Балалар кітаптарына, оқулықтарына қойылатын талаптар

Презентация қосу

Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтикалық
Академиясы
Гигиена-1 кафедрасы

Балалар кітаптарына,
оқулықтарына қойылатын
талаптар

Орындаған: Бухарбаев Е
Тобы: 414-ҚДС
Қабылдаған: Долтаева Б.З.
ЖОСПАР:

І.КІРІСПЕ
Балалар кітаптарына, оқулықтарына қойылатын
талаптар
ІІ. НЕГІЗГІ бөлім
Балалардың кітаптарына қойылатын гигиеналық
талаптар
Әріп штрихтары
Мектеп оқулықтарын өңдеу
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ бөлім
Пайдаланылған әдебиеттер.
Балалардың кітаптарына қойылатын гигиеналық
талаптар

Балалар ес білгеннен бастап, белгілі көлемдегі ақпаратты
қабылдап, түсіне білуі қажет. Білімді меңгерудің жаңа жолдары
мен хабар алудың жаңа құралдары пайда бола бастағанымен
ақпарат алудың негізгі көзі кітап болып қала береді.

Мектеп оқушыларында жақыннан көргіштік дамуы көптеген
факторларға байланысты болатынын, әсіресе, оқулықтар мен
балалар әдебиетінің сапасының төмендігінен болатынын өз
заманында Ф.Ф.Эрисман атап көрсеткен болатын. Бұл жағдай
офтальмологтар мен педагогтардың бақылауларында да
айтылады. Сондықтан, кітаптың өзі де, оқу процессі де
регламенттеуді қажет етеді.
Жаңадан басылып жатқан оқулықтарға санитарлық бақылау екі
бағытпен (басылып шыққанға дейін және басылып шыққаннан кейін)
жүргізіледі:
Әрбір оқулықтардың басылымын, олар көптеп шығарылғанға дейін
өндірістік мамандардың іріктеп тексеруі (жағдайлары толық
көрсетілген техникалық құжаттар);
Басылымнан шыққан оқулықтарға гигиеналық сараптма жасау үшін,
таңдап, іріктеп алу;

Оқулықтардың мұқабасын өңдеуге қойылатын гигиеналық талаптар,
балалардың көз анализаторларының ерекшеліктеріне негізделген.
Оқыған кезде көзге түсетін жүктеме негізгі екі жағдайдан тұрады:
көріну жағдайы және оқуға қолайлылығы. Текстің көрінуі қағаз бен
баспаның сапасына байланысты болады, оқуға қолайлылығы - баспа
белгілерінің размеріне, олардың түсіне, баспа бояуларының суретіне
және теріп алынған әріптердің орналасу жағдайына байланысты
болады.
Сонымен, оқулықтың гигиеналық сипаты - қағаздың, баспаның,
шрифтің, баспа жиынтығының, форматтың және кітаптың салмағы
мен мұқабасының сапасына баға беруден тұрады.

Оқулықтарға арналған қағаз - баспа белгілері мен фонның
арасындағы қарама-қарсы түстердің жеткілікті болуын қамтамасыз
ету үшін ақ немесе аздап сарғыш түсті болуы керек. Сөйлем мәтіндері
қағаздың екінші беттегі сөйлем жолдарынан көрініп тұрмауы керек.
Қағаз беті тегіс және жарықтың шағылысуына кедергі
келтірмейтіндей өте жылтырамауы керек. Кедір-бұдырлы жұмсақ
қағаз ылғалды тез сіңіреді және ұзақ уақыт бойы сақталатын
патогенді микроорганизмдерді, органикалық лас заттарды өзінде
ұстап қалады. Арнаулы жүргізілген зерттеулер арқылы туберкулез
таяқшаларының кітап беттерінде 5 айға дейін, дифтерия
қоздырғыштары 3 айға дейін, гемолитикалық стрептококктар бір ай
бойы өмір сүре алатындығы анықталған.
№1 типографиялық және №1, №2 офсет қағаздары гигиена тұрғысынан
ең жақсы болып есептеледі. №2 тифографиялық қағазды қолдануға
болмайды. Оқулықтарды №3 типографиялық қағазда және газетке
арналған қағаздарға басып шығаруға тиым са-лынады.

Оқулықтардың басылымы айқын, біркелкі, анық көрінетін, қою қара
түсті болуы керек. Тақырыптар, қортындылар мен ережелерді, жеке
сөйлемдерді бөліп көрсету және формулалардың элементтерін жазу
үшін түрлі-түсті баспа әріптерін қолдануға болады.

