Сырғанау үйкеліс күшімен тербеліс үйкеліс күшін салыстыру

Презентация қосу

Тақырыбы:
«Пайдалы және зиянды үйкеліс»

• Орындаған: Қамбаров Еркебұлан
Ержанұлы

• 7 «а» сынып оқушысы.

• Жетекшісі: Сенгербаева Альмира
Токтаргазиновна
Жобаның мақсаты: үйкеліс күші адам
баласына пайдалы ма? әлде зиянды ма?
екенін анықтау.
Тыныштық үйкелісін,шайқалу, сырғанау
үйкелісін табиғатта
оқып үйреніп,зерттеу.
Механикадағы үйкеліс күшінің әртүрлігі
екендігіне көз жеткізу. Табиғаттағы
үйкелістің түрін зерттеу.
Зерттеу барысы
Үйкеліс туралы хабарларды жинау
Тұрғындар арасында сауалнама жүргізу
Тігін ісіндегі үйкеліс
Жануарлар мен өсімдіктер өміріндегі үйкелістің қызметі
Тәжірибе жұмысын жүргізу

Эксперименттік жұмыс
1. Сырғанау үйкеліс күшімен тербеліс үйкеліс күшін
салыстыру.
2. Майлау тәсілін қолданғандағы үйкеліс күшінің өзгересі
Кіріспе
Ертеде Мысыр пирамидасы құрылысында, адам
баласы үйкелістің мүмкіндіктерін пайдаланды,
сырғудың үйкелісін шайқалу үйкелісімен
ауыстырды.
Үйкеліс пайдалы ма ? Әлде зиянды ма? Бұл сұраққа
көпшілігі ойланбастан: "әрине, зиянды деп жауап
береді"! Шындығында үйкелістің әсерінен
машиналардың шиналары, бәтеңке табаны тозады.
Бірақ бір сәт үйкеліс жоғалды деп есепте. Онда
қозғалып келе жатқан автомобиль тоқтай алмайды,
ал тоқтап тұрған орынынан қозғала алмайды.
Шегелер қабырғалардан шығып, ыдыстар столдан
құлайды, т.с.с көптеген мысалдар келтіруге болады.
Бұл айтылғандардан түсінетініміз үйкеліссіз Жер
бетінде өмір сүру мүмкін емес екендігін көруге
болады.
Үйкеліс дегеніміз не?
Үйкеліс - көптеген себептің салдары.
Олардың біріншіден , дененің беттері ылғи
тегіс емес, беттің кетіктері кедір-
бұдырлылықты қамтиды. Бұл- геометриялық
үйкеліс. Екіншіден үйкелісетін денелер өте
жақын орналасады , олардың молекулалары
әрекеттеседі
Құрғақ үйкелістің (сырғу және шайқалу)
заңдарын үздік франциялық физик Ш. О.
Кулон(1736-1806г.г.) 1781 жылы
тұжырымдады.
пайда болатын күш үйкеліс күші деп аталады.

Егер денелер бір-біріне қатысты тыныштық қалпын
сақтаса, құрғақ үйкеліс тыныштық үйкелісі деп
аталады.
Үйкеліс күшінің пайда болу себептері

1.Беттегі кедір-бұдырлы әсерлесуінен.
Тұрғындардың сауалнамасы 30-50 жас
сұралғаны 60 адам

40-% пайдалы 30-% пайдалы
және зиянды 30-% зиянды
Алғашқы адамдардың отты алуы
Қазіргі кездегі отты алу
Шурупты бұрау
Қағазға қаламмен хат жазу
Өмірдегі үйкеліс
Ұста кесек темірді
тістеуікпен ұстайды.
Тістеуік пен
қысқыштың өткір
немесе кедір-бұдырлы
тістері үйкелісті
арттырады.
Балықтар өміріндегі үйкеліс.
Балықтың денесі
шырышпен қапталған.
Бұл олардың сумен
үйкелісін азайтады.
Акула,дельфиндердің
денecі тегіс
болғандықтан
үйкелісті азайтады
Жәндіктер өміріндегі үйкеліс

Жәндіктердің
аяқтары кедір-
бұдырлы, ол үйкеліс
күшін арттырады.
Олардың қозғалуына,
Азықтарын ұстауға
көмектеседі
Құстар өміріндегі үйкеліс
Тотықұс
тұмсығымен және
тырнақтарының
көмегімен ағаштардың
бұтағына шығып
тұмсығымен қарағай
жаңғақтарын шоқиды.
Үкілер өткір тұмсығымен
және тырнақтарымен
қорегін тауып жейді.
Табиғаттағы үйкеліс
Сілеусін,жолбарыстар
дың тырнақтары
ағашпен
өрмелеуге,қояндар,
суыр аулауға жарайды.
Ұсақ жыртқыштардың
тырнақтары
кемірушілерді аулауға
көмектеседі.
Спорттағы үйкеліс
Шаңғының
үйкелісін азайту
мақсатында арнайы
креммен майлайды.
Конькимен
сырғанағанда
мұзды ерітеді.
Өзіндік майлау пайда
болады.
Шайқалу үйкелісi
Шайқалу үйкеліс
күші жазық немесе
доғал бетте
сырғанаусыз
домалайтын шар
тәрізді немесе
цилиндр пішінді
денелерге әсер ететін
үйкеліс күші
Tехникадағы үйкеліс күші
Үйкеліс күшінің техникада
маңызы зор. Барлық
машиналар үйкеліске
байланысты қызады және
қозғалыс бөлшектері
тозады.Үйкелісті азайту
мақсатында оларды майлайды.
Валдардың және станоктардың
үйкелісін азайту үшін
подшипниктер пайдаланылады.
Үйкеліс күші тігін жұмысында
Тігін машина барлық
үйлерде бар. Оны
көпшілігі
қолданады.Үйкелістін
көмегімен істі тігетімізді
барлығы біле бермейді.
Тісті білте алға және
артқа қозғалып матаны
іліп оны
қозғалтады,табандары
арқылы үйкеліс
артады.Тігін
машинасының сыны
қайығына жіпті орағанда
үйкеліс негізге алынады.
Табиғаттағы үйкеліс

Сәбіз,қызылша,картоп сияқты тамырында
өсетін өсімдіктердің үйкеліс
күштері олардың өзектеріне әсер етеді
Көптеген
Мысалы:
өсімдіктерде үйкеліс оң тайлы жұмыс атқарады
бұршақ,шырмауық сияқты
өсімдіктер үйкелістің
арқасында жақын
тіреуіштерге жабысып
жарыққа көтеріледі.
Тіреуішпен сабақтарының
арасында үлкен үйкеліс
пайда болып сабақтары
көптеген тіреуіштерге
таралып өседі. Өсімдіктің
өмірлеріне үйкеліс оңды
рөлді атқарады.
Дельфиндердің
жұмсақ және
толқындас терілері
суда сырғанаған
кезде үйкелісті
азайтады.
Сырғанау
технологиялары
корабльдердің

қозғалыс
жылдамдығын
көбейтеді.
Көптеген
жануарлардың
организмінде үйкеліс
бір бағытта қозғалғанда
артады,кері бағытта
кемиді мысалы:
шұбалшаң алуға
болады.
Сырғанау үйкелісін қалай өлшеуге
болады?
Эксперименттік жұмыс

1. Сырғанау үйкеліс күші мен тербеліс
үйкеліс күшін салыстыру.

2. Майлау тәсілін қолданғандағы үйкеліс
күшінің өзгересі
Сырғанау үйкелісі мен тербеліс үйкелісін
салыстыру
Құралдары: білеуше,штатив,
жүктер,маятник,жіп,динамометр.

Кг Rm L, m X, cm Fсыр Fтер
Н Н
1 0,040kg 0,01 0,6m 2,5cm 0,3H 0,066H

2 0,060kg 0,2 0,6m 3,75 0,5H 0,12H
cm
3 0,080kg 0,080 0,6m 5cm 0,7H 0,106H
ЖК «Балажанов» техникалық станция.
Майлау тәсілін қолданғандағы үйкелістің өзгерісі
Практикалық жұмыс.

Машинаның білігінің көлденең қимасының аудан
Ол үнемі майланып тұруы керек.
Май үйкелісті азайтады.
Біліктің көлденең қимасы бастапқы қалпынан
Қорытынды. Майлау әдісі үйкеліс күшін азайтады.
Дөңгелектің кедір-бұдыры азайса, үйкеліс те азаяды.
Органдарының ұстау
қызметі
(қоңыздардың,шаянда
рдың ұстау
органдары;кейбір
маймылдардың
түрлерінің алдыңғы
аяқтары мен
құйрықтарының
пілдің тұмсығының)
үйкеліс пен тығыз
байланысты
Қызықты есептер
Ағайынды Черепановтардың паровозы
массасы 3,2т болатын көмір тиелген
вагонды 16км/сағ жылдамдықпен 3,5км
арақашықтыққа апарды.Егер үйкеліс
коэфиценті 0,1-ге тең болса вагондарды
апаруға қанша уақыт және қандай
жұмыс атқарылған?
Есептің шешуі:
Берілгені:
m=3,2 т Шешуі: t=S/v= 3500/4 ,44=
788 ,2с =13мин
v=16 км/сағ A= µ mgS = 0,1*
3200*10*3500=11,2 МДж
S= 3,5 км
µ=0,1 Жауабы: вагондарды
апаруға 13 минут кеткен, 11,2МДж

жұмыс атқарылған.
t- ? A- ?
Қорытынды:

Жанды организмдер үйкеліс күшіне қарамастан, солардың арқасында
қозғалады.
Механикада үйкеліс күші әртүрлі қызмет атқарады.
Жүрген кезде үйкеліс күшінің бағыты әруақытта өзгеріп отырады.
Сұйықтағы немесе газдағы қозғалыстағы дененің тыныштық үйкеліс күші
нөлге тең.
Үйкеліс өсімдіктердің тұқымын шашыратуға көмектеседі.
Құстар ,жыртқыштар тұмсықтары мен тырнақтарының көмегімен тамағын
табады.
Балықтар шырыштарының және денелерінің пішініне қарай үйкелісті
азайтады.
Шаңғышылар мен конькишілерге үйкеліс көмектеседі
Техникада подшипниктерді майлау арқылы үйкелісті азайтады.
Қысқы дөңгелектерде протекторларда үйкелісті арттыру қолданылады
Сырғанау үйкеліс күшінен тербеліс үйкелісі азырақ екен. Үйкеліссіз әлем бола
алмайды.
Зерттеу жұмысының барысында үйкеліс күші тек қана зиян емес, оның
пайдалы екендігіне көз жеткіздім.
Назар
аударғандарыңызға
рахмет

Ұқсас жұмыстар

Үйкеліс күшінің формуласы

Сыртқы үйкелістің механико-физикалық табиғаты

Күш

Домалау үйкелісі

Үйкелетін денелер Үйкеліс коэффициенті

Үйкеліс күші. Техникада үйкеліс әрекетін ескеру

Фрикциялық берілістердің артықшылықтары

Денелерге бір түзудің бойымен әрекет ететін күш

Машина құрылмаларының тозуға, жылуға, дірілге төзімділігі

Үйкеліс күші

Пәндер