ҚҰРАМЫНДА КУМАРИНДЕР БАР ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕР МЕН ШИКІЗАТТАР КУМАРИНДЕР МЕН ХРОМОНДАР

Орындаған: Куатбек М. М. Тобы: ВМ-503

Тақырыбы ҚҰРАМЫНДА КУМАРИНДЕР БАР ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕР МЕН ШИКІЗАТТАР КУМАРИНДЕР МЕН ХРОМОНДАР

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Семей қаласы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

Жоспар

• І. Кіріспе

• ІІ. Негізгі бөлім

• А) Құрамында кумариндері және хромондары бар

дәрілік өсімдік шикізаттарының жалпы сипаттамасы. ;

• Б) Кумариндер мен хромондардың медициналық-

биологиялық маңызы;

• ІІІ. Қорытынды

• ІV. Пайдаланған әдебиеттер

Кумариндер - табиғи күрделі ароматты органикалық лактондар. Негізінде 5, 6 - банзе - α - пирон туындылары болып табылады. Олар n - оксикумар қышқылынан түзіледі. Алғашқы рет кумарин 1920 жылы (Dipterix odorata) бұршақтар (Fabaceae) тұқымдасына жататын - кумариндер американдық өсімдіктен бөліп алынған. Кумариннің өзіне тән иісі болады. Өсімдіктің жергілікті атауы кумаруна.

Қазіргі уақытта 500 ден астам жақсы зерттелінген кумариндер белгілі. Жіктелуі. Бірінші рет табиғи кумариндердің жіктелуі 1937 жылы Э. Шпет ұсынған. Профессор Г. А. Кузнецова бойынша табиғи кумариндер көміртегі ядросына байланысты бірнеше топқа жіктеледі.

1. Жай кумариндер және оның туындылары.

а) Бұл топқа дигидрокумарин, мелилот.

Қышқылы және кумарин гликозиді - мелилотозид жатады. Өсімдіктерде өте сирек ұшырашады.

б. Окси, метокси (алкилокси) және метилендиокси кумариндер. Гидроксил не алкоксил топтары бензол сақинасында болады

2. Фурано кумариндер не кумарон - α - пиронадар, оларда орынбасарлары бензол, фурар не пиран сақиналарында кездеседі.

а) Псорален туындылары:

3. пиранокумариндер (хромено-α- пирон) . Кумарин ядросымен конденсацияланған екі, диметилпиран сақинасы бар, орынбасарлары пиран, бензол, пирон сақинасында орналасатын қосылыстар. Олар сызықты немесе ангулярлы болуы мүмкін.

а) ксантилетил туындылары:

г) 21, 21 - диметил (51, 61, 5, 6 - кумариндер)

4. 3, 4 - бензокумариндер, бұларда бензол сақинасы 3, 4 көміртек атомдарында кумарин мен конденсацияланған

5. Куместандар - бензофуран ядросымен 3, 4 көміртек атомдарымен жалғасқан кумариндер

Таралуы. Кумариндер 200 түрлі өсімдіктердің, 94 тұқымдастарынан астам, микроорганизмдерде, қарапайым саңырауқұлақтарда, балдырларда кездеседі. Бірақ ең көп мөлшерде жоғары гүлді өсімдіктерде, соның ішінде күрделі кумариндер шатыршагүлділер, бұршақтар, шайқурайлар, кей кезде астерлар тұқымдастарында ұшырасады.

Сібір флоиодикарпус phlojodicarpus sibiricus

(fisch. ex spreng) k. - pol.

Апиацена тұқымдасы apiaceae (um, tliferae)

Таралуы. Краснодар өлкесінде, Иркут, Амур облыстарында кездеседі. Қазақстанда (Алтай) түкті флоиодикарпус - phlojodicarpus vilosus Turez. ұшырасады.

Дайындалуы. Дәрі жасау үшін өсімдіктің тамырларын күзде қазып, жинап алады. Топырағынан тазартады, салқын сумен жуып, кесінділерге бөліп, кептіргіштерде кептірді. Сыртқы белгілер, тамырсабағы мен тамырының үстінгі беті әжімді, ашық сұрғылт не қоңыр-сұрғылт, тамыры саңғыш, сынығы қисық, түсі ақшыл-сары. Хош иісті, дәмі ащылау.

Химиялық құрамы. Тамырының құрамында кумарин қосылыстары: дигидросамидан, виснадин бар.

Қолданылуы. Эндотермит. Рейно жүрек ауруларын емдеу үшін тамырынандәрі жасайды.

Дәрі-дәрмектер. Фловерин.

Сақталу мерзімі 5 жыл.

Егістік ботташық pastinaca sativa. l.

Апиацеа тұқымдасы apiaceae (umbelliferae)

Сипаттама. Ботташық туысына жататын, екі жылдық шөптесін, биіктігі 2 м-ге жететін, тамыры жуан өсімдік. Сабағы тік қабырғалы жоғарғы жағы жақсы жетілген, жапырағы ірі, ұзын сағақты. Гүлдері сарғыш, шатыршаға жиналған. Жемісі сары түсті, піскеннен кейін жартылай жеміске бөлініп кетеді. Маусым-шілдеде гүлдейді, ал жемісін құркүйек- тамыз айларында береді.

Таралуы. Ресейдің еуропалық бөлігінде, Кавказда, Батыс Сібірде кездеседі. Қазақстанда, Тобыл, Есіл, Ақмола манында, Іле Алатауында ұшырасады.

Дайындалуы. Дәрі жасау үшін жемістерін (Fructus Pastinacae Sativae) жинап алады. Жемістердің шатырының түсі ашық-жасылдан, қоңырқай түске енген кезінде жинайды. Пісіп кеткен жемісі тез шашылып қалады, сондықтан екі рет кесіп жинау керек. Бірінші рет аққошқыл-қоңырқай түске енген жатырын кеседі де, 1, 5-2 аптадан кейін қалған жатырлары түгел қоңырқай тартқан кезде өсімдікті түгел баулайды. Кептіріп болған соң әр түрлі қоспалардан тазартады.

Сыртқы белгілер. Жемісі қос тұқымды екі жартылай бөліктерге бөлініп кетеді, түсі ашық қоңырқай, сабан түстер. Иісі татымды, аздап күйдіргіш.

Химиялық құрамы. Құрамында эфир майы, оның ішінде; гептилді, гексил, оксилбутилді эфирлер бар. Жемістерінде флавоноидты гликозидтер (гиперин, рутин, пастернозит), фурокумариндер (2, 6%), псорален, изопсорален, бергаптен, изопимценелин, сфондин, императорин, ксантотоксин, ксантотоксол, остхол кездеседі. Бұдан басқа, микро, - макроэлементтер табылған.

Қолданылуы. Медицинада гемофилия (қан ұйымдау), жүрек (стенокардия), өпке ауруларын емдеу үшін өсімдіктің шикізатынан дәрі жасайды. Бероксан препаратын тері ауруларды емдеу (псориаз, витилиго, аллопеция) үшін қолданады.

Дәрі-дәрмектер. Бероксан, пастинацин.

Сақталу мерзімі 2 жыл.