Махамбет Өтемісұлы (1803-1846): өмірі, шығармашылығы және көтерілістегі рөлі

Махамбет Өтемісұлы

«1803-1846»

Менің атым - Махамбет,

Жасқұстағы Жәңгір хан

Ісінен болдым құса - дерт.

Атасы өткен Айшуақ-

Соның көзі көрді ғой:

Менің атам Өтеміс

Елдің қамын жеді ғой.

Махамбет - халықты патшалық, хандық

өкіметке қарсы қарулы кетеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де

жалынды негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты

батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған

көтеріліс туралы толғаулар. "Жәңгірге",

"Баймағамбет сұлтанға" деген өлеңдерінде

үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта

шенесе, "Мұнар күн" өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты.

Исатай - ақынның кеп өлендерінің басты қаһарманы. "Тайманның ұлы

Исатай", "Исатай деген ағам бар",

"Исатай сөзі", "Тарланым", т. б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады.

“Ерлік пен елдіктің өшпес рухы”

Махамбет айтулы күйші, сазгер де болған. "Өкініш", "Қайран Нарын", "Жұмыр қылыш", "Терезе", т. б. күйлері күйтабаққа жазылды. Махамбет өлеңдері 1908, 1912, 1925 ж. Қазан, Орынбор, Ташкент қалаларында жарық көрді. Шығармалары 1939-89 жылдар арасында 8 рет жеке кітап болып шықты, оқулықтар мен жинақтарға енді. Оның өмірі мен шығармашылығы жөнінде Х. Досмұхамедов, М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, З. Қабдолов, Х. Сүйішәлиев, С. Қирабаев, Ә. Дербісәлин, Р. Бердібаев, М. Мағауин, Қ. Сыдиықов, т. б. ғалымдар мен қаламгерлер зерттеулер, мақалалар жазды, пікірлер айтты.