Оқу процессі кезінде шрифтардың гарнитурасының жас
ерекшеліктеріне әсерін оқып, білуге арналған зерттеулердің
нәтижесінде әліппе оқулығына белгілі психологиялық-педогогикалық
талаптарға сәйкес, арнаулы шрифт: келбетінің қарапайымдылығы,
әріптердің анықтығы, әріптер аралығының өлшемдерінің жеткіліктілігі,
түр түсінің қанықтығы қажет екендігі анықталды. Осы талаптарға ең
жоғарғы дәрежеде, рубленная (кертік) гарнитура сәйкес келеді екен.
Азбука әріптерінің әліппе әріптерінен айырмашылығы
штрихтары өте жуан және әріптер аралықтарының жақын
орналасуында. Бірінші сынып оқушыларының оқулықтары мен
әліппесі үшін, әліппелік немесе журналдық кертіктік
гарнитурасын алған жөн. Кейінгісін бірінші сыныптан он
бірінші сыныпқа дейін арналған оқулықтарға да қолдануға
болады.

Екінші сыныптан бастап оныншы сыныпқа дейінгі оқушыларға
арналған оқулықтарға мектептік (школьная) гарнитура
қолданылады. Оның кертіктік гарнитурадан айырмашылығы
штрихтарының жіңішкелігінде және әріптердің аяқ жағында
онша анық емес кертік таңбалары болатындығында. Әріптердің
шрифтері мектеп гарнитурасынан жіңішкелеу келеді.
Үшінші сыныптан бастап және одан жоғары сыныптарға арналған
оқулықтарда қосымша мәтіндерді (ескертпе, түсініктеме, көрсеткіштер,
сөздіктер және т.б.) басу үшін көлбеу типографиялық шрифті (курсивті)
қолдануға рұқсат етіледі. Өрнектелген шрифтерді оқулықтардың мәтінін
басуда (жазу үлгісінен басқа) қолдануға болмайды.

Шрифтердің биіктігінің де гигиеналық үлкен маңызы бар. Мұнда оқушы
жас болған сайын, шрифт ірілеу болуы керек деген заңдылық байқалады.
Балалар оқыған кезде әріптерді бөлшектеп қарастырады, сондықтан,
оның жеке элементтерінің өлшемі және әріптің өзінің тұтас алғандағы
өлшемі жеткілікті болуы керек. Сонымен қатар, жылдам көз жүгіртіп
оқыған кезде әріптердің биіктігі 4 мм-ден жоғары болуы керек, өйткені
бұндай жағдайда оның өлшемі көздің торлы қабатының сары дағының
орталық нүктесінен асып тұрады да анық көру мүмкіндігін төмендетеді.
Оқуға дағдылану қалыптасқан соң, үлкен шрифтерден кішісіне қарай
көшу керек, өйткені үлкен шрифтер оқу жылдамдығын азайтады.
Бірақ,бұдан кейінірек жүргізілген зерттеулер, шрифтің биіктігін жас
мөлшеріне байланысты бөлу қажеттігін көрсетті, және бұл
ұсыныстардың бәрі ересектерге де арналатындығы анықталды.
Шрифтің биіктігі мм немесе кегльмен белгіленеді (кегль
типографиялық пунктпен өлшенетін литер ауданының биіктігі)

Әріп штрихтарының биіктігі сөйлем жолындағы "Н" - әрпінің
биіктігімен өлшенеді. Әліппеде ол 48 бен 20 кегль арасында болады,
немесе 8 ден 3,5 мм дейін, бірінші сынып оқушыларының
оқулықтарында - 16 кегль (2,8 мм), екінші сынып оқулықтары 16-14
кегль (2,3 мм) үшінші және төртінші сыныптар үшін 14-12 кегль (2,0
мм). Бесінші сыныптан бастап жоғары қарай оқулықтың негізгі
текстінің шрифтері 10 кегль (1,75 мм) болып келеді. Көзге үлкен
жүктеме түсіретіндіктен және оқушылардың тез қажуына әкеліп
соғатындықтан, гигиенистердің пікірі бойынша, жоғарғы сынып
оқушыларының өзіне 10 кегльден төмен шрифті қолдануға болмайды
деп есептеледі.
Одан ұсақ шрифтермен - петитпен (8 кегль) орта және жоғары сынып
оқушыларының оқулықтарында қосымша мәтіндерді басуға рұқат етіледі.
Петитті оқулықтар тізімін жазғанда, сөздіктер, нұсқауларды басқанда
кеңінен қолдануға болады. 7-8 сыныптардағы тақырыптарға арналған
мәтіндерді петит қолдану арқылы 4 жолдан ар-тық басуға болмайды; ал 9-
10 сыныптарға арналған оқулықарда бір бетте 16 жолдан артық болмауы
керек. 8-9 сыныптарға арналған оқулықтарға сұрақтар мен тапсырмаларды,
әрбір сұрақтың мәтіні екі жолдан, ал петиттің барлық мәтіні - 16 жолдан
аспаған жағдайда баспаға петитті қолдануға рұқсат етіледі.

Сондықтан оқу дағдысы аз төменгі сынып оқушылары үшін 20, 16, 14
кегльден тұратын ірі шрифтармен басылған оқулықтарда сөйлем
жолдарының ұзындығының ең қолайлы мөлшері 126-130 мм болып
есептеледі, 5 сыныптан бастап 10 кегльден тұратын шрифтармен басылған
кітаптарда сөйлем жолдарының ұзындығы 113 мм бастап, 98-95 мм дейін
азайтылады.
Осыған байланысты бастауыш және орта сыныптардағы мектеп
оқушыларына арналған оқулықтарға екі бағаннан тұратын текст
жиынтықтарын қолдануға рұқсат етілмейді. Бір сөйлем жолынан
екіншісіне жиі көңіл аудару мектеп оқушыларында жылдам қажу
пайда болғызады. Екі бағанды баспаны тек қана 8-10 сынып
оқушыларына қолдануға және олардың ішінде, негізінен ұзақ уақыт
үзіліссіз оқуды қажет етпейтін (анатомия, физиология, география
және т.б.) оқулықтарға ғана рұқсат етіледі. Оқулықтардың мәтінін
үш бағанды баспамен басуға тиым салынады.

Қолайлы оқу үшін сөйлем жолдарының және әріптерінің арасының
өзара қашықтығының да (интерлиньяж және апрош) маңызы өте зор.
1-4 сынып оқулықтарында интерлиньяж 2,8 мм, жоғары сынып
оқулықтарында апрош 4-11 мм, 3-4 сынып - 3 мм, 5 сыныптардан
бастап жоғары қарай - 2 мм болуы керек. Кон пластинкасымен
өлшенген баспа жиынтығының тығыздығы шрифтің биіктігіне
байланысты 1 см2 орында 10-15 белгіден көп болмауы керек.
"Мектеп оқулықтарын өңдеудің санитарлық ережелері"
оқулықтардың эксперименттік және сынамаға арналған
түрлерінен басқа барлық түріне арналды. Оның
талаптарының сақталуын бақылап отыру, оқулықтар
басып шығаратын баспасы бар территорияға қызмет
ететін санитарлық-эпидемиологиялық станцияға
міндеттеледі. Баспадан шыққан оқулықтар "санитарлық
ереженің" талаптарына сәйкес келмесе СЭС сол
оқулықтардың басылып шығуы мен таралуына тиым
сала алады, немесе кемшіліктерді жойғанша өндірістің
жұмысын тоқтатады.
Әдебиеттер

Неменко Б.А. Оспанова Г.К Балалар мен
жасөспірімдер гигиенасы(Оқулық).- Алматы
2002.344б.
Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков., М.,
Медицина, 2004.,
http://kk.wikibooks.org/wiki/Балалардың_кітаптар
ына_қойылатын_гигиеналық_талаптар

Ұқсас жұмыстар

Балалардың керек-жарақтарына қойылатын гигиеналық талаптар

Тоқ ішек

Сынып тақтасы

Мектеп оқулықтары мен балалар кітаптарына қойылатын гигиеналық талаптар, олардың балалар денсаулығына әсері. Балалар мен жасөспірімдердің өсуі мен дамуында, акселерация мен ретардацияның болуын түсіндіруші теориялар. Балалар мүсіндерінің дұрыс қалыптасуына әсер ететін факторлар

Дүниетану сабақтарының әдістемелік жиынтық

Өлеңнің соңында

Функционалдық сауаттылықты дамыту

Балалардың жасына байланысты ойыншықтар

Ойыншықтарға қойылатын гигиеналық талаптар

Ойыншықтардың қауіпсіздігіне санитарлық бақылау

Пәндер