Сұраныстың қисығы

Презентация қосу

Сұраныс және ұсыныс теорияларының негіздері
ЖОСПАР
• Нарықтың негізгі сипаты
• Сұраныс заңы. Сұраныстың қисығы
• Ұсыныс заңы. Ұсыныс қисығы
• Икемділік түсінігі.
Негізгі түсініктер мен терминдер

• Бәсеке, • Сұраныс,
• Картель, • Сұраныстың бағалық
• Конгломерат, икемділігі,
• Концерн, • Сұраныстың заңы,
• Монополия, • Сұраныстың қисығы,
• Монопсония, • Сұраныстың табыстық
• Олигополия, икемділігі,
• Синдикат, • Ұсыныс,
• Икемділік, • Ұсыныстың заңы,
• Қиылысқан икемділік, • Ұсыныстың икемділігі,
• Ұсыныстың қисығы
• Нарық – бұл экономикалық проблемаларды
тиімді шешуді қамтамасыз ететін тауарларды
өндіру мен оларды ақша көмегімен
айырбастау процесінде туындайтын
экономикалық қарым-қатынастардың
жиынтығы, шаруашылықты ұйымдастыру
формасы
Нарық
• айырбас айналыс-бұл
категориябар өзара тығыз
байлансты және тұрмыстық
деңгейде жай теңестіріледі.
• Нарық көпжақты, оны әр түрлі жағынан
зерттеуге болады сондықтан да экономикалық
әдебиеттерде оның көптеген анықтамалары
бар.
• сатып алу және сату көзқарасы бойынша нарық
сұраныс пен ұсыныстың, өндіруші мен
тұтынушының өзара әрекетін қарастырады.
• экономиканы ұйымдастыру формасына қарай –
нарықты экономиканың іс- әрекет етуінің
қоғамдық формасы деп атайды.
• рыноктық қатысушы позициясы бойынша
нарықты шаруашылық тұлғаларының
арасындағы қоғамдық формасы.
• Рынок (нарық) – бұл ұдайы өндірістің барлық
буынында: өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну және
сатумен сатып алу арқылы жүзеге асырлатын
ұйымдық- экономикалық қатыстардың жүйесі.
экономикалық қатыстардың жүйесі
• Нарықтың • Нарық объектілеріне
субъектілеріне жататындар: тауарлар
жататындар: мен ақшалар.
Тауарларға
сатушылар мен
жататындар:
сатып алушылар өндірілген өнім мен
(үй шаруашылығы, қатар өндіріс
фирмалар, факторлары (еңбек,
мекемелер жер, капитал) мен
мемлекет). көрсетілетін
қызметтер.
Нарықтық жүйенің негізгі белгілірі
мыналар:
• өндіріс құрал жабдықтарының жеке
меншіктің қолында болуы;
• кәсіпкерлік еркіндіктің болуы;
• экономикалық байланыстарда тек соңғы
пайданың көзделуі;
• экономикалық коньюктураға байланысты
нарықтың өзін- өзі реттеуі;
• өндірушілер жұмысына мемлекет
тарапынан мейлінше аз араласу.
Нарықтық жүйенің
Артықшылығы: Кемшіліктері:
• өзгеретін жағдайларға тез • нарық еңбек пен табысқа
бейімделу және икемделу; құқықтық кепіл бермейді;
• шығындарды азайту және • қоғамда теңсіздікті
пайданы көбейту мақсатымен туғызады;
жаңа технологияларды
• тауарлар мен қызметтерді
оперативті қолдану;
•
ұжымдасқан түрде
шешім қабылдауда, келісім
жасауда өндірушілер мен өндіруге ынта
тұтынушылардың тудырамайды;
тәуелсіздігі; • нарық әлеуметтік қажетті
• әр түрлі қажеттіліктерді тауарларды өндіруге емес,
керекті мөлшерде және ол ақшасы бар елдің
жоғары сапамен қажетін қанағаттандыруа
қанағаттандыру қабылеті. бағытталған.
• Нарықтың маңызды элементтеріне нарықтық
инфрақұрылым жатады.
• Нарық тауар биржаларының көтерме және
бөлшек саудаларынан құралып, қызмет етуін
талап етеді.
Нарық экономикасының әрекеттерінің
механизмі үш басты принциптерге негізделеді.
• маржиналық (шекті) талдау
• балама таңдау шығындарына
• экономикалық рационалдыққа
Нарық мынадай негізгі қызметтерді атқарады:
• 1. Ақпараттық қызмет;
• 2. Делдалдық қызмет - нарық жағдайында
тұтынушы өзіне қолайлы тауар сатушы тауып,
өндіруші (сатушы) өзіне пайдалы тауарды
алушыны таңдауға мүмкіндік алады.;
• 3. Баға белгілеу қызметі;
• 4. Реттеушілік қызметі
• 5. Санациялық қызмет - бәсеке қоғамдық
өндірісті әлсіз, икемсіз және қабілетсіз
кәсіпкерлерден тазартып белсенділер мен
тапқырларға жол береді.
Нарық механизмінің негізгі элементтеріне
жататындар:
• баға,
• сұраныс пен ұсыныс,
• бәсеке.
Сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасының
өзгерістеріне байланысты бағалар қалыптасады.
Бәсеке - нарықта реттеушілік қызметін атқарады.
А. Смит – бәсекені нарықтың - «Көрінбейтін
қолы» деп атаған. Бәсеке арқылы нарықтық
субъектілері өз пайдасына қарай әрекет етіп, тұтас
болғанда қоғам үшін тиімділіктің негізін қалайды.
Осы айтылған элементтердің өзара қатынасы
арқылы нарық қалыптасады.
Бәсеке – нарық субъектілерінің пайданы барынша
ұлғайтуға, яғни қойылған мақсатты жүзеге асыру
жолында өндірістің аса қолайлы жағдайлары үшін
кәсіпкерлердің өзара күрес қатынастар ретінде
көрінетін экономикалық жарысы.
Бәсеке түрлері
Жетілген бәсеке нарығы – Жетілмеген бәсеке
кез келген ұқсас (бір-бірін
ауыстыратын) тауарларды
қандай да тауарлар
сататын сатушылар мен мен қызмет түрін
сатып алушылардың өндірудегі ерекше
көптеген құрамынан туады. өндірушінің пайда
Бірде бір сатып алушы мен
сатушы жеке дара болуы. Жетілмеген
сұранысты, нарыққа бәсекенің бірнеше
тауардың түсуін немесе түрлері бар:
оның бағасын бақылай
монополия,
алмайды. Сатушы бағаны
нарықтық бағадан жоғары олигополия,
қоюға дәрмені жетпейді. монополистік бәсеке.
• Монополия – ерекше тауардың бір ғана
сатушысы, монопсопия – тауарды бір ғана
сатып алушының болуы. Сипатына және пайда
болу себептеріне байланысты монополияны
бөлуге болады:
Табиғи Жасанды Кездейсоқ
монополия – монополия - монополия -
сирек кездесетін
және фирмаларды өз
өндірілмейтін ң бірігу және шеңберіндегі
өндіріс келісу тұтынушыла
факторына нәтижесінде рдың
биіктеу пайда сұраныстыны
жағдайында болады. ң ұсыныстан
пайда болады
(тұтынушыларға
уақытша
– су отын, артуы
энергия қуатын, жағдайында
газ беру және т.б. пайда
фирмалар). болады.
• Монополияның пайда болуының басты себебі-
өндірістің және капиталдың шоғырлануы.
2 Сұраныс заңы. Сұраныстың қисығы

Сұраныс пен ұсыныс нарықтық экономиканың
ең маңызды элементтері.
Сұраныс ақшалай камтамасыз етілген
тұтынушының қажеттілігі немесе сұраныс төлем
қабілеттілігі бар қажеттілік.
Құндық тұрғыдан сұраныс осы қажетті
тауарлардың санасын құрайды.
Сұраныс заңы – тауар бағасы мен сұраныс
көлемі арасындағы кері қатынастың көрінісі,
яғни тауарға баға төмендегенде тұтынушы оны
көп мөлшерде сатып алады. Егер тауарға баға
өссе, оған деген сұраныс азаяды.
• Сұраныстың қисығы – бұл сұраныс заңының
графиктегі көрінісі, яғни бұл сызықтағы
нүктемелер белгілі бір уақыттағы тұтынушының
тауарды қандай бағамен және қанша
мөлшерде сатып алатын мүмкіншіліктерін
көрсетеді.

• 1. графиктегі көлденең осьте сұраныс көлемі
(Q), ал тікелей осьте (Р) – тауардың бағасы,
сұраныстың қисығы (Д).
Нарықтық сұраныс көптеген факторлардың әсерімен қалыптасады.
Сұранысқа бағадан басқа да бағасыз факторлар әсерін тигізеді:
• Тұтынушылардың табысы. Табыс өскен сайын тұтынушылардың
сұранысы да өседі.
• Тұтынушылардың саны. Тұтынушылар саны молайған сайын
сұраныс та өседі.
• Тұтынушылардың талғамы (ұнатуы, ұнатпауы, жаңа үлгідегі
тауарлар)
• Бірін бірі алмастыратын және бірін - бірі толықтыратын
тауарлардың бағаларының өзгеруі.
• Егерде тауарлар бірін - бірі толықтыратын болса (автомобиль және
бензин), онда бір тауарлардың (автомобиль) бағасының өсуі екінші
тауарға (бензин) деген сұраныстың азаюына әкеледі.
• Егерде тауарлар бірін - бірі алмастыратын болса (май және
маргарин), онда бір тауардың (май) бағасының өсуі екінші тауарға
(маргарин) деген сұраныстың ұлғаюына әкеледі.
• Келешектегі өзгерістерді күту: инфляциялық және топшылық
жағдайдағы өзгерістер бүгінгі күндегі сұраныстың өсуіне әкеледі.
3 Ұсыныс заңы. Ұсыныс қисығы

• Ұсыныс – бұл өндірушінің белгілі бір
уақытта, белгілі бір бағамен нарықта
сатуға дайындаған тауарларының саны.
• Ұсыныс заңы – бұл баға мен сатылатын
тауар санының арасындағы тікелей
қатынас, яғни тауардың бағасы өскен
сайын оның сатуға дайындаған саны да
молаяды (басқа жағдайлар тұрақты
болғанда) және де керісінше.
Ұсыныстың қисығы – бұл ұсыныс заңының графиктегі
көрінісі, яғни бұл сызықтың нүктелері бағалардың
белгілі бір мерзімде өзгеруінен сатушылардың нарықта
қанша тауар ұсынатынан көрсетеді.
Ұсынысқа бағадан басқа да бағасыз факторлар әсерін тигізеді:
• Ресурстардың бағасы. Ресурстар бағасының өсуі ұсыныстың
азаюына әкеледі.
• Технология. Технологияның жетілдірілуі ұсыныстың өсуіне әкеледі.
• Бірін бірі алмастыратын және бірін бірі толықтыратын тауарлардың
бағасы.
• Келешекте инфляциялық және тапшылық жағдайлардың
өзгерістерін күту.
• Бәсекенің деңгейі
• Салықтар және субсидиялар. Салық ставкасының өсуі ұсыныстың
азаюына, субсидияның берілуі – ұсыныстың өсуіне әкеледі.
• Ұсынысқа өндірістің даму барысында уақыт аралығы да әсерін
тигізеді. Қысқа мерзім кезеңінде өндіруші ұсыныстың көлемін
өзгерте алмайды.
• Графикке ұсыныс қисығын салғанда тікелей осьте тауардың бағасы
(Р), көлденең осьте ұсыныстың көлемі (S). Қисық сызық шығып
келе жатқан бағытта болады.
Баға механизмі және бәсеке арқылы сұраныс
пен ұсыныс өзара байланыста болады. Бұл
байланыс нарықта тепе-теңдік жағдайы
орнауына мүмкіншілік әкеледі. Нарықтағы тепе-
теңдік жағдайы сұраныс пен ұсыныстың
теңдігінде орнайды. Бұл жағдайда теңдік баға
мен теңдік көлем қалыптасады.
• Теңдік баға – бұл сұраныс пен ұсынысты
теңдестіретін, сұраныс пен ұсыныс қисығының
қиылысуы арқылы пайда болған баға.
• Егерде нарықтық баға – Р1 теңдік бағадан - Ре
төмен болса, нарықта тауардың тапшылық жағдайы
орнайды яғни сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен
артады.
• Егерде нарықтық баға Р2 теңдік бағадан жоғары
болса, онда артықшылық орнайды, яғни ұсыныс
көлемі сұраныс көлемінен артады.
• Сұраныс пен ұсыныс көптеген факторлардан
тәуелді және осы факторлардың өзгеруіне қарай
олар да өзгереді. Икемділіктің мағынасы осындай
өзара өзгерістерден туындайды.
; 7.3. графигі. Ұсыныс қисығы ; 7.4. графигі.. Ұсыныс қисығының жылжуы
; Р Р S1

