Қылмыстың объектісі мен объективтік жағы және субъектісі мен субъективтік жағы

Презентация қосу

Үй тапсырмасын сұрау:
1. Қылмыстық құқық дегеніміз не? Ол қоғамдық қатынастарды реттей ме
әлде қорғай ма?
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі қай жылы шықты?
Құрылымы неше бөлімнен тұрады?
3. ҚК-тегі құрылымы қандай элементтерден тұрады?
4. Гипотеза, диспозиция, санкция дегендеріміз не?
5. ҚК-тің 9-бабында мынандай анықтама берілген: “Осы Кодексте
жазалау қатерімен тыйым салынған айыпты қоғамдық қауіпті әрекет
қылмыс деп танылады. Қылмыстық заңды ұқсастығы бойынша
қолдануға жол берілмейді”. Осы бап бойынша қылмыстың негізгі
қандай төрт белгісі бар?
6. Р. деген азамат 1997 жылы 22 наурызда қарапайым ұрлық жасайды,
бірақ 1999 жылы 29 желтоқсанда ұсталады. 1960 – 1998 жылдар
аралығында әрекет етіп келген ҚК – те ұрлық үшін “3 жылға дейін
мерзімге бас бостандығынан айыруға” жазаланды деген. Ал қазіргі
жазаны 175 – баптан қараңдар. Азамат Р. қандай ҚК бойынша жауапқа
тартылады?
7. 9-сынып оқушысы Айбар өзінің сыныптасы Әселдің қаламсабын
білдіртпей алып кетті. Айбардың әрекеті қылмыс болып табыла ма?
Қылмыс болса, қандай қылмыс немесе қылмыс болып табылмаса,
Ашық сабақтар
қандай белгі жетпейді?

Үй тапсырмасын бекіту:
Қылмыс дегеніміз – қоғамға қауіпті, қылмыстық заңда
көрініс тапқан кінәлі және жазаланатын іс-әрекет немесе
әрекетсіздік болса, қылмыс құрамы сол әрекеттердің заңдағы
белгілері – төрт элементтен тұрады:
1. Объект
2. Объективтік жағы
3. Субъект
4. Субъективтік жағы.

Ашық сабақтар

Сабақтың тақырыбы:
Қылмыстың объектісі мен
объективтік жағы және субъектісі
мен субъективтік жағы
Тарих пәнінің мұғалімі
Қылышбаева Райхан Қараманқызы

Ашық сабақтар

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Тақырыптың мазмұнына байланысты
білім беру арқылы оқушылардың азаматтық
жауаптылығын, қоғам алдындағы міндеттерін
түсіндіру.
Дамытушылық: Қылмыстың қоғамға қауіпті
салдарын ұғындыру.
Тәрбиелік: Адамгершілікке тәрбиелеу.

Ашық сабақтар

“Қылмыс объектісі”

Қылмыстың заты

Қылмыс жасау кезінде
тікелей ықпалға
ұшырайтын материалдық
және рухани заттар

Ашық сабақтар

Мысалға, автокөлікті ұрлап кетсе,
оның иесінің меншік қатынастары қылмыс объектісі де,
автокөлік – қылмыс заты.

Егерде осы автокөлікпен жолдан тағы біреудің сиырын
ұрлап кететін болса, онда сиырдың иесінің меншік
қатынастары – қылмыс объектісі, автокөлік – қылмыс затына
айналады.

Бұл – қылмыс заттары.
Ашық сабақтар

Енді рухани заттарға келсек.
Мысалы, авторлық құқықты бұзып (ҚК 180 - бап)
“әннің авторы менмін” деп басқа адам көп пайда
көретін болса, ән қылмыс заты болып табылады.

Ашық сабақтар

Қылмыстың объективтік жағы бұл да қылмыс құрамының бір
элементі.
Бір адам ұрлық жасауға бел байлап, ішінде кек сақтап жүр
делік. Дәл осы сәтте оны жауапқа тартуға әлі ертерек, себебі
санадағы ой әлі сыртта көрініс тапқан жоқ, демек,
қылмыстың объективтік жағы деген элемент жеткіліксіз.
Қылмыстың объективтік жағы болса ол қылмыстың сыртқы,
көзге көрінетін жағы. Әйтпесе, ойлаған ой жүзеге асырылмаса,
қылмыс болып табылмайды.
Бірінші кезекте жүзеге асырылатыны, әрекет.

Ашық сабақтар

Қылмыстың объективтік жағы
Қылмыстардың объективтік
жағына қарай ажыратылуы

Ұрлық

Тонау

Бөтеннің мүлкін
жасырын түрде
алу

Иесінің немесе
басқа
адамдардың
көзінше
ашықтан-ашық
тартып алу

Алаяқтық

Бөтеннің мүлкін
алдау жолымен
немесе сенімге қиянат
жасау арқылы талантараждау
Ашық сабақтар

Белгілі бір затты

Үйде тұрғанда
ешкімге
көрсетпей алу

Ұрлық

Иесінің қолынан
жұлып алу

Тонау

Қару кезеніп
тартып алу

Қарақшылық

Ашық сабақтар

Әрекет нысандары

Іс-әрекет

Әрекетсіздік

Қылмыс жасау
кезінде
субъектінің
белсенді, саналы
және ерікті
қимылы

Заңда көрсетілген
жасалуға тиісті
әрекетті жасамау

Ашық сабақтар

Қылмыстың қоғамға
қауіпті салдары

Қылмыстық
әрекеттен
туындайтын
зардаптардан
болатын
материалдық немесе
материалдық емес
әр түрлі зияндар

Ашық сабақтар

Саналы болатын себебі адам өзінің әрекетіне жауап бере
отырып жасау керек, олай болмаса, яғни есі дұрыс болмаса,
ол үшін жауапқа тартылмайды.
Ерікті болатын себебі еріксіз мәжбүрлеп жасалған әрекет
үшін де адам қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды.
Әрекетсіздік те әрекет сияқты саналы мінез-құлық, бірақ ол
әрекет сияқты белсенді емес, керісінше әлсіз.

Ашық сабақтар

Қоғамға қауіпті әрекет (іс-әрекет пен әрекетсіздік) пен
қоғамға қауіпті салдардың арасындағы себепті байланыс
зардаптардың дәл осы әрекет арқылы туындағанын көрсетеді.
Мысалы, бір жігіттің миына операция жасалып, бас сүйегінің
бір бөлігі алынып, орнына ештеңе салынбай тек терісі ғана
қалдырылған. Сол жігіт көшеде басқа бір бейтаныс жігітпен
ерегісіп қалады. Оның басында ондай “жараның” бар екендігін
білмеген бейтаныс жігіт шиеленіс үстінде жұдырықпен жеңіл
соққы береді. Нәтижесінде алғашқы жігіт тіл қатпастан қайтыс
болады. Бұл жерде себепті байланыс жоқ. Өйткені соққы берген
жігіт жәбірленушінің басында “жарасы” бар екендігін білген
жоқ. Әрекеттің екі себебі бар: алғашқысы – басына жасалған
операция, екіншісі – юасына тиген жұдырық. Ал соққы беруші
тек соңғы (қосымша) себепке ғана өз үлесін қосып тұр. Егерде
ол операция туралы білген болса және әдейі ұрса, онда екі
себепке де өз үлесі мен қатысын қосқан болар еді де, себепті
байланыс бар деп есептелер еді.
Ашық сабақтар

Қылмыс жасау уақыты

Қылмыс жасалуы
мүмкін уақыт аралығы

Қылмыс жасау жағдайы

Қылмыс жасалуы мүмкін
объективтік жағдайлар

Қылмыс жасау тәсілі

Қылмыс жасау үшін
айыптының қолданған
әдіс-амалдары

Қылмыс жасау құралы
мен қаруы

Қылмыс үстінде
қолданылатын
материалдық немесе
материалдық емес заттар
Ашық сабақтар

Қылмыстың субъектісі мен субъективтік жағы
Қылмыс субъектісінің
белгілері
Қылмыстың
субъектісі

Қылмыстың заңда
көрсетілген
(ҚК-ң 15 бабы) белгілі бір
жасқа толу

Қылмыс жасаған
адам

Бір күні кем емес он
алты жасқа толған
1) Есі дұрыс адам болуға адам субъект бола
тиісті (есі дұрыс емес
алады.
адам жауапқа
тартылмайды).

2) Міндетті түрде белгілі
бір жаста болу керек.

Қылмыстың
арнайы
субъектісі

ҚРҚК-ң ерекше
бөлімнің баптарында
көрсетілген қосымша
белгілер (азаматтығы,
жынысы, кәсібі,
лауазымдық жұмысы
т.б.
Ашық сабақтар

Қосымша белгілер:
“Азаматтық”: тек қана Қазақстан Республикасының азаматы жасай
алатын қылмыстар бар: Отанға опасыздық (165-б.) немесе тек қана
шетел азаматтары не азаматтағы жоқ адамдар жасай алатын қылмыста
(166-б.)
Жыныстық белгі: зорлау (120-б.) тек ер адамадр жасайды (әйел адам
әрекет жасаса, 121-б. болады нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлық
әрекеттер);
Жас белгісі: кәмелетке толмаған адамады қылмыстық іске тарту (131-б.)
тек кәмелетке толған адам жасайды;
Отбасылық-туыстық қатынасы: еңбекке жарамсыз жұбайын
асыраудан жалтару (140-б.) тек қана күйеуі немесе әйелі ғана болуы
мүмкін (бөтен біреу асырамаса, ешқандай жауапқа тарта алмаймыз);
Лауазымдық жағдайы және кәсіптік міндеттері: қызметтік
өкілеттігін теріс пайдалану ( 307-б.) тек қана лауазымды адам;
Әскери қызметке қатысына қарай: әскери қылмыстар (366-393 баптар)
Ашық сабақтар
тек әскери адамдар.

Қылмыстың субъективтік жағы
бір негізі
кінә
екі нысаннан тұрады

қасақаналық
тікелей

жанама

абайсыздық
менмендік

немқұрайдылық

Ашық сабақтар

Үш қосымша белгілерден тұрады

Екеуі – интеллектуалдық (әрекетін ұғыну-ұғынбауын білдіреді).
Біреуі – еріктілік (зардапты тілеу-тілемеуін білдіреді).

Ашық сабақтар

Тікелей қасақаналық.
Мысалы, 96-бапта келтірілген кісі өлтіруді алуға болады.
Айыпты адам жәбірленушінің жүрегіне пышақ сұға отырып, өз әрекетінің
қоғамға қауіпті екндігін ұғынады (1-белгі). Өз әрекетінің нәтижесінде адамның
өліп қалуы мүмкін екендігін және негізгі денеге пышақ сұққан соң өлмей, тірі
қалмайтындығын да көре біледі (2-белгі ). Жәбірленушінің қайтыс болғанын
тікелей тілейді (3-белгі).
Жанама қасақаналық.
Мысалы, адам автакөлікті айдап кетеді де, ғимараттардың қасына келгенде
соңына полицияның түскендігін көріп, машинадан секіріп түседі. Автокөлік
ғимараттардың қабырғасына соғылып, ауыр зардаптарға әкеліп соғады.
Ол автокөліктің қабырғаға соғылу мүмкіндігін (болмай қоймайтындығын
емес) көре білген еді 1-белгі
Мұндай кезде онда “күл болмасаң гүл бол” деген көзқарас болады, яғни
зардапты тікелей тілемесе де саналы түрде жол береді. 2-белгі
Егер ол зардаптың туу мүмкіндігін ғана емес, сонымен қоса болмай
қоймайтындығын көре білсе, 3-белгі онда ол тікелей қасақаналық
болар еді.
Ашық сабақтар

Абайсыздықтың екі түрі болады:
Менмендік
Мысалы, адам көзін байлап, басқа адамды тұрғызып, пышақ
лақтырып, адамға тигізбей оның артындағы ағашқа
қадайтынына сенімді. Солай істеп, көзін байлап пышақ
лақтырады да өзі ойлағандай емес, адамға қадайды.
Мұндай жағдайда адам өз әрекетінің қоғамға қауіп туғызуы
мүмкін екендігін көре біледі. 1-белгі
Қоғамға қауіпті зардаптың туу мүмкіндігін көре біледі. 2-белгі
Жеткілікті негіздерсіз сенеді, егер жеткілікті негіздер болған
болса, бұл қылмыс болмас еді. 3-белгі
Менмендікте қашанда бір нәрсеге, өзінің күшіне, икемділігіне,
табиғат күштеріне, т. б. да күштерге сенеді.
Ашық сабақтар

Немқұрайдылық: қоғамға қауіпті екендігін көре білмейді,
зардапты тілемейді.
Мысалы, дәріхана қызметкері дәрігердің жазып берген
рецептін дұрыс оқи алмай, “шамасы осы болар” деген
болжаммен мүлде басқа дәрілерді беріп жібереді. Осының
кесірінен сырқат адам қайтыс болады.
Дәріхана қызметкері өз әрекетінің адамға зиян әкелуі
мүмкін екендігін 1-белгі
Зардаптың тууы мүмкін екендігін 2-белгі
тиісті және көре біле алатын болуы керек.

көре білуге

Ашық сабақтар

Қосымша белгілер:
мотив, мақсат, эмоционалдық жағдай.
Мотив – дегеніміз ішкі түрткі.
Жай қарапайым кісі өлтіруден кек алу үшін жасалған кісі
өлтіру қауіптірек.
Жай кісі өлтіруден пайда табу мақсатымен кісі өлтіру
қауіптірек. Өйткені, оның бір белгісі (мақсат) артық.
Кейде адам кісіні жайдан жай емес, қайтыс болған кісінің
өзінің итермелеуімен өлтіруі мүмкін. Мұның қарапайым
кісі өлтіруден айырмашылығы – бір белгісі артық, ол –
эмоционалдық жағдай (аффект – қатты жан күйзелісі).

Ашық сабақтар

Қорытынды.
Қылмыс объектісі – ол қылмыстық заң арқылы
қорғалған мүдделер. Қылмыстың объективтік жағы
әрекеттің сыртқы көрініс беретін белгілер.
Қылмыстың субъектісі мен субъективтік жағы
оның ішкі жағын білдіреді. Қылмыс субъектісі есі
дұрыс он алтыға (он төртке) толған адам ғана
болады.

Ашық сабақтар

Бекіту сұрақтары
1. Оқашев қала сыртындағы қоқысты аралап жүріп, одан алтын сақина
тауып алады. Оны ешкімге көрсетпей үйіне әкеліп қояды, қылмыс
объектісі бар ма?
2. Хирург Жүнісов ауыр жарақатпен келген ауруға көмек
көрсетпегендіктен ол қайтыс болды, бірақ осы уақытта хирург
денешынықтыру жұмыстарымен айналысып жатқан болатын.
Жоғарыдағы мысалда әрекетсіздікпен жасалған қылмыс бар ма?
3. Есі дұрыс емес Нұрымовты Саламатова атты әйел ұрлық жасауға
жұмсайды. Қылмыстың субъектісі болып кім табылады? Егер де
Саламатова оны әйел зорлау қылмысын жасауға жұмсаса кім қылмыс
субъектісі болып табылады?
4. Қойшы Садауов түнде қасқырды қорқыту үшін аспанға мылтық атуды
әдетке айналдырған. Кезекті бір күні ол мылтық атуға далаға шықса,
дала тас қараңғы күйде болады. Қойшы “ауылда осындай қараңғы
түнде ешкім жүрмейді ғой”, - деп есептеп, мылтықты аспанға емес,
төмен салып атады. Таңертең оқ сол маңайда мал іздеп жүрген
Тұрғанбаевқа тигендігі анықталады.
Әрекет қасақана жасалды ма, әлде абайсызда жасалды ма?
Ашық сабақтар

Сөзжұмбақты шешу.
о
б
ъ
е
к
т
1. Иесінің немесе басқа адамдардың көзінше ашықтан-ашық тартып алатын
қылмыс тәсілі.
2. Егерде қолына түскен жарылғыш затты “қызық үшін” біреудің көлігіне
тастап жіберген адам қандай қылмыс үшін жауап береді.
3. Қылмыс жасаған адам.
4. Норманы іске асыру үшін қойылатын талап.
5. Эмоционалдық жағдай.
6. Кек алу ниеті.

Ашық сабақтар

Үйге тапсырма:
§ 23.

Ашық сабақтар

Ұқсас жұмыстар

БЕЙБIТШIЛIККЕ ЖӘНЕ АДАМЗАТ ҚАУIПСIЗДIГIНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР

ҚЫЛМЫСТЫ САРАЛАУДЫҢ ЗАҢИ НЕГІЗІ - ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫ

Сот төрелігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы қылмыстар

Қылмыстың белгілері

Қылмыстарды саралау және оның санаттары

ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Қылмыс объектілері

АҚПАРАТТАНДЫРУ ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС САЛАСЫНДАГЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАР

Жекелеген қылмыстарды ашу және алдын алу ерекшеліктері

ЖАҢА ТУҒАН БАЛАНЫ АНАСЫНЫҢ ӨЛТІРУІ

Пәндер