшафт түзуші факторлар
27
Төлетаева А.
Ландшафттардың дамуы мен құрылымы
28
Тұрсынғазиева А.
Ландшафт компоненттері және ландшафт құрушы факторлар
29
Уалиева Г.
Ландшафт шекаралары
Пәндер
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz