Баланың балаға

№28 жалпы орта мектеп

Зат есімнің септелуі

(падеж имен существительных)

Пән мұғалімі: Нұржанова Эльвира

Сейткәрімқызы

САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ

1. Білімділік: зат есімнің септелу жүйесін және септік жалғауларының емлесін меңгерту, сөйлеу кезінде септік жалғауларын дұрыс қолдана білуге үйрету.

2. Дамытушылық: Оқушылардың сауатты жазу дағдыларын жетілдіру, сөздік қорын байыту, байланыстырып сөйлеу дағдысын одан әрі дамыту.

3. Тәрбиелік: Оқушыларды тапқырлыққа, еңбекшілдікке, ана тілін қадірлеуге тәрбиелеу.

ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ

1. Зат есімге неше жалғау жалғанады?

Зат есімге қазақ тілінде төрт жалғау жалғанады.

2. Көптік жалғау дегеніміз не?

Көптік жалғау - заттың біреу емес, бірнешеу екенін білдіретін қосымша.

3. Жалғауларын ата? Мысал келтір.

Жалғаулары: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер. Мысалы: үй+лер, бала+лар, кітап+тар, қағаз+дар, гүл+дер.

4. Қазақ тілінде неше септік бар? Оларды ата.

Қазақ тілінде жеті септік бар. Септіктер: 1. Атау. 2. Ілік. 3. Барыс. 4. Табыс. 5. Жатыс. 6. Шығыс. 7. Көмектес.

ЕЛІМІЗДІҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІНЕ 20 ЖЫЛ

2011

ЖАҢА САБАҚ

Септік жалғау - зат есімдердің мағыналарын түрлендіріп, оларды басқа сөздермен байланыстыратын жалғау.

Септік жалғаулар сөз мағанасын өзгертпейді. Сөз бен сөздің арасындағы қарым қатынасты жасайды.

Изменение окончаний существительных по вопросам называется изменением по подежам, или склонением.

"ЖЕТІГЕН"

« Ерте-ерте ертеде, ешкі жүні бөртеде, зат есім жерінде, қазақ тілі елінде, Септік деген дәулетті, бай шал болыпты. Шалдың қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқытпай өсірген жеті ұлы болыпты. Елде жұт болып, ашаршылық жайлапты. Бұл ашаршылық Септік шалдың үйіне де жетіпті. Атау атты ұлы қайтыс болғанда шал ағашқа аттың қылын керіп, тиегінің орнына қойыпты да, үнсіз егіліпті. Ай өткен соң Ілік деген ұлы қайтыс болыпты, сонда шал тағы бір ішек тағып, «ненің зияны, кімнің көзі тиді екен ?» - деп егіледі.

Ай өткен соң Барыс атты ұлы дүниеден өтеді. Сонда шал тағы үшінші ішек тағып «кімге айтып жылайын неге ғана өлді екен?»- деп жоқтау айтады.

Табыс атты ұлынан айырылғанда « нені айтып, кімді ғана қарғайын?» - деп көзі жасқа толып, ағашқа төртінші ішекті қадайды. Жатыс атты ұлы да аштықтан өлгенде ағашқа бесінші ішек тағылып, « неде, кімде екен себебі?» -деп жылайды. Зұлым аштықтың бір ұшы Шығыс атты ұлына жеткенде, «неден қайтыс болдың, кімнен сені сұраймын?» - деп ағашқа алтыншы ішекті таққан екен. Жетінші ұлы Көмектесі қайтыс болғанда «кіммен өмір сүрмекпін, немен енді шұғылданамын?» -деп жеті ұлын жоқтап ұзақ жоқтау айтқан екен. Содан 7 ішек, 7 тиек тағылып «жетіген» аспабы пайда болыпты. Осы аспап арқалы шал мұңын халыққа жеткізген деседі.