; S0

; S S2

;

; Р1 A
Q
;

; Бағаның өзгеруінен ұсыныстың көлемінің ; Бағасыз факторлардың әсері ұсыныстың
өзгеруі ұсыныс қисығының өз бойымен өзгеруіне әкеледі: ол қисық сызықтың орнынан
жылжуынан қөрінеді. жылжуынан көрінеді: оңға – төменге (өсуі),
солға – жоғары (азаюы).
4 Икемділік түсінігі.

Икемділік - бұл белгілі бір фактордың 1%
өзгеруіне жауап ретінде сұраныс пен
ұсыныстың қанша процентке өзгергенін
анықтайтын көрсеткіш. Ол көрсеткіш проценттік
өзгеру қатынастарымен анықталады.
Сұраныстың бағалық икемділігі – тауар
бағасының 1% өзгеруі сол тауарға деген
сұраныстың қанша процентке өзгеретінін
көрсетеді.
• Сұраныстың табыстық икемділігі – бұл көрсеткіш
тұтынушы табысының 1% өзгеруі осы тауарға
деген сұраныстың қанша процентке өзгеретінен
көрсетеді.
• Бірін - бірі алмастыратын және толықтыратын
тауарлардың болғандығынан, бір тауардың
бағасының өзгеруі екінші тауардың сұраныс
көлемінің өзгеруіне әсер етеді.
• Бұл байланысты анықтау үшін сұраныстың
қиылысқан икемділігі деген көрсеткіш
қолданылады. Бұл көрсеткіш У тауарының бағасы
1% -ке өзгерген кезде Х тауарынан сұраныс
көлемі қанша процентке өзгеретінін көрсетеді
Ұсыныстың икемділігі – бұл бағаның 1% -ке
өзгеруі ұсыныс көлемінің қанша %-ке өзгеретінін
анықтайтын көрсеткіш.
СӨЖ
• Өндіріс шығындары;
• Өзгермелі шығындар;
• Тұрақты шығындар;
• Шекті шығындар;
• Шекті табыс;
• Пайда;
• Жалпы табыс;
• Орташа шығындар;
• Орташа табыс;
• Масштаб эффектісі;
• Жалпы өнім;
• Орташа өнім;
• Шекті өнім.
РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

Сұраныс пен ұсыныс теориясының негізі

Ұсыныс пен сұранысты қалыптастыру

Сұраныс пен ұсыныстың қисық сызықтары

Ұсыныс пен сұраныс

Сұраныс пен ұсыныс икемділігі

Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныстың мәні

СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСТЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ

ҰСЫНЫС СҰРАНЫС ҚИСЫҒЫ

СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫС ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Нарықтың субъектілері

Пәндер