Салалас құрмалас сөйлем жайлы

Презентация қосу

Сабақтың
тақырыбы:

«Салалас
құрмалас
сөйлем»
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Салалас сөйлем және оның
түрлері жөнінде білімдерін тереңдете
отырып, практикада салалас түрлерін
құрмалас сөйлемнің басқа түрлерінен
ажырата білуге жаттықтыру.
Дамытушылық:Түрлі тапсырмаларды
орындау негізінде оқушының жеке
тұлғалық қабілетін ашу;
Тәрбиелілік: Ана тілін сүюге,
қадірлеуге, адамгершілікке тәрбиелеу.
Сабақ түрі: қайталау сабағы.
Типі: білік пен дағдыны қалыптастыру.
Көрнекіліктер: слайд, үлестірмелі
карточкалар, мәтіндер.
І. Ұйымдастыру сәті.
ҰБТ- әлемдік білім
беру жүйесіне жетудің
алғашқы сатысы.
І- тапсырма.
Сызбаны сөйлет.
Сөйлем
ІІ тапсырма
І топ ІІ топ

Түсіндірмелі
салалас
Ыңғайлас Талғаулы салалас
салалас Кезектес салалас

Қарсылықты
салалас
(Анықтамалары, мағыналық түрлері)

ІҮ-тапсырма. Мәтінмен
жұмыс.
(Мәтінде қанша сөйлем бар,
жай сөйлем қанша, оның қай
түрі, құрмалас сөйлем
қанша, сөйлемдер салалас
па, сабақтас па, әлде аралас
па ажыратады.
1 сөйлемге синтаксистік
талдау.)
І-топ ІІ-топ
Қателіктің арты
өкініш. Сұлулық.

Ғабит ауруханадан ұзақ уақыт Адам жаны әрқашан
емделіп, бүгін шыққан болатын. сұлулыққа құштар, ол әдемілікті
Ол айналаның осындай әсем аңсайды. Адам жұлдызды
екендігін жаңа байқағандай. аспанды тамашалайды,
Әсем табиғат, сәулетті үйлер, өз музыканың сазына елтиді, бидің
шаруасымен жан-жаққа бара ырғағына тербеледі, қолөнер
жатқан адамдарды жаңа туындыларының кереметтілігіне
көргендей таңдана қарады. Ол тамсанады. Нәтижесінде
есірткінің әлегінен өмірден айналасын, мекендейтін тұрағын
қаншалықты оқшау қалғанын, әдемілеп, сәндейді, өзінің сырт
тіпті отбасынан, достарынан тым келбетіне көңіл бөледі, әрбір ісі
қашықтап кеткенін жаңа ғана мен әрекетін сұлуландыруға
түсініп, енді бәрі басқаша ұмтылады...
болатынына нық сеніммен, өз- Адам сұлулықты табиғат
өзіне уәде берді. арқылы, өнер арқылы сезіне
Ол адамның болашағы өз отырып, өз өмірін сұлуландыру өз
қолында екенін, өмірде қолында екендігіне шүбә
кездесетін қиындықты шешуге келтірмейді.
болтынын және кез келген
жағдайда кінәні адам өзінен
іздеу қажет екенін алғаш рет
түсініп, өзінің өткен өмірін ой
V тапсырма.
Семантикалық карта
І-топ
Салалас Ыңғайла Қарсылы Себеп- Түсіндір Талғаулы Кезектес
түрі с қты салдар мелі
жалғаулық
тар
Да, де, та,
те, және,
әрі.
Сондықтан
, себебі,
өйткені.
Бірақ,
дегенмен,
әйтсе де.
Сонша,
сол,
сондай.

Болмаса,
әйтпесе,
не.
Біресе,
бірде,
кейде.
ІІ-топ
Салала Ыңғай Қарсы Себеп- Түсінді Талғаул Кезект
с лас лықты салдар рмелі ы ес
тыныс
белгіле
рі

,
, :
,-
: -

VІ тапсырма. Салыстыру.
Венн диаграммасы.
І-топ
Салалас сабақтас құрмалас
құрмалас сөйлем сөйлем
ІІ-топ

