Халық дәстүрі-асыл қазына

Тақырыбы:

Дайындаған: Т-413 Молдабаева Азиза

Мақсаты: Оқушылардың халық дәстүрі ұғымдарын кеңейту.

Міндеттері:

-Халық дәстүрінің маңыздылығы туралы түсінік беру;

-Халық дәстүрінің мәнін түсініп, оны қадірлеп, бағалай білуге баулу.

-Сүйіспеншілікке, ізгілікке тәрбиелеу.

«Қазақтар - әдет-ғұрып, салт-сана, тіл жағынан біртұтас ұлт» В. В. Радлов.

Қазақ халқының көнеден келе жатқан салт - дәстүрлері, ырымдары өте көп. Қазақ «қазақ» деген атын осы кезге дейін қазақи салт - дәстүрлерімен, ырымдарымен, той - мереке, тағы басқа да жол - жосындарымен талай елді таң қалдырып келеді. Ата- бабамыздың қалдырған асыл мұрасын қадірлеп, жоғалғанды жаңғыртып, қайта жаңартатын ендігі болашақ ұрпақтың өз қолында.

Қазақтың ұлттық би өнері ерте замандардан бастау алып, күні бүгінге дейін өркендеп келеді. Би өнері халқымыздың салт-дәстүр, тұрмыс-тіршілігіне байланысты туындаған.

Қазақтың ежелгі би өнері үлгілері жөнінде дастандарда, ертегілерде, батырлар жырларында да айтылып отырады. Белгілі музыкалық шығармалар, күй әуендері биді сүйемелдеу үшін пайдаланылған. Мысалы, “Қаражорға”, “Бүркіт биі”, “Қаз-қатар”, “Насыбайшы”, “Құсбегі-дауылпаз”, “Аю-би”, “Киіз басу”, “Өрмек тоқу”, “Аққу”, “Ортеке”және т. б билер сондай әдіс-тәсілмен орындалған.

Халық дәстүрі

Шілдехана

Тұсаукесер

Қырқынан

шығару

Үйлену тойы

Тілашар

Сүндет той

Дәйексөз:

“Дәстүрін ел-жұртымның ардақтаймын,

Ежелгі ата-баба салтын сақтап”.

Дәстүр

Өмір бойы жалғасатын үрдіс.

Ұлттық

құндылықтарды меңгеру.

Ата-бабадан келе жатқан мұра.

Халық дәстүрлері:

Шілдехана

Нәресте

Сәби

Қырқынан шығару

Қарын шашын алу

Аластау

Кәде

Тұсау кесу

Қаз тұру

Есу

Шашу

Құда

Құда түсу

Шілдехана

Қалжа мен шілдехана тойы

Бір баланың дүниеге келуі тек сол бала туған отбасының қуанышы ғана емес, күллі ауыл аймақтың ортақ қуанышы. Әсіресе ұл баланың тууын қазақтар қатты қастерлеп, «ұл туғанға күн туады» дейді. Байырғы қазақ салты бойынша, бала туған күні сол отбасында той басталып, «қалжа» сойылып, маңайдағы абысын - ажын, тағы басқа әйелдер жиналып, «баланың бауы берік болсын» айтып құттықтайды. Ал кешке қыз - бозбала жиналып, түні бойы ән салып, домбыра шертіп, өлең айтып «шілдехана» күзетеді, түрлі ойын - сауық кейде өткізеді.

Қырқынан шығару

«Бесік тойы».

Жаңа туған балаға ат қойып, оны алғаш бесікке бөлеу жорасы «бесік тойы» деп аталады. Бұған көбіне сол төңіректегі әйелдер шақырылады. Келген әйелдер балаға арнап шашу, көйлек - көншек, тан - моншақ, үкі, т. б. тойлықтар әкеледі. Ат қойылатын баланың оң құлағына үш рет, сол құлағына үш рет «сенің атың . . . » деп айтады. Ұрпақ өсірген үбірлі - шүбірлі қадірмен әйел бір - екі келіншектің көмегімен бесікт жабдықтайды.

Сәбидің әжесі не шешесі түбектің тесігінен балаларға тәтті бауырсақ үлестіреді. Онан соң әлгі баланы тұңғыш рет бесікке бөлейді. Тойға жиналғандар дастарқаннан дәм татып, баланың өмірі ұзақ, бауы берік, бақытты болуын тілеп бата беріп тарасады.

Тұсау кесу

Қыз ұзату

«Қыз ұзату» (салт, той) . «Ұлын ұяға, қызын қияға қондыру» ата ананың тілегі әрі парызы. Соның ішінде қыз ұзату үлкен той, думан әрі қызық. Бұл күні ата ана қуанады, әрі жылайды. Қуанатыны қыз өсірді және оны құтты жеріне қондыруы, жылайтыны әрине қимастық көңілі. Қызды алуға құда (тақ санмен) бес не жеті кейде одан да көп адам келеді. Мұның ішінде бас құда, құдалар және күйеу жолдас болады. Солтүстік және Орталық Қазақстанда тек ер адамдар барады. Құдалар әдетте кешкілік баруы керек. Мұнда ойын сауық, құдалық рәсімдер мен кәде жоралар жасалады. Жақын адамдар құданы үйіне шақырады. Ұзатылатын қызды дәстүр бойынша таң ата, күн шыға жөнелтеді. Оның алдында қыз «Қоштасу жырын», жастар «Жар жар», «Ау жар», «Аушадияр» айтылады