Файл қосу
Дене тәрбиесі жаттығуларының топтары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СемЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМК құжаты
ПОӘК
ПОӘК 042-18-36.1.
29 /01-2014
ПОӘК
Оқытушыларға арналған пәннің бағдарламасы
<<Дене шынықтыру және спорт мамандығы бойынша пәндерді оқытудың әдістемесі>>
№ 2 басылым
от 18. 09. 2013 г.
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
<<Дене шынықтыру және спорт мамандығы бойынша пәндерді оқытудың әдістемесі>>
5В010800 - <<Дене шынықтыру және спорт>> мамандығы үшін
Оқу - әдістемелік материалдары
Семей
2014
Мазмұны:
* Глассарий
* Дәрістер
* Практикалық сабақтар
* Курстық жұмыстардың жобалары
* Студенттердің өздік жұмыстары
* Глоссарий:
Дене мәдениеті - адамдардың дене қуатын жетілдіруге қолданылатын мемлекеттің, қоғамның материалдық және рухани байлығын құрайтын, халықтың жалпы мәдениетінің бір саласы . Материалдық байлықтар - спорт сарайлары, стадиондар, бассеиндер, спорт залдары, түрлі спорттық ғимараттар, құрал жабдықтар. Рухани байлықтар - дене тәрбиесі мен спорт саласындағы арнаулы білім, ғылыми зерттеулер, озық тәжірибелер, әдістемелер, идеялар.
Дене мәдениетінің бағыттары; негізгі дене мәдениеті, спорт, сауықтыру, қолданбалы дене мәдениеті және жеке басылық дене мәдениеті.
Негізгі дене мәдениетінің міндеттері - біріншіден адамдардың өмірге керек қимылының шеберлігі мен дағдысын қалыптастыруы, дене қуаты қасиеттерінің деңгейін дамытуы, екіншіден осы жинақтаған қасиеттерді (базаны, негізді) адамдардың қалап алған мамандықтарына (кәсіптік, спорттық т,б.) қолдануы. Негізгі дене мәдениеті жалпы білім беретін мектептерде, колледждерде, жоғарғы оқу орындарында, оқу - тәрбие мекемелерінде дене тәрбиесі сабақтары, әртүрлі жаттықтыру түрлерінде жүргізіледі.
Спорт дегеніміз - әр түрлі жаттығулардың көмегімен жоғары жетістіктерге қол жеткізуге бағытталған өнер түрі. Ол адамның психикасының, дене қуатының жетілуін қамтамасыз етеді. Спорттық әрекеттің негізгі мақсаты, спорттың бір түрінен биік жетістіктерге жету, сол арқылы адамның қабілетін, жақсы қасиеттерін дамыту.
Қолданбалы дене мәдениеті кәсіптік және әскери деп екіге бөлінеді. Ол өмірге, келешек мамандыққа өте қажет кешенді қимыл - әрекеттерді игеру, дене тәрбиесі арқылы өз мамандықтарын (әскери де, азаматтық та) жақсы меңгеру, терең түсінуге бағытталады.
Сауықтыру дене мәдениеті - емдік және денсаулық нығайту дене мәдениеті деп бөлінеді. Емдік дене мәдениетінің мақсаты адам ағзасы мүшелерінің ауырып, уақытша жоғалтып алған қызметтік мүмкіншіліктерін дене жаттығулары арқылы қалпына келтіру. Денсаулық нығайту дене мәдениеті - денсаулықты нығайтуға, жаттығушылар ағзасының жұмыс істеу қабылетін арттыруға қызмет етеді. Сабақ арасында, жұмыста (сергіту сәттері, өндірістік гимнастика, дене жаттығулары) күнделікті тұрмыста (таңертеңгі бой жазу, өз бетімен жаттықтыру сабақтары, серуендеу, саяхат, жорық т.б.) қолданылады.
Дене тәрбиесі - дене мәдениетінің әрекетті бір саласы, тәрбиенің түрі. Оның ерекшеліктері қозғалысқа үйрету, дене қуаты қасиеттерін тәрбиелеу, дене тәрбиесі мен спорт саласында теориялық білім беру.
Дене қуаты дайындығы дегеніміз - әртүрлі әрекеттердің \ әскери, спорт, өнеркәсіп\ талабына сай дамытылған дене қуаты қасиеттерінің, қимыл дағдысының нәтижесі. Ол жалпы және арнайы дене қуаты дайындығы деп бөлінеді. Жалпы дене қуаты дайындығы - жалпы әртүрлі әрекет түрлеріне бағытталған дене тәрбиесі үрдісі. Арнайы дене қуаты дайындығы дегеніміз - арнайы бір спорт немесе кәсіп түріне қарай бағытталған дене тәрбиесі үрдісі.
Дене қуатының дамуы дегеніміз - адам ағзасының табиғи және мақсатты жолмен өсуі. Табиғи жолмен өскенде баланың морфофункционалдық көрсеткіштері: бойы, салмағы, дене мүшесі көлемі өзінің табиғи өсу жолымен өзгереді. Мақсатты жолмен өсуі әртүрлі арнаулы құрастырылған жаттығулар көмегімен өседі, өзгереді.
Дене қуатының рекреациясы - жаттығулар жасау арқылы белсенді демалыс ұйымдастыру. Ол дене тәрбиесі жаттығуларының көмегімен халықтың көңілін көтереді, бір әрекеттен екінші әрекетке көшіреді.
Дене қуатының реабилитациясы - адам организмінің жарақат алып ауырған функцияларын жаттығулар, массаж, монша буы, су процедурлары арқылы емдеу, қалпына келтіру.
Дене қуатын жетілдіру - адамның дене қуаты қасиетін үйлесімді дамыту және жан-жақты дайындығын жоғары деңгейге жеткізу.
Дене қуаты білімі - адамды қимыл ептілігі мен дағдысына үйрету және теориялық біліммен қаруландыру.
Шынықтыру - дене шынықтыру, адам денесін су, ауа, күн процедуралары арқылы, дене жаттығуларын орындау арқылы шынықтыру
* Дәрістік кешен
1 бөлім . Дене мәдениетінің теориялық негіздері
Дәріс 1: Дене мәдениеті және спорттың теориялық негіздері
Дәрістің мақсаты: студенттерге дене тәрбиесі және спорттың теориясы мен әдістемесі пәнінің мазмұны мен құрылысы, негізгі ұғымдар туралы теориялық мәліметтер беру.
Тақырыптың сұрақтары:
1. Дене мәдениетінің теориясы мен әдістемесі оқу және ғылыми пән, мақсаты мен міндеттері.
2. Дене мәдениетінің бөлімдері, қызметтері, негізгі ұғымдары.
3. Қазақстан мемлекетінің дене мәдениетінің жүйесі.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Бұл пән - дене тәрбиесі маманының кәсіптік білімінің деңгейін көрсететін негізгі пән. Ғылымдық және тәжірибелік мәліметтерді жинақтай отырып бұл ілім адамның дене тәрбиесі үрдісін басқару заңдылықтарын белгілейді, мамандарға дене тәрбиесі мен спорт саласында керекті білім береді.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі пәні үш бөлімнен тұрады:
1. Дене тәрбиесі теориясының жалпы негіздері - дене тәрбиесі мен спорт жүйесіндегі дене тәрбиесі ілімі мен әдістемесінің алатын орнын зерттейді. Дене тәрбиесінде жиі кездесетін терминдерге, ұғымдарға теориялық түсініктер береді. Қазақстан дене тәрбиесі жүйесіне, дене тәрбиесі амалдарына, әдістеріне, дене қуаты қасиеттеріне, қағидаларына, қозғалысқа үйретуге т. б дене тәрбиесінде кездесетін әртүрлі мәселелерге терең ғылыми теориялық түсінік береді, олардың заңдылықтарын анықтайды, дене тәрбиесі тәжірибесінде қалай пайдалану керек екенін оқытады.
2. Дене тәрбиесінің әдістемесі - әртүрлі жастағы адамдардың дене тәрбиесінің ерекшеліктерін, заңдылықтарын белгілейді, талқылайды. Жүргізілетін сабақтардың мазмұнын, құрылымын, түрлерін, жоспарлауды, ұйымдастыру әдістерін, әдістемелерін оқытады. Педагогикалық талдау, сабақ тығыздығын анықтау, жүктемені мөлшерлеу жолдарын үйретеді.
3. Спорт теориясы мен әдістемесі - жаттықтыру өткізу әдістемесін, кезеңдерін, әртүрлі ерекшеліктерді оқытады. Балалармен, жасөспірімдермен, ересек жастағы спортшылармен жаттықтыру сабақтарын жоспарлау, жүктеме беру, әртүрлі амалдарды, әдістерді, қағидаларды, әдістемелерді қолдану секілді спорттық жаттықтыруға, спортшылар дайындығына, оларды жоғарғы көрсеткішке жеткізу жолына бағытталған жұмыстарды жүргізуді үйретеді.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі пәнін оқу барысында біз мынандай ұғымдарды танып, түсіне білеміз: <<Дене тәрбиесі>>, <<Спорт>>, <<Дене қуатының реабилитациясы>>, <<Дене қуатының рекреациясы>>, <<Дене қуаты дайындығы>>, <<Дене қуатының жетілуі>>, <<Дене қуаты білімі>>, <<Дене дамуы>>.
Дене мәдениеті жүйесінің мақсаты мен міндеттері. Дене мәдениеті жүйесінің негіздері. Дене мәдениеті жүйесінің негізгі бағыттары.
Қазақстан мемлекетінің дене мәдениеті жүйесі дегеніміз - әлеуметтік-экономикалық, заң-құқықтық, ғылыми-әдістемелік, нормативтік-бағдарламалалық негіздердің жиынтығы және республикада дене тәрбиесі мен спорт мәселелерін үйлестіріп, әрі басшылық етіп отыратын ұйымдар мен мекемелер.
Дене мәдениеті жүйесінің басты мақсаты - күш қуаты мықты, жан - тәні сау, елімізді қорғауға әзір, шығармашылық жұмысқа құштар, жан - жақты дене тәрбиесі дайындығынан өткен адамдар тәрбиелеу. Бұл мақсат төмендегідей жалпы міндеттерге негізделген:
1. Білім беру міндеттері - қимылдың ептілігі мен дағдысын меңгеру және дене тәрбиесі көлемінде арнайы білім беру. 2. Сауықтыру міндеттері - дене тәрбиесі жаттығулары көмегімен денсаулықты нығайту. 3. Тәрбиелік міндеттері - адамгершілік, жігерлілік қасиеттерді қалыптастыруға, өнегелі, көркемдік танымдарды үйренуге негізделген.
Дене мәдениеті жүйесінің мазмұны қоғамның әлеуметтік - экономикалық, заң-құқықтық, ғылыми-әдістемелік, бағдарлама - нормативтік және ұйымдастыру негіздерінен көрінеді. Дене мәдениеті жүйесінің бағдарлама - нормативтік негізіне жататындар: дене тәрбиесінің мемлекеттік бағдарламалары, президенттік сынама, мемлекеттік спорттық классификация.
Дене мәдениеті жүйесі. Республикамызда мемлекеттік, қоғамдық және жеке дербес негізде үйымдастырылады. Дене мәдениеті жүйесінің үш бағыты бар: жалпы дене дайындығы, кәсіптік қолданбалы дайындық, спорттық дайындық.
Өзін-өзі бағалауға тапсырма:
Өзін-өзі бағалауға тапсырма:
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің жалпы негіздері пәні, оның маңызы.
* Дене мәдениеті, оның бөлімдері.
* Дене мәдениетінің қызметтері.
* <<Дене тәрбиесі>>, <<дене қуаты дайындығы >> дегеніміз не?
* <<Спорт>> дегеніміз не ? Ол қандай бөлімдерге бөлінеді?
* <<Дене дамуы >>, <<Дене қуатын жетілдіру>> деген ұғымдарға жауап беріңіз
* Дене мәдениеті жүйесі, оның мақсаты, міндеттері.
* Дене мәдениеті жүйелерінің негіздері.
* <<Президенттік сынама>> - адамдардың дене қуаты деңгейін анықтайтын негізгі сынақтар жиынтығы.
* Дене мәдениеті және спорт жұмыстарын ұйымдастыру түрлері.
* Дене мәдениеті жүйесінің бағыттары.
Әдебиет: негізгі 1-7
қосымша 1,4
Дәріс 2: Дене тәрбиесінің амалдары.
Дәрістің мақсаты: Дене тәрбиесінің амалдары туралы түсінік қалыптастыру.
Тақырыптың сұрақтары:
1. Дене тәрбиесінің амалдары.
2. Дене тәрбиесі жаттығулары, олардың топталуы.
3. Жаттығулар техникасы.
4. Дене тәрбиесінің қосымша амалдары.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Дене тәрбиесі жаттығулары негізгі амал болып табылады, өйткені ол білім беру, тәрбиелеу, сауықтыру секілді дене тәрбиесінің міндеттерін орындайды. Табиғаттың сауықтыру күші мен гигиеналық факторлар дене тәрбиесінің қосымша амалдары, бұлар дене жаттығуларымен бірге қолданылады.
Қимыл - әрекетті тиімді жолмен орындау жаттығудың тәсілі, техникасы - деп аталады. Тиімділік дегеніміз жаттығудың ағзаға ұтымды әсер етуі (мысалы, күшін өсіру, бұлшық ет топтарын жаттықтыру) және әрекеттің нәтижелілігі (мысалы, жүгіріп келіп үзаққа секіру жаттығуының техникасын дұрыс, тиімді орындау кезінде барынша алысқа секіру).
Қай жаттығудың орындалу техникасын алсақ та олар бір - біріне кеңістік, уақыт, кеңістікті - уақыт және қозғалыс тәрізді сипаттамаларда болады. Кеңістік сипаттамасына жататындар: дене мен дене мүшелерінің тұрысы, қалпы, қозғалыс траекториясы. Уақыт сипаттамасы - уақыт ұзақтығы, қарқын және қимыл ырғағы деп бөлінеді. Кеңістікті-уақыт сипаттамасы - жылдамдық және үдеу. Қозғалыс сипаттамасы. Адамның қозғалу үрдісі кезінде ішкі және сыртқы күштердің біріге жұмыс істеуі қозғалыс сипаттамасын көрсетеді.
Дене тәрбиесі және спорт тәжрибесінде өте көп мөлшерде дене тәрбиесі жаттығулары қолданылады. Дене жаттығуларының қасиетін танып, оларды тиімді, дұрыс пайдалану үшін оларды топтарға бөле қолдана білу қажет. Олар алты топқа бөлінеді: 1. Дене тәрбиесі жаттығуларын тарихи қалыптасып қалған белгі бойынша топтау. Бұл белгі бойынша барлық жаттығулар төрт топқа бөлінеді: а) гимнастикалық жаттығулар (жалпы дене дамыту жаттығулары, гимнастикалық снарядтағы жаттығуларт.б.); ә) ойын жаттығулар (ойын кезінде орындалатын қозғалмалы және спорттық ойындар элементтері); б) туристік жаттығулар (туризмнің әр түрінде кездесетін жүру, атқа міну, велесипед, шаңғы тебу, қайықта ескек есу т.б жаттығулар); в) спорттық жаттығулар - спорттың әр түрінде қолдаланылатын негізгі жаттығулар (100метрге жүгіру, ұзындыққа секіру т. б.). 2. Дене қуатын қасиеттерін дамыту бағыты бойынша топтау. 3. Жаттығуларды білім беру мақсатына қарай топтау: негізгі, дайындық, жақындататын жаттығулар. 4. Дененің бұлшық еттерін дамытатын жаттығулар. 4. Қозғалыс құрылысына байланысты топталған жаттығулар: а) циклді жаттығулар (жүру, жүгіру, ескек есу т.б.); ә) ациклді жаттығулар (снарядтағы гимнастика, жеке сайыс т.б.) б) аралас жаттығулар (циклді, ациклді жаттығулары бар спорт ойындары). 6. Жаттығуларды күш қарқынына қарай топтау: а) өте жоғары қарқынмен орындалатын жаттығулар (20 секунд аралығында орындалады); ә) жоғарғы қарқынмен орындалатын жаттығулар (20секундтан 5 минөтке дейін ); б) қатты қарқынмен орындалатын жаттығулар (5 минөттен 30 минөтке дейін); в) қалыпты қарқынмен орындалатын жаттығулар (30 минөттен көбірек).
Табиғаттың табиғи сауықтыру күштері мен гигиеналық факторлар дене тәрбиесінің қосымша амалдары
Өзін-өзі бағалауға тапсырма:
* Дене тәрбиесінің негізгі және қосымша амалдары.
* Дене тәрбиесі жаттығулары.
* Жаттығулардың техникасы, орындау кезеңдері.
* Қозғалыс техникасының сипаттамасы.
* Жаттығуларды топтау.
* Табиғаттың табиғи күші - дене тәрбиесінің қосымша амалы.
* Гигиеналық себептер \факторлар\ - дене тәрбиесінің қосымша амалы.
Әдебиет: негізгі 1-7
қосымша 1,4,6
Дәріс 3: Дене тәрбиесінің әдістері
Дәріс мақсаты: дене тәрбиесі және спорттың әдістерін оқу, үйрену.
Тақырып бойынша сұрақтар:
* Терминдер мен түсініктер, дене тәрбиесінің әдістерінің топтары
* Жарыс және ойын әдісі
* Қатаң шектелген жаттығулар әдістері.
* Дене тәрбиесінің жалпы әдістері.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Дене тәрбиесінің әдістері. Әдіс, әдістеме, әдістемелік тәсіл ұғымдары. Дене тәрбиесінің барлық әдістері арнайы (тек қана дене тәрбиесі процесіне тән) және жалпы (дидактиқалық білім беру және тәрбие бағытында қолданылатын) болып екі топқа бөлінеді. Дене тәрбиесінің арнайы әдістері: 1. Қатаң шектелген жаттығулар әдістері. 2. Ойын әдісі. 3. Жарыс әдісі. Дене тәрбиесінің жалпы әдістері: 1. Сөз қолдану әдістері. 2. Көрнекі қолдану әдістері.
Ойын және жарыс әдісі. Дене тәрбиесі үрдісінде спорттық және қозғалмалы ойындардың элементтерін қолдану - ойын әдіс деп аталады. Дене тәрбиесі жаттығуларын жарыс, бәсеке түрінде орындауды жарыс әдісі дейміз.
Жаттығу кезіңде көп қайталанып жүктеме мен тынығуды алмастыра орындайтын қимыл-әрекетті біз қатаң шектелген жаттығу әдістері деп атаймыз. Қатаң шектелген жаттығулар әдістері екі топқа бөлінеді : 1. қимыл - әрекетке үйрету және дене қуаты қасиеттерін жетілдіру. Қимыл - әрекеттердің күрделілігіне қарай тұтас та, бөлшектеп те үйретуге болады. Күрделі қозғалыс техникасын үйренуді жеңілдету үшін жақындататын жаттығулар қолданылады. Жақындататын жаттығулардың техникасы негізгі, күрделі жаттығудың бөлшектеріне ұқсас болып келеді. Бұл жаттығулар бір тұтас түрде, оқушыларға түсінікті және қолайлы болуы керек.
Дене қуатының қасиеттерін дамыту үшін: бірқалыпты орындау, қайталау, өзгермелі орындау, аралық орындау, шеңберлі орындау әдістері қолданылады.
Дене тәрбиесінің жалпы әдістері. Сөз қолдану әдісі. Сөз қолдану әдісі үш топқа бөлінеді: 1. Баяндау, әңгімелесу, түсіндіру әдістері. Бұл әдістерді қолдану кезінде сөз оқушыларға білім беру мақсатында пайдаланылады. 2. Бұйрық беру, тапсырма, нұсқау беру әдістері. Бұл әдістер жаттығушылардың әрекеттерін басқаруға пайдаланылады. 3. Талдау, бағалау әдістері. Бұл әдістер жаттығушылардың әрекетін талдауға, баға беруге арналған. Көрнекі ықпал ету әдісі. Бұл әдістер жиынтығы көру, есту және үйренетін жаттығудың қимылын қабылдауды қамтамасыз етеді де, үш топқа бөлінеді: көру көнекілігі, есту көрнекілігі, қимыл көрнекілігі әдістері.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* <<Әдістемелік тәсіл>>, <<Әдіс>>, <<әдістеме>> дегеніміз не?
* Дене тәрбиесінің арнайы және жалпы әдістері.
* Қатаң шектелген жаттығулар әдістері.
* Қимыл- әрекетке үйрету әдісі.
* Дене қуаты қасиеттерін дамыту әдістері.
* Ойын әдісі.
* Жарыс әдісі.
* Сөз қолдану әдісі
* Көрнекілікті қолдану әдістері.
* <<Жүктеме>> , жүктеменің көлемі, қарқыны.
* Жатығу орындаған кездердегі тынығу аралықтары, түрлері.
* Шеңберлі орындау әдісі, оның варианттары.
* Бірқалыпты және аралықты орындау әдісі.
* Қайталап және өзгермелі орындау әдістері
Әдебиет: негізгі 1-7
қосымша 2,3,6
Дәріс 4: Дене тәрбиесі қағидалары
Дәріс мақсаты: дене тәрбиесі және спорттың қағидаларын, қимыл - әрекетке үйрету кезеңдерін оқу, үйрену.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Дене тәрбиесі қағидаларының топтары. Саналылық және белсенділік қағидасы.
2. Көрнекілік, жүйелілік қағидалары.
3. Біртіндеушілік, реттілік және даралық қағидалары.
4. Дене тәрбиесі мен спорттағы үйрету үрдісі, оның теориялық және тәжірибелік бөлімі.
5. Қимыл-әрекетін таныстыру, үйрету және жетілдіру кезеңдері.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Саналылық және белсенділік қағидасы. Бұл қағиданың мақсаты - дене тәрбиесі үрдісі кезінде жаттығушылардың санасында дене тәрбиесі мен спорт әрекеттеріне деген саналы терең ой, тұрақты ынтығушылық, қызығушылық қалыптастыру және олардың осы әрекеттерге белсенді ұмтылуын ұйымдастыру.
Көрнекілік қағидасы. Көрнекілік - дегеніміз адамның сезім мүшелерін тану, түсіну, ұғыну үрдісінде қолдану. Ал дене тәрбиесі мен спорт үрдісінде көрнекілік қағидасы үйрету және тәрбиелеу кездерінде қолданылады. Қозғалысқа үйретуді көру арқылы ғана емес, есту және бұлшық ет түйсігі арқылы да түсіне білу керек. Әр түрлі анализаторлар белгілері оқушылардың санасында үйренетін жаттығу туралы толық түсінік тудырады.
Жүйелілік қағидасы. Дене қуаты қасиетін дамытудағы және қозғалысқа үйретудегі жақсы нәтиже тек қана дене тәрбиесі жаттығуларын жүйелі орындағанда ғана болады. Жүйелілік - сабақтар арасында ұзақ үзіліс болмауы, сол арқылы жаттығушылардың дене қуаты дайындығы деңгейін түсірмеуі.
Реттілік қағидасы. Қимыл әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту реттілігіне арналған талаптар үш дидактикалық ережеден тұрады: 1. Жеңілден - қиынға. 2. Қарапайымнан - күрделіге. 3. Меңгерілген қимыл әрекеттен - меңгерілмеген қимыл - әрекетке.
Біртіндеушілік қағидасы. Орындайтын жаттығулар техникасының біртіндеп күрделенуін, жүктеме көлемі мен қарқыны біртіндеп өсуін біртіндеушілік қағидасы дейміз.
Даралық қағидасы - дене тәрбиесі үрдісінде оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру түрінде жүргізіледі. Даралық қағидасы әр адамның дайындық деңгейіне, жыныс және жас ерекшеліктеріне байланысты. Жеке басының, психикасының ерекшеліктеріне, жүктемеге шыдамдылығына, сыртқы орта әсерін сезіну мүмкіншіліктеріне, жұмыс істеу стиліне байланысты.
Дене тәрбиесіндегі оқыту дегеніміз адамның дене қуатына және психологиялық жетілуіне бағытталған арнаулы білім жүйесінің қимыл- әрекетке үйрету, қалыптастыру, меңгеру, жетілдіру үрдісі. Ол үш кезеңге бөлінеді. Теориялық мағлұматтың көлемі мен мазмұны жалпы педагогикалық қағидалармен (жүйелілік, ұғынықтылық т.с.с.) анықталады, оқу мақсатына, оқушылар тобының ерекшеліктеріне байланысты төрт топқа бөлінеді. Олар: дене тәрбиесінің әлеуметтік керектігі туралы (денсаулықты нығайту, жұмыс қабілеттілікті арттыру т.б.), дене тәрбиесі жаттығуларын қолдану ережелері туралы (футбол, баскетбол, волейбол ойындарын ойнау ережелері және т.б.), медициналық - биологиялық (дене гигиенасы, шынығу, ұйықтау, тамақтану, жаттығу режимдері туралы баяндаулар, әңгімелер), үйрететін қимыл - қозғалыс техникасы туралы мағлұматтар. Теориялық мағлұматтар алу көздері: қимыл тәжрибелілігі, арнайы оқулық, сөз және көрнекі қабылдау әдістері, мұғалімнің әрекеті, кино және бейнефильмдер көрсету т.б.
Нақтылы дене тәрбиесі және спорт тәжірибесінде қимыл-әрекеттердің техникасын үйрету үш кезеңнен тұрады: таныстыру, үйрету және жетілдіру.
Қимыл-әрекетін таныстыру кезеңі. Бұл кезеңнің міндеті - оқушыларға үйренетін жаттығу туралы түсінік беру және соны үйренуге ынтасын ояту. Түсіну, ұғыну үрдісі қалыптасу кездерінде бір-біріне байланысты, сабақтасты үш кезең пайда болады: 1. Үйрену міндеттерін ұғыну. 2. Орындау жобасын кұру. 3. Жаттығуды орындап көру. Қимыл-әрекетке таныстыру кезеңінің негізгі әдістері: Тұтас және бөлшектеп үйрету әдістері. Сөз қолдану әдістері: түсіндіру, баяндау. Көрнекі қабылдау әдістері: қимыл- әрекетті көрсету, көрнекі құралдар қолдану ж.т.б.
Қимыл - әрекетіне үйрету кезеңі. Бұл кезеңнің міндеттері, оқушыларға техника негізін үйрету, оны тұрақты орындауға жеткізу және осылар арқылы қимыл шеберлігін қалыптастыру. Оқушының әрбір жаттығу техникасы бөлшегіне ықылас сала орындайтын қимыл әрекетін қимыл шеберлігін дейміз. Құрылым жоспары бойынша үйрету кезеңі екі бөлімге бөлінеді: 1. Қимыл шеберлігін қалыптастыру. 2. Қимыл шеберлігін жетілдіру.
Қимыл-әрекетін жетілдіру кезеңі. Бұл кезеңнің мақсаты - қимыл дағдысын қалыптастыру, сол арқылы жоғары қимыл шеберлігіне жету. Жаттығуды көп қайталағаннан соң қимыл шеберлігі дағдыға айналады. Қимыл дағдысы деп- жеке қозғалыстарға емес, нақты әрекет нәтижесіне бағытталған қимыл әрекетін автоматтандыра орындай алу қабілеттілігін айтамыз. Жоғары қозғалыс шеберлігі дегеніміз қалыптасқан қимыл дағдыларын нақты өмір жағдайларында қолдану шеберлігі (жүгіру, секіру және басқа өнеркәсіптік, әскери әрекеттер). Жоғары қозғалыс шеберлігі үйрету үрдісінің соңғы межесі.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Дене тәрбиесі мен спорттың қағидалары, оларды топтау.
* Саналылық және белсенділік қағидасы.
* Жүйелілік қағидасы.
* Біртіндеушілік қағидасы.
* Реттілік қағидасы
* Даралық қағидасы
* Көрнекілік қағидасы.
* Қимыл-әрекетіне үйретудің кезеңдерін атаңыз.
* Қимыл әрекетіне таныстыру кезеңін сипаттаңыз.
* Қимыл әрекетіне үйрету кезеңін сипаттаңыз.
* Үйрету кезеңінде кезігетін қателер.
* Қимыл әрекетін жетілдіру кезеңін сипаттаңыз.
* Жоғары қимыл ептілігі.
* Қимыл-әрекетіне үйрету кезеңдерінде қолданылатын әдістерді атаңыз.
Әдебиет: негізгі 1-7
қосымша 2,4,6
Дәріс 5: <<Дене қуаты қасиеттері, оны дамыту әдістемесі>>
Дәріс мақсаты: дене қуаты қасиеттерін зерттеу, оларды дамыту әдістерін, амалдарын білу, ұғыну.
Тақырып бойынша сұрақтар:
* Дене қуаты қасиеттері, анықтамасы, түрлері
* Күш және оны дамыту әдістемесі
* Жылдамдық және оны дамыту әдістемесі
* Төзімділік және оны дамыту әдістемесі
* Ептілік және оны дамыту әдістемесі
* Икемділік және оны дамыту әдістемесі.
Тақырыптың қысқаша мазмұ
Адамның денесінде, санасында белгілі бір деңгейде сақталып тұрып, ол қозғалғанда, әрекет жасағанда пайда болатын қасиеттерді дене қуаты қасиеттері дейміз.
Күш және оны дамыту әдістемесі. Сыртқы қарсылықты жеңу немесе бұлшық, ет көмегі арқылы оған қарсылық көрсетуді күш дейміз. Күштің пайда болу түрлері: өз күш мүмкіншілігі статикалык кезде (дене қалыбын ұстау) және ақырын қозғалыс кезінде, күш жылдамдығының мүмкіншілігі тез, жылдам қозғалыста пайда болады (секіру, лақтыру т.б.). Бұл жағдайда спортшы күшіне жылдамдық қосу арқылы, жаттығуды тез орындау арқылы жоғарғы нәтижеге жетеді. Күшті дамыту үшін жоғарғы қарсылық жаттығулары қолданылады. Олар екі топқа бөлінеді: 1 Сыртқы қарсылық жаттығулары. Сыртқы қарсылықтарға: әр түрлі спорт кұралдарының салмағы (штанга, гирлер, гантельдер т.б.), серігінің қарсы әрекеті (қосақ жаттығулар), сыртқы ортаньң қарсылығы (құмда, қарда, суда жүгірулер т.б.) жатады. 2 Өз салмағының ауырлығын басқару жаттығулары (аспа темірде тартылу, еденнен итерілу, отырып тұрулар, секірулер т.б.). Дене тәрбиесі тәжірибесінде мынандай көп тараған күш дамыту әдістері бар: Жоғарғы күш салу әдісі. Қайталап күш салу әдісі. Статикалық (қозғалмайтын) күш салу әдісі.
Жылдамдық және оны дамыту әдістемесі. Жылдамдық дегеніміз - адамның белгілі бір уақыт аралығында кеңістікте жылдам қозғалған әрекеті. Жылдамдық үш түрде пайда болады: 1 Қарапайым және күрделі қозғалыс әрекеті жылдамдығы. 2 Жалғыз қимыл жылдамдығы. 3 Қимыл жиілігі. Жылдамдық жаттығулары аздаған мөлшерде сабақтың негізгі бөлімінде, орталық жүйке жүйесі қалыпты жағдайда тұрған кезде беріледі. Қимыл жиілігі жылдамдығын дамыту үшін қайталау, өзгермелі орындау, ойын, жарыс әдістері қолданылады.
Төзімділік және оны дамыту әдістемесі. Төзімділік, анықтау әдістері, түрлері. Адамның жұмысты ұзақ, қарқынын азайтпай орындай алу қабілетін төзімділік дейміз. Төзімділікті анықтаудың тузу және жанама деген екі әдісі бар. Төзімділіктің екі түрі бар: жалпы және арнайы. Спортшы ағзасын жаттығу жасап жатқан кезде энергиямен қамтамасыз ету жағынан төзімділік: аэробты, анаэробты және аралас (аэробты-анаэробты) деп үшке бөлінеді. Төзімділікті дамытқанда ұзақ және қатты қарқында орындалатын қозғалмалы ойындар, біртіндеп ұзаратын қашықтыққа 300, 500, 700, 1000 метрге жүгіру, 2000 метрді жүгіру мен жүруді алмастыра өту т.с.с. Ақырын және орта қарқында журуді алмастырып 2-3 шақырымға жүгіру, шаңғымен 3-5 шақырымға жүгіру т.с.с. Жоғары мектеп оқушыларына кросс дайындықтары, 3-5 шақырымға жугіру, шаңғымен 5 шақырымға жүгіру, өзгермелі және қайталап жүгіру жаттығулары қолданылады.
Ептілік және оны дамыту әдістемесі. Адамның кеңістікте үйлесімді қозғала алуын, жаңа күрделі қозғалысты тез меңгере алуын, өзгерген жағдайға байланысты өз әрекетін тез басқаша құра алу қабілеттілігін ептілік деп атаймыз. Ептілікті тәрбиелеудің негізгі амалдары: жаңа немесе жаңадан пайда болған элементттері бар спорттық, қозғалмалы ойындар, гимнастика, акробатика жаттығулары. Жақсы үйренген жаттығуларды қайталау ептілікті дамытпайды. Сондықтан мұғалім әрбір дене тәрбиесі сабағында 1-2 жаңа жаттығу немесе бұрын үйренген жаттығудың элементтерін жаңалап үйретіп отыруы қажет. Ептілікті дамыту жаттығуларын сабақтың бірінші жартысында өткізген дұрыс, өйткені оқушы ағзасы болдыра бастағанда ол жаттығулар аз нәтиже береді. Ептілікті дамыту әдістері: қайталау, ойын, жарыс әдістері.
Икемділік және оны дамыту әдістемесі. Адамның жаттығуды үлкен амплитудамен орындай алу қабілеттілігін икемділік дейміз. Икемділік белсенді және енжар болады. Икемділікті дамытудың негізгі амалы созылу жаттығулары. Ол жаттығулар мынандай түрлерде орындалады: қарапайым созылу, серіппелі созылу, сермеу, дене қалпын ұстау, сыртқы көмектің әсерімен созылу т.с.с. Икемділікті дамытудың негізгі жолы қайталау әдісі. Сонымен бірге ойын, жарыс, шеңберлі орындау әдістері қолданылады.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Дене қуаты қасиеттері. Анықтама.
* Күш, күштің түрлері.
* Күшті дамыту амалдары мен әдістері.
* Жылдамдық, оның түрлері.
* Қарапайым қозғалыс жылдамдығы, оны дамыту.
* Күрделі қозғалыс жылдамдығы, оны дамыту.
* Жалғыз қимыл жылдамдығы мен қимыл жиілігі.
* Жас ерекшеліктеріне байланысты жылдамдықты дамыту.
* Төзімділік, оның түрлері.
* Аэробты төзімділік, дамыту амалдары мен әдістері.
* Анаэробты, аралас төзімділік, дамыту амалдары мен әдістері.
* Ептілік және оны дамыту әдістемесі.
* Икемділік, оның түрлері.
* Икемділікті дамыту амалдары мен әдістері.
Әдебиет: негізгі 1-10
қосымша 2,4,6
Дәріс 6: <<Мектеп жасындағы оқушылардың дене тәрбиесінің негіздері>>
Дәрістің мақсаты: мектеп жасындағы оқушылардың дене тәрбиесінің негіздерін білу.
Тақырып бойынша сұрақтар:
* Мектеп жасындағы балалардың дене тәрбиесінің маңызы мен міндеттері.
* Мектеп жасындағы балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты дене дамуы мен дене қуаты дайындығы
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Мектеп жасындағы балалардың денсаулығына, дене қуаты дайындығына, өмірге қажет әр түрлі қозғалыс шебердігі мен дағдысының қалыптасуына дене тәрбиесінің маңызы өте зор. Мектеп жасындағы оқушылардың дене тәрбиесінің міндеттері: сауықтыру міндеттері, білім беру міндеттері, тәрбие беру міндеттері. 1. Өмірге қажетті қозғалыс шеберлігі мен дағдысын қалыптастыру және жетілдіру. Оқушылардың қалыптастыру керек қозғалыс шеберлігі мен дағдылары мынандай бес топқа бөлінеді (З.И.Кузнецов, 1968): 1) адамға кеңістікте қозғалуға көмектесетін қозғалыс шеберлігі мен дағдылары. Олар: жүру, жүгіру, суға жүзу, шаңғы тебу; 2) адам қозғалғанда оның денесін басқаруға керек дене қалыптары мен тұрыстарының дағдылары. Олар: негізгі тұрыс, бастапқы қалып, әр түрлі дене қалыптары, тұрыстары, саптық жаттығулар және т.с.с.; 3) әр түрлі қозғалыстарды спорттық құралдармен орындау дағдылары. Олар: доптармен, скакалкалармен, гантельдермен, гимнастикалық таяқтармен орындаулар; 4) қол, аяқ қозғалыстарын дененің басқа мүшелерінің қозғалыстарымен үйлестіре басқара білу дағдылары. Олар: аунап түсулер, ілініп тұрулар, жоғары көтерулер, тірелулер, тепе - теңдік сақтаулар; 5) Қолдан жасалған кедергілерден өтуді қамтамасыз ететін кешенді қозғалыстарды орындайтын дағдылар. Олар: тіреле секірулер, өрмелеулер, ұзындыққа және биіктікке секірулер;
2. Дене мәдениеті мен спорт саласында керекті білімді қалыптастыру. Оқушылар білуі керек: 1) дене тәрбиесі жаттығуларының ережелері мен жолдарын; 2) ағзаның негізгі жүйелеріне дене тәрбиесі жаттығуларының әсерін; 3) өз бетімен жаттықтырулардың ережелері мен әдістерін; 4) дене жаттығулары сабақтары, жаттықтырулары кезіндегі өзін - өзі бақылаудың негізгі тәсілдерін; 5) жанұядағы дене тәрбиесінің рөлін;
Мектеп жасындағы балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты дене дамуы мен дене қуаты дайындығы. Ғалымдардың дәлелдеулерінше осы кезеңдегі негізгі денсаулық белгісі - оқушылардың дене дамуы. Балалардың бойы мен салмағына қарап олардың өмір сүру жағдайы мен сыртқы ортаның бала ағзасына жағымды, жағымсыз әсерін білуге болады. Балалардың бойы мен салмағы олардың денсаулықтарын анықтайтын санитарлы - гигиеналық, дәрігерлік - қоғамдық көрсеткіш болып табылады.
Мектеп оқушыларынан жылына екі рет, қыркүйек, мамыр айларында алынатын, олардың дене қуаты дайындығы деңгейін көрсететін сынақ жаттығулары. Осы көрсеткіштер бойынша оқушылардың дене қуаты қасиеттерінің даму деңгейін анықтап, келешек жұмыстарға өзгерістер енгізуге болады. Бұл стандарттық сынақ жаттығулары қарапайым және дене қуаты деңгейі туралы көп ақпараттар береді. 1. 1000 м жүгіру. Сынақ жаттығуы төзімділік деңгейін анықтауға арналған. 2. 10 м 5 рет қайталап жүгіру. Сынақ жаттығуы жылдамдық және ептілікті бағалауға арналған. 3. Кермеде тартылу (ер балалар). Сынақ жаттығуы қол мен иық деңгейінің күш төзімділігін бағалауға арналған. 4. Кермеде салбырай асылу (қыз балалар). Сынақ жаттығуы қол мен иық деңгейінің статикалық күш төзімділігін бағалауға арналған. 5. Шалқалап жатқан қалыпта 30 сек бойы кеудені көтеру. Сынақ жаттығуы кеудені көтеру бұлшық еттерінің күшін бағалауға арналған. 6. Отырған қалыптан алдыға еңкею. Сынақ жаттығуы омыртқа мен жамбас-сан буынының икемділігін өлшеуге арналған.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
+ Мектеп жасындағы балалардың дене тәрбиесінің міндеттері.
+ Білім беру міндеті, оған сипаттама
+ Мектеп жасындағы балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты дене дамуы.
+ Оқушылардың дене қуаты дайындығы
Әдебиет: негізгі 1-8
қосымша 2,4,6
Дәріс 7: <<Сабақ - мектептегі негізгі оқу түрі>>
Дәрістің мақсаты: мектептердегі дене тәрбиесі жұмыстарының түрлерін, дене тәрбиесі сабағының мазмұны, құрылымын және сабақ өткізу негіздерін студенттерге үйрету.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру түрлері.
2. Дене тәрбиесі сабағы, сабақтың құрылымы мен мазмұны.
3. Дене тәрбиесі сабағына мұғалімнің даярлығы.
4. Сабақтарды жүйелеу.
5. Денсаулығы нашар оқушылармен дене тәрбиесі жұмысын жүргізу.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Мектеп оқушыларының дене тәрбиесі және спорт жұмыстары арнайы ұйымдастырылған екі түрде жүргізіледі. Ол дене тәрбиесі сабағы және басқа жаттықтыру жұмыстары деп аталады. Дене тәрбиесі үрдісін орындайтын негізгі түр - дене тәрбиесі сабағы. Дене тәрбиесі сабағы мұғалімнің басшылығымен, арнайы мемлекеттік бағдарлама, белгіленген сабақтар кестесі бойынша, 1-11 сынып оқушыларына міндетті түрде жүргізіледі.