Қарсылықты салалас Қарсылықты бағыныңқылы
сабақтас
VІІ тапсырма.
«Ойлан, тап»
Шығармадан үзінді? Қай Салалас түрін
шығармадан анықта.
алынған?
Кімнің
жазғаны?
• Бақтығұл інісін біресе
арқасына салып арқалады,
біресе қолынан жетектеп
жүрді.
• Айналаны қоршаған
табиғаттың өз заңы бар, оны
адамдар түсіне білуі қажет
(идеясы)
• «Өз көңілімді барласам,
дүниенің бәрі дос. Жарқыраған
күн де дос, тұнжыраған түн де
дос... Сауық құрам- ән сүйеми,
саят құрам- сән сүйем, жалын
ұрам- жар сүйем.»
• «Қатонқарағайға кеткенім сол-
ызаға шыдамадым, күн көру
үшін кеттім. Қолымдағы
VІІІ Тест жұмысы. Баламалы тест (ия-жоқ)
№ Сөйлем Ия Жоқ
1 Салаласа байланысқан құрмаластың құрамындағы жай
сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты бір -біріне
тәуелді болмайды.
2 Салалас құрмалас сөйлемнің құрамындағы жай
сөйлемдер сан жағынан тек екеу емес, одан да көп
болуы мүмкін.
3 Ыңғайлас салаластың «және» жалғаулығы ешқашан
қайталанбайды.
4 Себеп-салдар салалас құрмаластың құрамындағы жай
сөйлемдердің орындарын ауыстыруға болмайды.
5 Қарсылықты салалас жалғаулықтары түсірілсе, тек үтір
қойылады.
6 Түсіндірмелі салаластың аражігіне қос нүкте қойылады.
7 Талғаулы салаласта екі жай сөйлем арасында немесе
шылауы бір рет келсе, онда сөйлем арасына үтір
қойылады.
8 Кезектес салаластың құрамындағы жай сөйлемдер
сабақтаса байланысады.
9 Қарсылықты салаласты қарсылықты бағыныңқылы
сабақтас сөйлемге айналдыруға болады.
Ашық тест.
1.Салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.
А) Бұдан әрі екеуі де үндескен жоқ.
В) Бір кезде орман шуылдап, дауыл соқты.
С) Ізденіс түбі- жеңіс.
Д) Танк өз- өзінен жұлқынып қалғандай
болды да, гүрс етіп шаң- топырақ бұрқ ете
қалды.
Е) Жақсы, үлгілі комбайншы бола алсақ,
бұдан артық не абырой бар?
2. Не, немесе, я, яки жалғаулықтарымен
келетін салаластың түрін табыңыз.
А) Кезектес
В) Ыңғайлас
С) Себеп-салдар
Д) Қарсылықты
Е)Талғаулы
3. Салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.
А) Шоқан біздің қасымызда жасы кіші болса да, үлкен
кісідей болатын.
В) Ол қолынан келсе, қазақ халқына жақсылық жасауға
ұмтылатын.
С) Осыған дейін ол ауыл мектебінде оқыса, қазір қалада
дәріс алуда .
Д) Оның білімге деген құштарлығы арта түсті, өз білімін
кеңейтудің басқа да жолдарын іздестіре бастады.
Е) Ұдайы ізденген адам өз бетімен білімін жетілдіріп,
өздігінен дами алады.
4. Салалас құрмалас сөйлемді табыңыз.
А) Бұдан әрі екеуі де үндескен жоқ.
В) Бір кезде орман шуылдап, дауыл соқты.
С) Ізденіс түбі- жеңіс.
Д) Танк өз-өзінен жұлқынып қалғандай болды да, гүрс етіп
шаң-топырақ бұрқ ете қалды.
Е) Жақсы, үлгілі комбайншы бола алсақ, бұдан артық не
абырой бар?
5.Түсіндірмелі салаласты көрсетіңіз.
А) Ол қызына 2 түрлі нәрсені үйретуге тырысты: бірі-
тұрақтылық, бірі-махаббат.
В) Халықтардың жарқын өмірінің кепілі-бірлік пен береке.
6. Себеп мәнді жай сөйлемі бұрын орналасқан құрмалас
сөйлемді көрсетіңіз.
А) Сізді ешкім шақырған жоқ, сондықтан сіз бармайсыз.
В) Амалсыз қонуға тура келді, өйткені мезгіл кешкіріп
кетті.
С) Мен қорқып тұрмын, неге десеңіз қолың қатты дейді.
Д) Тереңге балық уылдырық шаша алмайды, неге десең,
оның уылдырық оралатын не балдыр, не шөп жоқ.
Е) Кей металдар табиғатта өте аз және таза түрінде
кездесуі сирек.
7. Талғаулы салалас болатын сөйлемді көрсетіңіз.
А) Ол туралы өзгелер не дейді, өзіміз қалай ойлаймыз.
В) Бірде көк ала қамысты көлдер қалып жатыр, бірде
сары ала жон белестер қалып жатыр.
С) Малды не жерден сұрау керек, не аққан терден сұрау
керек.
Д) Қазақ мақалы бар: асыл тастан , өнер жастан.
Е) Кейде қабағы түксиеді, кейде бет әлпеті күлім қағады.
8. Тек жалғаулықты болатын салаластың түрін табыңыз.
А) Ыңғайлас
В) Шартты
С) Қарсылықты
Д) Себеп-салдар
9. . Сөйлем түрін анықтаңыз. Балалар келді.
А) Жайылма
В) Жақсыз
С) Жалаң
Д) Атаулы
Е) Құрмалас
10. Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді
анықтаңыз.
А) Ол үйінде я кесте тоқиды; я кітап оқиды; немесе
домбыра шертеді.
В) Ол үйінде я кесте тоқиды, я кітап оқиды, немесе
домбыра шертеді.
С) Ол үйінде я кесте тоқиды, я, кітап оқиды, немесе
домбыра шертеді.
Д) Ол үйінде я кесте тоқиды, я кітап оқиды; немесе
домбыра шертеді.
Е) Ол үйінде я кесте тоқиды, я кітап оқиды немесе
домбыра шертеді.
11. Жалғаулықтар қатысып тұрған сөйлемді белгілеңіз.
А) Үлкенмен де, баламен де әзілдесетін.
В) Алғашқы көргеннен –ақ мен оның үлкен адамгершілік
мейірімін сездім.
С) Осы шабысымды біз көпке дейін ұмыта алмай жүрдік.
Д) Түндегі жаңбырдан кейін ашылған күн беткейді
құлпыртты.
Е) Абай туралы ұзақ сөйлеген Мұхаңның сөзі ерекше әсер
етті.
12.Түсіндірмелі салаласты көрсетіңіз.
А) Мына ағайдың жүзінде әжімнен сау жер жоқ, әйтсе де
беті ойнақы еді.
В) Жолында асқар тау тұрса да, топ жарып өтетін сияқты.
С) Күн бұлттанды.
Д) Сыныпқа мұғалім, директор кірді.
Е) Құс атаулы аспанда да толып жүр: қарлығаш, ұзақ, қарға,
торғай-бәрі де бар.
13. Қарсылықты салалас құрмалас сөйлемде алайда, бірақ
деген жалғаулықтар түсіп қалса, екі сөйлем арасына не
қойылатынын белгілеңіз.
А) Нүкте
В) Дефис, үтір
С) Қос нүкте
Д) Үтір
Е) Үтір, сызықша
14. Қай жердегі тыныс белгісі дұрыс қойылғанын
табыңыз.
А) Есіктің киізін олай итерем; былай итерем; ашылмайды.
В) Есіктің киізін олай итерем, былай итерем, ашылмайды
С) Есіктің киізін олай итерем: былай итерем,
ашылмайды
Д) Есіктің киізін олай итерем, былай итерем,-
ашылмайды
Е) Есіктің киізін олай итерем - былай итерем,
ашылмайды
15. Қарсылықты салаласты табыңыз.
А) Бұл шөп әдемі екен, бірақ зияны да бар.
В) Біресе ол барады, біресе Айгүл барады.
С) Күн де шығып тұр, жел де соғып тұр.
Бекіту.
ҮІІІ. «Сыңарыңды тап.».
1. Жақсы дәстүр ұзақ уақытта
жасалады,........................
2. Ұмытып қалғандарыңды еш уақытта да
кітаптан іздеме, ...............................................
3. Дінмұхамед Қонаевтың дүниеден озғанына
біраз уақыт
өтті. .........................................................
4. Бабамнан қалған асыл
бар: ..................................................
5. Адам ымырт кезінде
ұйықтамайды, ................................
6. Өмірде ешбір іске
ыңғайсыз, .............................................
Қорытынды.
«Қазақ тілі сабағы
бүгін мен үшін...»

Ұқсас жұмыстар

Салалас құрмалас сөйлем түрлері

Салалас құрмалас сөйлемді қайталау

Толымсыз сөйлем Атаулы сөйлем

Аралас құрмалас сөйлем туралы ақпарат

Аралас құрмалас сөйлем

Салалас құрмалас

КҮРДЕЛІ ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМДЕР

Аралас құрмалас Көп бағыныңқы сөйлем сабақтас

Құрмалас сөйлем және оның түрлері. ҰБТ - ға дайындық

Сөздердің байланысу тәсілдері

Пәндер