Сүйекті балықтар қаңқасы

Презентация қосу

Сабақтың тақырыбы:
Сүйекті балықтар класы
§ 52. Жалпы сипаттама
Сабақтың мақсаты:
1. Сүйекті балықтар, олардың түрлері
туралы жалпы мағлұматтар
беру.Ихтиология ғылымы.
2. Сүйекті балықтардың табиғаттағы
және адам өміріндегі маңызы. Каспий
теңізінің сүйекті балықтары.
3. Балықтарды қорғау, «Қызыл кітапқа»
енген түрлер.
Сабақтың көрнекілігі: оқулық, жұмыс
дәптері, модель, таблица, таратпа
материалдар, слайд, электрондық оқулық
көрсетілімі, компьютер,проектор,
графопроектор.
Сабақта қолданылатын әдіс- тәсілдер:
ауызша сұрау, сұрақ – жауап, демонстрация,
зертханалық жұмыс, өз бетінше оқулықпен
жұмыс.
Сабақтың басқа пәндермен байланысы:
зоология, экология, әдебиет,география, химия,
физика.
Сабақтың жүрісі:
І Ұйымдастыру: Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысын,
оқу құралдарын тексеру.
ІІ Жаңа сабақ түсіндіру.
Жоспар:
1. Сүйекті балықтар қазіргі кезде...
2. Сүйекті балықтар қаңқасы.
3. Сүйекті балықтардың асқорыту мүшелерінің ерекшелігі.
4. Торсылдақ қандай қызмет атқарады?
5. Сүйекті балықтардың желбезектерінің ерекшелігі, тыныс
алуы.
6. Сүйекті балықтардың қанайналымы, зәр шығаруы, миы,
көбеюі.
7. Сүйекті балықтардың класс тармақтары.
8. Кәсіптік мәні бар балықтар, балықтарды қорғау, «Қызыл
кітапқа» енген түрлер,
9. Каспий теңізінің сүйекті балықтары.
10. Оқыңыз қызық...
Сүйекті балықтардың қазіргі кезде
20000 –нан астам түрлері бар.Дене
пішіндері түрліше. Денесі бас, тұлға
және құйрық бөлімдеріне бөлінген.
Сүйекті балықтардың терісі жалпақ әрі
ірі қабыршақтармен
қапталған.Қабыршақтарында ағаш
діңіндегі жылдық сақиналарға ұқсас
сызықтар бар, сол сызықтарға қарап
балықтың жасын ажыратуға болады.
Сүйекті балықтардың
қаңқасында сүйектер өте көп.
Сүйекті балықтардың ауызы бас
бөлігінің алдыңғы жағында
орналасқан, жақсүйектерде
тістері бар.
Сүйекті балықтардың асқорыту
жүйесі: ауыз қуысы - көлемді
жұтқыншақ - қысқа өңеш – қарын
- (бауыр, ұйқы безі ) аш ішек -
(ұсақ тұйық өскіндер) тоқ ішек - тік
ішек - аналь тесігінен тұрады.
Бауыр улы заттар мен зиянды
өнімдерді зарарсыздандырады.
Торсылдақ –сүйекті балықтарда
ерекше мүше, ол ұрықтық даму кезінде
ішектен бөлінеді. Торсылдақ балықтың
дене салмағын өзгертіп, судың түрлі
қабаттарына өтуіне жағдай жасайды.
Торсылдақ кейбір балықтарда тыныс
алуға, дыбыс шығаруға қатысады.
Торсылдақ су түбінде тіршілік ететін
балықтарда болмайды.
Сүйекті балықтардың
желбезектерінің ерекшелігі, тыныс
алуы. Сүйекті балықтардың
желбезектерінің сырты сүйекті
желбезек қақпағымен жабылған.
Желбезек шашақтары сүйекті
желбезек доғаларына бекіген.
Тынысалуы желбезек қақпағының
қозғалуына тікелей байланысты.
Сүйекті балықтардың қан айналым
жүйесі: жүрегі 2 қуысты - 1 құлақша
және 1 қарыншадан тұрады,
қанайналым шеңбері – біреу. Жүрегі
арқылы көмірқышқылына қаныққан
көктамыр қаны, желбезек
шашақтарында оттегіне қаныққан
салатамыр қаны арқа қолқа тамыры
арқылы бүкіл денесіне таралады.
Зәр шығаруы - екі бүйрегі, екі
несепағары және алғаш рет зәр
сақталатын мүше қуық пайда болады.
Миы 5 бөліктен – алдыңғы миы
шағын, екі ми сыңарына бөлінбеген,
ортаңғы миы мен мишығы
көлемдірек, сопақша, аралық мидан
тұрады. Сезім мүшесі қызметін бүйір
сызығы атқарады.
Балықтарда қосжыныстылық сирек
кездеседі, даражынысты. Аталық безден
бөлінген сұйықтық шоғал деп аталады,
ол аталық жыныс жасуша
сперматозойдтар, ал аналық безден
уылдырық деп аталатын майда жұмыртқа
жасуша бөлінеді. Сүйекті балықтар
сырттай ұрықтанады, сондықтан көп
мөлшерде уылдырық шашады.
Балықтар өзен, көл, теңіз,
мұхиттарда кездеседі.Теңіз
жағалауының 200 метрге дейінгі
қабаттарында көбірек таралған.
«Балдырлы көлде балық
көп»деген сөз бекер айтылмаған.
Сүйекті балықтардың 2-класс тармағы бар:
1.Сәулеқанатты балықтар – бекіретәрізділер
ортядына топтастырылған. Каспий теңізінде
қортпа, шоқыр, пілмай, бекіре кездеседі.
2.Қалаққанатты балықтар - бұған қостынысты
және саусаққанатты балықтар жатады.
Кәсіптік мәні бар сырдария тасбекіресі мен
пілмай, Каспий және арал албырттарының
түрлері саны аз болғандықтан Қазақстанның
«Қызыл кітабына» (1996) тіркелген.
IІІ. Жаңа сабақты бекіту:

1. Сүйектібалықтардың қанша түрі бар?
2. Сүйекті балықтар қаңқасы қандай?
3. Сүйекті балықтардың асқорыту мүшелерінің ерекшелігі
қандай?
4. Торсылдақ қандай қызмет атқарады?
5. Сүйекті балықтардың желбезектерінің ерекшелігі қандай?
6. Сүйекті балықтардың қанайналымы, зәр шығаруы, миы,
көбеюі.
7. Сүйекті балықтардың класс тармақтары нешеу?
8. Кәсіптік мәні бар балықтар, балықтарды қорғау, «Қызыл
кітапқа» енген түрлер туралы не айтасыз?
9. Каспий теңізінің қандай сүйекті балықтарын білесіңдер?
1. Балықтардың қимыл үйлесімділігіне байланысты 5. Қандай балықтарда торсылдақ болмайды?
миының қай бөлімі жақсы дамыған? A. Алабұғада.
A. Алдыңғы ми. B. Шортанда.
B. Аралық ми. C. Акулада.
C. Ортаңғы ми. D. Трескада.
D. Мишық.
E. Жайын балықта.
E. Жұлын.
6. Алабұғаның зәр шығару мүшесіне не жатады?
2. Алабұғаның қай жүзу қанаттары бас сүйегімен
жалғанып жатады? A. Мальпиги түтіктері.
A. Құйрық қанаттары. B. Бүйрек.
B. Құрсақ қанаттары. C. Жүрек.
C. Көкірек қанаттары. D. Ішек.
D. Арқа қанаттары. E. Өкпе.
E. Аналь жүзбе қанаты.
7. Алабұғаның желбезек жапырақшалары қай
3. Балықтың омыртқаларының үстіндегі доғасынан жерінде орналасқан?
түзілген омыртқа жотасының каналында не A. Желбезек қақпақшаларында.
орналасқан? B. Желбезек доғасында
A. Хорда. C. Дене қуысында.
B. Жұлын. D. Жүзу қанаттарында.
C.Арқа ортасы. E. Бас сүйегінде.
D. Құрсақ ортасы.
E. Қуыс көктамыр.
8. Қандай сезім мүшесі балықтарға тән?
A. Есту мүшесі.
4. Қандай балықтарда желбезек қақпағы болмайды?
B. Көзі.
A. Сүйекті балықтарда.
B. Шеміршікті балықтарда. C. Бүйір сызығы.
C. Саусаққанатты балықтарда. D. Дәм сезу.
D. Қостыныстыларда. E. Иіс сзеу.
E. Бекірелерде.
9. Алабұғаның желбезек қақпақшасыи қандай қызмет
атқарады? 13. Балықтың қабырғалары омыртқаның қай бөлігіне
A. Тірек қызметін. жалғасады?
B. Зәр шығару. A. Тұлға бөлігінде омыртқалардың екі бүйірінде.
C. Дәм сезу. B. Омыртқаның құйрық бөлігіне.
D. Нәзік желбезектерді сырт жағынан қорғап, жауып C. Үстіңгі доғаға.
тұрады. D. Астыңғы доғаға.
E. Кез-келген газдарды өткізеді. E. Көкірекке.

10. Алабұғаның ас қорыту жүйесінің қай бөліміне 14. Шеміршекті балықтарға қайсысы жатады?
бауыр мен ұйқы безінің жолдары ашылады? A. Бекіре.
A. Өңеш. B. Акула.
B. Қарын. C. Алабға.
C. Ащы ішек. D. Латимерия.
D. Клоака. E. Сом.
E. Артқы ішек.
15.Алабұғаның денесінің қаңқа бөлігі не деп аталды?
11.Балықтың жүрегі неше камералы? A. Бассүйек.
A. Үш камералы. B. Омыртқа жотасы.
B. Екі камералы. C. Жүзбеқанаты
C. Төрт камералы. D. Жұлын.
D Бір камералы.. E. Құйрық жүзбеқанаты.
E. Көп камералы.
16. Латимерия алабұғадан қай мүшелерінің
12. Балықтан бөлінетін қою ақ сұйықтық – шоғал, ол құрылысы арқылы ерекшеленді?
не? A. Көздерімен.
A. Жұмыртқа жасушасының өнімі. B. Жұптасып орналасқан жүзу қанаттарымен.
B. Аталық бездің ұрығы. C. Желбезек қақпақшасымен.
C. Уылдырықтар. D. Жақтарымен
D. Нәжістер. E. Дара жүзбеқанаттарымен.
E. Шабақтары.
1. Балықтардың қимыл үйлесімділігіне байланысты 5. Қандай балықтарда торсылдақ болмайды?
миының қай бөлімі жақсы дамыған? A. Алабұғада.
A. Алдыңғы ми. B. Шортанда.
B. Аралық ми. C. Акулада.
C. Ортаңғы ми. D. Трескада.
D. Мишық.
E. Жайын балықта.
E. Жұлын.
6. Алабұғаның зәр шығару мүшесіне не жатады?
2. Алабұғаның қай жүзу қанаттары бас сүйегімен
жалғанып жатады? A. Мальпиги түтіктері.
A. Құйрық қанаттары. B. Бүйрек.
B. Құрсақ қанаттары. C. Жүрек.
C. Көкірек қанаттары. D. Ішек.
D. Арқа қанаттары. E. Өкпе.
E. Аналь жүзбе қанаты.
7. Алабұғаның желбезек жапырақшалары қай
3. Балықтың омыртқаларының үстіндегі доғасынан жерінде орналасқан?
түзілген омыртқа жотасының каналында не A. Желбезек қақпақшаларында.
орналасқан? B. Желбезек доғасында
A. Хорда. C. Дене қуысында.
B. Жұлын. D. Жүзу қанаттарында.
C.Арқа ортасы. E. Бас сүйегінде.
D. Құрсақ ортасы.
E. Қуыс көктамыр.
8. Қандай сезім мүшесі балықтарға тән?
A. Есту мүшесі.
4. Қандай балықтарда желбезек қақпағы болмайды?
B. Көзі.
A. Сүйекті балықтарда.
B. Шеміршікті балықтарда. C. Бүйір сызығы.
C. Саусаққанатты балықтарда. D. Дәм сезу.
D. Қостыныстыларда. E. Иіс сзеу.
E. Бекірелерде.
9. Алабұғаның желбезек қақпақшасыи қандай қызмет
атқарады? 13. Балықтың қабырғалары омыртқаның қай бөлігіне
A. Тірек қызметін. жалғасады?
B. Зәр шығару. A. Тұлға бөлігінде омыртқалардың екі бүйірінде.
C. Дәм сезу. B. Омыртқаның құйрық бөлігіне.
D. Нәзік желбезектерді сырт жағынан қорғап, жауып C. Үстіңгі доғаға.
тұрады. D. Астыңғы доғаға.
E. Кез-келген газдарды өткізеді. E. Көкірекке.

10. Алабұғаның ас қорыту жүйесінің қай бөліміне 14. Шеміршекті балықтарға қайсысы жатады?
бауыр мен ұйқы безінің жолдары ашылады? A. Бекіре.
A. Өңеш. B. Акула.
B. Қарын. C. Алабға.
C. Ащы ішек. D. Латимерия.
D. Клоака. E. Сом.
E. Артқы ішек.
15.Алабұғаның денесінің қаңқа бөлігі не деп аталды?
11.Балықтың жүрегі неше камералы? A. Бассүйек.
A. Үш камералы. B. Омыртқа жотасы.
B. Екі камералы. C. Жүзбеқанаты
C. Төрт камералы. D. Жұлын.
D Бір камералы.. E. Құйрық жүзбеқанаты.
E. Көп камералы.
16. Латимерия алабұғадан қай мүшелерінің
12. Балықтан бөлінетін қою ақ сұйықтық – шоғал, ол құрылысы арқылы ерекшеленді?
не? A. Көздерімен.
A. Жұмыртқа жасушасының өнімі. B. Жұптасып орналасқан жүзу қанаттарымен.
B. Аталық бездің ұрығы. C. Желбезек қақпақшасымен.
C. Уылдырықтар. D. Жақтарымен
D. Нәжістер. E. Дара жүзбеқанаттарымен.
E. Шабақтары.
ІV Қорытындылау. Электронды
оқулық арқылы.

V Бағалау.

VI Үйге тапсырма. §52 оқу, 255
беттегі кестені толтыру.

Ұқсас жұмыстар

Шеміршекті балықтар Сүйекті балықтар

КЛАСС ТАРМАҒЫ

Сүйекті балықтардың отрядтары

Сүйекті балықтар класы

Шеміршекті және сүйекті балықтар класы

Сүйекті балықтар

Сүйекті балықтардың жіктелуі

Шеміршекті балықтардың қазіргі кезде

Бафетидтер осы кезеңнің суларында өмір сүрді - бауырымен жорғалаушылар мен сүтқоректілер пайда болған жануарлар

Балықтар туралы

Пәндер