Жаттықтыру жұмыстары оқушылардың қозғалыс белсенділіктерін жоғарылату, денсаулықтарын нығайту, дене жаттығуларына деген қызығушылықтарын арттыру, жаттығулардың ағзаға керектігін қанағаттандыру мақсатында төмендегідей топтарға бөлініп жүргізіледі. Олар: 1. Күн тәртібі ішіндегі сауықтыру жұмыстары. 2. Сыныптан тыс дене тәрбиесі және спорт жұмыстары. 3. Мектептен тыс дене тәрбиесі және спорттық жұмыстар. 4. Жанұяда орындалатын дене тәрбиесі жаттығулары.
Оқу сабағы жалпы білім беретін мектептерде басқа пәндермен қатар сабақтар кестесі бойынша аптасына үш рет жүргізіледі. Дене тәрбиесі сабағының бір-біріне байланысты сабақтың мазмұны және сабақтың құрылымы деген екі түрі болады.
Мұғалімнің сабақ өткізуге дайындалуы. Сабақтың ойдағыдай өтуі, мұғалімнің жақсы даярлығына байланысты. Дайындық 12 түрлі дайындық іс-әрекеттері арқылы орындалады.
Барлық сабақтар мазмұнына байланысты құрама және пәндік сабақтар деп екі үлкен топқа бөлінеді. 1. Пәндік сабақтардың негізгі бөліміне оқу бағдарламасында берілген бір спорт түрінің негізгі жаттығулары кіргізіледі. Мысалы, шаңғы спорты, гимнастика, спорт ойыны волейбол ж.т.с.с. 2. Құрама сабақтарда, бір сабақтың негізгі бөліміне әртүрлі спорт түрлерінің негізгі жаттығулары кіргізіледі. Пәндік және кұрама сабақтар орындайтын міндеттеріне байланысты оқу, жаттықтыру, бақылау, құрастырылған сабақтар деп бөлінеді.
Денсаулықтары және дене қуаты дайындығы деңгейіне байланысты мектеп оқушылары үш топқа бөлінеді: негізгі, дайындық және арнайы. Арнайы дәрігерлік топтардың негізгі жұмыс міндеттері: денсаулықты нығайту, тыныс алу органдарының жұмыстарын жақсарту, ағзаны шынықтыру, дене қуаты жұмыс қабілеттілігін, дене тәрбиесі жаттығулары арқылы ақыл-ой жұмыс қабілеттілігін жоғарылату, ағзаның ауырудан әлсіреген дене қимылы белсенділігін арттыруға бағытталған. Сонымен қатар теориялық білім беру және қимыл ептілігі мен дағдысын меңгеру жұмыстары жүргізіледі
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру түрлері.
* Сабақтарды дене тәрбиесі бағыты бойынша топтау.
* Сабақтарды мазмұны мен міндеттеріне байланысты топтау.
* Дене тәрбиесі сабағының құрылымы мен мазмұны.
* Дене тәрбиесі сабағының бөлімдері, сипаттама.
* Дене тәрбиесіндегі үй тапсырмасы, оның маңыздылығы.
* Дене тәрбиесі сабағына мұғалімнің даярлығы.
* Денсаулығы нашар балалардың дене тәрбиесі.
* Денсаулығы нашар балалармен сабақтар жүргізу ерекшеліктері
Әдебиет: негізгі 1-8
қосымша 1,2,4,6
Дәріс 8: <<Дене тәрбиесі сабағын педагогикалық бақылау, бағалау>>
Дәрістің мақсаты: дене тәрбиесі сабағын талдау, бағалау түрлеріне, оны ұйымдастыру жолдарына студенттерді үйрету.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Дене тәрбиесі сабағының тығыздығы.
2. Дене тәрбиесі сабағында жүктемені мөлшерлеу.
3. Сабақты талдау, бағалау
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Дене тәрбиесі сабағының тығыздығы, ол оқушыларға мұмкіншілік болғанынша көбірек жаттығулар орындату, оларды бос, тыныштық күйінде көп болдырмау. Дене тәрбиесі мен спорт тәжірибесінде сабақтың жалпы және қозғалтушы тығыздығы болады. Сабақтың бүкіл ұзақтығы кезінде педагогикалық тұрғыдан дұрыс пайдаланылған уақытты сабақтың жалпы тығыздығы дейміз. Педагогиқалық тұрғыдан дұрыс пайдаланылған уақытқа жататындар: дене тәрбиесі жаттығуларын орындау, мұғалімді тыңдау, көрсетілген жаттығуды бақылау, түсінгенді ұғыну, сабақ өтер орынды дайындау, тынығу және т.б. Педагогикалық ақталмаған уақытқа жататындар: мұғалімнің немесе оқушылардың сабаққа кешігуі, снарядтарға ауысқан кездерде болатын ұзақ бос тұрып қалушылықтар, тәртіп бұзуға байланысты үзілістер, құрал-жабдықтардың істен шығуы, мұғалімнің спорт залдан себепсіз шығуы және т.б.
Сабақтың жалпы үзақтығы кезінде дене тәрбиесі жаттығуларын орындауға кеткен уақытты қозғалтушы тығыздық дейміз. Қозғалтушы тығыздық сабақтың негізгі бір өнімділігін. сапасын көрсететін көрсеткіш.
Дене тәбиесі сабағында жүктеме мөлшерін анықтау, тамыр соғысын өлшеу, тіркеу хаттамасын жүргізу. Ол үшін сабақта белсенді, тәртіпті, дене тәрбиесі сабағында орташа үлгіретін бір оқушының тамыр соғуын әрбір 3-5 минут сайын 9-16 рет есептеп, хаттамаға тіркеп отырамыз. Әрбір 3 минут сайын тамыр соғысын өлшеулер орындалып, хаттама толық толтырылып, сабақ біткеннен кейін біз алынған мәліметтер бойынша оқушы ағзасындағы физиологиялық жүктеме өзгерістерінің қисық сызықтары графигін сызамыз.
Дене тәрбиесі мұғаліміне педагогикалық талдау және бағалау екі түрлі мақсатта қажет болады. Бірінші - өзінің сабақ беруін, қандай дәрежеде бере алатынын бағалау, қандай мәселелерге назар аудару керек екенін білу. Екінші - әріптестерінің сабақ өткізулерін талдау, бағалау. Қазіргі кезде мектеп мұғалімдері білетін бірнеше педагогикалық сабақ талдау әдістері бар, ол әдістер көптеген әдебиеттерде жазылған. Соның бірі дене тәрбиесі сабағының гистограммасы ең бір оңай, дене тәрбиесі сабағының қалай өткенін тез анықтайтын әдіс.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Дене тәрбиесі сабағының тығыздығын анықтау.
* Тығыздықтың түрлері, анықтау жолдары.
* Сабақта жүктемені мөлшерлеу.
* Жүктемені мөлшерлеу хаттамасын толтыру.
* Жүктеме қисық сызығы графигін сызу.
* Дене тәрбиесі сабағын педагогикалық талдау.
Әдебиет: негізгі 1-8
қосымша 1,2,4,6
Дәріс 9: <<Мектептегі дене тәрбиесі жұмысын жоспарлау>>
Дәрістің мақсаты: дене тәрбиесі жұмыстарын жоспарлау түрлеріне, жолдарына студенттерді оқыту, үйрету.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Дене тәрбиесі жұмыстарының жалпы жылдық жоспары.
2. Оқу ағымының жылдық жоспар графигі.
3. Тоқсандық және әрсабақтық оқу жоспары.
4. Сабақтың жоспар - конспектісі.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Жалпы білім беретін мектептердегі жоспарлау құжаттары: жалпы дене тәрбиесі және спорт жұмыстары жоспары және дене тәрбиесі сабақтарының жоспары деп екіге бөлінеді. Оны дене тәрбиесі мұғалімі оқу жылының басталуына дейін құрастырады. Жалпы жылдық жоспар мынандай бөлімдерге бөлінеді: 1. Ұйымдастыру жұмыстары. 2. Оқу жұмыстары. 3. Күн тәртібіндегі дене тәрбиесі сауықтыру шаралары. 4. Сабақтан тыс уақыттардағы спорттық көпшілік жұмыстары. 5. Үгіт- насихат жұмыстары. 6. Дәрігерлік бақылау және тазалық тексерулер. 7. Шаруашылық жұмыстары. Осы дене тәрбиесі және спорттық жұмыстардың жылдық жоспарын жалпы білім беру мектептеріндегі дене мәдениеті ұжымының төрағасы мектеп директоры бекітіп, оның жұмыстарын ұжым кеңесі, барлық ұжым мүшелері біріге, жұмыла орындаулары керек.
Мектептегі дене тәрбиесі сабағының жоспарлары төрт түрге бөлінеді: 1. Дене тәрбиесі сабақтарының жылдық жоспар кестесі. 2. Тоқсандық жоспар кесте. 3. Әрсабақтық жоспар. 4. Жоспар-конспект.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Дене тәрбиесіндегі жоспарлау.
* Мектептің оқу бағарламасы.
* Дене тәрбиесі жұмыстарының жалпы жылдық жоспарын құрастыру.
* Оқу ағымының жылдық жоспар графигін құрастыру.
* Тоқсандық оқу жоспары, оны құрастыру технологиясы.
* Әрсабақтық оқу жоспары.
* Сабақтың жоспар - конспектісі, оны құрастыру.
Әдебиет: негізгі 1-8
қосымша 1,2,4,6
Дәріс 10: <<Дене тәрбиесі жұмысындағы бақылау және есепке алу>>
Дәрістің мақсаты: дене тәрбиесі жұмыстарын бақылау және еске алу түрлерін студенттерге оқыту.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Бақылау және есепке алу жұмыстарын ұйымдастыру.
2. Мектептің бақылау және есепке алу құжаттары.
3. Мектептің дене мәдениеті ұжымы.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Дене тәрбиесі жұмысын дұрыс жақсы ұйымдастыру үшін, жұмысты орнықты орындау үшін, орындаған жұмыстарды бақылау және есепке алуға, тіркеу жүргізуге өте үлкен мән беруіміз қажет. Бақылау, есепке алу, тіркеу оқу және сыныптан тыс жұмыстардың дұрыс орындалғанын білуге, оқу үлгірімін бақылауға көмектеседі. Мектеп тәжірибесінде есепке алу мен бақылау үш кезеңнен тұрады. Олар: алдын - ала есепке алу, ағымдық есепке алу және қорытынды есепке алу. Есепке алу жүйесінде жоғарда айтылған негізгі түрлерінен басқа статистикалық, бухгалтерлік, қолма-қол тексеру түрлері қолданылады. Негізгі есеп алу құжаты мектеп сынып журналы болып есептеледі.
Сыныптан тыс жұмыстарды есепке алу, олардың орындалуын бақылау үшін басқа жұмыс дәптері жүргізіліп, орындалғаны туралы белгілер қойылып отырылады. Есепке алу және бақылау құжаттарында дене тәрбиесі мамандарының саны, разряд орындағандар саны, спорт түрлерінен дайындаған төрешілер тізімі, жоспар орындалуы туралы мәліметтер, құрал-жабдықтар саны мен дұрыстығы, президенттік сынаманы тапсырушылар туралы мәліметтер жазылады. Осы көптеген жұмыстардың құжаттарын сауатты дұрыс жүргізу, толтыру, мектепке келген тексеру комиссияларына толық көрсете білу мақсатында біз барлық мектептегі жоспарлау, бақылау, есепке алу құжаттарын жеті топқа бөліп жүйеледік.
Дене мәдениеті ұжымның мүшелері мектеп мұғалімдері мен оқушылар. Дене тәрбиесі жұмыстарын ұжым мүшелері сайлаған кеңес басқарады. Ұжым кеңесінің төрағасы мектеп директоры. Ұжымның барлық жұмыстарын белгілейтін, ұйытқы болатын, жүргізетін дене тәрбиесі мұғалімдері. Дене мәдениеті ұжымы ең алдымен өзінің жылдық, тоқсандық жұмыс жоспарларын дұрыс ойластырып, құрастыруы қажет. Әрбір ай сайын өткізілетін ұжым кеңесінің отырыстарында осы жоспарлар, олардың орындалуы, адамдардың жауапершіліктері қатаң бақылануы, жұмыстары дұрыс бағаланулары керек. Мектептің дене мәдениеті ұжымының барлық құжаттарын дайындайтын дене тәрбиесі мұғалімі сауатты, білікті маман болуы қажет.
Дене мәдениеті ұжымының жалпы жиналысында мұғалімдер мен оқушылардың арасынан дене тәрбиесі мен спортқа қатысы бар, белсенді адамдар кеңес мүшелері болып сайланады. Кеңес құрамы 7-10 адам. Кеңес мүшелері арасынан төраға, төраға орынбасары, хатшы сайланады. Дене мәдениеті кеңесі жанынан көпшілік дене тәрбиесі, спорт шаралары, дене тәрбиесі белсенділерін дайындау, насихаттау және шаруашылық жұмыстарының комиссиялары құрылады.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Мектептегі бақылау және есепке алу жұмыстарын ұйымдастыру.
* Мектептің дене мәдениеті ұжымы, жұмыс сипаттамасы.
* Мектептің есепке алу және бақылау құжаттары.
* Үлгі ретінде берілген есепке алу құжаттары, оны жүйелеу.
Әдебиет: негізгі 1-12
қосымша 1,2,4,6
Дәріс 11: <<Мектептегі сыныптан, мектептен тыс және күн тәртібі ішіндегі дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру>>
Дәрістің мақсаты: студенттерді сыныптан, мектептен тыс және күн тәртібі ішіндегі дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыруға үйрету.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1 Сыныптан тыс жұмыстар, оларды ұйымдастыру.
2. Сыныптан тыс жұмыстарды жоспарлау.
3. Күн тәртібі ішіндегі сауықтыру шаралары.
4. Мектептен тыс дене тәрбиесі мен спорт жұмыстарының түрлері
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Мектептегі сыныптан тыс спорт, көпшілік спорт жұмыстарын ұйымдастыру. Жалпы білім беру мектептерінде жүргізілген дене тәрбиесі және спорт жұмыстарының көп жылдық тәжірибесі әрбір мектептердегі дене тәрбиесі сабағынан кейінгі негізгі жұмыс түрі - сыныптан тыс өткізілетін спорт, көпшілік спорт және сауықтыру дене тәрбиесі жұмыстары екенін көрсетті.
Сыныптан тыс жұмыстар төмендегідей түрлерге бөлінеді: 1. Спорт түрлерінен өткізілетін жаттықтырулар (секциялар). 2. Мектептегі жаттықтырулар ұйымдастарылған спорт түрлерінен өтетін жарыстар. Спорт түрлерінен өткізілетін жарыстарға оқушылардың тұрақты айналысып жүрген спорт түрлерінің жарыстары жатады. Ол жарыстар: мектепішілік біріншілік, басқа мектептің оқушыларымен жолдастық кездесулер, аудандық, қалалық, облыстық, республикалық жарыстар т.б. жарыстар. 3. Президенттік сынама сынақтарына дайындық және сынама нормаларын тапсыру шаралары. 4. Жазғы және қысқы Президенттік көпсайыс. Президенттік көпсайыс спорт түрінің жарыстарына дайындық және оған қатысуға барлық оқушылар ат салысуы керек. 5. Спорт түрлерінен өткізілетін жарыстар. Оқушылар арасында кең тараған жалпы мектепішілік спорт түрлері жарыстары. 6. Туристік жорықтар, саяхаттар. Спорттық жорықтар, саяхаттар жергілікті жердегі тарихи орындарға, табиғаты жақсы жерлерге, тауларға, өзен, көлдерге бару, танысу, көру мақсатында бір, екі, үш одан да көп күндерге созылып өткізілуі мүмкін. Жорық кездерінде оқушылар ұзақ қашықтыққа жүк көтеріп жүру, әртүрлі кедергілерден өту, күрке (палатка) құру, от жағу, тамақ пісіру ж.т.б. жорық дағдыларын меңгереді. 7. Денсаулық топтары. Оқушылар мен мұғалімдерге арналған, денсаулықтарын нығайту, дене қуаты дайындығы деңгейлерін жоғарылату мақсатында жүргізілетін жаттықтырулар. 8. Спорт мерекелері. Оқу жылының ортасында, аяғында спортты насихаттау, дене тәрбиесі жұмысттарын қорытындылау, спортшыларды марапаттау, көңіл көтеру мақсатында жүргізілетін спорт кеші.
Жалпы білім беретін мектептерде сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру бір - бірімен тығыз байланысқан екі бағытта: көпшілік спортты дамыту және спортшылардың спорттық шеберліктерін жетілдіру бағытында жүргізіледі.
Сыныптан тыс спорт, көпшілік спорт жұмыстарын жоспарлаудың негізгі жоспарлау құжаты - көпшілік спорт шараларының жылдық күнтізбелік жоспары. Бұл жоспарды құрастырған кезде ауданның, қаланың жоспарын есепке ала отырып жасау керек. Жоспарды құрастырғанда оқу жылының басы қыркүйек айында өткізілетін жарыстардан бастап, оқу жылының аяғы мамыр айындағы қорытынды спорт мерекесіне дейінгі барлық спорттық шаралар қамтылуы қажет. Спорттық шаралар рет - ретімен өздерінің жүргізілетін кезеңдеріне байланысты құрастырылады.
Оқушылармен оқу күні ішінде жүргізілетін дене тәрбиесі - сауықтыру шаралары: сабаққа дейінгі гимнастика, сергектік сәттер, ұзартылған үзіліс кезіндегі дене тәрбиесі жаттығулары мен қозғалмалы ойындар.
Бұл жұмыстарды атқару мынандай міндеттерді орындауға көмектеседі: оқушылардың қозғалыстары белсендіріледі, денсаулықтарын нығайтылады, қимылдары жетілдіреді, әдемілендіреді, жаттығулардың керектігі туралы ұғынады, ақыл - ой және ағзаның жұмыс қабілеттіктері жақсарады, тәртіпке және ұйымшылдыққа деген дағдылары қалыптасады.
Мектептен тыс дене тәрбиесі және спорт жұмыстарын мектеп ұжымы оқушылардың ата-аналарымен бірігіп, аудандық, қалалық халыққа білім беру басқармалары ұйымдастырады. Мектептен тыс дене тәрбиесі жұмыстары әртүрі ұжымды мекемелерде, жұмыс орындардарында өткізіледі. Ол мекемелер: балалар және жасөспірімдер спорт мектебі, жаздық сауықтыру лагерлері, еңбек сауықтыру лагерлері, стадиондар, дене мәдениеті сауықтыру кешендері, спорт клубтары, бассейіндер, спорт базалары, жергілікті тұрғын жерлердегі аула спорт клубтары. Бұл мектептен тыс жұмыстар, оқу және сыныптан тыс жұмыстарды толықтырады. Жаттықтыру түрлері әртүрлі болып келеді. Спорт түрлерін таңдауға балалардың мұмкішіліктерін кеңейтеді.
Мектептен тыс мекемелер көптеген мектептің оқушыларын біріктіріп жаттықтырады. Әрбір мекеменің өз педагогикалық ұжымы болады. Әр мекеме өзінің жұмыс істейтін бағыттарында оқушыларды үйрету, жетілдіру, тәрбиелеу жұмыстарын тиімді ұйымдастырады. Мекемелердің қызметші, педагогтар құрамы, бағдарламалар, ережелер бойынша балаларды оқыту, жаттықтыру, тәрбиелеу жұмыстарын жүргізеді.
Осы аты аталған мекемелердегі жұмыстар екі бағытта, ұйымдастырыла жүргізіледі:
1. Арнайы бағыт. Ол бағыт - спорт түрлері бойынша жоғары жетістіктерге жету бағыты. Бұл бағытта жұмыс істейтін мекемелер денсаулықтары мықты, дене қуаты дайындығы жоғары, тұрақты оқушылар контингентімен жұмыс істейді. Ол мекемелер: балалар, жасөспірімдер спорт мектебі (БЖСМ), олимпиадалық ізбасарлар спорт мектебі (ОІСМ), жоғарғы спорттық шеберлік мектебі (ЖСШМ), спорттық мектеп интернаттар
2. Жалпы немесе көпшілік бағыты. Бұл бағыттағы жұмыстар балалардың қозғалысқа деген табиғи қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жүргізіледі. Ол бағытта жұмыс істейтін мекемелердің ерекшеліктері, олар денсаулықтары жақсы, белгілі бір уақытта топтың құрамдары ауысып тұрган балалармен жұмыс істейді. Ол бағыттағы мекемелер: жазғы сауықтыру лагері, еңбек сауықтыру лагері, стадиондар, су станциялары, жас туристер станциялары, мәдениет үйлері мен спорттық сауықтыру кешендері, мәдени демалыс парктері, аула клубтары.
Өзін-өзі бағалауға арналған тапсырмалар:
* Мектептегі сыныптан тыс дене тәрбиесі және спорт жұмыстары.
* Сыныптан тыс дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру.
* Күн тәртібі ішіндегі дене тәрбиесі сауықтыру жұмыстар
* Сыныптан тыс жұмыстарды жоспарлау.
* Мектептен тыс дене тәрбиесі және спорт жұмыстары.
* Балалар жасөспірімдер спорт мектебі.
* Сауықтыру лагерлеріндегі дене тәрбиесі жұмыстары
Әдебиет: негізгі 1-12
қосымша 1,2,4,6
Дәріс 12: <<Оқушы және студент жастардың дене тәрбиесі>>
Дәрістің мақсаты: студенттерді еліміздегі колледж, жоғарғы оқу орындарында оқып жатқан оқушы, студент жастардың дене тәрбиесі жұмыстарымен таныстыру.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Жоғарғы оқу орнындағы студенттердің дене тәрбиесі, мақсаты мен міндеттері, оларды ұйымдастыру.
2. Дене тәрбиесі сабақтарының түрлері мен мазмұндары.
3. Жоғарғы оқу орнының дене тәрбиесі кафедрасы мен спорт клубының жұмыстары.
4. Арнайы орта оқу орындарының колледжердің оқушыларының дене тәрбиесі.
5. Кәсіптік техникалық училищелердігі дене тәрбиесі және спорттық жұмыстары.
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Келешек жас маманның тұлға ретінде қалыптасуына, жан-жақты жетілуіне жоғары оқу орнында оқыған уақыты өте қатты әсер етеді. Келешек маманды кәсіптік жұмысына даярлайтын оқу - тәрбие жүйесіндегі әртүрлі пәндер қатарындағы дене тәрбиесі пәні мен спорттық-сауықтыру жұмыстарының маңызы өте зор. Жоғарғы оқу орнындағы дене тәрбиесінің мақсаты - жоғарғы дәрежелі мамандардың жан-жақты дайындығына өз үлесін қосу, жағымды әсер ету, көмектесу.
Студенттердің оқу үрдістері денсаулық күйлеріне, дене қуаты дайындығына, спорттық дәрежелеріне, келешек мамандықтарына байланысты жүргізіледі. Дене тәрбиесі жұмыстарын орындау жоғары оқу орнының дене тәрбиесі кафедрасы мен спорттық клубқа жүктеледі. Оқу жоспары және оқу бағдарламасы негізінде оқу үрдісін ұйымдастыруға жауапты дене тәрбиесі кафедрасы болып табылады. Көпшілік - сауықтыру және спорттық жұмыстарды дене тәрбиесі кафедрасы оқытушыларымен бірігіп оқу орнының спорт клубы жүргізеді.
Жоғары оқу орнындағы дене тәрбиесі сабағы мен жұмыстары барлық оқу ұзақтығы кезінде жүргізіледі. Ол жұмыстар мынандай түрлерге бөлінеді: оқу және жаттықтыру сабақтары, өз беттерімен жаттығулар, күн тәртібі ішіндегі дене жаттығулары, көпшілік-сауықтыру және спорт шаралары.
Дене тәрбиесі кафедрасы оқу сабақтары түрлеріне, сабақтың бағдарлама, оқу жоспары, кестесі арқылы өтуіне жауап береді. Жоғарғы оқу орнының факультеттерімен оқу жоспары негізінде оқу кестесін құрастыру, сабақ өткізілетін спорт залдарын белгілеу, сабақтың дұрыс жүргізілуін, оқу топтарының уақытында сынақ тапсыруларын қадағалау дене тәрбиесі кафедрасының міндеті. Өз бетімен жаттықтыру түрлерін, көпшілік-сауықтыру және спорттық шаралар түрлерін спорт клуб, дене тәрбиесі кафедрасының оқытушыларымен біріге тізе қосып жүргізеді. Жарыстарды өткізу, марапаттау, спорт түрлерінен разрядтар, атақтар беру, Республикалық жоғары оқу орындары арасындағы жарыстарға құрама команда дайындау, жарыстарға апару оқу орнының спорт клубының міндетіне жатады.
Студенттердің дене тәрбиесі жұмыстарының түрлері. Жоғары оқу орнындағы дене тәрбиесі сабағы мен жұмыстары барлық оқу ұзақтығы кезінде жүргізіледі. Ол жұмыстар мынандай түрлерге бөлінеді: оқу және жаттықтыру сабақтары, өз беттерімен жаттығулар, күн тәртібі ішіндегі дене жаттығулары, көпшілік-сауықтыру және спорт шаралары. Бұл дене тәрбиесі жұмыстарының түрлері бір-бірлерімен тығыз байланысты бірін-бірі толықтырып отырады.
1 Дене тәрбиесі жұмыстарының негізгі түрі - оқу сабақтары болып табылады. Оқу сабақтары барлық мамандықтардың оқу жоспарларына кіргізіліп, оқу үрдісінің 1-2 курстарында жүргізіледі. Сабақты дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары жүргізеді. Дене тәрбиесі сабақтары үш түрлі оқу бөлімдерінде жүргізіледі. Олар: негізгі дене тәрбиесі сабақтары, спорттық педагогикалық жетілдіру жаттықтырулары, арнайы медициналық топтардағы сабақтар деп бөлінеді.
- Негізгі топтардағы дене тәрбиесі сабақтарына дәрігерлік байқаудан өтіп, денсаулықтары және дене қуаты дайындығы тексеріліп, негізгі және дайындық топтарына жатқызылған студенттер жіберіледі. Дене тәрбиесі сабағы жетісіне екі рет өткізіледі. Оқу курстарындағы сабақтар жоғарғы оқу орындарының мемлекеттік бағадарламасы негізінде жүргізіледі. Оқу бағдарламасын Білім және ғылым министрлігі бекітеді. Бағдарламаның оқу материалы теориялық және іс-тәжірибелік деген екі бөлімге бөлінген. Теориялық бөлімде теориялық мағлұматтар берілсе, бағдарламаның іс-тәжірибе бөліміндегі материалдар мазмұны, спорт түрлерінің жаттығулары студенттердің дене тәрбиесі міндеттерін нақты шешуге бағытталған.
- Спорттық педагогикалық жетілдіру жаттықтырулары. Ол сабақтар түріне студенттердің әртүрлі спорт түрлерінен жаттықтырулары кіргізіледі. Жаттықтырулар студент спортшылардың өздері айналысқан спорт түрлерінен жоғарғы жетістіктерге жетулеріне бағытталған. Жаттықтыру сабақтарына дәрігерлік комиссиядан өткен денсаулықары мықты, негізгі топқа жатқызылған студенттер жіберіледі. Оқу-жаттықтыру сабақтары жаттықтырушының басқаруымен, жаттықтыру кестесі, арнайы бөлінген уақыттар арқылы орындалады. Спортшы студенттер жылдық күнтізбелік жарыстар жоспары арқылы өз спорт түрлерінен жарыстарға қатысып, спорт дәрежелерін орындайды. Спорт түрлерімен тұрақты айналысып, оқу бағдарламасындағы сынақ түрлерінің нормаларын, оқу талаптарын орындаған студент спортшылар негізгі топтардағы оқу сабақтарынан босатылады. Олар оқу семестрі басындағы сабаққа қатысып, бапкерінің спорт түрінен жаттықтыруға қатысуына рұқсат қағазын, бапкерінің аты-жөнін, жаттықтыру өтетін жерінің адресін, уақыттарын, негізгі топтағы оқытушыға хабарлауы қажет. Оқу бағдарламасымен, сынақ нормаларымен, теориялық мәліметтердің тақырыптарымен жақсы танысып, негізгі топтағы оқытушының талап еткен кезінде келіп оқу нормаларын, теориялық мағлұматтарын тапсырып отыруға міндетті. Семестр аяғындағы сессия кезінде бапкерінен жаттықтыру сабақтарына тұрақты қатысқаны, спорт жарыстарындағы орны, орындаған разрядтары туралы мөр басылған, қол қойылған анықтама қағазын әкелуге тиісті. Студент спортшыға дене тәрбиесінен сынақты негізгі оқу тобындағы дене тәрбиесі кафедрасының оқытушысы қояды.
- Арнайы медициналық топтардағы сабақтар. Арнайы медициналық топтардағы сабақтарға дәрігерлік комиссия денсаулықтары нашар деп таныған, тұрақты немесе уақытша ауыратын студенттер жіберіледі. Оларға сабақтар негізгі оқу тобынан бөлек уақыттарда жүргізіледі. Оқу тобындағы студенттер бірнеше оқу топтарынан іріктеліп құрастырылады. Оларға сабақты арнайы дайындықтан өткен дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары жүргізеді.
Осы сабақтарға қатысқан, оқу бағдарламасының нормаларын, талаптарын тапсырған студенттерге дене тәрбиесінен әрбір семестрлерде сынақ қойылып отырылады.
2 Өз беттерімен жаттықтыру түрлері студенттердің өз еріктерімен сабақтан бос уақыттарында жүргізіледі. Ол жаттықтырулар спорт ойындары түрлері: волейбол, футбол, баскетбол, хоккей; жүгіру түрлері; атлетикалық гимнастика; гир спорты; ұлттық ойын түрлері болуы мүмкін. Дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары мен спорт клуб қызметкерлері әдістемелік көмек жасап, жаттықтыруларды дұрыс жолға бағыттап отырады. Дұрыс жүргізілген өз бетімен жаттықтыру түрлерінің маңызы өте зор.
3 Күн тәртібі ішіндегі дене жаттығуларына жататындар: таңертеңгілік гигиеналық гимнастика, күн тәртібіндегі гимнастикалық жаттығулар т.б. қозғалыс түрлері.
4 Көпшілік-сауықтыру және спорттық шаралар түріне жататындар: спорттық жарыстар, денсаулық топтары, жүгіруді жақсы көрушілер топтары, спорттық мерекелер, спорт түрлерінен көрсетілімдер, сенбі, жексенбі күндері өткізілетін белсенді демалыстар (саяхатқа шығу, жорықтар, таза ауада серуендеу, ойын түрлері, суға түсулер т.с.с.), әртүрлі сауықтыру шаралары, спорттық сауықтыру легерлеріндегі сауықтыру, дене жаттығулары түрлері.
Арнайы орта оқу орындарының, колледждердің оқушыларының дене тәрбиесінің мақсаты дене тәрбиесі жаттығуарымен тұрақты шұғылдану, оны кәсіптік, әлеуметтік, мәдени - спорттық қызметтерде қолдана білу қабілеттілігін қалыптастыру. Колледждегі дене тәрбиесі жұмыстары төмендегідей түрлерде жүргізіледі: оқу орнының оқу кестесі бойынша жүргізілетін оқу сабақтары, жаттықтырушы, оқытушылардың басқаруымен жүргізілетін спорт түрлерінен жаттықтырулар, оқушылардың сабақтан тыс кездерінде өз беттерімен орындайтын дене тәрбиесі жаттығулары мен спорт түрлері, саяхаттар мен туристік жорықтар, көпшілік спорттық - сауықтыру шаралары, семестр кезінде бір рет өткізілетін <<денсаулық күні>>. Негізгі оқу топтарындағы дене тәрбиесі сабақтары жетісіне екі рет, төрт сағат барлық оқу курстерінде, оқу орындарын бітіргенше өткізіледі.
Жоғарғы дәрежелі кәсіптік жұмысшылар дайындайтын кәсіптік техникалық училищелер өздерінің оқу жұмыстарын бағдарлама, оқу жоспары бойынша атқарады. Оқу пәндерінің бірі дене тәрбиесі сабақтары. Кәсіптік техникалық ущилищелердің барлық дене тәрбиесі жұмыстары Қазақстан мемлекетінің Білім және ғылым министірлігі бекіткен жоғарғы және орта кәсіптік техникалық училищелерінің оқушыларының дене тәрбиесіне арналған оқу бағдарламалары бойынша жүргізіледі. Оқу күн тәртібінде сабаққа дейінгі гимнастика, сергектік сәттері, кіріспе гимнастика және <<спорт сағаты>> жүргізіледі. Сабақтан тыс уақыттарда спорт түрлерінен жаттықтыру сабақтары, жарыстар, көпшілік спорт жұмыстары, президенттік сынама сынақтарына дайындық жұмыстары жүргізіледі.
Әдебиет: негізгі 1-12
қосымша 1,2,4,6
Дәріс 13: <<Ересек және үлкен жастағы адамдардың дене тәрбиесі>>
Дәрістің мақсаты: Ересек және үлкен жастағы адамдардың дене тәрбиесі, оны ұйымдастыру туралы студенттерге білім беру.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Ересек және үлкен жастағы адамдардың дене тәрбиесі адамдардың дене тәрбиесінің әлеуметтік маңызы мен міндеттері.
2. Ересек адамдардың еңбек қызметтері кездеріндегі дене тәрбиесі.
3. Ересек орта және үлкен жастағы адамдармен күнделікті тұрмыс жағдайында сауықтыру жаттықтыруларын ұйымдастыру
Тақырыптың қысқаша мазмұны:
Ересек және үлкен жастағы адамдардың дене тәрбиесі адамдардың дене тәрбиесінің әлеуметтік маңызы мен міндеттері. Біздің мемлекетіміздегі адамдар жалпы және кәсіптік білімді 17-21 жастары кезінде алады. Оқуларын аяқтаған, армия қатарында Отан қорғаған жастар әртүрлі өнеркәсіп, мекеме, ұжымдарда еңбек қызметтеріне кіріседі. Осы кезеңде еңбекшілер мен қызметшілердің еңбек қызметтері мен денсаулықтарына жағымды әсер беретін дене тәрбиесінің маңызы өте зор. Ол төмендегідей мәселелерде айқын көрінеді.
1 Еңбек етудің қандай түрлерінде болмасын адамдар дене және психикалық күштерін жұмсап шаршайды, жұмысқабілеттіліктері төмендейді. Осы кезде дене тәрбиесі амалдары көмегімен шаршаған адам ағзасын тез қалпына келтіріп, жұмысқабілеттіліктерін жоғарылатуға болады.
2 Көптеген еңбек түрлері арнайы дене қуаты дайындығын керек етеді. Ол дайындықтар арнайы амалдар және дене дайындығы әдістерімен іске асырылады.
3 Қандай сақтанғанымызбен ХХІ ғасырдың өзінде көптеген кәсіптік аурулар бар. Дене тәрбиесі амалдары олардың алдын алады, сауықтырады.
4 Техника дамыған дәуірде көптеген еңбек түрлерінде жұмыс істейтін адамдарда қимыл тапшылығы - гиподинамия бар. Ол еңбек түрлері, отырып не болмаса басқа бір дене қалпында тұрып істейтін жұмыстар. Дене тәрбиесі мен спорт жаттығулары ол қимыл тапшылықтарының орнын толтырып, денсаулықты нығайтады.
Еліміздегі ересек, үлкен жастағы адамдардың дене тәрбиесінің міндеттері, жаттықтыру түрі, амалдары мен әдістері олардың жас ерекшеліктеріне байланысты.
Ересек жастағы адамдардың жас кезеңдері төмендегі кестеде көрсеткендей болып бөлінеді:
30-кесте - Ересек, үлкен жастағы адамдарың жас кезеңдері
№
Кезеңдері
Ерлер
Әйелдер
1
Жастық шақ
18 - 28
18 - 28
2
Ересек кез I кезең
29 - 39
29 - 34
3
Ересек кез II кезең
40 - 49
35 - 44
4
Орта жастағы адам
50 - 59
45 - 54
5
Үлкен жастағы адам
60 - 74
55 - 74
6
Қарттық кезең
75 - 90
75 - 90
7
Ұзақ өмір сүрушілер
91 жоғары
91 жоғары
Осы көрсетілген жас кезеңдерін алғанда паспорттық жасын ғана емес, биологиялық, қозғалмалы жасын да ескерген дұрыс. Қозғалмалы жасы олардың дене қуаты дайындығы мен денсаулық күйі деңгейіне байланысты. Дене қуаты дайындығын олардың әртүрлі дене қуаты қасиеттерін бағалайтын сынақтар тапсыруы арқылы анықтаймыз. Денсаулық деңгейі дәрігерлік тексерулер және физиологиялық, спорттық жүктемелер беру арқылы бағаланады.
Дене тәрбиесінің міндеттері:
Жастық шақ, ересек кез - І кезең:
- ағзаны жан-жақты дамыту, жоғарғы денсаулық деңгейіне жеткізу,
ағзаның жұмыс қаблеттілігін, ақылдылық қабілеттілігін жоғарылату;
- қозғалыс ептілігі мен дағысын жетілдіру, жігер-күші қасиеттерін дамыту;
- жеке өз бетімен жаттықтыруларға қажетті білім, біліктілік пен дағдыны қалыптастыру;
- спорттық жаттықтырулармен белсенді айналысуға, жоғарғы спорттық жетістіктерге жетуге қызығушылықтарын арттыру.
Ересек кез - І-ІІ кезең, орта жас:
- денсаулық деңгейін, сыртқы әсерге ағзаның тұрақты бейімділігін сақтау, ағзаның ақылдылық және дене қуаты, жұмысқабілеттілік деңгейін сақтау;
- еңбек ету және тұрмыс жағдайы кезінде қажетті жігер-күші, дене қуаты қасиеттерін, қимыл ептілігі мен дағдысын жоғары деңгейде тұрақтату;
- еңбек және еңбектен бос уақыттарда қолданылатын жаттықтырулар туралы білімдерді тереңдету.
Үлкен жас, қарттық кезең:
- қозғалыс белсенділігін, ағзаның жақсы денсаулық деңгейін, шығармашылық жас ұзақтығын шамаң келген деңгейде сақтау;
- күнделікті тұрмыс жағдайларына керек қимыл ептілігі мен дағдысы деңгейін төмендетпей тұрақты ұстау;
- дене тәрбиесі жаттығуларының ағзаға жағымды әсері, олардың сауықтыру бағыттары туралы білімдерді тереңдету, сол арқылы жеке өз беттерімен жаттықтырулар жасауға тұрақты қызығушылықтарын ояту.
Ересек адамдардың еңбек қызметтері кездеріндегі дене тәрбиесі
Негізгі дене тәрбиесі және спорттық жұмыстар адамдардың жұмыс істеген ұжымдарында, мекемелерде, тұрған жерлерінде, әртүрлі спорттық ғимараттарда, мамандардың басқаруымен, өздерінің құрған топтарымен және өз бетімен жеке жүргізіледі.
Біздің еліміздегі ересек, орта, үлкен жастағы адамдармен дене тәрбиесі, сауықтыру дене тәрбиесі және спорт жұмыстары өнеркәсіп орындарындағы, әртүрлі мекемелердегі, оқу орындарындағы спорт клубтары, ерікті спорт қоғамдары, кәсіподақ комитеттері арқылы іске асырылады.
Ерікті спорт қоғамдарының негізгі мүшелері оқу, өнеркәсіп орындарындағы жұмысшы, қызметкер, оқытушы, оқушы, студенттер. Олар ерікті спорт қоғамына мүше болған соң, дене тәрбиесі ұжымының мүшелері деп аталады. Ұжымды басқаратын, жұмыс ұйымдастыратын ұжым төрағасы, есепші жалпы жиналыс кезінде сайланады. Жиналыс жыл сайын өткізіліп төраға есеп беріп отырады. Дұрыс жұмыс істемесе жиналыс төрағаны ауыстыру құқығына ие.
Дене тәрбиесі ұжымының жұмыстарының міндеттері:
* ұжым мүшелерінің санын көбейту;
* жаттықтырулар, денсаулық топтарын, жарыстар, саяхаттар, туристік жорықтар, спорт мерекелерін ұйымдастыру.
Дене тәрбиесі ұжымының құжаттары:
+ Жылдық жоспар.
+ Әрбір үш айға жоспарланатын жұмыс жоспары.
+ Істелген жұмыстарды есепке алу журналы.
+ Мәжілістер хаттамасы.
+ Бұйрықтар кітабы.
+ Ұжым мүшелерінің тізімі.
+ Статистикалық есептер.
+ Дене тәрбиесі мамандарын есепке алу кітабі.
+ Көпшілік дене мәдениеті және спорт жұмысының жылдық күнтізбе жоспары.
+ Бес жылдық даму жоспары және т.б.
Еңбек қызметтері кезінде дене тәрбиесі жұмыстарының жүргізілуі ғылыми зерттеулер негізінде дәлелденген. Ол дене тәрбиесіндегі зерттеулер еңбекті ғылыми ұйымдастыру (ЕҒҰ) жүйесіне кіргізілген. ЕҒҰ жүйесінің міндеттері: алдыңғы қатарлы тәжірибе мен ғылыми жаңалықтарды тұрақты қолдану, дамыту арқылы еңбек өнімділігін жоғарылату, адамдардың денсаулықтарын нығайту, кәсіптік шеберліктерін жақсарту, өнеркәсіпте қолданылатын техникаларды жетілдіру.
ЕҒҰ жүйесінде дене тәрбиесі жұмыстарының төмендегідей түрлері ұсынылады:
* Кіріспе гимнастика. Жұмыс күнінің басында 4-9 минут, 6-10 шақты дене дамыту жаттығуларын орындау арқылы орындалады.
* Сергектік сәттері. Жұмыс кезінде 2,5 сағаттан кейін, ағза шаршай бастағанда 5-8 минут, 6-8 жеңіл жаттығулар орындау.
* Саулық минуты. Үзіліс кезінде 3-4 жаттығу, 1-2 минут уақытында орындалады.
* Түскі тамақ кезіндегі дене тәрбиесі жаттықтыруы. Мақсаты - тамақ алдында бой жазу, қан тарату, тәбет ашу. 5-6 жеңіл созылу, керілу жаттығуларын, 3-4 минут уақытында орындау.
* Денсаулық топтарындағы жаттықтырулар. Жетісіне 3 рет 1,5-2 сағат уақытында орындалады. Бұл жаттықтырулар негізінен жүгіру, шаңғы тебу, жалпы дене дамыту жаттығуларын орындау түрінде жүргізіледі.
* Жалпы дене қуаты дайындығы секцияларындағы жаттықтырулар. Денсаулықтары мықты адамдарға арналған жетісіне 3 рет, 2 сағаттан жүргізіледі. Амалдары: ЖДДЖ, жеңіл атлетика, гимнастика, спорттық ойындар, ырғақтық гимнастика, жүгіру т.б.
* Спорт секцияларындағы спорт түрлерінен жаттықтырулар. Бұл жаттықтыруларға денсаулықтары мықты жастар мен орта жастағы адамдар қатысады. Спорт секциясы құрамы 10-15 адамнан тұрады.
* Туристік жорықтар секциясы. Секцияның негізгі жұмыс мазмұны демалыс кездерінде 1-3 күндік жорықтар ұйымдастыру. Жорық түрлері жаяу, шаңғымен, атпен, велосипедпен, қайықпен т.б. қозғалыс түрлерімен, жолдарымен ұйымдастырылады.
* Жарыстар.
3. Ересек орта және үлкен жастағы адамдармен күнделікті тұрмыс жағдайында сауықтыру жаттықтыруларын ұйымдастыру
Спорттық жаттықтырудан сауықтыру жаттықтыруларының көп айырмашылығы бар. Спорттық жаттықтырудың негізгі мақсаты спорт түрлерінен жоғарғы жетістіктерге жету болса, сауықтыру жаттықтыруларының мақсаты денсаулықты нығайту және дене қуаты мүмкіншіліктерін жоғарылату болып келеді. Сауықтыру дене мәдениетінің негізгі бағыты ағзаның функционалдық күйін және дене қуаты дайындығын жоғарылату. Денені сауықтыру әсері болу үшін адам жаттығу орындаған кезде қан айналу және тыныс алу органдарына ұзақ, бірқалыпты жүктеме беруі, бірталай энергия жұмсауы, тканьдарды оттегімен қамтамасыз ететін аэробты жағдайда жұмыс істеуі қажет.
Сауықтыру жаттықтыруларының тиімділігі сабақтардың кезеңдері мен ұзақтығына, қарқындылығына, қолданылатын амалдардың түріне, жұмыс тәртібіне, тынығу арасына байланысты. Сауықтыру жаттығулары адамға тиімді әсер ету үшін мынандай әдістемелік ережелерді сақтау керек:
1 Жүктеме көлемі мен қарқындылығын біртіндеп арттыру. Бұл мынандай жолдармен іске асырылады:
- жаттықтырулардың бір жеті ішіндегі санын көбейту;
- жаттықтырудың уақыт ұзақтығын көбейту;
- жаттықтырудың тығыздығын жоғарылату. Бастапқы жаттығу кезінде 45-50% болса, ағзаның бейімделгеніне байланысты 70-75% дейін жеткізуге болады;
- жаттығуларды орындау қарқындылықтарын жоғарылату;
- жаттықтыруда қолданылатын амалдарды көбейту.
2 Қолданылатын амалдардың әртүрлілігі.
3 Сабақтардың жүйелілігі.
Дене тәрбиесі мен спорт саласының мамандарының ұсынулары бойынша орта жастағы адамдар дене жаттығуларын аэробты тәртіпте орындағандары дұрыс болады. Алдыңғы тарауларда айтылғандай аэробты жаттығуларды орындау кезінде жүрек соғу жиілігі аз, оттегі адам ағзасына еркін, жеткілікті жетіп тұрады. Жаттығушылар өз беттерімен жаттықтырулар жасаған кездерінде қалай жүктеме беруді, жүктеменің жоғарғы және төменгі шектерін білулері қажет. Олар өздерінің жаттықтыруларын бақылау мақсатында жүктеме қарқындылығының жоғарғы және төмен шектерін білгісі келсе, тамыр соғысын есептеу арқылы анықталатын мынандай формуланы қолдануларына болады:
Тамыр соғысының төменгі шегін анықтау формуласы: 220 - адамның жасы х 0,6.
Тамыр соғысының жоғарғы шегін анықтау формуласы: 220 - адамның жасы х 0,7.
Жүктемені анықтаудың, мөлшерлеудің бірнеше жолдары бар. Ол жолдар:
- жүктеменің жалпы күшін анықтау. Бұл жол бойынша адамның оттегіні жоғары деңгейде қабылдау (ОЖДҚ)* пайызын (%) анықтаймыз;
- жүрек соғу жиілігі арқылы жүктеме мөлшерін анықтау;
- жаттығуларды қайталау саны, серия саны, күрделілігіне байланысты анықтау;
- субъективті сезіну арқылы анықтау.
Сауықтыру бағытындағы дене тәрбиесі амалдарының сипаты
Сауықтыру бағытында дене тәрбиесі мен спорт түрлерінің жаттығуларын таңдағанда негізгі орынды аэробты тәртіптегі циклділік жаттығулар алады. Циклділік жаттығулар, жаттығу орындау кезінде көп оттегіні пайдаланатын үлкен бұлшық ет топтарын жұмысқа кірістіруді керек ететіндіктен тыныс алу және жүрек-қан тамыры жүйесінің қызметін дамытады. Бұл жүйелердің жақсы жұмыс істеуі - мықты денсаулық кепілі. Қазіргі кезде адамдар арасында кең тараған, төзімділікті дамытуға бағытталған циклді жаттығулар түрлері: жүру, жүгіру, суға жүзу, шаңғы тебу және т.б. жаттығулар. Осы жаттығуларға, ол жаттығулармен сауықтыру мақсатындағы жаттықтыру әдістемесіне сипаттама берейік.
Сауықтыру жүрісі. Сауықтыру жүрісі дене тәрбиесі жаттығуларының ішіндегі ең бір қарапайым түрі. Қимыл тапшылығы аз адамдарға ең бір таптырмайтын дене тәрбиесі амалы. Жүру кезінде бұлшық ет, жүрек-қан тамыры, тыныс алу жүйесі жаттығады. Жүру арқылы жүйке ширығуын ақырындатып, жүйке жүйесін тыныштандыруға болады.
Жүру шапшаңдығына байланысты сауықтыру жүрісінің мынандай түрлері бар:
* ақырын жүру. Шапшаңдық 70 қадам/минут. Денсаулығы мықты адамдарға жаттықтыру әсерін бермейді. Жүрек ауырулары: инфаркт, стенокардиямен ауырған адамдарға ұсынылады;
* орта шапшаңдық 71-90 қадам/мин (сағатына 3-4км). Дені сау адамдарға өте аз жаттықтыру әсерін береді. Жүрек-қан тамыры ауыруларымен ауыратын адамдарға ұсынылады;
* жылдам жүру. Қарқыны 91-110 қадам/мин (сағатына 4-5км). Дені сау адамдарға жаттықтыру әсерін береді;
* өте жылдам жүру. Қарқыны 111-130 қадам/мин. Бұл жүру түрі өте күшті жаттықтыру әсерін береді. Бірақ денсаулығы мықты, жаттықпаған адамдар бұл қарқынмен ұзақ уақыт жүре алмайды.
Сауықтыру жүруінің әсері жүрек соғу жиілігімен анықталады. Жүрек-қан тамыры жүйесіне тиімді әсер беретін ЖСЖ әрбір жастағы адамдардың жоғарғы ЖСЖ - нен 65-80 % мөлшерінде болуы керек. Сауықтыру жүруі кезінде қандай тиімді тамыр соғу жиілігі болу керектігін 35-кестеден қарап білуіңізге болады.
35-кесте - Сауықтыру жүруі кезіндегі ер адамдардың тамыр соғу жиілігі (соғу/мин)
Жүру уақыты,
минут
Жастары
20 - 29
30 - 39
40 - 49
50 - 59
60 - 69
30
145-155
135-145
125-135
110-120
100-110
60
140-150
130-140
120-130
105-115
95-105
90
135-145
125-135
115-125
100-110
90-100
120
130-140
120-130
110-120
95-105
85-95
Ескерту: Әйелдер үшін осы көрсеткіштерге 5-7 соғуды қосу керек.
Жүрудің сауықтыру әсері болуы үшін үш негізгі көрсеткішті ескеру қажет: жүру уақыты, қарқыны, қашықтығы.
Сауықтыру жүруімен айналысқысы келген адам жетісіне 3-5 рет жаттықтыру сабақтарын орындауы керек. Бірінші күні 1,5 км жүруі, келесі жаттықтыруларда ауыру сипаты мен жас ерекшеліктеріне байланысты 200-300 м-ден қосып жүру қашықтығы 4,5-5,5 км дейін жеткізіледі. Жаттықтыру ұзақтығы бірінші сабақтарда 25 минут, біртіндеп 60 минутқа дейін созылады. Бастапқы кездерде жазық жерлермен, сонан соң әртүрлі ойлы-қырлы жерлермен жүре беруге болады. Жүру жаттықтыруларын бастаған кезеңдерде ақырын қарқынмен, кеуде қысуы, жүрек тұсында шаншулар, жүрек қағуы, бас айналулары болмаса ақырындап жүру қарқынын тездете беруге болады.
Жаттығушылардың дене қуаты дайындығы күйін, жүрек-қан тамыры жүйесінің жүктемелерге бейімділігін Американың маманы К. Купер ұсынған арнайы кесте арқылы тексеріп білуге болады (37-кесте). Егер жаттығушылар 5 км қашықтықты 45 минут уақытта жүріп өтетін жағдайға қол жеткізсе сауықтыру жүгіру жаттығуына кірісуіне болады.
Сауықтыру жүгірісі. Жүгіру ағзаның барлық функцияларына, тыныс алу, жүрек қан тамыры жүйесіне, сүйек-бұлшық ет аппаратына және психикаға әсер етеді. Сауықтыру жүгірісінің спорттық жүгірістен айырмасы оның жылдамдығында. Жеңіл атлетика мамандары сауықтыру жүгірісі кезіндегі жылдамдық қарқыны 7-11 км/сағат мөлшерінде болу керек деп есептейді.
Жүгіру жаттықтыруларының тәртібі жынысына, жасына, денсаулық күйіне, дене қуаты дайындығына байланысты әртүрлі болып өзгереді. Барлық жастардағы жаттығушыларға ортақ талап, ағзаның жаттықтыруға бейімделуін қамтамасыз ететін біртіндеушілік қағидасы. Жаттықтыру кезінде тамыр соғысын қатаң бақылау керек. Жүгіруді жаңа бастаған адамдар үшін ЖСЖ орташа 120-130 соғу/минут, орта жастағылар мен денсаулықтары мықты адамдарға 130-140 соғу/минут, жастар үшін 150-160 соғу/минут болуы қажет. Жүгірушілер үшін жүгіру қарқыны мен ұзақтығын бақылайтын қарапайым тәсіл ол - әңгімелесу. Егер жүгіру кезінде адамдар бір-бірлерімен әңгімелесе алса, онда бәрі дұрыс, сол қарқында жүгіре беруге болады. Әңгімелесу қиын болса жүгіру қарқынын азайту немесе жүру түріне ауысқан дұрыс болады.
Бірқалыпты ақырын жүгіру кезіндегі энергия жұмсау сағатына 600 ден 800 ккал болады. Осындай энергия жағу дұрыс ойластырылған тамақтанумен бірге артық салмақтан құтылудың бір таптырмайтын амалы болып келеді. Сауықтыру жүгіруінің қарқыны жаттығушының жеке бас ерекшеліктеріне байланысты 1 километрді 5-10 минутта жүгіру болуы мүмкін. Жаттықтырудың жалпы ұзақтығын 60 минутқа жеткізуге болады. Негізінде ағзаны жаттықтыру және сауықтыру әсерін алу үшін 15-30 минут жүгірсе де болады. Сауықтыру жүгірісі жаттықтыруларының көптеген жолдары бар. Ол жолдардың бәрі адамның жасына, жынысына, дене қуаты дайындығына байланысты, жүгіру қашықтығын, жүгіру уақытының ұзақтығын, қарқынын өзгерту арқылы жүктемені дұрыс мөлшерлеуге негізделген. Жүгіруге ниеті бар адамдардың бастапқы кезеңде, жастарына байланысты қалай жаттығулары керек екені жазылған кестені назарларыңызға ұсынамыз (36-кесте).
Сауықтыру жүгірулерімен жаттығатын адамдардың денсаулық күйлері мен дене қуаты дайындығы деңгейін Американ ғалымы К. Купер ұсынған 12 минуттық жүгірудің тест - сынағы арқылы анықтауға болады (кесте 36).
Суға жүзу. Суға жүзу жаттықтыруларымен шұғылдану тұлға түзулендіреді, бұлшық еттерді үйлесімді дамытады, тыныс алу және жүрек-қан тамыры жүйесінің қызметтерін жақсартады, жалпақтабандылықты болдырмайды. Судың, ауаның температуралары әртүрлі болатындықтан адам ағзасын шынықтыру рөлін де орындайды.
Суда көлденең қалыпта болып (омыртқа тік жүрген кездегі дене ауырлығы қысымынан босайды), тура және біркелкі жүзу қимылдарын орындайтындықтан суда жүзу кездерінде тұлға түзуленеді, әртүрлі қисаюлар болса дұрыс қалыптарға келеді.
Жүзу жаттығулары жүрек-қан тамыры жүйесіне өте жақсы әсерін береді. Судағы көлденең дене қалпы, үлкен бұлшық еттер тобының үйлесімді қимылы, терең, ретті тыныс алу венадағы қандардың қайтуына, қанның систоликалық көлемінің ұлғаюына әсер етеді. Жүзу кезіндегі жүрекке түсетін жүктеменің жеңілдігі кәрі жастағы адамдардың осы спорт түрімен шұғылдануына мүмкіншілік береді.
Суға жүзу тыныс алу бұлшық еттері мен кеуде клеткасын дамытады. Тыныс алу кезінде кеуде клеткасы мен бұлшық еттер үлкен жүктемемен жұмыс істейді. Тыныс алып, ауаны ішке сорған кезде судың кеудені қысу күшін, ауаны сыртқа шығарған кезде судың итеру күшін жеңу арқылы тыныс алу жүйесі жоғары деңгейде дамиды.
Сауықтыруға арналған суға жүзу жаттықтыруымен айналысу екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңде жаттықтырулар жүзу жаттығуларының техникасын үйрену, жетілдіру түрінде жүргізіледі. Екінші кезеңде біртіндеп жүзу қашықтығын өту, ағзаның жалпы төзімділік қасиетін дамыту түрінде жүргізіледі. Екінші кезеңдегі жұмыс адам суда 20-30 минут уақыт жүзе алатын кезден бастап қана басталады. Суда жүзудің сауықтыру әсерінің ең тиімді қашықтығы тоқтамай 800-1000метр жүзу болып есептеледі. 50 жастан асқан адамдарға қашықтық қысқартылады. Жүзу кезіндегі жеңіл жүктеме жүрек соғу жиілігі 120 соғу/минуттан, орта жүктеме - 130 соғу/минуттен, үлкен жүктеме 140 соғу/минуттен аспайтын жұмыс істеу тәртібі болып есептеледі.
51-70 жастағы адамдарға жүктеме шектелген түрде берілуі керек. Оларға жаттықтыру кезіндегі ЖСЖ 120-130 соғу/минуттан аспауға тиісті.
Мамандар суға жүзу жаттықтыруларының әдістемесінің әртүрлі нұсқаларын ұсынады. Ең негізгі мәселе жүрек-қан тамыры және тыныс алу жүйесінің қызметтерін жақсарту, жетілдіру үшін кем дегенде бір жетіде үш -төрт рет, 20-30 минут тоқтамай суға жүзу жаттығуларын орындау қажет.
Суға жүзу жаттықтыруларымен шұғылданатын адамдардың денсаулық күйлерін мен дене қуаты дайындығы деңгейін Американ ғалымы К.Купер ұсынған 12 минуттық суға жүзу тест-сынағы арқылы анықтауға болады (39-кесте).
Шаңғы тебу. Спорт жаттығуларының ішінде ағзаны оттегімен еркін қамтамасыз етіп, ұзақ уақыт аэробты тәртіпте орындалатын жаттығулар денсаулыққа пайдалы әсер береді. Сондай жаттығуларды бірі шаңғымен жүгіру. Жүгіру, велосипед тебу секілді жаттығуларды орындағанда аяқ бұлшық еттеріне көп күш түсетін болса, шаңғымен жүгіру кездерінде қол және кеуде бұлшық еттеріне де көп күш түсіріледі. Шаңғымен жүгірген кезде ағзаның бүкіл бұлшық еттері симетриялы, біркелкі дамиды. Біркелкі ырғақты қимыл, жұмысқа қатысатын көп бұлшық ет топтары, таза ауада жаттығу ағзаның тыныс алу, қан айналу жүйесіне жағымды әсер етеді. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы жоғарылайды.
Шаңғымен жүгіру кездерінде үлкен энергия күші жұмсалады. Адам ағзасы бір сағат уақыты кезінде жүктеме мөшеріне, жер жағдайына, ауа райына, жүгіру қарқынына, дене қуаты дайындығына байланысты шамамен 500-900 ккал жағады. Жас ерекшеліктеріне байланысты шаңғымен жаттығушылардың жүктеме мөлшері 36-кестеде көрсетілген.
36-кесте - Әр түрлі жастағы шаңғымен жүгіретін адамдардың жүрек соғу жиілігіне байланысты жүктеме мөлшері (В.Е. Капланскийдің зерттеуі бойынша)
Жасы
Орта жүктеме, соғу/мин
Үлкен жүктеме, соғу/минут
Ең жоғарғы жүктеме, соғу/минут
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
150
145
140
137
133
129
126
122
118
114
177
172
168
164
160
155
150
145
141
137
200
195
190
185
180
175
170
165
160
155
Сауықтыру мақсатындағы шаңғымен жүгірулерді 5-6 км бастап біртіндеп 10-25 км дейін жеткізуге болады. Жүгіру қарқыны сағатына 4 километрден 5-6 км/сағатқа дейін жоғарылайды. Жаттықтыру бастаған кездегі уақыт ұзақтығы 30-60 минут болса, бірте бірте көбейтіп 2-3 сағатқа дейін созуға болады.
Велосипедпен тебу. Велосипед тебу жүрек-қан тамыры және тыныс алу жүйесін нығайтады. Денсаулықты нығайту үшін жетісіне 3 рет, ең аз дегенде 30 минут уақыт, тоқтамай велосипед теуіп отыру керек. Жаттықтырудың жақсы әсері сағатына 25 км/сағат жылдамдықпен жүру. 15 км/сағат жылдамдықпен жүру төмен аэробты әсер береді. Кәрі жастағы адамдарға сағатына 4-5 км/сағат жылдамдықпен ақырындап жүрсе жеткілікті.
Велосипед тебу жаттықтыруларымен шұғылданатын адамдардың денсаулық күйлерін мен дене қуаты дайындығы деңгейін Американ ғалымы К. Купер ұсынған 12 минуттық тест-сынағы арқылы анықтауға болады (40-кесте).
Аэробика. <<Аэробика>> сөзі гректің аэро - ауа, биос - өмір деген сөзінен алынған. Оны ең алғаш Американ физиологі, профессор Кеннет Купер өзінің <<Аэробика>> - деген 1968 жылғы шыққан кітабында жазған. Ол оттегіні адам ағзасына жеткілікті аэробты тәртіпте қолданып төзімділікті дамыту арқылы жүрек-қан тамыры және тыныс алу жүйесінің қызметін жақсартуға негізделген. Негізгі аэробты сауықтыру жаттығулары: жүру, жүгіру, суға жүзу, велесипед тебу, шаңғымен жүгіру және т.б. Аэробты жаттығуларға қойылатын негізгі талап - бүкіл жаттықтыру ұзақтығы кезінде жүрек соғу жиілігі 130 соғу/минуттан төмен түспеуі.
Аэробты жаттықтыру төрт бөлімге бөлінеді:
* дене қыздыру. Денені қыздыру жаттығуларын орындау, ағзаның жүрек соғу жиілігін ақырындап көтеріп аэробты жаттығу деңгейіне әкелу;
* аэробты жаттығу. 20 минут бойы негізгі аэробты жаттығуларды тоқтамай жеткілікті қарқында орындау;
* ақырын жаттығу. 5 минут ақырын қарқында тоқтамай қимылдау. ЖСЖ біртіндеп азайтамыз;
* күш жүктемесі. Буындарға арналған, буын жылжымалылығы, икемділік, бұлшық еттерді нығайту жаттығуларын орындау. Ұзақтығы 10 минут.
Аэробты жаттықтыру жетісіне 3-4 рет, жалпы ұзақтығы 30-40 минут уақытында орындалады.
Әдебиет: негізгі 1-12
қосымша 1,2,4,6
Емтихан сұрақтары:
№ 1 модуль бойынша сұрақтар:
* Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінің жалпы негіздері пәні, оның маңызы.
* Дене мәдениеті, оның бөлімдері.
* Дене мәдениетінің қызметтері.
* <<Дене тәрбиесі>>, <<дене қуаты дайындығы >> дегеніміз не?
* <<Спорт>> дегеніміз не ? Ол қандай бөлімдерге бөлінеді?
* <<Дене дамуы >>, <<Дене қуатын жетілдіру>> деген ұғымдарға жауап беріңіз ?
* Дене мәдениеті жүйесі, оның мақсаты, міндеттері.
* Дене мәдениеті жүйелерінің негіздері.
* <<Президенттік сынама>> - адамдардың дене қуаты деңгейін анықтайтын негізгі сынақтар жиынтығы.
* Дене тәрбиесінің негізгі және қосымша амалдары.
* Дене тәрбиесі жаттығулары.
* Жаттығулардың техникасы, орындау кезеңдері.
* Қозғалыс техникасының сипаттамасы.
* Жаттығуларды топтау.
* Табиғаттың табиғи күші - дене тәрбиесінің қосымша амалы.
* Гигиеналық себептер \факторлар\ - дене тәрбиесінің қосымша амалы.
* <<Әдістемелік тәсіл>>, <<Әдіс>>, <<әдістеме>> дегеніміз не?
* Дене тәрбиесінің арнайы және жалпы әдістері.
* Қатаң шектелген жаттығулар әдістері.
* Қимыл- әрекетке үйрету әдісі.
* Дене қуаты қасиеттерін дамыту әдістері.
* Ойын әдісі.
* Жарыс әдісі.
* Сөз қолдану әдісі
* Көрнекілікті қолдану әдістері.
* <<Жүктеме>> , жүктеменің көлемі, қарқыны.
* Жатығу орындаған кездердегі тынығу аралықтары, түрлері.
* Шеңберлі орындау әдісі, оның варианттары.
* Бірқалыпты және аралықты орындау әдісі.
* Қайталап және өзгермелі орындау әдістері.
* Қимыл әрекетіне таныстыру кезеңі.
* Қимыл әрекетіне үйрету кезеңі.
* Үйрету кезеңінде кезігетін қателер.
* Қимыл әрекетін жетілдіру кезеңі.
* Жоғары қимыл ептілігі.
* Дене тәрбиесі мен спорттың қағидалары.
* Саналылық және белсенділік қағидасы.
* Жүйелілік қағидасы.
* Біртіндеушілік қағидасы.
* Реттілік қағидасы
* Даралық қағидасы
* Дене қуаты қасиеттері. Анықтама.
* Күш, күштің түрлері.
* Күшті дамыту амалдары мен әдістері.
* Жылдамдық, оның түрлері.
* Қарапайым қозғалыс жылдамдығы, оны дамыту.
* Күрделі қозғалыс жылдамдығы, оны дамыту.
* Жалғыз қимыл жылдамдығы мен қимыл жиілігі.
* Жас ерекшеліктеріне байланысты жылдамдықты дамыту.
* Төзімділік, оның түрлері.
* Аэробты төзімділік, дамыту амалдары мен әдістері.
* Анаэробты, аралас төзімділік, дамыту амалдары мен әдістері.
* Ептілік және оны дамыту әдістемесі.
* Икемділік, оның түрлері.
* Икемділікті дамыту амалдары мен әдістері.
№ 2 модуль бойынша сұрақтар:
* Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру түрлері.
* Сабақтарды дене тәрбиесі бағыты бойынша топтау.
* Сабақтарды мазмұны мен міндеттеріне байланысты топтау.
* Дене тәрбиесі сабағының құрылымы мен мазмұны.
* Дене тәрбиесі сабағының бөлімдері, сипаттама.
* Дене тәрбиесіндегі үй тапсырмасы, оның маңыздылығы.
* Дене тәрбиесі сабағына мұғалімнің даярлығы.
* Денсаулығы нашар балалардың дене тәрбиесі.
* Денсаулығы нашар балалармен сабақтар жүргізу ерекшеліктері
* Дене тәрбиесі сабағының тығыздығын анықтау.
* Сабақта жүктемені мөлшерлеу.
* Дене тәрбиесі сабағын педагогикалық талдау.
* Дене тәрбиесіндегі жоспарлау.
* Мектептің оқу бағарламасы.
* Дене тәрбиесі жұмыстарының жалпы жылдық жоспары.
* Оқу ағымының жылдық жоспар графигі.
* Тоқсандық оқу жоспары.
* Әрсабақтық оқу жоспары.
* Сабақтың жоспар - конспектісі.
* Мектептегі бақылау және есепке алу жұмыстарын ұйымдастыру.
* Мектептің дене мәдениеті ұжымы, жұмыс сипаттамасы.
* Мектептің есепке алу және бақылау құжаттары.
* Үлгі ретінде берілген есепке алу құжаттары, оны жүйелеу.
* Азкешенді ауыл мектебіндегі дене тәрбиесі.
* Мектептегі сыныптан тыс дене тәрбиесі және спорт жұмыстары.
* Сыныптан тыс дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру.
* Күн тәртібі ішіндегі дене тәрбиесі сауықтыру жұмыстар
* Сыныптан тыс жұмыстарды жоспарлау.
* Мектептен тыс дене тәрбиесі және спорт жұмыстары.
* Балалар жасөспірімдер спорт мектебі.
* Сауықтыру лагерлеріндегі дене тәрбиесі жұмыстары
* Ж.О.О дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері, оларды ұйымдастыру.
* Ж.О.О дене тәрбиесі кафедрасы мен спорт клубының жұмыстары.
* Ж.О.О дене тәрбиесі жұмыстарының түрлері.
* Арнайы орта оқу орындарының (колледж) оқушыларының дене тәрбиесі.
* Кәсіптік- техникалық оқу орнындағы дене тәрбиесі.
* Ересек адамдардың дене тәрбиесінің әлеуметтік маңызы мен міндеттері
* Ересек, адамдардың еңбек қызметтері кездеріндегі дене тәрбиесі
* Ересек, орта және үлкен жастағы адамдармен күнделікті тұрмыс жағдайында сауықтыру жаттықтырулары сабақтарын жүргізу ерекшеліктері.
Пайдаланылатын әдебиеттер:
Негізгі әдебиеттер:
* Зациорский В.М. Физические качества спортсмена. - М.: <<ФиС>>, 1970 г.
* Матвеев Л.П. Теория и методика физической. - М : <<ФиС>>, 1991 г. - 336 с.
* Уанбаев Е.К., Уанбаева Ф.Ж. Дене мәдениеті мен спорттың теориясы мен әдістемесі. -Өскемен, ШҚМУ баспасы. 2009 ж. 272 б.
* Мананков Н.Е., Колкутин А.М. Физическое воспитание студентов. У-Ка, изд-во ВКГУ, 2001 г. -131с
* Теория и методика физического воспитания. / Под редакцией Б.А. Ашмарина - М.: <<ФиС>> 1990 г. - 234 с.
* Матвеев Л.П. Основы спортивной тренировки. - М.: <<ФиС>> 1977 г.
* Уанбаев Е.К. Дене тәрбиесінің ңегіздері. -Алматы, <<Санат>>, 2000г - 125 б.
* Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. Теория и методика физического воспитания и спорта. - М.: <<Академия>>, 2002 г. - 478 с.
* 5 - 11 сыныптарға арналған мектептің дене тәрбиесі бағдарламасы. (С.И. Камысбекова, Ю.Г. Телегалиев, С. Тайжанов) - А-Ата , 2000 г. - 47 с.
* Республиканская учебная программа по физической культуре высших учебных заведений. А-Ата, 1992 г. - 40 с.
* Ж.К., Кузнецов В.С. Практикум по теории и методике физического воспитания и спорта. - М.: <<Академия>>, 2001 г. - 143 с.
* Уанбаев Е.К. Дене тәрбиесі және спорттың ңегіздері. -Өскмен, КАЕУ баспасы, 2011г - 125 б.
* Русанов В.П., Колкутин А.М. Основы теории и методики физической культуры и спорта. У- Ка, изд-во ВКГУ, 2003 г. - 325 с.
Қосымша әдебиеттер:
13. Уанбаев Е.К. Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарын жоспарлау, бақылау және есепке алу. /Е.К.Уанбаев, Ф.Ж.Уанбаева. - Өскемен: БАЙ баспасы. 2006 - 225 б.
14. Озолин Н.Г. Настольная книга тренера наука побеждать. - М.: изд-во <<Астрель>>, 2002 г. - 854 с.
15. Аулик И.В. Как определить тренированного спортсмена. - М.: <<ФиС>>, 1977 г. - 195 с.
16. Филин В.П., Фомин Н.А. Основы юношеского спорта. - М.: <<ФиС>>, 1990 г. - 255 с.
17. Годик Н.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. - М.: <<ФиС>>, 1980 г.- 136 с.
18. Ленченков И.С. Физкультурно- оздоровительная и спортивно-массовая работа в образовательных учреждениях. / И.С. Ленченков. Усть-Каменогорск: из-во ВКГУ, 2003
19. Евсеев Ю.И. Физическая культура. - Ростов-на-Дону: <<Феникс>>, 2002 г. - 381 с.
20. Русанов В.П., Беляков Н.И. Модульно- рейтинговая технология физическом воспитании студентов. - У-Ка, изд-во ВКГУ, 2003 г. - 34 с.
<<Дене мәдениеті және спорттың теориясы мен әдістемесі>>
пәні бойынша СОӨЖ сабақтарының жоспары
СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗБЕТІМЕН ОҚЫТУШЫНЫҢ БАСҚАРУЫМЕН ОРЫНДАЙТЫН ЖҰМЫСТАРЫ
№ 1- ші тақырып
1-ші сабақтың тақырыбы
СӨЖО тапсырмалары
Дене тәрбиесінің амалдары мен әдістері.
ДТ амалдары және әдістері туралы білімдерін тереңдету. Оларды іс-тәжірибеде қолдана білу іскерлігін қалыптастыру.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: СӨЖО кіші конференция түрінде өткізіледі. Студенттерге тақырып бойынша дайындалып келіп баяндама жасаулары керек болады. Олар өздерінің баяндамаларында дене тәрбиесінің амалдары, әдістері, дене қуаты қасиеттерін дамыту туралы жазылған әртүрлі авторлардың пікірлерін айтуы, қорытынды жасауы керек болады.
Әдебиет: негізгі - 1-13
қосымша - 1-7
Қосымша тапсырмалар: Дене тәрбиесінің амалдары. Жаттығуларды топтау.
Сабақ мақсаты: Әртүрлі белгілеріне қарап жаттығуларды топтауға үйрету. Негізгі жаттығуларға жақындататын, дайындық жаттығуларын таңдай алу іскерлігін қалыптастыру.
Топтың сабаққа дайындығын анықтайтын сұрақтар:
1. Жаттығуларды топтау не үшін қажет?
2. Қандай жаттығу топтарын білесіз?
3. Жаттығу топтарына жеке-жеке сипаттама беріңіз.
Жұмыс ағымы:
1. Мына жаттығуларды қай топқа жатқызасыз?
А. Шаңғымен жүгіру.
Б. Орнынан ұзындыққа секіру.
В. Қозғалмалы ойын <<тышқан - мысық>>.
Г. Екі әдіспен арқанға өрмелеу
Д. Волейбол. Допты жоғарыдан беру.
2. Мына жаттығуларды негізгі, жақындататын, дайындық деп бөл:
А. Алдыға аунап түсу.
Б. Шалқадан жатып кеудені көтеру.
В. Артқа, алдыға арқамен аунау, группировка жасау.
3. Мына жаттығуларға жақындататын және дайындық жаттығуларын ойластыр:
А. Жүгіріп келіп, <<аяқты бүгіп секіру>>.
Б. 100 метрге жүгіру.
В. Граната лақтыру.
Әдебиеттерді оқу, жазу.
Тақырып бойынша кездесетін негізгі ұғымдарды білу.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
Әдістемелік ұсыныстар: Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, сұрақтарға жауап беру.
ДТ амалдары және әдістері туралы білімдерін тереңдету. Оларды іс-тәжірибеде қолдана білу іскерлігін қалыптастыру.
№ 2- ші тақырып: Дене қуаты қасиеттерін дамыту әдістемесі
5, 9, 11 сынып оқушыларының күш, икемдік, жылдамдық, төзімділіктерін
дамыту амалдарын, әдістерін, жұмыс тәртібін құрастыру.
Әдістемелік ұсыныстар: Оқушылардың дене қуаты қасиеттерін дамытудың іс-тәжірибелік әдістемесін меңгеру.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
№ 3- ші тақырып
2-ші сабақтың тақырыбы
СӨЖО тапсырмалары
Мектепте дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру түрлері.
Жалпы білім беретін мектептерде дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру түрлері туралы дайындалып келіп баяндама жасау.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: СӨЖО кіші конференция түрінде өткізіледі. Студенттер тақырып бойынша дайындалып келіп баяндама жасаулары керек болады. Олар өздерінің баяндамаларында дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру түрлері туралы айта келіп қайсы түр оқушылардың қозғалыс белсенділіктерін арттыруға көмектесетінін айтып дәлелдеулері керек болады.
Әдебиет: негізгі - 1-13
қосымша - 1-7
№ 4- ші тақырып
3-ші сабақтың тақырыбы
СӨЖО тапсырмалары
Дене тәрбиесі сабағын бақылау, бағалау.
Мектептің дене тәрбиесі сабағының тығыздығын, жүктеме мөлшерін анықтау және педагогиқалық талдау жасау.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: Бұл СӨЖӨ сабағында бекітілген мектепке барып дене тәрбиесі сабақтарының тығыздығын, жүктеме мөлшерін және педагогикалық талдаулар жүргізу қажет болады. Ол үшін хаттамалар жасап, әдебиеттерді оқып арнайы дайындалып келу керек болады.
Әдебиет: негізгі - 1-8
қосымша - 1,7
№ 5- ші тақырып
4-ші сабақтың тақырыбы
СӨЖО тапсырмалары
Оқу үрдісін жоспарлау.
Мектептегі оқу жоспарлау, есепке алу құжаттарын талдау. 7 сынып оқушыларына арналған тоқсандық жоспар кесте құрастыру.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: Бұл СӨЖО жұмыстарын орындау алдында мектеп бағдарламасын, бағдарламадағы теория және іс-тәжірибелік материалдарды оның керекті сыныбын оқып, ұғыну, жылдық жоспар кестені қарау, оқу материалдарын жылдық жоспар кестемен байланыстырып әр сабаққтарға бөлу қажет болады. Сонымен қатар студент мектептің тұрған жерінің ауа-райын, мектептегі бар құрал жабдықтар мен спорт базасының жағдайын ескеруі керек болады. Тоқсандық жоспар кесте міндетті түрде кесте түрінде сызылады.
Әдебиет: негізгі - 1-12
қосымша - 1,7
№ 6- ші тақырып
5-ші сабақтың тақырыбы
СӨЖО тапсырмалары
Мектептің дене
тәрбиесі
сабағы
Дене тәрбиесі сабағының 7 сынып оқушыларына арналған жоспар-конспектісін құрастыру.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: Бұл СӨЖО тапсырмаларын орындау алдында мектеп бағдарламасының 7 сыныпқа арналған бөлімін оқып, танысу, тоқсандық жоспарды қарау, сабақтың негізгі міндеттерін белгілеу, оған керекті құрал жабдықтарды анықтау керек болады. Сабақ үш бөлімнен тұрады: кіріспе - 8-15 минут, негізгі - 25-30 минут, қорытынды - 3-5 минут. Мазмұнына байланысты пәндік (волейбол) немесе кешенді (жеңіл атлетика, спорт ойындары т.б.) болып бөлінеді.
Әдебиет: негізгі - 1-12
қосымша - 1,7
Қолданылатын әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер:
* Матвеев Л.П. Теория и методика физической. - М : <<ФиС>>, 1991 г. - 336 с.
* Русанов В.П., Колкутин А.М. Основы теории и методики физической культуры и спорта. У- Ка, изд-во ВКГУ, 2003 г. - 325 с.
* Уанбаев Е.Қ. Дене мәдениеті мен спорттың теориясы мен әдістемесі. -Өскемен, ШҚМУ баспасы. 2006 ж. 272 б.
* Уанбаев Е.Қ. Дене тәрбиесінің ңегіздері. -Алматы, <<Санат>>, 2000г - 125 б.
* Уанбаев Е.Қ., Уанбаева Ф.Ж. Дене мәдениеті мен спорттың ілімі мен әдістемесі. -Өскемен, ШҚМУ баспасы. 2009 ж. 260 б.
* Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. Теория и методика физического воспитания и спорта. - М.: <<Академия>>, 2002 г. - 478 с.
* Теория и методика физического воспитания. / Под редакцией Б.А. Ашмарина - М.: <<ФиС>> 1990 г. - 234 с.
* Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. Практикум по теории и методике физического воспитания и спорта. - М.: <<Академия>>, 2001 г. - 143 с.
* Зациорский В.М. Физические качества спортсмена. - М.: <<ФиС>>, 1970 г.
* Матвеев Л.П. Основы спортивной тренировки. - М.: <<ФиС>> 1977 г.
* 5 - 11 сыныптарға арналған мектептің дене тәрбиесі бағдарламасы. (С.И. Камысбекова, Ю.Г. Тилеугалиев, С. Тайжанов) - А-Ата , 2000 г. - 47 с.
* Республиканская учебная программа по физической культуре высших учебных заведений. А-Ата, 1992 г. - 40 с.
* Мананков Н.Е., Колкутин А.М. Физическое воспитание студентов. У-Ка, изд-во ВКГУ, 2001 г. -131с
Қосымша әдебиеттер:
* Уанбаев Е.Қ. Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарын жоспарлау, бақылау және есепке алу. /Е.К.Уанбаев, Ф.Ж.Уанбаева. - Өскемен: БАЙ баспасы. 2006 - 225 б.
* Озолин Н.Г. Настольная книга тренера наука побеждать. - М.: изд-во <<Астрель>>, 2002 г. - 854 с.
* Аулик И.В. Как определить тренированного спортсмена. - М.: <<ФиС>>, 1977 г. - 195 с.
* Филин В.П., Фомин Н.А. Основы юношеского спорта. - М.: <<ФиС>>, 1990 г. - 255 с.
* Годик Н.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. - М.: <<ФиС>>, 1980 г.- 136 с.
* Ленченков И.С. Физкультурно- оздоровительная и спортивно-массовая работа в образовательных учреждениях. / И.С. Ленченков. Усть-Каменогорск: из-во ВКГУ, 2003
* Русанов В.П., Беляков Н.И. Модульно- рейтинговая технология физическом воспитании студентов. - У-Ка, изд-во ВКГУ, 2003 г. - 34 с.
СЕМИНАРЛЫҚ ЖӘНЕ ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
1-ШІ БӨЛІМ. ДЕНЕ МӘДЕНИЕТІ ЖӘНЕ СПОРТТЫҢ ТЕОРИЯСЫ
№ 1-ші тақырып: Дене мәдеиеті түрлері мен әлеуметтік қызметтері.
Сабақты өткізу түрі: семинар сабағы.
Сабақ мақсаты: Студенттердің дене мәдениеті, оның бөлімдері, қызметтері, қоғамдағы маңызы туралы білімдерін тереңдету. Дене мәдениеті және спортта кездесетін негізгі ұғымдармен таныстыру.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Дене мәдениеті, оның бөлімдері.
2. Дене мәдениетінің қызметтері.
3. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі пәнінің мазмұны мен құрылымы.
4. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
Әдістемелік ұсыныстар: жазылған конспектіні және тақырып бойынша жазылған әдебиеттерді оқу. Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, тест сұрақтарына жауап беру.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
№ 2- ші тақырып: Дене тәрбиесінің амалдары.
Сабақты өткізу түрі: семинар сабағы.
Сабақ мақсаты: Дене тәрбиесінің амалдары туралы теориялық білімді тереңдету, ол білімді іс-тәжірибеде қолдана білуге үйрену.
Қарастырылатын сұрақтар:
* Дене тәрбиесінің амалдарына сипатама беру.
* Дене тәрбиесі жаттығулары, техникасы, қозғалыс сипатамалары туралы айту.
* Дене тәрбиесі жаттығуларының топтары.
* Дене жаттығуларының ағзаға әсерін сипаттайтын себептер.
Әдістемелік ұсыныстар: жазылған конспектіні және тақырып бойынша жазылған әдебиеттерді оқу. Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, тест сұрақтарына жауап беру.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
№ 3- ші тақырып: Дене тәрбиесінің амалдары. Жаттығуларды топтау.
Сабақты өткізу түрі: Іс-тәжірибе сабағы.
Сабақ мақсаты: Әртүрлі белгілеріне қарап жаттығуларды топтауға үйрету. Негізгі жаттығуларға жақындататын, дайындық жаттығуларын таңдай алу іскерлігін қалыптастыру.
Топтың сабаққа дайындығын анықтайтын сұрақтар:
1. Жаттығуларды топтау не үшін қажет?
2. Қандай жаттығу топтарын білесіз?
3. Жаттығу топтарына жеке-жеке сипаттама беріңіз.
Жұмыс ағымы:
1. Мына жаттығуларды қай топқа жатқызасыз?
А. Шаңғымен жүгіру.
Б. Орнынан ұзындыққа секіру.
В. Қозғалмалы ойын <<тышқан - мысық>>.
Г. Екі әдіспен арқанға өрмелеу
Д. Волейбол. Допты жоғарыдан беру.
2. Мына жаттығуларды негізгі, жақындататын, дайындық деп бөл:
А. Алдыға аунап түсу.
Б. Шалқадан жатып кеудені көтеру.
В. Артқа, алдыға арқамен аунау, группировка жасау.
3. Мына жаттығуларға жақындататын және дайындық жаттығуларын ойластыр:
А. Жүгіріп келіп, <<аяқты бүгіп секіру>>.
Б. 100 метрге жүгіру.
В. Граната лақтыру.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
Әдістемелік ұсыныстар: Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, сұрақтарға жауап беру.
№ 4- ші тақырып: Жаттығулардың техникасы
Сабақты өткізу түрі: Іс-тәжірибе сабағы.
Сабақ мақсаты: Жаттығулардың техникасының кезеңдерін анықтай алуға үйрету.
Топтың сабаққа дайындығын анықтайтын сұрақтар:
* <<Техника>> - деген не?
* Техника кезеңдерін, бөлшектерін қалай түсінесіз?
* Техника сипаттамасы деген не? Қандай техника сипаттамаларын білесіз?
Жұмыс ағымы:
* Мына жаттығулардың техникасын кезеңдерге, бөлшектерге бөліп сипаттаңыз:
А. Ағаш аттың үстінен <<аяқ алшақ>> әдісімен секіру.
Б. Волейболшының шабуыл соққысы.
В. Кіші допты алысқа лақтыру.
Г. Ақробатикадағы <<алдыға аунап түсу>> жаттығуы.
Д. Күрестегі <<жамбасқа алып лақтыру>> әдісі.
2. Мына жаттығулардың кеңістік, уақыт, кеңістікті-уақыт, қозғалыс сипаттамаларының қайсысына жататынын табыңыз.
А. 60 метрге жүгіру.
Б. Жүгіріп келіп биіктікке <<аттау>>(перешагивания) әдісімен секіру.
В. Кермеде <<алдыға керменің үстіне аунап көтерілу>> (подьем переворотом) әдісі.
Г. Спорт залда диагонал бойымен үдей жүгіру.
Д. 3000 метрге уақытқа жүгіру.
Ж. Балуанның қарсыласын 30 секунд уақытта лақтыруы.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
Әдістемелік ұсыныстар: Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, сұрақтарға жауап беру.
№ 5- ші тақырып: Дене тәрбиесінің қағидалары
Сабақты өткізу түрі: Семинар сабағы.
Сабақтың мақсаты: Дене тәрбиесі қағидаларын іс жүзінде қолдану түсінігін қалыптастыру.
Қарастырылатын сұрақтар :
* Саналылық және белсенділік қағидасы, оны іс-тәжірибеде қолдану талаптары.
* Көрнекілік қағидасына сипаттама.
* Жүйелілік қағидасы және оның негізге ережелері.
* Біртіндеушілік қағидасы және жүктемені біртіндеп жоғарлатудың түрлері.
* Реттілік қағидасына сипаттама және оның ережелері.
* Даралық қағидасы және оны дене тәрбиесі үрдісінде қолдану.
Әдістемелік ұсыныстар: жазылған конспектіні және тақырып бойынша жазылған әдебиеттерді оқу. Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, тест сұрақтарына жауап беру.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
№ 6- ші тақырып: Дене тәрбиесінің қағидалары
Сабақты өткізу түрі: Іс-тәжірибе сабағы.
Сабақтың мақсаты: Дене тәрбиесі қағидаларын іс тәжірибесі үрдісінде қолдану.
Топтың сабаққа дайындығын анықтайтын сұрақтар:
* Дене тәрбиесіндегі қағидаларды атаңыз.
* Жүктемені біртіндеп жоғарлату түрлерін атаңыз.
* Сабақ жүйесін құруда қандай қағиданы басшылыққа алу қажет?
Жұмыс ағымы:
1. Төмендегі дене тәрбиесі жаттығуларын үйреткенде қандай қағиданы қолданатынымызды анықта:
а) Граната лақтыру.
б) Ағаш аттан аяқты жазып.
в) Аспа темірде тіреліп көтеріліп күшпен айлану. (Подъем в упор переворотом силой)
2. Әртүрлі жастағы оқушылар тобына төмендегі кесте бойынша дене тәрбиесі қағидаларын таратып бер.
Қағидалар
Бастауыш сынып
Орта
сыныптар
Жоғары сыныптар
1. Саналылық және белсенділік
2. Жүйелілік
3. Біртіндеушілік
4. Көрнекілік
5. Реттілік
6. Даралық
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
Әдістемелік ұсыныстар: Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, сұрақтарға жауап беру.
№ 7- ші тақырып: Қимыл әрекетке үйрету
Сабақты өткізу түрі: Семинар сабағы.
Мақсат: Оқыту үрдісінде теориялық білімді тереңдету.
Қарастырылатын сұрақтар:
* Қозғалысқа үйрету құрылымының жалпы сипаттамасы, үйретудің кезеңдері.
* Қозғалыс әрекетімен танысу. Міндеттері ,бөлімдері.
* Қозғалыс әрекетін үйрену, міндеттері, кезеңдері. Үйрету кезіндегі қателер, оларды түзету жлдары.
* Қозғалыс дағдысы. Сипаты, белгілері. Маңызы.
* Қозғалыс әрекетін жетілдіру. Міндеттері, кезеңі.
* Қозғалыс дағдысы. Сипаттық белгілері. Маңызы. Қозғалыс дағдысының бұзылуы және ауысымы.
* Жоғары қозғалыс шеберлігі. Сипаттық белгілері. Маңызы.
Әдістемелік ұсыныстар: жазылған конспектіні және тақырып бойынша жазылған әдебиеттерді оқу. Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, тест сұрақтарына жауап беру.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
№ 8- ші тақырып: Қимыл әрекетке үйрету құрылысы
Сабақты өткізу түрі: Іс-тәжірибе сабағы.
Мақсаты : Сабақтың міндеттерін қоя білу және оған лайық үйрету амалдары мен әдістерін таңдай білу.
Топтың сабаққа дайындығын анықтайтын сұрақтар:
* Мына түсініктерге анықтама беріңдер <<қозғалыс шеберлігі>>, <<қозғалыс дағдысы>>, <<жоғарғы қозғалыс шеберлігі >>
* Қозғалыс әрекетін үйретудің кезеңдерін ата.
* Оқу үрдісі кезінде пайда болатын қателерді атаңыз. Олардың пайда болу себебі және оларды түзету ережелерін айтыңыз.
Жұмыс ағымы:
1. Төменде көрсетілген жаттығуларды үйрену кезеңдерін және жеке міндеттерін атаңыз:
а) Ауыспалы екі адымды шаңғымен сырғанау. .
б) Кіші допты <<арқадан иық арқылы>> техникасымен, лақтыру бағытына жанымен тұрып қашықтыққа лақтыру.
в) Жүгіріп келіп биіктікке <<аттау>> әдісімен секіру.
2. Қойылған міндеттерге, үйрету кезеңіне байланысты, үйрету амалдары мен әдістерін таңдау.
Әдебиеттер: негізгі 2,5,8,12
қосымша 2,5,7
Әдістемелік ұсыныстар: Іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау, сұрақтарға жауап беру.
<<Дене мәдениеті және спорттың теориясы мен әдістемесі>> пәні бойынша
СТУДЕНТЕРДІҢ ӨЗБЕТІМЕН ЖҰМЫСТАРЫН ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
1-ші тақырып. Дене қуаты қасиеттерін дамыту
Сабақтың мақсаты: дене қуаты қасиеттерін дамыту әдістерін меңгеру.
Тапсырмалар, сұрақтар
Өзбетімен оқу үшін берілген бөлімдер мен тақырыптар
өзбетімен жүргізілетін жұмыс түрлері мен мазмұндары
Дене қуаты қасиеттерін дамыту әдістері
Жазбаша түрде төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
* Оқушылардың күшін және жылдамдығын дамытатын амалдарды көрсетіңіз.
* Күш және жылдамдықты дамытатын қатаң шектелген жаттығулар әдістерін көрсетіңіз
Іс-тәжірибелік тапсырма:
9-11 сынып оқушыларына арналған (қыздар, ұлдар) күш және жылдамдықты дамыту әдістерін, жаттығуларын және жұмыс тәртібін таңдап алып, көрсетіңіз
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: әрбір дене қуаты қасиетін дамытуға арналған бес-бестен жаттығу ойластырыңыз. Жүктеме жас ерекшеліктеріне және дене қуаты дайындықтарына сай болуы қажет. Әдебиеттер: негізгі - 1-7, 9,10
қосымша - 2,3,4,5
2-ші тақырып. Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарының түрлері.
Сабақтың мақсаты: мектептегі дене тәрбиесі түрлері бойынша білімдерін тереңдету. Оқушылармен дене тәрбиесі жұмыстарының түрлерін ұйымдастыру іскерліктерін қаыптастыру.
Тапсырмалар, сұрақтар:
Өзбетімен оқу үшін берілген бөлімдер мен тақырыптар
Өзбетімен жүргізілетін жұмыс түрлері мен мазмұндары
1
2
Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарының түрлері.
Жазбаша түрде төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
Кестенің жалғасы
1
2
Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарының түрлері.
Жазбаша түрде төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Мектептегі дене тәрбиесі жұмыстарының түрлерін көрсетіңіз.
2. Мектептегі жұмыстарды ұйымдастыруға дене мәдениеті ұжымының әсері. ДМ ұжымының құрылымы, жұмыс мазмұны.
3. Оқу тәртібіндегі сауықтыру шараларын көрсетіңіз, жұмыс мазмұнын қысқаша жазыңыз.
Іс-тәжірибелік тапсырма:
1.Орта сынып оқушыларына арналғантаңғы гимнастикалық жаттығулар кешенін құрастырыңыз.
2.Жоғарғы сынып оқушыларына арналған үзақ үзіліс кезіндегі жаттығулар кешенін құрастырыңыз.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: іс-тәжірибелік тапсырмалар орындау кезінде саналылық және белсенділік, біртіндеушілік және реттілік қағидасын сақтаңыз. Жаттығулар кешені оқушылардың жас ерекшеліктеріне және дене қуаты дайындықтарына сай болуы қажет. Әдебиеттер: негізгі - 1-8,11,12
қосымша - 1,6,7
3-ші тақырып. Мектептегі дене тәрбиесі сабағы.
Сабақтың мақсаты: мектептегі дене тәрбиесі сабағының жоспар-конспектісін құрастыруға қажет білім негіздерін тереңдету.
Тапсырмалар, сұрақтар:
Өзбетімен оқу үшін берілген бөлімдер мен тақырыптар
Өзбетімен жүргізілетін жұмыс түрлері мен мазмұндары
Мектептегі дене тәрбиесі сабағының мазмұны мен құрылымы.
Жазбаша түрде төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Мектептегі дене тәрбиесі сабағының құрылымын жазыңыз.
2. дене тәрбиесі сабағының басқа жұмыстар арасындағы маңызы.
3. Мектептегі дене тәрбиесі сабағының мазмұны туралы жазыңыз.
Іс-тәжірибелік тапсырма:
6 сынып оқушылары баскетбол сабағының жоспар-конспектісін құрастырыңыз.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: 6 сынып оқушылары баскетбол сабағының жоспар-конспектісін құрастыру кезінде құрал жабдықтармен қамтамасыз ету, сбақтың қозғалмалы тығыздығын ойластыра жұмыс істеу қажет.
Әдебиеттер: негізгі - 1-8,11,12
қосымша - 1,6,7
4-ші тақырып. Оқушыларды өзбетімен дене жаттығуларын орындауға үйрету. Дене тәрбиесі сабағынан үй тапсырмасын орындау.
Сабақтың мақсаты: студенттерді үй тапсырмасын құрастыруға, оны тесеруге үйрету.
Тапсырмалар, сұрақтар:
Өзбетімен оқу үшін берілген бөлімдер мен тақырыптар
Өзбетімен жүргізілетін жұмыс түрлері мен мазмұндары
Оқушылардың өзбетімен дене жаттығуларын орындауы. Дене тәрбиесі сабағынан үй тапсырмасын орындау.
Жазбаша түрде төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Дене жаттығуларын өзбетімен орындау түрлерін көрсетіңіз.
2. дене тәрбиесі сабғынан оқу үлгірімі жақсаруына үй тапсырмасының әсері туралы жазыңыз.
Іс-тәжірибелік тапсырма:
Дене тәрбиесі сабағынан үй тапсырмасын дене қуаты қасиеттерін дамыту жаттығулары кешенін құрастыру түрінде орындаңыз.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: Дене тәрбиесі сабағынан үй тапсырмасы қарапайым орындалатын, жүктеме мөлшері жоғары болмауы керек. Дене тәрбиесі сабағынан үй тапсырмасы міндетті түрде бақылануы, бағалануы, баға қойылуы керек.
Әдебиеттер: негізгі - 1-8,11,12
қосымша - 1,6,7
5-ші тақырып. Көпшілік спорттық сауықтыру шараларын ұйымдастыру.
Сабақтың мақсаты: студенттерге көпшілік спорттық сауықтыру шараларын ұйымдастыру іскерлігін қалыптастыру.
Тапсырмалар, сұрақтар:
Өзбетімен оқу үшін берілген бөлімдер мен тақырыптар
Өзбетімен жүргізілетін жұмыс түрлері мен мазмұндары
Мектепте көпшілік спорттық сауықтыру шараларын ұйымдастыру.
Жазбаша түрде төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Көпшілік спорттық сауықтыру шараларының денсаулықты нығайтудағы және спорт түрінен шеберлікті жоғарылатудағы рөлі.
2. Волейбол және баскетбол спорт түрінен жарыс ережесінің негізгі тармақтарын жазыңыз.
3. Спорт түрлерінен төрешілік жүргізу, оның құрамы, қызметтері.
Іс-тәжірибелік тапсырма:
1. Волейбол және баскетбол спорт түрінен жарыс мәлімдемесін құрастырыңыз.
2. Волейбол жарысынан төрешілік жүргізу.
Тапсырманы орындауға арналған әдістемелік нұсқау: Бұл тапсырмаларды орындау кездерінде жарыс ережелеріне, өздері құрастырған мәлімдемелерге сүйену керек. Жарыс құжаттарын құрастыру, хаттамаларды даярлау және толтыру, жарысты ұйымдастыру жолдарын, жеңімпаздарды анықтау түрлерін, бас төрешінің есебін жақсы білу қажет.
Әдебиеттер: негізгі - негізгі - 1-8,11,12
қосымша - 1,6,7
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі пәнінің теория бөлімінің
қорытынды тест сұрақтары.
1, Дене мәдениетінің бөлімдерін көрсетіңіз?
- А) дене дамуы, дене икемділігі; В) спорт, дене тәрбиесі, көпшілік спорт, гигиена
- С) дене мәдениеті, спорт, дене жаттығулары; Д) негізгі, спорт, сауықтыру, қолданбалы
Е) дене дайындығы, дене қуаты жетілуі
2. Мазмұны - қозғалысқа үйрету, дене қуаты қасиеттерін дамыту, арнайы дене мәдениеті білімін меңгеру болып келетін тәрбиенің түрі ?
А. дене мәдениеті; В. дене қуаты дайындығы;
С. дене тәрбиесі; Д. дене тәрбиесі білімі; Е. дене қасиеті;
3. Адамның нақты қызметіне \мамандығына, айналысқан спорт түріне\ көмектесетін қозғалыстарға нақты талаптар қоятын арнайы дайындау процессі қалай аталады?
А. спорттық дайындық; В. арнайы дене қуаты дайындығы;
С. дене қуаты жетілуі; Д. кәсіптік қолданбалы дене қуаты дайындығы;
Е. жалпы дене қуаты дайындығы
4. Қазақстан Республикасының дене мәдениеті жүйесінің мақсаты:
А. мамандарды жұмыспен, құрал - жабдықтармен қамтамасыз ету;
В. дене қуаты жетілген, Отан қорғауға, еңбекке жан-жақты дайындықтан
өткен адамдар тәрбиелеу; С. барлық адамдарды спортпен айналысуға үгіттеу;
Д. спортшыларды жарыстарға тәрбиелеу;
Е. әлем жарыстарында жоғарғы көрсеткіштер көрсету;
5. Қазақстан Республикасының дене мәдениеті жүйесінің міндеттері:
А. білім беру, сауықтыру, тәрбие беру; В. денсаулықты нығайту, әскери дайындық;
С. батыл, мықты, ержүрек адамдар тәрбиелеу; Д. жастарды үлкен өмірге дайындау;
Е. көбірек жарыстарға қатысу;
6. Дене мәдениеті жүйесінің негіздері не?
А. мәдени әкімшіліктер, мәдени шаралар, спорт мекемелері;
В. әлеуметтік - экономикалық, спорттық мекемелер, заң мекемелері;
С. ғылыми - әдістемелік, бағдарлама - нормативтік, заң - құқықтық және ұйымдастыру негіздері; Д. ғылыми спорттық жұмыстар, спорттық әкімшіліктер, мекемелер;
Е. аудандық, облыстық спорт мектептері;
7. Қазақстан Республикасындағы адамдардың дене қуаты деңгейін анықтайтын сынақ түрі.
А. спорттық классификация; В. мектеп және жоғарғы оқу орындарының бағдарламалары, нормативтері; С. президенттік сынақ; Д. спорттық және қозғалмалы ойындар;
Е. бақылау сынақтары;
8. Спортшыларға спорт түрлерінен разрядтар беру тәртібін анықтайтын құжат:
А. президенттік сынақ; В. спорт және туризм комитетінің шешімдері;
С спорт бағдарламалары; Д. спорт түрлерінің ережелері;
Е. спорттық классификация;
9. Дене тәрбиесінің арнайы амалы болып табылады:
А. дене жаттығулары; В. табиғаттың денсаулықты жақсарту күші;
С. гигиеналық фактор; Д. штанга, тренажерлар, гирлер, гантельдер;
Е. аутогендік жаттықтыру;
10. Жаттығуларды қайталап орындау барысында жұмыс қабілеттілігін толық бастапқы кезеңге түскенге дейінгі демалыс аралығы былай аталады:
А. толық (ординарный); В. төтенше; С. белсенді (активті); Д. қатаң шектелген;
Е. енжар;
11. Адам ағзасына әсер етуі жағынан қандай жүктемені жүрек соғу жиілігіне байланысты үлкен деп айтамыз?
А) 120-130 соғу/мин; В) 131-155 соғу/мин
С) 156-175 соғу/мин; D) 176-190 соғу/мин; Е) 120 соғу/минөтке дейін
12. Бір бірінен міндеттері өзгеше және үйрету әдістерінің өздеріне ғана тән ерекшеліктері бар, кез келген қозғалыс әрекеттерін үйрету үрдісі ... кезеңнен тұрады. Жауапты нүктенің орынына қой:
А. бес кезеңнен; В. төрт кезеңнен; С. екі кезеңнен; Д. үш кезеңнен; Е. алты кезеңнен;
13. Қозғалыс дағдысының негізгі белгілері:
А) қозғалысты тұтас орындау; В) жаттығулардың жеке бөлшектеріне бөгеле, шұқшия орындау; С) қозғалыстың жеке бөлшектеріне назар аудару, сананы шоғырландыру
D) қозғалысты автоматтандыра орындау; Е) қозғалысты шашырата орындау
14. Қозғалыс ептілігі, шеберлігі дегеніміз не?
А) жаттығуды дағдылы орындау; В) жаттығудың әрбір бөлшегіне ықылас сала орындау
С) жаттығуды тез, ойланбай орындау; Д) жаттығуды барлық жағдайда орындау
Е) жаттығуды жарыс кезінде орындау
15. Қозғалысқа үйрету кезеңінің бөлімдері:
А) дайындық, негізгі, В) кіріспе, негізгі; С) көрсету, орындау, Д) қозғалыс шеберлігін қалыптастыру, жетілдіру; Е) қайталау, жетілдіру
16. Қозғалысқа үйрету кездерінде жіберілетін қателер топтары:
А) дағдылы және дағдыланбаған қателер; В) спорт ойындарының қателері
С) түзеуге болатын, болмайтын қателер; Д) гинастикада кездесетін қателер
Е) белгілі, белгісіз қателер
17. Бір сабақтың ізін екінші сабақтың әсері басып жататын дене тәрбиесі үрдісінің маңыздылығын дәлелдейтін қағида қалай аталады?
А) қозғалыс қағидасы; В) жүйелілік қағидасы; С) даралық қағидасы; D) көрнекілік қағидасы; Е) саналылық және белсенділік қағидасы
18. Төмендегі көрсетілген қағидалардың қайсысы дене тәрбиесінің жалпы қағидаларына жатады?
А) саналылық және белсенділік, көрнекілік, даралық қағидалары
В) жүктеме мен тынығуды кезектестіру қағидасы; С) жүйелілік қағидасы; D) біртіндеп жүктемен жоғарылату қағидасы; Е) іс-тәжірибелік және ғылымилылық қағидасы
19. Дене тәрбиесінің әдістері дегеніміз не?
А) жатығуды дұрыс орындау; В) дене тәрбиесінің тәсілдері; С) жаттығуларды қолдану жолы; Д) жарысқа қатысу жолы; Е) спортшының айласы
20. Дене тәрбиесінің арнайы әдістеріне жататындар:
А) сөз қолдану және көрнектілік әдісі; В) қатаң шектелген жаттығулар, ойын және жарыс әдістері; С) жедел хабар әдісі; Д) іс-тәжірибелік әдіс, видиоәдіс, бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері; Е) бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері
21. Дене тәрбиесінің жалпы әдістері:
А) көзбен көру және құлақпен есту; В) кітап оқу, кино көру; С) спортқұралдарын, аспабтарын қолдану; Д) көрнекілік және сөз қолдану; Е) конспектілеу, видеотаспаға түсіру
22. Жылдамдық қабілеттілігін дамытудағы ең тиімді жас кезеңі:
А) 11-13 дейін; В) 14-16 жасқа дейін, С) 17-18 жас, Д) 19-21 жас; Е) 22-24 жас
23. Спортшының барлық бұлшық еттерін қатыстырып, жұмысты қалыпты қарқында, ұзақ орындай алу қабілеттілігін қалай атаймыз ?
А) дене қуатының жұмысқабілеттілігі; В) дене қуаты дайындығы.С) жалпы төзімділік; Д) жаттыққандық; Е) анаэробты
24. Дене қуаты қасиеті ептілікті дамыту үшін орындау керек:
А) ерте меңгерілген жаттығуларды; В) жаңа дене тәрбиесі жаттығуларын
С) ойын жаттығуларын; Д) дайындық жаттығуларын; Е) жарыс жаттығуларын
25. Өзінің бұлшық ет күшімен, үлкен амплитудамен қозғалысты орындай алу қабілеттілігін қалай атаймыз?
А) белсенді икемділік; В) арнайы икемділік; С) буын жылжымалылығы икемділігі
Д) қозғалыс икемділігі; Е) енжар икемділік
26. Мына көрсетілген түсіндірмелердің қайсысы күшті сипаттайды ?
А) күш жаттығуларын қысқа уақытта орындай алу мүмкіншілігі
В) сыртқы қарсылықты жеңу немесе оған бұлшық ет күшімен қарсылық көрсету
С) күш жаттығуларын оның тиімділігін азайтпай орындау
Д) адамның үлкен бұлшық ет күшін көрсету мүмкіншілігі; Е) ауыр салмақ көтеру
27. Мына көрсетілген түсініктемелердің қайсысы жылдамдықты сипаттайды ?
А) спортшының уақыт кесіндісінде жылдам қозғалу мүмкіншілігі
В) қозғалысты оның тиімділігін азайтпай орындау мүмкіншілігі
С) қозғалысты ұлкен жылдамдықпен, үдей орындау
Д) үлкен жылдамдықты мүмкіншілігінше жылдамдығын азайтпай орындау
Е) ойын кезінде жылдам қозғалуы
Тақырып: Жас спортшылар даярлығының көпжылдық жүйесі
Дене тәрбиесі үрдісінде әртүрлі әдістер қолданылады: тәжірибелік, сөздік, көрнекілік. қазіргі таңда жүйелілік неғұрлым нақтыланған, біз Л.П.Матвеев, Ж.К.Холодов, В.С.Кузнецов бойынша жаңа сұрыптау келтіру қажет деп санаймыз.
Кез келген педагогикалық құралдың әрекеттілігі оны қолдану әдісіне қатысты. Дене тәрбиесінің арнайы әдістері дене жаттығуларынан бөлек емес. Бірақ, тәрбиедегі ешқандай оқыту жалпы педагогикалық құралдарды қолданатын әдістерісіз мәнсіз болып табылады, дене тәрбиесі үрдісінде бұл әдістер өзіндік ерекшелікке ие болады. Осыны ескере отырып, арнайы және дене тәрбиесі үрдісіне үйлесімді қосылатын жеке әдістерді сипаттау қажет.
Дене тәрбиесінің барлық әдістерінің бір маңызды негізін жүктемені реттеп, оны демалыс пен қиюластыратын таңдаулы әдіс құрайды. "Жүктеме" деп ағзаға әсер ететін дене жаттығулары көлемін, оның субьекті және обьекті қиындықтарды жеңу деңгейін айтады. Жүктеме әсері оның көлемі мен қарқынына тікелей пропорционалды.
Дене тәрбиесінің әдістерінде жүктеме стандартты және үзілісті, үзіліссіз (перманентті) және интервалды болады. Дене тәрбиесінің құрамдас бөлігі ретінде демалыс енжарлы (пассивті) және белсенді болады. Сондайақ, жүктемелер бөліктері арасында интервалдар болу мүмкіндігі: біртекті, қатаң, экстремальды.
Тәжірибелік әдістерді оқығанда, меңгеруге қиындарын спорттың түріндегі тәжірибеге қатысты нақты мысалдарын іріктеп алу қажет. Тәжірибелік әдістер үш топқа бөлінеді: басқару әдісі, ойын және сайыстық. Әр түрлілігі ауқымымен жаттығу әдісі ерекшеленеді.
Қимылды жаттау үрдісінде бұл әдіс қимылды толық орындау және оны бөліктерге бөлу түрінде қолданылады.
Қимыл машықтарын және дене сапалық тәрбиесін жетілдіру үрдісінде жаттығу әдісі көп нұсқауда қолданылады. Әдіс нұсқаулары келесіге тәуелді: біріншіден жаттығу түріне (стандартты немесе ауыспалы жаттығу), екіншіден жаттығуды орындау тәсілінен (үздіксіз немесе демеалыс үзілістерімен).
Стандартты және ауыспалы жаттығулардың келесі нұсқауларын айырады.
* Стандартты жаттығу.
Стандартты - үздіксіз жаттығу:
А) біркелкі жаттығу, дене жүктемесін орындау барысында қарқыны өзгемейді (мысалы: шаңғыда ұзақ жүгіру, жүзу т.б.);
Б) стандартты ағынды жаттығу (мысалы: қарапайым гимнастикалық жаттығулар легін ағынды қайталау).
Стандартты интервалды жаттығу - қайталамалы:
А) демалыстың қалыпты интервалдарымен, яғни ағзаның толық қалпына келуіне дейін (мысалы: 200 м жүгіру. 3-4 рет шектеулі жылдамдықпен, 7-10 мин демалыс интервалдарымен);
Б) демалыстың қатал интервалдарымен, келесі жүктеме ағзаның толық емес қалпына келуіне дейін беріледі (мысалы: 900 м жүгіру. 20 рет шектеулі жылдамдықпен, 90 с демалыс интервалдарымен);
В) демалыстың экстремалды интервалдарымен, келесі жүктеме ағзаның жоғары қалпына келу фазасына түседі (мысалы: 200 м жүгіру. 2-3 рет шектеулі жылдамдықпен, 15-20 мин демалыс интервалдарымен);
* Айнымалы жаттығу.
Айнымалы үздіксіз жаттығу - демалысқа үзіліссіз қарқындылықтың алмасуымен орындалатын жаттығу:
А) циклдік қозғалыстағы айнымалы жаттығу (мысалы: жүгіру, ескек, жүзу және т.б.);
Б) айнымалы-ағынды жаттығулар (мысалы: әртүрлі формадағы және күшті қажет ететін, гимнастикалық жаттығулардың кешенді тізбегін орындау).
Айнымалы интервалды жаттығу - формасы бойынша әртүрлі немесе интервалды демалысы ауыспалы қарқынды жаттығу:
А) ілгерінді дамушы жаттығу (мысалы: жүйелі бір қайтара 60-65-70-75 салмақтағы белтемірді көтеру және т.б. әр талпыныс арасында тиімді интервалды демалыспен);
Б) айнымалы интервалды демалыспен төмен түсетін (сыртқы жүктемемен) жаттығулар (мысалы: келесі тәртіпте қашықтықтағы жүгіріс: 800+400+200+100 араларында қысқартылған интервалды демалыспен);
В) айнымалы интервалды демалысты вариативті жаттығу - жүктемені кеміту және көбейтумен жұмысты орындау (мысалы: белтемірді көтеру, салмағы толқымалы өзгеретін 60-70-80-70-80-90-50 кг 3-тен 5 мин аралықтағы талпыныстағы демалыс интервалы тербелісінде).
Көрсетілген жаттығу әдістемелері нұсқалары, ерекше топ құра отырып құрамдаса алады.
* жаттығу әдісінің туынды түрі.
Бұл әдістер тобы өте әртүрлі, сондықтан біз кейбір түрлеріне тоқталамыз:
А) қайталамалы-айнымалы жаттығу (мысалы: субмаксимальді жылдамдық пен жүгіру 200 м+100 м еселі қайталаудағы жеңіл жүгіріс);
Б) ілгерінді-дамушы жаттығу (мысалы: белтемірді көтеру 2 рет 80 кг, 2 рет 90 кг, 2 рет 100 кг, және 2 рет 120 кг);
В) қайталамалы жаттығу демалысы кемуші интервалмен (мысалы: 200 м жүгіру - демалыс 7-8 мин, 200 м жүгіру - демалыс 5-6 мин, 200 м жүгіру - демалыс 3-4 мин және тағы да 200 м жүгіріс);
Г) сериялы-шеңберлі жаттығу (мысалы: 8-10 әр түрлі жаттығулар, шеңбер тәріздес бір-бірінен кейін ағымды қайталанатын);
Осы сынды, әдістемеде айналысушының әрекеті қатаң түрде регламентацияланған жаттығуда ұйымдасады және толық регламентация арқылы жүйеленеді - бекем түрде алдын ала жазылған қозғалыс бағдарламасында; демалыс интервалымен және жүктеменің нақты мөлшерімен; сыртқы жағдайды құрау және қолдануда.
Ойын және сайыстық әдістер оқу- әдістемелік әдістемелерде жақсы көрсетілген. Оның сипаттық ерекшеліктерін, білімдік және тәрбиелік мағынасын және қолдану талабын меңгеру қажет.
А) Ойын әдісі: дене тәрбиесі жүйесінде білімдік, сауықтыру және тәрбиелік есептердің шешімі қолданылады. Ойын әдісінің мәні, жаттығушының қозғалыс әрекеттілігі ойынның ережесі, мазмұны, талаптары негізіне сүйенеді. Дене тәрбиесінде ойын әдісі келесі түрде сипатталады: "көріністік" ұйым (ойынның жоспары, ойы); мақсатқа жету тәсілдердің әртүрлілігі және әрекеттің кешенді түрі (ұтыс); жаттығушының өздігінен еркін әрекет жасау және олардың бастамалығына, тапқырлығына, ептілігіне жоғары талаптар; кернеулі топаралық және тұлғааралық қатынастарды моделдеу, жоғары эмоциялылығы; әрекеттерді ықтималды бағдарламалау және жүктемені дәл мөлшерлеудің шектеулі мүмкіндігі.
Ойын әдісінің негізгі әдістемелік ерекшеліктері:
- Ойын әдісі дене сипаттамаларының жан-жақты, кешенді дамуын және қимыл біліктері мен машықтарын жетілдіруін қамтиды.
- Мақсатқа жету әртүрлі тәсілдердің кең таңдауы, адамның өздігін, бастамалығына, тапқырлығына, ептілігін және т.б. құнды тұлғалық сипаттамалары қалыптасады.
- Ойын ережелерін сақтау оқытушыға жаттығушыларының адамгершілік сипаттамаларын мақсатты түрде қалыптасуға мүмкіндік береді: адамгершілік, ынтымақтастық, өзара көмек сезімін, саналы тәртіптілік, ерік және т.б.
- Ойын әдісіне тән қанағаттанарлық, тартымды және эмоционалды факторы жаттығушыларда денешынықтыру сабақтарына тұрақты жағымды қызығушылықты және әрекеттілік сарынды қалыптастырады.
Ойын әдісінің кемшілігіне жаңа қимылдарды жаттаған кезде және ағзаға жүктемелерді мөлшерлеу кездегі шектеулігі жатады.
Б) Сайыс әдісі - жаттығуларды сайыстар формасында орындау тәсілі. Дене тәрбиесі үрдісінде сайыс әдісі әр түрлі формада қолданылады: жеке жаттығуларды орындау кезінде белсенді қызығушылығын ынталандыру тәсілі. Бақылау-сынақты, ресми спорттық және оларға ұқсас сайыстар.
Сайыс әдісінің негізгі анықтаушы сипаты - жоғарғы көрсеткішке жетудегі немесе біріншілікке күресте, реттелген бәсекелестік шарттарында күштердің қатарлануы; сайыс пәнін жеңіске күресудегі ретін және жетістікті бағалау тәсілдерін бір келкіге келтіру.
Денетәрбиелеу тәжірбиесінде сайыс әдісі көрінеді:
- Әр түрлі деңгейдегі ресми сайыстар түрінде (олимпиадалық ойындар, әлем чемпионаттары, іріктеу сайыыстары т.б.)
- Сабақты кез-келген денешынықтыру-спорттық сабақты, осымен қоса спорттық жаттығу ұйымдастыру элементі ретінде.
Сонымен сайыс әдісі келесі мүмкіндіктерді береді:
- Қимыл-қабілеттерін максималды көрсетуін ынталандыру және олардың даму деңгейін анықтау;
- Максималды дене жүктемесін қамтамасыз ету;
- Еріктілік сипаттамаларын тәрбиелеуге;
Дене тәрбиелеуде жалпы педагогиканың әдістері кең қолданылады, ішінара сөздік әдістері және көрнекілік әдістері. Дене тәрбиелеуде жалпы педагогикалық әдістерді қолдануы оқу материалының мазмұнына, дидактикалық мақсаттарға, функцияларына, жаттығушылардың дайындықтарына, олардың жастарына, оқытушы-жаттықтырушы дайындығына және тұлға ерекшеліктеріне, материалдық базаның бар болуына, қолдану мүмкіндіктеріне тәуелді.
Сөздік әдісті қолданудың әртүрлі формалары мен ерекшеліктері:
* Дидактикалық әңгіме, әңгімелесу, талқылау және т.б.
* Нұсқаулар беру.
* Бұйрықтар мен нұсқаулар.
* Сөздік бағлар.
* Сөздік есептер және өзара түсінісу.
* Өзіне бұйрық беру.
* Өздігінен ойлау, талдау, талқылау және т.б.
Көрнекілік әсер ету әдістері қатарына көру көрнекілігін қамтамасыз ететін әдістерімен бірге, қажетті бейнелерді тудыруға өзгеде сезімдермен (есту, қозғалыс және т.б.) ықпал ететін әдістерде жатады. Олар тікелей және аралық көрнекілік әдістеріне бөлінеді.
Бұл әдістердің негізгі ерекшеліктері. Тікелей көрнекілік әдісіне: жаттығушыда қозғалыс әрекетін орындау техникасы жайлы дұрыс ұсынуды құруға арналған. Қимылды оқытушы, немесе бір жаттығушы тарапынан көрстеуде сөзді қолдану әдісімен сәйкестенуі қажет.
Аралық көрнекілік әдісі: жаттығушы тарапынан қозғалыс қимылдарын қабылдауда қосымша мүмкіндікті тудырады. Оған: көрнекілік құралдарды көрсету, оқу бейнефильмдерін, сурет, бейнелі үлгілер т.б.
Қимыл қозғалыс бағытын сезіну әдісі: жұмыс істеуші бұлшық еттерінен белгіні қабылдауды ұйымдастыру. Оған: оқытушы тарапынан қимыл қозғалысты орындау барысында қате жәрдем берілуі; жаттығуды орындау сылбыр екпінмен жүрсе;
Жылдам ақпарат әдісі: оқытушы тарапынан жаттығушыдан әртүрлі құрылғылар көмегімен жылдам ақпарат алуға бағытталған, яғни қажеттілік барысында бірқалыпқа түсіру мақсатында.
Қортындыда ескеру қажет, сабаққа дайындық барысында және тиімді әдіс кезеңін таңдау барысында оқытушы құрылымы қандай болу қажет, екіпінін өсіру керекпе, жалпы қажеттілігіне қарай мән беруі қажет.
Негізгі әдебиет
* Теория и методика физического воспитания. Учебник для институтов физической культуры. Под редактированием А.Д.Новикова, Л.П.Матвеева., том І, "ФиС", 1976стр.87-113.
* Теория и методика физического воспитания и спорта Ж.К.Холодов, В.С.Кузнецов. Учебное пособие., М., 2001.стр.40-52.
Қосымша
* Ашмарин Б.А. Теория и методикафизического воспитания. Учебное посбие. М., 1979, 1990., стр. 75-96.
* Шиян Б.М. Теория иметодикафизического воспитания. Учебное пособие М., 1988, стр.50-65.
* Русанов В.П. Основы теории и методики физической культуры и спорта Учебное посбие. Усть Каменогорск, 2003, стр. 22-34.
Бақылау сұрақтары
* Дене тәрбиесі әдістерінің жалпы классификациясы қандай?
* Негізгі тәжірибелік әдістер қандай?
* Оқу әдістеріне не жатады және олардың өзіндік сипаты қандай?
* Қозғалыс қимылдарын жетілдірудің және дене сапасыны тәрбиелеудің негізгі әдістері қандай?
* Ойын әдісінің ерекшеліктері қандай?
* Сайыстық әдіс ерекшеліктері қандай?
* Оқыту және тәрбиелеу үрдісіндегі сөз ролі қандай және оқу-тәрбие үрдісінде қандай сөздік әдістер қолданылады?
* Дене тәрбиесі үрдісінде көрнекілік әсер етудің қандай әдістері қолданылады?
Тақырып: Спорттық машықтануды жоспарлау және тиімділін есептеу ( 2 сағат)
Бұл тақырып дене тәрбиесі ілімі курсында негізгі тақырыптардың бірі саналады. Онда дене тәрбиесі оқытушысы өз тәжірибесі барысында басшылыққа алатын ілімдік және әдістемелік жағдайлар ашылады. Тақырыпты оқи отыра, қимыл икемі, машықтары, арнайы нұсқаулар, оқу үрдісі құрылымы мәні неден тұрады, әр этап кезеңі ерекшелігі жекелей және аралық байланыстары қандай есте сақтау қажет. Қимыл икемі мен машықтары қалыптасуы заңдылығын меңгеру қажет.
Қимыл қозғалыстары оқу пәні ретінде: қимылдық қабілеттілік, машықтары - қимылдық қабілет мәні туралы түсінік бірқатар сұрақтарды анықтау нәтижесінде қалыптасуы қажет. Алдымен келесі ұғымдарды анықтап алу қажет:
Қимыл қабілеттілігі - қимылды қозғалысты меңгеру деңгейі, қозғалысты саналы басқарумен сипатталады.
Қимылдық машығы - әрекет техникасын меңгерудің оңтайлы деңгейі, қозғалысты автоматты басқарумен сипатталады, орындау барысында жоғары нақтылық пен сенімділікпен ерекшеленеді.
Студентке меңгеру қажет, қимыл әрекетін меңгеру үшін келесі әдістемелік тізбелікте жүзеге асырылады:
* жаттығушыда жағымды оқу сарынын қалыптастыру, әсер етуші формула бойынша: "жетістікке ұмтылу" - белсенділік-мақсат- "жетістікке жету";
* қимыл әрекетінің мәні жайлы білімді қалыптастыру;
* оқылатын қозғалыс жайлы әрбір негізгі тірек нүктесі бойынша түсінік қалыптастыру (көру, логикалық, қимылдық бейне);
* оқылатын қимыл әрекетін толық меңгеру.
Одан кейін машықтардың сипаттық ерекшеліктерін және олардың құрылу заңдылығын меңгеру қозу және тежелу) - иррадиациялар, концентрациялар және автоматизациялар.
Осымен қатар мән беру қажет, қозғалыстың автоматтандырылуы және біртұтастығы, мығымдығы және машықтың ұзақ сақталуы бас миының үлкен жартышарындағы әрекеттілік қабығындағы динамикалық стереотиптің бекуімен және пайда болуымен байланысты.
Динамикалық стереотип - функционалдық жүйенің стационарлы сипат алатын жағдайы, қимылды көпқайтра қайталау барысында бекіп қалатын нәтижесі, яғни қимыл машығының барлық негізгі сипатын ескертеді - қозғалыспен автоматты түрде басқару, қимылдың біртұтастығы, қимыл сенімділігі.
Түсіну қажет, қозғалыстың автоматтандырылуы сананың кез-келген қимыл әрекетіне араласуынан босатуға, назарды өзге обьектілерге аударуға мүмкіндік береді. Машықтың келесі бір сипатын бағалау қажет - қозғалыстың мығымдылығын меңгеру, әрқандай қолайсыз жағдайда оларды орындауға тұрақты мүмкіндік береді.
Қимыл машықтарының қалыптасу заңдылықтарын оқу қажеттілігі бар. Қимыл машықтарының қалыптасуы бірқатар заңдылық негізінде жүреді: машықтың дамуында жылдамдықты өзгерту заңы, машықтың дамуындағы заңдылық, машық дамуындағы шектеуліктің жоқтық заңдылығы, машықтың көмескілену заңдылығы, машықты жылжыту заңдылығы т.б.
Шартты рефлекстердің пайда болуы заңдылығынан шыға отырып, негізінде қимыл реакциялары қалыптасатын дене тітіркендіргіштерінің нақты тектерін ұғынуға болады.
Осы негізде, динамикалық стереотиптердің қимылдарының құрылу үрдісі жүйке үрдістерінің (иррадиация, концентрация және олардың өзара индукциясы) нақты динамикасымен бірге жүруші бірқатар фазадан өтеді. Кеңістіктегі, уақыттағы қимыл нақтылығы анализаторлардың кешенді жұмысы негізінде қол жеткізіледі. Бұл үрдіс ішкі диффренциясы және кешеуілді тежелгіш дамуы жолында болады. Осыған байланысты көру, тыңдау және қимыл анализаторларының машықтардың қалыптасуының әр кезеңдеріндегі ролін елестетуге болады. Тұрақты машық динамикалық стереотиптің бас миының үлкен жартышарындағы сақталуы жағымды ғана емес, жаттанды қателерді шеттетуде және оларды қайта орындауда өзіндік кері жақтарыда бар. Шартты рефлекстердің тұрақтылығы мен өзара байланысын ескере отырып оқу барысындағы дайындық жаттығуларының маңызы мен машығын "жылжытпалы" құбылыс мәнін ұғыну қажет. Аталған сұрақтарды меңгеру барысында қосымша әдебиеттер тізіміндегі деректерді қолдану қажет.
Сұрақты оқу барысында - оқу үрдісінің құрылымын толық елестету қажет, одан кейін әр кезеңді жекелей. Оқу құралының материалы қазіргі таң тұрғысынан қарастырылатын сұрақтарға толық түсінік бермейді. Студенттерге міндетті түрде қосымша әдебиеттер тізіміндегі деректерді қолдану қажет. Осы орайда келесі мәселелерге мән беру қажет. Алдымен - оқу түсінігі - әлеуметтік субьектілерде сапалық қандайда бір қызметті орындауды дамытуды қалыптастыратын нақты мақсатты, жүйелі және ұйымдастырылған үрдіс. Оқу өз құрамына (оқушының әрекетін) және оқытылуын қамтиды (оқытушының педагогикалық қабілеттілігін).
Қимыл қозғалыс оқу үрдісінде өз қимылдарын басқару есебі алға қойылады. Бұл дегеніміз қозғалыс бағытын, түрін, орындау шапшаңдығын басқару.
Қимыл қозғалыстың жалпы оқу үрдісі үш кезеңді қамтиды, әдістеме негізінде бір-бірімен ерекшеленеді.
Алғашқы жаттау кезеңі - өз қысқалығына қарамастан келесі оқу тиімділігі үшін ерекше әсері бар. Мақсаты - оқушыда оқылатын қозғалыслыс техника негіздерін қалыптастырады және оның жалпы сипатта орындалуына қол жеткізеді.
Негізгі мәселелер:
* Қимыл қозғалысты орындау жайлы мағыналы және көру түсінігін қалыптастыру.
* Оқылатын қимыл элементтерінің құрылымы немесе жаттығуларды негізгі тірек нүктелері арқылы меңгеру жолында қимылдық түсініктерді құру.
* Жалпы сипатта қимыл әрекетінің біртұтас орындалуына қол жеткізу.
* Қимыл әрекеті техникасында мән берілмес ауытқуларды ескерту және жою.
Осы кезеңде оқылатын қимыл әрекеті жайлы алдын-ала түсініктің пайда болуы жайлы, психологиялық және физиологиялық күй туралы анық түсінік болуы қажет. Осыған байланысты сөздік, көрнекілік және тәжірибелік әдістердің аталған кезеңдегі ерекшелігін анықтау қажет.
Қимыл қозғалыстың алғашқы жаттау кезеңнің ұзақтығының қатыстығы:
* Оқылатын қимылдың техникасы мен күрделілік деңгейі;
* Жаттығушының дайындық әзірлігі;
* Даралық ерекшелігі;
* Машықтардың жылжытпалы жағымды әсерін қолдану мүмкіндігі.
Тереңдетіп оқу кезеңі: алғашқы қабілеттілік пен оны жетілдіруден тұрады. Мақсаты - толық қимыл машығын қалыптастыру.
Негізгі мәселелер:
* Негіздегі барлық негізгі тірек нүктелерінде, техника бөлімдерінде әрекеттерді нақтылау.
* Қимыл әрекетінің толық орындалуына ққл жеткізу, кеңістіктегі, уақыт және техниканың динамикалық сипатын саналы бақылау негізінде.
* Техникада және оның негізгі тізбегінде ұсақ ақаулықтарды жою.
Егер бірінші кезеңде мәселені шешу кезекпен жүзеге асса, екінші кезеңде мәселелер бірмезетте шешілуі мүмкін.
Яғни екінші кезеңде ұқыну қажет: қимылдық әрекеттің толықжәне бөлшектерге бөліп жаттау әдістері қашан және қалай қолданылады. Қимылдық әрекетті жаттау кезінде қателерді жою қалай жүзеге асырылады. Оқытудың әртүрлі сәттерінде сөздік және тәжірибелік әдістердің ролі қандай.
Мысалы, әртүрлі жаттығуларды қолдану тиімділігі келесі сәттерді бұлжытпай орындау барысында қол жеткізіледі:
* Жаттығудың мақсаты және мәселелері;
* Негізгі қимыл әрекеттерімен құрылымдық өзара байланыс;
* Жаттығуды мөлшерлеу;
* Орындауды бақылау және өзара бақылау.
Осы кезеңдегі бір сабақ шеңберінде оқытуды сабақтың негізгі бірінші жартысында жоспарлау қажет, ерекше енжарлық күй пайда болғанға дейін.
Сондай-ақ осы кезеңде жаттығуды үйрену барысында бағытталған көмекті және сақтандыру шараларының маңызын анықтап қажет.
Бекіту және жетілдіру кезеңі. Мақсаты - қимыл біліктілігін машыққа айналдыру, тұтас қолдану мүмкіндігіне ие.
Негізгі мәселелер:
* Қимыл әрекетін автоматты орындау және тұрақтылығына қол жеткізу.
* Техниканың даралық бедерлерін қажетті деңгейге жетілдіру.
* Қимыл әрекетін тәжірибелік қолдануда талапқа сай орындауға қол жеткізу (максималды күш және жылдамдық, үнемділік, нақтылық, рационалды мақам т.б.).
* Нақты тәжірибелік жағдайға байланысты әрекетті қолдануды қамтамасыз ету.
Бұл мәселелер бірмезетте, тізбектеліп шешілуі мүмкін, себебі олар өзара тығыз байланысты.
Аталған кезеңді оқи отыра, түсіну маңызды. Қозғалысты жетілдіру қай бағытта жүзеге асу қажет, қай мөлшерде бекуі қажет, сондай-ақ оқу әдістемесін, осы кезеңде әртүрлі әдістемелік тәсілдерді меңгеру қажет: снарядтардың биіктігін көтеру, қозғалыстың жылдамдығын және амплитудасын өсіру, жаттығуды ағынды орындау, сайыс түрінде нәтижелі және сапалы орындау, ойын түрінде қайталау және т.б.
Оқылатын жаттығуды жетілдіруін дене сапасының дамуымен байланыстыру қажет.
Негізгі әдебиет
* Теория и методика физического воспитания. Учебник для институтов физической культуры. Под редактированием А.Д.Новикова, Л.П.Матвеева., том І, "ФиС", 1976 стр.141-168.
* Теория и методика физического воспитания и спорта Ж.К.Холодов, В.С.Кузнецов. Учебное пособие., М., 2001.стр.64-74.
Қосымша
* Боген М.М. Обучение двигательным действиям. М., "ФиС", 1985, стр. 69-105.
* Шиян Б.М. Теория и методика физического воспитания. Учебное пособие М., 1988, стр.80-101.
* Русанов В.П. Основы теории и методики физической культуры и спорта Учебное посбие. Усть Каменогорск, 2003, стр. 43-53.
Бақылау сұрақтары
* Оқу үрдісі неден құралады?
* Қимылдық біліктілік, қимылдық машық дегеніміз не, олардың айырмашылығы неде, машықтың өзіндік ерекшеліктері қандай?
* Адазаттың еңбек, дене мәдениеті және қорғаныс қайраткерлігі үшін қимыл біліктілігі мен машықының маңызы қандай?
* Қимыл машығының қалыптасуының негізгі заңдылықтары қандай?
* Денетәрбиесі үрдісінде машықтың жылжытпалы құбылысының мәні мен маңызы қандай?
* Қозғалыспен оқыту үрдісінің жалпы құрылымы қандай?
* Бастапқы даму кезеңінің белгісі қандай?
* Бастапқы оқу кезеңінде жаттығуды көру не үшін қажет?
* Бастапқы оқу кезеңінде жалпы мәселе қандай?
* Тереңдетіп оқу кезеңінде жалпы мәселе қандай?
* Тереңдетіп оқу кезеңінде тұтас және бөлшектік жаттығулар әдістері қалай қолданылады?
* Тереңдетіп оқу кезеңінде сөздік және көрнекілік әдістердің қолданылу ерекшелігі қандай?
* Тереңдетіп оқу кезеңінде қателіктерге ұмтылу қандай тізбекте жүреді?
* Бекіту және жетілдіру қозғалысы кезеңінде қандай мәселелер шешіледі?
* Қимылдық машық төзімділігіне қалай қол жеткізеді?
* Қозғалысты жетілдіру мәні неде?
* Қозғалысты жетілдіру қандай әдістермен қамтамасыз етіледі?
* Оқу нәтижесін бағалауда және талдауда қандай әдістер қолданылады?
* Қателерді жою үшін әдіс және ережелер қандай?
Тақырып: Кейбір спорт түрлеріндегі машықтану ерекшеліктері
Әр сапаны тәрбиелеудіњ әдістемесін оқу үшін алдымен, дене сапаларын тәрбиелеу әдістемесі сияқты жаттығулар мағынасы және демалыс, жүктемеге қатысты жалпы сұрақтарды анықтап алу қажет. Осы орайда ағзаның бейімделуі үшін жүктеменіњ қарқындылығы мен көлеміне мән беру қажет.
Жекелей сапаларды тәрбиелеу әдістемесі нақтыланған тізбелік негізінде оқылады:
* Берілген сапаны тәрбиелеу мәселесі;
* Сапаны дамытуға қатысты жаттығулар;
* Дене сапаларын тәрбиелеудегі негізгі және қосымша әдістер;
* Демалыс пен жүктемені реттеу ерекшеліктері;
* Берілген сапаны дамытуда жаттығулардың сәйкестілігі;
* Жаттығушының жасы және жынысына байланысты сапаны тәрбиелеу ерекшеліктері.
Иілгіштікті дамыту адамзат үшін дене мүсінін сақтауда және оған өмірге қажетті қозғалыстарды жүзеге асыруда қажет. Арнайы иілгіштікті меңгеруде тірек-қимыл аппараты қозқалысында спорттық және өзгеде қозғалыстар игеру үшін қажетті қозғалыс амплитудасына қол жеткізу керек. Шектен тыс иілгіштікті дамыту керек еместігін түсіну қажет. Студенттер иілгіштікті дамыту жайлы сабақты өткізу әдістемесімен және жаттығулардың әртүрлілігімен (жүктеменің ауырлығы және демалыс интервалы, жаттығушылардың жас ерекшелігіне қатысты иілгіштік деңгейіне мән беру), ерекшелігіміен танысуы қажет. Тақырыпты оқуды қортындылай келе, қимыл әрекетінде әртүрлі дене сапалықтарының даму үрдісіндегі байқалатын өзара байланысын анықтау қажет. Оқу мен тәрбие үрдісінің біртұтастығын қарастыра келе, дене сапалықтары икемділік пен машық арқылы көрінеді, жаңа қозғалыстарға оқыту сапаның белгілі деңгейдегі дамуына байланысты.
Дене сапаларының мәнділігі жайлы түсінік "қимыл қабілеттілігі" және "дене сапалығы" жайлы түсініктерді меңгеруден басталады.
Қимыл қабілеттілігі - адамның қимыл мүмкіншіліктерінің анықтамалық деңгейі, индивидуалдық ерекшеліктері.
Дене сапалықтары - туа біткен морфофункционалды сапалар, осыған байланыста адамның дене белсенділігі қимыл әрекеті барысында өзің толық көрсету мүмкіншілігін алады.
Адамның қимыл қабілеттерінің негізін дене сапалықтары құрайды, көріну формасы - қимыл икемділігі мен машықтары. қимыл қабілеттеріне күш, жылдамдық, күштік-жылдамдық, қимыл-координациялы қабілеттер, жалпы және арнайы төзімділік жатады.
Одан кейін сапалық белгілері оқытылады: ептілік, иілгіштік, шапшаңдық және төзімділік. Сапаларды сипаттау барысында үнемі бір схеманы ұстанған жөн: сапаны анықтау; оның байқалу түрі, оның байқалуына әсер етін факторлар (физиологиялық, биомаханикалық, биохимиялық және т.б.).
Бұл тұста көрсетілген сапаға тән сапалық даму динамикасымен танысу, қимыл әрекеттілігі мен фазалық демалыс пен жүктеменің ықпалымен жұмыс қабілеттілігіндегі өзгерістері ескеріледі. Соңында қимыл машықтары мен дене сапалықтарының дамуы мен байқалуы үрдісінің өзара байланысын ажырата түсіну.
Иілгіштік және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - сұрақты талдауда иілгіштікті тәрбиелеу мәселесін анықтаудан бастау қажет.
Иілгіштік - бұл қозғалысты үлкен амплитуда орындау қабілеттілігі (көріну түрі - белсенді; пассивті иілгіштік; иілгіштіктің көріну тәсіліне байланысты - динамикалық және статикалық). Иілгіштік әсіресе 15-17 жаста дамиды. Мақсатты түрде иілгіштікті дамыту 6-7 жастан басталуы қажет.
Дене тәрбиесінде басты мәселе жан-жақты иілгіштік дамыту, өмірге қажетті қимыл әрекеттегі қабілеттіліктер - күштік, жылдамдық, төзімділікті осы деңгейде қамтамасыз ету. Иілгіштікті дамыту құралы ретінде, максималды амплитуда орындалатын жаттығулар қолданылады. Оларды немесе созылу жаттығулары (белсенді,пассивті ,статикалық) деп те атайды. Иілгіштікті жетілдіріп және дамытуда әдістемелік тұрғыда созылу жаттығуларын тиімді үлесін, жүктеменің дұрыс мөлшерін анықтау қажет.
Иілгіштікті жоғары амплитуда арқылы бағалайды, сыналушы тарапынан мүмкіндігіне байланысты. Қозғалыс амплитудасын бұрыш градустары арқылы сызық өлшемімен белгілейді, арнайы аппаратура мен педагогикалық тесті қолдана отырып. Аппаратура құралымен өлшеу тәсілі - механикалық (гониометр көмегімен), механоэлектрлі (электрогониометр көмегімен), оптикалық, ренгенографикалық. Негізгі педагогикалық тесті бағалауда қарапайым бақылау жаттығулары жатады (бұѓана буындағы, омыртқа бағанасындағы, жамбас буындағы, тізе буынындағы, жамбас буындағы сергектік).
Оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері және ептілігін анықтау үшін бірінші, жаңа қозғалыстарды тез меңгеру қабілеттілігі екіншіден, аяқ-асты өзгеретін жағдайға талабына сәйкес қимыл әрекетін қалыптастыру. Ептілік координациялық қабілеттіліктердің жиынтығы арқылы көрінеді, дене тұрақтылығын және қозғалыс амплитудасы қажеттілігін сақтау бойынша. Ептілікті тәрбиелеу барысында мәселелердің екі тобы шешіледі - дамуы үшін жанжақты және арнайы бағытталған. Осыдан шыға отырып, келесі мәселелер анықталады - дене бөліктері қозғалыстарымен келісе отырып қабілеттілігін жақсарту; қабілеттілікті дамыту қозғалысты өлшеу кеңістіктегі, уақыт және күш параметрлері бойынша; және т.б.
Дене тәрбиесі және спорт тәжірибесі ептілікті тәрбиелеу үшін үлкен деңгейде артықшылығы бар - жоғары координациялы күрделі және жаңашылдық элементтерін ұстайтын дене жаттығулары. Ептілікті тәрбиелеуде келесі әдістемелік қадам негіздері қолданылады - координациялық күрделілікті өсіру арқылы жаңа әртүрлі жаттығуларды оқыту; аяқ-асты өзгеретін жағдайға талабына сәйкес қимыл әрекетін қалыптастыру арқылы қабілеттілікті тәрбиелеу; қимылдық қабылдау және сезіну негізінде кеңістік, уақыттық және күштік дәлдікті көтеру: рационалды емес бұлшық кернеулігін жеңу.
Қимыл координациялық онтогенетикалық дамуда бала қабілеттілігі 11-12 жасында жаңа қимыл бағдарламаларын жасаудың жоғары деңгейіне қол жеткізеді.
Дене тәрбиесі және спортта координациялық қабілеттіліктерді дамытуда келесі әдістер қолданылады - стандартты-қайталамалы жаттығулар: вариативті жаттығулар; ойындық; сайыстық.
Қимыл координациялық қабілеттіліктердің әртүрлілігі олардың даму деңгейін бірыңғайлы бағалауға мүмкіндік бермейді. Сондықтан дене тәрбиесі және спортта әртүрлі көрсеткіштерді қолданылады, оның ішіндегі ең маңыздысы - қандай да бір комбинация, қозғалысты меңгеруге жіберілген уақыт; өзгерген жағдайға сәйкес қимыл әрекетін қайта құруға қажет уақыт; қимыл қрекетін техниканың негізгі сипаты бойынша нақты орындау; тепе-теңдік бұзылғанда тұрақтылықты сақтау; координациялық қатынаста күрделі қимыл тапсырмасын орындау тұрақтылығы.
Осы негізде, аталған сұрақты оқу барысында ептілікті тәрбиелеуде негізгі талап үнемі жаңашылдық пен құралдың әртүрлілігі екендігіне мән беру қажет. Оқу құралында ептілікті тәрбиелеуде келтірілген әдістемелік тәсілдерді оқу қажет.
Шапшаңдық және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - адамның функционалдық өзіндік ерекшілік кешені, қимыл сипатының шапшаңдығын қимыл реакциясының уақытын анықтайтын, шапшаңдық ұғымы арқылы түсіндіріледі. Шапшаңдық байқалғанда бағалау барысында ажыратады - шапшаңдық реакциясын алғыз жылдамдық қозқалысы; қозғалыс жиілігін. Шапшаңдықтың байқалуы бір-бірімен тәуелді емес. Адам жасайтын барлық қимыл реакциялары екі топқа бөлінеді: күрделі және қарапайым. Шапшаңдық пен жылдамдық түрлерінің байқалуы бірқатар факторларға байланысты - орталық жүйке жүйесінің және адамның жүйке-бұлшық аппаратының жағдайы; бұлшық ұлпасының морфологиялық ерекшеліктеріне; бұлшық күшіне; бұлшықтың қысымнан сабырлы қалыпқа тез түсу қабілеттілігіне; қозғалыс амплитудасына; жылдам жұмыс барысында қозғалыс координациясына қабілеттілік; жасы мен жынысы; адамның табиғи жылдамдық қабілеттілігі.
Жылдамдықты дамыту үшін қолайлы кезең 7-11 жас саналады. Жылдамдық қабілеттілігін үшін негізгі мәселе ретінде келесі - жылдамдық қабілеттілігін жан-жақты дамыту; жылдамдық қабілеттілігін, жылдамдық және шапшаңдық қимылы маңызды рол атқаратын мамандық бойынша максималді дамыту; белгілі бір еңбек іскерлігінде жетістік тәуелді жылдамдық қабілеттілігін жетілдіру.
Дене тәрбиесі және спорт тәжірибесінде қойылған мәселелерді шешу үшін шектеулі немесе мөлшерлі жылдамдықта орындалатын жылдамдықты дамыту құралдары қолданылады. Оларды үш негізгі топқа бөлуге болады - жылдамдық қабылеттілігінің жекелей компоненттеріне әсер етуге бағытталған жаттығулар; барлық негізгі жылдамдық компоненттеріне кешенді әсер ететін жаттығулар; жанасып әсер ететін жаттығулар.
Жылдамдық қабілеттілігін тәрбиелеудің негізгі әдістері саналады: қатаң регламентацияланған жаттығулар әдістемесі (максималды жылдамдық қозғалысына қойылған қимылды қайталау); сайыстық әдіс; ойындық әдіс.
Жылдамдық қабілеттілігін бағалау үшін төмендегідей бақылау жаттығуларының тобын қолданады (тесттер) - жылдамдықтың қарапайым және күрделі реакциясын бағалау үшін; жалғыздық қозғалыстың жылдамдығын бағалау үшін; әр түрлі бұлшық еттередегі қозғалыстың максималдық жылдамдығын бағалау үшін; біртұтас қимыл әрекетінде байқалатын, көп жағдайда қысқа қашықтықта жүгіруде жылдамдықты бағалау үшін.
Осы орайда аталған сұрақты оқу барысында қимыл реакциясының шапшаңдығы мен қозғалыс шапшаңдығы (сондай-ақ жиілігі) бір-біріне тәуелсіз.
Максималды жылдамдыққа жүйке жүйесінің оңтайлы қозу жағдайымен және шаршамаған тұсында қол жеткізуге болады. Қимыл реакциясын және қозғалыс шапшаңдығын дамытуға ықпал ететін әдістемелік тәсілдерді меңгеру қажет.
Күш және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - бұл адамның бұлшық еттерінің күші есебінен қарсылықты жеңу және оған қарсы тұра білу қабілеттілігі. Күш қабілеттілігі өздігінен емес, қандайда бір қимыл әрекеті негізінде пайда болады. Осы тұста күш қабілеттілігінің көрінуі әр түрлі факторлар әсер етеді, оған үлес әр жағдайда өзгеріп отырады қимыл әрекетінің байланысына байланысты, адамның жас ерекшелігі, жынысы және тұлғалық қабілеттеріне байланысты. Осылардан ерекшелеп алады: өзіндік бұлшық еттер; орталық-жүйке: тұлғалық-психикалық; биомеханикалық, физиологиялық факторлар сондай-ақ қимыл әрекеті жүзеге асатын сыртқы ортаның әсері.
Өзіндік-күш қабілеттілігін және оны басқа дене қабілеттерімен (жылдамдық-күш, жылдамдық ептілік, күш төзімділігі) біріктіруді ерекшелейді.
Күш қабілеттілігін дамытуда негізгі мәселелер қатарына төмендегілерді жатқызамыз: адамның тірек-қимыл аппаратындағы барлық бұлшық еттерінің жалпы үйлесімділі дамуы; өмірге қажетті қимыл әрекеттерін күш қабілеттілігімен біртұтас жан-жақты дамуы; күш қабілеттілігін спорттың нақты бір түрі немесе кәсіби-қолданбалы дене тәрбиесі бойынша дамуына мүмкіндік және жағдай жасау.
Күшті дамыту құралы болып бұлшық еттердің кернеулік деңгейін көтеруге бағытталған, жоғарғы деңгейдегі қарсылық күші бар жаттығулар табылады. Мұндай құралдарды күштік деп атайды. Олар негізгі және қосымша болып бөлінеді. Негізгі құралдар қатарына: сыртқы заттар күшімен; өз дене салмағымен; жаттығу құралдарын қолдану; жұлқына-тежеу жаттығулары; изометриялық жүйедегі статикалық жаттығулар жатады.
Қосымша күштік жаттығу құралдарына қатарына: сыртқы ортаны қолдану жаттығулары; өзге заттардың қарсылығын қолдану арқылы.
Бұлшықтық топтарға күштік жаттығулардың әсер ету деңгейіне байланысты жергілікті, аймақтық және жалпы немесе жалпы әсер етуші болып бөлінеді.
Күштік жаттығуларды қолдану барысында салмақ салу көлемін көтерілетін жүк арқылы, немесе бір ретте қайталау мүмкіншілік санын максималды көлем пайызымен мөлшерлейді, қайталамалы макимум деген арнайы терминмен анықталады (ІМ).
Бірінші жағдайда салмағы минималды болуы мүмкін (максимумнан 60 %), аз мөлшерлі (максимумнан 60 тан 70 %), орта (максимумнан 70 тан 80 %), үлкен (максимумнан 80 тан 90 %), максималды (максимумнан 90 % жоғары) (Р.Роман).
Екінші жағдайда салмақ төмендегідей болуы мүмкін:
Шектеулі - 1 ІМ;
Шектеулімөлшерлі - 2-3 ІМ;
Үлкен - 4-7 ІМ;
Мөлшерлі үлкен - 8-12 ІМ;
Кіші - 19-25 ІМ;
Өте кіші - 25 ІМ жоғары (В.М.Зациорский, 1970).
Дене тәрбиесі тәжірибесінде әртүрлі күштік қабілеттерді тәрбиелеуге бағытталған көп мөлшердегі әдістер қолданылады. Олардың ішіндегі кең таралғаны: максималды күш салу әдісі; шектеулі емес күш салу; динамикалық күш салу; "соққы" әдісі; статикалық әдіс (изометриялық күш салу; статодинамикалық әдіс; айнымалы жаттығу әдісі; ойын әдісі).
Ұл баланың күшінің дамуындағы қолайлы кезең 13-14 тен 17-18 жас, ал қыз балаларда 11-12ден 15-16 жас саналады.
Дене тәрбиесі тәжірибесінде мөлшерлі-күштік мүмкіндіктер екі тәсілмен бағаланады: өлшеу құралдары көмегімен - динамометр; динамографтар, тензометрлік күшөлшеуші құралдар; арнайы бақылау жаттығуларымен, күшке тестілер (жіп арқылы секіру, қолѓа тіреліп жерден итерілу, белаѓашта айналмалы көтерілу және т.б.).
Берілген сұрақ негізінде қосымша және негізгі әдебиеттерді оқи отырып, күшті тәрбиелеудің (күш жаттығулары) арнайы құралдары жайлы нақты түсінік алу қажет.
Бұлшық еттің әр тобына максималды мүмкіндігң 50 % төмен емес жаттығуларды күштік жаттығу қатарын санайды.
Салмақ салу көлемін таңдау сұрағын қарастырған кезде, жаңабастағандарға алғашқыда орта салмақ салуды, ал жаттыққандарға мөлшерлі шектеулі және шектеулі салмақты қолдану қажеттілігін анықтап алу қажет. Күшті тәрбиелеудің - жаттығу әдістері қайталамалы және прогрессивті нұсқалары қандай негізгі әдістері ретінде қолданылатыны жайлы ары қарай нақты түсінік алу қажет. Күштік жаттығуларды қолдану тиімділігін (аптасына сабақ саны қанша, апта циклінде күштік жаттығулар орны және т.б.) қортындыда анықтау қажет.
Төзімділік және оны тәрбиелеу әдістемесінің негіздері - бұлшық қабілеттілік үрдісі кезінде дене басқаруына қарсы тұра білу қабілеттілігі. Төзімділіктің байқалуы қимыл әрекетінің әр түрінде көрініс беруі көптеген факторларға байланысты: биоэнергетикалық, функционалдық және биохимиялық экономикаландыру, функционалдық тұрақтылық, тұлғалық-психикалық, генотипі (тектік), орта және т.б.
Төзімділіктің дамуы мектеп жасына деінгі уақыттан 30 жасқа дейін созылады. Неғұрлым қарқынды тұсы 14тен 20 жас аралығы саналады. Төзімділікті дамытудағы негізгі мәселе әртүрлі қимыл әрекеті барысында талапты жағдай жасау; жылдамдықты дамытуда, күштік және координациялық-қимыл төзімділігін; спорт түрі барысында маңызды роль атқаратын төзімділік түрін жоғары деңгейде максималды жағдайға жеткізу.
Жүрек-тамырларын және тыныс жүйесіне максималды өндіруді итермелейтін жаттығулар жалпы (аэробты) төзімділікті дамыту құралы ретінде саналады.
Дене тәрбиесі тәжірибесінде циклдік және ацеклді сипаттағы әртүрлі дене жаттығулары қолданылады, мысалы жалғаспалы жүгіріс, велосипед тебу, жүзу және т.б. Негізгі талаптар, төмендегі тізіммен ұсынылады: жаттығулар мөлшерлі және үлкен күштегі жұмыстар ауқымында орындалу қажет: оның ұзақтығы бірнеше минуттан 60-90 минутқа созылады; жұмыс бұлшықеттердің ауқымды қызмететуімен жүзеге асырылады.
Көптеген дене жаттығуларын орындау барысында қосылған жүктеменің ағзаға түсуі келесі компономенттермен сипатталады (В.М.Зациорский, 1966) - жаттығу интенсивтігі; жаттығу ұзақтығы; қайталау саны; демалыс интервалының ұзақтығы; демалыс сипаты.
Мысалы, жаттығулар арасында демалысты жоспарлағанда немесе бір сабақ шегінде әртүрлі жаттығулармен интервалдың үш типін ажырату қажет: толық интервалдар; кернеулі интервалдар; минимакс интервалдар.
Жекелей жаттығулар арасында демалыс сипаты белсенді және пассивті болуы мүмкін.
Төзімділікті дамытудағы негізгі әдістер қатарына: ауыспалы интенссивтілігімен бірлік негіздегі жаттығулар әдістемесі; айнымалы жаттығулар әдістемесі; ойын әдістемесі; сайыстық әдіс. Осы негізде келесі ереже сақталады: қолжетімділік, жүйелілік.
Төзімділіктің негізгі бір критериі уақыт саналады, уақыт бойы адам әрекеті барысындағы берілген қарқынын ұстайды. Спортта төзімділік өзге тест топтары арқылы өлшенеді, тест нәтижелері әлеуметтік мүмкіндіктердің жүзеге асу деңгейін байқатады.
Дене тәрбиесі және спортта төзімділіктің салыстырмалы көрсеткіші танымалы саналатын: жылдамдық қоры, төзімділік индексі, төзімділік коэфиценті.
Берілген тақырыпты қарастыру барысында жалпы және арнайы төзімділікті, олардың сипаттық ерекшеліктерін, спортта арнайы төзімділіктің қай түрлері орын алатынын ажырата білу қажет (жылдамдық, күштік, төзімділік ).
Әртүрлі әдістемелік жаттығулар қалай қолданылады, демалыс интервалына жүктеме интенсивтілігі мен көлемінің сәйкестігі, жалпы және арнайы төзімділіктің әдістемелік ерекшеліктері қандай екендігін ұғыну маңызды. Төзімділікті тәрбиелеу әдістемесі жайлы айтылған мәліметке қосымша ретінде оқу құралында келесіні назарда ұстау қажет:жоғары мөлшердегі жұмысқа төзімділікті тәрбиелеуде жетекші ретінде қайталамалы-интервалды жаттығулар әдістемесі саналады, ағзаның қышқылемес тағамның жинақтылуы жағдайында жұмысқа қабілеттілігін қалыптастырады. Максималды қуаттың циклдік жұмыстағы төзімділігін тәрбиелеуде қысқа және ұзартылған (ұзақ спринт) бөліктегі қайталамалы жаттығулар негізгісі болады. Күштік төзімділікті тәрбиелеуде жетекші әдіс ретінде салмақ салудағы бір ретте 10-12 рет игеретін қайталамалы жаттығу саналады. Төзімділікті тәрбиелеуде мінезді (гимнастикада, спорттық ойындарда, күресте және т.б.) құрамдастыруда интервалды жаттығулардың әртүрлі нұсқалары, айналмалы ағынды жаттығу әдістері қолданылады.
Қимыл сапаларының дамуы дене мүсінін сақтауға және адам үшін өмірдегі қажетті қозғалысын жүзеге асыруға қажет.
Дене мүсіні сыртқы пішінімен көрінеді, әр адам үшін денесін түзу ұстау үшін. Сапалы дене мүсінін қалыптастыру бала кезден бекіп және жетілдіруде дене тәрбиесінің маңызды мәселесі сналады.
Дене мүсінін негізгі антропометрлік белгілері ретінде: дене бөліктерінің сәйкестілік орналасуы (бас, дене және аяқ) тиістік жазықтық пен омыртқа профилінде (мойын, кеуде және бел бөліктеріндегі иірім көлемі).
Дене мүсінін бес түрін ажыратады: тік, бүкір, шалқайған, иілген. Дене мүсінің тік түрінен басқалары ауытқушылық саналады. Дене мүсінін сапалы тұрғыда қалыптастыру денетәрбиесінің маңызды бөлімі саналады. Балалармен сабақта тәртіп болу қажет: әр сабақ, әр денеминуты, денемәдениеті үзілісі және күнделікті таңертеңгілік гимнастика денемүсінін түзететін жаттығулардан және денемүсінін бақылаудан бастау қажет.
Дене салмағы және дене салмағын түсіру әдістемесі жайлы сұрақты ашу туралы бірер сөз. Денежаттығулары барысында, әсіресе күштік негізде бұлшықеттердің көлемінің (гипертрофии) өсуіне әкеледі. Күштік жаттығулармен айналысу әдістемесі сабақтары, бұлшықеттер салмағының ұлғайуына бағыттала отырып денежаратылысын жақсартумен қатар спортсменнің күшін көбейту мақсатында қолдануға болады. Айтылған мәселе бойынша қортынды шығады, бұлшықеттерді ұлғайтуға бағытталған жаттығуларға талап қойу: бұлшықеттер кернеулігі шектен тыс болмау қажет. Сонымен қатар жаттығудың басқа әдісін қолдана отырыпдене салмағын төмендетуге болады. Алдымен дені сау,жақсы жетілген ағза үшін майдың кішігірім жиналуы байқалады (ерлерде мөлшермен Ѕ дене салмағынан, әйелдерде мөлшермен 1/16). Естен шығармау керек май басу - қатерлі де қауіпті ауру. Сондықтан осыған қарсы қомақты, толық адамдарға максималды қарқынды жаттығулардан, ұзақ сарынды - жүріс, ескек есу, жүзу, шаңғыда сырғанау және т.б. ұзақ жұмыс барысында дене майы жойыла бастайды. Жүктеменің ұзақтығы мен қарқындылығы ағзаның мүмкіндігіне байланысты. Ай мөлшерінде дене салмағының төмендеуі қарт адамдарда 2-3 кг, жастарда 3-4 кг аспау қажет.
Негізгі әдебиеттер:
* 1. Теория и методика физического воспитания и спорта Учебное пособие для студентов вузов. Под редактированием Ж.К.Холодова, В.С.Кузнецова. М., 2001.стр.74-143.
* 2. Теория и методика физического воспитания. Учебное пособие для институтов физической культуры. Под редактированием А.Д.Новикова, Л.П.Матвеева. - М.,"ФиС", 1976 стр.169-245 (т 1).
* 3. Основы теории и методики физической культуры и спорта Под редакцией В.П.Русанов Учебное посбие. Усть Каменогорск, изд. ВКГУ им С.Аманжолова, 2003, стр. 53-65.
* Қосымша әдебиеттер:
* 1. Шиян Б.М. Теория и методика физического воспитания. Учебное пособие М., 1988, стр.65-80.
* 2. Ашмарин Б.А.- Теория и методика физического воспитания.-М.,1979,1990. Учебное пособие факультетов физического воспитания.,стр.76-93, стр.118-157.
* 3. Зациорский В.М., Вопросы методики воспитания физических качеств. 1961.
* 4. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. Учебное пособие для ИФК-М.,1996, стр.158-315.
Бақылау сұрақтары
* Дене жүктемесі дегеніміз не?
* Дене жүктемесі мен демалыс дене сапасын дамытудағы негізгі бап саналады?
* Жүктеменің көлемі дегеніміз не?
* Жүктеменің интенсивтілігі дегеніміз не?
* Жүктеменің стандартты және стандартты емес түрінің маңызы қандай?
* Қандай демалыс интервалдары қолданылады және мағынасы қандай?
* Жүктеменің критерилері қандай және оны реттеу тәсілдері?
* Сапалардың жағымды және жағымсыз өзара әсері мысалдары олардың даму үрдісінде қандай ?
* Икемділікті тәрбиелейтін негізгі құралдарды сипаттаныз?
* Икемділікті тәрбиелеудегі жүктеме және демалысты тәрбиелеудегі ерекшеліктерді сипаттаныз?
* Икемділікті тәрбиелеудегі жаттығу қандай жаттығулармен сәйкестенеді?
* Икемділікті әртүрлі жас кезеңіндегі ерекшеліктер?
* Ептілікті тәрбиелеудің негізгі құралдарды сипаттаныз?
* Ептілікті тәрбиелеудің негізгі қосымша әдістерін сипаттаныз?
* Икемділікті тәрбиелеудегі жүктемені реттеу ерекшеліктері қандай?
* Икемділікті тәрбиелеу әдістемесі жаттығушылардың жас ерекшелігіне қарай тәуелділігі қандай?
* Шапшаңдықты тәрбиелеу қандай құралдармен жүзеге асады?
* Шапшаңдықты тәрбиелеудің негізгі және қосымша әдістерін және әдістемелік тәсілдерін сипаттаныз?
