Файл қосу
Сотта қарау және сотта қарауың бөліктері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты
ОӘК
ОӘК 042-14-5-07.01.20.60.03- 2013
<<Азаматтық іс жүргізу құқығы>> пәнінің оқу-әдістемелік кешені
№1 басылым
02.09.2010ж.
<<Азаматтық іс жүргізу құқығы>> пәні бойынша
<<050301 - <<Заңгер>> мамандығына арналған
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІНІҢ
ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛЫ
СЕМЕЙ
2013
Мазмұны
* Глоссарий
* Дәрістер
* Практикалық сабақтар
* Студенттердің өздік жұмысы
1. Глоссарий
№
Терминдік ұғым сөз
Ұғымдық мазмұны
1
Азаматтық іс жүргізу құқығы
соттардың азаматтық істерді қарау және шешу тәртібін, азаматтық істер бойынша сот әділдігін, сот қаулыларын мәжбүрлеп орындау тәртібін реттейтін мемлекет белгілеген құқықтық нормалардың жиынтығы немесе жүйесі болып табылады.
2
Азаматтық іс жүргізу құқығының субьектілері
талапкер мен жауапкер құқық қатынасының немесе сот шешетін заңмен қорғалатын мүдденің субъектілері болып табылады.
3
Адам құқыларының жалпыға бірдей декларациясы
1948ж10желт.БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған , преамбула мен 30баптан тұратын бұл декларация мемлекеттерге <<нәсілге,жынысқа,тіл мен дінге ажыратпай, адамның құқы мен баршаға арналған негізгі бостандықтарға құрметпен қарауды орнықтыру және дамыту жолында>>ынтымақтасуды міндеттеген БҰҰ Жарғысын өрбітіп, нақтылай түскен құжат болып табылады.Халықаралық қарым-қатынастар тарихында тұңғыш рет адамның жалпыға бірдей сақталатын құқылары мен бостандықтарының шеңбері айқындалады
4
Азаматтық іс жүргізу заңнамасы
Азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастарын реттейтін заңнамалар
5
Даудың пәніне өз алдына талап - тілегі бар үшінші жақтар
олар бір немесе екі тарапқа талап қою арқылы бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін процеске қатыса алады. Олар талап қоюшының барлық құқықтарын пайдаланады және оның барлық міндеттерін жүзеге атқарады.
6
Даудың пәніне өз алдына талап - тілегі жоқ үшінші жақтар
олар егер іс тараптардың біреуіне қатысы өздерінің құқықтарына немесе міндеттеріне әсер етуі мүмкін болса, іс бойынша біріші сатыдағы соттың шешімі шыққанға дейін талапкер немесе жауапкер жағында іске қатысады.
7
Жауапкер
талапкердің берген талабы бойынша сот жауапқа тартатын тұлғаны айтамыз. Азаматтық құқық қабілеттілік
8
Тараптар
құқық пен заңды мүддесі туралы даулар жөніндегі азаматтық істерге қатысушылардың негізгі тобы болып табылады.
9
Талапкер
субъективті құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін азаматтық іс қозғайтын тұлға.
10
Сотта іс қарау
азаматтық істі қарап және сол азаматтық іс бойынша шешім қабылданатын азаматтық іс жүргізу процесінің сатысы.
11
Соттылық
бір жеке саладағы азаматтық істерді қарау және шешу кезіндегі судьялардың өкілеттіктері, яғни белгілі бір азаматтық істі қарау және шешу кезіндегі ортақ юрисдикциялық өкілеттілік.
12
Сот өкілдері
өзіне жүктелген өкілеттігінің негізінде өкілденушіге ұтымды шешім шығаруына күшін сала отырып, өзінің азаматтық және процесуалдық құқықтарын дұрыс пайдалана білуіне көмектесуші.
13
Мемлекеттік баж
уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәні бар іс-қимылдар жасағаны үшін және құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.
14
Қарсылық білдіру.
жауапкер берілген талапты нақтылы негіздер келтіре отырып негізсіз деп тануға күш салады, яғни талапкердің талап беруге құқығы жоқ немесе талап беру барысында процесуалдық тәртібінің сақталмауының негізінде процестің болуының өзі қателік деп табуды айтамыз
15
Қарсы талап арыз
талапкердің сотқа өз алдына жауапкердің арызымен бірге қарау үшін берген талабы.
2. Дәрістер
Дәріс сабағының құрылымы
1Тақырып. Азаматтық іс жүргізу құқығының ұғымы
1.Азаматтық іс жүргізу құқығының ұғымы, жүйесі, сатылары.
2.Азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларының қолданылуы мен түсіндірілуі.
3.Азаматтық іс жүргізу құқығының қағидалары мен қайнар көздері.
1. ҚР Конституциясына сәйкес біздің мемлекетімізде сот билігінің міндетін тек сот органдары ғана орындайды. Соттарда қаралатын істердің көпшілігі азаматтық істер болып табылады. Олар - азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй, қаржы және ведомствалық бағыныстағы соттардың қарамағына жататын басқа да құқық қатынастарынан туындайтын даулар. Азаматтық істерді қарау және шешу тәртібі азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңмен, азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларымен белгіленеді. Азаматтық іс жүргізу құқығы - соттардың азаматтық істерді қарау және шешу тәртібін, азаматтық істер бойынша сот әділдігін, сот қаулыларын мәжбүрлеп орындау тәртібін реттейтін мемлекет белгілеген құқықтық нормалардың жиынтығы немесе жүйесі болып табылады. Азаматтық іс жүргізу құқығын реттеу әдісі императивтік және диспозитивтік сипатта болады. Соттың іс жүргізу әрекеттері, яғни соттың шешімдері , ұйғарымдары , нұсқаулары билік сипатында жасалады, олар өздері арнап шығарған тұлғалар үшін міндетті, себебі: оларды мемлекеттік билік органы шығарады және мәжбүрлеу күші бар құқық нормасына негізделген. Азаматтық іс жүргізу құқығы жалпы және ерекше бөлімнен тұрады. Жалпы бөлімге мыналар жатады:
- Сот әділдігі қағидалары;
- Азаматтық істердің сотқа қарастылығы;
- Сот құрамы;
- Қарсылық білдіру;
- Іске қатысушы тұлғалардың құрамын, олардың іс жүргізу құқығы мен міндеттерін дәлелдеу;
- Талап қою нормалары кіреді.
Ерекше бөлімге құқықтың осы саласының жекелеген институттарын, сатыларын реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы (1 - ші сатыдағы, апелляциялық бақылау сатысындағы) жатады.Азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері - азаматтық, мемлекеттің және ұйымның бұзылған немесе даулы құқытарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау, заңдылық пен құқық тәртібін нығайту, құқықбұзушылықтың алдын - алу болып табылады.Азаматтық процесс жеке сатылардан тұратын қозғалыс болып табылады. Ол процесс мынандай сатыларға бөлінеді:
- Сотта азаматтық істің қозғалуы;
- Істі сотта қарауға әзірлеу;
- Істі 1 - ші сатыдағы сотта мәні бойынша қарау;
- Апелляциялық тәртіппен қарау;
- Заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарау;
- Заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдарды, қаулыларды жаңадан ашылған мән - жәйлар бойынша қайта қарау;
- Атқару ісін жүргізу (орындау өндірісі).
Осы азаматтық процестің сатыларының өзі үлкен 3 бөлімнен тұрады:
* Азаматтық істі қозғау;
* Азаматтық істі сот талқылауына дайындау;
* Азаматтық істі мәні бойынша талқылап, сот шешімін немесе анықтамасын қабылдау.
Азаматтық процесте материалдық құқықтың ерекшелігіне қарай сот өндірісі 3 топқа бөлінеді:
* Талап өндірісі, ол азамат, еңбек, жанұя құқықтарының бұзылуынан пайда болады, яғни сотқа талапкердің талап арыз беруінің нәтижесінде пайда болады.
* Әкімшілік құқықтық қаржылық және мемлекеттік құқықтық қатынасынан пайда болған өндірістер, яғни талап - арыз арқылы емес өтініш, арыз арқылы пайда болатын істер.
* Ерекше өндіріс, бұл заңдық маңызы бар фактілерді анықтау өндірісі.
Ерекше өндірісте қаралатын істер қатарына:
* Азаматты хабар - ошарсыз кетті деп тану және азаматты өлді деп жариялау;
* Азаматты әрекет қабілеттігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану;
* Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкердің банкроттығы туралы істерді қарау;
* Жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану және жылжымалы мүлікті иесіз деп тану;
* Ұл (қыз) асырап алу туралы өтініштер бойынша іс жүргізу;
* Азаматтық хал актілері жазбаларының қателерін анықтау;
* Нотариаттық іс - әрекетерге немесе оларды жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар жатады.Бұл өндіріс өтініш беру арқылы қозғалады.
Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар көздерін азаматтық процессуалдық іс - әрекетті реттеп отыратын жалпы және нақты ережелері көрсетілген нормативті актілер құрайды. Атап айтқанда:
* ҚР Конституциясы
* Азаматтық істер жүргізу кодексі
* Азаматтық кодекс
* ҚР Прокуратурасы туралы Жарлық
* ҚҰ сот және сот мәртебесі туралы Заң
2. Азаматтық іс жүргізу нормалары уақыт жағынан кеңістікте және азаматтарға қолданылады. ҚР АІЖ кодексінің 3 бабына сәйкес жүзеге асырылады (кодекстен қарау).Азаматтық іс жүргізу нормаларын түсіндірудің - түпнұсқалық /аутентикалық/ және доктриналдық түсіндіру болып табылады.Түпнұсқалық түсіндіру жағдайында заң нормаларының түсіндірмесін оларды қабылдаған немесе шығарған орган береді. Құқыққорғаушылық нормативтік түсіндірме жағдайында түсіндіруді Жоғарғы Соттың Пленумы жүзеге асырады.Доктриналдық түсіндіру процесуалдық нормалар тақырыбына жазылған монографияларда, мақалаларда және заңдар мен кодификацияланған заң актілерінде, ғылыми - тәжірибиелік түсіндірмелерде жасалады. Сондай - ақ заң нормаларын түсіндіру тәсілдері бойынша грамматикалық, логикалық, жүйелі, тарихи түсіндірулерге бөлінеді:
* грамматикалық түсіндіру процесуалдық нормалары өздері баяндалған тіл грамматикалалардың емлелеріне қатаң қарап, заң мәтінінің сөз және стилистикалық құрылымына талдау жасауды көздейді.
* логикалық түсіндіру заң мәтінінің шеңберінен шықпай, ұқсастықты, ұсыныстарын өзгертуді пайдаланатын логика ережелеріне негізделген.
3. Әр құқық саласының негізін оның қағидалары қалайды. Азаматтық процесуалдық құқықтың барлық қағидалары азаматтық істердегі сот талқылауы қандай болу керектігінің тиісті заңға сәйкес болуын анықтайды.Азаматтық процесуалдық құқықтың құқықтық қағидаларының мәні мынада:
* азаматтық процесуалдық құқықтың бастауы бола отырып осы құқық саласының нормаларын талқылаудың негізін қалайды;
* пәнге, мақсатына, тәсіліне қосымша бола отырып осы саланы ерекшелендіретін белгісі болып табылады.
Азаматтық процесуалдық құқықтың қағидалары - осы пәннің табиғатын, процестің мақсатына жету тәсілін және қалыптасу процесін белгілейді. Ғылым саласында құқық қағидалары 3 үлкен топқа бөлінеді:
* жалпы, яғни барлық құқық саласына ортақ қағидалар;
* салааралық, яғни кейбір құқық саласына ортақ қағидалар;
* салалық, яғни бір ғана құқық саласына тиісті қағидалар.
Ал азаматтық процесуалдық құқық қағидаларын саралауда Конституциялық қағидалар мен азаматтық процесс құқығында көрсетілген қағидалар болып бөлінеді. Конституциялық қағидаларға:
* заңдылық қағидасы;
* сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы;
* судьялардың тәуелсіздігі;
* барлық азаматтардың заң мен сот алдындағы теңдігі;
* сотта істі қараудың жариялылығы;
* сот ісін жүргізу тілі;
Ал азаматтық процесуалдық құқығында көрсетілген қағидаларға:
- диспозитивтік қағидасы /қарсылық білдіру қағидасы - яғни әрбір жақ немесе тарап өз құқықтарын қолдана білуі (талап қою, талаптан бас тарту, т.б.с.с.)/;
* тараптардың айтысуы мен теңқұқықтылығы;
* меншікке қол сұғылмаушылық;
* жеке адамдардың ар - намысы мен қадір - қасиетін құрметтеу;
* адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін сотта қорғау;
* дәлелдемелерді ішкі сенім бойынша бағалау ;
* сот актілерінің міндеттілігі;
* іс жүргізу әрекеттері мен шешімдеріне шағымдану бостандығы.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
+ Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау нысандары
+ Сот арқылы қорғалуға конституциялық құқық
+ Құқық саласы ретінде азаматтық іс жүргізу құқығының түсінігі
+ Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар көздері
+ Азаматтық іс жүргізудің сатылары
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
2 Тақырып. Азаматтық іс жүргізу қатынастары және оның субъектілері.
* Азаматтық іс жүргізу қатынасының түсінігі, пайда болуы.
* Азаматтық іс жүргізу қатынасының субъектілері және оларды топтастыру.
* Талапкер мен жауапкерге ортақ процесуалдық белгілер.
* Азаматтық процестегі үшінші жақтар туралы түсінік.
* Прокурордың сот ісіне қатысуы.
* Басқа да қоғамдық ұйымдардың іске қатысуы.
1. Соттың азаматтық істерді қарауы және шешуі кезінде сот және әртүрлі субъектілер арасында көптеген құқық қатынастары пайда болады. Бұл қатынастар әділеттілікті іске асыру барысында қалыптасатын азаматтық процесуалдық құқықтық қатынастар болып табылады. Азаматтық процесуалдық құқық қатынасы - азаматтардың сот өндірісіне қатысушы жақтармен соттар арасында пайда болатын , әрі азаматтық процесуалдық құқық нормаларымен реттелетін қатынастар. Азаматтық процесуалдық құқыққатынасының пайда болуына мынандай 3 алғышарт қажет:
- Азаматтық іс жүргізу құқықығының нормалары, яғни азаматтық істерді қарау және шешу мақсатындағы жалпыға міндетті ережелер. Олар заңда бекітілген мінез - құлық ережелерінен тұрады, яғни олар құқық қатынасына түсетін тұлғалардың міндеттерін анықтайды.
- Заңды айғақтар, яғни заңмен көрсетілген заңды айғақтар болып табылады. Оларға азаматтық процесуалдық құқықтық нормалармен реттелетін, іске қатысушылар мен соттың іс - әрекеттері жатады.
- Азаматтық құқыққатынасының қатысушыларының құқықсубъектілігі. Құқықсубъектілік дегеніміз - қатынасқа түсіп отырған тұлғалардың құқыққабілеттігі мен әрекетқабілеттігі. Яғни құқыққабілеттілік - міндеттері мен құқықтарға ие болу қабілеттігі, ал әрекетқабілеттілік - жақтардың өз құқықтарын сотта өздерінің пайдалана білуін айтамыз. Сондай - ақ заңды тұлғалар да құқыққабілеттілік пен әрекетқабілеттілікке ие бола алады. Заңды тұлғаның құқықтық жағдайы оның жарғысы немесе ережесімен белгілене отырып заңды тұлға болып тиісті мемлекеттік органдарда тіркелген күннен басталады. Азаматтардың процесуалдық әрекетқабілеттілігі - 15 жасқа толмаған жасөспірімдерде және ақыл есі кем деп танылған адамдарда болмайды. Олар өздерінің әрекетқабілеттігін заңды өкілдері арқылы жүзеге асырады. Толық процесуалдық әркетқабілеттілік - дені сау 18 жасқа толған азаматтарда болады.Қандайда болмасын азаматтық процесуалдық қатынас соттың қатысуынсыз жүзеге асырылмайды, себебі: сот - азаматтық процесуалдық құқыққатынасының міндетті субъектісі болып табылады.
2. Азаматтық процесуалдық құқық қатынастары ең бірінші азаматтық процесуалдық құқықтық субъектілердің шеңберін анықтайды. Азаматтық процесуалдық құқық қатынасының қоғамдық қатынастың түрі ретінде өзіне тән ерекшелігі бар. Ол ерекшеліктің бірі - азаматтық процесуалдық қатынастың субъектісі болып сот және басқа да процеске қатысушылыр болып табылады. Іске қатысушы тұлғалар өздерінің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес 2 топқа бөлінеді:
- Іске қатысушы тұлғалар;
- Сот ісіне ықпалын тигізетін тұлғалар.
Іске қатысушы тұлғаларды келесі белгілері біріктіреді:
* процесуалдық әрекетті өз атынан жасау құқығы;
* өзінің еркін білдіру құқығы;
* сот шешімінде өзіндік заңды мүддесінің болуы;
* сот шешімінің заңды күшінің белгілі бір мөлшерде әсер етуі.
Ал сот ісіне ықралын тигізетіндер қатарына - өкілдер, қоғамдық ұйымдар, еңбек ұжымдары, аудармашы, куә және эксперттер жатады. Олар азаматтық істерді қарау барынсында өздерінің әрекеттерімен оны шешуге көмектесіп, сот қызметінің дамуына себебін тигізеді. Сонымен қатар азаматтық процесуалдық қатынастың ерекшелігі - процеске соттың қатысуының міндеттілігі. Сот азаматтық процесуалдық қатынастың қатысушысы бола тұра сот талқысына қатысуға жаңа субъектілерді іске тартады және олармен құқық қатынасына түседі. Соттың процесуалдық құқы оның атқаратын қызметі және өкілеттілігімен байланысты, сол арқылы соттар мемлекет пен қоғам алдында жауапты болып есептелінеді. Азаматтық процесуалдық құқық қатынасының субъектісі ретінде соттар: соттың жеке дара немесе алқалық құрамдағы соттары қарайды, Яғни соттың бірінші сатысындағы азаматтық істерді соттың атынан әрекет ететін судья жеке дара қарайды, ал істерді аппелляциялық сотта немесе қадағалау сатысындағы соттарда қарауды соттың алқалы құрамы жүзеге асырады. Іс алқалы түрде қаралған кезде соттың құрамына саны тақ (кем дегенде үш) судья кіруге тиіс, олардың біреуі төрағалық етуші болып табылады.
3. Тараптар - құқық пен заңды мүддесі туралы даулар жөніндегі азаматтық істерге қатысушылардың негізгі тобы болып табылады. Заңға сәйкес процестегі тараптар талапкер мен жауапкер болып табылады. Талапкер дегеніміз субъективті құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін азаматтық іс қозғайтын тұлға. Ал жауапкер дегеніміз талапкердің берген талабы бойынша сот жауапқа тартатын тұлғаны айтамыз. Талапкер мен жауапкер құқық қатынасының немесе сот шешетін заңмен қорғалатын мүдденің субъектілері болып табылады. Алайда дау тудыратындай құқық бұзылды ма, оған жауапкер дәл осы тұлға ма оны сот шешеді. Соттар қарайтын азаматтық істердің басым көпшілігі азаматтар, мекемелер ортасындағы құқық пен міндет туралы даулар болып есептелінеді. Осы даудың қатысушылары бір - біріне қарама - қайшы талабы бар азаматтық процестің жақтары деп есептелінеді, ол жақтар әрқашанда талапкер мен жауапкер болып табылады. Тиісті емес жақтар талапкер болсын, жауапкер болсын тек талапкердің келісімімен ауыстырылады. Егер талапкер келісім бермеген жағдайда сот келесі жауапкерді істен шығармай отырып іске қосады, бұл алмастыру сот шешімі шыққанға дейін жүзеге асырылады. Процесуалдық құқыққабылдаушы бір тұлғаның барлық азаматтық және материалдық құқығы мен міндеттері екінші тұлғаға көшкен жағдайда орын алады. Осы іске қатысушы тұлғалардың іс материалдарымен танысуға, олардан үзінділер жазып алуға және көшірмелер түсіруге, қарсылықтарын мәлімдеуге, дәлелдеме табыс етуге және оларды зерттеуге қатысуға, іске қатысушы басқа адамдарға, яғни куәларға, сарапшылар мен мамандарға сұрақтар қоюға, өтініш жасауға, сотқа ауызша немесе жазбаша түсініктемелер беруге, іске қатысушы өзге тұлғалардың өтініштері мен дәлелдеріне қарсылық білдіруге, сот жарыссөздеріне қатысуға, сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған жазбаша ескертпелер беруге, соттың шешімі мен ұйғарымына шағымдануға құқылы. Талапкер талаптың негіздемесін немесе нысанасын өзгертуге, талап қою талабының мөлшерін ұлғайтуға немесе азайтуға, сондай - ақ талап қоюдан бас тартуға құқылы. Бірақ бұндай жағдайда талапкер жазбаша өтініш беру керек, әрі ол өтінішке бірінші сатыдағы сот шешім қабылдағанға дейін жол беріледі. Егер сот істі дайындау үстінде немесе бірінші сатыдағы сотта оны қарау кезінде талап бойынша жауап беруге тиісті емес адамға талап қойылып отырғанын анықтаса, істі тоқтатпай талап қоюшының өтініші бойынша тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыра алады, бұндай жағдайда істі қарау басынын бастап жүргізіледі.
4. Сот ісіне қатысушылар қатарына заң үшінші жақтарды да жатқызады. Үшінші жақтардың ерекшелігі - олар әрқашан басталып кеткен процеске қатысады. Іске қатысуының негізіне және іске қатыстылығы бойынша үшінші жақтар 2 топқа бөлінеді:
* Даудың пәніне өз алдына талап - тілегі бар үшінші жақтар, олар бір немесе екі тарапқа талап қою арқылы бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін процеске қатыса алады. Олар талап қоюшының барлық құқықтарын пайдаланады және оның барлық міндеттерін жүзеге атқарады.
* Даудың пәніне өз алдына талап - тілегі жоқ үшінші жақтар, олар егер іс тараптардың біреуіне қатысы өздерінің құқықтарына немесе міндеттеріне әсер етуі мүмкін болса, іс бойынша біріші сатыдағы соттың шешімі шыққанға дейін талапкер немесе жауапкер жағында іске қатысады.
5. Қазақстан Республикасының Прокуратура органдарының құқықтық жағдайы ҚР Конституциясында және " ҚР Прокуратурасы туралы " заң күші бар Жарлығымен (1995 жыл 21 желтоқсан) реттеледі. ҚР Прокуратурасы - республика аумағында заңдардың, ҚР Президентінің Жарлықтарының және өзге номативтік - құқықтық актілерінің дәл және біріңғай қолданылуына, жедел - іздестіру қызметінің, анықтама және тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, ҚР Президентіне есеп беретін мемлекеттік орган болып табылады. ҚР Прокуратурасы республика аумағында жалпы қадағалауды іске асыратын біріңғай жүйелі мемлекеттік орган бола тұра, өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады. Прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары мынандай:
* Конституцияның, заң актілердің, республика Президентінің актілерінің бұзылуын анықтап, оларды жою шараларын қолдану;
* Жедел - іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына қадағалау жүргізу;
* Сотта мемлекет мүддесін білдіру немесе қорғау;
* Заңмен көрсетілген тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
Прокуратура органдары қылмыстық, азаматтық сот ісін жүргізу барысында сот шығарған шешім, өзге де қаулы заңға сай болмаса немесе негізсіз болуына келіспеген болса прокурор істі қайта қарау немесе құқықтық актінің күшін жою немесе өзгерту туралы жоғары тұрған сотқа наразылық білдіруге құқылы. Сондай - ақ заңды күшіне енген шешімдерді және өзге де қаулыларды соттан талап етіп алуына құқылы. Ал егер заңды күшіне енген шешім немесе өзге де қаулы заңға сәйкес келмесе, әрі негізсіз болса, онда қадағалау тәртібімен наразылық жасайды. Ал азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме - дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан ҚР Бас Проркуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады. Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы мұның өзі заңмен көзделген немесе осы іске прокурордың қатысу қажеттігін сот таныған жағдайда міндетті. Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін өз бастамасы немесе соттың бастамасы бойынша процеске қатсыуға құқылы. Прокурор азаматтардың құқытарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау туралы сотқа талап қоюға, өтініш жасауға құқылы. Азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау туралы, егер адам дәлелді себептермен өзі сотқа жүгіне алмаса, тек мүдделі адамның өтінішімен ғана прокурор талап қоя алады. Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қоя алады. Талап қойған прокурор, бітімгершілік келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады, сондай - ақ барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін талап қоюдан бас тартуы ол тұлғаны істің мәнісі бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
6.Заңмен көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар және жергілікті өзін - өзі басқару органдары, ұйымдар немесе жекелеген азаматтар олардың өтінуімен басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін, сол сияқты қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып сотқа жүгіне алады. Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қойылуы мүмкін. Бөгде мүдделерді қорғау үшін талап қойған адамдар, бітімгершілік келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады жәнебарлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Бұл органдар іс бойынша қорытынды беру үшін бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін өз бастамашылығы бойынша, іске қатысушы тұлғалардың бастамашылығы бойынша, сондай - ақ соттың бастамашылығы бойынша процеске қатыса алады.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
+ Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың түсінігі және олардың ерекшеліктері
+ Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың пайда болуының және тоқтатылуының негіздері
+ Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың субъектілері және оларды жіктеу
+ Сот - азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың міндетті субъектісі ретінде
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
3 Тақырып. Сотта өкілдік ету.
* Азаматтық процестегі өкілдік: түсінігі, түрлері.
* Өкілдің процесуалдық жағдайы.
* Заңды өкілдер.
* Сот өкілдерінің өкілеттіктері және оның өкілеттіктерін құжаттау.
1. Азаматтар соттағы ісін өздері немесе өкілі арқылы жүргізуге құқылы. Сот өкілдері дегеніміз өзіне жүктелген өкілеттігінің негізінде өкілденушіге ұтымды шешім шығаруына күшін сала отырып, өзінің азаматтық және процесуалдық құқықтарын дұрыс пайдалана білуіне көмектесуші. Сотта өкілдің іске қатысуы объективті ақиқатқа жетуіне көмегін тигізеді. Әрекетқабілеттігі жоқ азаматтардың істерін олардың заңды өкілдері , ал заңды тұлғалардың ісін сотта олардың органдары мен өкілдері жүзеге асырады. Яғни ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, нормативті - құқықтық актілермен немесе құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттіктердің шегінде іс - әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті өкілеттіктер берілген олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куәландыратын құжаттар береді, соның негізінде олар сотта өкіл болып қатыса алады. Азаматтық - процесуалдық заңдарға сәйкес мыналар:
+ адвокаттар;
+ заңды тұлғалардың қызметкерлері - осы заңды тұлғалардың істері бойынша;
+ кәсіподақтың уәкілетті адамдары - осы кәсіподақтың жұмысшыларының, қызметшілерінің, басқа да адамдардың істері бойынша, олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін;
+ заңмен, жарғымен немесе ережемен осы ұйымдар мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары;
+ заңмен, жарғымен немесе ережемен басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары;
+ іске қатысушылардың өтініші бойынша сот рұқсат еткен басқа да адамдар сотта өкілдер болып қатыса алады.
Сондай - ақ заңда сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар да көрсетілген:
+ кәмелет жасына толмағандар мен қамқоршысы мен қорғаншы аясындағылар;
+ адвокаттар алқасынан шығып қалған адвокаттар;
+ судьялар, тергеушілер, прокурорлар мен өкілді органның депутаттары;
+ адвокатура туралы заңмен белгіленген ережелерді бұза отырып, заң көмегін көрсету туралы тапсырма алған адвокаттар;
+ азамат, егер мүдделері өзі өкіл болып отырған адамның мүдделеріне қайшы келетін адамдарға осы іс бойынша заң көмегін көрсетсе немесе бұрын көрсеткен болса, сондай - ақ судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, куә ретінде қатысса, егер ол істі қарауға қатысушы лауазымды тұлғамен туыстық қатынаста болса;
2.Істі өкіл арқылы жүргізу соттың барлық инстанцияларында мүмкін. Өкілдіктің түрі өкілденушінің заңды айғақтарына, заңды еркінің мәніне қарай 2 топқа бөлінеді:
1). Шартты өкілдік немесе ерікті өкілдік, яғни шартты өкілдік өкілденуші мен өкілдің арасындағы шарттың негізінде пайда болады. Өкілдік кей жағдайларда тұрақты заңды тұлғаның қызметкерлерімен еңбек шарты негізінде де пайда болады. Бұндай жағдайда өкілденуші мен өкілдің арасындағы қатынас еңбек шартымен және еңбек заңымен реттеледі. Шартты өкіл болып:
* адвокаттар;
* заң кеңесшісі, яғни олар өзі жұмыс атқаратын мекеменің, ұйымның заңды мүддесін сотта қорғау үшін қатысады, сондай - ақ мекеменің өкілі болып кез - келген өкілдің өкілеттігін растайтын құжаты бар азамат сотта өкіл болып қатысады;
* өкілеттік берілген басқа да тұлғалар соттың келісімі бойынша іске шартты өкіл ретінде қатыса алады;
* қоғамдық өкілдер өзінің қоғамының қызметкерлері мен жұмысшысының немесе сол қоғам қорғауындағы азаматтардың атынан өкілдік жүргізеді.
2). Міндетті өкілдік, яғни міндетті өкілдікке заңды өкілдік жатады. Заңды өкілдер әрекетқабілеттігі шектелген немесе әрекетқабілеттігі жоқ азаматтарға , он төрт жасқа толмаған жасөспірімдерге заңды өкілдер болып ата - аналары, қамқоршылары мен қорғаншылыры тағайындалады. Баланың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін өкілдік құқы тіркелген неке болса әкесі мен шешесіне ортақ болады. Ал егер тіркелмеген некеде болса немесе әкелікті тану туралы соттың шешімі болмаса заңды өкіл болып - анасы қатысады.Ал сотта заңды өкіл ретінде қорғаншы мен қамқоршы әкімшілік акт негізінде қатысады, яғни олар кез - келген мемлекеттік органда, сондай - ақ сотта өз қарамағындағылардың құқытары мен бостандықтарын, әрі заңды мүдделерін қорғайды. Жүйке ауруы немесе ақыл - есінің кемдігі салдарынан өз әрекеттерінің мәнін түсіне алмайтын немесе не істегенін білмейтін азаматты сот әрекетқабілеттігі жоқ деп танып, оған қорғаншы белгілейді. Ал спирт ішімдігіне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекетқабілеттігін сот шектеп, оған қамқоршы белгілейді. Осы қамқоршы мен қорғаншылар сотта өздерінің қорғаншыларына қатысты істе өкіл болып қатыса алады. Заңды өкілдер сотқа қатысу үшін :
* баланың тиісті ата - анадан тууы;
* қамқоршы мен қорғаншылыққа алғаны туралы тиісті құжат, яғни соттың шешімі болуы тиіс.
3. Өкілдің өкілеттігі нотариаттық кеңседе расталған сенімхат арқылы жүргізіледі. Кәсіподақ пен басқа ұйымдардың уәкілеттік берілген адамдары сотқа осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы куәландыратын құжаттарды беруі тиіс. Заңды тұлғаның атынан сенімхатты тиісті заңды тұлғаның басшысы немесе өзге уәкілетті адамы береді. Ал адвокаттың нақты істі жүргізуге арналған өкілеттігі заң консультациясы немесе адвокаттық кеңсе берген ордермен, ал егер адвокат өз қызметін дербес жүргізген жағдайда адвокат пен клиенттің жасасқан шартпен куәландырылады. Сотта іс жүргізуге арналған өкілеттік өкілге:
* талап арызға қол қоюды;
* істі аралық сотқа беруді;
* талап қоюды тануды, талап қоюдың нысанасын немесе негіздемесін өзгертуді;
* бітімгершілік келісім жасауды;
* өкілеттікті басқа адамға беруді;
* соттың қаулысына шағым беруді;
* соттың қаулысын мәжбүрлеп орындатуды талап етуді;
* берілген мүлікті немесе ақшаны алуды қоспағанда, өкілдік берушінің атынан барлық іс жүргізу әрекеттерін жасауға құқық береді. Осылардың әрқайсысын жасауға өкілеттілік өкілдік беруші берген сенімхатта көрсетілуі тиіс.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Сотта өкілдік етудің және соттағы өкілдің түсінігі
* Сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар
* Өкілдіктің негіздері мен түрлері
* Соттағы өкілдің өкілеттіктері
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
4 Тақырып. Іс жүргізу мерзімдері. Сот шығындары.
1.Іс жүргізу әрекеттерін жасау мерзімдері.
2.Процесуалдық мерзімді ұзарту және қалпына келтіру.
3.Сот шығыны туралы түсінік, сот шығындарынан босату және бөлу.
1. Сот өндірісінің негізгі мақсатының бірі - азаматтық істерді тез және дұрыс қарап шешу. Процесуалдық іс - әрекеттердің шұғылдылығы сотқа және басқа қатысушыларға міндеттеліп, заңда белгіленген мерзімдермен қамтамасыз етілген. Процесуалдық мерзім - заңда көрсетілген немесе сот тағайындаған уақыттың ішінде белгілі бір процесуалдық іс - әрекет жасау немесе бірнеше іс - әрекеттердің жиынтығын тамамдау болып табылады. Осы іс жүргізу әрекеттері заңда белгіленген мерзімде ғана жасалады, егер осы мерзімдер заңда белгіленбеген жағдайда, оны сот тағайындайды. Субъектілердің қатысына қарай процесуалдық мерзімдерді 3 топқа бөлуге болады:
- сот жасайтын іс - әрекеттерге берілетін мерзімдер;
- сот қатысушыларына берілетін мерзімдер;
- соттың ескерту қағазынада көрсетілген басқа адамдардың орындауы міндетті мерзімдер;
Сот жасайтын іс - әрекеттерге берілетін мерзім әруақытта заңмен белгіленеді және заңда сот өндірісінің әр сатысында жасайтын процесуалдық іс - әрекеттері көрсетілген. Азаматтық істерді сотта қарауға әзірлеу, егер заңда басқаша белгіленбесе, арыз қабылданған күннен бастап 7 күн мерзімнен кешіктірілмей жүргізілуге тиіс. Алименттерді өндіріп алу туралы, мертігуден немесе денсаулықтың өзге де зақымдануынан келтірілген зиянды өтеу туралы істерден басқа, ерекше күрделі істер бойынша, сондай - ақ асыраушысынан айырылуына байланысты және еңбек қатынастарынан туындайтын талаптар бойынша бұл мерзім судьяның дәлелді ұйғарымы бойынша 1 айға дейін ұзартылуы мүмкін. Егерде өндірісте әртүрлі мерзімде қаралатын талаптар біріктірілсе, соның ішінде біреуіне берілетін мерзім қысқа болса, онда 1 ай ішінде қаралуға жатады. Іс жүргізу әрекеттерін жасауға арналған мерзімдер оқиға көрсетіле отырып, дәлме - дәл күнтізбелік күнмен немесе жылдармен, айлармен немесе күндермен есептелетін уақыт кезеңімен белгіленеді. Жылдармен есептелінетін мерзім сол мерзімнің соңғы жылының тиісті айында және күнінде бітеді. Айлармен есептелетін мерзім сол мерзімнің соңғы айының тиісті ай мен күнінде бітеді. Мерзімнің соңғы күні демалыс күніне сәйкес келсе, онда мерзімнің аяқталатын күні одан кейінгі жұмыс күні болып есептелінеді. Мерзім белгіленген іс жүргізу әрекеті мерзімнің соңғы күніне 24 сағат қалғанға дейін орындалуы мүмкін. Егер шағым, құжаттар не ақша сомалары мерзімнің соңғы күніне 24 сағат қалғанға дейін почтаға, телеграфқа тапсырса, онда мерзім өтіп кеткен болып есептелінбейді. Барлық аяқталмаған іс жүргізу мерзімдерінің ағымы іс жүргізуді тоқтата тұрумен тоқтатыла тұрады. Мерзімді тоқтата тұру іс жүргізуді тоқтата тұру үшін негіз болған мән - жайлар туындаған уақыттан басталады. Сот тағайындаған мерзімдерді сот өзі ұзарта алады. Заңмен белгіленген мерзімдерді, егер олар сот дәлелді деп таныған себептермен өткізіліп алынса, сот қалпына келтіре алады. Ол өткізіліп алынған мерзімді қалпына келтіру туралы өтініш іс жүргізу әрекеттерін жасауға тиісті болатын сотқа беріледі. Сот бұл өтінішті мәселенің қаралатын орны мен уақыты хабарланатын іске қатысушы адамның қатысуымен қарайды, алайда олардың келмей қалуы соттың алдына қойған мәселені шешу үшін кедергі болып табылмайды. Мерзімді қалпына келтіру туралы өтініш берумен қатар ол бойынша мерзімі өткізіліп алынған қажетті іс жүргізу әрекеттері жасалуға тиіс.(шағым беруге, құжаттар табыс етілуге т.б.с.с). Сондай - ақ соттың өткізіліп алынған іс жүргізу мерзімін ұзартудан және қалпына келтіруден бас тарту ұйғарымына жеке шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін.
3. Сот билігін жүргізу барысында бюджеттік жұмысты орындау барысындағы сияқты материалдық шығын шығады. Осындай шығынның бір юөлігі-сот қорғауын өтінуші азаматтар мен мекемелерге жүктеледі. Бұл-тараптар, IV жақтар немесе арыз бен шағым берушілер.Сот шығынының мақсаты-соттарға бюджеттен төленетін төлем ақыны қалпына келтіру және қарыздар адамдарды өздерінің міндеттерін еркімен орындауға бейімдеу. Сот шығындары мемлекеттік баж салығынан және істі қарауға байланысты шыққан шығындардан құралады. Ымемлекеттік баж дегеніміз-уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәні бар іс-қимылдар жасағаны үшін және құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем. Заңдық мәні бар іс-қимылдар жасау және құжаттар беру жөнінде мемлекет уәкілдік берген органға немесе лауазымды адамдарға өтініш жасайтын жеке және заңды тұлғалар мемлекеттік баж төлеушілер болып табылады.
Мемлекет кірісіне түсетін сот шығындарын төлеуден мыналар босатылады:
* талапкерлер-еңбекақы төлеу сомаларын өндіріп алу туралы талап қоюлар және еңбек қызметіне байланысты басқа да талаптар бойынша;
* талапкерлер-авторлық құқықтан, сондай-ақ жаңалық ашуға, өнертабысқа, өнеркәсіптік үлгілерге құқықтардан туындайтын талап қоюлар бойынша;
* талапкерлер-алименттерді өндіріп алу туралы талап қоюлар бойынша;
* талапкерлер-мертігуіне немесе денсаулығына зақым келтіруг, сондай-ақ асыраушысының қайтыс болуына байланысты келтірілген зиянның орнын толтыру туралы талап қоюлар бойынша;
* жеке адамдар-некені бұзу туралы істер бойынша шағымдардан;
* заңда көзделген жағдайларда басқа тұлғалардың немесе мемлекеттің құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғауға сотқа арыз жазып жүгінген жеке және заңды тұлғалар;
* талапкерлер-ҰОС-на қатысушылар және оларға теңестірілген адамдар, I және II топтағы мүгедектер-барлық істермен құжаттар бойынша;
* талапкерлер-оралмандар (репатрианттар) ҚР-ның азаматтығын алуға байланысты барлық істер мен құжаттар бойынша;
* прокуратура органдары-барлық талап қоюлар бойынша;
* мемлекеттік мекемелер-III тұлғалардың мүдделерін қорғайтын жағдайларды қоспағанда, өздерінің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша талап қойған және сот шешіміне шағым жасаған кезде;
* мүгедектердің қоғамдық ұйымдары-өздерінің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша талап қоюларды берген кезде мемлекеттік бажды төлеуден босатылады.
Сондай-ақ сот тараптарлдың мүлік жағдайын негізге ала отырып, 1 немесе 2 тараптыда мемлекеттің кірісінен өндіріліп алынатын мемлекеттік бажды төлеуден босатуға құқылы. Сонымен қатар, мемлекеттік бажды төлеуді, сот тараптың мүліктік жағдайын негізге ала отырып, кейінге қалдыруға немесе оның мерзімін ұзартға құқылы.Төленіп қойған мемлекеттік бажды:
- іс аралық сотқа берілген жағдайда;
- аппеляциялық шағымдар қайтарылған жағдайда төлем жасаған адамға ішінара немесе толық қайтарылуға тиіс.Сонымен бірге олардың жұмысты орындау үшін құрал-жабдықтыды, коммуналдық қызметтерді пайдаланғаны және машиналық уақытты тұтынғаны үшін төлеген ақысыз өтеледі. Мемлекеттік бажды қайтару туралыөтініш салық органына төлемді қабылдаған банктің орналасқан жері бойынша жергілікті бюджеттің кірісіне баж есептелген күннен бастап 1 жылдың ішінде берілген жағдайда қайтарылады.Сондай-ақ мемлекеттік баж:
- талап қоюшы талап қоюдан бас тартса;
- талап қоюшы өз талаптарын азайтса;
- іс тараптардың бітімгершілік келісімімен аяқталған жағдайларда қайтарылмайды.Куәларға, сарапшыға, маман және аудармашыға сотқа келуге байланысты оларға келтірілген жол ақысы, бөлме жалдау жөніндегі шығындар өтеледі және іссапарға жіберілген адамдар үшінбелгіленгенмөлшерде тәулікақы төленеді.
Сондай-ақ сарапшы мен маманға оларға тиесілі химиялық реактивтермен тапсырылған жұмысты орындау кезінде олар жұмсаған басқа да шығындар, сонымен бірге олардың жұмысты орындау үшін құрал-жабдықтард, коммуналдық қызметтерді пайдаланғаны және машиналық уақытты тұтынғаны үшін төлеген ақысы төленеді. Куә, сарапшы, мамандарға тиесілі соманы олар өз міндеттерін орындаған соң длепозиттік шоттан сот төлейді.Ал аудармашыға тиесілі сомаларды төлеу республикалық бюджеттің есебінен жүргізіледі. Істі сотта қарауға дайындау кезінде судья немесе істі қарау кезінде сот азаматтардың мүліктік жағдайын негізге ала отырып, оны заң көмегімен ақы төлеуден толық немесе ішінара босатуға және адвкаттардың еңбнегіне ақы төлеу жөнінде шығындарды мемлекеттің есебіне жатқызуға құқылы. Заң кеңсесіне, кеңсеге, келісім-шарт бойынша жұмыс істейтн і адвокатқа төлеуге тиісті соммалардың мөлшері адвокаттар көрсететін заң көмегіне ақы төлеуді реттейтін нормаларғасәйкес белгіленеді.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Іс жүргізу мерзімдерінің түсінігі және олардың маңызы
* Іс жүргізу мерзімдерінің түрлері
* Іс жүргізу мерзімдерін есптеу
* Іс жүргізу мерзімдерін тоқтата тұру
* Азаматтық процестегі сот шығындарының түсінігі және құрамы
* Сот шығындарынан босату
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
5 Тақырып. Азаматтық істердің ведомстволық бағыныстылығы.
* Азаматтық істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығы.
* Аудандық (қалалық) сотына жататын азаматтық істер.
* Талап қоюшының таңдауы бойынша соттың соттауына жатқызу.
1. Егер бұзызылған немесе даулы құқықтарды, бостандықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау сот тәртібімен жүзеге асырылмаса , онда оларды қорғау туралы істерді соттар азаматтық сот ісіне жүргізу тәртібімен қарайды. Соттар азаматтық, отбасылық еңбек, тұрғын үй, әкімшілік, қаржы, шаруашылық, жер құқықтары қатынастарынан, табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастар, сондай ақ бір тараптың екінші тарапты билікпен бағындыруына негізделген қатынастардан туындайтын даулар жөніндегі талап қоюды қарайды.
Сондай - ақ сотта мемлекеттік орган немесе оның лауазымды адамы қабылдаған актіге дау жасалуы мүмкін.Егер халықаралық шартта немесе тараптардың келісімінде өзгеше көздемесе, шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, сондай - ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді де қарайды.Егер тараптардың біреуі сотқа, ал екіншісі басқа сот емес органға ведомствоның бағынысты өзара байланысты бірнеше талаптар біріктірілсе, онда барлық талаптар сотта қаралады. Сонымен қатар, азаматтық істер аудандық\қалалық\ және оларға теңестірілген соттарда қаралып, шешіледі.Ал облыстық және оларға теңестірілген сотар бірінші сатыдағы соттар ретінде:
-тараптардың бірі халықаралық немесе шетелдік ұйым болып табылатын ;
-министрліктер, басқа да республикалық атқарушы органдар мен ҚР-ның Президентіне тікелей бағынатын, есеп беретін органдардың нормативтік -құқтық актілеріне дау айту туралы;
- аумақтық сайлау комиссияларының референдум, ҚР Президентінің, өкілді органдар депутаттарының сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі шешімдер мен әрекеттеріне азаматтық дау айтуы туралы азаматтық істерді қарайды. Ал ҚР-ның шегінен тыс жерлерде тұрақты тұратын ҚР - ның азаматтарының ҚР - ның дипломатиялық өкілдіктері немесе консулдық мекемелері лауазымды адамдардың заңға қайшы әрекеттеріне талап қоюы жөніндегі істерді, сондай - ақ ҚР Үкіметінің, Министрліктер мен басқа да республикалық атқарушы органдардың және ҚР Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін органдардың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, ұйымдардың құқықтарына қатысты нормативтік емес актілеріне дау айту туралы істерді Астана қаласының соты қарайды.Ал ҚР - ның Жоғарғы Соты бірінші саты бойынша:
* ҚР Үкіметінің нормативтік құқықтық актілеріне;
* Республикалық референдум, ҚР Президентін және ҚР Парламенті депутаттарын сайлауды дайындау мен өткізу жөніндегі ҚР Орталық сайлау комиссиясының шешімдері мен әрекеттеріне;
* ҚР халықаралық шартына сәйкес басқа да істер ҚР Жоғарғы сотында қаралуға жатады.
Сондай - ақ ҚР Конституциясына және заңға сәйкес ҚР Конституциялық Кеңесінің құзіретіне кірмейтін бөлігі ҚР Жоғарғы сотында қаралады. Ал мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын азаматтар, заңды тұлғалар болып табылатын мүліктік және мүліктік емес даулар жөніндегі азаматтық істерді қарайды. Тұрғылықты жері белгісіз не ҚР - да тұрғылықты жері жоқ жауапкерге талап оның мүлкі орналасқан жер бойынша қойылуы мүмкін. Алимент өндіріп алу, әке болуды анықтау туралы талаптарды талапкер өзінің тұрғылықты жері бойынша қоя алады.Некені бұзу туралы талаптар талап қоюшының кәмелетке толмаған балалары тұратын немесе денсаулық жағдайы бойынша талап қоюшының жауапкер тұратын жерге баруы ол үшін қиындық келтіретін жағдайда оның тұрғылықты жері бойынша қойылуы мүмкін. Жалақыны, зейнетақыны және жәрдемақыны өндіріп алу туралы талаптар, заңсыз соттаудан, қылмыстық жауапқа заңсыз тартудан, бұлтартпау шараларын заңсыз қолданудан не әкімшілік қамау түрінде әкімшілік жазаны заңсыз қолданудан азаматқа келтірілген зиянды өтеуге байланысты еңбек, тұрғын үй құқықтарын қалпына келтіру туралы талаптар талапкер тұратын жер бойынша қойылады. Әр жерде тұратын бірнеше жауапкерге қойылатын талап талапкердің қалауы бойынша жауапкерлердің біреуінің тұрған жерінде қойылады. Қарсы талап оның қай сотқа жататынына қарамастан алғашқы талап қаралған жерде қойылады.Істі сот басқа соттың қарауына мына төмендегі ретте береді:
* егерде бұл іс басқа сотта толық немесе тез қаралады деп тапқан болса немесе дәлелдеменің көпшілігі тұрған сотта;
* егерде тұрағы бұрын белгісіз болған жауакер істі өзінің тұрған жеріндегі соттың қарауына беру туралы тілек білдірсе;
* егерде бір немесе бірнеше судьяға келісім берілгеннен кейін осы сотта оларды басқалармен ауыстырудың мүмкіндігі болмаса;
* егерде осы істі сотта қараған кезде оның қай сотқа жату ережесі бұзылып, қабылдағаны анықталса басқа соттың қарауына беріледі.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі
* Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі
* Сотқа ведомствалық бағыныстылықтың басымдығы
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
6 Тақырып. Азаматтық істердің соттылығы.
* Соттылықтың түсінігі және түрлері
* Істі бір соттың жүргізуінен алып басқа сотқа берудің тәртібі
* Судьяға қарсылық білдіру үшін негіздер және оларды шешудің тәртібі.
1. Соттылық дегеніміз бір жеке саладағы азаматтық істерді қарау және шешу кезіндегі судьялардың өкілеттіктері, яғни белгілі бір азаматтық істі қарау және шешу кезіндегі ортақ юрисдикциялық өкілеттілік. Бұл соттылықтың өзі 2 түрге бөлінеді:
* Ерекше соттылық, яғни жер учаскелеріне, үйлерге, үй - жайларға, ғимараттарға, басқа да жылжымайтын мүліктерге құқықтары туралы, мүлікті тыйым салудан босату туралы талаптар осы объектілерге немесе тыйым салынған мүлік орналасқан жер бойынша қойылады. Сондай - ақ тасымалдаушыларға жүктер, жолаушылар немесе теңдеме жүкті тасымалдау шарттарынан туындайтын талаптар көлік ұйымының тұрақты жұмыс істейтін органы орналасқан жер бойынша қойылады.
* Шарттық соттылық, яғни тараптар өзара келісім бойынша аталған істі қай соттың қарайтынын аумақтық жағынан өзгерте алады. Бірақ ерекше соттылыққа жататын істің соттылығын тараптардың келісімімен өзгертуге болмайды.
2. Соттылық ережелерін сақтай отырып сот жүргізуге қабылдаған іс, кейіннен ол басқа соттың сотталуына жатса да, іс мәні бойынша шешілуге тиіс. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша ұйғарым шығарылады. Тараптың іс сол соттың сотталуына жатпайтыны туралы арызын қанағаттандырмай қалдыру туралы сот ұйғарымына жоғары тұрған сотқа шағымдануға болады, ал оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды. Істің соттылығы туралы соттардың арасындағы дауларды жоғары тұрған сот шешеді. Істерді соттың алқалы құрамы қараған және шешкен кезде барлық судьялар тең құқықтарды пайдаланады. Бұндай жағдайларда барлық мәселелерді судьялар көпшілік дауыспен шешеді және әрбір мәселені шешкен кезде судьялардың ешқайсысы дауыс беруден қалыс қалуға құқылы емес. Ал төрағалық етуші ұсыныстарды енгізеді және өз пікірін айтады, әрі соңынан дауыс береді. Сондай - ақ көпшілік шешімімен келіспеген судья осы шешімге қол қоюға міндетті және ерекше пікірін жазбаша түрде баяндай алады, әрі оны төрағалық етушіге тапсырады, ол мөр басылған конверттегі іске қоса тіркеледі. Ерекше пікірмен апелляциялық және қадағалау сатыларындағы сот осы істі тиісті сатыда қарау кезінде танысуға құқылы. Әйтседе судьяның ерекше пікірінің бар екендігі туралы іске қатысушы адамдарға хабарланбайды және ерекше пікір соттың отырыс залында жарияланбайды. Бірінші сатыдағы сотта азаматтық істі қарауға қатысқан судья сол істі апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы сотта қарауға, сондай - ақ оның қатысуымен қабылданған шешім күшін жойған жағдайда бірінші сатыдағы сотта істі жаңадан қарауға қатыса алмайды. Қадағалау сатысындағы сотта істі қарауға қатысқан судья осы істі бірінші, апелляциялық сатылардағы соттарда жаңадан қарауға қатыса алмайды.
3 . Егер судья:
+ қаралып жатқан істі мұның алдында қараған кезде куә, сарапшы, маман, аудармашы, өкіл, сот орындаушысы, сот отырысының хатшысы ретінде қатысса;
+ іске қатысушы адамдардың немесе олардың өкілдерінің біреуінің туысы болса;
+ істің нәтижесіне жеке, тікелей немесе жанама түрде мүдделі не оның әділдігіне негізді күмән туғызатын өзге де мән - жайлар болса, ол істі қарауға қатыса алмайды және оған қарсылық білдірілуге тиіс.
Істі қарайтын соттың құрамына өзара туыс адамдар кіре алмайды. Сондай-ақ бұл ереже прокурорға, срапшыға, маманға, аудармашыға, сот отырысының хатшысына да қолданылады. Сондай - ақ сарапшы немесе маман, егер:
+ ол іске қатысушы адамдарға немесе олардың өкілдеріне қызмет жағынан немесе өзгедей тәуелді болса;
+ ол тексеру жүргізіп, оның материалдары сотқа жүгінуге негіз болса не осы азаматтық істі қарағанда пайдаланылса, істі қарауға қатыса алмайды.
Осындай мән - жайлар болған кезде судья, прокурор, сарапшы, аудармашы, сот орындаушысы өздігінен бас тартуды мәлімдеуге міндетті. Істі жеке дара қараушы судьяға мәлімделген қарсылық білдіруді сол соттың төрағасы немесе сол соттың басқа судьясы, олар болмаса - жоғары тұрған сот судьясы қарайды. Қарсылық білдіруді қабылдамай тастау немесе қанағаттандыру туралы ұйғарым шағым беруге, наразылық келтіруге жатпайды. Ал егер аудандық немесе оған теңестірілген сотта істі жеке дара қараушы судья қарсылық білдірген жағдайда бұл істі сол сотта басқа судья қарайды. Ал егер іс қаралатын сотта судьяны ауыстыру мүмкін болмаса, жоғары тұрған сот арқылы іс басқа аудандық немесе оған теңестірілген сотқа беріледі. Обылыстық немесе оған теңестірілген сотта, ҚР - ның Жоғарғы Сотында істі қарау кезінде судья өздігінен бас тарқан немесе қарсылық білдірген не соттың барлық құрамы қарсылық білдірген жағдайда, істі сол соттағы басқа судья немесе басқа құрамдағы судьялар қарайды. Егер облыстық немесе оған теңестірілген сотта өздігінен бас тарту немесе қарсылықтар білдіру қанағаттандырылғаннан кейін осы істі қарау үшін соттың жаңа құрамын құру мүмкін болмаса, ол қаралатын сот ұйғарымы үшін іс ҚР Жоғарғы Сотына берілуге тиіс.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Соттылықтың түсінігі және түрлеріне сипаттама
* Топтық соттылық
* Аумақтық соттылық және оның түрлері
* Істің соттылығы туралы ережені сақтамау салдары
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
7 Тақырып. Дәлелдемелер мен дәлелдер
* Дәлелдемелер мен дәлелдер түсінігі.
* Делелдемелерді қамтамасыз ету және оның тәртібі.
* Дәлелдемелерді бағалау.
* Дәлелдемелерге сараптама тағайындау және сараптама түрлері.
* Сарапшының құқықтары мен міндеттері. Іс жүргізу әрекеттеріне маманды қатыстыру.
1. Сот талқысының мақсаты- азаматтар мен мекемелердің құқықтары мен заңды мүддесін қорғау, істің ақиқатына жету болып табылады. Ақиқатты айқындау процесі - дәлелдемелерді зерттеу арқылы іске асырылады. Дәлелдемелердің пәнін айкындау арқылы дәлелдеуге тиісті фактілерді табуға болады. Осы фактілерді дәлелдей отырып сот өзінің негізгі мақсатына жетеді. Заңмен көзделген тәртіпте сот тараптардың талаптары мен қарсылықтарын негіздейтінмән-жайлардың бар - жоғын сондай-ақ істі дұрыс шешу үшін өзге де маңызы бар мән-жайларды солардың негізінде анықтайтын заңды түрде алынған нақты деректер іс бойынша дәлелдемелер болып табылады. Бұл нақты деректер тараптардың және III тұлғалардың түсініктемелеріннен, куәларлың айғақтарымен, заттай дәлелдемелермен, сарапшылардың қорытындылармен, іс жүргізу әрекеттерінің хаттамаларымен және өзге де құжаттармен айқындалады. Дәлелдемелерді тараптар мен іске қатысушы басқа да тұлғалар береді.Істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайларды тараптардың және іске қатысушы басқа да тұлғалардың тараптары мен қарсылықтарының негізінде, материалдық және іс жүргізу құқығының қолдануға тиіс нормаларын ескере отырып,сот анықтайды,сондай-ақ сот тарптарға және іске қатысушы басқа да тұлғаларға істі дұрыс шешу үшін қажетті қосымша дәлелдемелер табыс етуді ұсынуға құқылы.Егер тараптар дәлелдемелерді сұратып алдыруға көмектеседі,яғни қажет болған жағдайда,сот оладың өтініші берген адамға дәлелдемені алу үшін сұрату береді. Соттың талап еткен дәлелдемесі бар тұлға оны тікелей сотқа жібереді немесе сотқа табыс ету үшін тиісті сұратуы бар адамның қолына береді.Егерде сот дәлелдеме талап еткен, оны сот белгіленген мерзімде беруге мүмкіндігі жоқ лауазымды немесе өзге тұлға соттың сұратуын алған күннен бастап 5 күн мерзім ішінде себебін көрсетіп, бұл туралы сотқа хабарлауға міндетті. Егерде хабарламаса , немесе соттың талабы сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша орындалмаса, онда лауазымды тұлға немесе өзге адам әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңға сәйкес әкімшілік жазаға тартылады, ал қасақана орындалмаса онда қылмыстық жауапқа тартылады. Егерде дәлелдеме іс үшін маңызы мән-жайларды бар екендігі туралы расталса, онда дәлелдемені сот іске қатысты деп санайды. Нақты деректер, егер олар заң талаптарын бұза отырып,іске қатысушылардың заңмен кепілдік берілген құқықтарынан айыру немесе сотта қарағанда азаматтық процесттің өзге де ережелерін бұза отырып, оның ішінде:
* күш қолдану,қорқыту,алдау,сондай-ақ өзге де заңсыз іс әрекеттерді қолданса;
* іске қатысушы адамның өз құқықтары мен міндеттеріне қатысты шаталасуын пайдаланса;
* азаматтық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыруға құқығы жоқ адамның іс жүргізу іс-әрекетін жүргізсе;
* іс-жүргізу әрекетінің тәртібін бұзса; онда оларды сот дәлелдемелер ретінде пайдалануға жол беруге болмайды деп тануға тиіс.Ал егер текскру нәтижесінде дәлелдеменің шындыққа сәйкес келетіні анықталса,дәлелдеме рас деп есептелінеді.
Сот жалпыға белгілі деп таныған мән-жайларды дәлелдеуді қажет етпейді. Соттың бұрын қараған азаматтық іс бойынша заңды күшіне енген шешімімен белгіленген мән-жайларды сот үшінт міндетті және сол адамдар қатысатын басқа азаматтық істерді талқылау кезінде қайтадан дәлелденбейді. Сондай-ақ заңға сәйкес анықталадыднп ұйғарырған фактілер азаматтық істі талқылау кезінде дәлелденбейді. Мынадай мән-жайлар:
* осы заманғы ғылымда, техникада, өнерде,кәсіпшілікте жалпы қабылданған зерттеу әдістерінің дұрыстығы;
* адамның заңды білуі;
* адамның өзінің кызметтік және кәсіби міндеттерін білуі, дәлелдемелерсіз анықталған мән-жайлар болып есептеледі
* өздері үшін қажетті дәлелдемелерді ұсыну соңынан мүмкін болмайды немесе қиындық келтіреді деп қауіптенуге негізі бар іске қатысушы адамдар соттан осы дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы сұрай алады.
2. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету куәлардан жауап алу , сараптама жүргізу, оқиға болған жерді қарап шығу және басқа да әдістер арқылы жүргізіледі.Осы дәлелдемелерді қамтамасыз ету жөніндегі іс жүргізу әрекеттері жасалуға тиісті аумақ бойынша беріледі. Бұл өтініште қамтамасыз етулуге қажетті дәлелдемелер растау үшін осы дәлелдемелер қажет мән-жайлар, өтініш берушіні қамтамасыз ету туралы өтініш жазуға итермелеген себептер, сондай-ақ қамтамасыз етілетін дәлелдемелер қажет болып отырған іс көрсетілуге тиіс. Бұл өтінішті қарау нәтижесі бойынша сот ұйғарым шығарады. Мұндай өтінішті қабылдаудан бас тарту туралы судьяның ұйғарымна шағым берілуі мұмкін. Өтініш беруші және іске қатысушы басқа да тұлғалар дәлелдемелерді қамтамасыз ету уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі бұл өтінішті қарауға кедергі болып табылмайды. Әрбір дәлелдеме- қатыстылығы, растығы, ал барлық жиналған азаматтық істі шешу үшін жеткілікті тұрғысынан бағалануға тиісті. Дәлелдемелердің жиынтығы, егерде іске қатысты дәлелдеуге жататын сенімді дәлелдемелер жиналса, азаматтық істі шешу үшін жеткілікті болыр табылады.
3. Дәлелдеменің түрлеріне:
- тараптардың және III тұлғалардың түсініктемелері, яғни осы тұлғалардың іс үшін маңызы бар , өздеріне белгілі мән-жайлар туралы түсініктемелері, іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен қатар тексеруге және бағалауға жатады. Көрсетілген тұлғалардың түсініктемелері ауызша және жазбаша болуы мүмкін.
-куәнің айғақтары.
* өкілдің немесе қорғаушының міндетін атқаруына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы азаматтық іс бойынша өкілдер немесе қылмыстық іс бойынша қорғаушылар:
* діни қызметшілер
* судьялардан куәлар ретінде жауап алуға болмайды.
Куәні шақыру туралы өтініш жасаған адам оның тегін.атын,әкесінің атын, және тұрратын жерін хабарлауға тиіс Ал куә ретінде шақырылған адам сотқа тағайындалған уақытта келуін және шынайы айғақ беруге міндетті.Науқастығының, қарттығының, мүгедектігінің немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан соттың шақыруы бойынша келуге жағдайы болмаса, сот куәдан, өзі барған жерінде жауап алуы мүмкін.
- жазбаша дәлелдемелер ,яғни іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы мәліметті қамтитын актілер ,құжаттар, іскерлік немесе жеке сипаттағы хаттар жазбаша дәлелдемелер болып табылады. Егер құжаттарда ұйымдар, лауазымды адамдар баяндалғане немесе куәландырылған мәліметтер азаматтық іс үшін маңызы болса,дәлелдемелер болып табылады. Құжаттарға талап етілген немесе табыс етірген компьютерлік хабарламаны қамтитын материалдар, фото, кино түсімдер дыбыс және бейне жазбалар жатады.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Сот дәлелдеуінің түсінігі және мақсаты
* Сот дәлелдеуінің субъектілері
* Сот дәлелдемелерінің түсінігі және түрлеріне жалпы сипаттама
* Дәлелдемелерді бағалау және зерттеу
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
8 Тақырып . Талап
1.Талаптың түсінігі,элементті,түрлері.
2.Талапқа қарсылық білдіру және талап арыз беру тәртібі.
3.талап арызды қабылдаудан бас тарту.
4.Талап арызды қайтару және қозғалыссыз қалдыру.
5.Талапты қамтамасыз ету тәртібі.
1.Заңды тұлғалардың және азаматтардың конституциялық құқығын қорғау сотқа талап арыз беру арқылы іске асырылады.Заңда әр азаматтық істі қараудың процедуралық реті көрсетілген,яғни талап арыздан өрбитін өндірістерді талап өндірісі,әкімшілік құқық қатынастардан пайда болатын өндірістер және ерекше өндірістер болып бөлінеді.талап өндірісінің бірінші аталуының мәні азамттық істің басым көпшілігі құқық туралы даудан пайда болады.Талап арыз - дегеніміз талапкер мен жауапкер ортасында құқық пен заңды мүдделерін бұзылуына байланысты туған материалдық құқықтық дауды қарап шешу туралы сотқа өтініш жасауды айтамыз.Талаптың элеметтері болып талаптың мәні мен ерекшелігін танытатын бөлшектері болып танылады.Талаптың мәні ол материалдық құқықтық дау, ол даулардың түрлері:
1.талапкер мен жауапкер ортасында материалдық құқық қатынасының болуы немесе болмауы туралы дау;
2. талапкер мен жауапкер ортасында жауапкердің міндетінен туатын дау;
3. талапкер мен жауапкер ортасындағы құқық қатынасты өзгерту немесе жою туралы дау;
2.Талап арыз сотқа тек жазбаша нысанда беріледі.Ол талап арызда:
1. арыз берілетін соттың атауы;
2.Талап қоюшының атауы,оның тұрғылықты жері немесе егер талап қоюшы ұйым
болса,оның тұрған жері мен банкттікреквизиттері;сондай-ақ арызды оның өкілі
берсе, өкілдің атауы мен мекен жайы;
3. жауапкердің атауы ,оның тұрғылықты жері,егер жауапкер ұйым болса, онда ол
ұйымның тұрған жері талапкерге белгілі болса,онда тұрған жері мен банкттік
реквизиттері;
4. Талапкердің құқықтарын бостандықтарын немесе заңды мүдделерін және талап
Қою талаптарын бұзудың немесе бұзу қаупінің мәні;
5. Талапкер өзінің талаптарын негіздейтін мән-жайлар;
6. егер талап қою балауға жатса, талап қоюдың бағасы;
7. арызға қоса тіркелетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс;
Ондай қоса тіркелетін құжаттарға мыналар жатады;
* жауапкер мен III тұлғалардың санына қарай талап арыздың көшірмесі ;
* мемлекеттік баж төлеуді растайтын құжат;
* өкілдің өкілеттігін куәландыратын сенімхат немесе өзге де құжат;
* талапкер өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар;
* талап арызды дауға салған жағдайда нормативтік құқықтық актінің мәтіні:
* талапкердің мерзімді кейінге қалдлыру ұзарту,сот шығындарын төлеуден босату немесе олардың мөлшерін азайту туралы,талап қоюды қамтамасыз ету туралы өтініш жатады.
Сондай-ақ арызда дауды шешу үшін маңызы бар өзге де мәліметтер көрсетілуі, және талапкердің өтініші баяндалуы мүмкін.Егер прокурор азаматтардың мүдделері үшін өтініш жасаған жағдайда талап арызда азаматтың өзінің талап қоюы мүмкін еместігінің себептерін негіздеу болуға тиіс; арызға әрекет қабылетсіз адамның мүдделері үшін арыз беретін жағдайларды қоспағанда,азаматтың сотқа талап қоюмен жүгінуге келісімін растайтын құжат қоса тіркелуге тиіс. Арызға талапкер немесе талап арызға қол қоюға және оны көрсетуге өкілеттігі болған жағдйда оның өкілі қол қояды. Судья талап арыз түскен күннен бастап 5 күн мерзімде оны сот ісін жүргізу үшін қабылдау туралы мәселені шешуге құқылы. Талап арызды қабылдай отырып,судья азаматтық іс қозғау туралы ұйғарым шығарады. Ал егер жауакер талапкердің талабынан қорғанғысы келсе, ол қарсылық жазу немесе қарсы талап беру арқылы іске асырылады. Қарсылық білдіру - жауапкер берілген талапты нақтылы негіздер келтіре отырып негізсіз деп тануға күш салады, яғни талапкердің талап беруге құқығы жоқ немесе талап беру барысында процесуалдық тәртібінің сақталмауының негізінде процестің болуының өзі қателік деп табуды айтамыз. Ал қарсы талап арыз - талапкердің сотқа өз алдына жауапкердің арызымен бірге қарау үшін берген талабы.
3. Судья талап арызды қабылдаудан егер:
- арыз азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаруға және шешуге жатпаса;
- сол тараптардың арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шығарылған соттың заңды күшіне енген шешімі немесе талапкердің талап қоюдан бас тартуына байланысты іс бойынша сот істі жүргізуді тоқтату туралы немесе тараптардың бітімгершілік келісімін бекіту туралы сот ұйғарымы болса бас тартады.
Судья арызды қабылдаудан бас тарту туралы дәлелді ұйғарым шығарады, егер іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпаса, талап қоюшының қандай органға жүгінуі керектігін көрсетеді. Арызды қабылдаудан бас тарту туралы дәлелді ұйғарым ол сотқа түскен кезден бастап 5 күн мерзімде шығарылады және ароыз берушіге қоса тіркелген барлық құжаттармен бірге табыс етуге немесе жіберілуге тиіс. Бұл арызды қабылдаудан бас тарту туралы судьяның ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
* Судья талап арызды, егер;
* талап қоюшы істердің осы санаты үшін дауды сотқа дейін алдын ала шешу заңмен белгіленген тәртібін сақтамаса және осы тәртіпті қолдану мүмкіндігі жойылмаса;
* іс осы соттың соттауына жатпаса;
* арызды әрекетке қабылетсіз адам берсе;
* арызға оған қол қоюға өкілеттігі жоқ адам қол қойса;
* осы немесе басқа бір соттың іс жүргізуінеде сол тараптар арасында, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша дау жөнінде іс бар болса;
* коммуналдық мүлікті басқаруға құқылы орган жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекттік тіркеуді жүзеге асыратын органның осы затты қабылдаған күннен бастап 1 жыл өткенге дейін жылжымайтын затқа коммуналдық меншікті төлеу туралы өтінішпен сотқа жүгінсе;
* талап арызды қайтарыды талап қоюшы мәлімдесе қайтарып жібереді.
Судья арызды қайтару туралы дәлелді ұйғарым шығарады,онда арыз берушіге, егер іс осы соттың соттауына жатпайтын болса, қандай сотқа жүгіну не істі қозғауға кедергі келтіретін мән-жайларды қалай жою қажет екендігін көрсетеді. Талап арызды қайтару туралы ұйғарым ол сотқа түскен күннен бастап 5 күн мерзімде шығарылуға және аоызға қоса тіркелген барлық құжаттармен арыз берушіге тапсырылуға немесе жіберілуге тиіс. Осы аоызды қайтару туралы судьяның ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін. Судья егер талап арызды жазған кезде талап арыздың нысаны мен мазмұнын, сондай-ақ қоса тіркелетін құжаттарын дұрыс жазбаған кезде арызды қозғалыссыз қалдыру туралы ұйғарым шығарылып, бұл туралы арызды берген тұлғаға хабарлайды және оған кемшілікті түзету үшін мерзім беріледі. Егер талап қоюшы судьяның нұсқауына сәйкес және ол берілген мерзімде ұйғарымдыа аталған талаптарды орындаса, талап арыз оны сотқа алғашқы тапсырған күні берілген болып есептеледі. Ал егер сол берілген мерзімде қателер түзелмесе арыз берілмеген болып есептеледі және судьяның ұйғарымымен оған қоса барлық құжаттармен бірге талап қоюшыға қайтарылады. Арызды қайтару туралы судьның ұйғарымы на жеке шағым немесе наразылық берілуі мүмкін. Жауапкер I сатыдағы сот шешімі шығарылғанға дейін алғашқы талап қоюмен бірлесіп қарау үшін талап қоюшыға қарсы талап қоюға құқылы. Қарсы талап қою талап қою туралы жалпы ережелер бойынша жүргізіледі. Судья қарсы талап қоюды, егер;
* қарсы талап алғашқы талапты есепке алуға бағытталса;
* қарсы талап қоюды қанағаттандыру алғашқы талап қоюдың толық немесе қанағаттандыру бөлігінде болдырмаса;
* қарсы және алғашқы талап қоюлардың арасында өзара байланыс болса және оларды бірлесіп қарау дауларды неғұрлым жылдам және дұрыс қарауға әкелсе қабылдайды.
5. Іске қатысатын адамның арызы бойынша соттың талап қоюды қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдауы мүмкін. Талап қоюды қамтамасыз етуге ,егер бұндай шараларды қабылдамау сот шешімін орындауды қиындатса немесе оның орындалуын мүмкін етпесе, істің барлық жағдайларында жол беріледі. Талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар:
* жауапкерге тиісті және онда немесе басқа адамдарда болатын мүлікке тыйым салу;
* жауапкерге белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салу;
* басқа адамдардың мүлікті жауапкерге беруіне немесе оған қатысты өзге де міндеттемелерді орындауына тыйым салу;
* мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қойылған жағдайда мүлікті өткізуді тоқтата тұру;
* мемлекеттік органның ,ұйымның актісінің қолдануын тоқтата тұру;
* борышкер сот тәртібімен дауға салатын атқарушылық құжат бойынша өндіріп алуды тоқтата тұру болуы мүмкін.
Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды судья жауапкерге және іске қатысатын басқа адамға хабарламастан ол сотқа трүскен күні шешеді,және судья ұйғарым шығарады. Осы талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарым сот шешімдерін орындау үшін белгіленген тәртіпте дереу орындалады. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін сол сот тараптардың арызы бойынша немесе өз бастамасы бойынша жоюы мүмкін. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы мәселе сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланады,бірақ олардың келмей қалуы талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы мәселені қарауға кедергі келтірмейді. Талап қоюды қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі барлық ұйғарымға жеке шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін. Егерде талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарым шағым берген адамға хабарламай шығарылса, шағым беру мерзімі оған бұл ұйғарым белгілі болған күннен бастап есептеледі.Егер жеке шағым берілсе де,бұл ұйғарымның орындалуын тоқтатпайды.Ал егер талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы немесе талап қоюды қамтамасыз етудің 1 түрін 2 түріне ауыстыру туралы ұйғарымға жеке шағым беру немесе наразылықкелтіру ұйғарымның орындалуын тоқтата тұрады.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Талап қою бойынша іс жүргізудің түсінігі және мәні
* Талап қою бойынша іс жүргізу ережелерінің маңызы
* Талаптың түсінігі,элементтері , түрлері
* Талап қою құқығы
* Талапты қосу және бөлу
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. .Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
9 Тақырып. Сотта азаматтық істі қозғау және істі сотта қарауға әзірлеу
* Талап арызды қабылдау және талап арызды қабылдаудан бас тартудың негіздері.
* Азаматтық істерді сотта қарауға дайындау: түсінігі, мақсаты, маңызы және судьяның алдында тұрған міндеттер.
* Істерді сотта қарауға әзірлеу. Істерді сотта қарауға дайындау бойынша судьяның іс-әрекеттері.
* Істі сотта қарауға дайындау кезінде іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру, қысқарту және талап арызды қараусыз қалдыру.
* Істі сотта қарауға тағайындау. Сотқа шақыру, өзге де сот хабарламалары: сот шақыру қағазының мазмұны мен оны тапсырудың тәртібі.
1.Азаматтық істі қозғау біртұтас процессуалдық іс-әрекеттердің жиынтығындағы ең алғашқы және ең мағыналы дербес саты болып табылады. Сот бұл сатыдан жеке дара іс-әрекет жасай отырып және сол соттың жасаған әрекеттерінің шығарған шешімінің дұрыстығы немесе дұрыс еместігі талапкер мен жауапкердің құқық қорғауы мен міндетін орындауға тікелей әсерін тигізеді. Талап арызды тапсыру талапкердің процессуалдық іс-әрекетінің жиынтығының негізінде сотқа арыз тапсыру болып есептелінеді. Талапты талапкер тікелей өкілі арқылы немесе почта арқылы тапсыруы мүмкін. Талап арызда талап арыздың нысаны мен мазмұны, барлық реквизиттердің болуы шарт. Талап арызда іс бойынша қысқаша мәләмдеме болуы керек. Сондай-ақ талап арыз 4 бөлімнен тұрады:
1) Кіріспе, бұл бөлімде талаптың пәні,құны параққа бағана ретінде оң жағына жазылады;
2) Сипаттама;
3) Дәлелдеме, бұл бөлімдерде талапкердің іс бойынша мәлімдемесі, талабы және дәлелдемелер келтіріледі.
4) Қорытынды, бұнда талапкердің талабы жазылады және дәлел ретінде тіркелетін құжаттардың тізімі көрсетіледі.
Мемлекеттік баж салығының төленбеуі немесе реквизиттердің толық жазылмауы талапты қабылдаудан бас тартуға негіз бола алмайды. Мұндай жағдайда талап арыз соттың өндірісінде қала тұра, іс қарауға тағайындалмайды. Жіберілген кемшіліктер сот белгілеген мерзімде түзетіле отврып, іс сот талқысына дайындала бастайды. Жіберілген кемшіліктерді толықтыру үшін сот белгілі мерзім тағайындай отырып ұйғарым шығару арқылы талап арызды уақытыша қозғалыссыз қалдырады. Егерде белгіленген мерзімде кемшіліктер түзетілмесе талап арыз қаралмайды. Азаматтық істі қозғау-сот өндірісінің бірінші сатысы болғандықтан, бұл сатысыз еш азаматтық іс ашылмайды.
2. Азаматтық істі сотта қарауға әзірлеу- соттың аңықтама шығарған уақытынан басталады. Арыз қабылданғаннан және азаматтық істі қозғағаннан кейін судья оны уақытылы және дұрыс шешуді қамтамасыз ету мақсатымен сотта іс қарауға істі әзірлейді.Істі сот талқысына дайындауды сот өз атынан жеке дара жүргізеді. Талап арызды қабылдау туралы шешімге келген судья ұйғарым шығара отырып істі сот талқысына дайындайды. Істі сот талқысына дайындау келесі бағыттарда жүргізіледі:
1) істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мәліметтерді анықтау;
2) іс бойынша қатысушылардың бір-біріне заң бойынша қатынастары және іс бойынша қолданылатын заңды анықтау;
3) іс бойынша қатысуы мүмкін тұлғалардың шеңберін анықтау мәселесін шешу;
4) іс бойынша қоғамдық мекемелердің, ұйымдар мен бірлестік өкілін қатыстыру туралы сұрақты шешу;
5) іс бойынша дәлел болатын затты және дәлелдеудің пәнін аңықтау және дәлелдемелерді уақытында тапсыруды анықтау.
Істі өндірісіне қабылдағаннан кейін судья талапкерден жауапкердің қандай қарсылық білдіруі мүмкін және оған қосымша дәлел болатын дәлелдемелерді тапсыруын ұсынады. Кей жағдайларда іс бойынша жауапкер қосымша дәлел алдыру туралы тілек білдіреді. Сот талқыс басталғаннан кейін оның мүлтіксіз аяқталуына кедергі болмауы үшін, сот әр уақытта жауапкерді де сот талқысына дейін талап арызбен таныстырып, оның қарсылық білдіру құқығын түсіндіруге міндетті. Істі сот талқысына дайындау, дәлелдемелер жинау және басқа да процессуалдық әрекеттер жасау барысында сот тек заңда көрсетілген негіздерге бағынады.
3. Азаматтық істерді сотта қарауға әзірлеу, арыз қабылданған күннен бастап 7 күн мерзімнен кешіктірілмей жүргізілуге тиіс. Алимент өндіріп алу туралы, мертігуден немесе денсаулықтың өзге де зақымдануынан келтірілген зиянды өтеу туралы істерден басқа, айрықша күрделі істер бойынша ерекше жағдайларда, сондай-ақ асыраушысынан айрылуына байланысты және еңбек қатынастарынан туындайтын талаптар бойынша бұл мерзім судьяның дәлелді ұйғарымы бойынша 1 айға дейін ұзартылуы мүмкін.
3. Істің мән-жайларын ескере отырып, істі сотта қарауға әзірлеу тәртібімен судья:
- қажет болған жағдайларда жауапкерді шақырып, одан істің мән-жайлары бойынша жауап алады, талап қоюға қандай қарсылықтар бар екенін және бұл қарсылықтаордың қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкін екенін және бұл қарсылықтардың қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкін екенін анықтайды, жауапкерге оның құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
- талап қоюшыдан ол мәлімдеген талаптардың мәні бойынша жауап алады, одан жауапкердің тарапынан мүмкін болатын қарсылықтарды анықтап алады, егер бұл қажет болса, қосымша дәлелдемелер беруді ұсынады, талап қоюшыға оның іс-жүргізу құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
- іске тең талап қоюшылардың, тең жауапкердің дербес талаптарсыз III тұлғалардың кіруі туралы мәселені шешеді, сондай-ақ тиісті емес жауапкерді ауыстыру туралы мәселені шешеді;
- тараптарға дауды шешу үшін олардың аралық сотқа жүгіну құқығын және мұндай әрекеттің салдарын түсіндіреді;
- мүдделі азаматтар мен ұйымдарға істі қараудың уақыты мен орны туралы хабарлайды;
- куәларды сот отырысына шақыру туралы мәселені шешеді;
- тараптардың өтініші бойынша және өз бастамасы бойынша сараптама тағайындайды, сондай-ақ іске маманды аудармашыны қатысуға тарту туралы мәселені шешеді;
- тараптардың өтініші бойынша ұйымдардан немесе азаматтардан дәлелдемелер талап етеді;
- жазбаша және заттай дәлелдемелерді сол жерде тексеруді жүргізеді;
- сот тапсырмаларын жібереді;
- талап қоюды қамтамасыз ету туралы мәселені шешеді;
- талапкердің өтініші бойынша оның берген арызын қайтару туралы ұйғарым шығарады;
- өзге де қажетті іс жүргізу әрекеттерін жасайды.
5. Сот:
- егер даулы құқық қатынасы құқық мирасқорлығына жол беретін болса, істе тарап болып табылатын азамат қайтыс болғанда немесе заңды тұлға қайта құрылған, таратылған жағдайда;
- талапкер әрекет қабілеттігінен айрылған жағдайда;
- азаматтық, қылмыстық немесе әкімшілік сот ісін жүргізуде қаралып жатқан басқа істің шешілуіне дейін бұл істі қараудың мүмкіндігі болмаса;
- құқықтық көмек көрсету жөніндегі тапсырмамен шет мемлекеттің сотына өтініш жасаған жағдайда іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға міндетті.
Сондай-ақ сот :
* тарап ҚР-ның Қарулы күштерінде, басқа әскерлерінде және әскери құрамаларында шақыру бойынша әскери қызметте болған немесе ол басқа да мемлекеттік міндетті орындауға тартылған болса;
* тарап емдеу мекемесінде болған немесе оның сотқа келуіне кедергі жасайтын сырқаты болған және ол медициналық мекеменің құжатымен расталған жағдайда;
* тарап істі қарау мерзімінен асатын мерзімде қызметтік іссапарда болған жағдайда;
* жауапкер іздеуде болған жағдайда;
* сот сараптама тағайындаған жағдайда;
* қорғаншылық және қамқоршылық орган бала асырап алу ісі жөнінде асырап алушылардың тұрмыс жағдайын зерртеу жөнінде асырап алушылардың тұрмыс жағдайын зерттеуді белгіленген жағдайда іске қатысушы адамдардың тұрмыс жағдайын зерттеуді белгіленген жағдайда іске қатысушы адамдардың өтініші бойынша немесе өз бастамасымен іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұра алады.
Істі тоқтата тұруды туғызған мән-жайлар жойылғаннан кейін іске қатысушы адамдардың арызы бойынша немесе соттың бастамасымен іс жүргізу қайта басталады. Іс жүргізу қайта басталған кезде сот іске қатысушы адамдарға азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы ережелері бойынша хабарлайды. Соттың іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы ұйғарымына жеке шағым берілуі немесе наразылық келтірілуі мүмкін. Сот, егер:
- іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпаса;
- сол тараптардың арасындағы сол мәселе туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша шығарылған, заңды күшіне енген сот шешімі немесе талап қоюшының өз талабынан бас тартуына немесе тараптардың бітімгершілік келісімін орнықтыруына байланысты іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы соттың ұйғарымы болса;
- талап қоюшы өз талабынан бас тартса және бас тартуды сот қабылдаса;
- тараптар бітімгершілік келісімін жасаса және оны сот бекітсе;
- іс бойынша тараптардың бірі болып табылатын азамат қайтыс болғаннан кейін даулы құқықтық қатынас құқық мирасқорлығына жол бермесе;
- іс бойынша тарап ретінде әрекет жасайтын ұйым қызметі тоқтатылуына және құқық мирасқорлары болмауына байланысты таратылса, іс бойынша жүргізуді қысқартады. Іс жүргізу сот ұйғарымымен қысқартылады, егерде іс жүргізу қысқартылған жағдайда сол тараптар арасындағы, сол мәселе туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша екінші рет сотқа жүгінуге жол берілмейді. Сонымен қатар, сот арызды қараусыз қалдыруға құқылы, ол мынадый негіздер арқылы қараусыз қалдырылады:
- арызды әрекет қабілеттігі жоқ адам берсе;
- арызға қол қойған және оны берген адамның арызға қол қоюға және оны беруге өкілеттігі жоқ болса;
- осы немесе басқа соттың іс жүргізуінде осы тараптар арасындағы, сол мәселе туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша бұрын қозғалған іс бар болса;
- өздерінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген тараптар екінші шақыру бойынша сотқа келмесе;
- өзінің мүддесіне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты қолдамаса;
- талап-арызды қайтарып алу туралы өтініш берілсе, ал жауапкер істі мәні бойынша қарауды талап етпесе арызды сот қараусыз қалдырады. Егер арыз қараусыз қалдырылған жағдайда сот ұйғарым шығарады, бұл ұйғарымда істі қарауға кедергі келтіретін мән-жайларды қалай жоюды көрсетуге міндетті. Ал арызды қараусыз қалдыруға негіз болған мән-жайлар жойвлғаннан кейін мүдделі адам жалпы тәртіп бойынша сотқа тағыда арыз беруге құқылы.
6. Судья істі дайын болды деп тани отырып, оны сот отырысында қарауға тағайындау туралы ұйғарым шығарады, тараптарға және процестің басқа да қатысушыларына істі қараудың орны мен уақыты туралы хабарлайды. Осы процессуалдық әрекетті жасау үшін судья хатшының жұмысын тікелей қадағалауға алу керек. Іске қатысушыларды хабарландыру олардың іс бойынша сот шақыруын алып үлгеруі және дайындалу мерзімін ескере отырып белгіленуі тиіс.Іске қатысушы адамдар, олардың өкілдері, сондай-ақ куәлар, сарапшылыр, мамандар, мен аудармашылар сот отырысының немесе жекелеген іс жүргізу әрекеттерін жасаудың уақыты мен орны туралы хабарландырылады және соттың шақыру қағаздарымен сотқа шақырылады. Егер ол мүмкін болмаса, бірге тұратын кәмелеттік жасқа толғандардың біреуіне немесе жұмыс орнына телефонграмма немесе телеграмма беру арқылы шақырылады. Шақыру қағазында немесе өзге де хабарлауда мыналар болуға тиіс:
1. сотқа хабарланатын немесе шақырылатын адамда көрсету(тегі, аты, әкесінің аты және олар жолданатын адамның тұрғылықты жері ұйымның атауы мен орналасқан жері);
2. соттың атауы мен нақты мекен-жайы;
3. адресатқа хабарлау немесе оны шақыру жүргізілетін істің атауы;
4. келетін жері мен уақыты;
5. іске қатысушы тұлғаларға іс бойынша оларда бар барлық дәлелдемелерді табыс етуді ұсыну;
6. адресат кім ретінде хабарланып немесе шақырылып отырғандығын көрсету;
7. хабарланатын немесе шақырылатын адамның сотқа келмей қалу салдарын және оның келмеу себебін сотқа хабарлауға міндетті екенін көрсету;
8. шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды, шақыруды жіберуші адамның қолы.
Шақыру қағазымен бірге судья жауапкерге талап арыздың көшірмесі мен арызға қоса берілген құжаттардың көшірмесін жібереді. Ал талапкерге шақыру қағазымен бірге судья жауапкердің жазбаша түсініктемелерінің көшірмесін және оған құжаттардың көшірмесін жібереді.Шақыру қағаздары хабардар етіліп, почта арқылы немесе судббя тапсырған адамдар арқылы жеткізіледі. Шақыру қағазын жеткізу тапсырылған адам оны тапсырған күні көрсетілген және адресаттың шақыру қағазының түбіртегін сотқа қайтаруға міндетті. Шақыру қағазы жіберілген азаматқа табыс етіліп, сотқа қайтарылуға тиісті түбіртегіне оның өз қолы қойылады. Ұйымға жіберілген шақыру қағазы оның өкіліне немесе басқару қызметін атқаратын тиісті адамға табыс етіледі, ол шақыру қағазының түбіртегіне оны алғандығы жөнінде өзінің қызметін, тегін және аты-жөнін көрсетіп қол қояды. Шақыру қағазын қабылдап алған адам мүмкіндігінше кідіртпей шақыру қағазын адресатқа тапсыруға міндетті. Адресат адам шақыру қағазының түбіршегіне адресаттың қайда кеткендігін және оның қашан келуі мүмкін екендігін белгілейді. Адресат шақыру қағазын немесе өзге хабарлауды, шақыруды қабылдаудан бас тартқан жағдайда оны жеткізуші немесе табыс етуші адам сотқа қайтарылатын шақыру қағазын немесе хабарлауды қабылдаудан бас тартуы туралы белгіні тұрғын үй пайдалану ұйымы, жергілікті өзін-өзі басқарушы органы немесе шақырылған адамның тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы орган немесе оның жұмыс орны бойынша әкімшілік кукәландырады. Әйтсе де шақырудан бас тартуы істі қарауға немесе жасалған жекелеген іс жүргізу әрекеттерін жасауға кедергі болмайды. Егерде іске қатысатын адамдармен олардың өкілдері іс бойынша іс жүргізген уақытта сотқа өз мекен-жайының ауысқаны туралы хабарлауға міндетті. Мұндай хабарлау болмаған жағдайда шақыру қағазы немесе өзге де хабарлау сотқа белгілі соңғы мекен-жай бойынша жіберіледі.және адресат бұл мекен-жай бойынша тұрмаса да шақыру жіберілді деп есептелінеді. Жауапкердің іс жүзінде болған жері белгісіз болған жағдайда жергілікті өзін-өзі басқару органының, немесе жауапкердің соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы органның немесе оның соңғы белгілі жұмыс орны бойынша әкімшіліктің шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды алғанын куәландыратын жазбамен олар сотқа келіп түскеннен кейін сот істі қарауға кіріседі. Мемлекет мүдделерне орай, сондай-ақ алимент өндіріп алу, асыраушысының қайтыс болуымен келтірілген зиянды өтеу туралы талап қою бойынша жауапкердің болған жері белгісіз болған жағдайда сот жауапкерді ішкі істер органдары немесе қаржы полициясы арқылы іздестіру жариялауға міндетті. Әйтсе де соттың жауапкерді іздестіруді жариялауы істі қарауға кедергі болмайды.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Талап қою.Талап арыз және оның реквизиттері
* Талап арызды қозғалыссыз қалдыру
* Талап арызды қабылдаудан бас тарту
* Талап арызды қайтару
* Талап арызды қабылдау
* Істі сотта қарауға әзірлеу: түсінігі, мақсаты,міндеттері,мерзімдері
* Істі сотта қарауға тағайындау
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
10 Тақырып. Бірінші сатыдағы сотта азаматтық істі қарау
1. Сотта іс қарау сатысының түсінігі, мәні;
2. Сот отырысы және оның бөлімдері;
3. Істі мәні бойынша қарау. Сот жарыссөздері.
4. Істі мәні бойынша қарауды аяқтау және шешімді жариялау.
1. Сотта іс қарау - азаматтық істі қарап және сол азаматтық іс бойынша шешім қабылданатын азаматтық іс жүргізу процесінің сатысы. Азаматтық істер сотқа арыз түскен күмнен бастап 2 ай мерзім ішінде қаралып, шешеледі. Тек ерекше жағдайда сот кейбір істерді 1 ай мғерзім ішінде қарап, шешеді. Азаматтық істі қарау іске қатысушы азаматтарды міндетті түрде хабардар ете отырып, сот отырысында жүргізіледі, сондықтан да сот отырысы болатын күні мен мерзімі сот отырысына қатысушыларға толықтай хабарланды ма соны судья сот отырысына дейін тексеруі қажет. Сот отырысына төрағалық етушінің міндетін судья атқарады. Төрағалық етуші істің барлық мән-жайының толық, жан-жақты және объективті аңықталуын, іс жүргізу әрекеттерінде аңықтылықтың және тәртіптің сақталуын, процесе қатысушылардың өздерінің іс жүргізу құқықтарын жүзеге асыруын және олардың өз міндеттерін орындауын, процестің тәрбиелік ықпалын қамтамасыз ете отырып, отырыстың барысында басшылық жасайды, қаралатын іске қатысы жоқ мәселелердің барлығын сот қарауынан шығарып тастайды. Ал егерде процеске қатысушылардың кейбіреуі төрағалық етушінің іс-әрекетіне қарсылық білдірген жағдайда бұл қарсылық білдірулер сот отырысының хаттамасына енгізіледі, ал төрағалық етуші өзінің іс-әрекетіне қатысты түсініктеме береді. Төрағалық етуші сот отырысында тиісті тәртіптің қамтамасыз етілуіне қажетті шаралар қолданады, оның өкілі процеске қатысушылардың барлығы үшін, сондый-ақ сот отырыс залында қатысып отырған азаматтар үшін де міндетті. Сонымен қатар, судья сот отырысы залына кірген кезде залдағы барлық қатысушылар орындарынан тұрады. Іс шешім шағарусыз аяқталатын сот шешемін немесе сот уйғарымын сот отырысы залындағы жұрттың барлығы түрегеліп тұрып тыңдайды. Ал процеске қатысушылар судьяға түрегеліп турып жүгінеді және өздерінің айғақтары мен түсініктемелерін айтады, ал бұндай ережені орындамауға төрағалық етушінің рұқсатымен ғана жол берілуі мүмкін. Істі қарау кезінде тәртіп бұзған адамға төрағалық етуші соттың атынан ескерту жасайды, ал егер тәртіпті қайталап бұзған кезде іске қатысушы адам сот ұйғарымы бойынша сотта іс қараудың барлық уақытына немесе оның бір бөлігіне сот отырысы залынан шығарылып жіберілуі мүмкін. Егерде сот отырысында тәртіп бұзушының іс-әрекетінде қылмыс белгілері болса, онда сот тәртіп бұзушыға қатысты қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін материалдарды, бұл туралы прокурорға хабарлай отырып, тиісті анықтау немесе алдын-ала тергеу органына жібереді. Сондай-ақ істі қарау кезінде оған қатысушы азаматтар жаппай тәртіп бұзған кезде сот іске қатыспайтын азаматтардың барлығын сот отырысы залынан шығарып, істі жабық отырыста қарауы немесе істі қарауды кейінге қалдыруы мүмкін. Ал істі қарау үшін белгіленген уақытта төрағалық етуші сот отырысын ашады және қандай азаматтық іс қаралуға тиіс екенін жариялайды.
2. сот талқысы жүріп жатқан сот отырысы мынадай бөлімдерден тұрады:
* сот мәжілісіне дацындалу бөлімі,
* істі мән-жайы бойынша талқылау;
* жарыссөзге кезек беруі және іс бойынша прокурордың қорытындысы;
* сот шешімін шығару және шешімді жариялау.
Сот мәжілісіне дайындалу бөлімінде қаралып жатқан істі қарау жолдары, істі толықұ және объективті анықтау сұрақтары анықталады. Оларға:
1. процеске қатысушылардың келмеуінің салдары;
2. куәнің, сарапшының процеске келмеуінің салдары;
Ал сот отырысының хатшысы осы іс бойынша шақырылған адамдардан кімнің келгенін, келмеген адамдарға хабар берілген-берілмегенін және олардың келмеу себептері туралы қандай мәліметтердің бар екенін сотқа баяндайды. Ал төрағалық етуші келгендердің кім екенін анықтайды, содай-ақ лауазымды адамдар мен өкілдердің өкілеттіктерін тексереді.Сондай-ақ төрағалық етуші аудармашыға - оның сот жүргізіліп отырған тілді білмейтін адамдардың түсіндірмелерін, айғақтарын, мәлімдемелерін, ал бұл адамдарға іске қатысушы адамдар мен куәлардың түсіндірмелерінің, айғақтарының, мәлімдемелерінің, жария етілетін және істе бар құжаттардың, дыбыс жазбалардың, сарапшылар қорытындыларының, мамандар кеңесінің; судья өнімдерінің, сот қаулылары мен шешімдерінің мазмұнын аудару міндетін түсіндіреді. Сондай-ақ қате аударғаны немесе қате қорытынды бергені үшін жауапкершілік бар екенін ескертуге міндетті. Ал келген куәлар сот отырысы залынан шығарылады. Төрағалық етуші жауап алынған куәлардың жауап алынбаған куәлармен сөйлеспеуіне шаралар қолданылады. Сонымен қатар төрағаоық етуші со құрамын жария етеді, прокурор, сарапшы, маман, сот отырысының хатшысы, сот приставы ретінде кімдердің қатысатынын хабарлайды және іске қатысушы адамдарға олардың қарсылық білдіру құқығын түсіндіреді. Ал судьяға қарсылық білдіру үшін негіздерге:
* осы істі бұрын қарау кезінде куә, сарапшы, маман, аудармашы, өкіл, сот отырысының хатшысы, сот орындаушысы, сот приставы ретінде қатысса;
* іске қатысушы адамдардың немесе олардың өкілдерінің біреуінің туысы болса;
* істің нәтижесіне жеке, тікелей немесе жанама түрде мүдделі не оның әділдігіне негізді күмән туғызатын өзге де мән-жайлар болса, онда істі қарауға қатыса алмайды.
Сонымен қатар, істі қарайтын соттың құрамына өзара туыс адамдар кіре алмайды.Сондай-ақ, сарапшы немесе маман, егер:
* ол іске қатысушы адамдарға немесе олардың өкілдеріне қызмет жағынан немесе өзгедей тәуелді болса немесе тәуелділікте болып келсе;
* ол тексеру жүргізіп, оның материалдары сотқа жүгінуге негіз болса не осы азаматтық істі қарағанда пайдаланылса, істі қарауға қатыса алмайды.
Прокурордың, сарапшының, маманның, аудармашының, сот отырысы хатшысының, сот приставының өздігінен бас тартуы, яғни қарсылық білдіруі туралы мәселені істі қарайтын сот шешеді. Істі жеке-дара қараушы судьға мәләмделген қарсылық білдіруді сол соттың төрағасы немесе сол соттың басқа судьясы, олар болмаған жағдайда-жоғары тұрған сот судьясы қарайды. Қарсылық білдіруді қабылдамай тастау немесе қанағаттандыру туралы ұйғарым шығарылады, оған шағым беруге немесе наразылық келтіруге жатпайды. Осы қабылданған ұйғарымға келіспеушілік туралы дәлелдер аппеляциялық немесе қадағалау шағымдарына, наразылық келтіруге енгізілуі мүмкін. Төрағалық етуші іске қатысушы адамдарға және өкілдерге олардың іс жргізу құқықтары мен міндеттерін, соның ішінде тараптарға дауды шешу үшін аралық сотқа жүгіну құқығын және осындай әрекеттің салдарын түсіндіреді. Сондай-ақ, іске қатысушы адамдардың пікірлері тыңдалған соң сот ұйғарымдарымен шешіледі. Ал іске қатысушы адамдар келмеу себептері туралы сотқа хабарлауға және бұл себептердің дәлелді екендігіне дәлелдемелерді ұсынуға міндетті. Ал егер іске қатысушы адамдардың біреуі сот отырысына келмеген жағдайда, оларға хабарланғаны жөнінде мәліметтер жоқ болса, істі қарау кейінге қалдырылады, сондай-ақ іске қатысушы адамдар сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланса, бірақ олардың келмеу себептері дәлелді деп танылса, сот істі қараудыкейінге қалдырады. Ал егер келмей қалу себебін дәлелсіз деп таныса, онда сот істі қарауға құқылы. Ал сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланған жауапкер болмаса, онда сырттай іс жүргізу тәртібімен, егер келмеу себептері туралы мәліметтер жоқ болса, немесе жауапкер іс бойынша іс жүргізуді қасақана созып отыр деп таныса, онда сот істі қарауға құқылы. Ал сот отырысына іске қатысушы адам өкілінің келмеуі істі қарауға кедергі бола алмайды. Ал сот отырысына куә, сарапшы немесе маман келмеген жағдайда сот іске қатысушы адамдардың істі олар жоқта қарау мүмкіндігі туралы пікірін тыңдап, сотта іс қарауды жалғастыру немесе онс кейінге қалдлыру туралы ұйғарым шығарады. Ал сот отырысына аудармашы келмеген жағдайда, егер аудармашы ауыстыру мүмкін болмаса, онда сот істі қарауды кейінге қалдыру туралы ұйғарым шығарады. Ал егер шақырылған куә, сарапшы, маман немесе аудармашы сот отырысына еріксіз келтіруі де мүмкін, ол сот ұйғарымы бойынша сот приставы мен ішкі істер органдары жүзеге асырады.Сонымен, сот процеске қатысушылардың біреуінің келмеуі, қарсы талап қою, қосымша дәлелдемелер ұсыну немесе талап ету, іске қатысуға басқа адамдарды тарту қажеттігі, істі қарауды кейінге қалдыруға жол беріледі. Ал іс кейінге қалдырылған кезде істің жаңа сот отырысында шешілуін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін уақыт ескеріле отырып, жаңа сот отырысының күні белгіленеді, бұл жөнінде келген адамдарға қол қойдырылып хабарланады.
3. Істі мән-жайы бойынша қарау төрағалық етушінің, талап қоюшының өз талаптарын қолдайтын-қолдамайтыны, жауапкер талап қоюшының талаптарын мойындайтын-мойындамайтыны және тараптардың істі бітімгершілік келісімімен афқтауды немесе істі аралық сотқа карауға беруді қалайтын-қаламайтыны туралы мәселелерді анқтауынан басталады. Талап қоюдан бас тартуды қабылдау немесе тараптардың бітімгершілік келісімін бекіту туралы сот ұйғарым шығарады, сонымен қатар іс жүргізу тоқтатылады. Ал жауапкер талап қоюды мойындаған жағдайда және оны қабылдаған кезде сот мәлімдеген талаптарды қанағаттандыру туралы шешім шығарады және істі мәні бойынша қарауды жалғастырады. Сосын іске қатысушы адамдар түсініктемелер береді, бірінші болып талапкер береді. Сот талап қоюшының және оның тарапынан қкатысатын III тұлғаның, жауапкердің және оның тарапынан қатысатын III тұлғаның, сондай-ақ іске қатысатын басқа да адамдардың түсініктемелерін тыңдайды. Прокурор, мемлекеттік органдардың жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың өкілдері, сотқа басқа адамдардың құқвқтары мен мүдделерін қорғауға жүгінген азаматтар 1-ші болып түсініктемелер береді. Іске қатысушы адамдар бір-біріне сұрақтар қоюға құқылы. Іске қатысушы адамдардың, жазбаша түсініктемелерін төрағалық етуші жариялайды. Сот іске қатысушы адамдардың түсініктемелерін тыңдап және олардың пікірлерін ескеріп, өзге де дәлелдемелерді зерттеудің тәртібін белгілейді. Ал дәлелдемелерді зерттеу куәдан жауап алудан басталады. Куәдан жауап алынғанға дейін төрағалық етуші куәнің кім екенін анықтайды, оның міндеттері мен құқықтарын түсіндіреді және оған жауап беруден бас тартқаны үшін және көрінеу жалған жауап бергені үшін қылмыстық жауапкершілік жөнінде ескертеді. Куәға-сондай-ақ өзіне-өзі, жұбайына және жақын туыстарына қарсы айғақ беруден, ал діни қызметшілерге өздеріне тәубаға келу кезінде сенім білдіргендерге қарсы айғақ беруден бас тартуға құқығы барын түсіндіреді. Куәдан оған оның міндеттері мен жауапкершілігі түсіндірілгендігі туралы қолхат алынады, және ол сот отырысының хаттамасына қоса тіркеледі.Ал 16 жасқа толмаған куәға судья оған іс бойынша мәлім нәрсенің бәрін шынайы айтып беру міндетін түсіндіреді, бірақ оған жауап беруден бас тартқаны үшін және көрінеу жалған жауап бергені үшін қылмыстық жауапкершілік жөнінде ескртілмейді. Куәдан жауап алған кезде әрбір куәдан жауап жеке-жеке алынады, әрі куәларға сұрақтар қойылоуы мүмкін. Қажет болған жағдайда сот осы немесекелесі отырыста куәдан 2-ші рет жауап ала алады, сондай-ақ олардың айғақтарындағы қавйшылықтардыайқындау үшін куәлар арасында беттстіру жүргізіледі. Жауап цифрлармен немесе есте сақтау қиын басқа деректермен байланысты болған жағдайда, куә жауап беру кезінде жазбаша материалдарды қолдана алады. Бұл материалдар сотқа және іске қатысушы адамдарға көрсетілді және соттың ұйғарымы бойынша іске қоса тіркелуі мүмкін. 14 жасқа толмаған куәдан жауап алу, ал соттың қалауы бойынша 14 жас пен 16 жас аралығындағы куәдан жауап алу да сотқа шақырылатын педагогтың қатысуымен жасалады. Қажет болған жағдайда кәмелетке толмағанкуәнің заңды өкілдері де шақырылады. Куәлардың жиналған айғақтары сот отырысында жария етіледі, содан кейін іске қатысушы адамдар осы айғақтарға өз көзқарастарын білдіруге және олар бойынша түсініктемелер беруге құқылы.Құжаттар немесе оларды қарау хаттамалары сот отырысында жария етіледі және іске қатысушы адамдарға, өкілдерге, сарапшыларға, маман мен куәларға көрсетіледі. Заттай дәлелдемелерді сот қарайды және олар іске қатысушы адамдарға, өкілдерг, сарапшыларға, маман мен куәларға көрсетіледі. Заттай дәлелдемелерді қарау хаттамалары сототырысында жария етіледі, содан соң іске қатысушы адамдар түсініктемелер бере алады. Сотқа ұсынылуы қиын немесе жеткізуге болмайтын құжаттар мен заттай дәлелдемелеролар орналасқан жерде қаралады және зерттеледі. Орналасқан жерінде қарау туралы сот ұйғарым шығарады. Қарау уақыты мен орны туралы іске қатысушыларға, иолардың өкілдеріне хабарланады, алайда олардың келмеуі қарауды жүргізуге кедергі келтірмейді. Ал қарау нәтижелері сот отырысының хаттамасына енгізіледі.Хаттамаға қарау кезінде жасалған немесе тексерілген жоспарлар, тәсілдер мен сызбалар, есептеулер, құжаттық көшірмелері, сондай-ақ қарау кезінде жасалған құжаттардың және заттай дәлелдемелерддің фотосуреттері, бейнежазбалар мен киноматериалдар қоса тіркеледі.Сонымен қатар, сот сарапшының қорытындысын тексеред, және сот отырысында жария етеді. Қорытындыны түсіндіру және оны толықтыру мақсатында сарапшыға сұрақтар қойылуы мүмкін. Сондай-ақ қажет болса қосымша және қайталама сараптама жасалуы мүмкін. Қосымша-жеткілікті, толық, жаңа мәселелер туындаса;қайталама-алдыңғы сараптама жеткілікті түрде негізделмесе, дұрыстығына күмән туса, сараптама нормалары бұзылса. Сарапшының қорытындысынан кейін іске маман қатысса, маманның жазбаша түрде берілген консультациясы сот отырысында жария етілежді. Ал маманның ауызшаа консультациясы мен түсіндірмесі сот отырысыныңі хаттамасына енгізіледі. Барлық дәлелдемелер қаралған соң судьяіске қатысушы адамдар мен өкілдарден олардыңіс материалдарын толықтыруларға ниеттерінің бар-жоғын ашықтай келе, мәлімдеулер болмаса төрағалық етуші істі зерттеу аяқталды деп жариялап, сотжарыссөздерін тыңдауға көшеді. Іске қатысушы адамдар мен өкілдердің сөздері сот жарыссөздері болып табылады. Алдымен талап қоюшы мен оның өкіл, сосын жауапкер мен оның өкілі сөз сөйлейді. Прокурор, мемлекеттік органның жәнежергілікті өзін-өзі басқару органының, ұйымдарының өкілдері және басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатынмүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген азаматтар сотжарыссөздерінде соңынан сөз сөйлейді. Сондай-ақ прокурор сот жарыссөздерінен кейін жалпы істің мәні бойынша қорытынды береді.Сот жарыссөздерінен кейін, прокурор қорытынды бергеннен кейін сот шешім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетеді, төрағалоық етуші, бұл туралы сот отырысы залындағыларға хабарлайды. Соот шешімге қол қойған соң, сот отырысы залына келіп, сот шешімін түсіндіреді. Шешімнің шығарылған кезде судья іске қатысушы адамдарға және өкілдерге мшешіммен қашан танысуға және оның көшірмесіналуға болатынын жариялауға міндетті, әрі барлық әрекеттер біткен соң, төрағалық етуші сот отыс жабық деп жариялайды.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Сотта қарау және сотта қарауың бөліктері
* Істі мәні бойынша қарау
* Сот жарыссөздері
* Істі қарауды кейінге қалдыру
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
11 Тақырып. Бірінші сатыдағы соттың актілері.
1. Бірінші сатыдағы сот қаулыларының түсінігі мен түрлері.
2. Соттың кемшілігі: түсінігі, түрлері және құрылымы.
3. Шешімнің мазмұны және оның ерекше белгілері.
4. Сот шешімінің заңды күшіне енуі және шешімді орындау.
5. Сот ұйғарымы: түсінігі, мазмұны, шығару тәртібі.
6. Сот хаттамалары: түсінігі, мазмұны.
1. Әділеттілікті атқару барысында соттың бірінші институтының қызметі зор. Соттың мемлекеттік сот билігін жүргізу барысындағы әрекеттері проц -қ құжаттармен белгіленеді, бұл құжаттар қаулылар деп аталады. Қандай мақсатты көздегеніне орай соттың бірінші институтында шешім мен ұйғарым шығарылады.Шешім - істі негізгі мәнісімен қарауды аяқтауды мәлімдейтін және қаралып жатқан іс бойынша сотқа қойылған негізгі сұрақ бойынша жауап беруші қаулы. Сот шешімі ең алдымен мемлекеттік билік ұйымының әділеттік актісі. Соттың бірінші институтындағы сот талқысы іс мәні бойынша шешілгенде сот қаулысы шешім шығарылады. Бұл қабылданған шешім заңды және негізді болуы тиіс, әрі сот шешімді сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге ғана негіздейді. Шешімнің заңдылығы - бұл азаматтық істі қарау, шешу барысында судьяның проц - қ және материалдық құқық нормаларын дәл және мүлтіксіз орындалуы, ал шешімнің негізділігі - бұл судьяның іс бойынша қорытындысының іс жүзіндегі қарым қатынасымен сәйкес келуі. Шешімнің негізділігін белгілейтін 3 шарт міндетті түрде орындалуы керек:
1) Шешімде іс бойынша анықтауға жататын юридикциялық фактілер туралы пікір айтылуы керек;
2) Бұл пікірлер фактілер шындығымен сәйкес келуі керек;
3) Фактілердің шындығы істегі бар сотпен тексерілген және бағаланған дәлелдемелермен бекітілуі керек;
Шешімнің анықтылығы - бұл оны орындау негізінде ешқандай балама ойлар тудырмау, ал шешімнің түсініктілігі - бұл азаматтық істі жүргізу кодексі бойынша әруақта шешім жазбаша түрде түсінікті жазылуы керек және шешім талапкердің талабының аумағында шешілуі керек және барлық талаптардың сұрағы қамтылуы тиіс.Іс мәні бойынша шешкен кезде сот қысқаша (қысқартылған) шешім шығарады, ал кіріспе, дәлелдеу және қорыту бөліктерінен тұрады. Шешім заңды күшіне енгенге дейін тараптардың жасаған жазбаша өтініші бойынша немесе өз қалауы бойынша сот кіріспе, сипаттама, дәлелдеу және қорыту бөліктерінен тұратын шешім шығарады. Сондай - ақ іс бойынша шешімге қаулы қабылдаған сот іске қатысушы адамның өтініші бойынша немесе өз бастамасы бойынша мынандай жағдайларда:
1) Іске қатысуына адамдар дәлелдемелер ұсынған және түсініктемелер берген қандай да бір талап бойынша шешім шығарылмаса;
2) Егер сот құқық туралы мәселені шеше отарып, алып берілген соманың, берілуге тиісті мүліктің мөлшерін немесе жауапкер жасауға тиісті әрекеттерді көрсетпесе;
3) Егер сот шығындары туралы мәселені сот шешпесе онда қосымша шешім шығарылады. Егер судья қосымша шешім шығарудан бас тарту туралы ұйғарым шығарса, онда оған жеке шағын, наразылық берілуі мүмкін. Шешім түсініксіз болған жағдайда істі қараған сот іске қатысушы адамның өтініші бойынша шешімді оның мазмұнын өзгертпей түсіндіруге құқылы. Шешімді түсіндіруге ол әрі орындалмаған және шешім мәжбүрлі түрде орындалуы мүмкін мерзім өткенге дейін жол беріледі. Бұл туралы мәселе сот отырысында шешіледі.
3. Шешім кеңесу бөлмесінде шығарылады. Бұл бөлмеде өзге адамның болуына жол берілмейді. Шешім ҚР- ның атынан шығарылады. Шешімнің кіріспе бөлігінде шешім шығарылған уақыт пен орын, шешім шығарған соттың атауы; соттың құрамы; сот отырысының хатшысы; сот приставы; тараптар; іске қатысушы басқа адамдар және өкілдер; даудың нысаны немесе мәлімделген талап көрсетіледі. Шешімнің сипаттау бөлігінде талап қоюшының талаптарын, жауапкердің наразылығын және іске қатысушы басқа адамның түсініктемесін қамтуға тиіс. Шешімнің дәлелдеу бөлігінде істің сот анықтаған мекен - жайлары, құқықтар мен міндеттер туралы соттың қорытындылары негізделген дәлелдемелері; сот қабылдамай тастаған белгілі бір дәлелдердің негіздері және сот басшылыққа алған заңдар көрсетіледі. Жауапкер талап қоюды мойындаған жағдайда дәлелдеу бөлігінде талап қоюдың танылғаны және оны соттың қабылдағаны ғана көрсетілуі мүмкін. Шешімнің қорыту бөлігінде талап қоюды қанағаттандыру туралы немесе талап қоюдан толық немесе оның бір бөлігінен бас тарту туралы сот қорытындысын, сот шығындарының бөлінуін, шешімге шағым беру мерзімдері мен тәртібін көрсетуді, сондай - ақ өзге де қорытындыны қамтуға тиіс. Судья шешімді жазбаша түрде жазады және оған қол қояды. Шешімге түзету судьяның қол қоюының алдында айтылуға тиіс. Сондай - ақ сот ақша сомаларын өндіріп алу туралы шешім шығарған кезде шешімнің қорыту бөлігінде өндірілетін ақша сомасының мөлшерін және валюта түрін цифрмен және сөздермен көрсетеді. Шарт жасасу немесе өзгерту кезінде туындаған дау бойынша қорыту бөлігінде шарттың әрбір даулы жағдайы бойынша шешім көрсетіледі, ал шарт жасасуға мәжбүрлеу туралы дау бойынша шарттың түрі және тараптар шарт жасасуға міндетті талаптар көрсетіледі. Шешімнің мемлекет атынан шығуын ерекшелендіретін белгілері:
1) Бұл ерекше құжат мемлекет атынан арнайы өкілеттігі бар тұлғалармен шығарылады, яғни судьялар шығарады;
2) Шешім шығару барысында судьялар тәуелсіз және тек заңға бағынады;
3) Сот шешімі заңды күшіне енген соң республика аймағындағы барлық азаматтар мен мемлекеттің орындауына міндетті.Шешім іс қаралғаннан кейін дереу шығарылады. Айрықша күрделі істер бойынша дәлелді шешім жасау 5 күннен аспайтын мерзімге кейін қалдырылуы мүмкін, бірақ қысқаша шешімді сот істі қарау аяқталған отырыстың өзінде жариялауға тиіс. Жарияланған іске судья қол қойып, ол іске қоса тіркелуі тиіс.
Істі қараған сот іске қатысушы адамның арызы бойынша тараптардың мүліктік жағдайын немесе басқа да мән - жайларды негізге ала отырып, шешімнің орындалу мерзімін кейінге қалдыруға немесе оның мерзімін ұзартуға, сондай - ақ оны орындаудың әдісі мен тәртібін өзгертуге құқылы.
4. Адамдық, облыстық және оларға теңестірілген соттардың бір сатыда қаралған істер бойынша шығарған шешімдері, егер оларға шағым немесе наразылық келтірілмесе, оларға апелляциялық шағымдану, наразылық келтіру мерзімі өткен соң заңды күшіне енеді. ҚР Жоғарғы Сотының бір сатыда қаралған істер бойынша шығарған шешімдері олар жарияланған күннен бастап заңды күшіне енеді. Апелляциялық тәртіппен шағым немесе наразылық берілген жағдайда, егер шешімнің күші жойылмаған болса, апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарған күні заңды күшіне енеді. Шешім заңды күшіне енгенде тараптар мен іске қатысушы басқа да адамдар, сондай - ақ олардың құқық мирасқорлары сотта бұрын негіздер бойынша бұрынғы талап қою талаптарымен қайтадан арыздана алмайды; сондай - ақ сот анықтаған фактілер мен құқықтық қатынастарды басқа процесте даулай алмайды. Шешім дереу орындалатын жағдайдан басқа, ол заңды күшіне енгеннен кейін, заңмен белгіленген тәртіп бойынша орындалады. Ал мынандай :
- алимент алып беру туралы;
- қызметкерге жалақы, бірақ 3 айдан аспайтын уақытқа алып беру туралы;
- жұмысқа қайта орналастыру туралы;
- мергітуден немесе денсаулықты өзгедей зақымдаудан, асыраушысынан айырылуынан келген зиянды, бірақ 3 айдан аспайтын уақытқа өтеу туралы шешімдер дереу орындалуға тиіс. Ал сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін атқару парағы жазылады, ол өндіріп алушыға беріледіне оның жазбаша өтініші бойынша оны аумағы бойынша атқарушылық іс жүргізудің тиісті органына орындау үшін жібереді. Атқару парағын бірінші сатыдағы сот шешімі заңды күшіне неген немесе іс жоғары тұрған соттан қайтқан күннен бастап 3 тәулік ішінде жазады немесе оларды:
- атқару құжатын бюерген соттың атауы;
- істің нөмірі және шешім шығарылған күн;
- шешімнің қорыту бөлігін сөзбе-сөз жазу;
- шешімнің күшіне енген уақыты;
- атқару құжаты берілген күн;
- өндіріп алушы мен борышкердің атауы, олардың мекен-жайы мен реквизиттері көрсетілуі тиіс. Сотың әрбір шешімі бойынша 1 атқару парағы беріледі. Сот атқару парағына сот актісінің көшірмесін не соттың мөрімен куәландырылған оның үзінді көшірмесін қоса тіркейді. Іске қатысушы, сот отырысына тараптар мен басқа да адамдарға түпкілікті нысандағы шешім шығарылған күннен бастап 5 күннен кешіктірілмей шешімнің көшірмелері жіберіледі немесе беріледі.
5. Іс мәні бойынша шешілмейтін бірінші сатыдағы сот актісі ұйғарым болып табылады. Соттың ұйғарымынан соттың өкімдік әрекеттері байқалады. Ұйғарымды топтау оның азаматтық іс бойынша шешілуі тиіс негізгі сұрағына қатынастылығына байланысты. Күрделі емес мәселелерді шешкен кезде сот отырыс залынан шықпай - ақ ұйғарым шығара алады. Мұндай ұйғарым сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Ұйғарым шығарылған соң дереу жарияланады.Ұйғарымда:
- ұйғарымның шығару уақыты мен орны;
- ұйғарым шығарған соттың атауы, сот отырысындағы судьяның және хатшының тегі, аты - жөні;
- істің атауы;
- іске қатысушы адамның, өкілдердің, куәгердің, сарапшы, маманның, аударушының келгені туралы мәліметтер, оларға іс жүргізу құқықтары мен міндеттерінің түсіндірілгені туралы мәліметтер;
- төрағалық етушінің өкімдері және сот отырысы залында соттың шығарған ұйғарымы;
- іске қатысушы адамның және өкілдердің арыздары, өтініштері мен түсініктемелері;
- куәнің айғақтары, сарапшының өз қорытындыларын ауызша түсіндірулері, мамандардың түсіндірмелері;
- сот отырысы залында болған сұрақтар мен жауаптардың мазмұны;
- сот жарыссөздерінің мазмұны;
- шешім мен ұйғарымның мазмұны жария етілгені және түсіндірілгені, оларға шағым беру тәртібі мен мерзімі түсіндірілгені туралы мәліметтер;
- хаттаманың жасалған күні көрсетілуге тиіс. Хаттама сот отырысы аяқталған соң 3 күннен кешіктірілмей, ал жеке іс жүргізу әрекеті туралы хаттама ол жасалғаннан кейінгі келесі күннен кешіктірмей дайындалып; оған қол қойылуға тиіс. Күрделі істер бойынша сот отырысының хаттамасын дайындау және оған қол қою бұдан да ұзақ мерзімде, бірақ сот отырысы аяқталғаннан кейін 10 күннен кешіктірілмей жүзеге асырылуы мүмкін. Хаттамаға төрағалық етуші және хатшы қол қояды. Барлық өзгерістер, түзетулер, толықтырулар хаттамада айтылуға және оларды қол қоюымен куәландыруға тиіс. Іске қатысушы адамдар мен өкілдер хаттамамен танысуға және оған қол қойылған кезден бастап 5 күн ішінде хаттамада жіберілген қателіктер мен кемістіктерді көрсете отырып, оған жазбаша түрде ескертпелер беруге құқылы. Ал хаттамаға жасалған ескертпелер олардың берілген күнінен бастап 5 күн ішінде қаралуға тиіс.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Бірінші сатыдағы сот актілерінің түсінігі және олардың түрлері
* Сот шешімінің маңызы және мәні
* Шешімнің құрылымы, түрлері және мазмұны
* Сотшешіміне қойылатын талаптар
* Сот шешіміндегі кемшіліктерді оны шығарған соттың жоюы
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
12 Тақырып. Сырттай іс жүргізу және сырттай шешім.
1 Сырттай іс жүргізу негіздері, тәртібі.
2 Сырттай шешім: түсінігі, мазмұны, шағымдану негіздері.
3 Сырттай шешімнің күшін жою.
1. Отырыстың өткізілетін орны мен уақыты тиісті түрде хабарланған, келмей қалуының дәлелді себептерін хабарламаған және істі өзі жоқта қарауды сұрамаған жауапкер сот отырысына келмей қалған жағдайда, егер талапкер бұған қарсы болмаса, іс сырттай іс жүргізу тәртібімен қаралуы мүмкін. Сондай- ақ іске бірнеше жауапкер қатысқан кезде сот отырысына барлық жауапкерлер келмей қалған жағдайда іс сырттай іс жүргізу тәртібімен қаралуы мүмкін. Ал егер сот отырысына келген талапкер жауапкер жоқта істі сырттай жүргізу тәртібімен қарауға келіспесе, сот істің қаралуын кейінге қалдырады және жауапкерге жаңа сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарлама жіберіледі, ал жауапкер тағы да сотқа келией қалса, онда сот істі сырттай іс жүргізу тәртібімен қарайды. Сот істі сырттай іс жүргізу тәртібіиен қарау туралы ұйғарым шығарады. Сот сырттай іс жүргізу тәртібімен істі қарау кезінде іске қатысушы адамдар берген дәлелдемелерді зерттейді, олардың дәлелдерін ескереді және сыырттай шешім деп аталатын шешім шығарады.
2. Сырттай шешім ҚР - ның атынан шығарылады және ол кіріспе, сипаттау, дәлелдеу және қорытынды бөлімдерінен тұрады. Сырттай дәлелді шешім шығаруды кейінге қалдыруға жол берілмейді. Сондай - ақ сырттай шешімнің қорытынды бөлімінде жауапкердің бұл шешімінің қорытынды бөлімінде жауапкердің бұл шешімнің күшін жою туралы өтініш беруінің мерзімі мен тәртібі көрсетілуі тиіс.
3. Жауапкер сырттай шешім шығарған сотқа өзі шешімнің көшірмесін алған кезден бастап 5 күн ішінде бұл шешімнің күшін жою туралы арыз беруге құқылы. Ал сырттай шешімнің көшірмесі жауапкерге оның шығарылған күнінен бастап 3 күннен кешіктірмей, оның тапсырылғаны туралы хабарланатын етіп жіберіледі. Сондай - ақ сырттай шешімнің көшірмесін сот отырысына қатыспаған талапкерге де 3 күн ішінде беруге міндетті. Сырттай шешімге тараптар бұл шешімнің күшін жою туралы арыз беру мерзімі өткен соң, ал арыз берілген жағдайларда бірінші сатыдағы сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарған кезден бастап 15 күн ішінде апелляциялық тәртіппен шағым беруі немесе прокурор наразылық келтіруі мүмкін. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызда:
* сырттай шешім шығарған соттың атауы;
* арыз берген тараптың атауы;
* жауапкердің сот отырысына дәлелді себептермен келмей қалуын куәландыратын мән - жайлар туралы мәліметтер және бұл мән - жайларды растайтын дәлелдемелер, сондай - ақ шешімнің мазмұнына әсер етуі мүмкін дәлелдемелер;
* арыз беруші тараптың өтініші;
* арызға қоса тікелетін материалдардың тізбесі болуға тиіс.
Бұл арызға тарап немесе өкілеттігі болған жағдайда оның өкілі қол қойып, ол іске қатысушы азаматтардың саны бойынша көшірмелермен бірге сотқа табыс етіледі.Сот іске қатысушы адамдарға сырттай шешімнің күшін жою туралы арыздың қаралатын уақыты мен орнын хабарлайды, оларға арыздың және оған қоса тіркелген материалдардың көшірмесін жібереді. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды сот оның сотқа келіп түскен кезінен бастап 15 күн ішінде сот отырысында қарайды. Сот отырысы өткізілеиін уақыт пен орын туралы хабарланған іске қатысушы адамдардың келией қалуы арыздың қаралуына кедергі болмайды. Ал сот сырттай шешімінің күшін жою туралы арызды қарап, арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы немесе сырттай шығарылған шешімнің күшіе жою және істі мәні бойынша соттың сол құрамында немесе өзге құрамында қайта қарау туралыұйғарым шығарды. Сырттай шешімнің күші жойылған жағдайда сот істі мәні бойынша қайта қарайды. Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған жауапкер келмей қалған жағдайда, істі жаңадан қараған кезде сот шығарған шешім сырттай шешім деп танылады. Жауапкердің бұл шешімді сырттай іс жүргізу тәртібімен қайта қарау туралы қайталап арыз беруге құқығы жоқ. Шешімнің заңды күшіне енуі қалай болса, сырттай шешімде де солай.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Сырттай іс жүргізудің түсінігі және негіздері
* Сырттай шешімге шағымдану
* Сырттай шешімнің күшін жою туралы арыздың мазмұны
* Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қарау тәртібі
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
13 Тақырып.Соттардың ерекше талап қоюмен жүргізілетін істерді қарауы.
1. Ерекше талап қоюмен іс жүргізу: арыз беру немесе оны қарау тәртібі.
2. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органдардың қаулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу.
3. Мемлекеттік органныңшешімдері мен әрекеттеріне дау айту туралы іс бойынша іс жүргізу.
4. Нормативтік құқық актілердің заңдылығына орай даулар туралы іс бойынша іс жүргізу.
5. Прокурордың органдар мен лауазымды адамдардың актілері мен іс әрекеттерін заңсыз деп тану туралы жүгінуі.
1. Билікті бөлу қағидаларына негізделген мәліметте сотқа арыз беру арқылы атқару және басқару органының қызметіне тексерілу жүргізілуі мүмкін. Қандай да болсын жоғары сапада өткізілген ведомствалық тексеру сот талқысына теңесе алмайды.Өйткені сот талқысының негізгі мақсаты - адамның құқығы мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан да заңда әкімшілік органмен лауазымды адамның заңсыз әрекетіне шағымдануға құқықтары көрсетілген, яғни мемлекеттік органның, жергілікті өзін - өзі басқару органының, сайлау комиссиясының, лауазымды адамның шешімімен, әрекетімен келіспеген азаматтар заңға сәйкес арызбен сотқа жүгінуге құқылы. Сондай - ақ сайлауға әзірлік және оны өткізу кезеңінде түскен арыз оның берілген күнінен бастап 5 күн мерзімде, ал дауыс беру күшінен 5 күн бұрын, ал дауыс беру күні түскен арыз дереу қаралуға тиіс. Арызды сот арыз берушінің, тиісті сайлау комиссиясы немесе мемлекеттік орган, жергілікті өзін - өзі басқару органы өкілінің қатысуымен қарайды. Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған адамдардың сотқа келмеуі істің қаралуы мен шешілуіне кедергі болмайды. Соттың шешімі дереу заңды күшіне енеді және ол апелляциялық шағымдалуға жатпайды. Ол шешім тиісті мемлекеттік органға, жергілікті өзін - өзі басқару органына немесе сайлау комиссиясының төрағасына жіберіледі. Сот шешімінің орындалмауына кінәлі лауазымды адамдар заңда белгіленген тәртіппен жауапкершілікте болады.
2. Лауазымды адамдар шығарған әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер жөніндегі заңды күшіне енбеген қаулыларына әкімшілік жауаптылыққа тартылған, жәбір көрген адамдар және олардың заңды өкілдері мен қорғаушылары сотқа шағымдануы, сондай - ақ прокурор сотқа наразылық келтіруі мүмкін. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органның қаулысына әкімшілік жауапқа тартылған, жәбір көрсетуші және олардың заңды өнімдері мен қорғаушылары қаулының көшірмесі табыс етілген күннен кейін 10 күн ішінде тікелей сотқа шағым бере алады. Шағымда қандай қаулыға шағым жасалып отырғаны туралы деректер, оның шығарылған, азаматқа көшірмесі таратылған немесе хабарланған күні көрсетілуге тиіс. Шағым беру әкімшілік жаза қолдану туралы қаулының орындалуын тоқтата тұрады. Сондай - ақ шағым беру мерзімінің өткізіліп алуы, әкімшілік жаза қолдану мерзімінің, сондай - ақ қаулының орындалу мерзімінің өтуі соттың шағымда қарауға қабылдаудан бас тартуына негіз болып табылмайды. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға шағым жоғары тұрған органға және сотқа бір мезгілде түссе, онда шағымды сот қарайды. Сондай - ақ әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулыға прокурор қаулының көшірмесін алған күннен бастап 10 күн ішінде сотқа наразылық келтіруі мүмкін. Сот түскен шағымды 10 күн мерзімде қарайды. Істі қараған кезде сот әкімшілік жаза қолдану туралы қаулының заңдылығы мен негізділігін тексереді, ол заң негізінде жүргізіліп отыр иа және оны соғсн уәкілетті орган немесе лауазымды адам жүргізіп отыр ма, адамды әкімшілік жауапқа немесе оған жүктелген иіндетті орындауға тартудың белгіленген тәртібі сақталды ма, азамат құқық бұзушылық жасауға кінәлі ме дегенді анықтайды.Сот азаматты әкімшілік құқық бұзушылық құрамы немесе оқиғасы болмаған үшін әкімшілік жауапқа тарту негізсіз деп таныса, онда әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі қаулының күшін жою туралы және ол істі қысқарту туралы ұйғарым шығарады. Ал егер сот әкімшілік органның, лауазымды адамның әкімшілік жаза қолдану жөніндегі іс - әрекеті және негізделген деп таныса, онда сот қаулыны өзгертпейді және арызды қанағаттандырмайды.
3. Азамат және заңды тұлға мемлекеттік органның, жергілікті өзін - өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның лауазымды адамның, мемлекеттік қызметінің шешіміне, әрекетіне тікелей сотта дау айтуға құқылы. Мемлекет органдардың, жергілікті өзін - өзі басқару органдардың, қоғамдық бірлестіктердің, лауазымды адамның, мемлекеттік қызметшілердің сотта дау айтылатын шешімдеріне, әрекеттеріне:
1. Азаматтың және заңды тұлғаның құқықтары, бостандықтары және зағмен қорғалатын мүдделері бұзылған;
2. Азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтарын, сондай - ақ заңды тұлғаның құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін жүзеге асыруына кедергі жасалған;
3. Азаматқа немесе заңды тұлғаға міндет заңсыз жүктелген немесе олар заңсыз жауапқа тартылған алқалық және жеке дара шешімдер мен әрекеттер жатады.
Сондай - ақ мемлекеттік органның, қоғамдық бірлестіктер мен лауазымды адамның мынандай шешімдері мен әрекеттерге:
- тексерілуі ҚР Қылмыстық Кеңесінің айрықша құзірітіне жатқызылған нормативтік құқықтік актілерге;
- оларға қаиысты заң сотқа шағымданудың өзгеше тәртібін көздейтін жеке - дара және нормативтік құқықтық актілерге сотта дау айтуға болмайды. Азамат пен заңды тұлға өз құқықтарының, бостандығының және заңмен қорғалатын мүдденің бұзылғаны туралы. Өздеріне мәлім болған күннен бастап 3 ай ішіеде сотқа арызбен жүгінуге құқылы, ал бұл 3 айлық мерзімді өткізіп алу соттың арызды қабылдаудан бас тартуына негіз болып табылмайды. Мерзімнің өткізіліп алу себебі сот отырысында арызды мәні бойынша қарау кезінде анықталады және арыздың қанағаттандырылуынаан бас тарту негіздемелерінің бірі болуы мүмкін. Ал арызды сот 1 ай мерзім ішінде адамның, заңды тұлға өкілінің, шешімдері мен әрекеттеріне дау айтылып отырған мемлекеттік орган, жергілікті өзін - өзі басқару органы, лауазымды адамның немесе мемлекеттік қызметшінің қатысуымен қарайды. Егер сот арызды орынды деп таныса, онла азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, заңды мүдделерін бұзуға жол берілген бұрмалаушылықты толық көлемінде жоюға міндеттілігі туралы шешім шығарады. Ал егер дау айтылған шешімдер мен әрекеттер заңға сол сияқты және мемлекеттік органның, қоғамдық бірлестіктің, лауазымды адамның өкілеттігі шегінде шығарылып жасалғанын, адамның құқықтары мен бостандықтары бұзылмағанын анықтаса, онда арызды қанағаттандырудан бас тартады. Соттың шешімі жоғары тұрған органға, ұйымға, лауазымды адамға сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін 3 күн ішінде жіберіледі. Ал шешімнің орындалғаны туралы сотқа, азаматқа немесе заңды тұлғаға сот шешімі алынған күннен бастап 1 ай мерзімінен кешіктірілмей хабарлануға тиіс. Ал сот шешімінің орындалмағаны үшін кінәлі лауазымды адамдар заңда көрсетілген жауаптылыққа тартылады.
4. Мемлекеттік органның немесе лауазымды адамның заңда қөзделген тәртіппен қадылданып, жарияланған нормативтік құқықтық актісімен азаматтардың немесе заңды тұлғаның ҚР Конституциясында, заңдарда және ҚР Президентінің жарлықтарында кепілдік берілген құқықтары мен заңды мүдделері бұзылып отыр деп санайтын азамат немесе заңды тұлға бұл актіні заңға толық немесе жекелеген бөлігінде қайшы келеді деп тану туралы арызбен сотқа жүгінуге құқылы. Арызда нормативтік актіні қабылдаған мемлекеттік органның атауы немесе лауазымды адам, оның қабылданған күні туралы қосымша деректер болып, осы ант немесе оның жекелеген ережелері арқылы азаматтардың немесе заңды тұлғалардың нақты қандай құқықтары, бойлары және заңды мүдделері бұзылып оттырған, дау туғызып отырған актінің ҚР Конституциясының қандай баптарына, заңның , жарлықтың қандай ережелеріне қайшы келетіндігі көрсетілуі тиіс. Арызға дау айтылып отырған актінің немесе оның 1 бөлігінің көшірмесі қоса тіркеліп, нормативтік құқық актіні қандай бұқаралық ақпарат органы және оны қашан жарияланғаны көрсетіледі. Іс арыз берілген күннен бастап 10 күн мерзімде азаматтардың немесе заңды тұлға өкілінің, прокурордың, нормативтік құқық актіні қабылдаған мемлекеттік орган немесе лауазымды адам өкілінің міндетті түрде қатысуымен қаралады. Егер сот арызды негізсіз деп таныса, сот оны қанағаттандырудан бас тарту жөнінде шешім шығарады. Ал арыз негізді болса, онда сот өз шешіиінде нормативтік құқықтық актіні толық немесе жекелеген бөліктерін акт қабылданған кезден бастап жарамсыз деп таниды, бұл туралы шешімнің қорытынды бөлігінде көрсетіледі.
5. Заңға сәйкес келмейтін нормативтік құқықтық актіге жәнежеке қолданылатын құқықтық актіге, сондай - ақ мемлекеттік органның немесе лауазымды адамның іс - әрекетіне прокурордың наразылығы заңсыз акт шығарған немесе заңсыз іс - әрекет жасаған орган қабылдамаған жағдайда, прокурор наразылық келтірген актіні немесе іс - әрекетті заңсыз деп тану туралы арызбен сотқа жүгінеді. Сотқа арыз наразылықты қарау нәтижелері туралы хабарлама алынған кезден бастап 10 күн мерзімде немесе оны қараудың заңда белгіленген мерзімі өткеннен кейін беріледі. Сот прокурордың арызын 10 күн ішінде қарайды. Сот егер прокурордың арызының негізді екенін анықтаса, өтінішті қанағаттандыру немесе нормативтік құқықтық актіні, жеке қолданылатын құқықтық актіні немесе іс - әрекетті заңсыз деп тану туралы шешім шығарады. Ал егер арызды негізсіз деп таныса, онда арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім шығарылады.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің түсінігі және мәні
* Ерекше талап қоюмен жүргізілетін істерді қарау және шешу кезінде сот ісін жүргізудің жалпы ережелерін қолдануы
* Нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына орай дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу
* Органдар мен лауазымды тұлғалардың актілері мен әрекеттерін заңсыз деп тану туралы прокурордың жүгінуі
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
14 Тақырып. Соттардың ерекше іс жүргізу тәртібімен істерді қарауы.
1. Ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер.
2. Ерекше жүргізілетін істерді қарау тәртібі.
3. Ерекше жүргізілетін істерге жалпы сипаттама.
1. Ерекше жүргізілетін істерді талап қою ережелері бойынша соттар қарайды. Бұндай істерді сот арыз беруші мен мүдделі адамдардың қатысуымен қарайды. Ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істерге мыналар жатады:
1) заңдық маңызы бар фактілерді анықтау;
2) азаматты хабар - ошасыз кетті деп тану туралы және азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы;
3) азаматты әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы;
4) азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы;
5) заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің банкроттығы туралы;
6) жылжымалы затты иесіз деп тану және жылжымайтын мүлікке комуналдық меншік құқығын тану туралы;
7) азаматтық хал актілері жазбаларының дұрыс еместігін анықтау туралы;
8) нотариаттық әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға шағымдар бойынша;
9) бағалы қағаздар көрсетуші адамның жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар бойынша құқықтарын қалпына келтіру туралы;
10) бала асырап алу туралы істер жатады;
Егер істі ерекше іс жүргізу тәртібімен қарау кезінде соттың қарауына жататын құқық туралы дау туындаса, сот істі талап қою тәртібімен қарау туралы ұйғарым шығарады. Іс талап қою тәртібімен оның қозғалу орны бойынша қаралады. Арыз беруші мен басқа да мүдделі адамдарға сот белгілеген мерзімде орындау қажет екендігі түсіндіріледі. Егер де мүдделі адамның қарсылықтары болған жағдайда сот істі аумақтық сотта қарау ережелері бойынша басқа соттың қарауына беруі мүмкін. Сот ұйғарымы белгіленген мерзімде орындалмаған жағдайда арыз қаралмай қалдырылады, ал мүдделі адамға олардың жалпы негіздерде талап қою құқығы түсіндіріледі.
3.Сот адамның немесе ұйымдардың жеке немесе мүліктік құқықтарының туындауына, өзгеруіне немесе тоқтатылуна байланысты болатын фактілерді анықтайды. Ондай фактілерге:
- адамдардың туыстық қатынастарын;
- адамның біреудің асырауында болуы;
- тууды, асырап алуды, некелесуді, ажырасуды және қайтыс болуды тіркеу;
- мүлікті меншік, шаруашылық жүргізу және оралымды басқару құқықтарымен иелену, пайдалану және оған билік ету;
- жазатайым жағдай;
- азаматтық хал актілерін жазу органдары қайтыс болу оқиғасын тіркеуден бас тартқан жағдайда адамның белгілі бір уақытта белгілі бір мән - жайларда қайтыс болуы;
- мұрагерлік қабылдау және мұрагерліктің ашылу орны туралы істерді сот қарайды.
Сот арыз берушінің осы фактілерді куәландыратын тиісті құжаттарды өзге тәртіппен алуы мүмкін болмаған жағдайда, не жоғалған құжаттарды қалпына келтіруі мүмкін емес болған кезде ғана заңдық маңызы бар фактілерді анықтайды. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы арыз берушінің тұрғылықты жеріндегі сотқа беріледі. Ал сот шешімі фактіні растайтын құжат болып табылады, ал мемлекеттік органдар тіркеуге тиісті фактіге қатысты алғанда оны тіркеу немесе ресімдеу үшін негіз болып табылады. Келесі ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын іске - азаматты хабар - ошасыз кеткен азаматтың соңғы мәлім болған тұрғылықты жеріндегі сотқа беріледі. Арыз беруші - отбасы мүшелері, прокурор, қоғамдық бірлестіктер, қамқоршы мен қорғаушы орган және басқа да мүдделі адамдар болуы мүмкін. Судья арыз қабылдағаннан кейін іс қозғалғаны туралы арыз берушінің есебінен жергілікті газетте жарияланым беру туралы ұйғарым шығарады. Жарияланымда мыналар болуға тиіс:
- азаматты хабар - ошарсыз кетті деп немесе қайтыс болған деп жариялау туралы арыз келіп түскен соттың атауы.
- арыз берушінің атауы және оның тұрғылықты жері.
- жоқ адамның тегі, аты, әкесінің аты, туған жері мен соңғы жұмыс орны.
- азаматтың жүрген жерін білетін адамдарға жарияланым берілген күннен бастап 3 ай мерзімде сотқа ол туралы хабарлауды ұсыну.Бұндай істерге прокурор міндетті түрде қатысады, сондықтан сот істерді прокурордың қатысуымен қарайды. Хабар -- ошарсыз кетті деп танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған азамат келген немесе оның жүрген жері анықталған жағдайда сот жаңа шешіммен өзінің бұрын шығарған шешімінің күшін жояды. Бұл шешім АХАЖ кітәбіндегі оның қайтыс болуы туралы жазғаны жоюға негіз болып табылады. Келесі ерекше іс - азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп таныну. Азаматтардың әрекет қабілеттігі шектеулі немесе әрекет қабілетсіз деп тану туралы арыз сол азамат тұратын жердегі немесе ол адам психоневрологиялық емдеу мекемесінде жатса, сол мекеме орналасқан жердегі сотқа беріледі. Арызда спирт ішімдіктерге немесе есірткі заттарға, өз әрекетінің нақты сипаты мен маңызын түсінбеуі немесе не істегенін білмеуі салдарынан азаматтың психикалық ауруы, ақылының кемістігін куәландыратын мән - жайлар жазылуға тиіс. Азаматтардың әрекет қабілеттігі шектеулі деп тану туралы арыз қабылдағаннан кейін судья процесте қозғалған іс бойынша азаматтардың мүддесін білдіру үшін ресми өкіл - адвокат тағайындалады, оның заңды өкіл өкілеттігі болады, әрі ол заң көмегін тегін көрсетеді. Арыз берушіні азаматтардың әрекет қабілеттігі деп тану туралы істі қарауға байланысты сот шығындарын төлеуден босатылады. Егер азаматты әрекет қабілеттігі шектеулі немесе әрекет қабілетсіз деп тануға негіздердің болмау фактісін анықтаса, онда сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім шығарады, және қамқоршы және қорғаншы органның әрекет қабілеттігі шектеулі азаматқа қорғаншы тағайындауына негіз болып табылады. Қамқоршы және қорғаншы орган әрекет қабілеттігі шектеулі немесе әрекет қабілетсіз азаматқа қорғаншы немесе қамқоршы тағайындалғаны туралы сотқа 10 күн ішінде хабарлауға тиіс. Келесі ерекше қаралатын іс - азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы істер жатады. Азаматты ауруханаға мәжбүрлеп жатқызу туралы арызды прокурор психиатр дәрігерлер комиссиясының психиатриялық стационарға болу қажеттігі туралы дәлелді қорытындысы қоса тіркеледі. Арызды азаматты ауруханаға мәжбүрлеп жатқызу туралы арыз психиатр дәрігерлер комиссиясы азаматты психиатрлық стационарға жатқызу қажеттігі туралы қорытынды шығарған кезден бастап 72 сағат ішінде беріледі. Судья арызды іс қозғалған кезден бастап 5 күн ішінде қарайды. Судья арызды мәні бойынша қарай келіп, шешім шығарады. Келесі жылжымалы мүлікті иесіз деп тану және жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын жатқызамыз. Жылжымалы мүлікті иесіз деп тану туралы арыз осы мүлікті иеленуге кіріскен жеке тұлға тұратын жердегі немесе ұйым орналасқан жердегі сотқа беріледі. Арызда мүліктің иесіз деп тануға жататындығы көрсетілуге, оның негізгі ерекше белгілері сипатталуға, сол мүлікті меншік иесінің тастап кетуін куәландыратын дәлелдер келтірілуге тиіс. Жылжымалы мүлік иесінің болмауын не иесінің оған меншік құқығын сақтау ниетін көздемей тастап кеткенін тани отырып, сот жылжымалы мүлікті иесіз деп тану туралы және оны иеленуге кіріскен адамның меншігіне беру туралы шешім шығарады. Келесі іс - бала асырап алу туралы өтініштер бойынша іс жүргізу. Жасы кәмелетке толмаған ұл немесе қыз асырап алу туралы өтініш бала асырап алғысы келетін азаматтар баланың тұрғылықты жеріндегі аудандық және оған теңестірілген сотқа береді.
Баланы асырап алу туралы өтініште:
* баланы асырап алушылардың аты - жөні, олардың тұрғылықты жері;
* асырап алынатын баланың фамилиясы, аты, туған күні, айы, жылы, оның тұрғылықты жері, асырап алынатын баланың ата - аналары, аға - інілері мен апа - қарындасының бар - жоғы туралы мәліметтер;
* бала асырап алушының баланы асырап алу жөніндегі негіздейтін мән - жайлар және осы мән - жайларды растайтын дәлелдемелер;
* баланы асырап алушылар баланың туу туралы ант жазбасына тиісті өзгерістер енгізгісі келген жағдайда бала асырап алушыларды ата - аналар ретінде жазу туралы өтініш көрсетілуге тиіс.Бала асырап алу туралы істерді сот баланы асырап алушылардың өздерінің, қамқоршы және қорғаншы орган өкілдерінің, сондай - ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды, әрі сот жабық отырыста қаралады. Судья бұл іс бойынша шешім шығарады.Келесі іс - нотариаттық іс - әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар жатады.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Ерекше іс жүргізудің түсінігі және мәні
* Ерекше жүргізілетін істерді қараудың тәртібі
* Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер бойынша іс жүргізу
* Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкердің банкроттығы туралы істер бойынша іс жүргізу
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
15 Тақырып. Бұйрық арқылы іс жүргізу және сот бұйрығы.
* Бұйрық арқылы іс жүргізу түсінігі, сот бұйрығын шығару талаптары
* Сот бұйрығын шығару туралы арыз (нысаны мен мазмұны, қабылдау мен бас тарту, кемшілігін жою)
* Сот бұйрығы, сот бұйрығының мазмұны
* Сот бұйрығының күшін жою
* Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру және оны орындау
1. Сот бұйрығы өндіріп алушының ақшалай сомаларды өндіріп алу немесе мүлікті борышкерді немесе өндіріп алушыны олардың түсіндірмелерін тыңдау үшін шақырмай-ақ және сотта іс қарамай-ақ, даусыз талаптар бойынша борышкерден талап ету туралы арызы бойынша шығарылған судьяның актісі болып табылады. Сот бұйрығының мазмұны АІЖ Кодекстің 146-бабымен белгіленеді. Сот бұйрығының атқарушылық құжат күші болады. Ол бойынша өндіріп алу бұйрық берілгеннен кейін және сот шешімдерін атқару үшін белгіленген тәртіпте жүргізіледі. Сот бұйрығы: 1) егер талап нотариатта куәландырылған мәмілеге негізделсе; 2) егер талап жазбаша мәмілеге негізделсе және оны жауапкер таныса; 3) егер талап төленбеген вексельге, акцептің болмауына және нотариус жасаған акцептің күні белгіленбеуіне білдірілген наразылыққа негізделсе; 4) егер әкеліктің белгіленуіне немесе үшінші тұлғаларды тарту қажеттігіне қатысы жоқ, кәмелетке толмаған балалар үшін алименттерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
5) егер азаматтардан және заңды тұлғалардан салықтар мен басқа да міндетті төлемдер бойынша бересіні өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
6) егер қызметкерге аударылған, бірақ төленбеген жалақы мен өзге де төлемдерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса; 7) егер жауапкерді немесе борышкерді іздестіру жөніндегі шығындарды өндіріп алу туралы талаптарды ішкі істер органдары немесе қаржы полициясы мәлімдеген болса; 7-1) егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес лизинг нысанасын даусыз талап ету туралы талап мәлiмделген болса;
8) егер кепіл беруші-борышкерге кепілге салынған затынан өндіріп алу туралы ломбардтың талабы мәлімдеген болса, шығарылады.
2. Сот бұйрығын шығару туралы арыз осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылықтың жалпы ережелері бойынша сотқа беріледі.Арыз жазбаша нысанда беріледі. Арызда: 1) арыз берілетін соттың атауы;
2) өндіріп алушының аты, оның тұрғылықты жері немесе тұрған жері, заңды тұлғаның реквизиттері; 3) борышкердің аты, оның тұрғылықты жері немесе тұрған жері, заңды тұлғаның реквизиттері; 4) өндіріп алушының талаптары және ол негізделген мән-жайлар; 5) мәлім етілген талаптарды растайын қоса тіркелетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс. Мүлік талап етілген жағдайда арызда осы мүліктің құны көрсетілуге тиіс. Арызға өндіріп алушы немесе оның өкілі қол қояды. Өкіл беретін арызға оның өкілеттігін куәландыратын құжат қоса тіркелуге тиіс. Судья сот бұйрығын шығару туралы арызды осу Кодекстің 153, 154-баптарында көзделген негіздер бойынша қабылдаудан бас тартады немесе қайтарады. Сонымен бірге, судья арызды, егер: 1) мәлім етілген талап осы Кодекстің 140-бабымен көзделмесе; 2) борышкер Қазақстан Республикасы соттарының юрисдикциясы шегінен тыс болса; 3) мәлім етілген талапты растайын құжаттар табыс етілмесе; 4) табыс етілген құжаттар негізінде шешу мүмкін емес құқық туралы даулардың болуы көзделсе; 5) арыздың нысаны мен мазмұны осы Кодекстің 141-бабының талаптарына сай келмесе; 6) арызға мемлекеттік баж төленбесе, қайтарады.
Судья сотқа арыз түскен күннен бастап үш күн мерзім ішінде өтінішті қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады. Арыз берушінің талап қою бойынша іс жүргізу тәртібімен осы талап бойынша талап арызды қою мүмкіндігіне өтінішті қабылдаудан бас тарту кедергі келтірмейді.
Судья сот бұйрығын шығару туралы арызды қабылдауға және, егер арыз осы Кодекстің 141-бабының талаптарына сай келмесе немесе мемлекеттік баж төленбесе, өз ұйғарымымен өндіріп алушыға, кемшіліктерді жою немесе мемлекеттік бажды төлеу үшін үш күннен аспайтын мерзім белгілеуге құқылы. Егер өндіріп алушы судьяның нұсқауларына сәйкес ол белгілеген мерзімде кемшіліктерді жойса, мемлекеттік бажды төлесе, арыз оны сотқа алғаш тапсырған күні берілген деп есептеледі. Олай болмаған жағдайда судья осы Кодекстің 143-бабының екінші бөлігіне сәйкес арызды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
3. Сот бұйрығында: 1) жүргізілетін істің нөмірі және бұйрықтың шығарылған күні; 2) соттың атауы, бұйрық шығарған судьяның тегі және аты-жөні;
3) өндiрiп алушының тегi, аты және әкесiнiң аты (eгep ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), оның тұрғылықты жерi немесе тұрған жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер мен салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi немесе, егер өндiрiп алушы заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты тұрған жерi не бiрыңғай Мемлекеттiк тiркелiмнен мәлiметтер, банк реквизиттерi мен салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi;
4) борышкердiң тегi, аты және әкесiнiң аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), оның тұрғылықты жерi немесе тұрған жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер, оның жұмыс орны туралы мәлiметтер мен жұмыс орнының банк реквизиттерi (eгep сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетiлген болса), оның банк реквизиттерi мен салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi (eгep сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетiлген болса) немесе, егер борышкер заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты тұрған жерi не бiрыңғай Мемлекеттiк тiркелiмнен мәлiметтер (eгep сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетiлген болса), банк реквизиттерi мен салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi; 5) талапты қанағаттандыруға негіз болған заң; 6) өндіріп алынуға жататын ақша соммаларының мөлшері немесе оның құны көрсетіле отырып, талап етілуге жататын мүліктің белгіленуі; 7) егер оны өндіріп алу заңмен немесе шартпен көзделсе, тұрақсыздық айыбының мөлшері; 8) борышкерден өндіріп алушының пайдасына немесе жергілікті бюджетке өндіріп алынуға жататын мемлекеттік баждың сомасы; 9) сот бұйрығына шағым берудің мерзімі мен тәртібі көрсетіледі. Кәмелетке толмаған балаларға алимент өндіріп алу туралы сот бұйрығында осы баптың 1) - 5), 8) тармақшаларында көзделген мәліметтерден басқа, борышкердің туған күні мен туған жері, оның жұмыс орны, оларды күтіп-бағуға алимент алып берілетін әрбір баланың аты мен туған күні, борышкерден ай сайын өндіріп алынатын төлемдердің мөлшері және оны өндіріп алудың мерзімі көрсетіледі. Сот бұйрығына судья қол қояды. 4. Егер борышкерден белгіленген мерзімде мәлім етілген талапқа келіспеген қарсылық түссе, судья сот бұйрығының күшін жойып, ол туралы ұйғарым шығарады. Сот бұйрығының күшін жою туралы ұйғарымда судья өндіріп алушы мәлім еткен талаптың талап қою бойынша іс жүргізу тәртібімен қойылуы мүмкін екенін түсіндіреді. Сот бұйрығының күшін жою туралы ұйғарымның көшірмесі оны шығарғаннан кейін үш күннен кешіктірілмей тараптарға жіберіледі. Егер борышкер болмаған жағдайда, құқықтары мен міндеттері сот бұйрығымен қозғалған тұлғадан шығарылған сот бұйрығының заң талаптарына сәйкес келмейтіндігі туралы арыз келіп түссе, судья сот бұйрығының күшін жояды. Сот бұйрығының күшiн жою туралы қаулы шағымдануға немесе наразылық келтiруге жатпайды. 5. Егер белгіленген мерзімде борышкерден сотқа қарсылық келіп түспесе, судья өндіріп алушыға оны орындауға көрсету үшін соттың мөрімен куәландырылған сот бұйрығын береді. Өндіріп алушының өтінуі бойынша сот бұйрығы тікелей соттың орындауы үшін жіберілуі мүмкін. Жергілікті бюджеттің кірісінде борышкерден мемлекеттік бажды өндіріп алу үшін соттың мөрімен куәландырылған сот бұйрығының жеке данасы тікелей соттың орындауы үшін жіберіледі. Өндіріп алушыға берілген сот бұйрығының көшірмесі сот жүргізетін істе қалады. Сот бұйрық шығарғаннан кейін судья тапсыру туралы хабарлай отырып, оның көшірмесін дереу борышкерге жібереді. Борышкер сот бұйрығының көшірмесін алған күннен бастап он күн мерзімде байланыстың кез келген құралдарын пайдалана отырып, мәлімделген талапқа келіспеген қарсылығын бұйрық шығарған сотқа жіберуге құқылы.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Бұйрық арқылы іс жүргізудің түсінігі.
2.Сот бұйрығы шығарылатын талаптар.
3.Сот бұйрығын шығару туралы арыз.
4.Сот бұйрығы, сот бұйрығының мазмұны.
5.Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру және оны орындау.
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
16 Тақырып. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу.
1.Заңды күшіне енбеген сот актілеріне апелляциялық шағым беру, наразылық келтіру тәртібі мен мерзімі.
2. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді қарау.
1. Осы тарауда көзделген ережелерге сәйкес заңды күшіне енбеген, ҚР Жоғарғы Сотының шешімдерінен басқа, бірінші сатыдағы сот шешімдеріне апелляциялық тәртіппен шағым мен наразылық жасалуы мүмкін. Апелляциялық сатыдағы сот (ағыл. Court appellate jurisdiction)- заңды күшіне енбеген, ҚР Жоғарғы Сотының шешімдерінен басқа, бірінші сатыдағы сот шешімдеріне апелляциялық шағым мен наразылықты қарайтын екінші сатыдағы (жоғары тұрған) сот апелляциялық сатыдағы сотта істер бірінші сатыдағы сотта істер қарау ережесі бойынша АІЖК - нің ерекшеліктерімен қаралады. Апелляция - бір қатар мемлекеттерде (қылмыстық және азаматтық істер бойынша) сот қаулысына шағымданудың бір нысаны, тараптардың шағымдары бойынша және шағымда көзделген талап шегінде істі мәні бойынша қарайтын екінші сатыдағы сот. Бұл ұғымның екі мағынасы бар: істі қараған төменгі сот қаулысын қайта қарату мақсатында жоғары тұрған (апелляциялық) сотқа жүгіну; жоғары тұрған сотқа шағым, онда қате немесе әділетсіз төменгі тұрған сот қаулысын өзгерту немесе күшін жою тұрады дәлелді өтініш. Сот шешіміне жазбаша нысанда апелляциялық шағым мен наразылық берілуі мүмкін. Сот шешіміне апелляциялық шағым жасау құқығы іске қатысушы тараптар мен басқа да тұлғаларға тиесілі. Сот шешіміне апелляциялық наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі. Жалпы ереже бойынша ҚР - ның Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары өздерінің құзіреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.
ҚР АІЖҚ 332- бап 4- бөлігіне сәйкес іске қатысуға тартылмаған, бірақ сот құқықтары мен міндеттері жөнінде шешім қабылдаған тұлғалар да (мысалы, үшінші тұлғалар) апелляциялық шағым беруге құқылы. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар шешім, қаулы шығарған сот арқылы іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелермен қоса беріледі. Егер судья қажет етсе апелляциялық шағымға немесе наразылықты берген тұлғаны апелляциялық шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелген жазбаша айғақтардың іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелерін беруге міндеттей алады. ҚР АІЖК 334- бап 3 бөлігіне сәйкес апелляциялық шағым немесе наразылық, ҚР - ның Жоғарғы Сотының шешімдеріне басқа, бірінші сатыдағы сот түпкілікті түрде шешім шығарғаннан кейін 15 (он бес) күн ішінде берілуі мүмкін. Себебі осы мерзім өткеннен кейін бірінші сатыдағы сот шешімі заңды күшіне енеді. Ал ҚР - ның Жоғарғы Сотының істі бірінші сатыдағы сот ретінде қараған кезде шығарған қаулылары апелляциялық тәртіппен шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды және олар жария етілген күннен бастап күшіне енеді.
2.Бірінші сатыдағы соттың апелляциялық шағымды, наразылықты алғаннан кейін:
- шағымның, наразылықтың және оған қоса тіркелген жазбаша дәлелдемелердің көшірмелерін келесі күннен кешіктірмей іске қатысушы адамдарға жібереді;
- шағымдануға, наразылық келтіруге белгіленген 15 күн мерзім өткеннен кейін істі апелляциялық сатыға жібереді;
- іске қатысушы адамдарды істі апелляциялық сатыда қараудың орны мен уақыты туралы тиісінше хабарлайды. Істің апелляциялық сатыда қаралатын күні туралы хабар іс апелляциялық сатыдағы сот отырысына қатысуқұқығын пайдаланудың нақты мүмкіндігіне ие болатындай есеппен берілуге тиіс. Апелляциялық шағымдануға, наразылық келтіруге 15 күн мерзім өткенге дейін істі соттан ешкім талап ете алмайды. Іске қатысушы тұлғалар сотта іс материалдарымен, сондай - ақ келіп түскен шағымдармен және оларға білдірілген қарсылықтармен танывуға құқылы. Осы апелляциялық шағымдар мен наразылықтарды қарайтын соттар:
- аудандық және оларға теңестірілген соттар шығарған шешімдерге облыстық және оған теңестірілген соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы;
- облыстық және оларға теңестірілген бірінші сатыдағы соттар шығарған шешімдерге - ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы.
Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша апелляциялық сатыдағы сот:
- істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша істің нақты мән - жайы анықталуының;
- материалдық құқық нормаларының қолданылуы мен түсіндірілуінің дұрыстығын;
- істі қарау мен шешу кезінде азаматтық іс жүргізу заңы нормаларының сақталуын тексереді. Апелляциялық сатыдағы сот құрамы кем дегенде 3 судьядан тұрады, бірінші сатыда қабалданған ҚР АІЖК - тің 237- бабындв аталған істер бойынша шешімдерден басқа, шешімнің орындалуын тоқтата тұрады.(ҚР АЖІК 343- бап) Істі апелляциялық тәртіппен қарау кезінде сот бірінші сатыдағы сот шешімінің заңдылығы мен негізділігін толық көлемінде тексеріледі. (ҚР АІЖК 345-бап 1) Апелляциялық сатыдағы сот мәлімделген талап қою шегінде жаңа фактілерді анықтап, тараптың дәлелді себептер бойынша бірінші сатыдағы сотқа беруге нақты мүмкіндігі болмаған жаңа дәлелдемелерді зерттей алады.(ҚР АІЖК 335-6 345-6 2-6). Апелляциялық сатыдағы сот шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыру (ҚР АІЖК 336-6), қайтару (ҚР АЖІК 337-6) мүмкін. Апелляциялық шағым берген тұлға апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарғанға дейін одан бас тартуға, ол наразылық келтірген прокурор немесе жоғары тұрған прокурор наразылықты кері қайтарып алуға құқылы. Одан кейін шешгімге басқа адамдар шағым жасамаса немесе жоғары тұрған прокурор наразылық келтірмесе, сот шағымнан бас тартуды және наразылықты қайтарып алуды қабылдау туралы апеляциялық іс жүргізуді қысқартатын қаулы шығарады. Іс апелляциялық сатыда ол бірінші сатыдағы соттан келіп түскен күннен бастап 1 айлық мерзімнен кешіктірілмей таралуға тиіс. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу ҚР АІЖК- тің 41 тарауында көзделген ережелер бойынша жүзеге асырылады. Апелляциялық сатыдағы соттың отырысына іс бойынша қорытынды беретін прокурор міндетті түрде қатысады.
Апелляциялық сатыдағы сотта істі талқылау бөлімдері: сот отырысын ашу. Төрағалық етуші сот отырысын ашып, қандай іс, кімнің шағымы немесе наразылығы бойынша және қай соттың шешімі қаралып отырғанын, сондай - ақ апелляциялық сатыдағы соттың құрамын және егер істің қаралуына қатысып отырса, прокурорды, сарапшыларды, сарапшыларды, мамандарды, аудармашылады хабарлайды.
1. Істі қатысушылардың келуін тексеру. Төрағалық етуші іске қатысушы адамдардың қайсысы келгенін анықтайды, келген адамдардың кімдер екенін анықтайды, өкілдердің өкілеттігін тексереді.
2. Іске қатысушы адамдарға олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді.
3. Іске қатысушы адамдардың сот отырысына келмеуінің салдары. Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбаған іске қатысушы адамдардың біреуі сот отырысына келмеген жағдайда сот істі қарауды кейінге қалдырады. Содан кейін іске қатысушылардың соттың қайта өткізілетін отырысында істің қаралу уақыты мен орны жайында тиісінше хабарлайды. Бұл жағдайда істі талқылау басынан бастап жүргізіледі.
4. Соттың іске қатысушы арыздарын шешуі, іске қатысушы тұлғалардың апелляцияляқ сатыдағы істі қарауға байланысты барлық мәселелер бойынша арыздар мен өтініштерін сот іске қатысушы басқа тұлғалардың пікірін таңдағаннан кейін шешеді.
5. Істі мәні бойынша қарау. Істі мәні бойынша қарау судьяның шағым жасалған шешімінің мән - жайы, апелляциялық шағымның, наразылықтың дәлелдері және іс материалдары туралы баяндамасымен басталады. Соттың отырысына келген іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің түсініктемелерін тыңдайды. Апелляциялық шағым берген немесе наразылық келтірген тұлға және оның өкілі бірінші болып сөз сөйлейді. Егер екі тарап та шешімге шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді. Тараптардың түсініктемелерінен кейін сот істе бар және тараптар жаңадан табыс еткен, дәлелді себептермен олар бір сатыдағы соттың қарауына табыс ете алмаған дәлелдемелерді тексереді. Сотқа қосымша дәлелдемелер табыс еткен тұлғалар олардың қандай жолменалынғанын және қосымша дәлелдемелер табыс ету қажеттігі қандай мән - жайларға байланысты туындағанын көрсетуге міндетті. Апелляциялық сатыдағы сот іске қатысушы, сот отырысына келмеген адамдардың түсініктемелерін, сондай - ақ апелляциялық сатыдағы сои отырысына шақырылған куәлардың айғақтарын жария етуге құқылы. Егер бұл түсініктемелер мен айғақтарға тараптар дау шақырса, аталған адамдар апелляциялық сатыдағы сотқа шақырылуы мүмкін.
6. Сот жарыссөздері және прокурордың қорытындысы. Іс мәні бойынша қаралып біткен соң төрағалық етуші тараптар мен өкілдерден олардың жасайтын өтінімдері мен толықтырулары туралы сұрайды. Сот бұл өтінімдерді шешіп, содан соң жарыссөздеріне көшеді, бұл кезде апелляциялық шағым немесе наразылық берген адам бірінші болып сөйлейді. Шешімге екі тараптар шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді. Сот жарыссөздерінен кейін прокурор іс бойынша қорытынды береді. Содан соң сот соттың актісін қабылдауға арналған кеңесу бөлмесіне кетеді.
7. Апелляциялық қаула шығару және оны жария ету.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізудің мәні мен маңызы
* Апелляциялық шағым берудің объектісі
* Апелляциялық шағымды қарайтын соттар
* Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы
* Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына шағым беру
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
17 Тақырып. Кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізу.
1. Кассациялық қараудың нысаны.
2. Кассациялық шағымды немесе наразылықты қарау тәртібі.
3. Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттілігі.
1. Кассациялық шағым, наразылық бойынша кассациялық сатыдағы сот аппелляциялық сатыдағы соттың қаулысы мен ұйғарымының заңдылығы мен негізділігін тексереді. Іс кассациялық тәртіппен қараған кезде сот істе бар материалдар бойынша шағымның, наразылықтың дәлелдері шегінде бірінші және аппелляциялық сатының сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін тексереді. Кассациялық сатыдағы сот мәлімделген талап қоюдың шегінде бірінші және аппелляциялық сатыдағы соттарға дәлелді себептермен табыс етілмеген жаңа дәлелдемелерді зерттейді. Бұл сот кассациялық шағым мен наразылық бойынша істі ло келіп түскен күннен бастап бір ай мерзімде қарауға тиіс. Төрағалық етуші сот отырысын ашады және қандай істің, кімнің шағымы немесе наразылығы бойынша және қандай соттың қаулысына, ұйғарымына орай қаралуға жататынын хабарлайды. Кассациялық сатыдағы соттың отырысына іс бойынша қорытынды беретін прокурор міндетті түрде қатысады. Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің сот отырысына келмеуі істі қарауға кедергі болып табылмайды.Бұл сатыдағы сотта істі қарау судьялардың біреуінің баяндамасымен басталады. Баяндамашы істің мән-жайын, апелляциялық сатыдағы сот қаулысының және ұйғарымының мазмұныны, кассациялық шағымның немесе наразылықтың дәлелдерін және оларға келіп түскен пікірлерді баяндайды, сондай-ақ шешімнің дұрыстығын тексеру үшін соттың қарауы қажет болатын өзге де деректерді хабарлайды.Сот баяндамадан кейін сот отырысына келген, іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің түсініктемелерін тыңдайды. Кассациялық шағым немесе наразылық берген тұлға және оның өкілі бірінші болып сөз сөйлейді. Шешімге екі тарап шағымданған жағдайда талап қоюшы бірінші болып сөз сөйлейді. Іске қатысушы тұлғалардың кассациялық сатыдағы істі талқылауға байланысты барлық мәселелер жөніндегі арыздары мен өтініштерін сот іске қатысушы басқа тұлғалардың пікірін тыңдағаннан кейін шешеді. Сот істі кассациялық тәртіппен қарап:
- апелляциялық сатының қаулысы мен ұйғарымын - өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырусыз қалдыруға;
- апелляциялық сатының қаулысы мен ұйғарымының күшін толық немесе бір бөлігінде жоюға және егер кассациялық саты апелляциялық сатыдағы соттың жіберген қателіктерін түзете алмаса, істі бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сотқа судьялардың өзге құрамында жаңадан қарауына жіберуге құқылы. Кассациялық сатыдағы сот қандай да бір дәлелдемелердің дұрыстығы немесе дұрыс еместігі туралы, бір дәлелдемелердің басқаларынан артықшылығы туралы мәселелерді, сондай-ақ істі жаңадан қарау кезінде қандай шешімнің шығарылуға тиіс екені туралы алдын - ала шешіге құқылы емес;
- апелляциялық сатының қаулысы мен ұйғарымының толық немесе бір бөлігінде күшін жоюға және іс бойынша іс жүргізуді қысқартуға не арызды қараусыз қалдыруға;
- бірінші сатыдағы соттың шешімін күшінде қалдырып, апелляциялық сатының қаулысы мен ұйғарымының күшін жоюға;
- егер іс бойынша дәлелдемелерді жинау немесе қосымша тексеру талап етілмесе, бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сот істің мән - жайын дұрыс және толық анықтаса, бірақ материалдың құқық нормаларын қолдануда қателіктерге жол берілсе, істі жаңадан қарауға жіберместен, бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сот шешімінің қүшін жойып, қаулыны өзгертуге немесе жаңа қаулы шығаруға құқылы.
Бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттың іс жүргізу құқығының нормаларын бұзуы немесе дұрыс қолданбауы сот қаулысы мен ұйғарымының күшін кассациялық тәртіппен жоюдың негіздері болып табылады.
Кассациялық сатының сот актілері қаулы нысанында шығғарылады. Бұл қаулыда:
- қаулының шығарылған күні мен орны;
- қаулы шығарған соттың атауы мен құрамы;
- кассациялық шағым мен наразылық берген тұлға;
- шағым жасалған апелляциялық қаулының, кассациялық шағымның немесе наразылықтың және оларға берілген жазба пікірлердің, кассациялық сатыда істі қараған кездегі қатысушы тұлғалар түсініктемелерінің қысқаша мазмұны;
- соттың тұжырымдар жасауына алып келген дәйектер және сот басшылыққа алған заңдарға сілтеме;
- кассациялық шағымды немесе наразылықты қараудың нәтижелері бойынша тұжырымдар көрсетілуі тиіс.
Кассациялық сатының қаулысы бес күннің ішінде түпкілікті нысанда дайын болуға тиіс. Іске қоса тігілетін қаулының қарар бөлігін жария етуге жол беріледі.Сондай-ақ кассациялық сатыдағы соттың қаулысы шығарылған кезден бастап заңды күшіне енеді.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары:
+ Кассациялық қараудың нысаны.
+ Кассациялық шағымды немесе наразылықты қарау тәртібі.
+ Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттілігі.
Ұсынылатын әдебиет :
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
18 Тақырып. Соттық қадағалау тәртібімен іс жүргізуі.
1. Сот қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарау.
2. Істі қадағалау тәртібімен қарайтын соттар.
3. Наразылық келтіру және наразылықтың мазмұны.
4. Қадағалау шағымының мазмұны және оны алдын ала қарау.
5. Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі және қадағалау сатысындағы соттың шешімдері.
1.ҚР Жоғарғы Соты қадағалау алқасының қаулыларын қоспағанда, ҚР барлық соттарының заңды күшіне енген актілері, сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралуы мүмкін, ол ҚР Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынымы немесе ҚР Бас Прокурорының наразылығы бойынша жол беріледі. Соттың заңды күшіне енген шешімдеріне, ұйғарымдарына, қаулыларына және сот бұрықтарына тараптар және апелляциялық шағымдар беруге құқығы бар іске басқа да қатысушылар істі қадағалау тәртібімен қайта қарау өкілетті сотқа тікелей шағымдана алады. Сондай - ақ заңды заңды күшіне енген сот актісіне:
- ҚР Бас Прокуроры - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына, ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасы мен қадағалау алқасына;
- ҚР Бас прокурорының орынбасарлары - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына және ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасына;
- облыстық прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар - облыстық және оларға теңестірілген соттың қадағалау алқасына наразылық келтіруге құқылы. Наразылықты жоғары тұрған прокурордың кері қайтарып алуы мүмкін. Сот бұндай жағдайда іске қатысушы тұлғаға наразылықтың кері қайтарып алынғаны туралы хабарлайды, әрі қадағалау сатысында іс жүргізудің қысқартылуына әкеп соғады. Облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасы:
- аудандық және оларға теңестірілегн соттардың заңды күшіне енген шешіміне, қаулысына, ұйғарымына;
- облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі алқасының апелляциялық қаулыларына қадағалау наразылықтары, ұсынымдары бойынша істерді қарайды.
Ал ҚР Жоғарғы Сотынының азаматтық істер жөніндегі алқасы:
- облыстық соттардың қадағалау алқасының апелляциялық тәртіппен қаралмаған, істерді 1 саты бойынша қарау кезінде шығарылған шешімдеріне, қаулыларына,
ұйғарымдарына;
* облыстық соттардың қадағалау алқаларының қаулыларына қадағалау наразылықтыры және ұсынымдары бойынша істерді қарайды.
ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасының істі 1 сатыда қарау кезінде шығарған шешімдеріне, қаулыларына, ұйғарымдарына:
- ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық істер жөніндегі алқасыныңістерді апелляциялық және қадағалау тәртібімен қарау кезінде шығарған қаулыларына;
- ҚР Жоғарғы Соты қадағалау алқасының қадағалау наразылықтары мен ұсынымдары бойынша істерді қарайды.Материалдық нормалардың не іс жүргізу құқығының бұзылуы соттың заңды күшіне неген шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулылырын қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады. Соттың шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды күшіне неген күннен бастап 1 жыл ішінде қадағалау шағымын, наразылығын беруге болады. Наразылықтың мазмұны:
- наразылық келтіріп отырған соттың атауы болуы тиіс;
- наразылық келтіріп отырған сот актілері көрсетілуі керек;
- сот актілері шығарылған істің мәні баяндалуы тиіс;
- материалдық құқық нормаларының дұрыс қолданылмауы немесе дұрыс түсіндірілмеуі немесе заңсыз сот актісінің шығарылмауына әкеп соққан, соттактісі шығарылған негізге алынған нормативтік құқықтық актіні ҚР Конституциялық Кеңесі Конституциялық емес деп тануы көрсетілуге:
- наразылық келтірілген лауазымды адамның ұсынысы немесе қорытындысы болуға тиіс.
Ал қадағалау шағымында мыналар көрсетілуге тиіс:
- шағым қолданатын лауазымды адамның аты - жөні;
- шағым беруші тұлғаның атауы, оның тұрғылықты жері немесе орналасқан орны және істегі іс жүргізу жағдайы;
- сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының мазмұны, сондай - ақ тұрғылықты жерін немесе орналасқан орны көрсетіле отырып іске қатысушы тұлғалар аталуға;
- істі 1 - ші, апелляциялық сатыларды қарайтын соттар және олар қабылдаған шешімнің мазмұны;
- шағым жасалып отырған, наразылық келтіру ұсынылатын сот шешімі, ұйғарымы, қаулысы көрсетілуге;
- сот қаулысының заңсыздығы немесе негіздігі неде екені және шағым беруші тұлғаның не өтінетіні көрсетілуге тиіс.
Қадағалау шағымына шағым берген тұлға немесе оның өкілі қол қоюға тиіс. Өкіл берген қадағалау шағымына сенімхат немесе өкілдің өкілеттігін куәландыратын басқа да құжат қоса тіркелуі тиіс. Шағымға іс бойынша шығарылған шешімнің, ұйғарымның, қаулыныңсот куәландырған көшірмелері қоса тіркелге тиіс. Облыстық және оларға теңестірілген соттарда қадағалау шағымын алдын - ала қадағалауды осы сот төрағасының тапсырмасы бойынша қадағалау алқасының судьясы ол келіп түскеннен бастап 15 тәулік ішінде жеке - дара жүзеге асырады. ҚР Жоғарғы Сотында қадағалау шаағымдарын алдын - ала қарау осы сот Төрағасының тапсырмасы бойынша ол келіп түскен күннен бастап 15 күн ішінде тиісті алқаларда жүзеге асырылады. Қадағалау шағымының алдын - алу қарау мерзімін дәлелді себептер болса, тиісті соттың төрағасы не тиісті сот алқасының төрағасы 1 айдан аспайтын мерзімге ұзарта алады.Қадағалау шағымын алдын - ала қараудың нәтижелері бойынша мынандай шешімдердің біреуі қабылданады:
- шағым жасалған сот актілерін қадағалау тәртібімен қайта қарау туралы;
- шағым жасалған сот актіларін қайта қараудан бас тарту туралы;
Шағым жасалған сот актісін қайта қарау туралы ұсынымды:
ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасының - облыстық соттық қадағалау алқасына, ҚР Жоғарғы Сотының алқасына және ҚР Жоғарғы Соты алқасының төрағасы - облыстық соттың қадағалау алқасына, ҚР Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі алқасына; сондай - ақ облыстық соттың қадағалау алқасының судьялары - осы соттың қадағалау алқасына енгізеді.Қадағалау сатысындағы іс ол келіп түскен күннен бастап 1 ішінде қаралуға тиіс, әйтсе де дәлелді себептер болған жағдайда мерзім қадағалау сатысының негізді қаулысымен ұзартылуы мүмкін. ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасы, Бас Прокуроры және олардың орынбасардары өз құзыреті шегінде істі сұратып алумен бір мерзімде қадағалау тәртібімен тексеру үшін сот актісінің орындалуы 3 айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруға құқылы.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Соттық қадағалау тәртібімен сот актілерін қайта қарау сатысының мәні және маңызы
* Заңды күшіне енген сот актілеріне шағым жасауға, наразылық келтіруге құқығы бар тұлғалар
* Қадағалау шағымы
* Қадағалау шағымын сотта алдын - ала қарау және оның іс жүргізушілік салдары
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
19 Тақырып. Заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдарды және қаулыны жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша қайта қарау жөніндегі іс жүргізу.
1.Соттың ұғымы және оның негіздері.
2. Қарау және қадағалау тәртібі бойынша қараудың айырмашылығы.
3. Іс жүргізу тәртібі.
1. ҚР АІЖК - нің 404-409 баптары заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдар мен қаулаларды жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша қайта қарау жөніндегі іс жүргізу тәртібін реттейді. Азаматтық іс жүргізу құқығы істі сотта қадағалау тәртібімен қатар заңды күшіне енген сот шешімдерін, ұйғарымдарын және қаулыларын қайта қараудың екінші нысаны болып табылатан жаңадан анықталған мән - жйлар бойынша істерді қайта қарау ерекше тәртібін көздейді. Осы екі нысанның өз ара айырмашылығын прцессуалистер ең бастысы істерді қайта қарау мен әдістері бойынша жүргізеді.Сот шешімін, ұйғарымдарын және қаулыларын жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша қайта қарау - азаматтық процестің дербес сатысы.ҚР АІЖК - сі бойынша заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықтаған мән - жайлар бойынша қайта қарау жөніндегі болып мыналар табылады:
- арыз берушіге белгілі болмаған және белгілі бола алмаған іс үшін елеулі мән - жайлар;
- заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, заңсыз не негізсіз шешім шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған жауаптары, сарапшының көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не заттай дәлелдемелердің жалғандығы;
- заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, тараптардың, іске қатысушы басқа адамдардың, не олардың өкілдерінің қылмысты әрекеттері немесе судьялардыңсол істі қарау негізінде жасаған қылмысты әрекеттері;
- белгілі бір шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығаруға негіз болған сот шешімінің, үкімінің немесе қаулысының не өзге де орган қаулысының күшін жою.
Сондықтан мұнда жаңа емес ал жаңадан анықталған мән - жайлар туралы айтылады, яғни сотта іс қарау кезінде белгілі болған іс үшін елеулі мән - жайлар туралы айтылады. Жаңадан анықталған мән - жайлар бұл сотта істі қарау кезінде болған және оны шешу үшін елеулі маңызы бар, арыз беруші не сотқа белгілі болмаған және белгілі бола алмаған, сондай - ақ осы іске қатысушы адамдардың құқықтары мен міндеттерініңғ пайда болуына,өзгеруіне немесе қысқартылуына әсер ететін заңды фактілерді айтамыз. Егер де жаңадан анықталған мән - жайлар сотқа шешім шығару кезінде бергілі болғанда, онда ол сол іс бойыншасоттың қорытынды шешіміне әсерін тгізеді. Егер соттың швғарған шешімінің негізділігіне әсер тигізетін жаңа дәлелдемелер анықталса, онда ол істі қадағалау тәртібі бойынша қайта қарауға негіз болып табылады. Сот шешімдерін ұйғарған және қаулыларын жаңалан анықталған мән - жайлар бойынша қайта қарауға негіз болған мән - жайлар дәлелденуі қажет, себебі осы сот актілерін қайта қарау туралы арызды шешетін сот қайта қарау үшін негіз бар- жоғын анықтауға тиіс.
2. Сот шешімдерін, қаулыларын, ұйғарымдарын жаңадан анықталған мән - жайлар юойынша қараудың және қадағалау тәртібі бойынша қайта қараудың бір - бірінен мынандай айырмашылығы бар:
- қайта қарау негіздері бойынша ( АІЖК 387- бап).
- қайта қарау объектісі бойынша
- істі қайта қарау туралы сұрақты тудыратын құқығы бар тұлғалар бойынша
- ісіті қайта қарайтын сот өкілеттігі бойынша
- істі қайта қараудың прокурорлық тәртібі бойынша.
Сот шешімін, ұйғарымын, және қаулыларын жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша осы сот актілерін шығарған сот қайта қарайды, ол қадағалау тәртібі бойынша шығарған сот актісін қайта қарауды әр кезде жоғары тұрған сот жүзеге асырады.
3. Жаңадан аталған мән - жайлар бойынша істі қайта қарау жөнінде іс жүргізуді қозғау құқығы іске қатысқан (тараптар, үш - ші тұлғалар т.б) адамдарға, сондай - ақ прокурорға берілген. Олар арызды ұйғарым немесе қаулы шығарған сотқа беріледі. Іске қатысушы адамдар қайта қарау үшін негіз болатын мән - жайлар анықталған күннен бастап 3 ай ішінде сотқа арыз бере алады.Дәлелді себептер бойынша өткізіліп алынған мерзім жалпы тәртіп бойынша сотпен қалпына келтірілуі мүмкін. Прокурор үшін жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша іс жүргізуді қозғау мерзімімен шектелмейді. Шешімді, ұйғарымды немесе қаулы жаңадан аталған мән жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды қайта қарайтын соттар:
- бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енген шешімін жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша осы шешімді шығараған сот қайта қарайды;
Бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған апелляциялық немесе қадағалау сатыларындағы ұйғарымдарды, шешімдерді, қаулыларды жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша қайта қарауды шешімді өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған сот жүргізеді. Жоғарыда аталған соттар жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны қайта қарау туралы арызды сот отырысында қарайды. Арыз берушіге және іске қатысушы адамдарға отырыстың өткізілетін уақыты мен орны туралы азаматтық іс жүргізу заңымен белгіленген жалпы ережелер бойынша хабарланады, алайда олардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды. Істі жаңадан аяқталған мән - жайлар бойынша қайта қараған сот заң тараптарын сақтай отырып сот ұйғарымын шығарады. Сот жаңадан аяқталған мән - жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны қайта қарау туралы арызды сот отырысында қараған соң келесі шешімдердің біреуін қабылдайды:
1. арызды қанағаттандыру немесе шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күшін жою туралы;
2. арызды қайта қараудан бас тарту туралы;
Егер сот арызды қанағаттандыру және шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күшін жою туралы ұйғарым шығарса сот істі ҚР АІЖК - те белгіленген ережелер бойынша қарайды, ал арызды қанағаттандыру туралы сот ұйғарымын шағымдануға немесе наразылық келтірілуге жатпайды.Егер сот арызды қайта қараудан бас тарту туралы ұйғарым шығарса, онда жоғары тұрған сотқа шағымдануға немесе наразылық келтіруге құқылы.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау азаматтықпроцестің сатысы ретінде
* Жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша сот актілерін қайта қараудың негіздері
* Жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша сот шешімдерін, қаулыларын және ұйғарымдарын қайта қарайтын соттар
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
20 Тақырып. Соттың жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды қарау.
* Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізу, қалпына келтіру туралы арызды беруге құқығы бар тұлғалар
* Арыздың мазмұны
* Арызды қозғалыссыз қалдыру, қабылдаудан бас тарту, арызды қайтару
* Арыз бойынша соттың шешімі
* Жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру жөніндегі арыздар бойынша сот актілеріне шағым берудің тәртібі
1. Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы іс іске қатысушы адамдардың не прокурордың арызы бойынша қозғалады
2. Арызда: арыз беруші нақ қандай іс жүргізуді қалпына келтіруді өтінетіні, мәні бойынша соттың шешім қабылданғаны немесе іс бойынша іс жүргізу қысқартылғаны, онда арыз берушінің іс жүргізуде қандай жағдайда болғаны, іс бойынша тағы да кімдердің қатысқаны және іс жүргізуде қандай жағдайда болғаны, олардың орналасқан немесе тұратын жері, арыз берушіге жоғалған іс жүргізудің мән-жайларынан ненің белгілі екені туралы, іс жүргізу құжаттары көшірмелерінің немесе ол туралы мәліметтердің жатқан жері, нақты қандай құжаттарды арыз беруші қалпына келтіруді қажет деп есептейтіні, оларды қалпына келтіру қандай мақсат үшін қажет екені көрсетілуге тиіс. Сақталып қалған және іске қатысты құжаттар немесе олардың көшірмелері, тіпті олар белгіленген тәртіппен куәландырылмаса да, арызға қоса тіркеледі. Жойылған істі қалпына келтіру туралы арызға мемлекеттік баж төленбейді.
3. Арызда жойылған істі қалпына келтіру туралы мәселе бойынша сотқа жүгіну мақсаты көрсетілмеген жағдайда сот арызды қозғалыссыз қалдырады және арыз берушінің оны жазуына қажетті мерзім береді.
Егер арыз беруші көрсеткен жүгіну мақсаты оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға байланысты болмаса, сот істі қалпына келтіру туралы іс қозғаудан бас тартады, не, егер ол іс қозғалған болса, оны дәлелді ұйғарыммен қарамай тастайды. Жойылған сот ісін жүргізу мәні бойынша қаралғанға дейін осы тарауда белгіленген тәртіппен қалпына келтіруге жатпайды. Талап қоюшы мұндай жағдайда жаңадан талап қоюға құқылы. Сот ісін жүргізудің жоғалтылуына байланысты жаңа талап қою бойынша іс қозғау туралы сот ұйғарымында осы мән-жайлар міндетті түрде көрсетілуге тиіс. Істі қарау кезінде сот іс жүргізудің сақталған бөліктерін, іс жүргізу жоғалғанға дейін істен азаматтар мен ұйымдарға берілген құжаттарды, бұл құжаттардың көшірмелерін, іске қатысы бар басқа да материалдарды пайдаланады. Іс жүргізу іс-әрекеттерін жасау кезінде қатысқан адамдардан, ал қажет болған жағдайларда - жоғалған іс бойынша істі қараған сот құрамына кірген адамдардан, сондай-ақ сот шешімін орындаған адамдардан соттың куә ретінде жауап алуына болады.
4. Іс жүргізуді қысқарту туралы соттың шешімі немесе ұйғарымы, егер олар іс бойынша шығарылса, міндетті түрде қалпына келтірілуге тиіс. Іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы жойылған сот шешімін немесе ұйғарымын қалпына келтіру туралы сот шешімінде сотқа табыс етілген және жойылған іс бойынша процеске барлық қатысушылар қатысқан сот отырысында зерттелген қандай нақты деректер негізінде сот қалпына келтірілетін сот актісінің мазмұны анықталды деп есептейтіні көрсетіледі.
Жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы іс бойынша шешімнің дәлелдеме бөлігінде қандай дәлелдемелерді соттың зерттегені және жойылған іс бойынша қандай іс жүргізу іс-әрекеттері жасалғаны дәлелденгені туралы да сот қорытындысы көрсетіледі. Жойылған іс бойынша сот қаулысын дәлме-дәл қалпына келтіру үшін жиналған материалдар жеткіліксіз болған жағдайда сот ұйғарымымен іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды қарауды тоқтатады және іске қатысушы адамдарға жалпы тәртіппен талап қою құқығын түсіндіреді.
Жойылған іс бойынша сот қаулысын қалпына келтіру туралы арызды қарау оның сақталу мерзімімен шектелмейді. Алайда орындау мерзімі біткен және сот қалпына келтірмейтін атқару парағын ұсыну үшін оны орындау мақсатында жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызбен жүгінген жағдайда сот арыз бойынша іс жүргізуді де қысқартады. Егер шешім орындалса, жойылған атқару ісі қалпына келтіріледі.
Сот шешімін орындау туралы акт орындау кезінде сот орындаушысы жасаған және актіде көрсеткен іс-әрекеттердің мәні көрсетіле отырып, сот шешімімен қалпына келтіріледі. Шешім орындалғанға дейін атқару ісі жойылып, атқару қағазының дубликаты берілуі мүмкін жағдайда, сот жойылған атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы іс қозғаудан дәлелді ұйғарыммен бас тартады. Жойылған істі қалпына келтіру туралы арыз бойынша сот қаулыларына заңда белгіленген тәртіппен шағым жасалады. Көрінеу жалған арыз берілген жағдайда жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз бойынша іс қозғауға байланысты сот шығындары арыз берушіден өндіріліп алынады.
5. Азаматтық іс бойынша толық не бөлігінде жойылған, шешім шығару немесе қысқарту арқылы аяқталған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіруді сот осы бөлімде белгіленген тәртіппен жүргізеді.
Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы іс іске қатысушы адамдардың не прокурордың арызы бойынша қозғалады. Сот ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз даудың мәні бойынша шешім не іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым шығарған сотқа беріледі. Жойылған атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз атқарылатын жеріндегі сотқа беріледі.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру тралы арыз беруге құқығы бар тұлғалар.
* Арыздың мазмұны, арызды қозғалыссыз қалдыру.
* Арызды қабылдаудан бас тарту.
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
21Тақырып. Шетелдік құқық субъектілері қатысатын істер бойынша іс жүргізу.
* Шетелдік тұлғалар қатысатын азаматтық іс жүргізу құқықтары мен міндеттері
* Шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ тұлғалардың азаматтық іс жүргізуге әрекетқабілеттілігі
* Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша Қазақстар Республикасы соттары құзіреті
* Шет мемлекеттерге талап қою. Соттық иммунитет
* Сот тапсырмалары
* Шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдерін тану мен орындау
1. Шетелдік азаматтар және азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар мен халықаралық ұйымдар (бұдан әрі - шетелдік тұлғалар) өздерінің бұзылған немесе дау айтылып отырған құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Республикасының соттарына жүгінуге құқылы. Шетелдік тұлғалар Қазақстан Республикасының азаматтарымен және ұйымдарымен бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және іс жүргізу міндеттерін орындайды. Соттарда шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша сот ісін жүргізу АІЖКодекске және өзге де заңдарға сәйкес жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдарының іс жүргізу құқықтарына арнайы шектеулер қойылатын мемлекеттердің шетелдік тұлғаларына қатысты Қазақстан Республикасы соған сәйкес шектеулер белгілеуі мүмкін.
2. Шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ адамдардың азаматтық іс жүргізуге әрекет қабілеттілігі олардың жеке заңы бойынша белгіленеді. Азаматтың жеке заңы өзі азаматы болып табылатын мемлекеттік құқығы болып табылады. Егер азаматта шет мемлекеттің азаматтығымен қатар Қазақстан Республикасының азаматтығы да болса, оның жеке заңы Қазақстан Республикасының заңы болып есептеледі. Мұндай адамда шет мемлекет азаматтығының болуын Қазақстан Республикасының соттары танымайды. Азаматта бірнеше шет мемлекеттің азаматтығы болса, бұл адам неғұрлым тығыз байланыстағы мемлекеттің құқығы оның жеке заңы болып табылады.
Азаматтығы жоқ адамның тұрғылықты тұратын жері бар мемлекеттің заңы сол адамның жеке заңы, ал мұндай болмаған жағдайда - оның әдетте тұрып жатқан мемлекетінің заңы болып табылады. Өзінің жеке заңы бойынша іс жүргізу әрекетіне қабілетті болып табылмайтын адам, егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес іс жүргізу қабілетіне ие болса, ол Қазақстан Республикасының аумағында іс жүргізу әрекетіне қабілеті бар деп танылуы мүмкін.
3. Егер Қазақстан Республикасының аумағында жауапкер-ұйым орналасқан болса немесе жауапкер-азаматтың тұрғылықты жері болса, шетелдік тұлғалар қатысатын істі Қазақстан Республикасының соттары қарайды. Қазақстан Республикасының соттары, сондай-ақ шетелдік тұлғалар қатысатын істерді мына жағдайларда: 1) Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік тұлғаның басқару органы, филиалы немесе өкілдігі болғанда; 2) жауапкердің Қазақстан Республикасы аумағында мүлкі болғанда; 3) алиментті өндіріп алу туралы және әке екенін анықтау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда; 4) мертігу, денсаулыққа өзге де зақым келтіру немесе асыраушысының қайтыс болуы арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиян Қазақстан Республикасы аумағында келтірілгенде немесе талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда; 5) мүлікке келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиянды өтеу туралы талап қоюға негіз болған іс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар Қазақстан республикасының аумағында орын алғанда; 6) талап қою, оның толық немесе ішінара орындалуы Қазақстан Республикасы аумағында орын алуға тиіс болған немесе орын алған шарттан туындағанда; 7) талап қою Қазақстан Республикасы аумағында орын алған негізсіз баюдан туындағанда; 8) неке бұзу туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда немесе ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болғанда; 9) ар-ожданды, абыройды және іскерлік беделді қорғау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған жағдайларда қарайды. Қазақстан Республикасының соттары, егер Қазақстан Республикасының заңдарымен өз құзыретіне жатқызылса, басқа істерді де қарайды. 4. Шет мемлекетке талап қоюға, оны үшінші тұлға ретінде іске қатысуға тартуға, оның мүлкіне тыйым салу мен бұл мүлікті талапты қамтамасаз ету тәртібімен ұстап қалуға және бұл мүлікке өндіріп алуды қолдануға, егер Қазақстан Республикасының заңынды немесе халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, тиісті мемлекеттің құзіретті органдарының келісімімен ғана жол беріледі.
Халықаралық ұйымдардың соттық иммунитеті Қазақстан Республикасының заңдары мен халықаралық шарттарында, сондай-ақ бұл ұйымдардың Қазақстан Республикасының құзіретті мемлекеттік органдарымен келісімдерінде белгіленеді.
Шет мемлекеттердің Қазақстан Республикасында тіркелген дипломатиялық өкілдері және Қазақстан Республикасының заңында немесе халықаралық шартында аталған басқа да адамдар Қазақстан Республикасының заңында, халықаралық құқық нормаларында немесе халықаралық шартында белгіленген шекте Қазақстан Республикасы сотының азаматтық істер жөніндегіюрисдикциясына жатады.
5. Қазақстан Республикасының соттары өздеріне Қазақстан Республикасының заңында немесе халықаралық шартында көзделген тәртіппен берілген жеке іс жүргізу іс-әрекеттерін жасау (хабарламалар мен басқа да құжаттар тапсыру, тараптардан, куәлардан түсініктемелер алу, жергілікті жерде сараптама және тексеріс жүргізу және т.б.) туралы шетелдік соттардың тапсырмаларын орындайды, бұған: 1) тапсырманы орындау Қазақстан Республикасының егемендігіне қайшы келетін немесе Қазақстан Республикасының қауіпсіздігіне қатер төндіретін; 2) тапсырманы орындау сот құзыретіне кірмейтін жағдайлар қосылмайды. Шетелдік соттардың жеке іс жүргізу іс-әрекеттерін орындау туралы тапсырмаларын атқару, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, заңда белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Қазақстан Республикасының соттары жекелеген іс жүргізу іс-әрекеттерін орындау туралы шетелдік соттарға тапсырмалар мен өтініш жасауы мүмкін. Қазақстан Республикасы соттарының шетелдік соттарымен қарым-қатынас жасау тәртібі Қазақстан Республикасының заңында және халықаралық шарттарында белгіленеді
6. Егер Қазақстан Республикасының заңында немесе халықаралық шартында өзара түсіністік негізінде бұл көзделген болса, шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдері Қазақстан Республикасында танылады және орындалады. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше белгіленбесе, шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдерін танудың және орындаудың шарттары мен тәртібі заңда белгіленеді. Шетелдік соттың немесе төрелік соттың шешімі шешім заңды күшіне енген кезден бастап үш жыл ішінде мәжбүрлеп орындауға берілуі мүмкін.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлғалардың азаматтық іс жүргізу құқықтары мен міндеттері.
2. Шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлғалардың азаматтық іс жүргізуге әрекетқабілеттілігі.
3.Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша Қазақстан Республикасы соттарының құзіреті.
4.Шет мемлекеттерге талап қою. Соттық иммунитет.Сот тапсырмалары.
5.Шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдерін тану және орындау.
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
22Тақырып. Сот актілерінің және өзге органдардың актілерінің орындалуы.
1.Атқарушылық іс жүргізудің органдары.
2.Атқарудың жалпы ережелері.
3.Атқару әрекеттерін жүргізудің уақыты мен орны.
4.Атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру және қысқарту.
1.Атқарушылық іс жүргізуге қатысушылардың құрамы мыналар: 1) атқарушылық iс (өндiрiп алушы және борышкер); 2) атқарушылық iс жүргiзу тараптарының өкiлдерi;
3) сот приставы; 4) атқарушылық құжатта көрсетiлген талаптарды орындауға жәрдемдесетiн өзге де адамдар (оның iшiнде iшкi iстер органдарының қызметкерлерi, аудармашы, куәгерлер, маман, сот орындаушысы тыйым салынған мүлiктi күзетуге немесе сақтауға берген адам) атқарушылық iс жүргiзуге қатысушылар болып танылады. Өндiрiп алушы мен борышкер атқарушылық iс жүргiзу тараптары болып табылады.Өз пайдасына немесе мүдделерiне атқарушылық құжат берiлген жеке немесе заңды тұлға өндiрiп алушы болып табылады. Атқарушылық құжатта көзделген талаптарды орындауға мiндеттi жеке немесе заңды тұлға борышкер болып табылады. Атқарушылық iс жүргiзуге бiрнеше өндiрiп алушы немесе борышкер (бiрге қатысушылар) қатыса алады. Олардың әрқайсысы атқарушылық iс жүргiзуге дербес қатысады. Атқарушылық құжат бойынша борышкерге оның өзi ғана орындай алатын мiндеттер (жеке мiндеттер) жүктелген жағдайларды қоспағанда, бiрге қатысушы атқарушылық iс жүргiзуде өз мүдделерiн қорғауды, басқа бiрге қатысушыға оның келiсiмiмен тапсыруы мүмкiн. Атқарушылық iс жүргiзу тараптары атқарушылық iс жүргiзу материалдарымен танысуға, олардан үзiндiлер жасауға, көшiрмелерiн алуға, қосымша материалдар беруге, өтiнiш бiлдiруге, атқарушылық әрекеттер жасауға қатысуға, атқарушылық әрекеттер процесiнде ауызша және жазбаша түсiнiктер беруге, атқарушылық iс жүргiзу барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдерi мен пiкiрлерiн айтуға, атқарушылық iс жүргiзуге қатысушы басқа адамдардың дәлелдерi мен өтiнiштерiне қарсылық бiлдiруге, бас тартатынын мәлiмдеуге, атқарушылық iс жүргiзу мәселелерi бойынша сот орындаушысының әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) немесе шешiмдерiне шағым жасауға, бiтiмгершiлiк келiсiмдi бекiту туралы өтiнiшпен сотқа жүгiнуге.құқылы. Атқарушылық iс жүргiзу тараптары өздерiне берiлген барлық құқықтарды адал пайдалануға, сондай-ақ осы Заңның талаптарын орындауға мiндеттi. Борышкер сот орындаушысына атқарушылық iс жүргiзу кезеңiнде жұмыс орнының өзгергенi туралы, сондай-ақ жаңа кiрiс көздерiнiң пайда болғаны туралы хабарлауға мiндеттi.Борышкер қатардан шыққан (азамат қайтыс болған, заңды тұлға қайта ұйымдастырылған, борыш ауысқан) жағдайда сот орындаушысы шешiм шығарған сотқа борышкердi оның құқықтық мирасқорымен алмастыру туралы ұйғарым шығару жөнiнде ұсыныс жiбередi. Ұсыныс сот орындаушысына борышкердiң құқықтық мирасқорлығы туралы мәлiм болған кезден бастап үш жұмыс күнi iшiнде жiберiледi. Құқықтық мирасқор үшiн ол атқарушылық iс жүргiзуге кiрiскенге дейiн жасалған барлық iс-әрекет үшiн борышкер қалай мiндеттi болса, сондай дәрежеде мiндеттi болады.Жеке тұлғалар атқарушылық iс жүргiзуге дербес немесе өкiлдерi арқылы қатыса алады. Атқарушылық iс жүргiзуге жеке тұлғаның өзiнiң қатысуы оны өз өкiлi болуы құқығынан айырмайды. Егер атқарушылық құжат бойынша борышкерге оның өзi ғана орындай алатын мiндеттер жүктелсе, онда борышкер оларды орындау кезiнде өкiлi арқылы әрекет етуге құқылы емес. Ұйымдардың атқарушылық iс жүргiзуге қатысуы олардың өздерiне заңдармен, өзге де нормативтiк құқықтық актiлермен және құрылтай құжаттарымен берiлген өкiлеттiктер шегiнде әрекет ететiн органдары не аталған органдардың өкiлдерi арқылы жүзеге асырылады. Ұйым атынан өкiлдiк ететiн адамдардың өздерiнiң лауазымдық жағдайлары мен өкiлеттiктерiн растайтын құжаттары болуға мiндеттi. Өкiлдiң өкiлеттiктерi Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес берiлген және ресiмделген сенiмхатпен куәландырылады.Атқарушылық iс жүргiзудегi өкiл өкiлдiк берушiнiң атынан сенiмхат бойынша берiлген өкiлеттiктерi шегiнде атқарушылық iс жүргiзумен байланысты барлық iс-әрекеттердi жасайды. Өкiлдiк берушiнiң беретiн сенiмхатында өкiлдiң мынадай iс-әрекеттер жасауға: 1) атқарушылық құжатты ұсынуға және керi қайтарып алуға; 2) өкiлеттiктерiн басқа тұлғаға беруге (қайта сенiм бiлдiруге); 3) сот орындаушысының әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) немесе шешiмдеiне шағым жасауға; 4) берiлген мүлiктi (соның iшiнде ақшаны) алуға; 5) бiтiмгершiлiк келiсiм жасасуға өкiлеттiктерi арнайы ескертiлуге тиiс. Он сегiз жасқа толмаған немесе қорғаншылықта не қамқоршылықта тұратын адамдар атқарушылық iс жүргiзуде өкiл бола алмайды. Судьялар, прокурорлар, құқық қорғау органдарының қызметкерлерi, өкiлдi органдардың депутаттары, уәкiлеттi органның және оның аумақтық бөлiмшелерiнiң, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты аппаратының қызметкерлерi, олардың тиiстi ұйымдардың уәкiлдерi немесе заңды өкiлдерi ретiнде атқарушылық iс жүргiзуге қатысу жағдайларын қоспағанда, атқарушылық iс жүргiзуде өкiл бола алмайды. Егер мүдделерi өкiлдiк берушiнiң мүдделерiне қайшы келетiн адамдарға осы iс бойынша заң көмегiн көрсетiп жатса немесе бұрын көрсеткен болса, сондай-ақ егер ол сот орындаушысының жақын туысқандары немесе жұбайы (зайыбы) болып табылса, ол адам өкiл бола алмайды. Ескертпе. Ата-аналар, балалар, асырап алушылар, асырап алынғандар, ата-анасы бiр және ата-анасы бөлек ағалы-iнiлер мен апалы-сiңлiлер, аталар, әжелер, немерелер осы Заңда жақын туыстар деп танылады. Атқарушылық iс жүргiзуде кәмелетке толмаған адамдардың, сондай-ақ сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулi деп таныған адамдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн, өкiлеттiктерi тиiстi құжаттармен расталатын заңды өкiлдерi қорғайды. Заңды өкiлдер iс-әрекет жасау құқығына заңда көзделген шектеулерi бар өкiлдiк берушiге тиесiлi барлық iс-әрекеттердi өкiлдiк берушiлердiң атынан жасайды. Сот хабарсыз кеттi деп таныған адам қатысатын атқарушылық iс жүргiзуге оның өкiлi ретiнде, хабарсыз кеткеннiң мүлкi басқаруға берiлген, Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында белгiленген тәртiппен өкiл ретiнде тағайындалған адамдар қатысады. Қайтыс болған немесе қайтыс болды деп белгiленген тәртiппен жарияланған адамның мирасқоры қатысуға тиiстi атқарушылық iс жүргiзу бойынша, егер мұраны әлi ешкiм қабылдамаған болса, мирасқордың өкiлi ретiнде өсиеттi орындаушы немесе мұраны сенiмгерлiкпен басқарушы қатысады. Заңды өкiлдер атқарушылық iс жүргiзуге қатысуды өздерi өкiл ретiнде таңдап алған басқа адамға тапсыруы мүмкiн. Атқарушылық iс жүргiзуге қатысушылар атқарушылық әрекеттер жасау кезiнде, егер олар атқарушылық iс жүргiзiлетiн тiлдi бiлмесе, өз бастамасы бойынша немесе сот орындаушысының ұсынысы бойынша аудармашы шақыра алады. Кәмелетке толған, әрекетке қабiлеттi, iске мүдделi емес, атқарушылық әрекеттердi жүргiзу үшiн бiлуi қажеттi тiлдi меңгерген кез келген тұлға аудармашы бола алады. Аудармашының өз еңбегi үшiн сыйақы алуға құқығы бар. Оған төленген сыйақы атқарушылық әрекеттер жасау жөнiндегi шығыстарға жатқызылады. Көрiнеу дұрыс аударма жасамаған жағдайда аудармашы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады, бұл туралы оған сот орындаушысы ескертедi.Атқарушылық әрекеттер кемiнде екi куәгердiң қатысуымен жасалуы мүмкiн.Мынадай жағдайларда: 1) өндiрiп алушының немесе борышкердiң талабы бойынша; 2) үйге орналастыру және үйден шығару туралы шешiмдердi, борышкердiң мүлкiн пайдалануға тыйым салуға, алып қоюға және беруге, оның тұрғын үйiн, үй-жайлары мен қоймаларын ашуға, тексеру жүргiзуге байланысты әрекеттердi орындау кезiнде куәгерлердiң қатысуы мiндеттi. Өзге жағдайларда куәгерлер сот орындаушысының бастамасы бойынша қатысуы мүмкiн. Кәмелетке толған, iс-әрекетке қабiлеттi, атқарушылық әрекеттердiң нәтижесiне мүдделi емес кез келген азаматтар куәгерлер ретiнде шақырылуы мүмкiн.Куәгерлер қатысатын атқарушылық әрекеттер басталар алдында сот орындаушысы куәгердiң атқарушылық әрекеттерге қатысу тәртiбiн түсiндiредi. Куәгер өзiнiң қандай атқарушылық әрекеттер жүргiзу үшiн шақырылып отырғанын, олар қандай атқарушылық құжаттың негiзiнде жасалатынын бiлуге құқылы. Куәгер жүргiзiлген әрекеттер жөнiнде ескертулер жасауға құқылы. Куәгердiң ескертулерi тиiстi атқарушылық әрекет хаттамасына енгiзiлуге тиiс. Куәгер жүргiзiлуiне өзi қатысқан iс жүргiзу кезiндегi атқарушылық әрекеттердiң фактiсiн, мазмұны мен нәтижелерiн куәландырады. Куәгердiң куәгерлiк мiндеттерiн атқаруына байланысты шығарған шығыстарына өтемақы алуға, сондай-ақ толық ала алмаған жалақысын өтетуге немесе уақытын жоғалтуына байланысты ақшалай өтемақы алуға құқығы бар. Куәгерлерге төленетiн ақша сомасы атқарушылық әрекеттер жасау жөнiндегi шығыстарға жатқызылады. Атқарушылық әрекеттер жасау кезiнде туындайтын, арнаулы бiлiмдi талап ететiн мәселелердi түсiндiру үшiн, сондай-ақ тыйым салынған мүлiктi бағалауды жүргiзу, сату, тасымалдау, сақтау үшiн сот орындаушысы атқарушылық iс жүргiзу тараптарының өтiнiшi бойынша немесе өз бастамасы бойынша тиiстi қаулысымен маманды тағайындай алады. Қажет болған жағдайда бiрнеше маман тағайындалуы мүмкiн. Қорытынды беру немесе қажеттi әрекеттердi жүргiзу үшiн қажет арнаулы бiлiмi бар, iске мүдделi емес адам маман ретiнде тағайындалуы мүмкiн. Мамандардың атқарушылық әрекеттер жасауға байланысты жүргiзiлетiн жұмысты орындағаны үшiн сыйақы алуға құқығы бар. Бұл сыйақы және мамандар тартуға жұмсалған басқа да шығындар атқарушылық әрекеттер жасау жөнiндегi шығыстарға жатқызылады.
2. Сот орындаушысы, егер заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актiлерiнде өзгеше көзделмесе, өндiрiп алушының арызы бойынша атқарушылық құжаттың негiзiнде атқарушылық iс жүргiзудi қозғайды.Арызға өндiрiп алушы не оның өкiлi қол қояды. Өкiл оның өкiлеттiгiн куәландыратын сенiмхатты немесе өзге де құжатты арызға қоса бередi. Арызда атқарушылық құжаттағы талаптардың орындалуын қамтамасыз ету мақсатында борышкердiң мүлкiне тыйым салу туралы, сондай-ақ борышкер үшiн осы Заңда көзделген шектеулердi белгiлеу туралы өтiнiш болуы мүмкiн. Сот, басқа орган (лауазымды адам) атқарушылық құжатты сот орындаушысына жiберген жағдайларда сот орындаушысы өндiрiп алушының арызынсыз атқарушылық iс жүргiзудi қозғайды. Сот орындаушысы заңда белгiленген талаптарға сәйкес келетiн атқарушылық құжат өзiне келiп түскеннен кейiн үш тәулiктен кешiктiрмей атқарушылық iс жүргiзудi қозғап, бұл туралы қаулы шығарады. Сот орындаушысы атқарушылық iс жүргiзудi қозғаумен бiр мезгiлде борышкерге атқарушылық құжатты алған күнiнен бастап күнтiзбелiк бес күн iшiнде атқарушылық құжатты (дереу орындалуға жататын атқарушылық құжаттарды қоспағанда) ерiктi орындау қажеттiгi туралы ұсыныс жiбередi немесе тапсырады және борышкердi ерiктi орындауға арналған мерзiмнiң аяқталуына байланысты одан атқару санкциясын немесе жеке сот орындаушысының қызметiне төлемдi және осы Заңда көзделген атқарушылық әрекеттердi жасау жөнiндегi шығыстарды өндiрiп ала отырып мәжбүрлеп орындату туралы ескертедi.Бұл ретте сот орындаушысы осы Заңда көзделген атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды қабылдайды.Атқарушылық iс жүргiзу қозғалғаннан кейiн борышкердiң өндiрiп алушы алдындағы мiндеттерiн кез келген орындауы сот орындаушысын мiндеттi түрде хабардар ете отырып жүргiзiлуге тиiс. Сот орындаушысы оған атқарушылық құжат түскен күннен бастап үш күн мерзiмде, егер: 1) атқарушылық құжат өндiрiп алушының арызынсыз берiлсе не атқарушылық iс жүргiзу өндiрiп алушының арызынсыз қозғалуға жататын жағдайларды қоспағанда, арызға өндiрiп алушы немесе оның өкiлi қол қоймаса; 2) атқарушылық құжат атқарушылық әрекеттердiң жасалған жерi бойынша берiлмесе; 3) атқарушылық құжат орындауға ұсынылатын мерзiм өтiп кетсе және сот оны қалпына келтiрмесе; 4) құжат атқарушылық құжат болып табылмаса не атқарушылық құжатқа қойылатын талаптарға сәйкес келмесе; 5) атқарушылық құжат бұрын орындауға ұсынылған болса және атқарушылық iс жүргiзу осы Заңның 47-бабының 1-тармағында көзделген негiздер бойынша тоқтатылған болса; 6) сот актiсi, атқарушылық құжат болып табылатын немесе соның негiзiнде, дереу орындалуға жататын атқарушылық құжаттарды қоспағанда, атқарушылық құжатты беретiн органның (лауазымды адамның) актiсi заңды күшiне енбесе; 7) өндiрiп алушы жеке сот орындаушысының ағымдағы шотына атқарушылық әрекеттердi жүзеге асыру үшiн қажеттi соманы енгiзбеген болса, атқарушылық iс жүргiзудi қозғаудан бас тарту туралы қаулы шығарады. Атқарушылық iс жүргiзудi қозғаудан бас тарту туралы сот орындаушысы қаулысының көшiрмесi аталған қаулы шығарылған күннен кейiнгi күннен кешiктiрiлмей, барлық түскен құжаттардың қосымшасымен өндiрiп алушыға, сондай-ақ атқарушылық құжатты берген сотқа немесе органға (лауазымды адамға) жiберiледi.Жеке сот орындаушысы құжатты өндiрiп алушыға қайтарады. Қайтару туралы қаулыда атқарушылық құжатты қайтарудың негiздерi көрсетiлуге тиiс. Қайтару туралы қаулыда көрсетiлген кемшiлiктерi жойылмай келiп түскен атқарушылық құжат орындалуға жатпайды және ол жiберген органға немесе адамға қайтарылады.
2. Мерзiмдi өндiрiп алу туралы атқарушылық құжаттарды қоспағанда, сондай-ақ заңнамалық актiлермен орындаудың өзгеше мерзiмдерi белгiленгеннен басқа жағдайларда, атқарушылық құжаттар бойынша сот орындаушыларының орындауы атқарушылық iс жүргiзу қозғалған күннен бастап екi айдан аспайтындай мерзiмде аяқталуға тиiс. Құрылыстарды бұзумен, технологиялық операцияларды жүргiзумен байланысты атқарушылық құжаттар бойынша, сондай-ақ мамандарды тарта отырып мүлiктi бағалауды, сараптама жүргiзудi, борышкердiң мүлкiн сатуды, iздестiрудi талап ететiн мүлiктiк өндiрiп алу туралы атқарушылық құжаттар бойынша орындау төрт айдан аспайтындай мерзiмде аяқталуға тиiс.Заңда көзделмеген өзге де мерзiмдер өндiрiп алушы мен жеке сот орындаушысы арасында жазбаша нысанда көрсетiлуi мүмкiн. Атқарушылық әрекеттер жасауға кедергi келтiретiн мән-жайлар болған ретте сот орындаушысы оларды өз бастамасы бойынша немесе өндiрiп алушының арызы бойынша он күнге дейiнгi мерзiмге кейiнге қалдыра алады, бұл жөнiнде тиiстi қаулы шығарылады, оны мемлекеттiк сот орындаушылары үшiн аумақтық бөлiмнiң басшысы бекiтедi. Атқарушылық әрекеттердi кейiнге қалдыру туралы сот орындаушысы - өндiрiп алушы мен борышкердi, сондай-ақ олардың өкiлдерi атқарушылық iс жүргiзуге қатысқан жағдайда, оларды хабардар етуге мiндеттi. Атқарушылық iс жүргiзу: 1) егер құқық қатынасы құқықтық мирасқорлыққа жол берсе, борышкер немесе өндiрiп алушы қайтыс болған, борышкердi хабарсыз кеттi деп тану немесе қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешiмi заңды күшiне енген; 2) борышкер болып табылатын заңды тұлға қайта құрылған немесе заңда белгiленген тәртiппен дәрменсiздiгi (банкроттығы) туралы iс жүргiзудi қозғау жөнiнде шешiм қабылданған; 3) өндiрiп алушыны немесе борышкердi әрекетке қабiлетсiз, әрекет қабiлетi шектеулi деп тану туралы сот шешiмi заңды күшiне енген; 4) сот өзiнiң iс жүргiзуiне борышкердiң атқарушылық құжатты сот тәртiбiмен даулау туралы арызын қабылдаған; 5) әкiмшiлiк жаза қолданған органдардың (лауазымды адамдардың) әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) немесе шешiмдерiне сотқа шағым берiлген; 6) сот немесе атқарушылық құжат бергенде негiзге алынған шешiмнiң орындалуын тоқтата тұру құқығы Қазақстан Республикасының заңнамасында берiлген лауазымды адам қаулы шығарған; 7) сотқа атқарушылық құжат бойынша өндiрiп алынатын мүлiктi тiзiмдемеден шығару туралы (тыйым салудан босату) талап қойылған; 8) қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттiк орган қаржы нарығында қызметтi жүзеге асыруға берiлген лицензиядан айыру немесе оның қолданылуын тоқтата тұру туралы немесе қаржы ұйымын консервациялауды жүргiзу жөнiнде шешiм қабылдаған; 9) сот банктi, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, жинақтаушы зейнетақы қорын мәжбүрлеп тарату туралы iс қозғаған; 10) сот қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы шешiм қабылдаған; 11) борышкердiң мүлкiн бағалау нәтижелерiн борышкер немесе өндiрiп алушы сотта даулаған; 12) өндiрiп алушы жазбаша өтiнiш жасаған жағдайларда тоқтатыла тұруға тиiс.3. Борышкердiң жүрген жерi белгiсiз болған жағдайда сот орындаушысы iшкi iстер немесе қаржы полициясы органдары арқылы борышкерге iздеу салуды жариялау туралы ұсыныспен атқарушылық құжаттың орындалу орны бойынша сотқа жүгiнуге мiндеттi. Борышкерге iздеу салу жарияланған және оның өндiрiп алуға жарайтын мүлкi болмаған кезде атқарушылық құжаттың түпнұсқасы өндiрiп алушыға қайтарып берiледi, ол атқарушылық құжатты борышкердiң жүрген жерi белгiлi болған немесе оның мүлкi анықталған кезде мәжбүрлеп орындатуға беруге құқылы, ал көшiрмесi борышкер iздестiрiлетiн кезеңде сот орындаушысының бақылауында болады. Борышкерге iздеу салуды соттың ұйғарымы бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен iшкi iстер және қаржы полициясы органдары жүзеге асырады.Борышкерге iздеу салу жөнiндегi шығыстар атқарушылық әрекеттер жасау жөнiндегi шығыстарға жатады және борышкерден жергiлiктi бюджетке сот арқылы өндiрiп алынуға тиiс.Борышкерге iздеу салу жөнiндегi шығыстар iздеу салуды жүзеге асыратын iшкi iстер немесе қаржы полициясы органының өтiнiшi негiзiнде айқындалады. Атқарушылық iс жүргiзу өндiрiп алушының арызы бойынша немесе сот орындаушысының бастамасы бойынша оның тоқтатыла тұруын туғызған мән-жайлар жойылғаннан кейiн қайта жалғастырылады. Атқарушылық iс жүргiзу, егер: 1) өндiрiп алушы өндiрiп алудан бас тартса; 2) өндiрiп алушы мен борышкер бiтiмгершiлiк келiсiмiн жасасса және оны сот бекiтсе; 3) шешiмде белгiленген талаптар немесе мiндеттер өндiрiп алушы немесе борышкер болып табылатын азамат қайтыс болғаннан кейiн қайтыс болған адамның құқықтық мирасқорына ауыспайтын болса; 4) борышкердi белгiлi бiр әрекеттердi жасауға мiндеттейтiн атқарушылық құжатты орындау мүмкiншiлiгi (белгiлi бiр әрекеттердi жасаудан тартыну) жоғалса; 5) тиiстi органның атқарушылық құжатты бергенде негiзге алынған шешiмiнiң күшi жойылса; 6) өндiрiп алушы немесе борышкер болып табылған заңды тұлғаны тарату аяқталса, құқықтық мирасқоры болмағандықтан не атқарушылық құжат борышкер болып табылатын заңды тұлғаның конкурстық басқарушысына немесе тарату комиссиясына орындау үшiн жiберiлсе; 7) атқарушылық құжаттың өндiрiп алу немесе өзге де талабы толық көлемде орындалса; 8) заттарды өндiрiп алушыға беру туралы атқарушылық құжатты орындау кезiнде өндiрiп алушы борышкерден алып қойылған заттарды алудан бас тартса; 9) Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексi 312-6-бабы бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармақшасында көзделген негiз бойынша қайта құрылымдауды тоқтату туралы соттың шешiмi заңды күшiне енсе, тоқтатылады. Атқарушылық iс жүргiзу тоқтатылған жағдайларда бұл туралы сот орындаушысы бiр тәулiктiң iшiнде қаулы шығарады. Тиiстi белгi соғылған атқарушылық құжатты не оның көшiрмесiн мемлекеттiк сот орындаушысы - сотқа немесе құжатты берген басқа органға, ал жеке сот орындаушысы - өндiрiп алушыға жiбередi. Сонымен бiр мезгiлде орындауды қамтамасыз ету шараларының күшi жойылуға тиiс. Атқарушылық құжаттың орындауға берiлу мерзiмiн сот қалпына келтiрген не сот орындаушысының iс жүргiзу тоқтатылған атқарушылық құжатты орындау жөнiндегi әрекетi заңсыз деп танылған жағдайларды қоспағанда, тоқтатылған атқарушылық iс жүргiзудi қайта бастауға болмайды.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Атқарушылық iс жүргiзуге қатысушы тұлғалар (тараптар және олардың өкiлдерi).
2. Атқарушылық iс жүргiзуге қатысушы тұлғалардың құқықтары мен мiндеттерi.
3. Атқарушылық iс жүргiзудiң өзге қатысушылары (тiлмаш, айғақ адамдар, маман, мүлiктi сақтаушы және т.б.). Олардың құқықтары мен мiндеттерi.
4. Атқарушылық әрекеттердi жасау кезiнде өндiрiп алушының, борышкердiң және басқа тұлғалардың құқықтарын қорғау.
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
3.Практикалық сабақтың құрылымы
Тақырып 1. 1. Азаматтық іс жүргізу құқығының ұғымы
1.Азаматтық іс жүргізу құқығы саласының пәні, әдісі және жүйесіне жалпы сипаттама.
2.Азаматтық іс жүргізу құқығының құқық саласы ретіндегі ерекшелігі.
3.Азаматтық іс жүргізу құқығы қағидаларының түсінігі және олардың маңызы.
4. Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар көздері
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау нысандары
2.Сот арқылы қорғалуға конституциялық құқық
3.Құқық саласы ретінде азаматтық іс жүргізу құқығының түсінігі
4. Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар көздері
5.Азаматтық іс жүргізудің сатылары
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
2. Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастар және олардың субъектілері
1.Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың түсінігі және олардың ерекшеліктері.
2.Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың субъектілері және оларды жіктеу.
3.Іске қатысушы тұлғалар (түсінігі, белгілері және құрамы). Іске қатысушы тұлғалардың құқықтары мен міндеттері.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың түсінігі және олардың ерекшеліктері
2.Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың пайда болуының және тоқтатылуының негіздері
3.Азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың субъектілері және оларды жіктеу
4.Сот - азаматтық іс жүргізушілік құқықтық қатынастардың міндетті субъектісі ретінде
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
3. Сотта өкілдік ету.
1.Сотта өкілдік етудің және соттағы өкілдің түсінігі.
2.Сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар.
3.Өкілдіктің негіздері және түрлері (тапсырма бойынша және заңды өкілдік).
4.Тапсырма бойынша өкілдіктің әртүрлері.Соттағы өкілдің өкілеттіктері (көлемі және ресімделуі).
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Сотта өкілдік етудің және соттағы өкілдің түсінігі
2.Сотта өкіл бола алмайтын тұлғалар
3.Өкілдіктің негіздері мен түрлері
4.Соттағы өкілдің өкілеттіктері
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
4. Іс жүргізу мерзімдері. Сот шығындары.
1.Іс жүргізу әрекеттерін жасау мерзімдері.
2.Процесуалдық мерзімді ұзарту және қалпына келтіру.
3.Сот шығыны туралы түсінік, сот шығындарынан босату және бөлу.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Іс жүргізу мерзімдерінің түсінігі және олардың маңызы
2.Іс жүргізу мерзімдерінің түрлері
3.Іс жүргізу мерзімдерін есптеу
4.Іс жүргізу мерзімдерін тоқтата тұру
5.Азаматтық процестегі сот шығындарының түсінігі және құрамы
6. Сот шығындарынан босату
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
5. Азаматтық істердің ведомствалық бағыныстылығы.
1.Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігіжәне түрлері.
2.Істердің аралық соттарға ведомствалық бағыныстылығы.
3.Сотқа ведомствалық бағыныстылықтың басымдығы.
4.Істердің ведомствалық бағыныстылығы туралы ережелерді сақтамау салдарлары
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі
2.Ведомствалық бағыныстылықтың түсінігі
3.Сотқа ведомствалық бағыныстылықтың басымдығы
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
6. Азаматтық істердің соттылығы.
1.Соттылықтың түсінігі. Оның ведомствалық бағыныстылықтан айырмашылығы.
2. Соттылықтың түрлері.Топтық соттылық.
3. Аудандық (қалалық) соттардың және оларға теңестірілген соттардың қарауына жататын азаматтық істер.
4. Облыстық және оларға теңестірілген соттардың қарауына жататын азаматтық істер. Істің соттылығы туралы ережелерді сақтамау салдарлары.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Соттылықтың түсінігі және түрлеріне сипаттама
2.Топтық соттылық
3.Аумақтық соттылық және оның түрлері
4.Істің соттылығы туралы ережені сақтамау салдары
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
7. Дәлелдемелер және дәлелдеу
1.Сот дәлелдеуінің түсінігі және мақсаты.Сот дәлелдеуінің субъектілері.
2.Сот дәлелдемелерінің түсінігі.
3.Тараптардың дәлелдеу міндеті. Маман консультациялары (түсіндірмелері) және олардың маңызы. Маманның құқықтары мен міндеттері. Маманға қарсылық білдіру үшін негіздер
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Сот дәлелдеуінің түсінігі және мақсаты
2.Сот дәлелдеуінің субъектілері
3.Сот дәлелдемелерінің түсінігі және түрлеріне жалпы сипаттама
4.Дәлелдемелерді бағалау және зерттеу
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
8. Талап.
1.Талап қою бойынша іс жүргізудің түсінігі және мәні.
2.Талап қою бойынша іс жүргізу ережелерінің маңызы.Талаптың түсінігі.
Талаптың түрлері.Талапты өзгерту. Талап қоюшының талаптан бас тартуы.
3. Талап қоюды қамтамасыз етудің тәртібі және талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою тәртібі.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Талап қою бойынша іс жүргізудің түсінігі және мәні
* Талап қою бойынша іс жүргізу ережелерінің маңызы
* Талаптың түсінігі,элементтері , түрлері
* Талап қою құқығы
* Талапты қосу және бөлу
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. .Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
9. Сотта азаматтық істі қозғау және істі сотта қарауға әзірлеу.
1.Талап арызды қабылдау және талап арызды қабылдаудан бас тартудың негіздері.
2.Азаматтық істерді сотта қарауға дайындау: түсінігі, мақсаты, маңызы және судьяның алдында тұрған міндеттер.
3.Істерді сотта қарауға әзірлеу. Істерді сотта қарауға дайындау бойынша судьяның іс-әрекеттері.Істі сотта қарауға дайындау кезінде іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру, қысқарту және талап арызды қараусыз қалдыру.Істі сотта қарауға тағайындау.
4. Сотқа шақыру, өзге де сот хабарламалары: сот шақыру қағазының мазмұны мен оны тапсырудың тәртібі.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Талап қою.Талап арыз және оның реквизиттері
* Талап арызды қозғалыссыз қалдыру
* Талап арызды қабылдаудан бас тарту
* Талап арызды қайтару
* Талап арызды қабылдау
* Істі сотта қарауға әзірлеу: түсінігі, мақсаты,міндеттері,мерзімдері
* Істі сотта қарауға тағайындау
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
10. Бірінші сатыдағы сотта азаматтық істі қарау.
1.Сотта істі қарау (түсінігі және маңызы).
2.Төрағалық етушінің сот отырысында атқаратын ролі.
3.Сот шешімін шығармай істі аяқтау: іс бойынша іс жүргізуді қысқарту, арызды қараусыз қалдыру. Іс бойынша іс жүргізуді қысқартудың арызды қараусыз қалдырудан айырмашылығы (негізіне және құқықтық салдарына байланысты).
4.Сот отырысының хаттамасы, оның мазмұны мен маңызы. Іске қатысушы тұлғалардың сот отырысының хаттамасымен танысу құқығы және хаттамаға ескертпе беру құқығы. Сот отырысының хаттамасына жасалған ескертпелерді қарау.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Сотта қарау және сотта қарауың бөліктері
* Істі мәні бойынша қарау
* Сот жарыссөздері
* Істі қарауды кейінге қалдыру
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
11. Бірінші сатыдағы соттың актілері .
1.Бірінші сатыдағы сот актілерінің түсінігі және олардың түрлері (шешім, ұйғарым, сот бұйрығы). 2.Сот шешімінің мәні және маңызы. Шешімнің түрлері, құрылымы және мазмұны.
3.Сот шешіміне қойылатын талаптар.Сот шешіміндегі кемшіліктерді оны шығарған соттың жоюы. Қосымша шешім. Шешімді түсіндіру.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Бірінші сатыдағы сот актілерінің түсінігі және олардың түрлері
* Сот шешімінің маңызы және мәні
* Шешімнің құрылымы, түрлері және мазмұны
* Сотшешіміне қойылатын талаптар
* Сот шешіміндегі кемшіліктерді оны шығарған соттың жоюы
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
12. Сырттай іс жүргізу және сырттай шешім.
1.Сырттай іс жүргізудің түсінігі, негіздері және тәртібі.
2.Сырттай шешім (түсінігі, мазмұны және сырттай шешімнің заңды күшіне енуі). Сырттай шешімге шағымдану. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арыздың мазмұны.
3.Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қарау тәртібі. Соттың өкілеттігі.
4.Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту. Сырттай шешімнің күшін жою және істің мәні бойынша жалпы тәртіппен қайта қаралуы.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Сырттай іс жүргізудің түсінігі және негіздері
* Сырттай шешімге шағымдану
* Сырттай шешімнің күшін жою туралы арыздың мазмұны
* Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қарау тәртібі
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2. Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
13. Соттардың ерекше талап қоюмен жүргізілетін істерді қарауы.
1.Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің түсінігі және мәні.
2. Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің талап қою арқылы іс жүргізуден айырмашылығы. Ерекше талап қоюмен жүргізілетін істерді қозғау.
3.Мемлекеттік өкімет, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен әрекеттеріне (немесе әрекетсіздіктеріне) дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу.
4.Нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына орай дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Ерекше талап қоюмен іс жүргізудің түсінігі және мәні
* Ерекше талап қоюмен жүргізілетін істерді қарау және шешу кезінде сот ісін жүргізудің жалпы ережелерін қолдануы
* Нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына орай дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу
* Органдар мен лауазымды тұлғалардың актілері мен әрекеттерін заңсыз деп тану туралы прокурордың жүгінуі
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
14. Соттардың ерекше іс жүргізу тәртібімен істерді қарауы .
1.Ерекше іс жүргізудің түсінігі және мәні.
2.Ерекше іс жүргізудің талап қою арқылы және ерекше талап қою арқылы іс жүргізуден айырмашылығы.
3.Ерекше іс жүргізу арқылы істерді қараудың тәртібі.Азаматтық хал-актілері жазбаларының жаңсақтықтарын анықтау.
4.Нотариаттық іс-әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Ерекше іс жүргізудің түсінігі және мәні
* Ерекше жүргізілетін істерді қараудың тәртібі
* Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер бойынша іс жүргізу
* Заңды тұлғалардың және жеке кәсіпкердің банкроттығы туралы істер бойынша іс жүргізу
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
15 Тақырып. Бұйрық арқылы іс жүргізу және сот бұйрығы.
* Бұйрық арқылы іс жүргізу түсінігі, сот бұйрығын шығару талаптары
* Сот бұйрығын шығару туралы арыз (нысаны мен мазмұны, қабылдау мен бас тарту, кемшілігін жою)
* Сот бұйрығы, сот бұйрығының мазмұны
* Сот бұйрығының күшін жою
* Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру және оны орындау
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Бұйрық арқылы іс жүргізудің түсінігі.
2.Сот бұйрығы шығарылатын талаптар.
3.Сот бұйрығын шығару туралы арыз.
4.Сот бұйрығы, сот бұйрығының мазмұны.
5.Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру және оны орындау.
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
16. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу.
1.Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізудің мәні және маңызы.
2. Апелляциялық шағым беру (апелляциялық наразылық келтіру) құқығы. Апелляциялық шағымды (наразылықты) қарайтын соттар.Апелляциялық шағымды (наразылықты) тапсыру тәртібі және мерзімі.
3.Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттіктері. Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюдың не өзгертудің негіздемелері.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізудің мәні мен маңызы
* Апелляциялық шағым берудің объектісі
* Апелляциялық шағымды қарайтын соттар
* Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысы
* Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына шағым беру
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
17. Кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізу.
1. Кассациялық қараудың нысаны.
2. Кассациялық шағымды немесе наразылықты қарау тәртібі.
3. Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттілігі.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары:
1.Кассациялық қараудың нысаны.
2.Кассациялық шағымды немесе наразылықты қарау тәртібі.
3.Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттілігі.
Ұсынылатын әдебиет :
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
18. Соттық қадағалау тәртібімен іс жүргізу.
1.Соттық қадағалау тәртібімен сот актілерін қайта қарау сатысының мәні және маңызы.
2.Қадағалау тәртібімен қадағалау шағымдарын, наразылықтарын қарайтын соттар.
3.Қадағалау шағымы (мазмұны және оны тапсыру тәртібі). Қадағалау шағымын қайтару.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Соттық қадағалау тәртібімен сот актілерін қайта қарау сатысының мәні және маңызы
* Заңды күшіне енген сот актілеріне шағым жасауға, наразылық келтіруге құқығы бар тұлғалар
* Қадағалау шағымы
* Қадағалау шағымын сотта алдын - ала қарау және оның іс жүргізушілік салдары
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
19. Заңды күшіне енген шешімді, ұйғарымдарды және қаулыны жаңадан анықталған мән- жайлар бойынша қайта қарау жөнініде іс жүргізу.
1. Соттың ұғымы және оның негіздері.
2.Қарау және қадағалау тәртібі бойынша қараудың айырмашылығы.
3.Іс жүргізу тәртібі.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау азаматтықпроцестің сатысы ретінде
* Жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша сот актілерін қайта қараудың негіздері
* Жаңадан анықталған мән - жайлар бойынша сот шешімдерін, қаулыларын және ұйғарымдарын қайта қарайтын соттар
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
20 Тақырып. Соттың жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды қарау.
* Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізу, қалпына келтіру туралы арызды беруге құқығы бар тұлғалар
* Арыздың мазмұны
* Арызды қозғалыссыз қалдыру, қабылдаудан бас тарту, арызды қайтару
* Арыз бойынша соттың шешімі
* Жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру жөніндегі арыздар бойынша сот актілеріне шағым берудің тәртібі
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру тралы арыз беруге құқығы бар тұлғалар.
* Арыздың мазмұны, арызды қозғалыссыз қалдыру.
* Арызды қабылдаудан бас тарту.
Ұсынылатын әдебиет
1. Учебник гражданского процесса / Под ред. М.К. Треушникова. М.: Спарк, 1996.
2.Хрестоматия по гражданскому процессу: Учебное пособие / Под общей ред. М.К. Треушникова. М.: Городец, 1996.
3. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Учебник для вузов: В 2т. Т1. Общая часть(темы 1-15).-Алматы:КазГЮА,2001
4. Баймолдина, З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан :Учебник для вузов: В 2 т. Т.2. Особенная часть( темы 16-30).-Алматы:КазГЮА,2001
21Тақырып. Шетелдік құқық субъектілері қатысатын істер бойынша іс жүргізу.
* Шетелдік тұлғалар қатысатын азаматтық іс жүргізу құқықтары мен міндеттері
* Шетелдік азаматтар мен азаматтығы жоқ тұлғалардың азаматтық іс жүргізуге әрекетқабілеттілігі
* Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша Қазақстар Республикасы соттары құзіреті
* Шет мемлекеттерге талап қою. Соттық иммунитет
* Сот тапсырмалары
* Шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдерін тану мен орындау
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлғалардың азаматтық іс жүргізу құқықтары мен міндеттері.
2. Шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлғалардың азаматтық іс жүргізуге әрекетқабілеттілігі.
3.Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша Қазақстан Республикасы соттарының құзіреті.
4.Шет мемлекеттерге талап қою. Соттық иммунитет.Сот тапсырмалары.
5.Шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдерін тану және орындау.
Ұсынылатын әдебиет
1. Баймолдина З.Х. Доказывание и доказательства в гражданском судопроизводстве: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
2. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
3. Баймолдина З.Х. Разбирательство гражданских дел в суде первой инстанции: Научно-практическое пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
4. Викут М.А., Зайцев И.М. Гражданский процесс России: Учебник. М.: Юристъ, 1999.
5. Гражданский процесс: Учебник / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. М.: ТОО "Фирма ГАРДАРИКА", 1996.
6. Гражданское процессуальное законодательство: Комментарий / Под ред. М.К. Юкова. - М.: Юрид. лит., 1991.
22Тақырып. Сот актілерінің және өзге органдардың актілерінің орындалуы.
1.Атқарушылық іс жүргізудің органдары.
2.Атқарудың жалпы ережелері.
3.Атқару әрекеттерін жүргізудің уақыты мен орны.
4.Атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру және қысқарту.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
* Атқару құжаттарының түсiнiгi мен түрлерi.
* Атқару құжаттарын орындауға беру мерзiмдерi.
* Атқару құжатын беру кезiндегi мерзiмнiң үзiлуi.
* Атқару құжатын орындауға беру үшiн өткiзiп алынған мерзiмдi қалпына келтiру.
* Атқару құжаттарының көшiрмесi, оларды беру тәртiбi.
Ұсынылатын әдебиет
1. Завадская Л.Н. Реализация судебных решений: теоретические аспекты. - М., 1982.
* Заворотько П.П.Процессуальные гарантии исполнения судебного решения. - М., 1974.
* Изаксон Б.М., Левитанус М.Р. Исполнение судебных решений. - М.: Госюриздат, 1962.
* Исполнение судебных решений / Под ред. Балашова С.И. - М., 1979.
* Исполнение судебных решений / Под ред. Болдырева В.А. - М., 1959.
* Исполнение судебных решений затрудняется из-за пробелов в законодательстве // Российская юстиция ғ 2. 2002.
4. Студенттердің өздік жұмысы
4.1.Студенттердің өздік жұмысын орындаудағы әдістемелік нұсқаулар
Өздік жұмысының кең таралған және маңызды түрлерінің бірі - ол тәжірибелік сабақтарға және ғылыми конференцияларға студенттермен әзірленетін рефераттар болып саналады. Бұл өздік жұмыстың түрі өте қызықты және маңызды, өйткені ол студентті ғылыми зерттеулерге баулиды. Рефератты дайындау студенттердің ғылыми-ізденіс жұмыстарының элементі ретінде оларды аудиторияның алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. Осының бәрі, студенттердің рефераттық жұмыстарын басқаруын ұйымдастыруға үлкен жауапкершілік артады.
Рефераттың тақырыбын таңдап алу өте маңызды орын алады, өйткені студенттің өздік жұмысқа деген қызығушылығы, алынған тақырыпқа байланысты болады. Сондықтан, оқытушыға студенттің тақырыпты дұрыс таңдап алуына көмек жасап, рефератты әзірлеу барысында оған жалпы басқаруды қамтамасыз ету қажет.
Рефератты әзірлеуінің бірінші кезеңі - әдебиетті дұрыс таңдау, ол үшін кітапханадағы каталогтарды және басқада библиографиялық нұсқауларды қолданған жөн. Студентті анықтамалық әдебиеттермен, термин - аудармалармен, әдістемелік нұсқаулармен, ғылыми журналдармен қолдануға үйрету қажет.
Екінші кезең - танысу, мәліметті топтастыру және талдау. Ең алдымен тақырып бойынша негізгі құжаттарды оқып, оларды зерттеуден бастау керек. Осы жұмыс барысында тақырыптың негізгі сұрақтары біліне бастайды, олардың реттілігі және бастапқы жоспары. Сонан кейін, жоспардың сұрақтары арқылы барлық зерттелген әдебиет бойынша мәліметті топтастыру қажет.
Барлық мәлімет жиналғаннан кейін, жоспарды ретке келтіріп, рефератты құрастыруға және жазуға кірісуге болады. Бұл реферат әзірлеуінің үшінші соңғы кезеңі болмақ. Ақырында пайдаланған әдебиет тізімін келтіру қажет.
Оқытушыға студенттерді қатал бақылауының қажеті жоқ, керісінше олардың ынтасын марапаттау қажет.
Реферат толығымен әзірленбей тұрып, оқытушы студенттің дайындаған жоспарын қарап шығу қажет.
Рефератты ресімдеу сұрақтары бойынша арнайы кеңес берген жөн.
Рефераттың титулды бетіне университеттің және факультеттің атауын, мамандығын, тақырыбын, өзінің аты - жөнін, жазылған жылын көрсету қажет.
Келесі бетте, цифрлармен белгіленген рефераттың жоспары көрсетіледі.
Жоспардағы сұрақтардың жауабын жаңа беттен бастаған жөн. Рефератты жазу барысында беттерді нөмірлеп, сол жақтан (3 см) жолдарды қалтыру керек.
Ақырғы бетте пайдаланған әдебиеттің тізімі көрсетіледі, олардың жазылуын алдын ала оқытушы студенттерді таныстырады.
Реферат жұмысы аяқталғаннан кейін, оны студент тексеруге оқытушыға тапсырады, сонан кейін барып ол жұмысқа : <<сыналды>>, <<сыналған жоқ>> немесе <<қанағаттандырылған>>, <<жақсы>>, <<өте жақсы>> деген баға беріледі.
Рефераттық жұмыстардың есепке алуының жеке журналы болғаны немесе рефераттарды болашақ оқу жұмыстарында пайдалану үшін оқу залында сақтаған жөн.
4.2.Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары
* Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау нысандары. Сот арқылы қорғалуға конституциялық құқық.
* Құқық саласы ретiнде азаматтық iс жүргiзу құқығының түсiнiгi. Азаматтық iс жүргiзу құқығының пәнi, әдiсi және жүйесi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығының конституциялық, азаматтық, отбасылық, еңбек, әкiмшiлiк құқықпен, қылмыстық iстер жүргiзу құқығымен және құқықтың басқа салаларымен арақатынасы.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығының қайнар көздерi. Қазақстан Республикасының азаматтық сот iсiн жүргiзу туралы заңдары. Азаматтық iс жүргiзу нормалары, олардың құрылымы, уақытта және кеңiстiкте қолданылуы.
* Азаматтық сот iсiн жүргiзудiң (процестiң) түсiнiгi және оның мiндеттерi. Бiрiншi сатыдағы сотта iс жүргiзудiң түрлерi. Азаматтық процестiң сатылары.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк нысанның мәнi, маңызы және негiзгi белгiлерi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығы ғылымының пәнi және жүйесi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығы қағидалартерiнiң түсiнiгi және маңызы. Қағидалартердi жiктеу.
* Заңдылық қағидаларi және оның азаматтық процесте iске асуы. Сотта қараудың ауызшалығы және тiкелейлiгi қағидалартерi.
* Сот төрелiгiн тек соттардың жүзеге асыруы, судьялардың ауыстырылмайтындығы және тағайындалатындығы (сайланбалығы), судьялардың тәуелсiздiгi және тек заңға бағынуы.
* Барлық адамдардың заң мен сот алдындағы теңдiгi, сотта қараудың жариялығы, сот iсiн жүргiзу тiлi.
* Диспозитивтiк, жарыспалық және тараптардың iс жүргiзудегi тең құқықтылығы қағидалартерi.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастардың түсiнiгi, ерекшелiктерi, алғышарттары.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастардың мазмұны және объектiсi.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастың субъектiлерi және оларды жiктеу.
* Iске қатысушы тұлғалар (түсiнiгi, құрамы, құқықтары мен мiндеттерi).
* Азаматтық iс жүргiзудiң тараптары (түсiнiгi, белгiлерi, iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi). Тиiстi емес жауапкердiң түсiнiгi және оны ауыстырудың тәртiбi.
* Iс жүргiзу құқық мирасқорлығы (түсiнiгi, негiздерi және азаматтық құқықтағы құқық мирасқорлығынан айырмашылығы). Құқық мирасқорының процеске кiру (тартылу) тәртiбi және оның құқықтық жағдайы.
* Мәжбүрлеу және жауаптылық шараларын қолданудың негiздерi. Мәжбүрлеу шаралары. Жауаптылықтың түрлерi. Мәжбүрлеу шараларын қолданудың тәртiбi.
* Iс жүргiзу мерзiмдерiнiң түсiнiгi және маңызы. Iс жүргiзу мерзiмдерiнiң түрлерi. Азаматтық iстердi әзiрлеу және қарау мерзiмдерi.
* Iс жүргiзу мерзiмдерiн есептеу. Iс жүргiзу мерзiмдерiн өткiзiп алудың салдарлары. Iс жүргiзу мерзiмдерiн тоқтата тұру. Өткiзiп алған iс жүргiзу мерзiмдерiн ұзарту және қалпына келтiру тәртiбi.
* Азаматтық iстердiң ведомствалық бағыныстылығының түсiнiгi және түрлерi.
* Азаматтық iстердiң сотқа ведомствалық бағыныстылығы. Сотқа ведомствалық бағыныстылықтың басымдығы.
* Дәлелдеу нысанасының түсiнiгi. Нақты азаматтық iстер бойынша дәлелдеу нысанасын анықтау. Дәлелдеуге жатпайтын фактiлер. Дәлелдемелiк фактiлер.
* Тараптардың дәлелдеу мiндетi. Дәлелдемелердi тапсыру. Iс үшiн маңызы бар мән-жайларды растауға байланысты дәлелдемелердi талап ету бойынша соттың ролi.
* Дәлелдемелердi қамтамасыз ету.
* Сот тапсырмалары. Сот тапсырмасын берудiң және орындаудың iс жүргiзушiлiк тәртiбi.
* Дәлелдемелiк презумпциялар (түсiнiгi және маңызы).
* Дәлелдемелердiң қатыстылығы және жол берiлетiндiгi. Дәлелдеме ретiнде жол берiлмейтiн нақты деректер.
* Дәлделдемелердi жiктеу: алғашқы және туынды, тура және жанама, ауызша және жазбаша, жеке және заттай.
* Тараптар мен үшiншi тұлғалардың түсiнiктемелерi және оларды бағалау.
* Куәлардың айғақтары( куәдан жауап алу тәртiбi, куәнiң құқықтары мен мiндеттерi, куәнiң айғақтарын бағалау ерекшелiктерi)
* Жазбаша дәлелдемелер. Олардың түрлерi (мазмұны және нысаны бойынша). Жазбаша дәлелдемелердi жинаудың тәртiбi.Жазбаша дәлелдемелердi олардың сақталып тұрған жерiнде қарау және зерттеу.
* Заттай дәлелдемелер. Олардың жазбаша дәлелдемелерден айырмашылығы. Заттай дәлелдемелердi тапсырудың және сақтаудың тәртiбi. Тұрған жерiнде қарау. Қарау хаттамасы. Заттай дәлелдемелерге билiк ету.
* Сараптама тағайындау. Сарапшының құқықтары мен мiндеттерi. Сараптама тағайындаудың тәртiбi. Сарапшының қортындысы, оның мазмұны.
* Қосымша және қайталама сараптама. Жеке, комиссиялық және кешендi сараптама.
* Маман консультациясының (түсiндiрмесiнiң) маңызы. Оның құқықтары мен мiндеттерi. Дәлелдеу барысындағы ғылыми-техникалық құралдар.
* Талап қою арқылы iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Талап қою арқылы iс жүргiзу ережелерiнiң маңызы.
* Талап (түсiнiгi, түрлерi, элементтерi). Талаптардың ұқсастығы.
* Мемлекеттiк өкiмет, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, қоғамдық бiрлестiктердiң, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттiк қызметшiлердiң шешiмдерi мен әрекеттерiне (немесе әрекетсiздiктерiне) дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Нормативтiк құқықтық актiлердiң заңдылыңына орай дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Органдар мен лауазымды тұлғалардың актiлерi мен әрекеттерiн заңсыз деп тану туралы прокурордың жүгiнуi.
* Ерекше iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Ерекше iс жүргiзудiң талап қою арқылы және ерекше талап қою арқылы iс жүргiзуден айырмашылығы.
* Соттың заңдық маңызы бар фактiлердi анықтау туралы iстердi қарауы.
* Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi шектелген немесе әрекетке қабiлетсiз деп тану туралы iстердi қарау.
4.3 Бірінші аралық аттестация (емтихан) бойынша бақылау сұрақтары
1. Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау нысандары. Сот арқылы қорғалуға конституциялық құқық.
2.Құқық саласы ретiнде азаматтық iс жүргiзу құқығының түсiнiгi. Азаматтық iс жүргiзу құқығының пәнi, әдiсi және жүйесi.
3Азаматтық iс жүргiзу құқығының конституциялық, азаматтық, отбасылық, еңбек, әкiмшiлiк құқықпен, қылмыстық iстер жүргiзу құқығымен және құқықтың басқа салаларымен арақатынасы.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығының қайнар көздерi. Қазақстан Республикасының азаматтық сот iсiн жүргiзу туралы заңдары. Азаматтық iс жүргiзу нормалары, олардың құрылымы, уақытта және кеңiстiкте қолданылуы.
* Азаматтық сот iсiн жүргiзудiң (процестiң) түсiнiгi және оның мiндеттерi. Бiрiншi сатыдағы сотта iс жүргiзудiң түрлерi. Азаматтық процестiң сатылары.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк нысанның мәнi, маңызы және негiзгi белгiлерi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығы ғылымының пәнi және жүйесi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығы қағидаларының түсiнiгi және маңызы. Қағидаларды жiктеу.
* Заңдылық қағидаларi және оның азаматтық процесте iске асуы. Сотта қараудың ауызшалығы және тiкелейлiгi қағидалары.
* Сот төрелiгiн тек соттардың жүзеге асыруы, судьялардың ауыстырылмайтындығы және тағайындалатындығы (сайланбалығы), судьялардың тәуелсiздiгi және тек заңға бағынуы.
* Барлық адамдардың заң мен сот алдындағы теңдiгi, сотта қараудың жариялығы, сот iсiн жүргiзу тiлi.
* Диспозитивтiк, жарыспалық және тараптардың iс жүргiзудегi тең құқықтылығы қағидалары.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастардың түсiнiгi, ерекшелiктерi, алғышарттары.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастардың мазмұны және объектiсi.
* Iске қатысушы тұлғалар (түсiнiгi, құрамы, құқықтары мен мiндеттерi).
* Азаматтық iс жүргiзудiң тараптары (түсiнiгi, белгiлерi, iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi). Тиiстi емес жауапкердiң түсiнiгi және оны ауыстырудың тәртiбi.
* Iс жүргiзуге тең қатысу (түсiнiгi, мақсаттары, негiздерi, түрлерi). Тең қатысушылардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi.
* Азаматтық процестегi үшiншi тұлғалардың түсiнiгi. Олардың түрлерi.
* Даудың нысанасына дербес талабын мәлiмдейтiн үшiншi тұлғалар. Олардың iске кiру негiздерi және тәртiбi. Дербес талаптарын мәлiмдейтiн үшiншi тұлғалардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi. Олардың тең талап қоюшылардан айырмашылығы.
* Даудың нысанасына дербес талабын мәлiмдемейтiн үшiншi тұлғалар. Олардың iске кiру немесе тартылу негiздерi және iс жүргiзушiлiк тәртiбi. Дербес талаптарын мәлiмдемейтiн үшiншi тұлғалардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi. Олардың тең қатысушылардан (тең талап қоюшылар мен тең жауапкерлерден) айырмашылығы.
* Қоғам дамуының қазiргi кезеңiндегi азаматтық процестегi прокуратураның мiндеттерi. Прокурордың азаматтық процеске қатысуының негiздерi және нысандары. Оның iс жүргiзушiлiк жағдайы.
* Басқа тұлғалардың құқықтарын және мүдделерiн қорғау үшiн мемлекеттiк органдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, ұйымдардың және жекелеген азаматтардың азаматтық процеске қатысуының негiздерi және мақсаттары.
* Азаматтық iстi аталған тұлғалармен қорғаудың шарттары. Олардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi.
* Мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының iс бойынша қорытынды беру үшiн процеске қатысуы. Олардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi.
* Сотта өкiлдiк етудiң түсiнiгi. Сотта өкiлдiк етудiң негiздерi және түрлерi (заңды, шартты, жарғылық және қоғамдық немесе тапсырма бойынша және заңды өкiлдiк).
* Соттағы өкiлдiң өкiлеттiктерi (көлемi және рәсiмделуi).
* Сотта өкiл бола алмайтын тұлғалар.
* Сот шығындары (түсiнiгi, түрлерi, сот шығынын төлеуден босату, сот шығындарын бөлу)
* Мәжбүрлеу және жауаптылық шараларын қолданудың негiздерi. Мәжбүрлеу шаралары. Жауаптылықтың түрлерi. Мәжбүрлеу шараларын қолданудың тәртiбi.
* Iс жүргiзу мерзiмдерiнiң түсiнiгi және маңызы. Iс жүргiзу мерзiмдерiнiң түрлерi. Азаматтық iстердi әзiрлеу және қарау мерзiмдерi.
* Iс жүргiзу мерзiмдерiн есептеу. Iс жүргiзу мерзiмдерiн өткiзiп алудың салдарлары. Iс жүргiзу мерзiмдерiн тоқтата тұру. Өткiзiп алған iс жүргiзу мерзiмдерiн ұзарту және қалпына келтiру тәртiбi.
* Азаматтық iстердiң ведомствалық бағыныстылығының түсiнiгi және түрлерi.
* Азаматтық iстердiң сотқа ведомствалық бағыныстылығы. Сотқа ведомствалық бағыныстылықтың басымдығы.
* Дәлелдеу нысанасының түсiнiгi. Нақты азаматтық iстер бойынша дәлелдеу нысанасын анықтау. Дәлелдеуге жатпайтын фактiлер. Дәлелдемелiк фактiлер.
* Тараптардың дәлелдеу мiндетi. Дәлелдемелердi тапсыру. Iс үшiн маңызы бар мән-жайларды растауға байланысты дәлелдемелердi талап ету бойынша соттың ролi.
* Дәлелдемелердi қамтамасыз ету.
* Сот тапсырмалары. Сот тапсырмасын берудiң және орындаудың iс жүргiзушiлiк тәртiбi.
* Дәлелдемелiк презумпциялар (түсiнiгi және маңызы).
* Дәлелдемелердiң қатыстылығы және жол берiлетiндiгi. Дәлелдеме ретiнде жол берiлмейтiн нақты деректер.
* Дәлделдемелердi жiктеу: алғашқы және туынды, тура және жанама, ауызша және жазбаша, жеке және заттай.
* Тараптар мен үшiншi тұлғалардың түсiнiктемелерi және оларды бағалау.
* Куәлардың айғақтары( куәдан жауап алу тәртiбi, куәнiң құқықтары мен мiндеттерi, куәнiң айғақтарын бағалау ерекшелiктерi)
* Жазбаша дәлелдемелер. Олардың түрлерi (мазмұны және нысаны бойынша). Жазбаша дәлелдемелердi жинаудың тәртiбi.Жазбаша дәлелдемелердi олардың сақталып тұрған жерiнде қарау және зерттеу.
* Заттай дәлелдемелер. Олардың жазбаша дәлелдемелерден айырмашылығы. Заттай дәлелдемелердi тапсырудың және сақтаудың тәртiбi. Тұрған жерiнде қарау. Қарау хаттамасы. Заттай дәлелдемелерге билiк ету.
* Сараптама тағайындау. Сарапшының құқықтары мен мiндеттерi. Сараптама тағайындаудың тәртiбi. Сарапшының қортындысы, оның мазмұны.
* Қосымша және қайталама сараптама. Жеке, комиссиялық және кешендi сараптама.
* Маман консультациясының (түсiндiрмесiнiң) маңызы. Оның құқықтары мен мiндеттерi. Дәлелдеу барысындағы ғылыми-техникалық құралдар.
* Талап қою арқылы iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Талап қою арқылы iс жүргiзу ережелерiнiң маңызы.
* Талап (түсiнiгi, түрлерi, элементтерi). Талаптардың ұқсастығы.
* Талапқа құқық және талап қою құқығы.
* Талаптарды қосу және бөлу, олардың тәжiрибелiк мәнi.
* Талапты өзгерту. Талап қоюшының талаптан бас тартуы. Талапты тану. Бiтiмгершiлiк келiсiм.
* Талапты қамтамасыз етудiң және талапты қамтамасыз етудiң күшiн жоюдың тәртiбi.
* Жауапкердiң мүддесiн қорғау (талапқа қарсылық бiлдiру, қарсы талап).
* Талап қою тәртiбi. Талап арыз және оның реквизиттерi.
* Талап арызды қозғалыссыз қалдыру. Талап арыздағы кемшiлiктердi түзетудiң тәртiбi.
* Талап арызды қайтару. Талап арызды қабылдаудан бас тарту.
* Талап арызды қабылдау. Азаматтық iстi қозғаудың құқықтық салдары.
4.4 Екінші аралық аттестация (емтихан) бойынша бақылау сұрақтары
1. Iстi сотта қарауға әзiрлеу және оның маңызы.
* Судьяның iстi сотта қарауға әзiрлеу тәртiбiмен жасайтын iс жүргiзу әрекеттерi. Iстi қарауға тағайындау. Сот хабарлаулары мен шақырулары.
* Iстi сотта қарау және оның маңызы. Сот отырысында төрағалық етушiнiң ролi.
* Сот отырысының бөлiктерi.
* Iс бойынша iстi қарауды кейiнге қалдыру. Iс жүргiзудi тоқтата тұру.
* Iстi сот шешiмiн шығармай аяқтау: iс бойынша iс жүргiзудi қықарту; арызды қараусыз қалдыру.
* Сот отырысының хаттамасы, оның мазмұны және маңызы. Хаттамаға ескертпелер.
* Сот актiлерiнiң түсiнiгi және түрлерi.
* Сот шешiмiнiң мәнi және маңызы.
* Сот шешiмiне қойылатын талаптар.
* Сот шешiмiнiң кемшiлiктерiн оны шығарған соттың түзетуi: қосымша шешiм; шешiмдi түсiндiру; қате жазулар мен арифметикалық қателердi түзету.
* Шешiмнiң түрлерi және құрылымы.
* Шешiмдi дереу орындау (түрлерi және негiздерi). Шешiмдi орындау мерзiмiн ұзарту және кейiнге қалдыру. Шешiмдi орындау тәсiлi мен тәртiбiн өзгерту.
* Сот шешiмiнiң заңды күшi. Сот шешiмiнiң заңды күшiнiң объективтiк және субъективтiк шектерi.
* Бiрiншi сатыдағы соттың ұйғарымдары. Ұйғарымдардың түрлерi (мазмұны, нысаны және ұйғару тәртiбi бойынша).
* Сырттай iс жүргiзу (түсiнiгi, негiздерi және тәртiбi)
* Сырттай шешiмнiң күшiн жою туралы арызды қарау тәртiбi. Соттың өкiлеттiгi.
* Сырттай шешiмнiң күшiн жою туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту. Сырттай шешiмнiң заңды күшiне енуi.
* Сырттай шешiмнiң күшiн жою және iстi қайта қарау.
* Сайлауға, референдумға қатысушы азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң сайлау құқықтарын қорғау туралы арыздар бойынша iс жүргiзу.
* Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы iстердi қарауға уәкiлеттi органдардың (лауазымды тұлғалардың) қаулыларына дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Мемлекеттiк өкiмет, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, қоғамдық бiрлестiктердiң, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттiк қызметшiлердiң шешiмдерi мен әрекеттерiне (немесе әрекетсiздiктерiне) дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Нормативтiк құқықтық актiлердiң заңдылыңына орай дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Органдар мен лауазымды тұлғалардың актiлерi мен әрекеттерiн заңсыз деп тану туралы прокурордың жүгiнуi.
* Ерекше iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Ерекше iс жүргiзудiң талап қою арқылы және ерекше талап қою арқылы iс жүргiзуден айырмашылығы.
* Соттың заңдық маңызы бар фактiлердi анықтау туралы iстердi қарауы.
* Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi шектелген немесе әрекетке қабiлетсiз деп тану туралы iстердi қарау.
* Азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Заңды тұлғалардың және жеке кәсiпкерлердiң банкроттығы туралы iстердi қарау.
* Жылжымалы мүлiктi иесiз деп тану және жылжымайтын мүлiкке коммуналдық меншiк құқығын тану туралы iстердi қарау.
* Бала асырап алу туралы арыздар бойынша iстердi қарау.
* Азаматтық хал-актілері жазбаларының жаңсақтықтарын анықтау туралы істерді қарау.
* Нотариаттық іс-әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар бойынша істерді қарау.
* Көрсетушіге берілетін жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар бойынша құқықтарды қалпына келтіру туралы істерді қарау (шақыртылып іс жүргізу).
* Сот бұйрығы шығарылатын талаптар.
* Сот бұйрығын шығару туралы арыз (нысаны мен мазмұны, тапсыру тәртібі, арызды қабылдаудан бас тартудың және қайтарудың негіздері, арыздағы кемшіліктерді жою).
* Сот бұйрығын шығару тәртібі және мерзімі.
* Сот бұйрығының мазмұны. Оның сот шешімінен айырмашылығы. Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру.
* Сот бұйрығының күшін жою.
* Заңды күшіне енбеген шешімдер мен ұйғарымдарға апелляциялық шағым беру, наразылық келтіру сатысының мәні және маңызы.
* Апелляциялық шағымның (наразылықтың) мазмұны. Апелляциялық шағымды (наразылықты) ұсыну тәртібі. Шағымға қосылу құқығы. Шағымға (наразылыққа) қарсылық.
* Шағымды (наразылықты) қозғалыссыз қалдыру. Апелляциялық шағымды (наразылықты) қайтару.
* Апелляциялық қараудың нысанасы. Апелляциялық сатыдағы сотта істі қараудың шектері.
* Апелляциялық іс жүргізу тәртібімен істі қараудың мерзімі.
* Апелляциялық шағымдар (наразылықтар) бойынша істерді қараудың іс жүргізушілік тәртібі.
* Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттігі.
* Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюдың не өзгертудің негіздемелері.
* Апелляциялық сатыдағы сот актілері. Олардың мәні мен мазмұны.
* Апелляциялық сатыдағы сот нұсқауларының міндеттілігі.
* Сот актілерін соттық қадағалау тәртібімен қайта қарау сатысының мәні мен маңызы.
* Қадағалау тәртібімен қайта қараудың және наразылық келтірудің негіздері.
* Заңды күшіне енген сот актілеріне шағым жасауға, наразылық келтіруге құқығы бар тұлғалар.
* Қадағалау шағымы (қадағалау наразылығын келтіру туралы өтінім) Наразылықтың мазмұны және оны келтіру тәртібі.
* Қадағалау шағымын (өтінімін), наразылығын қайтару.
* Қадағалау шағымын сотта алдын-ала қарау және оның іс жүргізушілік салдарлары.
* Қадағалау сатысындағы сотта істі қараудың шектері. Істі қадағалау тәртібімен қараудың іс жүргізушілік тәртібі және мерзімдері.
* Қадағалау сатысындағы соттың өкілеттіктері.
* Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы. Істі қадағалау тәртібімен қарайтын сот нұсқауларының міндеттілігі.
* Жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау азаматтық процестің сатысы ретінде.
* Соттың жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арыздарды қарауы.
* Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша іс жүргізу.
* Атқарушылық іс жүргізудің тараптары, олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттері.
* Мәжбүрлеп орындауға жататын актілер (атқару негіздері). Атқару құжаттарының түрлері.
* Атқарудың жалпы ережелері. Атқару әрекеттерін жүргізудің уақыты, орны және мерзімдері. Атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру және қысқарту. Атқару құжатын өндіріп алушыға қайтару).
* Сот шешімін кері орындау. Сот шешімін кері орындау туралы мәселені қарау. Сот шешімін кері орындау туралы мәселені апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы соттың шешуі.
4.5 Аралық аттестацияға (емтихан) дайындық сұрақтары
1. Азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау нысандары. Сот арқылы қорғалуға конституциялық құқық.
2.Құқық саласы ретiнде азаматтық iс жүргiзу құқығының түсiнiгi. Азаматтық iс жүргiзу құқығының пәнi, әдiсi және жүйесi.
3.Азаматтық iс жүргiзу құқығының конституциялық, азаматтық, отбасылық, еңбек, әкiмшiлiк құқықпен, қылмыстық iстер жүргiзу құқығымен және құқықтың басқа салаларымен арақатынасы.
4.Азаматтық iс жүргiзу құқығының қайнар көздерi. Қазақстан Республикасының азаматтық сот iсiн жүргiзу туралы заңдары. Азаматтық iс жүргiзу нормалары, олардың құрылымы, уақытта және кеңiстiкте қолданылуы.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк нысанның мәнi, маңызы және негiзгi белгiлерi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығы ғылымының пәнi және жүйесi.
* Азаматтық iс жүргiзу құқығы қағидалартерiнiң түсiнiгi және маңызы. Қағидалартердi жiктеу.
* Заңдылық қағидаларi және оның азаматтық процесте iске асуы. Сотта қараудың ауызшалығы және тiкелейлiгi қағидалартерi.
* Сот төрелiгiн тек соттардың жүзеге асыруы, судьялардың ауыстырылмайтындығы және тағайындалатындығы (сайланбалығы), судьялардың тәуелсiздiгi және тек заңға бағынуы.
* Барлық адамдардың заң мен сот алдындағы теңдiгi, сотта қараудың жариялығы, сот iсiн жүргiзу тiлi.
* Диспозитивтiк, жарыспалық және тараптардың iс жүргiзудегi тең құқықтылығы қағидалартерi.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастардың түсiнiгi, ерекшелiктерi, алғышарттары.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастардың мазмұны және объектiсi.
* Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастың субъектiлерi және оларды жiктеу.
* Iске қатысушы тұлғалар (түсiнiгi, құрамы, құқықтары мен мiндеттерi).
* Азаматтық iс жүргiзудiң тараптары (түсiнiгi, белгiлерi, iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi). Тиiстi емес жауапкердiң түсiнiгi және оны ауыстырудың тәртiбi.
* Iс жүргiзуге тең қатысу (түсiнiгi, мақсаттары, негiздерi, түрлерi). Тең қатысушылардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi.
* Iс жүргiзу құқық мирасқорлығы (түсiнiгi, негiздерi және азаматтық құқықтағы құқық мирасқорлығынан айырмашылығы). Құқық мирасқорының процеске кiру (тартылу) тәртiбi және оның құқықтық жағдайы.
* Азаматтық процестегi үшiншi тұлғалардың түсiнiгi. Олардың түрлерi.
* Даудың нысанасына дербес талабын мәлiмдейтiн үшiншi тұлғалар. Олардың iске кiру негiздерi және тәртiбi. Дербес талаптарын мәлiмдейтiн үшiншi тұлғалардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi. Олардың тең талап қоюшылардан айырмашылығы.
* Даудың нысанасына дербес талабын мәлiмдемейтiн үшiншi тұлғалар. Олардың iске кiру немесе тартылу негiздерi және iс жүргiзушiлiк тәртiбi. Дербес талаптарын мәлiмдемейтiн үшiншi тұлғалардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi. Олардың тең қатысушылардан (тең талап қоюшылар мен тең жауапкерлерден) айырмашылығы.
* Қоғам дамуының қазiргi кезеңiндегi азаматтық процестегi прокуратураның мiндеттерi. Прокурордың азаматтық процеске қатысуының негiздерi және нысандары. Оның iс жүргiзушiлiк жағдайы.
* Басқа тұлғалардың құқықтарын және мүдделерiн қорғау үшiн мемлекеттiк органдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, ұйымдардың және жекелеген азаматтардың азаматтық процеске қатысуының негiздерi және мақсаттары.
* Азаматтық iстi аталған тұлғалармен қорғаудың шарттары. Олардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi.
* Мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының iс бойынша қорытынды беру үшiн процеске қатысуы. Олардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерi.
* Сотта өкiлдiк етудiң түсiнiгi. Сотта өкiлдiк етудiң негiздерi және түрлерi (заңды, шартты, жарғылық және қоғамдық немесе тапсырма бойынша және заңды өкiлдiк).
* Соттағы өкiлдiң өкiлеттiктерi (көлемi және рәсiмделуi).
* Сотта өкiл бола алмайтын тұлғалар.
* Сот шығындары (түсiнiгi, түрлерi, сот шығынын төлеуден босату, сот шығындарын бөлу)
* Мәжбүрлеу және жауаптылық шараларын қолданудың негiздерi. Мәжбүрлеу шаралары. Жауаптылықтың түрлерi. Мәжбүрлеу шараларын қолданудың тәртiбi.
* Iс жүргiзу мерзiмдерiнiң түсiнiгi және маңызы. Iс жүргiзу мерзiмдерiнiң түрлерi. Азаматтық iстердi әзiрлеу және қарау мерзiмдерi.
* Iс жүргiзу мерзiмдерiн есептеу. Iс жүргiзу мерзiмдерiн өткiзiп алудың салдарлары. Iс жүргiзу мерзiмдерiн тоқтата тұру. Өткiзiп алған iс жүргiзу мерзiмдерiн ұзарту және қалпына келтiру тәртiбi.
* Азаматтық iстердiң ведомствалық бағыныстылығының түсiнiгi және түрлерi.
* Азаматтық iстердiң сотқа ведомствалық бағыныстылығы. Сотқа ведомствалық бағыныстылықтың басымдығы.
* Азаматтық iстердiң соттылығының түсiнiгi және түрлерi
* Iстi бiр соттың iс жүргiзуiнен алып басқасына берудiң негiздерi және тәртiбi.
* Iстердiң ведомствалық бағыныстылығы және соттылығы туралы ережелердi сақтамаудың салдарлары.
* Сотта дәлелдеудiң түсiнiгi және мақсаты. Сот дәлелдемесiнiң түсiнiгi.
* Дәлелдеу нысанасының түсiнiгi. Нақты азаматтық iстер бойынша дәлелдеу нысанасын анықтау. Дәлелдеуге жатпайтын фактiлер. Дәлелдемелiк фактiлер.
* Тараптардың дәлелдеу мiндетi. Дәлелдемелердi тапсыру. Iс үшiн маңызы бар мән-жайларды растауға байланысты дәлелдемелердi талап ету бойынша соттың ролi.
* Дәлелдемелердi қамтамасыз ету.
* Сот тапсырмалары. Сот тапсырмасын берудiң және орындаудың iс жүргiзушiлiк тәртiбi.
* Дәлелдемелiк презумпциялар (түсiнiгi және маңызы).
* Дәлелдемелердiң қатыстылығы және жол берiлетiндiгi. Дәлелдеме ретiнде жол берiлмейтiн нақты деректер.
* Дәлелдемелердi бағалау.
* Дәлделдемелердi жiктеу: алғашқы және туынды, тура және жанама, ауызша және жазбаша, жеке және заттай.
* Тараптар мен үшiншi тұлғалардың түсiнiктемелерi және оларды бағалау.
* Куәлардың айғақтары( куәдан жауап алу тәртiбi, куәнiң құқықтары мен мiндеттерi, куәнiң айғақтарын бағалау ерекшелiктерi)
* Жазбаша дәлелдемелер. Олардың түрлерi (мазмұны және нысаны бойынша). Жазбаша дәлелдемелердi жинаудың тәртiбi.Жазбаша дәлелдемелердi олардың сақталып тұрған жерiнде қарау және зерттеу.
* Заттай дәлелдемелер. Олардың жазбаша дәлелдемелерден айырмашылығы. Заттай дәлелдемелердi тапсырудың және сақтаудың тәртiбi. Тұрған жерiнде қарау. Қарау хаттамасы. Заттай дәлелдемелерге билiк ету.
* Сараптама тағайындау. Сарапшының құқықтары мен мiндеттерi. Сараптама тағайындаудың тәртiбi. Сарапшының қортындысы, оның мазмұны.
* Қосымша және қайталама сараптама. Жеке, комиссиялық және кешендi сараптама.
* Маман консультациясының (түсiндiрмесiнiң) маңызы. Оның құқықтары мен мiндеттерi. Дәлелдеу барысындағы ғылыми-техникалық құралдар.
* Талап қою арқылы iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Талап қою арқылы iс жүргiзу ережелерiнiң маңызы.
* Талап (түсiнiгi, түрлерi, элементтерi). Талаптардың ұқсастығы.
* Талапқа құқық және талап қою құқығы.
* Талаптарды қосу және бөлу, олардың тәжiрибелiк мәнi.
* Талапты өзгерту. Талап қоюшының талаптан бас тартуы. Талапты тану. Бiтiмгершiлiк келiсiм.
* Талапты қамтамасыз етудiң және талапты қамтамасыз етудiң күшiн жоюдың тәртiбi.
* Жауапкердiң мүддесiн қорғау (талапқа қарсылық бiлдiру, қарсы талап).
* Талап қою тәртiбi. Талап арыз және оның реквизиттерi.
* Талап арызды қозғалыссыз қалдыру. Талап арыздағы кемшiлiктердi түзетудiң тәртiбi.
* Талап арызды қайтару. Талап арызды қабылдаудан бас тарту.
* Талап арызды қабылдау. Азаматтық iстi қозғаудың құқықтық салдары.
* Iстi сотта қарауға әзiрлеу және оның маңызы.
* Судьяның iстi сотта қарауға әзiрлеу тәртiбiмен жасайтын iс жүргiзу әрекеттерi. Iстi қарауға тағайындау. Сот хабарлаулары мен шақырулары.
* Iстi сотта қарау және оның маңызы. Сот отырысында төрағалық етушiнiң ролi.
* Сот отырысының бөлiктерi.
* Iс бойынша iстi қарауды кейiнге қалдыру. Iс жүргiзудi тоқтата тұру.
* Iстi сот шешiмiн шығармай аяқтау: iс бойынша iс жүргiзудi қықарту; арызды қараусыз қалдыру.
* Сот отырысының хаттамасы, оның мазмұны және маңызы. Хаттамаға ескертпелер.
* Сот актiлерiнiң түсiнiгi және түрлерi.
* Сот шешiмiнiң мәнi және маңызы.
* Сот шешiмiне қойылатын талаптар.
* Сот шешiмiнiң кемшiлiктерiн оны шығарған соттың түзетуi: қосымша шешiм; шешiмдi түсiндiру; қате жазулар мен арифметикалық қателердi түзету.
* Шешiмнiң түрлерi және құрылымы.
* Шешiмдi дереу орындау (түрлерi және негiздерi). Шешiмдi орындау мерзiмiн ұзарту және кейiнге қалдыру. Шешiмдi орындау тәсiлi мен тәртiбiн өзгерту.
* Сот шешiмiнiң заңды күшi. Сот шешiмiнiң заңды күшiнiң объективтiк және субъективтiк шектерi.
* Бiрiншi сатыдағы соттың ұйғарымдары. Ұйғарымдардың түрлерi (мазмұны, нысаны және ұйғару тәртiбi бойынша).
* Сырттай iс жүргiзу (түсiнiгi, негiздерi және тәртiбi)
* Сырттай шешiмнiң мазмұны. Сырттай шешiмге шағымдану.
* Сырттай шешiмнiң күшiн жою туралы арызды қарау тәртiбi. Соттың өкiлеттiгi.
* Сырттай шешiмнiң күшiн жою туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту. Сырттай шешiмнiң заңды күшiне енуi.
* Сырттай шешiмнiң күшiн жою және iстi қайта қарау.
* Ерекше талап қоюмен iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Ерекше талап қоюмен жүргiзiлетiн iстердi қараудың жалпы ережелерi.
* Сайлауға, референдумға қатысушы азаматтар мен қоғамдық бiрлестiктердiң сайлау құқықтарын қорғау туралы арыздар бойынша iс жүргiзу.
* Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы iстердi қарауға уәкiлеттi органдардың (лауазымды тұлғалардың) қаулыларына дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Мемлекеттiк өкiмет, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, қоғамдық бiрлестiктердiң, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен мемлекеттiк қызметшiлердiң шешiмдерi мен әрекеттерiне (немесе әрекетсiздiктерiне) дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Нормативтiк құқықтық актiлердiң заңдылыңына орай дау айту туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Органдар мен лауазымды тұлғалардың актiлерi мен әрекеттерiн заңсыз деп тану туралы прокурордың жүгiнуi.
* Ерекше iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Ерекше iс жүргiзудiң талап қою арқылы және ерекше талап қою арқылы iс жүргiзуден айырмашылығы.
* Ерекше iс жүргiзу арқылы iстердi қараудың ерекшелiктерi.
* Соттың заңдық маңызы бар фактiлердi анықтау туралы iстердi қарауы.
* Азаматты хабар-ошарсыз кеттi деп тану және азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы iстердi қарау.
* Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi шектелген немесе әрекетке қабiлетсiз деп тану туралы iстердi қарау.
* Азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы iстер бойынша iс жүргiзу.
* Заңды тұлғалардың және жеке кәсiпкерлердiң банкроттығы туралы iстердi қарау.
* Жылжымалы мүлiктi иесiз деп тану және жылжымайтын мүлiкке коммуналдық меншiк құқығын тану туралы iстердi қарау.
* Бала асырап алу туралы арыздар бойынша iстердi қарау.
* Азаматтық хал-актілері жазбаларының жаңсақтықтарын анықтау туралы істерді қарау.
* Нотариаттық іс-әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар бойынша істерді қарау.
* Көрсетушіге берілетін жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар бойынша құқықтарды қалпына келтіру туралы істерді қарау (шақыртылып іс жүргізу).
* Бұйрық арқылы іс жүргізудің және сот бұйрығының түсінігі.
* Сот бұйрығы шығарылатын талаптар.
* Сот бұйрығын шығару туралы арыз (нысаны мен мазмұны, тапсыру тәртібі, арызды қабылдаудан бас тартудың және қайтарудың негіздері, арыздағы кемшіліктерді жою).
* Сот бұйрығын шығару тәртібі және мерзімі.
* Сот бұйрығының мазмұны. Оның сот шешімінен айырмашылығы. Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру.
* Сот бұйрығының күшін жою.
* Заңды күшіне енбеген шешімдер мен ұйғарымдарға апелляциялық шағым беру, наразылық келтіру сатысының мәні және маңызы.
* Апелляциялық шағым беру және наразылық келтіру құқығы (субъектілері, объектісі, мерзімдері)
* Апелляциялық шағымның (наразылықтың) мазмұны. Апелляциялық шағымды (наразылықты) ұсыну тәртібі. Шағымға қосылу құқығы. Шағымға (наразылыққа) қарсылық.
* Шағымды (наразылықты) қозғалыссыз қалдыру. Апелляциялық шағымды (наразылықты) қайтару.
* Апелляциялық қараудың нысанасы. Апелляциялық сатыдағы сотта істі қараудың шектері.
* Апелляциялық іс жүргізу тәртібімен істі қараудың мерзімі.
* Апелляциялық шағымдар (наразылықтар) бойынша істерді қараудың іс жүргізушілік тәртібі.
* Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттігі.
* Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюдың не өзгертудің негіздемелері.
* Қадағалау шағымын сотта алдын-ала қарау және оның іс жүргізушілік салдарлары.
* Қадағалау сатысындағы сотта істі қараудың шектері. Істі қадағалау тәртібімен қараудың іс жүргізушілік тәртібі және мерзімдері.
* Қадағалау сатысындағы соттың өкілеттіктері.
* Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы. Істі қадағалау тәртібімен қарайтын сот нұсқауларының міндеттілігі.
* Жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау азаматтық процестің сатысы ретінде.
* Мәжбүрлеп орындауға жататын актілер (атқару негіздері). Атқару құжаттарының түрлері.
* Атқарудың жалпы ережелері. Атқару әрекеттерін жүргізудің уақыты, орны және мерзімдері. Атқарушылық іс жүргізуді тоқтата тұру және қысқарту. Атқару құжатын өндіріп алушыға қайтару).
* Сот шешімін кері орындау. Сот шешімін кері орындау туралы мәселені қарау. Сот шешімін кері орындау туралы мәселені апелляциялық немесе қадағалау сатысындағы соттың шешуі.
5. Курстық жұмыстардың тақырыптары
1. Азаматтық iс жүргiзушiлiк құқықтық қатынастың субъектiлерi және оларды жiктеу
2. Азаматтық iстердiң соттылығының түсiнiгi және түрлерi
3. Iстi бiр соттың iс жүргiзуiнен алып басқасына берудiң негiздерi және тәртiбi.
4.Iстердiң ведомствалық бағыныстылығы және соттылығы туралы ережелердi сақтамаудың салдарлары.
* Сотта дәлелдеудiң түсiнiгi және мақсаты. Сот дәлелдемесiнiң түсiнiгi.
* Дәлелдемелердi бағалау.
* Сырттай шешiмнiң мазмұны. Сырттай шешiмге шағымдану.
* Ерекше талап қоюмен iс жүргiзудiң түсiнiгi және мәнi. Ерекше талап қоюмен жүргiзiлетiн iстердi қараудың жалпы ережелерi
* Ерекше iс жүргiзу арқылы iстердi қараудың ерекшелiктерi.
* Азаматты хабар-ошарсыз кеттi деп тану және азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы iстердi қарау
* Бұйрық арқылы іс жүргізудің және сот бұйрығының түсінігі.
* Апелляциялық шағым беру және наразылық келтіру құқығы
* Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымдарына апелляциялық тәртіппен шағымдану
* Қадағалау тәртібімен қадағалау шағымдарын, наразылықтарын қарайтын соттар
* Атқарушылық іс жүргізу азаматтық процестің сатысы ретінде.
* Мәжбүрлеп атқарудың маңызы. Атқарушылық іс жүргізудің органдары.
* Апелляциялық сатыдағы сот актілері. Олардың мәні мен мазмұны.
* Апелляциялық сатыдағы сот нұсқауларының міндеттілігі.
* Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымдарына апелляциялық тәртіппен шағымдану (наразылық келтіру).
* Сот актілерін соттық қадағалау тәртібімен қайта қарау сатысының мәні мен маңызы.
* Қадағалау тәртібімен қайта қараудың және наразылық келтірудің негіздері.
* Заңды күшіне енген сот актілеріне шағым жасауға, наразылық келтіруге құқығы бар тұлғалар.
* Қадағалау тәртібімен қадағалау шағымдарын, наразылықтарын қарайтын соттар
* Қадағалау шағымы (қадағалау наразылығын келтіру туралы өтінім) Наразылықтың мазмұны және оны келтіру тәртібі.
* Қадағалау шағымын (өтінімін), наразылығын қайтару.
* Соттың жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арыздарды қарауы.
* Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша іс жүргізу.
* Атқарушылық іс жүргізу азаматтық процестің сатысы ретінде.
* Мәжбүрлеп атқарудың маңызы. Атқарушылық іс жүргізудің органдары.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz