Жасуша орталығы

Презентация қосу

Тақырыбы:
Жасуша құрылысы мен қызметі
тақырыбын қорытындылау
• Ұйымдастыру Сабақтың
кезеңі барысы:
• Көкпар (сұрақ-жауап)
• Портрет сыры
• Кесте толтыру (мембранасыз және мембраналы
органоидтар)
• Тірек-сызба сызу (жасуша ядросының құрамы мен құрылысы
және хлоропластың құрамы және құрылысы)
• Суретпен жұмыс (хлоропласт, митохондрия, рибосома,
центриольдер, ядро, лизосома, гольджи жиынтығы, вакуоль)
• Топтастыру (эукариоттар, прокариоттар)
• Сызықтық диктант
• Биологиялық диктант
• Жұмбақ сөз
• Қорытындылау.
Тұқым қуалаушылық
Жасушаны зерттейтін пен өзгергіштік
ғылым. Цитология –грекше: заңдылықтарын жасуша
цитос-жасуша, логос- деңгейінде зерттеуге
ғылым. мүмкіндік береді.

Цитогенетика

Салалары

Клеткадағы нуклейн Цитоэкология
Цитология қышылын зерттейді.
1870 ж Мишер лейкоцит
ядросынан нуклейн
қышқылын тапты
Молекулалық Қоршаған ортаның бұзылуына
Биологияның байланысты жасуша
бір саласы құрылымының өзгеруін соның
салдарынанаурудың алдын алу
Цитохимия
шаралары қарастырылады.
Жасушаның ашылу тарихы

1609 ж Г.Галелей 1665 ж Р.Гук микроскоппен
микроскопты құрастырды жасушаның майда ұяшықтан
тұратынын көрді.
Жасуша терминін қолданды

А.Левенгук қан құрамындағы
эритроциттің бір жасушалы
екенін анықтады.

1839 ж Я.Пуркине
1831 ж Р.Броун жасуша ішіндегі
өсімдік жасушасын ашты сұйықтық протоплазманы
тапты.
Жасуша теориясының қалыптасуы

Ботаник М.Шлейден
зоолог Т.Шванн өсімдік
пен жануар жасушасын
салыстырып,олардың
ұқсастықтарын тапты.
1858 ж Р. Вирхов “әрбір
жасуша өзіндей
жасушаның бөлінуі
арқылы пайда болады”
деген қорытындыға
келді.
Нәтижесінде жасуша
теориясының
негізін қалады.
Жасуша теориясының қағидалары:
• 1.Жасуша –барлық тірі ағзалардың ең кіші өлшем бірлігі .
• 2.Әр түрлі ағзалардың жасушалары құрылысы
,құрылымы, химиялық құрамы зат алмасуы негізгі
тіршілік әрекеті жөнінен ұқсас.
• 3.Ағзалардың жасуша құрылыстарының ұқсас болуы
-өсімдік пен жануарлардың шығу тегінің бар екенін дәлелі
болып табылады.
• 4.Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.
• 5. Жасушаның негізгі құрылымдық бөлігіне цитоплазма
және жасуша мембранасы жатады.
• 6. Көп жасушалы ағзалардың жасушаларының ең негізгі
бөлігі –ядро,тұқым қуалау аппараты сақталып
келесіұрпақтарға беріліп отырады.
2.Көкпар (сұрақ - жауап)
1-топ
1. Жасушаны зерттейтін ғылым ?
2. Жасуша …. арқылы көбейеді?
3. Жасушаның сыртқы қабығы қалай аталады?
4. Цитоплазманың түп негізі ?
5. Эндоплазмалық торды ашқан ғалым ?
6. Ішкі тор тәрізді аппарат?
7. Фагоцитозға қабілетті лейкоцит жасушаларында көп
мөлшерде кездесетін органоид?
8. Энергия көзі АТФ молекуласын синтездейтін органоид?
9. Тек өсімдік жасушасында болатын негізгі органоид?
10. Жасушаның митоздық және мейоздық бөлінуі кезінде үлкен
белсенділік көрсететін органоид?
Жауаптары
1-топ
1.Жасушаны зерттейтінғылым (цитология)
2.Жасуша …. арқылы көбейеді?(ядро)
3.Жасушаға ірірек келген су тамшыларыныңөтуі.(пиноцитоз)
4.Цитоплазманың түп негізі (гиалоплазма)
5.Эндоплазмалық торды ашқан ғалым (К.Портер)
6.Ішкі тор тәрізді аппарат (гольджи аппараты)
7.Фагоцитозға қабілетті лейкоцит жасушаларында көп мөлшерде
кездесетін органоид (лизосома)
8.Энергия көзі АТФ молекуласын синтездейтін органоид (митохондрия)
9.Тек өсімдік жасушасында болатын негізгі органоид (пластидтер)
10.Жасушаның митоздық және мейоздық бөлінуі кезінде үлкен
белсенділік көрсететін органоид (жасуша орталығы)
2.Көкпар (сұрақ - жауап)
2-топ
• 1.Ұлпаларды зерттейтін ғылым?
• 2.Тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін ДНҚ түрінде
сақтайтын ядроның негізгі бөлігі?
• 3.Қандай органоидте нәруыз синтезі жүреді?
• 4.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының
цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс?
• 5.Рибосомалар мен рРНҚ қайда синтезделеді?
• 6.Центромера хромосоманың ұшында орналасса, онда типті не
деп атайды?
• 7. Хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын нәруыз?
• 8.Эндогенді және экзогенді макро молекулаларды ыдыратады?
• 9.АТФ молекуласын синтездейтін органоид?
• 10.Цитоплазманың түп негізі ?
Жауаптары
2-топ
• 1.Ұлпаларды зерттейтін ғылым (гистология)
• 2.Тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін ДНҚ түрінде
сақтайтын ядроның негізгі бөлігі (хромосома)
• 3.Қандай органоидте нәруыз синтезі жүреді (рибосома)
• 4.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының цитоплазмасындағы
сұйықтыққа толы қуыс (вакуоль)
• 5.Рибосомалар мен рРНҚқайда синтезделеді(ядрошық)
• 6.Центромера хромосоманың ұшында орналасса,онда типті не деп
атайды?(телоцентрлі)
• 7. Хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын нәруыз(Гистон)
• 8.Эндогенді және экзогенді макромолекулаларды ыдыратады
(лизосома)
• 9.АТФ молекуласын синтездейтін органоид (митохондрия)
• 10.Цитоплазманың түпнегізі (гиалоплазма)
3.Портрет сыры ...
Антони ван Левенгук (1632-1723)
Нидерландтьщ табиғат зерттеушісі
Илья Ильич Мечников (1845-1916)
Сергей Николаевич Виноградский
(1856-1953)
Луи Пастер (1822-1895)
4.Кесте толтыру
Р/с органоидтар құрылысы қызметі
1 Эндоплазмалық тор
2 Мембрана қабығы
3 ядро
4 митохондрия

Р/с органоидтар құрылысы қызметі
1 пластидтер
2 Қабықша саңылауы
3 вакуоль
4 цитоплазма
5. Суретпен жұмыс
Эндоплазмалық
Лизосомалар тор
Жасуша
Жасуша орталығы
Рибосомалар
Цитоплазма
Ядрошық
Ядро
Гольджимембранасы
аппараты
Митохондрия

Тор

Бұлар
түзетін
кішірек
түтіктерден

Жасушаны
Жасуша
Ядролық
Дөңгелек
Хромосомалар
қабырғасының
Түтікшелер
Сопақша заттардың
пішінді
толтырып
мен
пішінді; болады;
және
Цилиндр
тұрады;
көпіршіктер;
тұратын
астында
ядрода
көлемі
Қабықпен пішінді екі
кішкентай;
тұтқыр
жинақталуы
болады.
қапталған.
көпіршіктерден
Екі қабатты қабықпен тұрады;

бөліктен тұрады
Өз
Құрамында
қабықшасы
сұйықтық;
Цитоплазмада
Өз өабықшасымен
қапталған;
ферменттер
болады.
немесе
Жасуша
болады;
Көрші
эндоплазмалық
Ішкі жасушалар
Қызметі:
Қызметі:
қапталған.
қабық қатпар торда
бір
түзеді.

Өзінің
бірімен жеке
Қызметі:қабықшасы
органоидтары
еркін
Жасуша
болады.
арқылы
бір
орналасқан.
Ұрпақтан
Органикалық
цитоплазма
Қызметі
құрамын
ұрпаққашектеп,
тұқымқуалаушылық
пішінге
Рибосома заттар
байланысқан.
келтіріп
түзу түзу
Қызметі:майлар және
(нәруыздар,
Қызметі:
Қызметі:
Қызметі:
тұрады;
ақпаратты
Энергия Қызметі:
түзусақтау
жәнежәне
көмірсулар)

Жасушаның
Жасушаны
Нәруыз
беруге Қызметі: тіршілік
Күрделіқатысады;
жинақтау түзу қорғайды;
(синтез)
органикалық
(жасушаның

Жасушаның
Жасушадағы
Органикалық
әрекетіне
Сыртқы
Жасушадағы бөлінуіне
заттарды
заттарды
қажетті
ортамен үрдістерді
зат
энергия заттарды
көзі) түзу;
тасымалдайды.
ыдырату
қатысу
заттарды
алмасуды
реттейді. (нәруыздар,
жинақтау;
реттейді.
Лизосома түзу.
Қоректік заттарды қорға
майлар, көмірсулар).
жинау.
Жануар жасушасы

Өсімдік жасушасы
Жануар жасушасы
1.Сыртқы қабықша
2.Цитоплазма
3.Ядро
4.вакуоль
5.Митохондриялар
6.Ядрошық
7.Цитоплазмадағы нәруыз, көмірсу,
май тәрізді заттар

Өсімдік жасушасы
1.Цитоплазма
2.Вакуоль
3.Ядро
4.Пластидтер
5.Қабықша
Жасушаның химиялық құрамы

Ағзалық Бейағзалық
заттар заттар
Жасушаның химиялық құрамы
Бейағзалық заттар ағзалық заттар
макроэлементтер нәруыздер
микроэлементтер көмірсулар
су липидтер
минералды тұздар нуклейн қышқылдары
6.Топтастыру
Эукариоттар Прокариоттар

1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар
2.Ядросы жоқ 9. Хромосома
3.Өсімдіктер
4.Жануарлар
5.Бытыранықтар 10.гликоген
6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид
7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль
6.Топтастыру
Эукариоттар Прокариоттар
1.Ядросы бар 2. Ядросы жоқ
3.Өсімдіктер 5.Бытыранықтар
4.Жануарлар 6.Көк-жасыл балдырлар
7.Басқа органоидтары бар 8.Цианбактериялар
9. Хромосома
10.гликоген
11.Пластид
12.Нағыз вакуоль

1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар
2.Ядросы жоқ 9. Хромосома
3.Өсімдіктер
4.Жануарлар
5.Бытыранықтар 10.гликоген
6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид
7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль
Тірі ағзалар жасушалары жетілуіне байланысты

Прокариоттар Эукариоттар
ядросыз жасушалар ядролы жасушалар

Жасушаны зерттеу
әдісі. Бұл мироскоп
құралы болып
табылады.
7.Сызықтық диктант
«^»-дұрыс, «-»-қате
1 топ
• Жасуша - барлық тірі организмдердің ең кіші өлшем бірлігі.
• Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.
• Эукариоттар мен прокариоттар құрылысы мен қызметі жағынан ұқсас.
• Адамда 46 хромосома бар.
• Пластидтер барлық организмдердің жасушаларында кездеседі.
• Грекше «карион» жасуша деген мағынаны білдіреді.
2 топ
• Прокариотты организмдердің фототрофты тобы (цианобактериялар)
көк-жасылбалдырлар деп аталады.
• Қабықшаның өте жұқарған жерін саңылау деп атайды.
• Вакуольдер тек өсімдік жасушасында кездеседі.
• Хромопластарда әртүрлі-сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті пигменттер
болады.
7.Сызықтық диктант
«^»-дұрыс, «-»-қате
1 топ
• Жасуша - барлық тірі организмдердің ең кіші өлшем бірлігі. +
• Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.+
• Эукариоттар мен прокариоттар құрылысы мен қызметі жағынан ұқсас.-
• Адамда 46 хромосома бар.+
• Пластидтер барлық организмдердің жасушаларында кездеседі.-
• Грекше «карион» жасуша деген мағынаны білдіреді.+
2 топ
• Прокариотты организмдердің фототрофты тобы (цианобактериялар)
көк-жасылбалдырлар деп аталады.+
• Қабықшаның өте жұқарған жерін саңылау деп атайды.+
• Вакуольдер тек өсімдік жасушасында кездеседі.-
• Хромопластарда әртүрлі-сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті пигменттер
болады.+
8.Биологиялық диктант
Мына сөйлемді толтырыңдар.
1 топ
• Ядроның негізгі сұйықтығы…………………………деп аталады.
• .......................... тек өсімдік жасушасында кездеседі.
• ................. тұқымқуалау…………………….жазылған.
• Липидтердің ішінде табиғатта көп таралғаны .....
• Хромопластарда әртүрлі - сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті
..................болады.
2 топ
• Жасуша терминің ……….жылы………….………….енгізді.
• Жасуша ………………..бөлінуі арқылы көбейеді.
• Пластидтерге ………………………………………………….жатады.
• Жасуша дегеніміз ...................................................................................
• Жасуша теориясының негізін қалаған ғалымдар ...................................
Бос ұяшықтарды, алфавитті
(42 әріпті)
пайдалану арқылы
терминологиялық сөзбен толтырыңыз.
1- топ 2- топ
1- нұсқа 2- нұсқа
г е н х р о м о с о м а

д н қ
а қ у ы з
ц и т о п л а з м а
я д р о

м и т о х о н д р и я м у т а ц и я

м и т о з р н к

ж а с у ш а б а к т е р и я
Бекіту сұрақтары

1. Тірі ағзаның ең кіші бөлігін ата?
2. Жасушаның құрылысы қандай?
3. Саңылау дегеніміз не?
4. Пластидтердің түрлері?
5. Жасушаның көбеюіне қатысатын мүше?
6. Жасуша бөліктерін не қорғайды?
Үйге тапсырма:
Жасуша құрылымдары: плазмалық
мембрана, цитоплазма, ЭПТ,
Гольджи жиынтығы, лизосомалар
(мазмұндау).
Са
қа бақ
са лм т
па а ан
са лы й,
бі на д
лі лы а,
м
ал
.

Ұқсас жұмыстар

Клетка орталығы

«Жасуша органоидтары»

Жасуша компоненттері

Жасуша қызметі мен құрылысы

Жасуша қасиеттері

Прокариоты клетка

Эндоплазмалық тор

Өсімдік жасушасының құрылысы

Жасуша бөлінуінің алғашқы кезеңінде

Ағзаның құрылымдары

Пәндер