* Шапшаңдықты тәрбиелеудегі жүктеме және демалыс мөлшері қандай?
* Жылдамдық жаттығуларын орындаудағы демалыс интервалдарының ерекшеліктері қандай?
* Шапшаңдықты тәрбиелеуде сабақты жиі біртұтас өткізу мақсатқа лайытылығы қандай?
* Шапшаңдықтың өзге сапалықтарымен өзара байланысы неден тұрады?
* Күшті тәрбиелеу қандай құралдармен қол жеткізіледі?
* Күшті тәрбиелеудің негізгі және қосымша әдістері жайлы әңгімеленіз?
* Жаңа бастаған спортшыларда күшті тәрбиелеу не үшін және қандай жүктемеден бастау керек?
* Жаңа бастаѓан спортшылармен сабақта қандай күш жүктемелерін қолдану мүмкін?
* Күш жүктемелері жаттығу сабағы барысында интервалдар қандай болуы мүмкін?
* Дайындықтың апталық циклінде күш жаттығуларымен біртұтас өткізу мақсатқа лайықтылығы қандай?
* Жалпы төзімділіктің мағынасы қандай?
* Жалпы төзімділікті іњ негізгі құралын сипаттаныз?
* Жалпы төзімділікті тәрбиелеудегі жүктеменің динамикалық және демалыс интервалдрының ерекшеліктері қандай?
* Төзімділікті үлкен және субмаксималды қуаттылықта тәрбиелеу әдістемесінің ерекшеліктері қандай?
* Циклдік жұмыста максималды қуатта төзімділікті тәрбиелеу ерекшеліктері жайлы әңгімеленіз?
* Күштік төзімділікті тәрбиелеу әдістемесінің ерекшеліктері жайлы әңгімеленіз?
* Төзімділікті тәрбиелеудің әдістемесінің ерекшеліктерінің құрамдастыру сипаты жайлы әңгімеленіз?
* Денемүсін дегеніміз не?
* Денемүсінді анықтайтын факторларды атаныз?
* Денемүсіннің негізгі типтері қандай және олардың бұзылу себептерін атаңыз?
* Бұлшықеттерді өсіруге негізінен бағытталған жаттығуларға қандай талаптар қойылады?
* Дене салмағын кемітуге арналған жаттығулар әдістемесінің мағынасы қандай?
Тақырып: Балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерінде оқу-машықтануүрдісін ұйымдастыру
Бұл сұрақты оқу барысында тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған факторларды анық түсіну қажет, негізінен дене тәрбиесі оқытушысы дене тәрбие үрдісінде қандай интелектуалды, адамгершілік, еңбек және эстетикалық тәрбиенің тәсіл, әдістерін қолданады.
Алдымен негізгі ұғымдарды білу қажет - тәрбе ұғымын кең және тар мағынада, тәрбие үрдісі дегеніміз не? Педагогикада бұл ұғым нақтыланып қарастырылған (Белоусов В.В. 1968).
Адамның жас тұрғысынан дамуында дене тәрбиесіне өте маңызды роль беріледі. Бұл мәселе өскелең ағзаның қалыпты денелік дамуына және оның денсаулықты нығайтып, тұлғалық рухани сапалықтарды қалыптастырып жетілуіне қатысты. Мұның барлығы дене тәрбиесін дұрыс жолға қойуымен шынайы және мүмкін болады, оны дене тәрбиесінің тікелей қатысты басқа түрлерімен үйлесімді жүзеге асырады: интелектуалды, адамгершілік, еңбек және эстетикалық. Дене тәрбиесінің бұл түрлерінің гимнастика, ойын, спорт және туризм сабақтары үрдісінде ерекшеліктерін анықтау қажет. Сонымен қатар, дене тәрбиесі оқытушысына қойылатын ғылыми-әдістемелік әзірлік және адамгершілік келбеті талаптарын жақсы түсіну керек.
Бұл тақырыптың барлық сұрақтары оқу құралында жетерліктей ашылған, қажеттілікке орай оқып және түсініктемесін жазып алу қажет. Бірақ біз Сіздерге жекелей сұрақтарды, алдымен дене мәдениеті және спорты оқытушысының тәрбие қайраткерлігінің технологиясын түсіндіреміз. Тәрбие қайраткерлігі технологиясы дегеніміз не? Бұл дегеніміз тәрбие құралдарының жиынтығын және әрекет ету ретін іріктеуді анықтайтын, әдістемелік және ұйымдастыру-әдістемелік н+-с+-аулары. Ол дене мәдениеті және спорт саласында стратегияны, әдіс және тәсіл, техникасын анықтайды. Тәрбиелік технологияның құрамдас бөлігі, қабылдау, байланыстырушы тізбек, бау саналады. Технологияның негізгі элементі ретінде әрине, дене мәдениеті және спортпен жаттығатындарға және ұжымға біртекті педагогикалық ықпал жасайтын нақты тәсілдерді және олармен өзара байланыста тұлғаның мақсатына жетудегі тәрбие әдістемесі саналады.
Тәрбие әдістемесі негізін өзара байланысқан құралдар мен тәсілдер құрайды, ал тәжірибесінде бірлікте қолданылады.
Тәрбие әдістемесі жүйесінде студент түсінуі міндетті, әр нақты әдісті өзгелерден жеке әмбебап ретінде қарастырмау керек. Тәрбие әдістемесінің жиынтығын қолдану технологиялық өзара байланысында қолдану тәрбиелікке мақсатқа қол жеткізеді. Тәрбие әдістемесінің ешқандай жекеленіп алынғаны адамда жоғары саналықты, сенімділікті және жоғарғы адамгершілік қасиеттерді қалыптастырмайды. Басқалай айтсақ, ешқандай әдіс әмбебап саналмайды және тәрбиеліктің барлық мәселесін шеше алмайды.
Тәрбие әдістемесінде неғұрлым әрекеті жоғары саналатыны:
* Дәстүрлі қабылданғандар - сендіру,жаттығу, марапаттау, көндіру және мысал;
* Инновациялық-әрекеттілік (жаңа тәрбие технологиясын ендірумен ескертілген) - моделді-мақсатты қадам, жобалау, алгоритимдеу, шығармашылық өзгермеу және т.б);
* Тұлғалы-ресми емес (беделді адамдар арқылы, таныс дәне тустар арасынан);
* Тренингті-ойынды (арнайы берілген жағдайдағы әрекетте,тұлғалық және топтықтәжірибені қамтамасыз етеді) - әлеуметтік-психологиялық тренингтер, іскер ойндар және т.б.;
* Шарттылар (шынайы негіздегі өзіндікталдау және өзіндік құндылықты түсіну, жекетұлғалы әсерленушілікке негізделген).
Студентке дене тәрбиесі үрдісіндегі тәрбиенің әртүрлерінің негізгі аспектілерін, осы орайда қоғамға қажетті тұлғаны қалыптастыруда қолданатын құралдар мен әдістерді оқу қажет.
Дене тәрбиесі үрдісіндегі интелектуалды тәрбиелеу: дене мәдениеті және спортпен айналысудың интелектке әсерінің обьективті жағы, ақыл-ой және дене әрекеттілігі біртұтас және өзара әрекеттеболады. Дене тәрбиесі ілімінде Лесгафт П.Ф. толыққанды және ғылыми сенімділікпен көрсетті. Студентке осы сұрақтың жалпы түсінігін қалыптастыру үшін, біз интелект тәрбиелеудің тәсіл және әдістерінің негізгі міндеттеріне тоқталамыз.
Міндеттер: жаттығушылардың дене мәдениеті саласындағы арнайы білімдермен байыту және осы негізде дене мәдениеттік және спортттық әрекетке саналы қатынасты қалыптастыру, қажетті дүниеге көзқарасты қалыптастыру; ақыл-ой қабілеттілігін, қимыл әрекетіндегі саналылық белсендігін және шығармашылықты дамыту; өзін тануға, өзін тәрбиелеуге және өзін жетілдіруге қажеттілік және қабілеттілікті дамытуды ынталандыру.
Құрал ретінде дене мәдениеті сабақтары саналады. Олардың мазмұны және көлемі жалпы орта білім беру мектебі, лицей, колледж, ЖОО-дардың дене тәрбиесі бағдарламасымен анықталады. Интелектуалды тәрбие құралдарына ұйымдасқан мәселелік жағдайлар (ақпаратты қабылдау және өндеу, шешім қабылдау т.б. саналады).
Әдістерге қатысты: оқытылатын материал бойынша сауал: бақылау мен салыстыру; оқытылатын материалды талдау және байыту; қимыл әрекетін бағалау және талдау. Сонымен, дене мәдениеті және спорт сабақтары интелекетің келесі жақтарының дамуына әсер етеді: ынта, байқампаздық, тапқырлық және шапшаң ойлау және т.б.
Дене тәрбиесі үрдісіндегі адамгершілік тәрбиесі адамның адамгершілік сенімділігін, адамгершілік сезімін дамытуды және қоғамда өзін-өзі ұстау машық және әдеттерін мақсатты түрде қалыптастырады.
Міндеттері: адамгершілік санасын қалыптастыру, қайраткерліктегі идеялы сенімділікті және сарынды, жоғары адамгешілікпен келісетін нормасын қалыптастырады; адамгешілік сезімін қалыптастыру; адамгешілік сапасын, әдетін, этикалық норманы сақтау, қоғамдық ақталған тәртіп машығын; тұлғаның еркіндік тұсын және сапасын қалыптастыру.
Құралдар қатарына: оқу-жаттығу сабақтарының мазмұны және ұйымдастыру, сайыстың спорттық жүйесі, оқытушы қайраткерлігі және т.б.
Әдістер өз қатарына: ұстаным нормасының қалыптасқан дәстүр негізінде түсіндіру арқылы ссендіру; әңгімелесу; этика тақырыбына диспуттар, көрнекілік мысал; тәжірибелік оқыту; марапаттау (мақұлдау, мақтау, алғыс жариялау, мақтау қағазымен марапаттау және т.б.): оқытушы көмекшісі ретінде сенім көрсету, сайыс қортындысын шығаруда топқа ынталандыру ұпайын санау және т.б.; жасалған қылығына жазалау - ескерту, сөгіс, ұжым (спорттық команда) жиынында талқылау, командадан уақытша шығару және т.б.
Дене тәрбиесі және спортпен шұғылдану тұлғада төмендегідей сипат қалыптастырады - патриотизм, азаматтылық, еңбексүйгіштік, ұжымдасу, жолдастық көмек, саналы тәртіп, шыдамдылық, шешімділік, батырлық және т.б.
Дене тәрбиесі үрдісіндегі еңбек тәрбиесі. Тұлғаны тәрбиелеудегі маңызды критериінің бірі еңбекке қатынасы. Еңбекке қатынас тәртіпті сақтаумен, тапсырманы орындаумен, еңбекте шешімділік қабылдау, ұжымдық жұмыста жеке үлес қосумеен сипатталады.
Дене және еңбек тәрбиесінің өзара байланысы, дене тәрбиесі еңбекке, адамның еңбек қабілеттілігінің көтерілуіне тікелей әсер етеді, ал еңбек тәрбиесі өз кезегінде дене тәрбиесіне адамның өмірге дайындығына және еңбекке нақты бағыттылық береді.
Міндеттері - еңбекке сүйіспеншілікті тәрбиелеу; еңбекке саналы қатынасты қалыптастыру; қарапайым еңбек қабілеттіліктері және машықтарын меңгеру.
Құралдары қатарына - оқу еңбегі (дене тәрбиесі бойынша академиялық сабақ үрдісінде, спорттағы салмақты жаттығуларда, сайыстарда, топқа тәжірибелік өзара қызмет көрсетуде (сабақ орнын дайындап және құралдарды жинастыруда, спорттық құралдарды күтіп, әзірлеуде және т.б.), дене тәрбиесі сабақтары бойынша қоғамдық пайдалы жұмыс (спорттық-сауықтыру лагерінде және т.б.).
Дене тәрбиесі үрдісінін арнайы әдісіне: еңбекке тәжірибелік баулу; әңгімелесу; еңбек нәтижесін бағалау; үлгілі еңбек мысалы.
Сонымен, дене тәрбиесі үрдісінде және онымен тығыз байланыста мынандай сапаларды тәрбиелеуге болады, ұқыптылық, үнемділік, адам еңбегін және қоғамдық меншікті бағалау, шыдамдылық, жігерлілік, тәртіптілік және т.б.
Дене тәрбиесі үрдісінде эстетикалық тәрбие адамдарда эстетикалық қабылдауды, өмірге деген өзіне деген талғамды қалыптастыруға итермелейді. Осымен қатар сұлулықпен тек ләззаттануды емес, бастысы өз қадамдарында тәрбиелеп, шынайы жүзеге асыру.
Міндеттері: дене мәдениеті саласында эстетикалық сезім мен талғамды тәрбиелеу; адамның денесі мен қозғалысында эстетикалық бағаны қалыптастыру; қоршаған ортада жолдастардың тамаша тәртібін танып және бағалауды тәрбиелеу.
Құралдары қатарына дене тәрбиесінің (оқу сабағы, спорттық секциялар, мейрамдар, қойылымдар, табиғи және гигеналық талаптар, сабақ құрылымы, музыка, өнер шығармалары және т.б.) әр түрлері жатады.
Дене тәрбиесі үрдісінде эстетикалық тәрбие келесі әдістермен сипатталады: бейнелі сөз, дене жаттығуларын эмоциялы-мәнерлі түсіндіру; жаттығуды эмоциялы-мәнерлі және техникалы жетілген түрде көрсету; қимыл және әрекетте шабыттандырушы мысал; дене жаттығулары сабағы үрдісінде тәжірибелік оқыту қимыл әрекеттегі сұлулықтың шығармашылық көрінісінде көрсете білу.
Танымал сөздегі тәрбиеге жалпы талаптың ерекше көрінуі: "Тәрбиеші өзі тәрбиеленушіден кімді жасағысы келсе сол болуы қажет ... немесе, қайткеде барлық күш жігерімен соған ұмтылуы қажет". (Чернышевский Н.Г., 75 б.).
Педагогикалық жұмыста келесі тәрбиелік міндеттерді жоспарлап және жүзеге асырады: келешектік және жақын мерзімдік, ұжымдық және даралық, жекелей және нақты оқушыларға байланысты.
Осыған байланысты, студент білуі қажет, педагог әрбір спортшыға дұрыс қадам жасауы, оның бойында жақсы сапаны демеп және дамытуы, өз шәкіртінің тек спорттық жетістіктеріне ғана емс сабағына, мәдени өсуінде назардан тыс қалдырмау керек. Дене тәрбиесі ұстазының тәрбиелік қайраткерлігінде тиімділікке қол жеткізуі: қайраткерлік-тәрбие үрдісінің біртұтас ұйымдастырылуы; тәрбиенің әлеуметтік- құндылық мақсаттық және тәрбиенің мазмұнды бағытталуы жетістіктері; дене жаттығуы және спорт сабақтары үрдісіндежағымды сарынды қамтамасыз етуі; спорттық ұжымның бірлігіне қол жеткізу; міндеткерлікке жекелей қатынасты жоғары кәсіби, шығармашылық деңгейде орындау; тәрбие үрдісін жан-жақты қамтамасыз ету.
Дене мәдениеті оқытушысына қойылатын талап, тәжірибелік қайраткерлік және білімнің кез-келген саласының мамандықтарымен сәйкес. Біз оқытушының, жаттықтырушының тәрбиеші ретінде тұлғалық келбетіне қойылатын талаптарға тоқталамыз. Көп жағдайда оқытушыға байланысты шәкіртінің тұлға ретінде қалыптасуы. Педагогикалық шеберлік критерилері оқытушының іскерлік және тұлғалық сапа жиынтығынан қалыптасады.
Дене тәрбиесі (спорттың түрі бойынша жаттықтырушы) оқытушысының міндетті іскерлік сапасы ретінде: елдегі тәрбиенің идеялық негізі; өз ісің білу; қозғалысқа оқытуды білу және дене сапасын тәрбиелеу; өз ісің білу; жаттығушылардың ұжымын ұйымдастыру және әр оқушыға маңызды қадам жасай білу; оқу-тәрбие үрдісінің нәтижесін ескеру және бақылауды меңгеру; мәдениетті болу.
Оқытушының бойында болуы шарт негізгі тұлғалық сапа қасиеттеріне: шығармашылық белсенділік; ақыл-ой ептілігі; еңбексүйгіштік; шыншылдық; риясыздық; принциптілік; сабырлық; талап қоя білу; қарапайымдылық; мәдениет.
Педагог өзің ұстау әрекетімен ұжымда оптимистік, шырайылық, сергектік, таусылмас энергияны орнықтыруға ықпал ету керек. Дүниеге шырайлық сезім ортақ істе табысқа жетуде, әркімнің өз күшіне деген сенімділікті нығайтады.Осы негізде,барлық тәрбиенің өзара үйлесімділігінің обьективті негізі тәрбиенің барлық әлеумтеттік жүйесінің ұйымдастыру заңдылығында адамның дене және рухани дамуынының бірлігі саналады.
Негізгі әдебиет
* 1. Теория и методика физического воспитания. Учебное пособие для ИФК под редактированием А.Д.Новикова, Л.П.Матвеева. - М.,"ФиС", 1976 стр.245-267 (т 1).
* 2. Теория и методика физического воспитания и спорта Учебное пособие для студентов вузов под редакцией Ж.К.Холодова, В.С.Кузнецова. М., 2001.стр.19-31.
* Қосымша әдебиет
* 1. Ашмарин Б.А.- Теория и методика физического воспитания. Учебник для ФФК - М.,1990. стр.167-175.
* 2. Белорусова В.В. Педагогика. Учебное пособие для студентов ИФК-М., "ФиС" 1972, стр.115-197.
* 3. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры (т-1). Учебник для ИФК-М.,"ФиС", стр.298-322.
Бақылау сұрақтары:
1. Дене тәрбиесі үрдісінде интелектуалды тәрбиенің қандай компоненттері орын алады?
2. Дене тәрбиесі үрдісінде адамгершілік тәрбиенің мазмұны қандай?
3. Дене тәрбиесі үрдісінде еңбек тәрбиесінің мазмұны қандай?
4. Дене тәрбиесі эстетикалық тәрбиеге қандай деңгейде әсер ете алады?
5. Дене тәрбиесі үрдісінде оқыту мен тәрбие бірлігі неде?
6. Адамның рухани келбетін қалыптастыруда дене тәрбиесінің ролі қандай?
7. Дене тәрбиесі үрдісінде интелектуалды тәрбиенің қандай әдістері қолданылады?
8. Гимнастика, ойын, спорт және туризм үрдісінде адамгершілікті тәрбиелеуде тәжірибелік оқудың әдісінің ролі қандай?
9. Адамгершілікті тәрбиесі үшін мысалдың маңызы қандай?
10. Адамгершілікті тәрбиесін жүзеге асыруда ұжым қандай роль атқарады?
11. Адамгершілікті тәрбиесі үшін қошеметтеу және марапаттау әдісін қолдану маңызы қандай?
12. Жазалау және ұялту әдістері қашан және қайда қолданылады?
13. Адамгершілікті тәрбиесі үшін түсіндіру және көз жеткізу әдісін қолдану маңызы қандай?
14. Дене тәрбиесі үрдісінде еңбек тәрбиесінің қандай әдістері қолданылады?
15. Дене тәрбиесі үрдісінде қоршаған ортаға эстетикалық тәрбиелеуде тәжірибелік оқу әдісінің қандай әдістері қолданылады?
16. Эстетикалық тәрбиеге қозғалыс көрінісінің маңызы қандай?
17. Эстетикалық тәрбие мақсатында түсіндіру және әңгіме әдісін қолдану ерекшелігі қандай?
18. Гимнастика, ойын, спорт және туризм сабақтары үрдісінде қозғалыстың, әрекеттің, қимылдың эстетикалық бағалаудың маңызы қандай?
19. Тәрбиелеу қайраткерлігінің технологиясы дегеніміз не, және оған қандай компоненттер кіреді?
20. Спорттың түрі бойынша жаттықтырушыға, дене тәрбиесі мұғалімі тұлғасына қандай талаптар қойылады?
Тақырып: Жас өспірімдер спорт мектептерінің жұмыс ерекшеліктері, маңызы (1сағат)
Дене жаттығуларымен айналысудыњ түрлері негізінде оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру тәсілі түсіндіріледі, әрқайсысы оқытушы мен жаттығушының нақты типтегі өзарабайланысымен, сабақтың тиісті талаптарымен сипатталады.
Дене тәрбиесі тәжірибесінде дене жаттығулары сабағының көптеген түрлері бар. Сабақ түрлері: сабақтағы және сабақтан тыс болып бөлінеді.
Сабақ түрлері - бұл сабақ, оқытушы тарапынан (жаттықтырушы) тұрақты жаттығушылар құрамымен өткізіледі. Оның қатарына: дене мәдениеті сабақтары; спорттық-жаттығу сабақтары кіреді.
Сабақтан тыс түріне - бұл сабақ, мамандар, жаттығушылар тарапынанда (өздігінен) денсаулықты қалыптастыруға, белсенді демалысқа, жұмыс қабілеттілігін сақтап және көтеру, дене сапалығын дамыту, қимыл әрекетін жетілдіруге т.б. мақсатта өткізіледі, қатарына:
* Сабақтың кіші түрлері (таңғы гимнастика, су гимнастикасы, денемәдениеті үзілісі, микроүзіліс), дене жағдайын опреативті (ағынды) басқаруда қолданылады. Бұл форма өзініңқысқа мезеттілік әсерінен, жаттықтырушы, дамытушы сипаттағы міндеттерді шешпейді.
* Сабақтың ірі формалары яғни, абақтар тиісінше жалғаспалы, мазмұны бойынша (мысалы, аэробика, шейпинг, калланетика, атлеттік гимнастика) бір және көппәнді (кешенді), бұл сабақ түрлері жаттықтырушы, сауықтыру-реабилитациялы немесе рекреационды сипатта болады.
* Сабақтың сайыстық түрлері, яғни денемәдениет-спортты қайраткерлік түрлері, сайыстық күресте жеңімпаз, орын, дене және техникалық дайындығы анықталыд және т.б. (мысалы, ресми сайыстар жүйесі, іріктеу сайысы, біріншілік, чемпионаттар, бақылау шамалауы және жарыстар және т.б.).
Дене жаттығуларымен сабақтың құрылымын оқығанда, анықтау қажет, сабақ қандай бөліктерден тұрады, оның мінездемелік сипаты және жалғасымдылығы қандай, физиологиялық заңдылықтар және психологиялық тұстары жасау барысында ескерілді. Мән беру қажет, нақтыланған құрылым сабаққа, сабақтан тыс сабақ түрлеріне қатысты. Дене жаттығуларымен сабақ құрылымы жаттығушылардың жұмыс қабілеттілігігің қалыпты өзгерулерімен анықталады (1 зона - "мәреалды" жағдай; 2 зона - жұмысқа кірісіп кеткен; 3 зона - салыстырмалы тұрақты жағдай; 4 зона - жұмыс қабілеттілігінің төмендеуі).
Сабақтың сабақ түрлері. Жеке сабақ шеңберінде нңбек қабілеттілігінің өзгеруінің негізгі зонасының өзгеретіндігін ескере, жаттығушылардың қайраткерлігін ұйымдастыра жеке ізділіктен шыға отырып сабақты құру үрдісінде алдымен үш бөлігін жекелейді: дайындық, негізгі және қортынды. Әрқайсысы өз кезегінде сабақтардың мазмұны ерекшелігіне орай бөліктерден тұрады.
Барлық сабақтық дене жаттығуларымен сабақ түрлерін дайындық негізгі бағыттары бойынша ерекшелігіне қарай бөлуге болады, кәсіби-қолданбалы дене дайындығы сабақтары, спорттық-жаттығу сабақтары,әдістмелік-тәжірибелік сабақтар; міндеттерді шешу белгісіне орай (жаңа материалды игеру, оқу материалын бекіту және жетілдіру) бақылау сабақтары, аралас (кешенді сабақтар); спорттың түрі боынша (гимнастика, жеңіл атлетика, жүзу сабақтары және т.б.).
Сабақты дене жаттығуларымен негізгі сабақ ретінде қарастыра, оның ерекшелік сипаттарын оқу қажет, мазмұнының және құрылым ерекшеліктерін, ұйымдастыру мәселелері жәнеоны өткізу әдістемесімен (біруақытта, біркезекте, жекелй, айналмалы жаттығу және т.б.). Оқытушы әрекетін келесі әтаптарда қарастыру қажет: а)сабаққа әзірлік; б)міндетті түрде оны өткізу; в)сабақты талдау және бағалау. Оқытушының сабаққа әзірлігі конспект құрастырудан, сабақ орнын және құралды дайындау, сабақ материалы бойыншаоқушылардың жекелй әзірліктерінтексеруден тұрады. Сабақ үстіндегі оқытушы әрекеті құрамынажаттығушылардың жұмысын ұйымдастыру, оқу-әдістемелік міндеттерін қойу, сақтандыруды қамтамасыз ету, жүктеме мен демалысты реттеу, сабақтын толыққанды тығыздығын қамтамасыз ету. Ары қарай сабақтың талдау мен сабақты өткізу барысы жайлы бағалау әдістемесін (өзге оқытушының және өз сабағынды талдау және хронометраж), залда, алаңқайда және жергілікті жерде сабақты өткізу әдістемесін түсіндіру керек. Сабаққа қатысты барлық сауалды, студент оқу құралы көмегімен, өз спорттық және педагогикалық шеберлігін қолдана отырып бөлшектеп талдауы қажет.
Сабақтан тыс сабақтар. Сабақтан тыс сабақ түрлерін оқи отырып, жоғарыда айтқандай денемәдени-спорттық тәжірибеде - кіші, ірі және сайыстық сабақтан тыс сабақ түрлерінің типі сипатталуы қажет.
Сабақтың кіші түрлеріне тән:
* Жаттығушылардың қайраткерлігіндегі салыстырмалы тар бағыттылық сабақтық және сабақтың ірі түрлерімен салыстырғанда (мысалы, таңғы гигиеналық гимнастика, судағы өндірістік гимнастика, денемәдениүзілісі, денемәдениминуты, микроүзіліс, микроүзіліс белсенді демалыста, дене тәрбиесі және спортта мектеп курсы бойынша үй тапсырмасы және т.б.);
* Сабақтың болмашы ұзақтығы (2-3-тен15-20 минут);
* Сабақтың құрылымының жоқтығы және ажарсыздығы, яғни дайындық, негізгі және қортынды бөлімінде (мысалы сауықтыру жүгірісі, гигиеналық гимнастика, денемәдени минуттары және т.б.).
* Қызметтік жүктеменін жоғары емес деңгейі. Атап кету керек, кіші түрлер міндеттердің (тонусты көтеру, жұмыс қабілеттіліігн ынталандыру және т.б.) жекелй бөліктерін шешеді және дене мәдениеті сабағының жалпы жүйесінде қосымша роль атқарады.
Сабақтың сабақтан тыс ірі түрлері саналатындар:
* Өздік жаттығу сабақтары (мысалы атлеттік гимнастикада және т.б. жаттығушыдан қажетті деңгейде "денемәдениеті сауаттылығын"талап етеді, әсіресе әдістемелік сипатта);
* Сауықтыру-реаблитациялы немесе рекреациялы сипаттағы міндеттерді шешумен байланысты сабақ. Оған аэробика, шейпинг, калланетика, ушу, туржорық, шаңғыдағы жүріс, бұқаралық ойындар және т.б. жатқызуға болады. Бұл сабақтардың негізгі сипаттық ерекшеліктері: шаршатпайтын, жүктемесі шектеулі; қатаң реттеу жоқ; еркін тәртіп негізде.
Сайыстық түрде сабақты ұйымдастыру қатарына жататындар:
1. Спорттық сайыстар, жаттығушыларға мүмкіндіктерін максималды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оларға тән: нақтылық, сайыс ресми ереже негізінде, әділқазылар төрелігі және т.б.;
2. Сабақтың сайыстық түрлері (мысалы, бақылау сабақтары, сынақтар, нормативті тапсыру және т.б.)бұл жерде спортқа тән белгіліер білінбейді немесе анық байқалмайды.
Жаттығушылардың сандық құрамы бойынша дене жаттығуларын даралық және топтық сабақ түрлерін ажыратады. Даралық дене жаттығулары көп жағдайда жаттығу, гигиеналық гимнастика және күндегі сейілдеу, сондай-ақ жалпы дене дайындығы бойынша өзіндік сабақтар түрінде өтеді. Өзіндік топ сабақтары қатарына - өзіндік ойындар, туристік жорықтар, сайыстар және дене жаттығулары түрлері, таңдалған басшылығы бар сабақ түрлері. Мысалы, дене жаттығулары сабағының жалпы кестесі бойыншажорықтағы қозғалыс бойынша жүзеге асады. 5 деңгейлік категориясы бар жаяу саяхатқакелесі кесте тән: 1-ші күн - 10 шақырым, 2-ші күн-15 шақырым, 3-ші күн - 20 шақырым, одан кейін 20, 20, 20, 20, 20, 20 шақырым, 25, 25, 25, 25, 25, 25, 15 шақырым. Әр күндізгі жорықта негізгі жұмыс жасалынып және оның жүзеге асуы жүкетемені жеңілдетеді. Жорықта нақтыланған қозғалыс жүйесі ұстанылады. Мысалы, орта жылдамдықпен 4-4,5 шақырым/сағатына, әр 40 минут сайын аялдама жасалады 10 минутқа және т.с.с.
Спорттық сайыстар қызметі жалпы әртүрлі. Олар жекелй спортшы және ұжымның спорттық жетістіктерін, дене мәдениеті және спортты танытуда, сайысушылар арасында спорттық тәжірибе алмасуға, пәнаралық байланысты орнатуға, халықтар арасында өзара түсіністік пен іскерлікті бекітуде анықтауға қызмет жасайды және т.с.с.
Спортшының әрекеттілігін ұйымдастыруда дене жаттығулары сабағының жалпы құрылым негізі сақталады, сонымен бірге бірқатар әдістемелік талаптар орындалуы қажет: міндетті қою нақтылығы, жүктемені мөлшерлеу ережесі, қатысушылардың барлығына бір жағдай, сақтандандыруды қамтамасыз ету жәнеде дене тәрбиесі жүйесі принципінен орындалатын С басқа талаптар. Спортшылардың денсаулығы туралы күйттеу, мысалы, сайыс алдындағы дәрігерлік тексеру, гигиеналық талаптар қатаң бақылауда және т.с.с.
Жоғарыда айтылған дене тәрбиесі мақсатындағы барлық сабақтан тыс сабақтарғада қатысты. Осы орайда, сабақтан тыс сабақта абақтықтан ерекшелңгң толық еркіндік негізде жүзеге асады. Сабақтан тыс сабақтың нақты таңдауы көп жағдайда жаттығушылардың қызығушылығы және бейімділігіне анықталады.
Сипатталған сабақ түрлері, жоғарыда белгіленгендей дене тәрбиесі тізбегін құрайды, егер олар тәртіп негізіндегі, өзара байланысты біртұтастылықты құраған жағдайда. Олардың бірігу сызығының негізін, бірінші кезекте жүйелілік принципі, қолжетімділігі және қарқындылығы құрайды. Сонымен қатар сабақтардың әр түрлерінің сәйкестілігі дене тәрбиесінің көп жылдық үрдісіндегі әр кезеңдегі ортақ бағыттылығына, жаттығушылардың контигентіне, негізгі әрекеттілік (оқу немесе еңбек) жүйесіне байланысты.
Негізгі әдебиет
1. Теория и методика физического воспитания. Учебник для ИФК под ред. А.Д.Новикова, Л.П.Матвеева. - М.,"ФиС", 1976 стр.267-297 (т 1).
2. Теория и методика физического воспитания и спорта Учебное пособие для студентов вузов под редакцией Ж.К.Холодова, В.С.Кузнецова. М., 2001.стр.145-148.
Қосымша єдебиет
1. Ашмарин Б.А.- Теория и методика физического воспитания. Учебнное пособие для студентов ФФВ педагогических институтов - М.,1979. стр.138-155.
2. Шиян Б.М. - " Теория и методика физического воспитания учебное пособие для студентов педагогических институтов" М., 1988, стр,128-207
3. Матвеев Л.П. "Теория и методика физической культуры" Учебник для ИФК-М., 1991. стр. 322-359
Баќылау с+-раќтары:
1. Дене жаттыѓуларымен айналысудыњ сабаќ жєне сабаќтан тыс т%.рлері деп ќандай белгілеріне сай бuлінеді?
2. Дене жаттыѓуларымен айналысудыњ жалпы ќ+-рылысы ќандай жєне ол неге негізделген?
3. Дене жаттыѓуларымен айналысудаѓы ж+-мыс ќабілеттілігініњ uзгеру ќисыќтыѓы ќандай, сабаќтыњ ќ+-рылысында ќалай ашылады?
4. Дене жаттыѓуларымен айналысушыларды алѓаш рет +-йымдастырудыњ мањызы ќандай?
5. Сабаќтыњ дайындыќ бuлімініњ міндеттері мен ерекшеліктері ќандай?
6. Жалпы жєне арнайы дайындыѓыныњ мањыздары ќандай?
7. Сабаќтыњ негізгі бuлімінде ќандай міндеттер шешіледі?
8. Сабаќтыњ ќорытынды бuлімінде ќандай міндеттер шешіледі?
9. Сабаќ т%.рініњ uзіне тєн ерекшеліктері неде?
10. Сабаќтыњ ќандай т%.рлері бар?
11. оќытушыныњ сабаќќа дайындыѓы неден т+-рады?
12. Сабаќ барысында дене жаттыѓуларымен айналысушылардыњ ж+-мыстарын +-йымдастырудыњ ќандай єдістері бар?
13. Сабаќ барысында ќорѓау єрекеті ќалай іске асырылады?
14. Сабаќтыњ жалпы тыѓыздыѓы?
15. "Маторлы тыѓыздыѓы" дегеніміз не, ќалай реттеледі?
16. сабаќтаѓы ќызыѓушылыќ жєне эмоциялыќ кuњіл-к%.й ќалай ќамтамасыз етіледі?
17. Сабаќтыњ педагогикалыќ анализі неден т+-рады?
18. Сабаќтыњ хронометражын ќалай uткіземіз?
19. Сабаќтыњ сабаќтан тыс т%.рлеріне сипаттама беріњіз.
20. Ќозѓалмалы ойындарды, спорт сайыстарын жєне туристік саяхаттарды +-йымдастырудыњ ерекшеліктерін айтыњыз.
Тақырып: ДЮСШ-дағы жаттықтыру сабақтарының құрылысы (1 сағат)
Кез келген педагогикалық құралдың әрекеттілігі оны қолдану әдісіне қатысты. Дене тәрбиесінің арнайы әдістері дене жаттығуларынан бөлек емес. Бірақ, тәрбиедегі ешқандай оқыту жалпы педагогикалық құралдарды қолданатын әдістерісіз мәнсіз болып табылады, дене тәрбиесі үрдісінде бұл әдістер өзіндік ерекшелікке ие болады. Осыны ескере отырып, арнайы және дене тәрбиесі үрдісіне үйлесімді қосылатын жеке әдістерді сипаттау қажет.
Дене тәрбиесінің барлық әдістерінің бір маңызды негізін жүктемені реттеп, оны демалыс пен қиюластыратын таңдаулы әдіс құрайды. "Жүктеме" деп ағзаға әсер ететін дене жаттығулары көлемін, оның субьекті және обьекті қиындықтарды жеңу деңгейін айтады. Жүктеме әсері оның көлемі мен қарқынына тікелей пропорционалды.
Дене тәрбиесінің әдістерінде жүктеме стандартты және үзілісті, үзіліссіз (перманентті) және интервалды болады. Дене тәрбиесінің құрамдас бөлігі ретінде демалыс енжарлы (пассивті) және белсенді болады. Сондайақ, жүктемелер бөліктері арасында интервалдар болу мүмкіндігі: біртекті, қатаң, экстремальды.
Тәжірибелік әдістерді оқығанда, меңгеруге қиындарын спорттың түріндегі тәжірибеге қатысты нақты мысалдарын іріктеп алу қажет. Тәжірибелік әдістер үш топқа бөлінеді: басқару әдісі, ойын және сайыстық. Әр түрлілігі ауқымымен жаттығу әдісі ерекшеленеді.
Қимылды жаттау үрдісінде бұл әдіс қимылды толық орындау және оны бөліктерге бөлу түрінде қолданылады.
Қимыл машықтарын және дене сапалық тәрбиесін жетілдіру үрдісінде жаттығу әдісі көп нұсқауда қолданылады. Әдіс нұсқаулары келесіге тәуелді: біріншіден жаттығу түріне (стандартты немесе ауыспалы жаттығу), екіншіден жаттығуды орындау тәсілінен (үздіксіз немесе демеалыс үзілістерімен).
Стандартты және ауыспалы жаттығулардың келесі нұсқауларын айырады.
* Стандартты жаттығу.
Стандартты - үздіксіз жаттығу:
А) біркелкі жаттығу, дене жүктемесін орындау барысында қарқыны өзгемейді (мысалы: шаңғыда ұзақ жүгіру, жүзу т.б.);
Б) стандартты ағынды жаттығу (мысалы: қарапайым гимнастикалық жаттығулар легін ағынды қайталау).
Стандартты интервалды жаттығу - қайталамалы:
А) демалыстың қалыпты интервалдарымен, яғни ағзаның толық қалпына келуіне дейін (мысалы: 200 м жүгіру. 3-4 рет шектеулі жылдамдықпен, 7-10 мин демалыс интервалдарымен);
Б) демалыстың қатал интервалдарымен, келесі жүктеме ағзаның толық емес қалпына келуіне дейін беріледі (мысалы: 900 м жүгіру. 20 рет шектеулі жылдамдықпен, 90 с демалыс интервалдарымен);
В) демалыстың экстремалды интервалдарымен, келесі жүктеме ағзаның жоғары қалпына келу фазасына түседі (мысалы: 200 м жүгіру. 2-3 рет шектеулі жылдамдықпен, 15-20 мин демалыс интервалдарымен);
* Айнымалы жаттығу.
Айнымалы үздіксіз жаттығу - демалысқа үзіліссіз қарқындылықтың алмасуымен орындалатын жаттығу:
А) циклдік қозғалыстағы айнымалы жаттығу (мысалы: жүгіру, ескек, жүзу және т.б.);
Б) айнымалы-ағынды жаттығулар (мысалы: әртүрлі формадағы және күшті қажет ететін, гимнастикалық жаттығулардың кешенді тізбегін орындау).
Айнымалы интервалды жаттығу - формасы бойынша әртүрлі немесе интервалды демалысы ауыспалы қарқынды жаттығу:
А) ілгерінді дамушы жаттығу (мысалы: жүйелі бір қайтара 60-65-70-75 салмақтағы белтемірді көтеру және т.б. әр талпыныс арасында тиімді интервалды демалыспен);
Б) айнымалы интервалды демалыспен төмен түсетін (сыртқы жүктемемен) жаттығулар (мысалы: келесі тәртіпте қашықтықтағы жүгіріс: 800+400+200+100 араларында қысқартылған интервалды демалыспен);
В) айнымалы интервалды демалысты вариативті жаттығу - жүктемені кеміту және көбейтумен жұмысты орындау (мысалы: белтемірді көтеру, салмағы толқымалы өзгеретін 60-70-80-70-80-90-50 кг 3-тен 5 мин аралықтағы талпыныстағы демалыс интервалы тербелісінде).
Көрсетілген жаттығу әдістемелері нұсқалары, ерекше топ құра отырып құрамдаса алады.
* жаттығу әдісінің туынды түрі.
Бұл әдістер тобы өте әртүрлі, сондықтан біз кейбір түрлеріне тоқталамыз:
А) қайталамалы-айнымалы жаттығу (мысалы: субмаксимальді жылдамдық пен жүгіру 200 м+100 м еселі қайталаудағы жеңіл жүгіріс);
Б) ілгерінді-дамушы жаттығу (мысалы: белтемірді көтеру 2 рет 80 кг, 2 рет 90 кг, 2 рет 100 кг, және 2 рет 120 кг);
В) қайталамалы жаттығу демалысы кемуші интервалмен (мысалы: 200 м жүгіру - демалыс 7-8 мин, 200 м жүгіру - демалыс 5-6 мин, 200 м жүгіру - демалыс 3-4 мин және тағы да 200 м жүгіріс);
Г) сериялы-шеңберлі жаттығу (мысалы: 8-10 әр түрлі жаттығулар, шеңбер тәріздес бір-бірінен кейін ағымды қайталанатын);
Осы сынды, әдістемеде айналысушының әрекеті қатаң түрде регламентацияланған жаттығуда ұйымдасады және толық регламентация арқылы жүйеленеді - бекем түрде алдын ала жазылған қозғалыс бағдарламасында; демалыс интервалымен және жүктеменің нақты мөлшерімен; сыртқы жағдайды құрау және қолдануда.
Ойын және сайыстық әдістер оқу- әдістемелік әдістемелерде жақсы көрсетілген. Оның сипаттық ерекшеліктерін, білімдік және тәрбиелік мағынасын және қолдану талабын меңгеру қажет.
А) Ойын әдісі: дене тәрбиесі жүйесінде білімдік, сауықтыру және тәрбиелік есептердің шешімі қолданылады. Ойын әдісінің мәні, жаттығушының қозғалыс әрекеттілігі ойынның ережесі, мазмұны, талаптары негізіне сүйенеді. Дене тәрбиесінде ойын әдісі келесі түрде сипатталады: "көріністік" ұйым (ойынның жоспары, ойы); мақсатқа жету тәсілдердің әртүрлілігі және әрекеттің кешенді түрі (ұтыс); жаттығушының өздігінен еркін әрекет жасау және олардың бастамалығына, тапқырлығына, ептілігіне жоғары талаптар; кернеулі топаралық және тұлғааралық қатынастарды моделдеу, жоғары эмоциялылығы; әрекеттерді ықтималды бағдарламалау және жүктемені дәл мөлшерлеудің шектеулі мүмкіндігі.
Ойын әдісінің негізгі әдістемелік ерекшеліктері:
- Ойын әдісі дене сипаттамаларының жан-жақты, кешенді дамуын және қимыл біліктері мен машықтарын жетілдіруін қамтиды.
- Мақсатқа жету әртүрлі тәсілдердің кең таңдауы, адамның өздігін, бастамалығына, тапқырлығына, ептілігін және т.б. құнды тұлғалық сипаттамалары қалыптасады.
- Ойын ережелерін сақтау оқытушыға жаттығушыларының адамгершілік сипаттамаларын мақсатты түрде қалыптасуға мүмкіндік береді: адамгершілік, ынтымақтастық, өзара көмек сезімін, саналы тәртіптілік, ерік және т.б.
- Ойын әдісіне тән қанағаттанарлық, тартымды және эмоционалды факторы жаттығушыларда денешынықтыру сабақтарына тұрақты жағымды қызығушылықты және әрекеттілік сарынды қалыптастырады.
Ойын әдісінің кемшілігіне жаңа қимылдарды жаттаған кезде және ағзаға жүктемелерді мөлшерлеу кездегі шектеулігі жатады.
Б) Сайыс әдісі - жаттығуларды сайыстар формасында орындау тәсілі. Дене тәрбиесі үрдісінде сайыс әдісі әр түрлі формада қолданылады: жеке жаттығуларды орындау кезінде белсенді қызығушылығын ынталандыру тәсілі. Бақылау-сынақты, ресми спорттық және оларға ұқсас сайыстар.
Сайыс әдісінің негізгі анықтаушы сипаты - жоғарғы көрсеткішке жетудегі немесе біріншілікке күресте, реттелген бәсекелестік шарттарында күштердің қатарлануы; сайыс пәнін жеңіске күресудегі ретін және жетістікті бағалау тәсілдерін бір келкіге келтіру.
Денетәрбиелеу тәжірбиесінде сайыс әдісі көрінеді:
- Әр түрлі деңгейдегі ресми сайыстар түрінде (олимпиадалық ойындар, әлем чемпионаттары, іріктеу сайыыстары т.б.)
- Сабақты кез-келген денешынықтыру-спорттық сабақты, осымен қоса спорттық жаттығу ұйымдастыру элементі ретінде.
Сонымен сайыс әдісі келесі мүмкіндіктерді береді:
- Қимыл-қабілеттерін максималды көрсетуін ынталандыру және олардың даму деңгейін анықтау;
- Максималды дене жүктемесін қамтамасыз ету;
- Еріктілік сипаттамаларын тәрбиелеуге;
Дене тәрбиелеуде жалпы педагогиканың әдістері кең қолданылады, ішінара сөздік әдістері және көрнекілік әдістері. Дене тәрбиелеуде жалпы педагогикалық әдістерді қолдануы оқу материалының мазмұнына, дидактикалық мақсаттарға, функцияларына, жаттығушылардың дайындықтарына, олардың жастарына, оқытушы-жаттықтырушы дайындығына және тұлға ерекшеліктеріне, материалдық базаның бар болуына, қолдану мүмкіндіктеріне тәуелді.
Сөздік әдісті қолданудың әртүрлі формалары мен ерекшеліктері:
* Дидактикалық әңгіме, әңгімелесу, талқылау және т.б.
* Нұсқаулар беру.
* Бұйрықтар мен нұсқаулар.
* Сөздік бағлар.
* Сөздік есептер және өзара түсінісу.
* Өзіне бұйрық беру.
* Өздігінен ойлау, талдау, талқылау және т.б.
Көрнекілік әсер ету әдістері қатарына көру көрнекілігін қамтамасыз ететін әдістерімен бірге, қажетті бейнелерді тудыруға өзгеде сезімдермен (есту, қозғалыс және т.б.) ықпал ететін әдістерде жатады. Олар тікелей және аралық көрнекілік әдістеріне бөлінеді.
Бұл әдістердің негізгі ерекшеліктері. Тікелей көрнекілік әдісіне: жаттығушыда қозғалыс әрекетін орындау техникасы жайлы дұрыс ұсынуды құруға арналған. Қимылды оқытушы, немесе бір жаттығушы тарапынан көрстеуде сөзді қолдану әдісімен сәйкестенуі қажет.
Аралық көрнекілік әдісі: жаттығушы тарапынан қозғалыс қимылдарын қабылдауда қосымша мүмкіндікті тудырады. Оған: көрнекілік құралдарды көрсету, оқу бейнефильмдерін, сурет, бейнелі үлгілер т.б.
Қимыл қозғалыс бағытын сезіну әдісі: жұмыс істеуші бұлшық еттерінен белгіні қабылдауды ұйымдастыру. Оған: оқытушы тарапынан қимыл қозғалысты орындау барысында қате жәрдем берілуі; жаттығуды орындау сылбыр екпінмен жүрсе;
Жылдам ақпарат әдісі: оқытушы тарапынан жаттығушыдан әртүрлі құрылғылар көмегімен жылдам ақпарат алуға бағытталған, яғни қажеттілік барысында бірқалыпқа түсіру мақсатында.
Қортындыда ескеру қажет, сабаққа дайындық барысында және тиімді әдіс кезеңін таңдау барысында оқытушы құрылымы қандай болу қажет, екіпінін өсіру керекпе, жалпы қажеттілігіне қарай мән беруі қажет.
Негізгі әдебиет
* Теория и методика физического воспитания. Учебник для институтов физической культуры. Под редактированием А.Д.Новикова, Л.П.Матвеева., том І, "ФиС", 1976стр.87-113.
* Теория и методика физического воспитания и спорта Ж.К.Холодов, В.С.Кузнецов. Учебное пособие., М., 2001.стр.40-52.
Қосымша
* Ашмарин Б.А. Теория и методикафизического воспитания. Учебное посбие. М., 1979, 1990., стр. 75-96.
* Шиян Б.М. Теория иметодикафизического воспитания. Учебное пособие М., 1988, стр.50-65.
* Русанов В.П. Основы теории и методики физической культуры и спорта Учебное посбие. Усть Каменогорск, 2003, стр. 22-34.
Бақылау сұрақтары
* Дене тәрбиесі әдістерінің жалпы классификациясы қандай?
* Негізгі тәжірибелік әдістер қандай?
* Оқу әдістеріне не жатады және олардың өзіндік сипаты қандай?
* Қозғалыс қимылдарын жетілдірудің және дене сапасыны тәрбиелеудің негізгі әдістері қандай?
* Ойын әдісінің ерекшеліктері қандай?
* Сайыстық әдіс ерекшеліктері қандай?
* Оқыту және тәрбиелеу үрдісіндегі сөз ролі қандай және оқу-тәрбие үрдісінде қандай сөздік әдістер қолданылады?
* Дене тәрбиесі үрдісінде көрнекілік әсер етудің қандай әдістері қолданылады?
Тақырып: Жас өспірімдер спорт түрлеріне іріктеп алу және үгіт-насихат жұмыстары, жаттықтыру сабақтарын ұйымдастыру (1 сағат)
Жоспар:
* Сабақта жүктемені мөлшерлеу.
* Дене тәрбиесі сабағының тығыздығын анықтау.
* Дене тәрбиесі сабағында жүктеме мөлшерін анықтау, тамыр соғысын өлшеу, тіркеу хаттамасын жүргізу.
* Дене тәрбиесі сабағын педагогикалық талдау, бағалау.
1.Дене тәрбиесі сабақтарының негізгі сипаты - оқушылардың қатаң уақыт тәртібіндегі жаттығуларды орындау әрекеттері және жүктемені мөлшерлеу. Жүктеме дегеніміз - жаттығушының ағзасына белгілі бір мөлшерде дене жаттығуларымен әсер ету, күш түсіру. Сабақ кезіндегі жүктеме оқушылардың жасына, жынысына, дене қуаты дайындығына сай, үйлесімді болуы керек. Жүктемені мөлшерлеу дегеніміз - оның көлемін және қарқындылығын өзгерту. Жүктеме көлемі дегеніміз - орындалған дене қуаты жұмысының саны(өтілген қашықтық, орындалған жаттығулар саны, жаттығуды қайтала саны, ауырлық салмағы, т.б). оқушының жаттығуды қандай жылдамдықта, қарқында орындап жатқанына қарап жүктеменің қарқынын білеміз. Жүктеме қарқыны - орындалған жұмыс көлеміне жұмсалған уақыт немесе жаттығуды орындау жылдамдығы. Орындалған жұмысқа байланысты ағзада болған өзгерістер арқылы қарқындылық анықталады. Жүктеменің негізгі қарқындылық көрсеткіші - жүрек соғу жиілігі.
Аз жүктемелер оқушылардың дене қуаты дайындығының жоғарылауына күшті әсер бермесе, дұрыс берілмеген өте үлкен жүктемелер балалардың денсаулығына зиян тигізуі мүмкін. Жаттығуларды орындау кездерінде оқушыларда шаршау белгілері байқала бастаса(қозғалыс шапшаңдығы азайып, қимыл үйлесімділігі бұзылса, тыныс алу жиілесе, бет әлпеті қуата бастаса), жүктемені азайтып, оқушыларды тынықтыру керек. Дене тәрбиесі тәжірибесінде жүктемені реттеу - жаттығуларды қайталау саны, жаттығуды орындау қарқыны, амплитудасы арқылы, жаттығуды орындағанда сыртқы ауырлықты, сыртқы ортаны пайдалану, жаттығу арасындағы тынығу аралығы уақытын өзгерту арқылы іске асырылады.
Дене тәрбиесі сабағында жүктемені реттеу мен сабақтың тиімді, дұрыс өткізілгенін бағалау, сабақ тығыздығын анықтау үшін, оқушының сабақтағы әрекеттерін хаттама жүргізіп тіркеу тәсілі қолданылады. Бұл тәсіл орыс тіліндегі арнайы оқулықтарда <<хрономертаж>> -әрекеттерді тіркеу деп аталады.
Сабақтың бүкіл ұзақтығы кезінде жүктеменің қалай берілгенін, оның мөлшерін анықтау үшін тамыр соғысын есептеу, өлшеу, оны хаттамаға тіркеу деп аталады. Ол тәсіл <<пульсометрия>> -тамыр соғыстарын тіркеу деп аталады.
2.Дене тәрбиесі сабағының тығыздығы, ол оқушыларға мүмкіншілік болғанынша көбірек жаттығулар орындату, оларды бос, тыныштық күйінде көп блдырмау. Сабақтың бүкіл ұзақтығы кезінде педагогикалық тұрғыдан дұрыс пайдаланылған уақытты сабақтың жалпы тығыздығы дейміз. Педагогикалық тұрғыдан дұрыс пайдаланылған уақытқа жататындар: дене тәрбиесі жаттығуларын орындау, мұғалімді тыңдау, көрсетілген жаттығуды бақылау, түсінгенді ұғыну, сабақ өтер орынды дайындау, тынығу және т.б.
Педагогикалық аяқталмаған уақытқа жататындар: мұғалімнің немесе оқушылардың сабаққа кешігуі, снарядтарға ауысқан кездерде болатын ұзақ бос тұрып қалушылықтар, тәртіп бұзуға байлынысты үзілістер, құрал - жабдықтардың істен шығуы, мұғалімнің спортзалдан себепсіз шығуы және т.б.
Сабақтың жалпы ұзақтығы кезінде дене тәрбиесі жаттығуларын орындауға кеткен уақытты қозғалтушы тығыздық дейміз. Қозғалтушы тығыздық - сабақтың негізгі бір өнімділігін, сапасын көрсететін көрсеткіш. Қозғалтушы тығыздық жаттығу сабақтарында -70-80%, оқу сабақтарында -60-70% болуы керек. Сбақтың қозғалтушы тығыздығын көбейту үшін мұғалімдер түсіндіру мен көрсетуді біріктіреді. Жаттығуларды толассыз орындау әдісін, шеңберлі жаттықтыру әдісін қолданады.
Сабақтың тығыздығын анықтау хаттамасы сынып оқушыларының ішіндегі белсенді, тәртіпті, дене тәрбиесі сабағында орташа үлгеретін оқушының қимыл - әрекеттерін тіркеу арқылы жүргізіледі. Сабақ тығыздығын анықтауға қатысар алдында біз ақ қағазға толық дұрыстап жазып, сызып, хаттаманы дайындап алуымыз керек. Хаттама жүргізген кезде хаттама жүргізуші жазып, келесі бақылаушы адам секундомерді қоса отырып, бақылаудағы оқушының орындаған барлық іс - әрекеттерін айтып, жаздырып отырады.
Оқушының мынандай қимыл әрекеттері хаттамаға тіркеледі:
* Жаттығуды орындауы. Барлық жаттығуларды орындау уақыттарын секундомермен дәл анықтау. Уақыты 4 бағанада көрсетіледі.
* Жаттығуды орындағаннан басқа оқушының тыныштық күйде болу жағдайлары: мұғалімнің көрнекі құралдары, жаттығуларды көрсетуін бақылау, тындау, тынығу, келесі орындалатын тапсырманы тосу, қайта сап құру, сабақ орнын дайындау т.с.с. уақыты 3 бағанада көрсетіледі.
* Педагогикалық тұрғыдан дұрыс пайдаланылмаған іс - әрекеттер : мұғалімнің немесе оқушылардың сабаққа кешігуі, снарядтарға ауысқан кездерде болатын ұзақ бос тұрып қалушылықтар, тәртіп бұзуға байлынысты үзілістер, құрал - жабдықтардың істен шығуы, мұғалімнің спортзалдан себепсіз шығуы және т.б. Бұл әрекеттер арқылы уақыттар хаттаманың 5 бағанасында тіркеліп, олар мұғалімнің кінәсінен болған бос уақыттар деп аталады.
Дене тәрбиесі сабағының тығыздығын анықтау хаттамасының үлгі ретіндегі нұсқасын келесі кестеден қараңыз(11 - кесте)
11 - кесте-Дене тәрбиесі сабағының тығыздығын анықтау хаттамасы.
Сынып________ Оқушылар саны_______________________
Сабақ жүргізілген жер________________________________
Сабақ түрі__________________________________________
Сабақ жүргізуші_____________________________________
Бақылаудағы оқушы__________________________________
Хаттама жүргізуші___________________________________
Оқушылар әрекетінің мазмұны
Әрекеттің аяқталған уақыты
Мұғалімді тыңдау, кезек тосу, т.б.
Жаттығуларды орындау
Мұғалімнің кінәсінен болған бос уақыт
Сапқа тұру, рапорт беру, сабақ міндеттерін түсіндіру
8.0
2
Саптық жаттығулар
8.03
1
Жүру, жүгіру жаттығулары
8.08
5
Орнында тұрып орындаған жалпы дамыту жаттығулары
8.15
7
Сапқа тұрғызу, тапсырманы түсіндіру
8.17
2
Негізгі жаттығуларды орындау
8.22
5
Қатесін түзету
8.23
1
Тапсырма беру
8,25
2
Жақындататын жаттығуларды орындау
8,35
10
Қателерін түзету, қайталап түсіндіру
8,36
1
Жылдамдықты дамыту жаттығулары
8,41
5
Ағзаны қалпына келтіру жаттығулары
8,43
2
Қортында жасау, үйге тапсырма беру
8,45
2
Барлық уақыт
45мин
10мин
35мин
00мин
Әрбір әрекетке жұмсалған уақыт секундоиер бойынша 2 бағанада белгіленген алдыңғы көрсеткен уақыттан кейінгі уақытты алу жолы арқылы анықталады. Сабақ аяқталғаннан соң 3,4 бағаналардағымақсатқа сәйкес орындалған уақыттар қосылады да, сабақтың жалпы уақытына бөлу, 100пайызға көбейту арқылы сабақтың жалпы тығыздығы анықталады.
3.Сабақта белсенді, тәртіпті, дене тәрбиесі сабағында орташа үлгеретін оқушының тамыр соғуын әрбір 3 -5 миут сайын 9-16 рет есептеп, хаттамаға тіркеп орытамыз. Тамыр соғысы 10 секунд сайын есептелінеді де 6 - ға көбейтіліп, бір минуттағы жүрек соғу жүйелігі анықталып отырады.
12 - кесте - Дене тәрбиесі сабағында жүктеме мөлшерін анықтау хаттамасы.
Күні........
Сынып.......
Сабақ міндеттері............
Сабақ жүргізуші.............
Хаттама жүргізуші............
Бақылаудағы оқушы.............
Тамыр соғысын есептеу уақыты
Ж
..................
10 сек
С Ж
.................
1 мин
Қимыл әрекет түрлері
Ескертулер
Сабаққа дейін
12
72
Тыныштық күйінде
3
14
84
Сапқа тұру, сбақ міндетін хабарлау
6
16
96
Жүру жаттығулары
9
20
120
Жүгіру жаттығулар
12
21
126
ЖДДЖ орнында тұрып отыру
15
22
132
ЖДДЖ қозғалыста орындау
18
19
114
Оқушыларғ жаттығу техникасын түсіндіру
21
24
144
Допты қос қолмен жоғарыдан қабылдау
24
26
156
Допқы қос қолмен төменнен қабылдау
27
20
120
Допты торға түсіру әдісін түсіндіру
30
28
168
Жүгіріп келіп допты тоға түсіру
33
31
186
<<Баскетбол>> ойынын ойнау
36
25
150
Орнында тұрып допты торға лақтыру
39
22
132
Орнында тұрып допты торға лақтыру
42
19
114
Босаңсыту жаттығулары
45
14
84
Қортындылау, баға қою
4.Дене тәрбиесі мұғаліміне педагогикалық талдау және бағалау екі түрлі мақсатта қажет болады. Біріншісі - ззінің сабақ беруін, қандай дәрежеде бере алатынын бағалау, қандай мәселелерге назар аудару керек екенін білу. екіншісі - әріптестерінң сабақ өткізулерін талдау, бағалау. Жалпы білім беретін мектептерде мұғалімдердің бір - бірлерінің сабақтарына қатысуы, сабақ өткізу туралы пікірлерін айтуы, сабақтарын талдауы, бағалауы көбірек жүргізілсе дұрыс бола ма деп ойлаймыз.
13 - кесте - Дене тәрбиесі сабағын бақылау гистограммасы
№....... орта мектеп. Сабақ жүргізуші............ << >>.... 200..ж
Сабаққа бақылау, талдау жүргізушілер..........
№
р/c
Мазмұны
1
2
3
4
5
балл
ескертулер
І
Кіріспе бөлім
1
Оқушылардың сыртқы түрі, киімі
2
Басталуы, сабақ міндетін түсіндіруі
3
Өзіне сенімділігі, дауысы, оқушылармен қарым - қатынасы
4
Дене қыздыру жаттығуларын таңдауы, беруі
ІІ
Негізгі бөлім
5
Тапсырманы түсіндіруі, орындатуы
6
Берілген жаттығуларды дұрыс таңдауы
7
Оқушылардың тәртібі, жат - ды орындауы
8
Сабақ бөлімдеріне, негізгі жаттығуларға уақыт дұрыс бөлінуі
9
Сабақ тығыздығын ойластыруы
10
Жүктемені дұрыс беруі
11
Үйрету, қайталау үрдісіндегі нәтиже
ІІІ
Қортынды бөлім
12
Ағзаны қалпына келтіру, босаңсыту жаттығуларын дұрыс беруі
13
Сабақ қортындылауы
14
Үй тапсырмасын беруі
ІV
Сабақтың жалпы параметрі
15
Сабақ конспектісі
16
Сабақ орнын дайындауы
17
Сабақ құрылысының сақталуы
18
Сабақтың жалпы, қозғалтушы тығыздығы
19
Жүктеме мөлшерін дұрыс беруі
20
Өзін - өзі бағалауы
V
Жалпы алған балл сандары
VI
қортынды
Сабақты бағалауға қатысқан кезде алдын ала дайындалған гистограммадағы 20 түрлі мәселелерге жауап беріп, баға жазылған бағаналарға <<+>> қойып отырамыз. Сабақ аяқталған соң <<+>> қойылған бағаларды <<балл>> деп жазылып тұрған бағанаға 1 -5 балл түрінде толтырамыз. Барлық баллдар санын қосып, 20 санына бөлу арқылы сабақтың орта арифметикалық бағасын шығарамыз. Бұл гистограмманың бір тиімділігі барлық мұғалімдерді бір түрлі ортақ мәселе, параметрлер арқылы бағалай аламыз.
2.2. <<БАЛАЛАР МЕН ЖАСӨСПІРІМДЕР СПОРТЫНЫҢ НЕГІЗІ>> КУРСЫНАН СЕМИНАР САБАҒЫНЫҢ ЖОСПАРЫ
І-тарау. Балалар мен жасөспірімдер спорты жүйесінің негізі
№1 семинар.
Тақырып: Жасөспірімдер спортының ұйымдастыру-әдістемелік негізі
* Жасөспірімдер спортының теориясы және методикасының ғылыми және оқу пәні ретінде құрылуы.
* Жасөспірімдер спортының қоғамдағы орны.
* Жасөспірімдер спорты теорисының методологиялық негізі мен ғылыми зерттеулер әдістемелері.
* Оқыту, жаттықтыруды ұйымдастару формалары мен жаттықтыру әдістері арасындағы қатынас.
* Әр жастағы балаларға арналған спорттық жарыстар.
№1 семинар сабағының <<Жасөспірімдер спортының ұйымдастыру-әдістемелік негізі>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материадар.
Жасөспірімдер спортынан түсірілген суреттер, Жасөспірімдер арасындағы жарыстан үзінді диафильмдер, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың, жаттықтырудың, ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпараттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығу-жарыстардан үзінді фильмдер мен диафильмдер.
Әдебиеттер
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: олимпийсая литература, 2002 г, 5с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,4с.
* Набатников М.Я. основы управления подготовкой юной спортсменов.-М,ФКиС. 1982г,15с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,7с.
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 236с.
* Рудик П А. Психология и современный спорт.-М.:ФКиС,1973г,72с.
* Холодов Ж ., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,5с.
№2 семинар
Тақыры: жеке тұлғаның қабілеті және спорт сабақтарын таңдауы
* Іріктеуге қойылатын педогогикалық талаптар.
* Дарындылық және спортқа қабілетінің құрылымы.
* Спортқа дарындылық және қабілеттілікке үйретудің жүйелі қатынасы.
* Өзін-өзі жетілдіру процессінің әдістемесі мен мазмұны
* Ұжым арқылы жеке тұлғаға ықпал етудің әдістемесін іске асыру.
* Белсенділікке баулу жодары
* Спортшының жеке тұлғасының бағытталығы
№2 семинар сабағының <<Жеке тұлғаның қабілеті және спорт сабақтарын таңдауы>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар
Жасөспірімдер спортынан түсірілген суреттер, спортқа дарындылыққа байлансты нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, жеке тұлғаны спортқа баулудың классификациясы сызылған кесте, жасөспірімдер арасындағы жарыстан үзінді, диафильмдер, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпарраттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 333с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,15с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,55с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 38с.\
* Наватникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,85с.
* Мұстафаев Е.Т. Қыз балаларды спортқа баулудың ейбір аспектілері.-Қызылорда.2004ж,16 б.
* Холодов Ж ., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,179с.
№3 семинар.
Тақырып: Жасөспірімдер спортының физиологиялық негізі
* Адам қозғалысының техниасы
* Спорттық қызмет кезіндегі ағзаның күйі
* Қимыл техникасын меңгеру және бейімділікті жетілдіру
* Жасөспірім жастағы спрттық жаттығулар ерекшеліктері
* Жаттығу деңгейін көтерудің ағзаға физиологиялық әсері
* Жасөспірім спортшылрдың қимы дағдыларының дамуының физиологиялық механизмдері
* Машықтану жүктемелерін физиологиялық негіздеу
№3 семинар сабағының <<Жасөспірімдер спортының физиологиялық негізі>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар
Жасөспірімдер спортының түсірілген суреттер, қимыл-қозғалыстың биомеханикалық заңдылықтары сызыған кесте, қимыл-қозғалыс кезіндегі бұлшықеттің күйі бейнеленген плакаттар, спорттың әр түріндегі жүктеме ерекшелігіне байланысты мүсіннің қалыптасу ерекшелігі бейнеленген суреттер, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, жеке тұлғаны спортқа баулудың классификациясы сызылған кесте, жасөспірімдер арасындағы жарыстан үзінді, диафильмдер, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпарраттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 133с.
2. Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,20с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,33с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 59с.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,127с.
* Мұстафаев Е.Т. Қыз балаларды спортқа баулудың ейбір аспектілері.-Қызылорда.2004ж,16 б.
* Холодов Ж ., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,52с.
№4 семинар
Тақырып: Жасөспірімдер спортының педагогикалық негізі
* Жасөспірім спортшылармен жүргзілетін тәрбие жұмыстары
* Жасөспірім спортшыларды тәрбиелеудегі негізгі міндеттер
* Жеке тұлғаны педагогикалық тұрғыдан түсінудің, оны қалыптастыру, тірбиееу және дамыту факторларының әдістемелік негізі.
* Жасөспірім спортшылардың спорттық мінез-құлқын тәрбиелеу.
* Жасөспірімдерді тәрбиелеудің кешенді амалы
* Тәрбие мақсатында барық оқу жұмыстары мен сабақтар, саяси тәрбиелік шаралар,мәдени ағартушылық және спорттық жарыс шараларын пайдалану.
* Спорттық педагогиканың спорттық психология, дене тәрбиелеу мәдениетінің ілімі мен әдісі, спорттық физиология, спорттық медицина т.б. арнайы урстар мен пәнаралық байланысы.
№4 семинар сабағының <<Жасөспірімдер спортының педагогикалық негізі>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар.
Жасөспірімдер спортының түсірілген суреттер, жаттығу сабағы барысындағы педагогикалық бақылауға байланысты плакттар спорттың әр түріндегі жүктеме ерекшелігіне байланысты жеке тұлғаның дамуына ерекшелігі бейнеленген суреттер, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, жеке тұлғаны спорт жаттығуы арқылы тәрбиелеуге байланысты классификациясы сызылған кесте, әр жстағы балалар арасында спорттық жарыстан үзінді диафильмдер, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпараттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 61с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,68с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,45с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 113с.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,219с.
* Рудик П А. Психоогия и современный спорт.-М.:ФКиС,1973г,170с.
* Холодов Ж К., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,20с.
№5 семинар
Тақырып: Балалар және жасөспірімдер спорты жүйесінің қызметі
* Спорттық дайындық комплексті әсердің педагогикалық жүйесі
* Көпжылдық спорттық дайындық жүйесінің мазмұны
* Жасөспірім спортшылардың жаттықтырушысының кәсіпқойлық әрекетіне қойылатын қазіргі талаптар
* Жалпы білім беретін мектептерде оқушылардың дене тәрбиесі туралы ережелер
* Балалр мен жасөспірімдердің спорттық мектептері олимпиадалық резервтердің арнайы балалар және жасөспірімдерге арналған спорт мектертерінің, жоғарғы спорттық шеберлік мектептерінің жұмысын ұйымдастыру жұмыстарына жалпы сипаттама
* Жасөспірімдер спорт мектебінде ұзақ мерзімдік бірнеше жылға,торташа бір жылға және таяу араға оқу тоқсанына, бір айға белгіленген міндеттер
№5 семинар сабағының <<Балалар және жасөспірімдер спорты жүйесінің қызметі>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар.
Жасөспірімдер спортының түсірілген суреттер, спорт мектебіндегі әр түрлі мерзімдік жаттығу сабағының кестесі,дене тәрбиесі сабағы барысындағы педагогикалық бақылауға байланысты плакаттар, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, әр жастағы балалар арасында спорттық жарыстан үзінді диафильмдер, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпараттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 148с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,163с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,68с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 29с.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,258с.
* Холодов Ж К., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,154с.
ІІ- тарау. Балалар және жасөспірім спортшыларды жаттықтыру қызметі
№6 семинар
Тақырып:Бастапқы спортқа мамандандырудың бөлімдері.
* Дайындықтың негізгі міндеттері
* Дене шынықтыру-спорт қызметіне ынталандыру;адамгершілік пен спорт этикаарына сәйкес тәртіп әдістері
* Спорттық тактика және техниканы жетілдіру
* Дене қабілеттерін тәрбиелеу
* Спортшының психикаық және дене қасиеттерінің бірлігі
* Тактика-спортшының спорттық нәтиже жолындағы,ақыл-ерік күресі
* Спорттағы тактикалық дайындық пен психикалық қызмет дамуының байланысы
№6 семинар сабағының <<Бастапқы спортқа мамандандырудың бөлімдері>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар.
Жасөспірімдер спортшылардың дене қабілеттерін бқылауға байланысты түсірілген суреттер, спортқа ынталандырудың этаптары сызылған кесте, дене қабілеті талданған плакаттар, дене тәрбиесі сабағы барысындағы педагогикалық бақылауға байланысты лакаттар, нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, әр түрлә жстағы балаларды дене қабілеттерін тәрбиелеудің әдістерінен үзінді диафильмдер, психиалық дайындығын шыңдаудың жолдары крсетілген плакаттар, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпараттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 92с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,136с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,95с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 144с.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,170с.
* Рудик П А. Психоогия и современный спорт.-М.:ФКиС,1973г,14с.
* Мұстафаев Е.Т. Қыз балаларды спортқа баулудың ейбір аспектілері.-Қызылорда.2004ж,10 б.
* Холодов Ж К., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,352с.
№7 семинар
Тақырып:Қалаған спорт түрінен тереңдетіп жаттықтыру бөлімдері.
* Дайындық жетілдірудің негізгі міндеттері
* Спорттық тактика және техниканы жетілдіру
* Жасөспіріс спортшылардың психлогиялық дайындығын жетілдіру
* Дене қабілетін жетідіру
* Жоғарғы спорт жағдайындағы тәрбиелік процесстің жалпы және ерекше заңдылықтары
* Спорттағы бәсекелелестіктің кері ықпалдарын болдырмаудың жолдары(қақтығыстар, менсінбеушіліктің бой көтеруі,менменді және т.б.)
* Спорттағы тереңдетілген жеке тәрбиеік жұмыстардың мүмкүндіктері
* Спортшының нақты жарысқа деген психологиялық дайындығы
№7 семинар сабағының <<Қалаған спорт түрінен тереңдетіп жаттықтыру бөлімдері>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар.
Жасөспірімдер спортшылардың техникалық, татикаық әдістері талданған кесте, спортқа ынталандырудың этаптары сызылған кесте, дене қабілеттерін жетілдіруге бағытталған жаттығулар кестесі сызылған плакаттарнақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, әр түрлі жастағы балаларды дене қабілеттерін тәрбиелеудің әдістерінен үзінді диафильмдер, психиалық дайындығын шыңдаудың жолдары крсетілген плакаттар, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпараттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 308с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,151с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,45с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 184с.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,170с.
* Рудик П А. Психоогия и современный спорт.-М.:ФКиС,1973г,162с.
* Холодов Ж К., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,74с.
№8 семинар
Тақырып: Жасөспірім спортшылардың дайындығын басқарудағы бақылау жүйесі.
* Басқару қызметі, қағидалары мен әдістері
* Спорт мектептеріндегі комплексті бақылаудың методологиялық негізі
* Педагогикалық бақылаудық мөлшерлі көрсеткіштері
* Спорт мектептеріндегі кешенді дәрігерлік бақылаудың ерекшелігі
* Оқу-тәрбие ісін басқару жүйесіндегі оқытушы мен жаттықтырушы
* Жасөспірімдер спорты бойынша маман қызметіндегі педпгогикалық басқарудың ерекшеліктері
* Бақылау-басқарудың негізгі бір түрі
№8 семинар сабағының <<Жасөспірім спортшылардың дайындығын басқарудағы бақылау жүйесі>> тақырыбы бойынша қолданылатын дидактикалық материалдар.
Қағидалар мен әдістердің талдану кестесі, спортқа ынталандырудың этаптары сызылған кесте, дене қабілеттерін жтілдіруге бағытталған жаттығулар кестесі сызылған плакаттар нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер жазылған плакаттар, әр түрлә жстағы балаларды дене қабілеттерін тәрбиелеудің әдістерінен үзінді диафильмдер, психиалық дайындығын шыңдаудың жолдары крсетілген плакаттар, жарыс сабағындағы екі топтың эмблемасы, оқытудың , жаттықтырудың ұйымдастыру формалары жазылған карточкалар, ақпараттандыру парақтары, жасөспірім спортшылардың атымен құрылған сөзжұмбақтар және оқу-жаттығудан үзінді фильмдер.
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г, 84с.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980г,73с.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987г,13с.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г, 259с.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г,170с.
* Холодов Ж К., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г,464с.
2.3. <<БАЛАЛАР ЖӘНЕ ЖАСӨСПІРІМДЕР СПОРТЫНЫҢ НЕГІЗІ>> КУРСЫНАН БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ
1. Жасөспірімдер спортының қоғамдағы орны
2. Жасөспірімдер спортының ұйымдастыру-әдістемелік негізі
3. Жасөспірімдер спорты териясы және методикасы, оның оқу және ғылыми пән ретіндегі құрылымы
4. Жасөспірімдер спортының ұйымдастару түрлері мен қызмет ету шарттары
5. Кеңес одағы кезіндегі Жасөспірімдер спортын ұйымдастыру ерекшелігі
6. Оқыту, жаттықтыруды ұйымдастыру формалары мен жаттықтыру әдістері арасындағы қатынас
6. Метеп жасындағы дене шынықтырудың әлеуметтік-педагогикалық маңызы, бағыты мен міндеттері
8. Сабақ- мектептегі негізгі оқыту түрі
9. Жеке тұлғаның қабілеті және спорт сабақтарын таңдауы
10. Іріктеуге қойылатын педагогткалық талаптар
11. Дарындылық және спортқа қабілеттілігінің құрылымы
12. Спортқа дарындылық және қабілеттілікке үйретудің жүйелі қатынасы
13. Өзін-өзі жетілдіру процесінің әдістемесі мен мазмұны
14. Ұжым арқылы жеке тұлғаға ықпал етудің әдістемесін іске асыру
15. Белсенділікке баулу жолдры
16. Спортшының жеке тұлғасының бағыттылығы
17. Мативтер мен қабілеттер спорттық бағыттылықтың маңызды сыңары
18. Жасөспірімдер спортының физиологиялық негізі
19. Адам қозғалысының техникасы
20. Спорттық қызмет кезіндегі ағзаның қызметі
21. Қимыл техникасын меңгеру және бейімділікті жетілдіру
22. Жасөспірім жастағы спорттық жаттығуар ерешелігі
23. Жаттығу деңгейін көтерудің ағзаға физиологиялық әсері
24. Жасөспірім спртшылардың қимыл дағдыларының дамуының физиологиялық механизидері
25. Жасөспірімдер спортының педагогиалық негізі
26. Жасөспірім спортшылармен жүргізілетін тәрбие жұмыстары
27. Жасөспірім спртшыларды тәрбиелеудегі негізгі міндеттер
28. Жасөспірім спортшылардың спорттық мінез-құлқын тәрбиелеу
29. Жасөспірімдерді тәрбиелеудің кешенді амалы
30. Тәрбие мақсатында барлық оқу жұмыстары мен сабақтар, саяси тәрбиелік шаралар, мәдени ағартушылық және спорттық жарыс шараларын пайдаану
31. Балалар және жасөспірімдер спорты жүйесінің қызметі
32. Спорттық дайындық кешенді әсердің педагогиалық жүйесі
33. Көпжылдық спорттық дайындық жүйесінің мазмұны
34. Жасөспірім спортшылардың жаттықтырушысының кәсіпқойлық әреетіне қойылатын қазіргі талаптар
35. Жасөспірімдер спорт мектебінде ұзақ мерзімдік-бірнеше жылға белгіленген жоспарға сипаттама
36. Жасөспірімдер спорт мектебінде орташа мерзімдік-бір жылға белгіленген жоспарға сиаттама
37. Жасөспірімдер спорт мектебінде қысқа мерзімдік-оқу тоқсанына, бір айға белгіленген жоспарға сипаттама
38. Бастапқы спортқа мамандандырудың бөлімдері
39. Дайындықтығ негізгі міндеттері
40. Дене шынықтыру- спорт қызметіне ынталандыру; адмгершілік пен спорт этикаларына сәйкес тәртіп әдістері
41. Спорттық тактика және техниканы жетілдіру
42. Дене қабілеттерін тәрбиелеу
43. Спортшының психикалық және дене қасиеттернің бірлігі
44. Тактика-спортшының спорттық нәтиже жолындағы ақыл, ерік күресі
45. Спорттағы тактикалық дайындық пен психикалық қызмет дамуының байланысы
46. Қалаған спорт түрінен тереңдетіп жаттықтыру бөлімдері
47. Дайындықты жетілдірудің негізгі міндеті
48. Спорттық техниканы және тактиканы жетілдіру
49. Жасөспірімдер спортшыардың психологиялық дайындығын жетілдіру
50. Дене қабілеттерін жетілдіру
51. Жоғарғы спорт жағдайындағы тәрбиелік процесстің жалпы және ерекше заңдыықтары
52. Спорттағы бәсеелестіктің кері ықпал болдырмаудың жолдары(қақтығыстар, менсінбеушіліктің бой көтеруі менмендік және т.б.)
53.Спорттағы тереңдетілген жекетәрбиелік жұмыстың мүмкүндіктері
54. Спортшының нақты жарысқа деген психологиялық дайындығы
55. Жасөспірім спортшылардың дайындығын басқрудағы бақыау жүйесі
56. Спорт мектептеріндегі кешенді бақылаудың методологиялық негізі
57. Педагогикалық бақылаудың мөлшерлі көрсетіштері
58. Спорт мектептеріндегі кешенді дәрігерлік бақылаудың ерекшелігі
59. Оқу-тәрбие ісін басқару жүйесіндегі оқытушы мен жаттықтарушы
60. Жасөспірімдер спорты бойынша маман қызметіндегі педагогикалық басқарудық ерекшеліктері
2.4. <<БАЛАЛАР ЖӘНЕ ЖАСӨСПІРІМДЕР СПОРТЫНЫҢ НЕГІЗІ>> КУРСЫНАН СЫНАҚ ДАЙЫНДЫҒЫНА БАҒДАРАМАЛЫҚ СҰРАҚТАР
І тарау. Балалар және жасөспірімдер спорты жүйесінің негізі
* Жасөспірімдер спорты-жалпы қоғам мдениетінің бөлшегі
* Жасөспірімдер спортының қоғамдағы орны
* Жасөспірімдер спорты териясының методологиялық негізгі ғылыми зерттеулер әдістемелері
* Жасөспірімдер спортының ұйымдастыру-әдістемелік негізі
* Жасөспірімдер спорты теориясы және методикасы, оның оқу және ғылыми пән ретіндегі құрылым
* Жасөспірімдер спортының ұйымдастыру түрлері мен қызмет ету шарттары
* Кеңес Одағы кезіндегі жасөспірімдер спортын ұйымдастыру ерекшелігі
* ҚР жасөспірімдер спортының ұйымдастыру ерекшелігі
* Оқыту, жаттықтыруды ұйымдастыру формалары мен жатықтару әдістері арасындағы қатынас
* Мектеп жасындағы дене шынықтырудың әлеуметтік-педагогикалық маңызы, бағыты мен міндеттері
* Сабақ-мектептегі негізгі оқыту түрі
* Жеке тұлғаның қаьілеті және спорт сабақтарын таңдауы
* Дене шынықтыру сабағында жеке тұлғаны тәрбиелеу ерешелігі
* Спортқа ірітеуге қойлыатын педаггикалық талаптар
* Дарындылық және спортқа қабілеттілігінің құрылымы
* Спортқа дарындылық және қабілеттілікке үйретудің жүйелі қатынасы
* Өзін-өзі жетілдіру процесінің әдістемесі мен мазмұны
* Ұжым арқылы жеке тұлғаға ықпал ету әдістемесін іске асыру
* Жеке тұлғаны тәрбиелеуге ұжымның ықпалы
* Белсенділікке баулу жолдары
* Спортшының жеке тұлғаның бағыттылығы
* Мативтер мен қабілеттер спорттық бағыттылықтың маңызды сыңары
* Жасөспірімдер спортының физиологиялық негізі
* Жыныстық ерекшелігіне байланысты жаттығу жүктемесінің ерекшелігі
* Жас ерекшелігіне байланысты жаттығу жүктемесін талдау әдістемесі
* Адам қозғалысың техникасы
* Спорттық қозғалыс кезіндегі ағзаның қызметі
* Қимыл техникасын меңгеру және бейімділіті жетілдіру
* Жасөспірім жастағы спорттық жаттығулар ерекшелігі
* Жаттығу деңгейін көтерудің ағзаға физиологиялық әсері
* Жасөспірімдер спортшылардың қимыл дағдыларының дамуының физиологиялық механизмдері
* Жасөспірімдер спортының педагогиалық негізі
* Жасөспірім спортшылар мен жүргізілетін тәрбие жұмыстры
* Жасөспірім спортшыларды тәрбиелеудегі негізгі міндеттер
* Жасөспірім спортшылардың спорттық мінез-құлқын тәрбиелеу
* Жасөспірімдерді тәрбиелеудің кешенді амалы
* Тәрбие мақсатында барлық оқу жұмыстары мен сабақтар, саяси тәрбиелік шаралар, мәдени ағартушылық және жарыс шараларыг пайдалану
ІІ-тарау. Балалар және жасөспірім спортшыларды жаттықтыру қызметі
* Балалар және жасөспірімдер спорты жүйесінің қызметі
* Спорттық дайындық кешенді әсердің педагогикалық жүйесі
* Жасөспірім спортшылардың жаттықтырушысының кәсіпқойлық әрекетіне қойылатын қазіргі талаптар
* Жасөспірімдер спорт мектебінде ұзақ мінездік-бірнеше жылға белгіленген жоспарға сипаттама
* Жасөспірімдер спорт мектебінде орташа мінездік-бір жылға белгіленген жоспарға сипаттама
* Жасөспірімдер спорт мектебінде қысқа мерзімдік - оқу тоқсанына, бір айға белғіленген жоспарға сипаттама
* Бастапқы спортқа мамандандырудың бөлімдері
* Дайындықтың негізгі міндеттірі
* Дене шынықтыру-спорт қызметіне ынталандыру; адамгершілік пен спорт этикаларына сәйкес тәртіп әдістері
* Спорттық тактика және техниканы жетілдіру
* Дене қабілеттерін тәрбиелеу
* Спортшының психикалық және дене қасиеттерінің бірлігі
* Тактика-спортшының спорттық нәтиже жоындағы ақыл,ерік күресі
* Спортшыардың жұмыс қабілетін анықтау әдістерін
* Спорттағы тактикаық дайындық пен психикалық қызмет дамуының байланысы
* Қалаған спорт түріне тереңдетіп жаттықтыру бөлімдері
* Дайындықты жетілдірудің негізгі міндеттері
* Спорттық техниканы және тактиканы жетілдіру
* Жасөспірім спортшылардың психикалық дайындығын жетілдіру
* Дене қабілеттерін жетілдіру
* Жасөспірімдер спортының медициналық негізі
* Жоғарғы спорт жағдайындағы тәрбиелік процестің жалпы және ерекше заңдылықтары
* Спорттағы бәсекелестіктің кері әсерін болдырмаудың жолдары(қақтығыстар,менсінбеушіліктің бой көрсетуі, менмендік және т.б.)
* Спорттағы тереңдетілген жеке тәрбиелік жұмыстың мүмкүндіктері
* Спортшының нақты жарысқа деген дайындығы
* Жасөспірім спортшылардың дайындығын басқарудағы бақылау жүйесі
* Спорт мектептеріндегі кешенді бақылаудың методологиялық негізі
* Педогогиалық бақылаудың мөлшерлі көрсетіштері
* Дене шынықтыру сабағындағы педагогикалық бақылау
* Спорт мектептеріндегі кешенді дәрігерлік бақылаудың ерекшелігі
* Оқу-тәрбие ісін басқару жүйесіндегі оқытушы мен жатықтырушы
* Жасөспірімдер спорты бойынша маман қызметіндегі педагогикаық басқарудың ерекшеліктері
Әдебиеттер
* Филин В.П. тренировка юных спртсменов.-М.:ФКиС, 1965г.
* Филин В.П.,Фомин. Основы юношеского спорта .-М.:ФКиС,1980.
* Минаев Б Н., Шиян Б М. Основы методики физического воспитания школьников. - М. <<Просвещение>> 1989г.
* Филин В П. Теория и методик юношеского спорта.-М.:ФКиС,1987.
* Волков Л.В. теория и методика детского и юношеского спорта.-К.: Олимпийская литература, 2002г.
* Набатникова М.Я. основы управления подготовкой юных спортсменов .-М.:ФКиС,1982г.
* Рудик П А. Психоогия и современный спорт.-М.:ФКиС,1973г,14с.
* Мұстафаев Е.Т. Қыз балаларды спортқа баулудың ейбір аспектілері.-Қызылорда.2004ж.
* Холодов Ж К., Кузнецов В С. Теория и методика физичесого воспитания и спорта.-М.:2000г.
* Бұғыбаева С Ж., Бөлекбаева А Е., Лесбекова Р Б., Дене жаттығуларының физиологиясы. Оқу құралы. Алматы-2002ж.
* Иванов Г. Физическое воспитание.-Алматы-1995г.
* Тайжанов С.,Құлназаров А., Дене тәрбиесі. Алматы <<Жазушы>> 2002ж.
* Қасымбекова С., Мырзамед Д. Дене тәрбиесі. Алматы <<Атамұра>> 2001 ж.
Таќырыбы: Дене мєдениетініњ ілімі пєні.Балалар мен жасөспірімдер спортының негізі. Негізгі түсініктері
Маќсаты: Адамзат баласыныњ uміріндегі "Дене мєдениетініњ ілімідері мен єдістемелерініњ жалпы негіздері" пєнініњ жєне жалпы дене мєдениетініњ орны мен атќаратын ролі туралы студенттердіњ білімдерін терењдету.
Ќарастырылатын с+-раќтар:
1.Ќоѓамдаѓы дене мєдениетініњ орыны.
2.Оќу жєне ѓылыми пєн ретіндегі ќ+-рылымы мен дене мєдениеті ілімі пєні жєне оќытатын объектісі.
3.Негізгі т%.сініктерге аныќтама: дене дамуы, дене жаттыѓулары, дене білімі, дене дайындыѓы, дененіњ дамуы, дене тєрбиесініњ ж%.йесі, дене мєдениеті жєне спорт.
4. Дене мєдениетініњ ілімідегі ѓылыми ізденістердін єдістері жєне методологиялыќ негізі.
‡йге тапсырма:
Сабаќта ќолданылѓан сuздіктерді сuздік дєптерлеріне жазу.
Єдебиеттер:
1.Выдрин В.М. "Введение в специальность"-М., Ф и С 1980, стр 8-20
Таќырыбы: Жас спортшыларды іріктеудің қазіргі заманғы жүйесі. Хронометраж. Қан тамырын uлшеу.
Маќсаты: сабаќтыњ хронометражын ж%.ргізіп, сабаќта денеге т%.скен ж%.ктемені аныќтай білу.
Ж+-мыс барысы:
1. Хронометраж жєне ќан тамырын uлшеу %.шін студенттерді сабаќ алдында +-йымдастырып, дайындыќтарын тексеру:
бригадаларѓа бuлу, іс ќаѓаздыњ хаттамасын даяарлау,баќылайтын объектісін бекіті алу.
2. Хронометраж жєне ќан иамырыныњ соѓуыныњ іс ќаѓазын ж%.гізу.
3. Сабаќтыњ маторлы жєне жалпы тыѓыздыќтарын есептеп шыѓару.
4. Сабаќтаѓы денеге т%.скен ж%.ктемені аныќтап, графикке т%.сіру.
‡йге тапсырма:
Келесі сабаќќа хронометраж бен қан тамырларыныњ соѓуыныњ хаттамасын аяќтау.
Баќылау с+-раќтары:
1. Дене мєдениеті сабаѓында ќандай іс-єрекеттер хронометражѓа т%.сіріеді?
2. Хронометраж бен ќан тамырларыныњ соѓысын есепке алу не %.шін ќажет?
3. Сабаќтыњ жалпы жєне моторлы тыѓыздыѓы тыѓыздыѓы дегенімізне, оны ќалай есептейміз?
4. Хронометраж жєне ќан тамырларыныњ соѓысын хаттамаѓа т%.сірудіњ єдістемесі ќандай?
Єдебиеттер:
* Ашмарин Б.А. "Теория и методика физического воспитания". М., 1979 г. стр. 108-113
* Ашмарин Б.А. "Теория и методика физического воспитания". М., 1979 г. стр. 165-168
* Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". М., "Фис", 1976г., стр. 19-28
* Русанов В.П. "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 124-127
Таќырып: Жас өспірімдердің анатаомиялық-физиологиялық дамулары. Дене даму деңгейлерін анықтау. Тестер қолдану.
Маќсаты: Тест uткізудіњ єдістемелерін %.йтеніп, терењдетіп игеру
Ж+-мыс барысы
1. Студенттер екі топќа бuлінеді. Олардыњ бір тобы "гарвард степ тестін" орындайды. Єр студент 3 мин бойы орындайды. Нєтижесі хаттамаѓа т%.сіріледі.
2. Екінші топ "тuменгі жаќтыњ динамомеметриясы" тестін єр студент орындайды. Нєтижесі хаттамаѓа т%.сіріледі.
‡йге тапсырма
" Гарвард степ тестiнiњ" жєне "тuменгi жаќтыњ динамометриясы" (жамбас жєне аяќтыњ басындаѓы буындарды жазу) тесттiњ нєтижесiн келесi сабаќќа хаттамаѓа т%.сiрiп келу.
Ќорытынды с+-раќтар
1. Тестер нєтижесiнiњ д+-рысытѓын ќамтамасыз ететiн жаѓдайларды атањыз.
2. "Гарвард степ-тестiн" жєне "тuменгi жаќтыыњ динамометриясын" аныќтаѓанда ќандай ќ+-рал-жабдыќтар ќолданылады?
3. Ќандай ќозѓалыс сапасы тестен uттi?
4. Тест барысында ќандай ќателiктердi байќадыњыз, тесттiњ нєтижесiне ќалай єсер етуi м%.мкiн?
5. Сiздiњ ойыњызша, б+-л ќ+-рал-жабдыќтар ќандай жаќсартуды ќажет етедi?
Єдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А. "Теория и методика педагогических исследований в физического воспитания". М., "Фис". 1978 г. стр. 113-127
2. Ашмарин Б.А. "Теория и методика физического воспитания" - М., 1979, стр. 168-171.
3. Русанов В.П. "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 68-77
4. Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". М., "Фис", 1976г., стр. 19-27
5. Матвеев Л.П., " Введение в теорию физической культуры" М., "Фис", 1983 г., стр. 26-43
Таќырып: Жас спортшылардың машықтану негіздері, ерекшеліктері. Дене тєрбиесініњ амалы.
Мазм+-ны: Дене тєрбиесініњ амладарын жаѓдайѓа сєйкес, кешенді ќолданудыњ ќажет екінін негіздеу. Мектеп баѓдарламасында ќарастырылѓандай осы бuлімді ілімдік аныќтамада оќушыларѓа жеткізе білу.
Студенттердің сабаќќа даярлыќтарын аныќтауѓа арналған с+-раќтар:
* Дене тєрбиесініњ амандарыњ атањыздар?
* Дене тєрбиесініњ ќай амалы негізі жєне неге?
Ќаралатын с+-раќтар:
* Дене тєрбиесініњ амалдарына сипаттама?
* Т%.сініктерді ашыныздар: "дене жаттыѓулары", "ќозѓалыс єрекеттері", "ќозѓалыс", "жаттыѓу".
* Дене жаттыѓуларыныњ ењбек іс єрекеттерінен айырмашылыќтары.
* Дене жаттыѓулары - дене тєрбиесініњ негізі, арнайы амалы.
* Дене жаттыѓуларыныњ адам аѓасына єсер етуін аныќтайтын факторлар.
‡йге тапсырма:
Жања сuздіктері сuздік дєптеріне т%.сіріп, оларѓа аныќтама берініздер.
Єдебиеттер:
Ашмарин Б.А. "Теория и методика физического воспитания". М., 1979 г. стр. 36-44.
Тер-Ованесян А.А. "Педагогические основы физического воспитания". М., "Фис". 1980г., стр. 39-48.
Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". М., "Фис", 1976г., стр. 64-87.
Русанов В.П. "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 11-22.
Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. - "Теория и методика физического воспитания и спорта". М., 2001 г., стр. 32-40.
Таќырып: Жас спортшылардың даярлығы - көпжылдық процесс
Маќсаты: Негізі жаттыѓуѓа сєйкес кіріспе жєне дайындыќ жаттыѓуларын іріктеп алуды ќалыптастыру. Єрт%.рлі ерекшеліктеріне сай дене жаттыѓуларын топтастыруѓа %.йрету.
Ж+-мыс барысы:
№1. Таратылатын материалды ќолданып, дене жаттыѓуларыныњ ерекшеліктеріне сай топтастырыңыз.
№2. Таратылатын тапрсырма ќолданып, дене жаттыѓуларын негізі, кіріспе жєне дайындыќ жаттыѓуларыне топтастырыныз.
Таратылатын тапсырма №1.
Єр т%.рлі белгілеріне сєйкес дене жаттыѓуларын топтастырыныз.
* Велосипед тебу.
* Бір жєне екі аякпен орында секіру, алдыѓа жылжу, орында турып +-зындыќќа секіру.
* "Пятнашки" ќозѓалмалы ойыны.
* Вертикальді бuгетті тіреліп жєне тірелмей uту, екі жєне бір аяќќа т%.су.
* Волейбол. Допты жоѓарыдан парланыпорында беру жєне алдыѓа жылжып барып допты беру.
Таратылатын тапсырма №2.
тапсырма №1. Алдыѓа айналып т%.су.
тапсырма №2. БЖ.-НТ.
А) басты алдыѓа жєне артќа ию.
Б) басты онѓа жєне солѓа ию.
В) онѓа жєне солѓа баспен шењбер жасау.
тапсырма №3. БЖ-НТ.
А) басты алдыѓа жєне артќа ию, сол уаќытта денемен шењбер жасау.
Б) вертикальді шњбер жасау.
В) басты оңға және солѓа ию, сол уаќытта денемен шењбер жасау.
тапсырма №4. Отырып группировка (жиырылу) жасау, арќада жатып группировка жасау.
тапсырма №5. Арќаѓа жатып, екі ќол жанда:
1 - Аяќты т%.зу кuтеріп, т%.сіру.
2 - БЖ.
тапсырма №6. БЖ- оњ жамбасќа отыру.
1-2 аяќпен солѓа шењбер жасап, сол жамбасќа отыру, артќа жєне жанѓа группировка жасау.
Баќылау с+-раќтары:
* Білім беру міндеттерін шешуге арналѓан дене жаттыѓуларыныњ топтары. Жауабы: (жарытсыќ); кіріспе; дайындыќ.
* Дене тєрбиесі ж%.йесініњ тарихи ќалыптасќан белгісіне сєйкес дене жаттыѓуларыныњ жауабы: гимнастика, ойын, саяхат, спорт.
* Б+-лшыќ ет єрекетініњ ерекшеліктеріне сєйкес дене жаттыѓуларыныњ топтары. Жауабы: жылдамдыќ - к%.штілік, тuзімділікке арналѓан, координацияѓа,ќабілеттіліктерді кешенді кuрсету.
* Жеке б+-лшыќ ет топтарыныњ дамуына сєйкес дене жаттыѓуларыныњ топтануы. Жауабы: ќол мен иыќ б+-лшыќ еттертіне арналѓан; мықын, аяќ б+-лшыќ еттеріне арналѓан.
* Ќозѓалыстыњ биомеханикалыќ ќ+-рылысына сєйкес дене жаттыѓуларын топтастыру. Жауабы: цикльді, ацикльді жєне аралас.
* Физиологиялыќ ерекшеліктеріне сєйкес дене жаттыѓуларыныњ топтастыру. Жауабы: максимальді, субмаксимальді.
* Дене тєрбиесініњ практикасында техникалыќ тиімділігін баѓалайтыњ ќандай uлшемдер бар? Жауабы нєжетижелік; эталонды техниканыњ параметрі; наќты нєтежие мен м%.мкіншілігі бар нєтежиеніњ айырмашылыѓы.
* Бірнеше ќозѓалыс єрекетініњ ќ+-рылысын ќ+-райтыњ ќозѓалыстыњ мањызы бірдей емес, сондыќтан айыруѓа тура келеді. Жауабы: техниканыњ негізі жєне деталі.
* Ќозѓалыс єрекетініњ орындалуыныњ тиімді жолдарыныњ кейбір жаќтарын сипаттайтын белгілері. Жауабы: техниканыњ детальдары.
* Ќозѓалыс єрекетініњ тиімді орындалуыныњ негізі, принципті жолы. Жауабы: техниканыњ негізі.
Єдибиеттер:
* Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". М., 1979 г. стр. 36-58.
* Донской Д.Д., Зациорский В.Н. - "Биомеханика". М., "Фис" 1979 г., стр. 36-58.
* Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". М., 1976 г., стр. 79-83. том 1.
Таќырып: Спортты машықтануды жоспарлау және тиімділігін есептеу
Маќсаты: ‡йрету єдістерінін терењдетіп ќолданудыњ жолдарын игеру.
Ќаралатын с+-раќтар:
- "Әдіс", "әдістемелік жолдар", түсініктері?
* 2. үйрету әдістемелеріне ќойылатын жалпы талаптар?
* 3. Сөз ќолдану әдістерінің сипаттамасы?
* 4. Көрнектілікті қолану әдісінің сипаттамасы?
* 5. Ж%.ктеме мен демалыс дене тєрбиесі саласындаѓы uз ара байланысты компоненттер?
* 6. Ќатањ шеќтелген жаттыѓулардыњ єдістеріне сипаттама?
* 7. Ойын жєне жарыс єдістерінењ сипаттамалары?
*
‡йге тапсырма:
Жања сuздіктері жєне "%.йрету єдістемелерініњ" схемасын дєптерге т%.сіру.
Єдибиеттер:
- Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". - М., 1979 г., стр. 106-125.
- Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". - 1 том. М., "Фис", 1976 г., стр. 87-114.
- Русанов В.П. - "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 22-34.
- Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. - "Теория и методика физического воспитания и спорта". М., 2001 г., стр. 40-52.
Таќырып: Кейбір спорт түрлеріндегі машықтанудың түрлері
Маќсаты: Дене тєрбиесі процессі барысында %.йрету єдістемелерін практика ж%.зінде ќолдануды ќалыптастыру. Машықтану үрдісін ұйымдастыру.
Ж+-мыс барысы:
Таратпа тапсырма (Т.Т). ‡йрету єдістерін практика ж%.зінде іске асыруѓа баса кuңіл бuліп %.йретудің жолдарын ќолдану. Дєптерге жазбаша т%.сіру.
Т.Т-1. Сіздердің алдарынызда мынандай тапсырма т+-р:
1. "Мост (көпір)" акробатикалыќ жаттыѓуын орындауды %.йрену %.шін ќозѓалыс ептіліктерін ќалыптастыру.
2. "Екі аяќты ашып" ешкіден ырѓып - секіру жаттыѓуын орындаудың ќозѓалысын єдетке айналдыру.
3. Ќысќа ќашыќтыќќа ж%.гіруді орындаудың ќозѓалыс ептілігін ќалыптатсыру.
Т.Т. - 2. Сіздердін алдарынызда кuрнектілік жєне сuз єдістерін практикада ќолдана отырып, оќушылардыњ ќозѓалыс ептіліктерін ќолыптастыру міндеті т+-р.
1. %.ш єдіспен арќанѓа uрлеу.
2. алдыѓа жєне артќа айналып т%.су.
3. "Аяќты ашып" ешкіден ырѓу.
а) №1 таратыратын тапсырмада сuз ќолдану жєне кuрнектілік єдістерін ќолданбай, ќандай шешудіњ жолдарын ќолдануѓа болады жєне неге?
б) №2 таратыратын тапсырмада практикалыќ єдісті ќолданбай, ќандай єдістерді ќолдану арќылы міндетті щещуге болады жєне неге?
Баќылау сурактары:
- Бuлшектеп %.йрену єдісініњ педагогикада ќандай басымдылыѓы бар?
- Ойын жєне жарыс єдістерініњ арасындаѓы айырмашылыќ неден айќындалады?
- Еліктеудін тиімділігін ќандай фактормен негізделген?
- Оќытушыныњ ойлы сойлеуіне ќандай талаптар ќойылады?
Єдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". - М., 1979 г., стр. 106-125.
* Тер-Ованесян А.А. "Педагогические основы физического воспитания". М., "Фис". 1980г., стр. 39-48.
* Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". - 1 том. М., "Фис", 1976 г., стр. 87-114.
* Русанов В.П. - "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 22-34.
* Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. - "Теория и методика физического воспитания и спорта". М., 2001 г., стр. 40-52.
Таќырып:Оқу - машықтану жұмыстарын ұйымдастыру.
Маќсаты: ‡йрету процессі туралы білімдерін терендету. ‡йрету процессі барысында психофизиологиялыќ механизмдер саласындаѓы теориялыќ білімді практикада ќолдану туралы аќпараттарды игеру.
Ќаралатын с+-раќтар:
1. ‡йрету процессінде ќозѓалыс єрекеттерін дамыту. Ќозѓалысты басќарудыњ ерекшеліктерін ќалыптастыру.
* Ќозѓалыстыњ ептілігі. ¤зіне тєн сипаты. Мањызы.
* Ќозѓаластыњ єдеті. ¤зіне тєн сипаты. Мањызы.
* Ќозѓаластыњ икемділігініњ ќалыптасуыныњ психофизиологиялыќ механизмі.
* Ќозѓалыстыњ ењ жоѓары денгейде дамуы (автоматизация). ¤зіне тєн сипаттары. Мањызы.
‡йге тапсырма:
Сабаќта ќолданылѓан жања т%.сініктер мен сuздіктерді дєптерге т%.сіру.
Баќылау с+-рактар:
1. "Ќозѓалыс єрекетіндегі єдеттіњ т+-раќтылыѓы мен икемділігі, майысќаќтыѓы" деген сuздікті ќалай т%.сінесін?
* Ќозѓалыстыњ єдеті біртіндеп жєне тегіс бір келкі дамыдайды?
* Єдетке айналѓан ќозѓаласты б+-зу процессі ќалай uтеді?
* Ќозѓалыстыњ єдетін "Бірінен екіншіге uзгерту" (перенос) "Интерференция" дегенді ќалай т%.сінесіњ?
Єдебиеттер:
1. Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". - М., 1979 г., стр.65-76.
* Тер-Ованесян А.А. "Педагогические основы физического воспитания". М., "Фис". 1980 г., стр. 39-48
Таќырып: Жас өспірімдер спорт мектептеріндегі жұмыс ерекшеліктері және маңызы
Маќсаты: Ќозѓалысты %.йрену %.шін ќажетті білім деңгейін аныќтауды %.йрену. Сабаќтыњ міндеттерін ќ+-рып, аныќтай білулерін ќалыптастыру.
Ж+-мыс барысы:
Мектеп баѓдарламасын тарату: %.йренетін ќозѓалысымызды ќалыптастыру %.шін ќанша сабаќ ќажет. Тарататын тапсырмамен (Т.Т.) ж+-мыс істеу.
Т.Т. материалдары.
Тапсырма №1. Лаќтыратын жаќќа бір ќырындап тұрып, арќадан иыќ арќылы кіші допты лаќтырудыњ єдісі.
тапсырма №2. Акробатика - +-лдар: артќа ќарай аунап тіреліп т+-рады да, екі аяғын алшаќ ұстайды.
тапсырма №3. Баскетбол - допты кольцоѓа (шығыршыққа) лаќтыру.
‡йге тапсырма.
Ќзоѓалыс єдетініњ жаѓымды жєне жаѓымсыз көшірілуін аныќтап, дєптерге т%.сіріңіз.
Баќылау с+-раќтар:
1. Негізгі ќозѓалыстыѓы барлыќ ќозѓалыс ептіліктерін єдетке айналдыруымыз ќажет пе?
* Алѓаш рет %.йрететін ќозѓаластыњ схемасын %.йрету маќсатында м+-ѓалімніњ әрекетін атаңыз?
Єдебиеттер:
1.Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". - М., 1979 г., стр. 65-76.
2.Русанов В.П. - "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 43-44.
Таќырып: Жас өспірімдер спорт мектептеріндегі жаттықтыру сабақтары
Маќсаты: ‡йрету процессі ќ+-рылысыњ детальдері. ‡ш кезењді ќозѓалыс єрекетін %.йрету процессін ілім негізінде ќарастыра алуды игеру.
Ќаралатын с+-раќтар:
1. ‡йрету ќ+-рылысыныњ жалпы сипаттамасы фазалары, кезењдері?
* Ќозѓалыс єрекетімен танысу. Міндеттері, звенолары.
* Ќозѓалыс єрекеттерін талдап %.йрену міндеттері, кезеңдері ќозѓалыс єрекеттерін баѓалаудыњ критериялері.
* Ќателерді тауып %.йрету барысында т%.зете білу.
* Ќозѓалыс єрекеттерін жетілдіру. К%.рделі емес жєне uзгерте отырып ќайталау.
‡йге тапсырма:
‡йретудіњ єрт%.рлі єдістерін ќолдана отырып ќозѓалыстыњ схемасыныњ жоспарын ќ+-ру. Дєіптерге жазбаша т%.сіру.
Баќылау с+-сактары:
* Ќозѓаластыњ ќателерін жuндеудіњ ќандай жолдарын білесіңдер?
* Ќайталау саны ќандай факторларѓа с%.йенеді?
Єдебиеттер:
* Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". - М., 1979 г., стр. 125-134.
* Матвеев Л.П., Новиков А.Д. - "Теория и методика физического воспитания". - 1 том. М., "Фис", 1976 г., стр. 153-169.
* Русанов В.П. - "Основы теории и методики физической культуры и спорта". Усть-Каменагорск, 2003 г., стр. 43-53.
Таќырып: Жас өспірімдерді спорт түрлеріне іріктеп алу және үгіт-насихат жұмыстары
Маќсаты: Пєн аралыќ байланыстарды ескере отырып дене жаттыѓуларын %.йрету процессінде теориялыќ материалдарды ќолдану.
Маќсаты: Педагогикалыќ баќылауды ж%.ргiзудiњ алѓы шарттары мен таныстыру, сонымен ќатар дене мєдениетi сабаѓын ж%.ргiзудiњ нєтижесiн графикалыќ жолмен ќорытындылай бiлудi ќалыптастыру.
Ж+-мыс барысы:
Сабаќты ќорытындылауды ж%.ргiзу %.шiн баѓалаудыњ uлшемдерi және формаларымен таныстыру. Ќорытындылау схемасымен таныстыру. Баќылайтын параметiрiн аныќтап алу.
Таратылатын тапсырма. Студенттерге дене мєдениетi сабаѓын баќылаудыњ тuмендегiдей педагогикалыќ кестесi +-сынылады:
1. Сабаќтыњ жоспары план конспектiсi.
2. Сабаќтыњ уаќытында басталуы.
3. Сабаќты ж%.ргiзу: кiрiспе, негiзгi жєне ќорытынды бuлiмдер.
4. Оќушылардыњ iс єрекетiн баѓалау жєне анализ жасау.
5. Ќорытыныдлау жєне +-сыныстар.
Әдебиеттер:
* Ашмарин Б.А. - "Теория и методика физического воспитания". - М., 1979 г., стр. 76-93.
* Тер-Ованесян А.А. "Педагогические основы физического воспитания". М., "Фис". 1980 г.
Тәжірибелік сабақтарды өткізу жоспарлары
Тақырып: Кіріспе.Балалар мен жасөспірімдер спортының негізі. Негізгі түсініктері. Жас өспірім спортының ұйымдастыру-әдістемелік негіздері
* Жас өспірімдер спортының теориясы мен әдістемесінің ғылыми және оқу пәні ретінде құрылуы
* Қоғамдағы орыны
* Әдістемелік негізі және ғылыми зерттеулер әдістемелері
* Оқыту, жаттықтыру, ұйымдастыру формалары, әдістерінің арасындағы қатынастар
* Әр жастағы балаларға арналған спорттық жарыстар
Тақырып: Жеке тұлғаның қабілеті және спорт сабақтарын таңдаулары
* Іріктеуге қойылатын педагогикалық талаптар
* Дарындылық және спорттық қабілеттің құрылымы
* Дарындылық пен қабілеттілікке үйретудің жүйелі қатынасы
* Өзін-өзі жетілдіру процессінің әдістемесі мен мазмұны
* Ұжым арқылы жеке тұлғаға әсер ету әдістемесін іске асыру
* Белсенділікке баулу жолдары
* Спортшының жеке тұлғасының бағыттылығы
*
Тақырып: Жас өспірімдер спортының анатомиялық-физиологиялық негіздері
* Адам қозғалысының негіздері
* Спорттық ықзмет кезіндегі ағзаның қызметі
* Қимыл техникасын игеру және бейімділікті жетілдіру
* Жас өсепірім кезеңіндегі спорттық жаттығулардың ерекшеліктері
* Жаттығу деңгейін көтерудің ағзаға физиологиялық әсері
* Жас спгортшылардың қимыл дағдыларының дамуларының физиологиялық негіздері
* Машықтану жүктемелерін физиологиялық негіздеу
*
Тақырып: Балалар мен жас өспірімдер спорты жүйесінің қызметі және машықтану ерекшеліктері
* спорттық дайындықтың кешенді әсер етуінің педагогикалық жүйесі
* коп жылдық спорттық дайындық жүйесі
* жас өспірімдер спорт жаттығушыларына қойылатын талаптар
* ЖББМ оқушылардың дене тәрбиелеу туралы ережелері
* ДЮСШ, арнайы Олимпиадалық резервтер мектебі, жоғары спорт шеберлері мектептерінің жұмыстарына жалпы сипаттама
* Жас өспірімдер спорт мектептеріндегі жылдық, бірнеше жылға және тоқсанға, айға арналған жоспарлар
*
Тақырып: Спорттық дайындықтың негізгі міндеттері және көпжылдық жүйесі
* Дене шынықтыру мен спорттық қызметтерге ынталандыру, адамгершілік пен спорттық этикаға тәрбиелеу
* Спорттық техника мен тактиканы жетілдіру
* Дене қабілеттерін тәрбиелеу
* Спорттық психология және дене қабілеттерінің бірлігі
* Тактика- спортшының спорттық нәтежие жолындағы ақыл, ерік күресі
* Спорттық тактика мен психологиялық қызметінің дамуының байланысы
*
Тақырып: Спорттық машықтануды жоспарлау және тиімділігін есептеу, қалаған спорт түрінен тереңдетіп жаттықтыру бөлімдері
* Дайындықты жетілдірудің негізгі міндеттері
* Спорттық техника мен тактикаларды жетілдіру
* Психологиялық дайындықты жетілдіру
* Дене қабілеттілігін жетілдіру
* Жоғары спорттық дайындық жағыдайындағы тәрбиелік процесстің жалпы және ерекше заңдылықтары
* Спорттық бәсекелесудің кері ықпалын болдырмау
* Спорттық тренировканың жеке тәрбиелік жұмыстарға мүмкіндіктері
* Спортсменнің нақты жарысқа деген психологиялық дайындығы
*
Тақырып: Кейбір спорт түрлеріндегі машықтану ерекшеліктері
* Дайындықты жетілдірудің негізгі міндеттері
* Спорттық техника мен тактикаларды жетілдіру
* Психологиялық дайындықты жетілдіру
* Дене қабілеттілігін жетілдіру
* Жоғары спорттық дайындық жағыдайындағы тәрбиелік процесстің жалпы және ерекше заңдылықтары
* Спорттық бәсекелесудің кері ықпалын болдырмау
* Спорттық тренировканың жеке тәрбиелік жұмыстарға мүмкіндіктері
* Спортсменнің нақты жарысқа деген психологиялық дайындығы
*
Тақырып: Балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерінде оқу-машықтану үрдісін ұйымдастыру, жас өспірімдер спортшылардың дайындығын басқарудың жүйесі
* Басқару қызметі, қағидалары мен әдістері
* Спорт мектептеріндегі кешенді бақылаудың методологиялық негізі
* Педагогикалық бақылаудың мөлшерлі көрсеткіштері
* Спорт мектептеріндегі кешенді дәрігерлік бақылау
* Оқу-тәрбие жұмыстарын басқару жүйесіндегі оқушы мен жаттықтырушы
* Жас өспірімдер спортын маман ретінде педагогикалық бақылау
* Бақылау- басқарудың негізгі түрі
*
Тақырып: жас өспірімдер спорт мектептерінің жұмыс ерекшеліктері, маңызы
* Спорт мектептері туралы түсінік
* Жас өспірім спорт топтарынан ересек спорт топтарының ерекшеліктері
* ЖББМ спорт мектептерінің ерекшеліктері
Тақырып: ДЮСШ-дағы жаттықтыру сабақтарының құрылысы
* ЖББМ ерекшеліктері, сабақ уақыттарының ерекшеліктері
* Сабақ кестесін құру
* Жас спортсмендердің жаттығу уақыттарын бекітуге қойылатын талаптар.
* Сабақ уақыттарының ұзақтығы
*
* Тақырып: ДЮСШ-дағы жаттықтыру сабақтарының құрылысы
Тақырып: Педагогикалық коллектив және басқару жүйесі
* Жаттықтырушының спортсмендермен ара қатынастары
* Сабақ уақыттарының ұзақтығы
* Педагогикалық коллектив және басқару жүйесін,ің құрылысы, өздеріне тән ерекшеліктері
* Директор, завуч және әдіскерлердің атқаратын жұмыстары
*
Тақырып: Жас өспірімдерді спорт түрлеріне іріктеп алу және үгіт-насихат жұмыстары
* Мектептермен арадағы жұмыстар
* Спортқа таңдап алудың жолдары
* Спорт түрлерінің ерекшеліктеріне сәйкес тест тапсырмаларын қолдану
* Үгіт-насихат жұмыстарының формалары
Әр спорт топтарындағы спортсмендердің сандары, жұмыс ерекшеліктері
* Болашақты жоспарлау, спорттық тренировка көп жылдық процесс.
* Жоспарлаудың түрлері: переспективалық, жылдық, айлық, апталық, бір сабақтың жоспары.
*
Тақырып: Жас өспірімдердің дене даму деңгейлерін анықтау, жылдық есеп, топтан топқа көшіру
* Топтағы спортсмендердің дене даму деңгейлерін спорт түрлерінің ерекшеліктеріне байланысты анықтаудың жолдары.
* Жыл аяғында топтан-топқа ауыстыру
* Жаттықтырушының еңбек ақысы.
ОЖСӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру мерзімі
№
Тақырыптың атаулары
әде-
биет
ұпай
Жұмыс
тапсыр
мерзімі
Бақыл.
формасы
1.
Жеке тұлғаның қабілеті және спорт түрлерін таңдауы
1,2,3
1
2 апта
ауызша
2.
Жас өспірімдер спортының физиологиялық негіздері
4,1,3
1
3 апта
ауызша
3.
Жас өспірімдер спортының педагогикалық негіздері
1,2,3
1
4 апта
ауызша
4.
Балалар мен жас өспірімдер спортының жүйесі
1,4
2
5 апта
ауызша
5.
Жас өспірімдер спорт мектептерінің жұмыс ерекшеліктері, маңызы
1,5,3
3
6 апта
ауызша
6.
Жас өспірімдерді спорт түрлеріне іріктеп алу және үгіт-насихат жұмыстары
1,4,5
1
7апта
ауызша
7.
Оқу жаттығу топтарына бөлу және жаттығу процесстерін жоспарлау
1,2,4,
3
8 апта
жазбаша
8.
Спортсмендердің өзін өздері бақылаулары және жүктемелерді реттеу
2,1,4
5,6
1
9 апта
жазбаша
9.
Жас өспірімдердің дене даму деңгейлерін анықтау, жылдық есеп, топтан топқа көшіру
1,2,4,
5,6
2
10 апта
жазбаша
ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР
* МатвеевА.П., Мельников С.В.>>Методика ФВ с основами теории>>М,. 1991
* Железняк Д.Д., Петров П.К.>>Основы научно-методической деятельности в ФКиС>>М., 2002
* Кофман Л.Б. <<Настольная книги учителя ФК>> М.,1998
* Уаңбаев Е.Қ. <<Дене тәрбиесінің негіздері>>Алматы 2000
* Минаев Б.Н., Шиян Б.Н. <<Основы методика ФВ школьников>> М. 1989
* Дүкенбаева Н. <<Мектеп жасындағы балаларды ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу>> Алматы 1992
* Ашмарин Б.А. <<ТМФКиС>>-М., 1979, 1990
* Теория и методика ФК иС- 2-х томах
Негізгі єдебиеттер тізімі.
1. Закон РК "О физической культуре и спорте" 2.12.99г № 490
2. Указ Президента РК " О государственной программе развития физической культуры и спорта в Республике Казахстан на 2001-2005 годы 12.03.2001г. №570
3. Программа оздоравления населения Республики Казахстан средствами физической культуры и спорта- МОК от 20.11.1997г.
4. Постановление правительства РК от 24.06.1996г. № 774. "О президентских тестах физической подготовленности населения Республики Казахстан".
5. Аманбаев Р.Р. Сборник типовых учебных программ цикла общепрофессиональных дисциплин для вузов: "Теория и методика физической культуры и спорта".- Алматы, 2001г.
6. Ашмарин Б.А. Теория и методика физического воспитания. М., Просвещение , 1979г.
7. Выдрин В.М. Спорт в современном обществе. М., ФиС, 1980.
8. Волков Н.Н. Развитие физических качеств школьников К, 1980г.
9. Гажуловский А.А. Основы теории и методики физической культуры- М., 1986г.
10. Зациорский В.М. Физические качества спортсмена. М., ФиС, 1970г.
11. Качашкин В.М. Методика физического воспитания. М., 1980г.
12. Матвеев Л.П. Ведение в теорию физической культуры. М., ФиС, 1983г.
13. Матвеев Л.П., Новиков А.Д. Теория и методика физического воспитания (т-1) М., ФиС, 1976г.
14. Наталов Г.Г. Теория физического воспитания - Алма-Ата,1976г.
15. Сермеев Б.В. Методы контроля за процессом занятий физической культурой в школе.- Одесса, 1986г.
16. Филин В.П. Воспитание физических качеств у юных спортсменов. М., ФиС, 1974г.
17. Холодов Ж., Кузнецов В.С. Теория и методика физического воспитания и спорта. М., 2001г.
18. Шиян В.М. Теория и методика физического воспитания. М., "Просвещение", 1988г.
Ќосымша єдебиеттер тізімі
1.Аманбаев Р.Р. Методические указания по изучению теории физической культуры. Алматы,1985г.
2.Ашмарин Б.А. Теория иметодика педагогических исследований в физическом воспитании. М., ФиС,1980г.
3.Белорусова В.В. Педагогика. М.,ФиС,1972г.
4.Боген М.М. Обучение двигательным действиям. М.,ФиС, 1985г.
5.Выдрин В.М. введение в специальность. М., ФиС, 1980г.
6.Голощанов Б.Р. История физической культуры и спорта. М., 2000г.
7.Кузьмак Б.С., Осинце А.А. Социально-экономические проблемы физической культуры и спорта. М., 1981г.
8.Лоу Б. Красота спорта. М., 1984г.
9.Максименко А.М. Основы теории и методики физической культуры. М., 1999г.
10.Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры.М., 1991г.
11.Пилоян Р.А. Основы научно-исследовательской деятелности. Малаховка, 1997г.
12.Пономарев Н.И. Социальные функции физической культуры и спорта. М., 1974г.
13.Русанов В.П. Основы теории и методики физической культуры и спорта. Усть-Каменогорск, 2003г.
14. Суслов Ф.П., Фолодов Ж.К. Теория и методика спорта. М., 1997г.
15.Тер-Ованесян А.А. Педагогические основы физического воспитания. М., ФиС, 1978г.
16.Филин В.П., Фомин Н.А. Основы юношеского спорта. М., ФиС, 1990г.
17.Платонов В.Н. Современная спортивная тренировка. К. 1984г.
18.Программа по физической культуре для:
-общеобразовательных школ- 1993г., 2003г.
-профтехучилищ- 1993г.
-ссузов- 1993г.
-вузов- 1993г.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz