Жай сөйлем түрлері

Презентация қосу

Жаңа сабақ:
Жай сөйлемнің түрлері

Хабарлы

Сұраулы

Жай
сөйлем

Бұйрықты

Лепті

Хабарлы сөйлемнің жасалу жолдары

Біреудің
бір
нәрсе жөнінде жай
баяндауы

Біреудің
бір
нәрсе жөніндегі ойын,
көзқарасын
білдіру
мақсатында
хабарлауы

Біреудің
бір
нәрсені сипаттап,
бейнелеп, суреттеуі

Ертең күн ашық болатын шығар.
Жаңбыр жауып тұр.

Хабарлау, баяндау, суреттеу
сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз.

Аспан шайдай ашық.

мақсатында

айтылған

Сұраулы сөйлемнің жасалу жолдары
Интонация
арқылы
Сұрау есімдігі
арқылы
Қай
мектепте
оқисың?

Ше, ғой,- ау
шылаулары
арқылы

Ертеңнен
бастап?

Сен мектепке
бардың ғой,
иә?

Сұраулық
шылау
арқылы

Шығар, болар,
т.б. шылаулар
арқылы

Айгүл
жақсы оқи
ма?

Енді
арманың
жоқ
шығар?

Бір нәрсе жайында сұрап білу мақсатында айтылған
сөйлемді сұраулы сөйлем дейміз.

Сұрақ түрлері

Негізгі сұрақ

Жетек сұрақ

Бір
Бір нәрсе,
нәрсе, оқиға,
оқиға, іс
іс туралы
туралы
мәлімет
мәлімет алу
алу үшін
үшін қойылқойылған
ған бастапқы
бастапқы сұрақты
сұрақты
негізгі
негізгі сұрақ
сұрақ дейміз.
дейміз.
-- Бүгін
Бүгін сендерге
сендерге ашық
ашық
сабақ
бола
ма?
сабақ бола ма?

Анықтауыш сұрақ

Екінші
Екінші жақтың
жақтың сөзін
сөзін
анықтап
анықтап алу
алу үшін
үшін қойылқойылған
ған сұрақты
сұрақты анықтауыш
анықтауыш
сұрақ
сұрақ дейміз.
дейміз.
Негізгі
Негізгі сұраққа
сұраққа жауап
жауап алу
алу
үстінде
үстінде қосымша
қосымша туған
туған ойға
ойға
байланысты
сұрақты
жетек
байланысты сұрақты жетек
сұрақ
сұрақ дейміз.
дейміз.
-- Қай
Қай пәннен
пәннен ашық
ашық сабақ
сабақ
өтті?
өтті?
-- Қазақ
Қазақ тілі
тілі пәнінен.
пәнінен.
-- Ағылшын
Ағылшын тілі
тілі пәнінен
пәнінен
ше?
ше?

-- Қазақ
Қазақ тілі
тілі пәні
пәні нешінші
нешінші
сабақ
болды?
сабақ болды?
-- Үшінші
Үшінші сабақ.
сабақ.
-- Үшінші
Үшінші сабақ?
сабақ?
-- Ия,
Ия, үшінші
үшінші сабақ
сабақ

Лепті сөйлемнің жасалу жолдары

Көтеріңкі дауыс
ырғағы (интонация)
арқылы жасалады.

Етістік формалары
арқылы жасалады.
Ақ, ау, ғой, ай
шылауларының
қатысымен
жасалады.
Ол жетіп
келмесі бар
ма! Даусы
мұнша зор
бола ма!

Көңіл күйді білдіретін
одағай сөздердің
қатысуымен жасалды.
Жау
жойылды!
Жау
жойылды!

Аты ат-ақ
екен! Үйіңе
бара ғой!

Па, шіркіннің
сөзі! Уһ,
шаршап
қалыппын ғой!

Айтушының түрлі көңіл күйін білдіру мақсатымен айтылған сөйлемді лепті сөйлем дейміз.

Ерекше көңіл күй мен ішкі сезімнің түрлері
(Лепті сөйлемдердің мағыналық түрлері)
Өкініш

Таңдану

Қуану
Арман

Ұран
Сескену, шошу

Бұйрықты сөйлемнің жасалу жолдары

Етістіктің
Етістіктің бұйрық
бұйрық
райының
райының 22 –– жақ
жақ жекеше,
жекеше,
көпше
көпше түрі
түрі мен
мен 33 –– жақ
жақ түрі
түрі..
-- Дұшпанға
Дұшпанға тастай
тастай қатты
қатты
бол,
бол, досыңа
досыңа балдай
балдай тәтті
тәтті бол.
бол.
-- Жылай
–
жырлай
өлгенде,
Жылай – жырлай өлгенде,
арттағыға
арттағыға сөз
сөз қалсын!
қалсын!

Бұйрық
Бұйрық не
не шартты
шартты
райға
райға –шы,
–шы, -ші
-ші жұрнағының
жұрнағының
жалғануы
жалғануы арқылы
арқылы жасалады.
жасалады.

-- Түндікті
Түндікті жауып,
жауып, есікті
есікті
түріп
түріп қойшы!
қойшы! Абайға
Абайға күн
күн
түспесін.
түспесін.
-- Өскенбайыш,
Өскенбайыш, қойсаңызшы!
қойсаңызшы!
Қойсаңшы.
Қойсаңшы.

Біреуге бұйыру не талап ету мақсатымен айтылатын
сөйлемді бұйрықты сөйлем дейміз.

Бұйрықты
Бұйрықты сөйлемнің
сөйлемнің мағыналық
мағыналық түрлері
түрлері
Бұйыру
Бұйыру

Талап
Талап ету
ету

Баласының бетіне атасы таңдана қарады.
Баянауыл сияқты елді кім сүймейді?
Қызың қызық екен! Мен ризамын!
Жағаласпа! Тек отыр!

Жақты
сөйлем
Атаулы
сөйлем

Жақсыз
сөйлем

Жай
сөйлем
құрамы
на
қарай

Толымс
ыз
сөйлем

Толымд
ы
сөйлем

Жалаң
сөйлем

Жайыл
ма
сөйлем

Өткен сабаққа қорытынды:
сұрақ –жауап
1) Қыстырма сөздер деген не?
2) Одағайлар деген не?
3) Қалай ажыратылады?

Тест: одағай
1. Одағай сөздері нені білдіреді?
А. сөйлеушінің қөніл – күйін, сезім арқылы білдіретін сөздер
В. заттың атын С. заттың санын Д. іс - әрекетін Е.
жауабы жоқ
2. Одағай сөздерін табыңыз:
А. Өзінше болма!
В. Бәрекелді! Өлеңді жақсы айтасың!
С. Бекер отырма! Д. Бұл – оқушы.
Е. Мынау - әдемі қыз.
3. Одағай мағынасына қарай нешеге бөлінеді
А. 3 В. 4 С. 7 Д. 2 Е. 6
4. Көңіл-күй одағайын табыңыз:
А. Кешіріңіз! В. Ойбай!
С. Рахмет! Д.Алақай! Е. Кеш жарық!
5. Одағайдың түрін белгілеңіз:
Кешіріңіз, сізге не керек еді?
А. көңіл - күй В. жекіру С. сыпайыгершілік
Д. Себеп- салдар Е. жауабы жоқ
6. «Ура!» - деген сөйлемнің аудармасын табыңыз:
А. Ойбай! Мынау не?
В. Бәрекелді! Өлеңді жақсы айтасың!
С. Алақай!
Д. Жә, күңкілдеме!
Е. Аудармасы жоқ
7. «Шөре-шөре» деп нені шақырады?
А. итті В. қойды С. сиырды
Д. ешкіні Е. мысықты
8. Түйені қалай шақырады?
А. Ауқау-ауқау В. Көс-көс С. Шіп-шіп
Д. Құрау-құрау Е. Кә-кә
9. Қойды қалай шақырады?
А. шөре-шөре В. Пұшайт-пұшайт С. келе ғой
Д. шақырмайды Е.шіп-шіп
10. «Қап!», - одағайы көңіл-күйдің қай түрі?
А. таңғалу В. өкіну С. ренжу
Д. сүйсіну Е. жауабы жоқ

Тест: қаратпа сөздер
1.Сөйлемдерден қаратпа сөздің тыныс белгісі дұрыс
қойылғанын анықтаңыз.
A) Алмас, екеуіміз баққа барайық.
B) Алмас екеуіміз баққа барайық.
C) Алмас екеуіміз, баққа барайық.
D) Алмас екеуіміз баққа, барайық.
E) Алмас екеуіміз! баққа барайық.
2. Сөйлемдегі қаратпа сөзді анықтаңыз.
Арман, сен ауылға барасың ба?
А) Сен.
В) Арман.
С) Барасың ба.
D) Ауылға.
Е) Сен барасың ба.
3. Қаратпа сөздің анықтамасын көрсетіңіз.
А) Аяқталмаған ойды білдіреді.
В) Заттың атын білдіреді.
С) Біреудің назарын өзіне қарату мақсатында айтылатын
сөздер.
D) Айтушының көңіл-күйін, әртүрлі эмоциясын білдіретін сөздер.
Е) Сөйлемдегі ойға, оның айтылу тәсіліне айтушының түрлі
көзқарасын білдіретін сөздер.
4. Тыныс белгісі дұрыс қойылған қаратпа сөзді сөйлемді
анықтаңыз.
А) Балам-ай теледидардың алдында ұйықтап қалыпсың ғой.
В) Балам-ай, теледидардың алдында ұйықтап қалыпсың ғой.
С) Балам-ай, теледидардың алдында ұйықтап қалыпсың ғой.
D) Балам-ай теледидардың алдында ұйықтап, қалыпсың ғой.
Е) Балам-ай теледидардың, алдында ұйықтап қалыпсың ғой.
5. Сөйлемдегі қаратпа сөзді анықтаңыз.
Апа, қазір кино басталады, теледидарды қосайыншы.
А) Қазір.
В) Басталады.
С) Теледидарды.
D) Қосайыншы.
Е) Апа.

6. Сөйлемдегі қаратпа сөзді анықтаңыз.
Балалар, музыканың дауысын жай қойыңдар.
А) Музыканың.
В) Дауысын.
С) Қойыңдар.
D) Балалар.
Е) Жай.
7. Қаратпа сөзі бар сөйлемді анықтаңыз.
А) Алмас, екеуіміз баққа барайық.
В) Ауылдың табиғаты қандай тамаша!
С) Сен өзенге барасың ба?
D) Бүгін тауға шығамыз ба?
Е) Орманға жидек теруге барамыз.
8. Қаратпа сөздер қандай сөздер тобына жататынын
белгілеңіз.
А) Қыстырма сөздер тобына жатады.
В) Одағайлар тобына жатады.
С) Біріккен сөздерге жатады.
D) Қысқарған сөздерге жатады.
Е) Оқшау сөздер тобына жатады.
9. Қаратпа сөз бар сөйлемді анықтаңыз.
A) Балалар музыка тыңдап отыр.
B) Балалар, музыканың дауысын жай қойыңдар.
C) Балалардың ойнаған музыкасы тамаша.
D) Балалар музыка тыңдауды жақсы көреді.
E) Балаларды музыкамен тәрбиелеу керек.
10. Сөйлемнің басындағы қаратпа сөзді анықтаңыз.
A) Оқушылар қысқы каникулда шетелге барды.
B) Оқушылар кітаптарыңды ұқыпты ұстаңдар!
C) Көріскенше қош болыңдар бауырлар.
D) Қай жылы ата тудыңыз?
E) Ертең балалар театрға барамыз.

Ұқсас жұмыстар

Құрмалас сөйлем түрлері

Жай сөйлем түрлеріне жаттығу

Сөздердің байланысу тәсілдері

Толымсыз сөйлем Атаулы сөйлем

Бастауыш Баяндауыш Тұрлаулы мүшелер

Салалас құрмалас сөйлем түрлері

Салалас құрмалас

Сөйлем мүшелері туралы түсінік

Жақты сөйлем

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМНІҢ ҚАЛЫПТАСЫП ДАМУ ЖОЛДАРЫ

Пәндер