Ахмед Иүгінеки, Югнаки Адиб Ахмед ибн

Презентация қосу

Тақырыбы:

Дидактикалық сарындағы әдебиет

Ахмет Иүгінеки
Ахмет Иүгінеки
Ахмед Иүгінеки, Югнаки Адиб Ахмед ибн
Махмуд (12 ғасырдыңсоңы, Түркістан
өңірі — 13 ғасырдың басы, сонда) —
ортағасырлық ақын, хакім, ойшыл.
Иүгінеки (қазақша Жүйнек) қаласында
туып өскен. Ахмед Иүгінеки, Югнаки Адиб
Ахмед ибн Махмуд (12 ғасырдыңсоңы,
Түркістан өңірі — 13 ғасырдың басы,
сонда) — ортағасырлық ақын, хакім,
ойшыл. Иүгінеки (қазақша Жүйнек)
қаласында туып өскен.
Ахмед Иүгінекидің ғұмыры, өмір сүрген ортасы туралы деректер тым тапшы.
Зағип болып туып, фәни жалғанның жарық сәулесін көрмей бақиға озған
Ахмед жастайынан ілім-білімге құмартып, түркі тілдері мен араб тілін жетік
меңгерген. Шариғат қағидаларын жан-жақты зерттеп-танып, терең іліміне сай
“Әдиб Ахмед” деген құрметті атқа ие болған. Ақыл-ойы толысып, діни
танымы әбден кемелденген шағында Ахмед Иүгінеки қысқаша тақырыптарға
бөліп, ислам құндылықтарына негізделген өлең-жырларын өмірге келтіре
бастайды. Кейін бұл жәдігерліктердің басы біріктіріліп, “һибуат-ул-хақаиқ” (“
Ақиқат сыйы”) деп аталатын дидактикалық өлеңдер жинағына айналған.
Мазмұны, танымдық нәрі жағынан алғанда “Ақиқат сыйы” — Әбу Насыр
әл-Фараби, Махмуд Қашқари, жылы Баласағұни, Қожа Ахмет Иасауи
мұраларымен іштей астасып, 9 — 13 ғ. аралығындағы түркі дүниесінің
рухани қазыналарының жарқын туындысына айналды.
Мұралары
Ахмет Иүгінекидің “Ақиқат сыйының” түпнұсқасы біздің заманымызға жетпей,
біржолата жоғалып кеткен. Ахмед Иүгінеки мұрасының 14 — 15 ғасыр жасалған 3 түрлі
көшірмесі, 3 түрлі үзіндісі бар. Оның ішінде ең ескісі — 1444 жылы Самарқанда
Арыслан Қожа тархан Әмірдің қалауымен Зәйнүл Әбідін бин Сұлтан Бақыт Журжани
Құсайын көшіріп жазған нұсқа. Көне ұйғыр, арагідік арабша хатқа түскен нұсқаның
жалпы көлемі — 508 жол. Бұл мұра қазір Стамбұлдағы Айя-София кітапханасы
қорында сақтаулы; 2-нұсқа Стамбұлда 1480 жылы Шайх зада Абд әр-Раззақтың ұйғыр
және араб жазуымен көшірген, 506 жолдан тұратын үлгісі. Парсыша, тәжікше
түсініктемелері бар, Стамбұлдағы Айя — София кітапханасында сақтаулы бұл
жәдігерлікті Н. Әсім 1915 жылы, ал қаласының Маһмудов 1972 жылы алғаш
жариялаған; “Ақиқат сыйының” үшінші арабша нұсқасы 14 ғасырдыңақырында, немесе
15 ғасырдыңбасында 524 жол өлең көлемінде көшірілген. Ол Стамбұлдағы Топ-Қапы
сарайында сақтаулы. Сол сияқты “Ұзын көпірдегі Сейіт Әлі” деген кісінің
кітапханасынан табылып, Анкара кітапханасына табыс етіліп, кейін мүлдем жоғалып
кеткен Ахмед Иүгінеки мұралары туралы дерек бар. Анкарадағы Маариф
кітапханасынан табылған (көлемі 4 бет), Берлин Ғылым Академиясында сақтаулы
тұрған (1 бет) өзге нұсқалардың із-жосықтары Ахмет Иүгінеки. еңбектерінің
қаншалықты кең көлемде таралғанын дәлелдей түседі. “
Ахмет гуманизмі
Ахмед Иүгінеки гуманизмі діни этикалық
қағидалармен қабысып жатады: “Біреу
зәбір-жапа жасаса, қарымына рахат көрсет.
Өйткені қанды қанмен қанша жусаң да
тазармайды. Адамгершіліктің басы —
осы”. Яғни, зұлымдық зұлымдықты
тудырады деген қағиданы хадистерінің
қазығы ете отырып, кешірімді болғанды
хош көреді: “Бір айыпқа бола бас кесуші
дүниеде тірі адамсыз қалады” дейді. Бірақ
дүние мен адамдардың кемелсіздігіне орай
айтылған “Мың досың болсын мейлі,
біреуі де адал емес”, “Дүние бір қолмен
бал, бір қолмен у ұстатады” немесе
“Шырақ, сырың өзіңде сақталып тұрмаса,
досыңда сақтала ма?” деген сөздерінен
үмітсіздік сарындар да аңғарылып қалады.
Ахмет Иүгінекидің нақыл сөздері түркі
жұртында бүгінге дейін мақал-мәтел
түрінде сақталып, айтылып келеді.
Ахмед Йүгінекидің «Ақиқат сыйы» еңбегі және
ақынның әлеуметтік-саяси көзқарастары

Ахмедтің дүниеге көзқарасының бұқарашылық
сипаты мына тұжырымдардан жақсы байқалады:
«әкімдердің игі жұмсақ, ақ көңіл екен деп сеніп
қалуға болмайды, олардан әрдайым сақтанып жүру
керек, өйткені олардың қолында шексіз күшті билік
бар: кейде тіпті қалжыңқойдың зілсіз, бейкүнә
қалжыңының өзі оның басын жұтар болар,
пайдасыз дау-шар мен қалжыңнан аулақ бол».
Жүйнекидің этикалық-педагогикалық ой-
толғамдары кейде нақты әлеуметтік жағдайлардан
тыс пайымдалғанмен, бұларда адамгершілік ізгі
мұраттардың, жалпы адамзаттың мінез-құлық
нормалары мен қағидалардың гуманистік
көріністері айқын аңғарылады». Ата-
бабаларымыздың өміртанымы мен өсиетін меңгеру,
тілін түсіну тез арада тындыра салатын шаруа емес.
Ол тыңғылықты іздену мен қажырлы еңбекті талап
етеді.Бұл шығарманың бүгінгі жастарды
патриоттық сезімде тәрбиелеудегі маңызы зор деп
атап өте аламыз.

Ұқсас жұмыстар

Ахметтің туған жері Түркістанға қарасты Иугнәк деген қыстақ

Жүсіп баласұғын

Ақиқат сыйы

Түркі дәуірінің ойшылдары

Ахмет Йүгінеки

ИБН РУШД МУХАММЕД АХМЕД ЯССАУИ

Әль - Бируни афоризмдары

Арал өңірін зерттеген ғалымдар

Тағамдағы хром

Исламдық орта ғасырлық мәдениет контекстіндегі арабтық- мұсылмандық философия

Пәндер